G

OSMANLI DEVLET KURULDUU SIRADA YAKINDOU, AVRUPA ve BALKANLARDA GENEL DURUM YAKINDOU
Yakndou: nasya ,Anadolu,Suriye,Filistin,ran,Msr,Arap yarmadas ve Mezopotamyann tamamn iine alan blgeye denir. Osmanl Devleti kurulduu srada Yakndouda bulunan devletler unlardr: Mool-lhanl Devleti,Altnorda Devleti,Memlk Devleti,Trabzon Rum mparatorluu,Anadolu Seluklu Devleti ve Anadolu Beylikleridir.

Anadoluda Durum

Anadolu Seluklu Devleti 1243 Kseda Sava yenilgisinden sonra yklma dnemine girmi,Mool lhanllara bal duruma gelmiti. Anadolu Seluklu Sultanlar lhanllarn atad birer vali durumundayd. Bu siyasi boluk ortamnda Anadolu da ok sayda Trk Beylii kuruldu

v Anadolu Trk Beylikleri

Karamanoullar, Germiyanoullar, Karesioullar, Aydnoullar, Menteoullar, Saruhanoullar, Candaroullar, Hamitoullar ve Osmanl beylii kurulmutu. Bu beylikler de balangta lhanllara balydlar. Anadolu Seluklu Devletinin yklmasyla bu beylikler arasnda Anadolu hakimiyeti konusunda mcadele balad.

v Trabzon Rum mparatorluu

IV. Hal seferi sonunda Hallarn stanbulu igal etmeleri zerine Bizans (stanbul)tan kaanlar tarafndan Trabzon ve evresinde kurulmutu. 13. yzylda lhanl basks altndayd.

v Mool-lhanl Devleti
Cengiz mparatorluunun paralanmasyla ran'da kurulan Trk-Mool devletidir. Dnemin en gl devletlerindendir.

v Altnorda Devleti
Cengiz mparatorluu'nun paralanmasyla Karadeniz'in kuzeyinde kurulan Trk devletidir.

BALKANLAR
Balkanlarda siyasi birlik yoktu. Balkan devletleri kendi aralarnda savalar yapyorlard.Balkanlardaki mevcut devletler unlardr: 1. Bulgar Krall 2. Srp Krall (Balkanlardaki en gl krall k) 3. Macar krall En gl devlet Srp Krall idi. Bunlarn dnda Bosna Hersek, Eflak,Bodan,Erdel ve Arnavutluk beylikleri gibi kk devletlerde vard.Trakya ve Mora ise Bizans egemenliinde idi.

Bizans:

13. yzyla girildiinde snrlar klm, eski askeri ve ekonomik gc kalmamt. Taht kavgalarnn yaratt istikrarsz bir dnem ya yordu.Halk,Tekfur (vali)larn ar vergileri altnda eziliyordu.

AVRUPA
Osmanl Devleti kurulduu srada Avrupada feodalite(derebeylik) rejimi yaygnd. Gl merkezi krallklar olarak ngiltere, Fransa ve Kutsal Roma-Germen mparatorluklar bulunmaktayd.

OSMANOULLARI ALESNN KKEN, ANADOLUYA GEL ve OSMANLI DEVLETNN KURULUU

OSMANLILAR; OUZLARn, BOZOK kolunun, GNHAN soyunun, KAYI boyunun, KARAKEL airetine mensuptur.
Kaylar,1071 Malazgirt Zaferi'nin ardndan Anadolu'ya gelmiler,Anadolu Seluklu Sultan I.Alaaddin Keykubat tarafndan 1230 YASSIEMEN SAVAI sonras kendilerine yurtluk olarak verilen Ankara yaknlarndaki KARACADA yresine yerlemilerdir. Burada bir sre kalan Kaylar,reisleri Erturul Gazi ynetiminde St ve Domani yresine yerlemilerdir. v Osmanl Devleti, 1299 ylnda OSMAN BEY tarafndan kurulmutur. Osman Beyin 1299da bamszln ilan etmesine zemin hazrlayan gelime; Mool-lhanllarn,Anadolu Seluklu Sultan III. Aleddin Keykubad rana gtrmeleri zerine Anadoluda ortaya kan otorite boluudur.

OSMANLI DEVLETNN GENEL ZELLKLER

Tek bir hanedann hkm srd en uzun mrl devlettir. Trk devletleri iinde en uzun sre yaayan ve en geni snrlara ulaandr. Trk devletleri iinde merkezi otoritesi en gl olandr. Kltr ve uygarlk alannda en ileri olan Trk devletidir. Mutlak egemenlik haklarn hkmdar kullanr. Ancak, I.Ahmet dnemine kadar veraset yasas belirgin deildir. eriat hukuku ile ynetildiinden teokratik, mutlak egemenlik haklarn hkmdar kullandndan monarik devlet yaps grlr. Fetih temeline dayandndan askeri; etnik yap eitli olduundan ok uluslu bir imparatorluktur. Ancak smrgeci olmamtr.

OSMANLI DEVLET'NN KISA ZAMANDA BYMESNN SEBEPLER

Merkeziyeti bir devlet anlayna sahip olmas (lke dier Trk devletlerinden farkl olarak hanedan yeleri arasnda blnmemitir.) Bir UC BEYL olmas (Gaza sebebiyle dier beyliklerden destek grmtr, beylikler arasndaki mcadeleye balangta katlmamtr.) Bizansn (tahta kavgalar vb.),Balkanlarn (mezhep atmalar vb) ve Anadolunun (beyliklerin mcadelesi vb.)karklk iinde bulunmas. Srekli doudan gelen Trkmen gleriyle nfusunun ve askeri gcnn artmas

Osmanl Devlet adamlarnn yetenekli olmas (ehliyet ve liykat prensibi) Fethedilen yerlerde Trkletirme politikasnn izlenmesi Balangta Anadolu beylikleri ile mcadele etmemeleri Ahilerin, eyhlerin,erenlerin desteini almalar. Takip ettikleri mkemmel SKAN siyaseti (istimalet politikas-yerletirme siyaseti) ngiltere ile Fransa arasnda yaplan Yzyl Savalar (1337-1453) nn etkisi,

Ahi Tekilt

: Ahilik,12.ve 13.yyda Anadoluda slmi kurallar erevesinde,sosyal dayanmay ve retimde kontrol salayan esnaf meslek rgtdr.Her meslek ve sanat rgtlenmesinin kendi iinde kkten bye doru sralanmas sonucunda Ahi tekilt olumutur.Ahilik tekiltnn salad yararlar unlardr; Cihad anlaynn yaygnlamas, Anadolunun Trklemesi, Zaviyeler kurarak snrlarn ve yollarn gvenliinin salanmas, Haksz rekabeti nleyerek halkn korunmasn salamtr.

OSMANLI SYAS TARHNN DNEMLERE AYRILMASI

a. KURULU DNEM b. YKSELME DNEM c. DURAKLAMA DNEM d. GERLEME DNEM e. DAILMA-YIKILI DNEM

(12991453) (14531579) (15791699) (16991792) (17921922)

Osmanl Devletinin Kuruluu - stanbulun Fethi stanbulun Fethi - Sokullunun lm Sokullunun lm - Karlofa Antlamas Karlofa Antlamas- Ya Antlamas Ya Antlamas-Saltanatn kaldrlmas

KURULU DEVR (12991453)

KURULU DEVR HKMDARLARI

1) I.Osman 2) Orhan Bey 3) I.Murat (Hdavendigar) 4) I.Bayezid (Yldrm) 5) 1.Mehmet (elebi) 6) II.Murat 7) II.Mehmet(Fatih) in ilk iki yl

(12811326) (13261362) (13621389) (13891402) (14131421) (14211451) (14511453...)

Osmanl Devletinin devlet tekilatlanmas asndan Kurulu Dneminde izledii seyir: Erturul Gazi Osman Gazi Orhan Gazi I. Murat Fatih S. Mehmet Airet yaps Airetten Beylie gei dnemi Beylikten Devlete gei dnemi Devlet tekilatlanmasnn tamamlanmas Mutlak Merkeziyeti mparatorluk halini al dnemi.

OSMAN BEY DNEM (12811326)

DNEMN NEML OLAYLARI
Osman Bey,babas Erturul Gazinin 1281de vefat etmesi zerine Osmanoullar Beyliinin bana gemitir.Beyliin ilk devirlerinde Kastamonu Uc beyliklerinden obanoullarna bal bir sancak beyi durumunda idi 1. Karacahisar (1288)Bizanstan alm, bu baarsndan dolay Trkiye Seluklu Sultan tarafndan Uc beyliine atanmtr. 2. Bilecik, Yarhisar fethetti (1298). 3. Kprhisar ve Yeniehiri fethetti (1300) NOT: Yeniehiri devletin merkezi yapt. AIKLAMA: Yaplan bu fetihler sonunda Bizansn Bursa ile znik arasndaki kara ulam kontrol altna alnd. 4. Bizans Tekfurlarn 1302 tarihinde KOYUNHSAR (BAFEON) SAVAI ile yendi. Koyunhisar Savann sebebi: Osmanllarn zmit'i kuatmas zerine Bizans imparatorunun Bizans Tekfurlar ile anlaarak Osmanllar zerine yrmesi. Sonucu: Mudanya fethedilmi, Bursa kuatlmtr. nemi: 1302 Koyunhisar Sava,Bizans ile Osmanl Devleti arasndaki ilk savatr. DEVLET TEKLATI ALANINDAK GELMELER

Devlet airetten beylik konumuna gemitir. lk Osmanl paras (bakr para) baslmtr. lk Kad atand. lk Kad Dursun Fakihtir. lk Osmanl vergisi (Pazar vergisi=bac) uygulanmtr.

Osman Bey, babas Erturul Gaziden ARET RESL devralm, oluna bir U BEYL brakmtr.

OSMAN BEY DNEM LE LGL BRKA NEML NOT
LK Osmanl Padiah OSMAN BEY(1281-1326)dir. Osmanllarn LK Bakenti ST dr.Daha sonra Yeniehir,Bursa,Edirne ve stanbul Osmanl tarihinde ilk sava,1284 ylnda Bizans tekfurlaryla yaplan Ermeni Beli savadr. Osman Beyin ele geirdii ilk kale Kolca Hisar Kalesidir (1285). Osman Beyin ilk askeri anlamas 1306 ylnda Ulubad Tekfuru ile yaplan anlamadr. lk fethedilen ada, 1308 ylnda alnan mral Adasdr. LK Osmanl paras (bakr para) Osman Bey dneminde bastrlmtr. Osmanlda LK KADI Osman Bey dneminde atanan Dursun Fakihtir. LK Osmanl vergisi (Pazar vergisi=bac) Osman Bey uygulanmtr. Osmanllarda LK maden iletmecilii Bilecikin fethiyle Osman Bey dneminde balamtr.

ORHAN BEY DNEM (13261362)

DNEMN NEML OLAYLARI 1) Bursa alnd (1326),bakent yapld. 2) Maltepe (Palekanon) Sava (1329) yapld. 3) znik (1331) ve Kocaeli (zmit-1337) fethedildi. 4) Karesioullar Beylii Osmanllara katld. (1345) 5) Rumeli'ye geildi (1353)-impe Kalesinin alnmas

1) Bursa'nn Fethi (1326): Osman Gazi dneminde balayan kuatma, tekfurun ehri teslimiyle son buldu.(1326).Bylece;
1) 2) 3) Beyliin merkezi Yeniehirden Bursaya tand. Anadoludaki Mool idaresine olan ekli ballk tamamen koptu. Bylece Osmanllar, bir Uc beyliinden bakenti,snrlar ve yerleik hayat olan gerek bir devlete dnmeye balad.

2) Maltepe (Palekanon) Sava (1329)

Sebep: Osmanllarn Kocaeli Yarmadasndaki fetihleri ve znik'i kuatmalar. Sava: Bizans imparatoru III.Andreanikos ile Osmanl hkmdar Orhan Bey arasnda yapld (1329).Yenilen Bizans imparatoru stanbula kat. Sonular ve nemi: 1- O gne kadar dikkat ekmeyen Osmanllar n plana kt. 2- Bizans Anadoludaki askeri direnilere ve Bizans ehirlerine yardmdan vazgeti.

3) znik (1331) ve Gemlikin (1333) Fethi: Maltepe Savandan sonra znik fethedildi, bu arada zahire ambar konumundaki Gemlikte
alnd.

4) zmitin Fethi (1337): zmitin fethi ile Kocaeli yarmadasnn tamam Osmanllarn eline geti. zmitin fethiyle Bizansn Anadoludaki
varl sona ermitir.

5) Karesioullar Beyliinin Alnmas (1345): Karesi Bey'in lmyle, oullar arasndaki taht kavgasndan yararlanan Orhan Bey
Balkesir evresine sahip olan bu beylii Osmanl snrlarna katt. Sonular: 1- Osmanllar Karesi topraklarna sahip olarak, Marmara kylarna ve anakkale boazna ulatlar. 2- Osmanllar Karesi donanmasna sahip oldular. 3- Hac lbey, Evrenus Bey, Ece Halil gibi deerli Karesi komutanlar Osmanl hizmeti girdiler. 4- Karesi oullarnn Balkesir, Manyas ve Kapda gibi ehirleri alnd. nemi: Karesioullar beyliinin Osmanllara katlmasyla Anadolu Trk birliini salama yolunda ilk adm atlmtr. NOT: Osmanl Devletine katlan ilk beylik Karesioullardr.Ankara Sava'ndan sonra tekrar kurulmamtr Osmanllara kendi istei ile katlan beylikler Osmanllara ilk katlan beylik---son beylik Osmanllara savaarak katlan son beylik Osmanllar en ok uratran beylik Karesioullar(1345),Germiyanoullar Karesioullar(1345)Ramazanoullar(1515) Dulkadiroullar(1515-Turnada Sava) Karamanoullar (1487de ykld)

6) Ankarann Alnmas (1345): Alaattin Eratnann lm ile balayan i karklklar sonucu beyliin en bat ucundaki Ankaray olu
Sleyman Paa ald (1345). 7) Rumeli'ye Gei (1353) ve Rumelideki Fetihler: Rumeli'ye Geii Kolaylatran Sebepler: Osmanllarn Karesi topraklarna ve donanmasna sahip olmas. Osmanllarn Hristiyanlara ait topraklara sahip olma ideali (Gaza). Trkmenlere yurt bulma ihtiyac. Bizans'n Balkan milletlerine kar Orhan Beyden yardm istemesi. OLAY: Bizans mparatoru Kantakuzen,Yuannisin Srp ve Bulgar desteine kar imparator olmak iin nce Aydnolu Umur Beyden sonra da Orhan Beyden yardm istedi. Edirne'yi kuatan Srp ve Bulgarlara kar Orhan Bey,olu Sleyman Paa'y yardma gnderdi. Edirne'yi kuatan Srp ve Bulgarlar yenen Sleyman Paa'nn yardmlarna karlk Bizans Gelibolu Yarmadas'ndaki MPE KALESni Osmanllara verdi(1353). NOT:Osmanllarn Rumelide elde ettii ilk toprak paras olan Gelibolu yarmadasndaki impe kalesidir. Bu kale Osmanllarn Balkanlardaki fetihleri iin nemli bir askeri s olmutur. Sleyman Paa,Gelibolu Fatihi olarak bilinir. Orhan bey'in olu Sleyman Paa Gelibolu'yu ele geirerek Kean, Malkara, Tekirda, orlu ve Lleburgaz' fethetmitir. Sleyman Paann lm ile fetihler iki yl duraklad. Trkmenler bu blgeye yerletirildi. ORHAN BEY DEVRNDE DEVLET TEKLATINDAK GELMELER

D: divan V: vezirlik M: medrese D: dzenli ordu V: vakf

1. 2. 3. 4. 5. 6.

ifresi : DEVEMEDEVA

lk divan tekilat kuruldu. lk vezirlik makam oluturuldu. lk vezir; Orhan Beyin kardei Alaaddin Ali Paadr. YAYA ve MSELLEM adyla ilk dzenli ordular oluturuldu. znikte ilk Osmanl medresesi olan Orhaniye Medresesi kuruldu(1331). lk mderris: Kayserili Davud b.Mahmud lk donanma oluturuldu. lk vakf rgt oluturuldu. Karamrselde ilk tersane kuruldu.

Orhan Gazi Dnemini devlet tekilatlanmas asndan genel olarak BEYLKTEN DEVLETE GE DNEM olarak nitelendirebiliriz.
NEML NOT: 1336da lhanllara denen vergi kesilerek devlet tam bamszla kavutu.

OSMANLILARIN RUMELDEK SKN SYASET (stimalet-yerletirme politikas)

Fethedilen blgelere Anadoludan Trk gmenler yerletirildi. Bundaki ama gmenleri yerleik hayata zorlamak ve fethedilen yerlerin Trklemesini salamakt.Bu g gnll ve srgn olmak zere iki ekilde gerekletirildi. Gmenler, iskn yerlerine yakn blgelerden seilirdi. klim artlarnn ayn olmasna dikkat edilirdi. Bylece halkn yeni yere uyumu daha kolay olurdu. Gmen aileler seilirken zellikle anlamazlk iinde olan ailelerden birisi seilirdi. Bundaki ama kan davalarn engellemekti. G eden ailelere toprak verilir ve bir sre vergi alnmazd. G edenler yeni yerleim yerlerini terk edemezlerdi. Fethedilen yerlerdeki yerli halktan ayaklanma karma ihtimali olanlar baka yerlere g ettirilirdi. Bir yerden gmen alnrken o yerin retim ve dzeninin bozulmamasna dikkat edilirdi.

skn (istimalet) sisteminin amac: Fethedilen yerlerde Trk nfusunu arttrmak ve Trk kltrn yaymaktr. Osmanl Devletinin Rumelide takip ettii iskn siyasetinin sonular:

Gebe Trklerin yerleik hayata gemeleri saland.. Fethedilen yerlere Trklerin yerlemesi salanarak o blgenin elde tutulmas kolaylat. Fethedilen yerlere Trk-slam kltr yayld. Gayrimslim halka hogrl bir tavr sergilenerek Osmanlya ballklar saland. ORHAN BEY DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

Osmanllarda LK defa Beylikten Devlete gei ORHAN BEY (1326-1362) zamannda olmutur. LK Osmanl veziri Orhan Beyin kardei ALLADDN AL PAA dr. LK vakf ORHAN BEY kurdu. LK KAPTLASYONLAR Orhan bey dneminde RAGUZA CUMHURYETne verildi. LK dzenli ordu olan YAYA ve MSELLEM ORHAN BEY zamannda kuruldu.(1328) lk bar anlamas, 1330 ylnda Orhan Bey ile Bizans mparatoru nc Andronikos arasnda imzalanmtr. LK Medrese ZNKte ORHAN BEY tarafndan kurulan Sleyman Paa Medresesidir(1331). lk Osmanl MDERRS,Sleyman Paa Medresesinde grev yapan Davud b.Mahmud (Davud- Kayser)dur. Rumeliye gei LK defa Orhan Bey dneminde 1353te gereklemitir. Osmanllarn Rumelideki ilk toprak paras ve LK askeri ss MPE KALES dir. Osmanllara katlan LK beylik KARESOULLARI BEYL dir.(1345)

I.MURAT (HDAVENDGAR) DNEM (13621389)

ANADOLUDA GELMELER
1. 2. 3. 4. Ankarann yeniden alnmas (1362) Olu Yldrm Bayezd' Germiyanolu Sleyman Beyin kz yla evlendirerek onlardan Ktahya, Emet,Tavanl, Simav ve dolaylar eyiz olarak alnd. Hamitoullarndan Eridir ve evresi satn alnd. Karaman Beyi Alaaddin Ali Beyle kzn evlendirerek dostluk kurmaya alt. Ancak Karamanoullarnn dmanca tavrlarn srdrmeleri zerine harekete geerek, Karamanoullarn yendi. Alaaddin Ali Bey'i affederek bar yapt.

Orhan Beyin lm ve 1.Muratn tahta gemesini frsat bilerek Eratna beyinin Karamanoullarnn teviki ile Ankaray kendi hakimiyetine almas zerine I.Muratn ilk ii, Ankaray Eratna Beyliinden yani Ahilerden geri almak olmutur. 2. Germiyanoullar le Akrabalk (1381): Karamanoullar ile savat iin zor durumda kalan Germiyanolu Sleyman Bey Osmanl Devletinin yardmn salayabilmek iin kz Devlet Hatunu ehzade Beyazde verdi.eyiz olarak da Ktahya, Emet,Tavanl, Simav Osmanllara verdi.Bu yerlerin Osmanllarn idaresine girmesi ile Osmanllar ile Hamitoullar snr komusu oldular. 3. Hamitoullarndan Toprak Satn Alnmas (1381): Karamanoullar ile snr anlamazl yannda Osmanllar ile anlaamayacan anlayan Hamitoullar I.Muratn teklifi ile Akehir, Beyehir, Karaaa, Yalva, Isparta, Seydiehir ve Eirdir gibi ehirlerini Osmanllara sattlar. 4. Karamanoullar le Akrabalk ve Mcadele: Karamanoullar kendilerini Anadolu Seluklu Devletinin mirass iddiasnda bulunarak Osmanllarn Anadoluda ilerlemesine kar koymakta idiler. Osmanl-Karaman rekabeti Osmanllarn Eratna Beyliinden Ankaray almas ile balamtr.I.Murat atmaya girmemek iin kz Nefise Sultan,Karamanolu Beyi Alaadin Ali Bey ile evlendirdi.Bylece rahata Rumeli fetihlerine devam edecekti.Ancak Srbistan, Venedik ve Papalkn tahriki ile Alaadin Ali Bey,1386da Osmanllarn elindeki Hamitoullar topraklar almak isteyerek harekete geti. Anadoludaki prestijini korumak ve arkasn salama almak isteyen I.Murat, Srp Kral Lazarn oluturduu tehlikeyi bir yana brakarak sratle Anadoluya geldi ve Karaman toprana girerek Ali Beyi yendi(1387) ve Konya kalesini kuatt. Alaadin Ali Beyin bar isteini I. Murat kabul etti. Bylece Karamanoullar Osmanllarn stnln kabul etti . NOT: Karamanoullar ile ilk mcadele bu olayla balamtr.(1387) Bu olay, Osmanl Devletinin kuruluundan itibaren zenle takip ettii Beyliklerle dost geinme politikasn terk ettii ilk hadise olmas bakmndan nem tar.

1. Ankarann Yeniden Alnmas (1362)

BALKANLARDA GELMELER
v Sazldere Sava (1362) ve Edirne ile Filibe'nin Fethi, v Srpsnd Sava (1364) v irmen Sava (1371-Srplarla yaplan bu sava Osmanllar kazand.) v I. Kosova Sava (1389)

1) Sazldere Sava (1362)

Taraflar: Osmanl X Bizans + Bulgar ittifak gleri Sebebi: Osmanllarn Edirneyi fethetmek istemesi. Sonu: 1- Edirne alnd. 2- Bizansn Bulgar ve Srplarla olan balants kesildi. 3-Balkanlarda fetih yollar ald. 4-Gmlcine ve Filibe alnarak atalcaya kadar ulald. Edirne'nin Fethinin nemi: 1-)Edirnenin fethi ile buras devletin yeni bakenti(payitaht) oldu. 2-) Srp ve Bulgarlarn Bizansla balants kesildi.

2) Srpsnd Sava (1364)

Sebep: Edirne ve Filibe'nin Osmanllarn eline gemesi Srp ve Bulgarlar rahatsz etmi, bunlarn papaya bavurmalar zerine Srp, Bulgar, Macar, Eflak-Bodan ve Bosnallar gibi Balkan Devletlerinden oluan ve komutanln Srp kral I. Layoun yapt bir Hal ordusu kurulmutur. Sava: Hal Ordusunu,Hac lbeyi komutasndaki bir aknc birlii ani bir baskn sonucu yok etmitir. Sonular: Bu zaferle Balkan Devletleri zerindeki Macarlarn etkisi krlm, Trklerin Balkanlardaki ilerlemeleri hz kazanmtr. Tuna nehrine kadar olan yerler Trklerin eline gemitir. Bulgar Krall,Osmanllara baland. Zaferden sonra Edirne bakent yaplmtr.

nemi: 1364 Srp Snd Sava Osmanllarn Balkanlarda hallar ile yapt ilk savatr.

3) irmen Sava (1371)

Sebep: 1-Trkleri Balkanlardan atmak 2-Bulgar krallnn Osmanl hkimiyetinden kurtulmak istemesi.3-Osmanllarn Makedonyay ele geirmek istemesi. Sava: Makedonya blgesini almakla grevlendirilen EVRANOS BEYe kar Srplar birletiler. irmen Sava ile dman yenilgiye uratt Sonular: 1-Makedonyann yolu Osmanlya ald.2- Srp kral Osmanl hakimiyetini tand. 3- Bundan sonraki fetihlerle Bat Trakya ve Makedonyann bir ksm alnd. Evranos Beye bal aknc kuvvetleri Kavala, Drama, Serez ve Selanik gibi ehirler aldlar.

4) Plonik Yenilgisi (1388)

Osmanllarn Anadoluda Karamanoullar ile mcadelesini frsat bilen Hal ordusu, Morova kysndaki Plonikte Osmanl ordusunu bozguna urattlar.(1388).Bunun zerine Timurta Paa,Gney Srbistan terk edip Nie kadar ekildi. nemi ve Sonular: Plonik bozgunu Hristiyanlarn Trklere kar kazand ilk byk zaferdir. Plonik Bozgunu I.Kosova Savann sebebidir. Srp Kral Lazar,bu zaferle byk bir stnlk kazand ve Osmanllara kar Balkanlarda bir ittifak kurmaya alt.

5) I. Kosova Sava (1389)

Sebepleri: Sultan Muratn Anadoluda Karamanoullar ile uramasn frsat bilmeleri, Plonik bozgunu sonucu Osmanllarn Balkanlarda ilerleyiini durdurmak iin Srp Kral LAZAR'n nclnde Hal Ordusunun kurulmas. Sonular: I. Murat komutasndaki Osmanl Ordusunun zaferiyle sonuland. I. Murat ehit oldu, yerine olu Yldrm Bayezd geti. Tunaya kadar topraklar Osmanllarn eline geti. Osmanllarn karsnda g olarak sadece Macar kral kald. Osmanl Devleti ilk kez bu savata sesinden yaralanmak ve dman korkutmak iin top kulland. Trklerin slam dnyasndaki nemi artt. nemi:

1. 1389 I.Kosova Sava,Hallar ile yaplan ilk byk meydan savadr. 2. Anadolu beylikleri ilk kez bu savata Osmanl ordusuna yardmc kuvvet yollamlardr. I. MURAT DNEMNDE DEVLET TEKLATINDAK GELMELER
Divan tekilat sistemli ve srekli hale getirildi. Yenieri ocann temeli olan Acemiolanlar oca,Kapkulu Ocaklar kuruldu. lk kez Penik Sistemi uygulanmtr. Penik ; ordunun asker ihtiyacnn sava esirlerinden karlanmas ile ilgili bir sistemdir. 3- Defterdarlk,kazaskerlik ve veziriazamlk makamlar oluturulmutur. lk kazasker andarl Kara Halil Paa; ilk veziriazam Lala ahin Paadr. 4- Veraset sisteminde deiiklik yapld. "Devlet hkmdar ve ocuklarnn ortak mah" sayld. 5- lk defa Tmar Sistemi uyguland (Rumelide) 6- l. Murat "Sultan" unvann kullanan ilk Osmanl Padiahdr. 7- Balkanlarda fethedilen topraklarn ynetimini kolaylatrmak amacyla merkezi Manastr olmak zere RUMEL BEYLERBEYL kurulmutur. Lala ahin Paa ilk Beylerbeyi oldu. 8- 1365de Dubrovnik (Raguza) ile ilk milletler aras antlama imzaland. 12-

I.Murat dneminde Osmanllar.tekilatlanmasn tamamlayarak tam bir devlet haline gelmitir

SULTAN I. MURAT DNEM LE LGL BRKA NEML NOT Topu birlii LK defa I.MURAT zamannda kuruldu. Karamanoullar ile LK sava I.MURAT yapt(1387) Osmanl padiahlarn SULTAN nvann LK kullanan I.MURAT olmutur.Trk tarihinde ise ilk kez Gazneli Mahmud kullanmtr. Top LK defa I. KOSOVA SAVAI nda kullanld.(sesinden yararlanmak amacyla) Sava alannda ehit den LK Padiah I. MURAT olmutur (1389-I.Kosova Savanda Srp kral Lazarn kaynbiraderi olan Milo Ubili tarafndan). LK Osmanl-Hal sava SIRPSINDII SAVAIdr.(1364) LK BEYLERBEY Lala ahin Paa olup,I.Murat dneminde Rumeli Beylerbeyidir. LK KAZASKER I.Murat dneminde atanan Bursa kads Candarl Kara Halildir. LK YENER OCAI I.Murat zamannda kuruldu(1362). LK DEVRME(toplama) sistemi I.Murat dneminde uygulanmtr.

I. BAYEZIT(YILDIRIM)DNEM (13891402)
DNEMN NEML OLAYLARI
v v v v Nibolu Sava (25 Eyll 1396) Anadolu'da Trk Birliinin Salanmas stanbul Kuatmalar (ilki 1391,1400e kadar toplam 4 kez kuatld) Ankara Sava (1402)

1) Nibolu Sava (25 Eyll 1396)

Sebepleri: Kuatma altnda bulunan Bizans'n Avrupa'dan yardm istemesi, Macarlar'n Osmanllarn Balkanlar'daki ilerleyii karsnda papadan yardm istemesi. Sava: Avrupa Devletlerinin ordularndan oluan (Macar, Fransz, Alman, ngiliz, Polonya, Venedik ve dierleri)Hal ordusunun Nibolu kalesini kuatmas zerine, Yldrm Bayezid stanbul kuatmasn kaldrarak, Nibolu nlerinde Hal ordusunu yendi. Sonular: Bu zaferden sonra Bulgaristan tamamen Trk topraklarna katld. Bu zafer Anadolu Trk Birliinin salanmasnda da etkili oldu. Msr'daki Memlk Halifesi tarafndan Yldrm Bayezide "Rum Diyarnn Sultan" (Sultan- klim-i Rum ) unvan verildi.

2) Anadolu'da Trk Birliinin Salanmas

Yldrm Bayezid, Anadolu birliini salamak iin iki sefer dzenledi. Bu seferler sonucunda: Bat Anadolu'daki beyliklerden Germiyan, Aydn, Saruhan, Mentee,Hamitoullar,Candaroullarna son verildi. Kad Burhanettin Beylii ile yaplan 1392 tarihli KIRKDLM SAVAI nda Osmanl kuvvetleri yenildi.ehzade Erturul ehit oldu. Kad Burhaneddin'in Akkoyunlu Devletiyle yapt savata lmesi zerine bu beyliin topraklar da Osmanllara katld. 1397 ylnda yaplan AKAY SAVAIn Osmanllarn kazanmasyla Karamanoullar Beylii Osmanl topraklarna katld. ( ancak bu beylie kesin olarak 1487de II.Bayezid dneminde son verilmitir..) Dulkadiroullar Beylii Osmanllara baland.(bu beylik 1515 Turnada Sava ile kesin olarak ortadan kaldrlm ve Anadolu Trk siyasi birlii kesin olarak salanmtr.)

NOT : Yldrm Bayezid dneminde bu gelimeler zerine Anadoluda denetimi kolaylatrmak amacyla Ktahya merkezli ANADOLU
BEYLERBEYL kurulmutur.

3) stanbul Kuatmalar
Yldrm Bayezd 1391-1400 yllar arasnda stanbul'u 4 kez kuatm, bu kuatmalar srasnda Bizans'a Karadenizden gelecek yardm engellemek iin boazn Anadolu yakasna Anadolu Hisarn (Gzelcehisar) yaptrd.(1397) v lk stanbul Kuatmas - 1391 Sebep: Yldrm Bayezid, Bizans imparatoru Manuelden stanbulda bir Trk mahallesi kurulmasn, bir cami yaplmasn ve Osmanllara denen verginin arttrlmasn istedi, imparator bu istekleri kabul etmeyince stanbulu kuatt. Sonu: mparator Yldrm Bayezidin isteklerini kabul edince kuatma kaldrld. nemi: Osmanllarn ilk stanbul kuatmasdr(1391).Yldrm Bayezid dneminde 1391-1400 yllar arasnda stanbul tam 4 kez kuatlmtr. *Yldrm Bayezid,stanbulu kuatan ilk Osmanl padiahdr. stanbul kuatmalarnn baarsz olma sebepleri: Karamanoullarnn problem karmas Hal Saldrlar (Nibolu) Timur tehlikesi Osmanl-Bizans Antlamas: Yldrm Timur tehlikesinin belirmesi zerine Bizans ile anlama imzalayarak 4. kuatmay kaldrd. Bu antlamaya gre: *stanbul'da Trk mahallesi kurulacak ve bir cami yaplacak. *Trkler ticaret amacyla serbeste stanbul'a girebilecek. *stanbul'da Trklerin davalarna bakmak iin kad bulunacak. *Bizans Osmanl Devletine vergi verecek.

4) ANKARA SAVAI (1402)

15. yzyl balarnda Osmanllar douda Memluk ve Timur Devletiyle komu olmulard. Timur aatay Hanlna son vererek byk bir devlet kurmu, Altnorda devletinin paralanmasna yol am, ran,Irak ve kuzey Hindistan' topraklarna katp, 1400 ylndan itibaren Osmanl topraklarna saldrmaya balamt. Sebepleri: a. Yldrm tarafndan topraklar alnan Anadolu Beylerinin Timur'a snarak, onu kkrtmalar. b. ki Trk hkmdarnn da cihan hakimiyeti ideali. c. Timur tarafndan topraklar ellerinden alnan Irak hkmdar Celayirolu Ahmet ile Karakoyunlu hkmdar Kara Ylk Osman'n Yldrm'a snmalar,Timura kar Yldrm Bayezidi kkrtmalar. d. Timur'un in'e yapaca sefer ncesinde arkasnda gl bir devlet brakmak istemeyii. e. Timur'un Osmanl'dan kabul edilemez istekleri. f. Osmanllarn Balkanlarda ilerlemesinden endielenen Papann Osmanllara kar Timuru kkrtmas. NOT: Timur Yldrm Bayezt'dan Anadolu Beylerinin topraklarn iade etmesini, Celayirolu Ahmet ve Kara Ylk Osman'n kendisine teslim edilmesini, Osmanl Devletinin kendisine balln bildirmesini istemiti.

Sava: ki ordu arasnda sava, Ankara'da ubuk ovasnda yapld. Karatatarlar'n ve Anadolu beylikleri askerlerinin saf deitirmesi Osmanl ordusunun sava kaybetmesine ve Yldrm Bayezidin esir dmesine neden oldu. Sonular: a. lk ve son kez bir Osmanl padiah savata esir dt (Yldrm Bayezid) b. Osmanl Devleti,11 yl srecek (1402-1413) Fetret (kargaa,buhran,bunalm vb.) devrine girdi. c. Timurun yardmyla Anadolu beyliklerinin yeniden kurulmasyla Anadolu Trk siyasi birlii bozulmutur.(Karesi ve Kad Burhaneddin beylikleri hari) d. Balkanlar'da Osmanl ilerleyii bir sre durdu, hatta baz topraklar kaybedildi. e. stanbulun fethi 50 yl gecikti.

stanbulu kuatan LK Osmanl padiah YILDIRIM BAYEZIDdir.(1391) LK byk Osmanl tersanesi Yldrm Bayezt tarafndan Gelibolu'da yapld Anadolu Trk Birlii LK defa YILDIRIM BAYEZID tarafndan kuruldu.Son olarak ise;Yavuz Sultan Selim dneminde 1515te
Turnada Sava ile olmutur. Osmanllara Orta Avrupann kaplar LK defa NBOLU ZAFER ile ald.(1396) Anadolu Trk Birlii LK defa Ankara Sava SONUNDA BOZULDU.(1402) Osmanllarda LK taht kavgalar FETRET DEVRinde oldu.(1402-1413) LK clus bahii Yldrm Bayezid tarafndan 1389 tarihinde I.Kosova Sava sonras tahta ktnda datlmtr.

YILDIRIM BAYEZD DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

OSMANLI DEVLETNDE FETRET DEVR (1402-1413)

Timur'un asl amac kendisine rakip olabilecek byk bir Osmanl Devleti'nin olumasn engellemekti. Bu nedenle sava kazandktan sonra Anadolu Beylerinin topraklarn geri vererek, Anadolu Trk birliini paralad. Osmanl lkesini Yldrm'n oullarna brakt. Timur'un Anadolu'dan ekilmesinden sonra Yldrm Bayezid'in 4 olu arasnda balayan ve 11 yl sren taht kavgas dnemine Osmanl Tarihinde FETRET DEVR denir. Fetret Dneminde Yldrm Bayezit'in oullar Musa, Sleyman, sa ve Mehmet elebiler iktidar mcadelesine giritiler.Musa ve Mehmed elebiler arasndaki mcadele 5 Temmuz 1413'te amurluova Savana kadar devam etmi ve bu sava kazanan elebi Mehmed, 5. Osmanl padiah olmutur.Gnmz Bulgaristan-Sofya evresinde bulunan amurluovada kardeine yenilen Musa elebi, Eflk taraflarna kaarken yakalanm ve idm edilip cenazesi Bursaya gtrlmtr. Musa elebinin Trakyadaki saltanat iki buuk yl kadar devam etmi ve onun tasfiyesiyle 10 sene, 11 ay, 8 gn sren Fetret Devri sona ermitir. NOT : Fetret dneminde Rumeli'de Osmanl ynetimine kar nemli bir ayaklanma olmamtr. Ayn zamanda Osmanl Devleti bu dnemde ciddi bir toprak kaybna uramamtr. Bunun sebepleri: Balkanlardaki adaletli ve hogrl ynetim, U beylerinin baarl almalar, Avrupa'daki Yzyl Savalar (1337-1453)nn devam etmesi, Nibolu Zaferi (1396)nin etkisi, Balkan milletleri arasndaki mezhep atmalar(Katolik-Ortodoks)

I.MEHMET (ELEB) DNEM (1413-1421)

Kardeleri Sleyman, sa ve Musa elebiyle giritii taht kavgasndan baaryla kt. Devleti kardeleriyle paylama fikrine katlmad. Bylece Osmanl Devletini paralanma ve yklmaktan kurtard. Bu nedenle elebi Mehmet devletin 2. KURUCUSU saylr.

DNEMN NEML OLAYLARI

v v v v Eflak Osmanllara yeniden baland. Venediklilerle LK DENZ SAVAI yapld.(1416) (Ancak bu sava Venedikliler kazand.) Anadolu Trk birliini yeniden salamaya alt. ( Aydn ve Saruhan beyliklerini ortadan kaldrd. Candar ve Mentee beylikleri Osmanllara baland. Karamanoullaryla savat.) eyh Bedreddin(1418-1420) ve Mustafa elebi isyanlarn(1420) bastrd.

v eyh Bedreddin syan (1418-1420)

Osmanl devletinde kazaskerlie kadar ykselmi olan eyh Bedreddin mlkiyetin ortak olduu eklinde fikirlerle ve slam'a aykr dncelerle etrafna ok sayda mrit toplad. Fetret dneminin oluturduu siyasi ve ekonomik bozukluklardan yararlanarak ayakland, sonunda yakalanarak idam edildi. NOT: eyh Bedreddin syan devletin gcn sarsan, Anadolu Seluklu Devleti dneminde meydana gelen BABA SHAK isyanna benzer. nemi: Osmanl Devletindeki ilk dini ve sosyal nitelikli isyandr .

v Mustafa elebi syan (Dzmece Mustafa)

Timur Ankara savandan sonra Yldrm Beyaztn olu ehzade Mustafa elebiyi rehin alarak yannda Semerkant'a gtrmt. Timur'un lmyle serbest kalarak Anadolu'ya gelen Mustafa elebi,Bizansn desteini alarak elebi Mehmete isyan etmitir.Osmanl devlet adamlar,elebi Mustafaya halkn desteini engellemek iin onun Yldrm Bayezidin olu olmadn ileri srmler ve onu "Dzmece Mustafa" diye adlandrmlardr.elebi Mehmet bu isyan bastrm,Mustafa elebi ise Bizansa snmtr.elebi Mehmet,para karlnda Bizansn Mustafa elebiyi hapsetmesini salamtr (1420).

Anadoluda Gelimeler
*Saruhanoullar beyliine kesin olarak son verilmitir (1410). NOT : Ankara savandan sonra Osmanl Devletine katlan ilk beylik Saruhanoullar'dr ( 1410).Saruhanoullar'nn, Osmanl Devleti'ne katlmasyla Anadolu'da Trk siyasi birliini salama faaliyetleri yeniden baland.

ELEB MEHMET DNEM LE LGL BRKA NEML NOT LK deniz sava ELEB Mehmet zamannda VENEDKLLER ile yapld. Osmanl Devletindeki LK dini ve sosyal nitelikli isyan EYH BEDRETTN SYANIdr.(1420). 1402 Ankara Savandan sonra Osmanllara katlan LK beylik SARUHANOULLARIdr(1416) LK Osmanl eyhlislam Molla Fenaridir. LK SRRE ALAYI ELEB MEHMET zamannda dzenlendi.

II. MURAT DNEM (14211451)

II. Murat nce Bizans tarafndan serbest braklan amcas elebi Mustafa ( Dzmece Mustafa) isyann bastrm, Mustafa'y ortadan kaldrd. Sonra Mustafa'y serbest brakarak destekleyen Bizans' kuatt. Ancak bu defa da Bizans ve Karamanoullarnn kkrtmas sonucu ayaklanan Kardei ehzade Mustafa ile uramak zorunda kald.

BALKANLAR'DAK NEML OLAYLAR 1) Edirne-Segedin Antlamas (12 Haziran 1444)

Sebep: Macar, Srp, Bosna ve Eflak kuvvetlerinin oluturduu Hal ittifakna kar Osmanl kuvvetleri baarsz olunca, bu antlama imzalanmtr. Osmanllarn bu antlamay imzalamak zorunda kallarnn bir nedeni de Karamanoullarnn problem karmasdr. Taraflar: Osmanl x Macar+Srp Edirne-Segedin Antlamasna gre: a) ki taraf 10 yl savamayacak, c) Bulgaristandaki Osmanl egemenlii tannacak b) Tuna Nehri iki taraf arasnda snr olacakt. d) Eflak beylii Macar egemenliinde kalacak

nemi: 0smanl Devleti'nin hallar ile yapt ilk antlamadr.

Sonular: Bu antlama,Osmanlnn Balkanlardaki stnlnn sarsmtr. Bu antlamadan sonra tahta II.Muratn 12 yandaki olu II. Mehmet gemitir.Bu durumdan faydalanmak isteyen hallar bu antlamay bozarak Osmanl Devleti'ne saldrmlardr.

2)

Varna Sava (10 Kasm 1444)

Sebep: II. Mehmet'in kk yata tahta gemesini frsat bilen Hallarn Edirne-Segedin Antlamasn bozmalar. Sonu: II. Murat tekrar tahta geerek Hal ordusunu Varna'da yendi. nemi : Hristiyanlarn Osmanllar Balkanlardan atma mitleri sona erdi.

3)

II. Kosova Sava (1448)

Taraflar: Osmanl X Hallar ( Macar, Erdel, Eflak, Alman) Sebep: 1-) Hallar,1444 Varna yenilgisinin izlerini silmek istediler. 2-) Trk dman Hunyadi Yanoun Macar kral olup Hallarn yardm ile Osmanllara saldrmak istemesi. nemi: a) Balkanlardaki Osmanl egemenlii kesinlik kazand. b) Hristiyan Avrupa,Trklere kar bir daha Hal seferine giriemeyerek, savunmaya ekildi. (1683 tarihine kadar) c) kinci Kosova Sava (1448),Hz.Muhammed dnemindeki 627 Hendek Sava, Anadolu Seluklu Devleti dnemindeki 1176 tarihli Miryakefelon Sava,Kurtulu Savandaki 1922 tarihli Sakarya Savalar gibi savunmadan taarruza geilen savalara benzerdir.

II. MURAT DNEMNDEK DER GELMELER Devlet adam yetitirmek iin Edirne Saraynda Enderun Mektebi almtr. Kapkulu ocaklarna asker yetitirmek iin devirme sistemi kanun haline getirilerek uygulanmaya balanmtr. II.Muratn taht ehzade Mehmete brakmas sonucunda Edirnede ilk yenieri ayaklanmas olan Buuktepe isyan kmtr.Bu

Aydn, Hamit, Mentee ve Germiyan Beyliklerine kesin olarak son verilmitir.

II.MURAT DNEM LE LGL BRKA NEML NOT Kendi istei ile tahttan ekilen LK Padiah II.MURAT olmutur. Osmanllarn Hallar ile yapt LK antlama 1444 EDRNE-SEGEDN ANTLAMASIdr. Osmanl tarihinde ilk air padiah Fatih Sultan Mehmedin babas II.Muratdr. LK defa Osmanl tahtna ikinci kez kan II.MURAT ,son kez kan II.MUSTAFA (1617-1618 / 1622-1623)dr. Avrupallar LK kez Trkleri Balkanlardan atamayacaklarn II.KOSOVA SAVAInda anladlar(1448) Enderun Mektebi,ilk kez Sultan II.Murat dneminde Edirne Saraynda almtr.

ayaklanma yenierilerin maalarna zam yaplarak ancak bastrlabilmitir.

OSMANLI DEVLETNN YKSELME DEVR (14531579)

AIKLAMA : Osmanl Devletinin YKSELME DEVR,Fatih Sultan Mehmetin 1453te STANBULU FETH ile balar,1579da SADRAZAM SOKULLU MEHMET PAAnn lmne kadar devam eder. Ykselme Devri Padiahlar
Fatih (II.Mehmet) II.Bayezid Yavuz Sultan Selim (I.Selim) Kanuni Sultan Sleyman (I.) II.Selim III.Murat 1453 - 1481 1481 - 1512 1512 - 1520 1520 1566 1566 - 1574 1574 - 1595

10

11

FATH SULTAN MEHMET DNEM (1451-1481)

STANBUL'UN FETH (29 MAYIS 1453-Sal)
(Kuatma 53 gn srmtr.)

1.

stanbul'un Fethini Gerektiren Sebepler: Bizans'n Osmanl ehzadelerini koruyarak ve kkrtarak, Osmanl Devletinde taht kavgalarna neden olmas, Bizans'n Osmanl'ya kar dzenlenen Hal seferlerini tevik etmesi, Osmanl toprak btnln bozan bir konumda olmas( Osmanl topraklaryla evrili bir ada grnmndeydi.Osmanl'nn Anadolu'dan Rumeli'ye, Rumeli'den Anadolu'ya geii zordu) stanbul'un boaza hakim bir konumda olmas ve bu yzden Karadeniz Akdeniz su yolunun anahtar konumunda olmas. Fatih'in Fethi Kolaylatrmak in Ald Tedbirler: Bizans'a denizden gelebilecek yardm nlemek amacyla Anadolu Hisar'nn karsna Rumeli hisarn yaptrd. Bizans'a Balkanlardan gelebilecek muhtemel Hal yardmn nlemek iin snr boylarna aknc birlikleri gnderdi. Surlara karlk, AH ad verilen byk toplar dktrd. Haliteki zincire karlk gemileri karadan yrterek Hali'e soktu.

2.

stanbul'un Fethini Kolaylatran Nedenler: Bizans ordu ve donanmasnn zayf oluu, Kuatma srasnda Avrupa'dan yardm alamamas. NOT: Bizans kuatma srasnda sadece Venedik ve Cenevizlilerden yardm alabilmitir. Cenevizliler kuatma srasnda ticari kayglarndan dolay hem Osmanllara, hem de Bizans'a yardm etmilerdir. *stanbul,53 gn Trkler tarafndan kuatlmtr.

3.

4.

stanbulun Fethinin Dnya Tarihi Bakmndan Sonular: Venedik ve Ceneviz ticareti olumsuz ynde etkilenmitir. Bin yllk Bizans imparatorluu tarihe karmtr. Ortaa kapanm, Yenia balamtr. stanbul'dan kaan Bizans'l bilim adamlar Avrupa'da Rnesans ve reform hareketlerinin balamasnda etkili olmulardr. Feodalite(derebeylik) sistemi zlmeye balamtr. stanbul'un Fethinin Trk Tarihi Bakmndan Sonular: Osmanl Devleti Ykselme dnemine girmitir. Bakent Edirne'den stanbul'a tanmtr. Osmanl toprak btnl salanmtr. Osmanl'nn Anadolu-Rumeli geii kolaylamtr. Osmanl topraklar arasnda srekli sorun karan bir fitne yuvas ortadan kaldrlmtr. Karadeniz-Akdeniz deniz ticaret yolunun denetimi Osmanllar'a gemitir. Osmanl Devleti slam dnyasnda hakl bir hret ve itibara kavumutur.

5.

FATH DNEMNN NEML OLAYLARI

BALKANLARDA FETHLER Belgrat hari btn Srbstan (1459) Arnavutluk (1478) Bosna-Hersek (1462-1464) Eflak (1462) Bodan (1476) Mora Yarmadas (1460)

ANADOLU'DA FETHLER ve SEFERLER Cenevizlilerden Amasra alnd (1459) Candaroullarndan Sinop alnd (1460) Karamanoullarndan Konya ve Karaman (1466) Trabzon Rum mparatorluuna son verildi.(1461) Otlukbeli Sava yapld.(1473) (Akkoyunlu Devleti hkmdar Uzun Hasan ile Fatih Sultan Mehmet.arasndaki bu sava Osmanllar kazand.)

DENZLERDE FETHLER ve SEFERLER Ege Adalar alnd.(Taoz,Eriboz,Limni, Semendirek,mroz,Midilli ve Bozcaada) Krm Hanl Osmanllara baland (1478) Adriyatik Denizinde; Kefalonya,Ayamavra ve Zanta adalar fethedilmitir.Ancak buralar, Otranto (talya)Seferi sonucunda kaybedilmitir.

FATH DNEMNDE YAPILAN FETHLERN YORUMU Fatih Sultan Mehmet fetihlerini rast gele deil, belirli amalar dorultusunda yapmtr. Bu amalar yle sralayabiliriz: 1. Karadeniz Ticaretine Egemen Olmak, 2. Anadolu Trk Birliini salamak, 3. Anadolu'da Faaliyet Gsteren Devletleri Etkisiz Klmak, 4. Ege ve Akdeniz Ticaretine Egemen Olmak, 5. Bizans'n Yeniden Dirilmesini nlemek, 6. Katolik Roma'y Ele Geirmek.

12

KARADENZN BR TRK GL OLMASI ( ve Krm Hakknda nemli Bilgiler)

Bosna-Hersek, Eflak-Bodan, Cenevizlilerden Amasra'nn alnmas(1459),Candaroullarndan Sinopun alnmas(1460),Trabzon Rum mparatorluu'nun yklarak Trabzonun fethi(1461) ve Krm Hanlnn Osmanllara balanmas (1478) bu amala yaplan fetihlerdir.Bu yerlerin hepsi Karadeniz kysndadr. Bylece Karadeniz bir Trk gl haline gelmitir.II.Bayezid dneminde Kili ve Akkermann alnp Bodann fethinin tamamlanmasyla (1484) KARADENZ TAM ANLAMIYLA BR TRK GL haline gelmitir. Ancak 1774 tarihli KK KAYNARCA ANTLAMASI ile KIRIM bamsz olmu,bylece Osmanl Devleti ilk kez halknn tamam Trk ve Mslman olan bir topra kaybetmitir.Ruslar (arie II.Katerina)n Krmn bana kendi taraftarlar olan ahin Giray setirmeleri zerine Osmanl Devleti ile Ruslar arasnda 1779da AYNALIKAVAK TENKHNAMES d verilen bir szleme imzalanm,bylece Ruslar Krm zerinde sz sahibi olma hakkn elde etmilerdir.Bundan sonra da Ruslar, bunu frsat bilerek 1783 tarihinde Krm' igal ederek kendi topraklarna katmlardr. 1792 Ya Antlamas ile de Krmn Ruslara ait olduunun kabul edilmesiyle Karadeniz'deki Trk egemenlii sona ermitir. Osmanl Devleti,bu tarihten itibaren DAILMA-YIKILI DNEMne girmitir. OSMANLI-VENEDK LKLER Sebepleri: Osmanllarn; stanbul'u fethetmeleri, Karadeniz ve Ege ticaretini denetimleri altna almalarnn Venedik ticaretine darbe vurmas. Sonu : Venedik donanmasnn Osmanl donanmasndan gl olmasndan dolay Venediklilere kar bir stnlk salanamamtr. Fatih olas bir Hal ittifakn engellemek amacyla 1479'da Venediklilere ticari ayrcalklar vermitir(stanbul Antlamas). NOT: Osmanl Devletinden ilk EL bulundurma hakkn ve ilk ticari ayrcalklar elde eden devlet Venedik' tir(1479). NOT: Osmanl Devleti,Hristiyan birliini paralamak ve doudan gelen ticaret mallarn Venedikliler araclyla Avrupaya

pazarlamak amacyla Venediklilere kapitlasyon(ayrcalk) vermitir.

FATH'N HRISTIYANLIK LE MCADELES Fatih Sultan Mehmet,stanbulun Fethinden sonra buradaki Ortodoks Kilisesini Osmanl Devletinin himayesi altna alarak varln devam ettirmesini salamtr.Fatihin bu davranndaki amalar unlardr; Hristiyan halka hogrl davrandn gstermek, Hristiyan dnyasnn (Katolik-Ortodoks) birlemesini nlemek, Katolik Kilisesine kar g oluturmak, Ortodoks Kilisesini kontrol altnda tutarak,Ortodokslarn Osmanlnn Avrupa seferlerinde desteini almay amalamtr. Hristiyanln iki merkezi vard. Biri KATOLKLN merkezi ROMA(VATKAN), dieri de ORTODOKSLUUN merkezi stanbul (FENER) idi. Fatih stanbul'u alarak, buradaki Ortodoks cemaati dini inan ve ibadetinde serbest brakm ve tm Ortodoks Hristiyanlarn koruyuculuunu slenmi, bylece Hristiyan dnyasndaki MEZHEP BRLN engellemitir. (stanbul'un Fethinden nce Katolik ve Ortodoks mezhepleri birlemeye alyorlard.) Fatih Katoliklerin merkezi Vatikan' da (Roma) ele geirmek istiyordu. Bu yzden GEDK AHMET PAA komutasndaki Osmanl donanmas talya'nn gneyine karma yapm ve buradaki OTRANTO kalesini ele geirmitir. Ancak Fatih'in lm talya Seferinin yarda kalmasna sebep olmutur. BZANS'IN YENDEN DRLTLMESN NLEMEK N YAPILAN ALIMALAR Bizans mparatorluunun 1453te yklmasndan sonra bu soydan gelen kiilerin bazlar Trabzon,bazlar da Moraya kaarak burada kk devletler kurmulard.Ancak bunlarn amalarnn Bizans yeniden diriltmek olduunu gren FATH,onlarn bu mitlerini sndrmek amacyla; Bizans hanedan yelerinin kat MORA Yarmadas'n fethetti (1460) Bizans hanedan yelerinin kat Trabzon Rum imparatorluuna son verdi (1461) FATH DNEMNDE DEVLET TEKLATINDAK GELMELER

1. Osmanl Devleti'nin ilk altn paras bastrlmtr.SULTAN 2. Topkap Saray yaplmtr.Burada Enderun Mektebi almtr. 3. stanbul'da Sahn- Seman Medresesi ve Fatih Medresesi kurulmutur. 4. Kanunname-i Ali Osman hazrlanmtr. 5. Divan- Hmayun(meclis)a Sadrazam (babakan) bakanlk etmeye balamtr.

Devlet ynetimi MUTLAK MERKEZYET BR MPARATORLUK eklini alm tr.

MUTLAKYET : Siyasi iktidar bir hkmdarn kaytsz artsz elinde bulundurduu ynetim eklidir.

FATH DNEM LE LGL BRKA NEML NOT Padiah emriyle ldrlen LK sadrazam ANDARLI HALL PAAdr. LK kez BALKANLARIN fethini tamamlayan FATH dir. LK ALTIN para FATH zamannda bastrld.(parann ismi SULTN) Karadeniz LK kez Fatih dneminde bir Trk gl haline gelmitir. Fethin sembol olan Ayasofya da LK Cuma Namaz fetihten gn sonra 1 Haziran 1453 gn Akemseddin tarafndan kldrlm olup cemaat arasnda Fatih ve Onun anl askerleri hazr bulunmulardr. Fatih Sultan Mehmed tarafndan stanbula tayin edilen LK VAL Kartran Sleyman Beydir. LK stanbul Kads Hzr Bey elebi olup; bugnk Kadky semti Ona tahsis edildii iin bu ad almtr. Devirmelerden olup da Sadrazamlk makamna ykselen LK kii, fetihten sonra Fatih Sultan Mehmed tarafndan tayin edilen Mahmud Paadr. HAVAN topu LK defa STANBULUN FETHnde kullanld.

13

LK Osmanl KANUNLARI Fatih KANUNNAMES dir.(Kanunme-i li Osman) Kalelerin topla yklabilecei lk kez STANBULUN FETH ile anlald. stanbula defnedilen ilk padiah Fatih Sultan Mehmeddir. Vezir-i azamlar(Sadrazam) LK defa FATH zamannda DVANA bakanlk etmilerdir. PEKYOLU , LK defa FATH in Krm fethiyle(1478) Osmanl denetimine girmitir. Osmanl Devletinde LK EL bulundurma hakkn kazanan ve ilk ticari ayrcalklar elde eden devlet Venediktir(1479). LK kez Yldrm Bayezid dneminde verilmeye balanan clus bahii Fatih dneminde kanunlatrlmtr.

II. BAYEZIT DNEM (14811512)

DNEMN NEML OLAYLARI
1. 2. 3. 4. 5. Cem Sultan Olay Osmanl-Venedik likileri Osmanl-ran likileri ve ah Kulu syan Osmanl-Memlk likileri Anadolu'da Trk Birliini Salama abalar.

1. Cem Sultan Olay (1481-1495)

Fatih'in lmyle oullar II. Bayezt ve Cem Sultan arasnda taht kavgas balam, Cem Sultan Bayezt'a yenilmi ve Msr'daki Memlk Devletine snmtr. Bir sre sonra yeniden Anadolu'ya gelen Cem Sultan tekrar taht mcadelesine girimi ancak yine baarsz olarak bu defa da Rodos adasna kaarak buradaki SANT JEAN VALYELERne snmt. valyeler Cem'i Papaya teslim etmiler, daha sonra Fransa'ya gnderilen Cem burada lmtr(1495).Osmanl Devleti yaklak 15 yl bu olayla uramak zorunda kalmtr. NOT: Cem Sultan Olay,Avrupal Devletlerin araya girmesiyle uluslararas bir sorun haline gelmitir.

Cem Olaynn Osmanl Devletine Etkileri

Cem'in Hristiyanlarn eline gemesi, batl devletlerin Osmanl Devleti'nin i ilerine karmasna neden olmutur. Osmanllar'n batdaki fetihlerinin durmasna neden olmutur. Cem Sultan'n Memlkler'e snd dnemde bu devlet tarafndan padiah gibi karlanp himaye grmesi, OsmanlMemlk ilikilerinin daha da bozulmasna sebep olmutur. Papa'nn bakm masraf diye ykl miktarda para almas Osmanl maliyesini zayflatmtr. Bu olay, II. Bayezd'n ii tehlikesine kar gereken nemi vermemesine neden olmutur. Bu olaydan dolay spanyadaki Mslman devlet olan Endls Emevi Devletine gereken yardm yaplamam,ancak II.Bayezidin emriyle Hzr ve Oru Reisler,spanyada halen hayatta kalan Mslman ve Yahudileri kurtarmtr(1492).

2.

Osmanl-Venedik likileri

Venediklilerin,Mora halkn Osmanllara kar kkrtmas sonucunda 1499da Osmanl-Venedik sava balamtr.Osmanl Devleti,ilk nemli deniz zaferini bu savata kazanmtr.nebaht,Modon,Koron ve Navarin kaleleri Venediklilerden alnm,bylece Venedikliler 1502de Moradan tamamen karlmtr.

3.

Osmanl-ran (Safevi) likileri

ran'da Akkoyunlu Devleti'nin yerine 1502de ah smail tarafndan SAFEV DEVLET kurulmutu. Safevilerin amalar; Dou Anadolu'yu ele geirmek istiyorlard. Anadolu'ya gnderdikleri dervilerle ii mezhebini Anadolu'da yaymaya alyorlard. Safevilerin bu faaliyetleri sonucu 1511 ylnda Anadolu'da AH KULU SYANI kt (1511).O srada Trabzon valisi olan ehzade SELM (Yavuz), babas II. Beyaztn Safevi ve ii tehlikesine kar yeterli nlem almamas zerine yenierilerin ve devlet adamlarnn desteiyle babasn tahttan indirerek padiah oldu.

4. Osmanl-Memlk likileri (Fatih-II.Bayezid dnemleri)

Fatih dneminde bozulan Osmanl-Memlk ilikileri II.Bayezid dneminde savaa dnmtr.

Osmanl Memluk ilikilerinin bozulma sebepleri;

Fatih Dneminde Hicaz su yollar meselesi. (Fatih Memluk Sultanna Mekke yolunda gerekli nlemlerin alnarak haclarn rahata seyahat etmelerinin salanmasn rica etmi,ayrca Hicaz su yollarnn tamir edilmesini istemiti.Ancak Memluklar bu istei i ilerine karma eklinde yorumlamlard.) Memlklerin,Fatih dneminde Karamanoullarn Osmanllara kar desteklemesi II.Bayezid dneminde Memlkler'in Cem Sultan' himaye etmeleri ve II. Bayezide kar desteklemeleri, Osmanl Devleti ile Memluk Devleti arasnda yer alan Gneydou Anadolu'daki Dulkadiroullar Beylii yznden iki devletin ekimesi (Memlkler bu devleti egemenlik alt na alp genilemek istiyordu) SONU: Osmanl Devleti ile Memluklar arasnda 6 yl sren (1485-1491) sava yaand. Bu sava sresince iki taraf birbirlerine kar stnlk salayamadlar.Bu savalardan biri 1488 tarihli AAAYIRI MEYDAN SAVAIdr.1491de de bar imzaland.

14

5. Osmanl-Karamanoullar likileri / Karamanoullar Beyliine Son Verilmesi (1487) Osmanl Devleti ile Karamanoullar arasnda ilk mcadeleler ve ilk sava ,Sultan I.MURAT dneminde balamt (1397). Yldrm Bayezid dneminde de 1397de Osmanl hakimiyetine alnan bu beylik 1402 Ankara Savandan sonra tekrar kurulmutu.Karamanoullar Beyliinin Fatih dneminde Memlklerle arasnn iyi olmas ve stanbulun fethi srasnda da Osmanlya kar Venediklilerle anlama yapmas,II. Beyazt dneminde de Cem olayna kartklar iin bu beylik kesin olarak ortadan kaldrld(1487) 6. Kili ve Akkerman kaleleri alnarak Bodan'n fethi tamamlanmtr(1484) Sonular: Osmanl'nn Krm ile Balkan topraklar birleti lk Osmanl -Lehistan ilikisi balad. Karadeniz tam anlamyla bir Trk gl haline gelmitir.

Dnyada LK defa YVL-SETL toplar II.BAYEZID zamannda yaplmtr LK defa Avrupa Devletlerinin Osmanl devletinin LERNE karmasna neden olan olay CEM SULTAN n Papaya LK Osmanl-Lehistan ilikileri II.Bayezid dneminde balamtr. Dnyada LK standart kanun Kanunname-i htisab- Bursa (Bursa Belediyesi Kanunu), dnyann ilk standart
Bayezid zamannda, 1502 ylnda yrrle giren kanun o gnn ilk, bugnn hala eskimemi kanunudur. snmasdr. kanunudur. Sulan II.

II.BAYEZD DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

YAVUZ SULTAN SELM DNEM(1512-1520)

Babas II. Beyaztn,doudaki Safevi-ii tehlikesine kar nlem almamas zerine, Yavuz Sultan Selim yenierilerin ve devlet adamlarnn desteiyle babasn tahttan indirerek padiah oldu.(Yenibahe ayaklanmas 6 Mart - 24 Nisan 1512) NOT: Bu olay,Yenierilerin bir ehzadenin tahta gemesinde dorudan rol oynadklar ilk gelimedir. YAVUZ DNEMNN NEML OLAYLARI 1- ehzadeler Sorunu 2- ran Seferi ve aldran Sava (1514) 3- Turnada sava (1515) 4- Msr Seferi (Memluk Seferi) 1. ehzadeler Sorunu Yavuz Sultan Selim babasnn yerine tahta getikten sonra, aabeyleri Ahmet ve Korkut'un taht ele geirmelerini engellemek amacyla Fatih Kanunnamesine dayanarak ehzadeleri etkisiz hale getirdi. NOT: Bylece Yavuz, Cem olayna benzer bir olayn yaanmas ve Avrupann ie karmasn engellemi oldu. 2. ran Seferi ve aldran Sava (1514) (Yavuz Sultan Selim x ah smail) Sebep: Safevilerin Dou Anadolu'yu ele geirmek istemeleri ve iilik propagandas yapmalar. Sava: 1514 ylnda Safevi Devleti hkmdar ah smail ile Osmanl Padiah Yavuz Sultan Selim arasnda ALDIRAN ovasnda yapld. Sava Osmanllar kazand.(23 Austos 1514) nemi: Dou ve Gneydou Anadolu'da iilik tehlikesi ortadan kalkt. 3.

Turnada Sava (1515)

Bu savala Anadolu Beyliklerinin (Dulkadiroullar ve Ramazanoullar) siyasi varl kesin olarak sona erdi. * Ramazanoullar, kendi istekleri ile Osmanllara katlan son beyliktir. * Dulkadiroullar Beylii, Osmanl devletine savaarak katlan son beyliktir. Bu beyliin katlmas ile Osmanllar Anadolu Trk birliini kesin olarak salamlardr.

YAVUZUN MISIR SEFER (MEMLK SEFER)

Msr Seferinin Sebepleri

Fatih dneminde balayan Hicaz su yollar meselesi, II.Bayezid dneminde Memluklarn Cem Sultan' himaye etmeleri, Osmanllar ile Memlkler arasnda Dulkadiroullar Beyliinin topraklarna hakim olma konusundaki ekime. Memluklarn ah smail ile ittifak kurmalar Yavuz'un Memlk topraklarn ele geirerek BAHARAT YOLU nu denetim altna almak istemesi. Her iki devletinde Trk-slam dnyasnn lideri olma mcadelesi.

Savalar: Yavuz Sultan Selim,1516' da MERCDABIK Savanda Memluk ordusunu yenerek Suriye ve Filistin topraklarna sahip oldu.1517'de RDANYE Savanda Memluk ordusunu ikinci kez yenerek, bu devleti ortadan kaldrd. Msr topraklar Osmanllara katld. Msr Seferinin Sonular Memlk Devleti yklm, bu devlete ait Suriye, Filistin, Hicaz,Msr topraklar Osmanllara katld Bu sefer srasnda elde edilen ganimetlerle Osmanl hazinesi zenginlemitir.

15

 Baharat yolunun denetimi Osmanl Devletine geti.Bunun sonucunda Avrupallar yeni ticaret yollar aramaya balamlar,bylece Corafi Keifler balam,Avrupallarn mit Burnunu bulmas Osmanl Devletinin Baharat Yolundan bekledii ticari kazanc elde etmesini engellemitir. Halifelik ve slam'n kutsal emanetleri Osmanllara geti. Bylece Osmanl Devleti slam Dnyasnn Lideri oldu.Yavuz Sultan Selim ise;lk Osmanl Halifesi olmutur. Venedikliler Kbrs Adas iin Memluklara verdikleri vergiyi Osmanllara vermeye baladlar. Msrn fethedilmesiyle Kbrs adasnn fethi iin nemli bir s elde edilmitir. YAVUZ SULTAN SELM'N DOU SYASET: Yavuz Sultan Selim'in amac btn Trkleri ve Mslmanlar tek bayrak altna toplayarak Trk-slam birliini salamakt. NOT : Yavuzun ran ve Msr seferleri sonucunda buralarda bulunan kltrel eserler stanbula getirilmi,bylece Osmanl kltrnde dounun etkisi artmtr. YAVUZ SULTAN SELM DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

Osmanl Devleti-ran arasndaki LK byk sava ALDIRAN SAVAI dr.(1514) Osmanl Padiahlarndan LK halife YAVUZ SULTAN SELM(1512-1520)dir. Yenierilerin bir ehzadenin tahta gemesinde dorudan rol oynadklar LK gelime;YAVUZun,babas II.Bayezidi,doudaki Safevi
tehlikesine kar nlem almamas zerine yenierilerin desteiyle tahttan indirmesidir (Yenibahe Ayaklanmas) Osmanllarn Kuzey Afrikadaki hakimiyeti LK defa MISIRIN FETH ile balamtr(1517) YAVUZun Msr ve Hicaz fethetmesiyle BAHARAT TCARET YOLU LK defa Osmanllarn denetimine girdi.

NEML NOTLAR
Tarihte Trklerin Birbirileriyle Yaptklar nemli Savalar (bilinen)

KANUN SULTAN SLEYMAN DNEM(1520-1566)

Yavuz Sultan Selim'in ark ban hastalndan lmesi zerine olu I. Sleyman herhangi bir taht kavgasna girmeden padiah olmutur. nk Yavuz'un hayattaki tek oluydu.Kanuni Sultan Sleyman,babasndan devlet hazinesini tam dolu ekilde almtr.

DNEMN OLAYLARI VE ZELLKLER

A) SYANLAR (Msr ve Anadolu syanlar)
Canberdi Gazali syan (1521) : Yavuz tarafndan Suriye Valiliine atanan eski Memluk komutanlarndan Canberdi Gazali, Yavuz'un lmn frsat bilerek ayaklanm ve ortadan kaldrlmtr. 2) Ahmet Paa syan (1524) : Kanuni dneminde sadrazam olmay beklerken Msra vali olarak tayin edilen Ahmet Paa ayaklanm ve ortadan kaldrlmtr. NOT : Bu iki isyan hareketi, Memluk Devletini yeniden kurmak amac yla ortaya kmtr. Msr isyanlar olarak da bilinmektedir. Baba Znnun syan (1526) : Yozgatta arazi meselesinden ve vergilerin ar olduu konusunda km gibi gsterilen bir ii ayaklanmasdr. 4) Kalenderolu (Kalender elebi ) syan ( 1527) : Tmarlarn haksz yere ellerinden alndn ileri srerek ve Konya'da Hac Bekta- Veli soyundan geldiini ileri sren Kalenderolu tarafndan karlm bir ii ayaklanmasdr. NOT : Bu iki isyan hareketinin ortak noktas,Anadoluda iilii yaymak isteyen ayaklanma olmalardr. 3) 1)

16

B)

AVRUPA LE LKLER (MACAR, AVUSTURYA, ALMANYA)

1) 2)

Belgrat'n Alnmas (1521) : Macarlardan Belgrat'n alnmasyla Orta Avrupa'nn kaplar Osmanllara ald. Rodos Adasnn Fethi (1522): Rodos Sain Jean valyelerinin elinde buluyordu. valyeler Akdeniz'deki Trk ticaret
gemilerine byk zararlar veriyorlard. Bu adann alnmasyla bu tehdit ortadan kalkt.

3)

Moha Meydan Sava ve Macaristann Fethi (29 Austos 1526)

Osmanl Devletinin 1521de Belgrad fethinden sonra Osmanl-Macar ilikileri iyice bozulmas, Alman mparatoru arlkenin Avrupa birliini salamak amacyla spanya'y ele geirmi, Fransa Kral Fransuva'y 1525 Pavia savanda esir almt. Fransuva'nn annesinin istei zerine, Kanuni Fransa'ya destek olmak iin II. Macaristan seferine kt ve Macarlar Moha ovasnda yendi(1526)

Bu zaferle Macaristan Osmanl devletine baland. Moha Meydan Sava,dnya tarihinin en ksa sren meydan savadr.(yaklak 2 saat) Orta Avrupada Osmanl egemenlii glenmitir.
Osmanl Devleti ile Avusturya komu olmu ve uzun yllar devam edecek savalar balamtr. NOT: Kanuni Macaristan' Osmanl topraklarna katmam, himaye altna almtr. Bunun nedeni; Osmanllarn Kutsal Roma Germen mparatorluu ile Osmanl Devleti arasnda bir tampon blge oluturmak istemesidir.

4)

I. Viyana Kuatmas (1529)

Avusturya Aridk (Kral) Ferdinand len Macar kral II. Luinin kz kardeiyle evliydi ve Macaristan tahtnn kendisine ait olduunu iddia etmekteydi. Macar tahtnn Jan Zapolaya (Yano) verilmesini kabul etmeyen Avusturya Aridk Ferdinand Budini kuatt. Osmanl devleti Macaristana yardm gndererek Budini geri alp Jan Zapolaya geri verdi. Avusturyay savaa zorlamak amacyla 1529da Viyana kuatld. Aknclar ehrin ilerine kadar girdiler. Kuatma kaldrld. Kuatmann kaldrlma sebepleri: Ancak; a) K mevsiminin yaklamas, Roma Germen (Alman) mp - arlken (V. Carlos) b) Ar toplarn getirilmeyii, Macar Kral- Lui (Layo)Jan Zapolo (Yano)-Sigismund c) Cephane ve erzan yetersiz oluu. Avusturya Aridk Ferdinand - Maksimilyen d) Kuatma Avrupada byk bir heyecan uyandrmtr. Fransa kral I. Fransuva

5)

Almanya Seferi (1532)

Sebebi: Avusturya Kral Ferdinand'n Kanuni'nin stanbul'a geri dnmesinden sonra tekrar Macaristan'a saldrmas. Sefer: Kanuni Ferdinand ve arlkenle bir meydan sava yapmak umuduyla Almanya ilerine kadar ilerledi. Ancak arlken ve Ferdinand karsna kma cesareti gsteremeyince stanbul'a dnd. stanbul Antlamas (1533) Ferdinand'n bar istei zerine LK Osmanl-Avusturya Antlamas stanbul'da imzaland (1533). Maddeleri: Avusturya kral protokol bakmndan Osmanl sadrazamna (babakanna) denk olacak. Avusturya elinde tuttuu Macar topraklar iin Osmanllara vergi verecek. nemi:

1) 1533 stanbul Antlamas,Osmanl Devleti ile Avusturya arasnda imzalanan ilk antlamadr. 2) Osmanl Devleti'nin Orta Avrupa'daki stnlnn bir kantdr. NOT : Osmanl Devletinin 1533 stanbul Antlamas ile Avusturya zerinde elde ettii stnlk,1606 ylnda yine Osmanl Devleti ve Avusturya arasnda imzalanan ZTVATOROK antlamasyla sona ermitir.

6)

Osmanl-Fransz likileri Ve Kapitlasyonlar (1535)

lk Osmanl-Fransz ilikisi Fransa kral I. Fransuva'nn Almanya mparatoru (Kutsal Roma Germen) arlken ile yapt savata esir dmesiyle balamt. Bunun zerine Fransuva'nn annesi dnemin en gl devleti Osmanl Devletinden yardm istemiti (1525). Bunun zerine Kanuni Macaristan seferine karak Moha'da Macarlar yenmi, sonrada Avusturya ve Almanya seferlerine kmt. Kapitlasyonlar: Ticaret, hukuk, gmrk gibi alanlarda devletlerin birbirlerine tandklar imtiyazlardr. Kanuni Sultan Sleyman 1535'de Franszlarla KAPTLASYON antlamas imzalamtr.Kanuninin Franszlara kapitlasyon vermesindeki amalar unlardr; v Fransay kendi yanna ekerek Avrupa Hristiyan birliini bozmak, v Osmanllarn Avrupa siyasetinde etkili olmasn salamak, v Akdeniz ticaretini canlandrmak v Osmanl gmrk gelirlerini arttrmak, v Osmanl ticaret mallarn Franszlar araclyla Avrupaya pazarlamaktr. Kapitlasyonlarla lgili nemli Notlar: 1535te imzalanan bu kapitlasyon antlamas sresiz deildi. ki hkmdarn yaad dnemde geerli olacakt. Ancak Kanuni'nin lmnden sonra Franszlarn isteiyle 5 kez yenilenmi ve kapitlasyonlar I. Mahmut dneminde 1740'da srekli hale getirilmitir. Devletin gcn koruduu dnemlerde nemli bir sorun yaratmayan kapitlasyonlar, devletin gcnn azalmasna paralel olarak ve Avrupa'da sanayinin gelimesiyle nemli bir sorun olmutur. Balangta sadece Franszlara verilen bu haklar geniletilerek, dier Avrupa devletlerine de verilmitir. 24 Temmuz 1923 tarihli Lozan Bar Antlamasyla Kapitlasyonlar tamamen kaldrlmtr.

17

C) DENZLERDE GELMELER
1)

Rodos Adasnn Fethi (1522): Rodos Sain Jean valyelerinin elinde buluyordu. valyeler Akdeniz'deki Trk ticaret
gemilerine byk zararlar veriyorlard. Bu adann alnmasyla bu tehdit ortadan kalkt.

2)

Barbaros Hayrettin Paa(Hzr Reis)'nn Osmanl Hizmetine Girmesi ve Cezayirin Osmanl topraklarna katlmas-1533

Barbaros Akdeniz'de faaliyet gsteren bir Trk korsan idi. Kuzey Afrika'da baarlar kazanm ve Osmanllardan ald destek kuvvetlerle CEZAYRe sahip olmutu. Osmanl Donanmas, kara ordusu kadar gl deildi. Bu yzden Kanuni Sultan Sleyman Barbaros'u Osmanl hizmetine girmeye ard. Barbaros'un bu teklifi kabul etmesiyle Osmanl donanmas glenirken, Cezayir de Osmanl topraklarna katlm oldu. 3) Preveze Deniz Sava (28 Eyll 1538): Barbaros Hayrettin Paa komutasndaki Osmanl donanmasyla, Andrea Dorya komutasndaki Hal donanmas (Venedik,Ceneviz,Malta,spanya ve Portekiz donanmalar) arasnda yaplan bu deniz savan Osmanl Devleti kazand.

nemi: Preveze deniz zaferiyle Akdenizdeki Osmanl Egemenlii kesinlik kazanm, Akdeniz bir Trk gl haline gelmitir.
4)

Nice (Nis) Kuatmas (1543): Fransa Kral I.Fransuva ile Alman mparatoru arlken arasnda devam eden mcadeleler
srasnda I.Fransuva Nis kentini kuatm ve bu srada da Osmanldan yardm istemiti.Kanuni, Barbaros Hayrettin Paay Fransa'ya yardm amacyla gndermi ve Barbaros ,Fransz donanmasyla birleerek Nis'i kuatt,kaleyi ele geirdi ve bu kale Franszlara verilmitir.(1543). Trablusgarp'n Alnmas (1551): Sinan Paa ve Turgut Reis 1551 ylnda Malta valyelerinin elindeki Trablusgarp' ald. Cerbe Deniz Sava (1559): Andrea Dorya komutasndaki Hal donanmas ile Turgut Reis ve Piyale Paa'nn komutalarndaki Osmanl kuvvetleri arasndaki bu deniz savan Osmanllar kazand.

5) 6)

nemi: 1538 tarihli Preveze Deniz Zaferinden sonra Osmanllarn en byk deniz sava Cerbe Deniz Savadr.Bu zaferle Bat Akdeniz ve Kuzey Afrikada Trk egemenlii kesinlemitir.

7)

Hint Deniz Seferleri (15381553) ve Sonular

Hint deniz seferlerinin dzenlenmesinde etkili olan faktrler unlardr; v Corafi Keifler sonucunda Hint deniz ticaretinin Portekizlilerin denetimine girmesi, v Portekizlilerin,Hint denizinde Mslman tccarlarn ticaretini engellemesi, v Portekizin basks altndaki Hindistan slm devletlerinin (Gcerat slm Devleti) Osmanl Devletinden yardm istemesi etkili olmutur. AIKLAMA : Osmanl Devleti,Portekizlilerin Hint denizindeki bu egemenliklerini krmak amacyla 15 yllk srede toplam 4 kez Hind Deniz Seferleri dzenlenmitir. I.Hint Seferi 1538 Hadm Sleyman Paa, II. Hint Seferi 1551 Piri Reis, III. Hint Seferi 1552 Murat Reis, IV. Hint Seferi 1553 Seydi Ali Reis katlmtr.

Hint Deniz Seferlerinin Sonular unlardr;

Osmanl Devleti'nin Hint deniz seferlerine gereken nemi vermemesi, donanmann okyanuslara dayanksz olmas gibi sebeplerden dolay istenilen sonu elde edilememi, birtakm baarlar kazanlmsa da bu seferler baarsz olmutur. Hint deniz seferleri sonucunda Arap Yarmadas, Habeistan, Sudan, Eritre Osmanl hkimiyetine girdi. Kzldeniz Trk gl oldu.

D) OSMANLI - RAN LKLER

ran zerine Irakeyn (1534), ran (1548) ve Nahcivan (1553 -1555) seferleri olmak zere sefer dzenlenmitir. Bu seferler sonucunda Osmanl Devleti galip gelmi ve ran'n bar istemesi zerine Amasya Antlamas imzalanmtr (1555) Not 1: 1555 Amasya Antlamas,Osmanl Devleti ile ran arasnda imzalanan ilk anlamadr. Not 2: Badat Osmanl hkimiyetine girmitir.

KANUN DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

KANUNnin Rumeliye yapt LK sefer BELGRAD seferidir(1521) Viyana LK defa KANUN tarafndan kuatld.(1529) LK Osmanl-Avusturya Antlamas olan STANBUL ANTLAMASI(1533),Kanuni dneminde imzalanmtr. Preveze Deniz Savandan sonra Trkler LK defa AKDENZ de stnl ele geirdiler.(1538) Kaptan- Derya ,Reisl Kttap LK defa KANUN zamannda divan yesi oldu. Osmanllarla ran arasnda imzalanan LK antlama AMASYA ANTLAMASIdr.(1555)

18

II.SELM DNEM (1566-1574)

Kanuninin 1566 ylnda lmyle tahtn tek varisi olan (dier kardelerini Hrrem Sultann etkisiyle Kanuni ortadan kaldrmtr) Ktahya valisi ehzade Selim baa geti. Hem dirayet hem de ilim noktasnda kendinden nceki padiahlarn seviyesinde deildi. Bu dnem de kazanlan baarlarda Sadrazam Sokullu Mehmet Paa'nn dirayetli siyasetinin de rol byktr. Bu sebeplerden tr bu dnemi Sokullu dnemi olarak adlandrmak daha dorudur. Osmanl tarihinde ilk defa ordunun banda sefere kmayan padiah olan II. Selim ayn zamanda stanbulda len ilk padiahtr. Edirnede Selimiye camiini ina ettirmitir.

DNEMN NEML OLAYLARI

Avusturya ile Antlama (1558) Zigetvar seferinden sonra Avusturya Aridk Maksimilyenin bar istenesi zerine 1533 stanbul antlamasna benzer bir antlama imzaland. 1593 ylna kadar sava yaplmad. Avusturyaya da baz ayrcalklar tannd. Yemenin Fethi (1568) Yemen I. Hint seferi sonrasnda Hadm Sleyman Paa tarafndan alnm fakat denetim bir trl salanamamt. Topal Mutahhar isyan etti. ki eyalet olarak dzenlenen Yemen tek eyalet haline getirilerek zdemirolu Osman Paa vali olarak gnderildi. Msr valisi Sinan Paann da desteini alan zdemirolu kesin Osmanl hakimiyetini salad. Sak z Adasnn Fethi (1568) Sakz adas Cenevizlilerin elinde bulunuyordu. Fatih dneminden beri adadan vergi alnyordu. Adann korsan yata haline gelmesi zerine Kaptan- Derya Piyale Paa tarafndan Sakz alnd. Endonezya (Sumatra) Seferi (1568-1569) Portekiz saldrlar karsnda Sumatra adasnda hkm sren Ae sultanl Osmanl devletinden yardm istedi. Kurtolu Hzr Reis grevlendirildi. Endonezyadaki Mslman Ae sultanlna Portekizlilere kar sava ara gereleri ve uzman asker yardmnda bulunuldu.

Kbrsn Fethi (1571)

Nedenleri:
Kbrsn jeopolitik konumunun ok nemli olmas Anadolu, Suriye ve Msr arasndaki deniz yolu gvenliinin aday almay zorunlu hale getirmesi Venediklilerin Osmanl tccar ve gemilerine saldrmas Kbrsn zengin bir lke olmas Dou Akdeniz hakimiyetinin adann alnmasn zorunlu klmas II. Selim adann fethini istemesine ramen Sokullu buna kar kyordu. Sokullu adann fethinin Avrupallarn hal seferine sebep olacan ileri sryordu. Vezir Lala Mustafa paa serdarlnda ve komutasndaki donanma ve ordu bir yllk savatan sonra aday fethettiler. Antalya, Adana ve Yozgat sancaklarndan getirilen halk adaya yerletirildi. Sonular: 1. Dou Akdeniz tamamen Osmanl egemenliine girdi. 2. Msr yolunun gvenlii saland. 3. Anadoluyu savunmak zere bir i savunma hatt oluturuldu. 4. Kbrsn fethi, nebaht deniz savana sebep oldu. 1. 2. 3. 4. 5.

Osmanl donanmas,
1571 nebahtda 1770 emede 1827 Navarinde 1853 Sinopta Hallar Ruslar Rus, ngiliz ve Franszlar Ruslar tarafndan yaklmtr.

nebaht Deniz Sava (1571)

Kbrs adasnn alnmas Avrupa devletlerini harekete geirdi. Papann teviki ile kurulan hal donanmasna Venedik, spanya, Malta, Papalk ve dier talya devletleri katld. Don Juan idaresindeki hal donanmas nebaht yaknlarnda yaplan savata Osmanl donanmas yok etti. Sadece Ulu ( Kl nvan verilecek) Ali Reis byk bir baar gstererek donanmann bir ksmn kurtarabildi. Kapdanderya Mezzinzade Ali Paa kara askerleriyle sava yapmas yenilgide etkili olmutur. Hal donanmas da byk yara almt. Osmanl Donanmas tarihte ilk kez burada yaklmtr. Osmanl donanmas ksa sre iinde tekrar oluturuldu.(1572) Venedikliler bar istemek zorunda kaldlar. Vergi demeyi ve Kbrsn Osmanl topra olduunu kabul ettiler. Sokullu bu yenilgi zerine Biz,Kbrs almakla kolunuzu kestik. Siz nebahtda sakalmz tra ettiniz. Kesilen kol kmaz ama kesilen sakal daha gr kar szn sylemitir. Donanma yeniden ina edilmi ama yaplan bu byk harcama Osmanl ekonomini olduka zorda brakmtr.

Tunusun Fethi (1574)

Tunus,Barboros Hayrettin Paa dneminde fetih edilmi ancak, spanyollar 1543de geri almt. nebaht yenilgisinden sonra tekrar oluturulan Osmanl donanmas 40 yldr spanyollarn elinde olan Tunusa,Yemen valisi Kl Sinan Paa ve Kaptan- Derya Kl Ali Paa tarafndan dzenlenen seferle 1574 de Tunus fethedilmitir.

LK defa ordunun banda sefere kmayan Padiah II.SELM dir. lk defa stanbulda doan,stanbulda len padiah II.SELM dir. Valide Sultan adyla anlan ilk padiah anas, II. Selimin hanm ve III Muradn anas olan Nur Banudur.

II.SELM DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

19

III.MURAT DNEM (1574-1595)

Osmanl topraklar bu dnemde en geni snrlara ulamtr.1582de Yenieri Ocana,Kanun-u Kadime aykr olarak devirme d kimseler de ilk kez bu dnemde alnmtr. 1578te ngiltereye de ilk kapitlasyon verilmitir. Sultan III.Murat hem YKSELME DNEM hem de DURAKLAMA DNEM padiahdr. DNEMN NEML OLAYLARI
Lehistann Himaye Altna Alnmas (1575) Polonya ve Litvanyalk Osmanl-Lehistan sava 1484te II. Bayezid dneminde Kili ve Akkerman kalelerinin fethi esnasnda yaplmt. Lehistan kralnn veliaht brakmadan lm zerine Fransann da desteini alarak Osmanl Devleti mdahale etti ve kendi aday Erdel prensi Baturiyi kral seti. Bylece Lehistan Osmanl himayesine girmi oldu. Bylece Osmanl devleti Baltk denizine ulam oldu. 1587 ylna kadar Lehistanda Osmanl hakimiyeti devam etti. Fasn Himaye Altna Alnmas (1577) Fas Sultanlnda taht mcadelesinin balamas zerine bir grup Portekizden bir grup ise Osmanldan yardm istemiti. Portekizin mdahalesi zerine Osmanl devleti de Fasa girdi. Osmanl kuvvetleri Ramazan Paa idaresinde Vadis Sebil (Vadis Seyl-Kasrl-Kebir) Savanda Portekiz kuvvetlerini yok etti. Portekiz kral Sebastian savata ld. Fasda Osmanl taraftar bir kii kral seilerek himaye altna alnd. Bylece Msrdan Fasa kadar tm Kuzey Afrika Osmanl ynetimine geti. Osmanl devleti Hint deniz seferlerinde yenemedii Portekizleri karada malup etmiti. Bu savatan sonra Portekiz kendisini uzun mddet toparlayamam ve spanyol i galine uramtr. Hint ticaret yolunun kontrol ise ngiltere ile Hollandaya gemitir. OSMANLI-RAN SAVALARI (1578-1590): (Duraklama Dnemi bal altnda da verilmitir.) II. smail Amasya anlamasn bozdu. Ancak fazla yaamaynca nemli bir gelime olmad. rann blgeye yaylma gayretleri, Blgedeki Snni halka bask yapmas, Rus ilerlemesi, Krmla doudan kara balants kurma gayeleri ile Kafkasya seferi yapld. Geceleyin mealeler altnda devam eden (Mealeler Sava) savalar Osmanl devleti kazand. Kafkaslar Osmanl denetimine girdi.

Ferhat Paa (stanbul) Anlamas (1590)

rann istei ile yaplan bu anlamayla Tebriz, Karaba, Gence, Grcistan ve Luristan Osmanl devletine baland. Bylece doudaki en geni snrlara ulalm oldu.

Yenieri syanlar: ranla anlama yapldktan sonra yenieri isyanlar oldu. syanlarn grnrdeki sebebi ulufe ise de asl sebep devlet tekilatndaki bozulmann balamasdr. lk defa yenieri oca na rastgele kimseler bu dnemde alnmtr. syan eden yenierilerin istekleri yerine getirilmitir. 2 Nisan 1589 da meydana gelen yenieri isyanna Beylerbeyi Vakas denir. NOT : 1) Yenieri Oca,Sultan I.Murat dneminde kurulmu,II.Murat dneminde devirme sistemi ve Kanun-u Kadim ile bu ocan asker ihtiyac karlanmaya allm,III.Murat dneminde de bu ocaa kanuna aykr olarak asker alnmaya balanmtr. 2) Osmanl Tarihinde ilk yenieri isyan 1446da Fatihin ilk kez tahta kmasndan sonra meydana gelen Buuktepe syandr.
KAPTLASYONLARIN YAYGINLATIRILMASI Sokullu dneminde; a)Avrupa devletleri arasnda ekimeyi artrmak b)Akdeniz ticaretini canlandrmak c)Fransay rekabet iine sokmak amacyla, 1568 ylnda Avusturyaya baz ayrcalklar, 1578 ylnda ngilizlere ilk kapitlasyonlar verildi. Fransann ayrcalklar geniletildi. AVUSTURYA SAVALARI 1593 ylnda Bosna ve Macaristan snrnda etelerin halka saldrmas ve Bosna Valisi Telli Hasan Paann pusuya drlerek ldrlmesi zerine Avusturyaya sava ilan edildi. Avusturya zerine yryen Sadrazam Koca Sinan Paa ilk yllarda baarlar kazand ve Yankkale ele geirildi. Bu savalar devam ederken III. Murad ld.

Osmanl Tarihinde LK defa KANUN-U KADM (Yenieri Ocana asker alma kanunu),III.MURAT zamannda bozuldu. Yani Yenieri ocana devirme d kimseler de ilk kez bu dnemde alnmtr. ngiltereye kapitlasyonlar LK kez 1578de bu dnemde verilmitir.

III.MURAT DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

SOKULLU MEHMET PAA DNEM (1564-1579)

Kanuninin son dnemlerinden itibaren Sadrazam Sokullu Mehmet Paa devlet ilerinde etkili olmaya balad. II.Selim ve sonra da III.Muratn ilk be ylnda Sokullu,devlet ilerini stlendii iin 1564-1579 yllar arasndaki dneme Osmanl tarihinde SOKULLU DNEM denilmitir.

Sokullu Dneminin nemli Olaylar unlardr;

1566da Cenevizlilerden Sakz adas alnmtr. 1571de Venediklilerin elinde bulunan Kbrs adas fethedilmitir.Bylece Dou Akdeniz tamamen Osmanl egemenliine girmitir. 1571de nebahtda Hallar (Papalk,Malta valyeleri,Venedikliler ve spanyollar) tarafndan Osmanl donanmas yaklmtr. 1574te Kaptan- Derya Kl Ali Paa,spanyollarn elinde bulunan Tunusu fethetmi ve Osmanl topraklarna katmtr. 1575te Lehistan Osmanl egemenlii altna girmi,bylece Osmanl egemenlik sahas Baltk Denizine kadar ulamtr. 1578de Portekizlilerle yaplan Vadis-Sebil (Vadis Seyl) Savan Osmanllarn kazanmasyla FAS,Osmanl egemenliine girmi, bylece Osmanl Devletinin snrlar Atlas Okyanusuna ulamtr.

20

 SOKULLUNUN KANAL PROJELER

a) Don-Volga Kanal Projesi (Astarhan Seferi)
Don ve dil nehirlerinin birbirlerine en fazla yaklat yerde 10 km.lik bir kanal aarak Karadeniz ve Hazar denizinin birbirine balanmas amalanmtr. Bylece: Hazar denizi kylarndan Ruslar karlacak. Altnordunun devam olan Kazan ve Ejder hanlklar Osmanl egemenliine alnacak. ran savalarnda donanmadan yararlanlacak. Krm gvence altna alnacak Orta Asya Trk hanlklar ile iliki kurulabilecek. pek yolunu canlanacak Bu projenin gerekletirilememesinin sebepleri unlardr; Krm hannn taraftar olmamas (Osmanl devletinin Kazan ve Astarhan alarak blgedeki gcnn artmasn istememitir.) Gnderilen askerlerin yetersizlii Ruslarn saldrlar iddetli souklar NOT : Kanal 1952de Ruslar tarafndan almtr.

b) Svey Kanal Projesi

Sveyte Akdeniz ile Kzldenizi birbirine balyacak bir kanal almas projesi Yavuz dneminde gndeme gelmiti. Bylece: Avrupallarn mit burnunu bularak baharat yolunu deitirmelerinin getirdii kayp nlenebilecekti Gney Asya Mslmanlarna Avrupallara kar yardm gnderilebilecekti. Avrupallarn Gney Asya hareketleri Akdenizdeki Osmanl donanmas vastasyla nlenebilecekti. Proje 1568 ylnda gndeme gelmesine ramen uygulanamad. Bu kanal 1869 tarihinde ngiliz-Fransz ve Osmanl giriimiyle almtr.

c) Karadeniz-Marmara Projesi
Sokullu Mehmet Paa znik Gl, Sapanca Gl ve Marmara denizi arasnda balant kurarak Marmara ve Karadenizi birletirmek istemitir. Mimar Sinan bu ile grevlendirildi ise de proje sonusuz kalmtr.

OSMANLI DEVLET'NN DURAKLAMA DNEM (1579-1699)

AIKLAMA : Osmanl Devletinin Duraklama Dnemi,1579 ylnda Sadrazam Sokullu Mehmet Paann lmyle balar, 1699da imzalanan ve Osmanl Devletinin tarihte ilk kez toprak kaybettii antlama olan KARLOFA ANTLAMASI na kadar devam eden dnemdir. AIKLAMA : Duraklama dneminde 61 sadrazam grev yapmtr.

DURAKLAMANIN SEBEPLER
A- NEDENLER 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 1. 2. 3. 4.
Devlet idaresinin bozulmas Askeri tekilatn bozulmas lmiyenin (eitimin) bozulmas Maliyenin (Ekonomi) bozulmas Toplum yapsnn bozulmas Corafi keifler sonucu Osmanl ticaret gelirlerinin azalmas Avrupadaki altnn oalmasyla Akenin deer kaybetmesi

B- DI NEDENLER
Devletin doal snrlarna ulamas (Douda ran, Kuzeyde Rusya,Batda Avusturya) Avrupa da merkezi krallklarn kurulmas (Topun kullanlmas,Feodalitenin zlmesi) Avrupada Rnesans ve Reform hareketleri sonucu bilim ve tekni in gelimesi Avrupann corafi keifle zenginlemesi (Altn ve gm Avrupay zenginletirdi)

A- NEDENLER
1. DEVLET DARESNN BOZULMASI (Merkez ynetiminin bozulmas)
a) Kanuni'den sonra gelen Osmanl padiahlar devlet ynetiminden uzaklamlard, seferlere katlmyorlard. Bylelikle sadrazamlar padiah adna devleti ynetmeye baladlar. Sokulu Mehmet Paann yetenei ve Kprl Slalesi'nin baarlar padiahlar glgede brakmt. b)Kanunlara uyulmam,saray kadnlar,ocak aalar ve ulema devlet ilerine karnca devlet ynetimi bozulmutu. c) Duraklama Dnemi'nde IV. Murat'n annesi Ksem Sultan ile, IV. Mehmet'in annesi Turhan Sultan ynetimde olduka etkili oldular. d)III.Mehmet,son kez sancaa kan Osmanl padiahdr. e) I.Ahmet,sancaa kmadan tahta kan ilk padiahdr. f) III. Mehmetten sonra ehzadelerin "SANCAA IKMA" usul kaldrlnca,ehzadeler devlet ynetiminde tecrbe kazanmaktan yoksun kaldlar. (ehzadeler sarayda KAFES HAYATI yaadlar.) g)Osmanl Veraset sisteminin etkisi h)Duraklama dneminde toplam 61 sadrazam grev yapmtr.Bunun sebebi,devlet ynetimine paralel olarak sadrazamlarn rvet ve iltimas yoluyla greve gelmeleridir.

21

Osmanl Veraset Sistemindeki Deimeler (Veraset-padiahlarn tahta kmas sistemi) 1. Osman ve Orhan Beyler zamannda lke hkmdar ailesinin ortak mal idi. 2. I.Murat'tan itibaren lke sadece padiah ve oullarnn sayld. 3. Fatih Sultan Mehmet en gl olann tahta geme anlayn getirdi. (Karde katliyle ama lkenin birliini salayarak blnmesini nlemek ve en gl olann baa gemesi salamakt.) 4. I. Ahmet(Duraklama Devri) dneminde yaplan deiiklikle Osmanl Hanedan iinde en yal ve akll olann (EKBER ve ERED) padiah olmas esas benimsendi.Bu yzden I.Ahmet,sancaa kmadan tahta kan ilk Osmanl padiahdr.

2.

ASKER TEKLATIN (SEYFYENN) BOZULMASI

a) Tmarlarn ( Dirlik topraklar) datmndaki adaletsizlik Tmarl ordusunun bozulmasna,Tmarl sipahilerin saysnn azalmasna, buna karlk devletin daha fazla maal asker(kapkulu) almasna sebep oldu. AIKLAMA: Bu durum sadece ordunun bozulmasna deil, ekonomik, sosyal ve idari alanda bir ok problemin domasna sebep olmutur. b) III. Murat'tan itibaren Kanun-u Kadime aykr olarak yenieri ocana asker alnmaya balanm, maal askerlerin artmas devletin ulufe ve clus bahilerini demede sknt ekmesine ve kapkulu ocaklarnn bozulmasna yol amtr.Yenieri Ocana usulsz asker kaydeden (Kanun-u Kadime aykrlk) ilk padiah III.Murattr. AIKLAMA: Yenieri tekilatnda "OCAK DEVLET NDR" ilkesi yerini "DEVLET OCAK NDR" ilkesine brakmaya balamtr. c) Donanmann bana denizcilikten anlamayan kiiler getirilmi, donanma daha 16. yzyln ikinci yarsndan itibaren ihmal edilmeye balanmtr.

3. LMYE (ETM) SINIFINDAK BOZULMALAR

a) lmiye snfnn bozulmas, bu snfn denetimindeki adalet, eitim ve belediye ilerinin de bozulmasna yol amtr. Kadlar rvetsiz i yapmamaya balamtr. b) Medreselerde okutulan pozitif bilimlerin ihmal edilmesi bilim ve teknik alannda Avrupa'nn gerisinde kalnmasna sebep olmutur c) Rvet verenlerin, ocuk yataki kimselerin (beik ulemas) mderris olarak(profesr) atanmas medreselerde verilen eitimin kalitesinin dmesine neden olmutur. AIKLAMA: 17.Yzyl bilgini KATP ELEB medreselerdeki bu durumu eserlerinde ac bir dille anlatmaktadr.

4.

MALYENN (EKONOMNN) BOZULMASI

a) Osmanl Devleti'nin en nemli gelir ve giderleri orduyla ilgiliydi. (Sava ganimetleri, bal devletlerden alnan vergiler, ordu ve donanmann maa ve masraflar) Ordu ve donanmann bozulmas savalarn kaybedilmesine, ganimet elde edilmemesine, ordunun masraflarnn daha da artmasna, bal devletlerin vergilerini vermemesine neden oldu.Ksaca gelirler azalrken,giderler artt. b) Ulufe ve Clus bahiinin artmas. Ulufe: Yenierilere ve dier kapkulu askerlerine 3 ayda bir verilen maatr. AIKLAMA: Kapkulu askerinin artmas hazineden denen ulufe miktarnn da artmasna sebep olmutur. Clus: Tahta kmak demektir.Padiahlar tahta getiklerinde kapkulu askerlerine Clus bahii datrlard.lk nce Yldrm Bayezid dneminde datlan clus bahiini son olarak III.Mustafa datm,I.Abdlhamid dneminde ise kaldrlmtr. AIKLAMA: Duraklama ve gerileme dnemlerinde sk sk padiah deiiklii Clus bahiinin de sk sk datlmasna sebep olmu,bu durum ise ekonominin bozulmasnda nemli bir etken olmutur. c) Yeni ticaret yollarnn bulunmas(mit Burnu) ve kapitlasyonlar ticaret ve gmrk gelirlerinin azalmasna sebep oldu. d) Avrupallarn Osmanl piyasasna srdkleri altn ve gm Osmanl parasnn deer kaybna neden oldu.

5.
a) b) c)

TOPLUM YAPISINDAK BOZULMALAR

Nfusun art ile isiz ve topraksz insanlarn ortaya kmtr. Ynetim, ekonomi adaletteki bozulmalar Anadolu, Rumeli ve dier eyaletlerde i isyanlarn kmasna neden olmutur. Osmanl toplumunun deiik din, mezhep ve uluslardan olumas nedeniyle bu unsurlar merkezi otoritenin bozulmasyla dalma eilimi iine girmilerdir.

DURAKLAMA DEVR (17.YZYIL) (1579-1699) OLAYLARI

Sokullu Mehmet Paa'nn 1579'da lmnden, 1699 Karlofa antlamasna kadar geen dnemdir. Bu dnemin Padiahlar srasyla: 123456III.Murat (1574-1595) III.Mehmet (1595-1603) I.Ahmet (1603-1617) I.Mustafa (1617-1618/1622-1623) II.Osman (Gen) (1618-1622) IV.Murat (1623-1640) 7891011I.brahim IV.Mehmet II.Sleyman II.Ahmet II.Mustafa (1640-1648) (1648-1687) (1687-1691) (1691-1695) (1695-1703)

Kprller Devri (1656-1683): Padiah IV.Mehmet zamannda srasyla Kprl Mehmet Paa, Fazl Ahmet Paa, Fazl Mustafa Paa ve Merzifonlu Kara Mustafa Paa sadrazam olmutur.

22

DURAKLAMA DNEM RAN, AVUSTURYA, LEHSTAN,VENEDK VE RUSYA LKLER N BLG

Osmanl Devletinin duraklama dneminde (17.yzyl) devletleraras ilikilerini u ekilde ifrelemek mmkndr.(V-A-R--L) Venedik Avusturya Rusya ran Lehistan OSMANLI-RAN LKLER HATIRLATMA: lk Osmanl-ran antlamas AMASYA ANTLAMASI olup,1555 ylnda Kanuni Sultan Sleyman zamannda imzalanmt. Ancak bu anlama ok uzun srmedi. Osmanl Devleti-ran arasnda Duraklama Dneminde imzalanan antlamalar unlardr; v 1590 Ferhat Paa Antlamas : (III.Murat dnemi) Osmanl Devleti douda en geni snrlara ulamtr. v 1611 Nasuh Paa Antlamas : (I.Ahmet dnemi) v 1618 Serav Antlamas : (II.Osman dnemi) v 1639 Kasr- irin Antlamas : (IV. Murat dnemi) Osmanl Devleti-ran arasndaki snr gnmzdeki ekliyle izilmitir(Zaros Dalar)

1)

1577-1590 OSMANLI RAN SAVAI (III. Murat Dnemi)

Sebebi: ah II. smail'in Amasya Antlamasn bozarak,Anadolu halkn Osmanllara kar kkrtmas Sava : 1577'den 1589'a kadar sren sava eitli aamalarla gerekleti. MEALE SAVAIn da Osmanllar kazand. Ardndan yaplan bir seferde Osmanl ordusu Azerbaycan ve ran'a girdi. ah II.smail'in yerine geen ah Abbas bar istedi. Sonucu: FERHAT PAA (I.stanbul) ANTLAMASI imzaland (1590) Maddeleri: 1- Tebriz,Karaba,Tiflis ve Nihavent Osmanllarda kald. 2- Osmanl Devleti snrlarn douda Hazar Denizi'ne kadar geniletti. NOT: Bu antlama,Osmanl Devletinin douda en geni snrlara ulat antlamadr. 2) 1603-1611 RAN SAVAI (I.Ahmet Dnemi) Sebebi: Osmanl Devletinin Celali isyanlar ile uramasndan ve Avusturya ile savamasndan faydalanan ran'n saldrya geerek daha nce kaybettii yerleri ele geirmesi. Sonucu: NASUH PAA (II.stanbul) ANTLAMASI imzaland. (1611) Maddeleri: 1- Osmanl Devleti Ferhat Paa Antlamas ile ald yerleri geri verecekti. 2- Buna kar ran Osmanlya her yl 200 yk ipek vermeyi kabul etti. 3) 1617-1618 RAN SAVAI (I.Ahmet+I.Mustafa+II.Osman Dnemleri) Sebebi: ran'n vaat ettii ipei gndermemesi ve Osmanl elisini tutuklamas Sava : Osmanl ordusu pusuya dt. Sonucu: SERAV ANTLAMASI imzaland(26 Eyll 1618) Maddeleri: 1- rann vergisi 100 yk kumaa indirildi. 2-Snrlar Nasuh Paa Antlamasna gre belirlendi. 4) 1629-1639 RAN SAVALARI (IV.Murat Dnemi) Sebebi: Safevilerin Badat' ele geirmeleri. Sonucu: Hsrev Paa komutasndaki Osmanl ordusu Badat' kuatt, fakat alamad. REVAN SEFER (1635): IV. Murat'n ilk seferidir. Sebebi: ran'n Osmanl topraklarna saldrmas ve IV.Muratn Anadolu'yu ekyalardan temizlemek istemesi. Sonucu: Revan alnd. BADAT SEFER (1638) Sebebi: ran'n Revan' geri almas Sefer : Sefer srasnda Anadolu'daki asiler ve ekyalar temizlendi. Badat alnd(1638) Sonucu: KASR-I RN ANTLAMASI imzaland (17 Mays 1639) Maddeleri: 1-Badat ve Musul Osmanllara kald. 2-Trk-ran snr bugnk ekliyle izildi NOT: ran ile 150 yllk sava sona erdiren bu Antlama bugnk TRK-RAN snrn izmitir.

OSMANLI-VENEDK LKLER
17. yzylda Ege adalarnn byk bir ksm Osmanl hakimiyetindeydi. Fakat Girit hala Venediklilerin elindeydi. Sultan brahim'in padiahl dneminde 1645 ylnda aday kuatan Osmanllar ile Venedik donanmas arasnda etin savalar yaand. IV.Mehmet Dneminde sadrazam olan Kprl Fazl Ahmet Paa 1699'da 25 yl alnamayan Giritin Kandiye Kalesini alm ve Venedikliler bar istemek zorunda kalmtr.ki devlet arasnda 1669da KANDYE ANTLAMASI imzaland.

23

OSMANLI-LEHSTAN LKLER
Lehistan (Polonya),Sokullu Mehmet Paa zamannda Osmanl himayesine alnmt. 1587'de Osmanl himayesinden kan Lehistan Erdel, Eflak ve Bodan'n i ilerine karnca II.Osman bu lke zerine sefer dzenledi.Ancak bu sefer,Yenierilerin itaatsizlii yznden baarsz oldu.Sonunda; Lehistan ile HOTN ANTLAMASI imzaland (6 Ekim 1621).Bu antlamaya gre; 1- Hotin Kalesi Osmanllarda kald, 2- Lehistan eskiden olduu gibi Krm hanlna vergi verecekti. NOT : 1621 Hotin Antlamas,Osmanl Devleti ile Lehistan arasnda imzalanan ilk resmi antlamadr.

IV.Mehmet'in Leh seferi: Lehistan'n Osmanl'ya bal Kazaklara saldrmas zerine padiah IV.Mehmet ve Sadrazam Kprl Fazl
Ahmet Paa Lehistan zerine sefer dzenledi.Podolya arazisi fethedildi. Sonuta: BUCA ANTLAMASI imzaland (18 Ekim 1672). Maddeleri: 1- Podolya Osmanllarda kald.(Osmanlnn batda ald son topraktr.) 2- Ukrayna Kazaklara verildi. 3- Lehistan Krm Hanlna vergiye devam edecekti. NOT: Bu antlama,Osmanl Devleti'nin Bat'da son toprak kazand antlamadr. Bu antlamayla Osmanl Devleti Bat'da

EN GEN snrlarna ulamtr. Ald son toprak PODOLYAdr.

OSMANLI-RUSYA LKLER
ehrin Seferi: IV. Mehmet Dneminde Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paa, Ruslarn Dinyeper Kazaklarnn elindeki Ukrayna'ya saldrmas zere EHRN seferine karak, ehrin kalesini ele geirdi.(1678) NOT: Ruslarn istei ile 8 Ocak 1681 ylnda Ruslarla LK bar antlamas olan BAHESARAY ANTLAMASI imzaland.

OSMANLI-AVUSTURYA LKLER (SAVALAR - ANTLAMALAR)

HATIRLATMA: Kanuni Sultan Sleyman Macaristan ve Orta Avrupa hakimiyeti yznden Avusturya Kral Ferdinand zerine seferler dzenlemi, 1529'da Viyana'y kuatm, 1532'de Almanya seferini yapm, 1533 ylnda da Avusturya ile STANBUL ANTLAMASI n imzalamt.Bu antlamaya gre;Avusturya kral protokol bakmndan Osmanl sadrazamna (babakanna) eit olacak ve Avusturya elinde tuttuu Macar topraklarna karlk Osmanl Devletine vergi verecekti. Sonraki yllarda Kanuni 1566 ylnda lmne dek eitli defalar Avusturya zerine gitmiti. AIKLAMA: Duraklama dneminde Osmanl Devleti'nin en ok savat lke Avusturya'dr. Eri Kalesi;III.Mehmet Kanije;Tiryaki Hasan Paa 6. 1593-1606 SAVALARI (III.Murat, III.Mehmet ve I.Ahmet Dnemleri): Estergon;I.Ahmet Nedeni: Avusturya'nn Osmanl kuvvetlerine saldrmas ve vergilerini demekten vazgemesi. Savalar: III. Murat zamannda Osmanl kuvvetleri SISKAda yenildi. Sava III.Murat'tan sonra yerine geen III.Mehmet dneminde de devam etti. III.Mehmet bizzat ordunun banda sefere karak ER KALESni ald. Bu yzden III. Mehmet'e "Eri Fatihi" unvan verildi. Haova Meydan Sava'nda III. Mehmet Avusturya Ordusunu ar bir yenilgiye uratt.

NOT: 1596 tarihli HAOVA MEYDAN SAVAI Osmanl tarihinde zaferle sonulanan SON byk meydan savadr.
1600 ylnda Osmanl Devleti KANJE KALESni ald. Kale komutanlna braklan TRYAK HASAN PAA kaleyi kuatan Ferdinand' az bir kuvvetle yenilgiye uratt. III.Mehmetten sonra padiah olan I.Ahmet zamannda da sava devam etti. Osmanllar ESTERGON KALESni ald. Avusturya'nn istei zerine ZTVATOROK ANTLAMASI imzaland.(1606)

Zitvatorok Antlamas (1606)

1Sava srasnda alnan Eri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanllarda kalacak. 2Avusturya artk Osmanl'ya yllk vergi vermeyecek, bir defaya mahsus sava tazminat verecek. 3Avusturya kral protokol bakmndan Osmanl padiahna eit saylacak. NOT: Kanuni Dneminde Avusturya ile imzalanan 1533 tarihli stanbul Antlamasnda Avusturya kral Osmanl sadrazamna denk saylmt ve vergiye balanmt.1606 Zitvatorok Antlamas Osmanl Devletinin Orta Avrupa'daki stnln kaybetmeye baladn gstermektedir. 7. 1658-1664 SAVALARI (IV.Mehmet Dnemi) Nedeni : Erdel, Eflak ve Bodan Beyliklerinin Avusturya'nn kkrtmasyla Osmanl Devleti'ne kar isyan etmeleri. Sonular: Sadrazam Kprl Mehmet Paa isyanlar bastrd.Olu Kprl Fazl Ahmet Paa 1661de sadrazam olmu ve Uyvar kalesini fethetmitir.Avusturya'nn istei zerine VASVAR ANTLAMASI imzaland.(1664)

Vasvar Antlamas (1664)

123Uyvar kalesi Osmanllarda kalacak Erdel Osmanl Devletine bal kalacak Osmanl Devleti,Avusturya'dan son kez toprak ve sava tazminat almtr.(Uyvar Kalesi)

24

8. II.VYANA KUATMASI (14 Temmuz-12 Eyll 1683) Padiah : IV.Mehmet Sadrazam : Merzifonlu Kara Mustafa Paa
Sebepleri 1- Avusturya'ya bal olan Macarlarn ayaklanarak Osmanldan yardm istemeleri, 2- Merzifonlu Kara Mustafa Paa'nn hret kazanma istei. Kuatma ve Sava: Avusturya'nn yardm istemesi zerine papann tevikiyle bir hal ittifak kurulmaya alld. Lehistan Osmanllara kar Avusturya ile ittifak yapt. Merzifonlu ehri kuatt, fakat alamad. Kuatmann uzun srmesi dmana vakit kazandrd.Krm Kuvvetleri Viyana'ya yardma gelen Lehistan kuvvetlerini durdurmakta gereken gayreti gstermediler. Osmanl Ordusu Avusturya ve Lehistan kuvvetleri arasnda kalarak ar bir yenilgiye urad. Dalan kuvvetleriyle Belgrata ekilen Merzifonlu Kara Mustafa Paa,IV.Mehmet'in emriyle burada idam edildi. Sonular: 1- Batda Trklerin yenilebilecei ve Avrupa'dan atlabilecei dncesi dodu. 2- Avrupa devletleri KUTSAL TTFAK ad verilen bir hal birlii oluturdular. 3- Bylece Trklerin SAKARYA SAVAIna kadar srecek bir geri ekilme sreci balam oldu. KUTSAL TTFAK DEVLETLER: Bunlar Malta,Lehistan,Venedik,Avusturya ve Rusya'dr.(ifresi : MALVAR) SAVA: Kutsal ittifak Devletleri ile Osmanl Devleti arasndaki savalar yaklak 16 yl srd (1683-1699). (Bu arada IV.Mehmet yenierilerin isyan yla tahttan indirildi. Yerine srasyla II.Sleyman, II.Ahmet ve II.Mustafa padiah oldular.) Zor durumda kalan Osmanl Devleti bar istemek zorunda kald. Karlofa antlamas imzaland.(1699)

KUTSAL TTFAK SAVALARI:

v Cierdelen Sava (7 Ekim 1683): Cierdelen Sava, blge halknn "Parkany", Osmanllarn "Cierdelen" dedikleri, II. Dnya Sava'ndan sonra bugn kullanlan ismiyle Macaristan'daki Sturovo'da Osmanl ordusu ve Alman-Leh ordusu arasnda yaplan ve iki paradan oluan savatr. lk atma Sobieski'nin saldrsyla balam ve Osmanllar bu saldry pskrtmtr. ki gn sonraki ikinci atmada ise ittifak gleri genel saldr gerekletirmitir ve Osmanllar yenilmitir. Salankamen Sava (19 Austos 1691) : Osmanl ile Avusturya arasnda meydana gelen ve Kutsal ttifak Savalar'nn bir paras olan savalardan biri de bu sava olup, Osmanl bu savata yenilmiir.Sadrazam Kprl Fazl Mustafa Paa bu savata ehit

dmtr.

KARLOFA ANTLAMASI (26 Ocak 1699)

V-A-R-O-L (Venedik-Avusturya-Rusya-Osmanl-Lehistan)
Padiah : II.Mustafa Sadrazam : Amcazade Hseyin Paa
1697 ZENTA malubiyeti sonunda Sadrazam Amcazade Hseyin Paa ile Reisl-kttab (d ileri bakan) Rami Mehmed Efendinin giriimleriyle Karlofa kasabasnda Osmanl Devleti ile Avusturya, Lehistan, Venedik ve Rusya arasnda yaplan anlamaya bar iin arac olan ngiltere ve Hollanda da katlmtr. Osmanl Devleti hasmlarnn her biriyle ayr ayr anlama yapmtr. Karlofa Antlamasyla: 1- Avusturya'ya ,Banat ve Temevar hari btn Macaristan ve Erdel Beylii 2- Venedik'e , Mora ve Dalmaya kylar 3- Lehistan'a,Podolya ve Ukrayna verildi.

NOT : Rusya ile atekes imzaland, peinden 1700 ylnda STANBUL ANTLAMASI imzaland. Buna antlamaya gre; Azak Kalesi
Rusya'ya verildi, Ruslar stanbul'da eli bulundurabileceklerdi.(Bu antlama 1711 tarihli Prut Antlamas ile son bulmutur.)

AIKLAMA : Karlofa Antlamas,Osmanl Devletinde bir dnm noktas olmutur. Bu antlama Osmanl Devletinin tarihte toprak
kaybettii ilk antlamadr. Asrlardr elde edilen en kymetli toraklar, Orta Avrupa topraklar kaybedilmitir. Osmanl ilerlemesi artk durmu ve mevcudu muhafaza endiesi balamtr. 16 yl devam eden Osmanl-Avusturya, Venedik ve Lehistan savalar ile 9 yl devam eden Osmanl-Rus savalar sona ermitir. Anlamayla ilk kez bar sresinin teminat baka bir devletin Avusturyann garantisine braklmtr. Osmanl padiahlar artk Avrupa krallarna sen deil siz diye hitap edecektir. Trklerin,1683 II. Viyana bozgunuyla balayan geri ekilileri Kurtulu Savanda 1921 Sakarya Zaferine kadar devam etmitir.

Karlofa Antlamasnn nemi 1- 1699 tarihli Karlofa Antlamas Osmanl Devletinin toprak kaybettii ilk antlamadr.(Osmanllarn kaybettii ilk toprak ERDEL BEYLdir.) 2- Karlofa Antlamas,Osmanl topraklarnn paylald ilk uluslar aras antlamadr. 3- Bu antlama ile Osmanl'nn Orta Avrupa'daki egemenlii sona ermitir. 4- Osmanl Devleti "Gerileme dnemi"ne girmitir. 5- Ayrca stanbul antlamasnda Ruslarn Azak kalesini almalar onlarn Karadeniz'e inmelerini salamtr.

25

DURAKLAMA DEVRNDE SYANLAR

17. yzylda uzayp giden Avusturya ve ran ile savalar devleti uratryordu. Osmanl Devleti'ni uratran bir baka konu da i isyanlard. 1) stanbul (Merkez) syanlar 2) Tara syanlar a) Celali syanlar b) Eyalet syanlar 1)

STANBUL (MERKEZ) SYANLARI: Bu isyanlar stanbul'daki Kapkulu Ocaklar (zellikleri yenieri ve sipahiler)

tarafndan karlan isyanlardr. Bu ayaklanmalara zaman zaman halk ve ulema snf da katlmtr. Sebepleri: 1Devirme sisteminin bozulmas 2Devlet ynetiminin bozulmas (iktidara gelmek isteyen vezirler, saray entrikalar) 3Ulufe ve cluslarn zamannda verilmemesi veya ayar bozuk parayla verilmesi.

NOT: Askeri isyanlarn balangc Fatih dnemine kadar gider. Duraklama dnemindeki isyanlarn en nemlileri III.Murat, II.Osman,
IV.Murat ve IV.Mehmet zamanlarnda kanlardr.

III.Murat Dneminde (1574-1595); ulufelerin ayar bozuk para ile denmesi zerine yenieriler ayaklanarak, isteklerine
kavumulardr.

II.Osman(Gen Osman)Dneminde (1618-1622); yenieriler II.Osman'n Yenieri Ocan kaldrmak istediini anlayarak ayaklanmlar ve Padiah tahttan indirerek Yedikule zindanlarnda boarak ldrmlerdir (18 Mays 1622).II.Osmann ldrlmesi olayna HLE- OSMANYE ad verilir. NOT: II.Osman bir isyan sonucu ldrlen ilk padiahtr. Bu olay Yenierilerin devlet iindeki gcn artrmtr. IV.Murat Dneminde (1623-1640); ki kez saraya yryen Yenieriler padiahn gz nnde sadrazam ldrdler. IV.Mehmet Dneminde (1648-1687): Haremaalar ve saray kadnlarnn devlet ilerine karmasna kzan sipahiler ayakland.
Padiahtan 30 kadar devlet adamn istediler. stekleri kabul edildi.Bu kiilerin cesetleri Sultan Ahmet Meydannda nara asld. Bu yzden bu olaya VAKA- VAKVAKYYE (nar Vakas) denir (4-8 Mart 1656). IV. Mehmet Yenieriler tarafndan karlan ve Abaza Siyavu Paa ayaklanmas (8 Kasm 1687) olarak bilinen olay sonucu tahttan indirilmitir. 2)

TARA SYANLARI: stanbul dnda meydana gelen isyanlardr.

A) CELAL SYANLARI: Anadolu'da meydana gelen isyan ve karklklara "Celali syanlar" denilmitir. Celali kelimesi Yavuz dneminde Yozgat ve evresinde ayaklanan "Bozoklu Celal" adndan gelir. Balca Celali syanlar: Karayazc, Canbolatolu, Kalenderolu, Katrcolu, Abaza Mehmet Paa, Tavil Ahmet, Grc Nebi, Deli Hasan isyanlardr. Celali syanlarnn Sebepleri 1Devlet ynetiminin bozulmas 2Ekonominin bozulmas ve vergilerin artmas 3Tarada bulunan yneticilerin, kadlarn ve askerlerin halka olumsuz davranlar 4zellikle beylerbeyi ve sancak beylerinin devirme kkenli olmas nedeniyle Trk halkyla gereken duygusal balar kuramamalar. Celali syanlarnn Sonular 1- Bu isyanlar bazen taviz verilerek, bazen de iddet kullanlarak bastrlmlardr. 2- Ancak isyanlar sonucu Anadolu'da dirlik ve dzen bozulmu, ekonomik hayat felce uramtr. B) EYALET SYANLARI: Yemen, Badat, Krm, Eflak, Bodan ve Erdel'de meydana gelen isyanlardr. Eyalet syanlarnn Sebepleri: 1- Devlet otoritesinin zayflamasyla eyaletlerdeki yerel yneticilerin devletten ayrlma istekleri, 2- Yneticilerin olumsuz tutum ve davranlarna halkn tepki gstermesi

DURAKLAMA DEVR (17.YZYIL) ISLAHAT HAREKETLER

Osmanl Devlet Adamlarnn Islahat Yapmak stemelerinin Nedenleri: Osmanl Devletinin savalarda eskisi gibi etkili olamamas, devlet otoritesinin zayflamas sonucu, sk sk isyanlarn ba gstermesi, ekonomik durumun bozulmas gibi nedenlerle Osmanl devlet adamlar slahat yapma gerei duydular.

v ISLAHAT YAPAN PADAHLAR

I.Ahmet (1603-1617) : Osmanl hanedan iinde en yal ve en akll olann padiah olmas esas olan EKBER VE ERAD KANUNU karld.Taht kavgalar nlenmek ve kardelerin birbirilerini katletmeleri engellenmek istenmitir.

II.Osman (Gen Osman) (1618-1622)

Ulema snfnn yetkisini azaltarak, padiahn zamana gre yasalar koyabilme gcn artrmak istedi.Bunlarn siyasetle uramalarn ve devleti zayflatmalarn nlemek istedi. 2- Yenieri Ocan kaldrarak yerine Anadolu ve Suriye'deki Trklerden oluan "milli bir ordu kurmak ve ynetimi devirmelerin etkisinden kurtarmak iin bakenti tamamen Trk olan Anadoluda bir ehre tamay dnd.Saray dndan evlilik yaparak Osmanl Sarayn halka am olup,bu durum sosyal alanda bir ilk olarak kabul edilmektedir. NOT : II.Osman (Gen Osman),niyetlerini fark eden yenieriler tarafndan tahttan indirilerek 18 Mays 1622de ldrld.II.Osmann tahttan indirilip I.Mustafann ikinci kez tahta karlmas olayna Osmanl tarihinde HALE- OSMANYE denir.(18-20 Mays 1622) 1-

26

IV.Murat (1623-1640)
12 yandayken tahta geti. ktidarnn ilk yllarnda ynetim saray kadnlarnn ve Valide Ksem Sultan'n elindeydi. 22 yana geldiinde otoritesini salayabildi. IV.Muratn yapt slahatlar unlardr: 1- Yenierileri itaat altna ald. 2- syanlar ve isyanclarla iddetle mcadele etti. 3- ki, ttn, meyhane ve gece sokaa kma yasa uygulayarak asayii salad. 4- Harcamalar kstlayarak, maliyeyi dzeltmeye alt. 5- Devlet adamlarndan,neler yaplmas gerektiini bildiren raporlar vermelerini istedi. NOT: Bu konuda KO BEY sunduu raporunda (Koibey Risalesi) devletin gerileme nedenlerini ve bunlarn zm yollarn gstermitir. v ISLAHAT YAPAN SADRAZAMLAR

Kuyucu Murat Paa : I. Ahmet dnemi Sadrazamdr. syanlar iddet ve bask kullanarak bastrmtr. Tarhuncu Ahmet Paa: IV.Mehmet Dnemi sadrazamdr.Osmanl Tarihinde ilk mali bteyi hazrlamtr. Kprller Devri : IV.Mehmet Devrinde Kprller soyundan;
1- Kprl Mehmet Paa, 2- Fazl Ahmet Paa-1664 Vasvar Antlamas bunun dneminde imzaland. 3- Fazl Mustafa Paa =stanbulda Baruthane-i mire bu dnemde kuruldu. 4- Merzifonlu Kara Mustafa Paa sadrazam olmulardr. *Kprl soyundan sadrazam olan ilk kii Kprl Mehmet Paa'dr.Kprl Mehmet Paa kendisinden nceki sadrazamlarn sonlarn ok iyi bildii iin padiaha baz artlar ileri aadaki koullarla sadrazam olmay kabul etmitir: a) Saray devlet ilerine karmayacak b) Devlet memurluklarna istedii kiileri atayabilecek. c) Kendisi hakknda bir ikayet olursa, savunmas alnmadan grevden alnmayacak. NOT: Kprl Mehmet Paa'nn amac istediklerini yapabilecei bir ortam hazrlamaktr.

Kprl Mehmet Paa ARTLI sadrazam olan LK kiidir.

Kprller ordu ve maliyeyi dzeltmeye almlardr.

AIKLAMA : Duraklama dneminde slahat yapan sadrazamlardan biri de AMCAZADE HSEYN PAA (1691-1702)dr.Karlofa ve
stanbul Antlamalar bu dnemde imzalanmtr.lk deniz kanunnamesi de bu dnemde hazrlanmtr.stei sonucunda NAMA TARH yazlmtr. 12345DURAKLAMA DEVR (17.YZYIL) ISLAHATLARININ GENEL KARAKTER VE SONULARI Bu yzylda isyanlar iddet ve bask ile nlenmeye alld. Devlet yapsnda KKL deiimler yaplamad. Yaplmak istenenler de kar evreleri tarafndan engellendi. Geici olarak iyi sonular verse bile KALICI sonular dourmad. Ayrca Avrupa Devletleri Osmanl Devleti'nin toparlanmasna izin vermediler.

DURAKLAMA DNEM LE LGL BRKA NEML NOT LK kez III. Mehmetten sonra ehzadelerin "SANCAA IKMA" usul kaldrlmtr. Osmanl mparatorluu Avusturyaya kar siyasal stnln ve yaptrm gcn LK defa ZTVATOROK ANTLAMASI ile

kaybetti.(1606) Osmanl Tarihinde yenieriler tarafndan ldrlen LK padiah GEN OSMAN (II.OSMAN) dr. Trkiye'de ilk baraj 1619 ylnda Sultan II. Osman tarafndan yaptrlan 10 metre yksekliindeki "Topuz Bendi"dir Osmanllarda LK mal bteyi TARHUNCU AHMET PAA yapmtr. Yenierilerin,Sultan brahimin tahtan indirilerek olu IV.Mehmetin padiahla getirilmesine neden olduklar olaya "Hazarpare Olay denir. (8 austos 1648) Sultan IV.Muratn LK seferi 1635 REVAN SEFERdir. LK Trk-ran snr KASR-I RN antlamas ile izildi.(1639) Ruslarla LK bar antlamas(Bahesaray-ehrin Antlamas) IV.Mehmet dneminde 1681de imzalanmtr.(ehrin seferi) Osmanl Devletinde Kprl soyundan olup LK KEZ ve ARTLI sadrazam olan kii Kprl Mehmet Paadr. Osmanllar LK defa KARLOFA (1699) ve STANBUL(1700) antlamalar ile toprak kaybetti.

27

OSMANLI TARHNDEK STANBUL ANTLAMALARI

1533 stanbul (brahim Paa) Antlamas Avusturya 1590 stanbul (Ferhat Paa) Antlamas ran 1612 stanbul (Nasuh Paa) Antlamas-ran 1700 stanbul Antlamas Rusya 1724 stanbul Antlamas Rusya 1897 stanbul Antlamas Yunanistan 1913 stanbul Antlamas Bulgaristan v 1914 stanbul Antlamas Srbistan v v v v v v v

TARHTE OSMALI-RAN ANTLAMALARI

v v v v v v v 1555 Amasya Antlamas (Kanuni) 1590 Ferhat Paa (stanbul) Antlamas (III.Murat) 1612 Nasuh Paa (stanbul) Antlamas (I.Ahmet) 1618 Serav Antlamas (II.Osman) 1639 Kasr- irin Antlamas (IV.Murat) 1732 Ahmet Paa Antlamas (I.Mahmut) 1736 Nadir ah Antlamalar (I.Mahmut) 1736 stanbul Antlamas 1746 Kerden Antlamas (II.Kasr- irin de denilir.)

GERLEME DEVR (1699-1792)

AIKLAMA : Osmanl Devletinin GERLEME DEVR,1699 tarihli olan ve Osmanlnn tarihte ilk kez toprak kaybettii antlama olan KARLOFA ANTLAMASI ile balar,1792 tarihindeki Ruslarla imzalanan YA ANTLAMASI ile Osmanl Devletinin, Krm'n Rusya'ya ait olduunu kabul etmesine kadar devam eder. GERLEME DNEM (18. YZYIL) PADAHLARI
1234567II.Mustafa (1695-1703) (IV. Mehmet'in olu)-Karlofay imzalayan III.Ahmet (1703-1730) (IV. Mehmet'in olu)-Lale Devri padiah I.Mahmut (1730-1754) (II. Mustafa'nn olu)-Kapitlasyonlar srekli hale getiren III.Osman (1754-1757) (II. Mustafa'nn olu)-Nur-u Osmaniye Camii III.Mustafa (1757-1774) (III.Ahmet'in olu)-Clus bahiini son datan I.Abdlhamit (1774-1789) (III.Ahmet'in olu)-Kk Kaynarcay imzalayan III.Selim (1789-1807) (III.Mustafa'nn olu)-Nizam- Cediti kuran

GERLEME DNEMNN (18. YZYIL) ZELLKLER

1234Osmanl Devleti 18. yzyla ilk defa toprak kaybeden bir devlet olarak girdi (1699-KARLOFA).Bu yzden bu yzyln balarnda kaybettii topraklar geri alma abasna girdi. Osmanl Devleti 17. yzylda en ok Avusturya ile savamt. 18. yzylda ise en ok Rusya ile savaacak. Kanuni'den beri dostumuz olan Fransa 18. yzyln sonlarnda (1798) Msr'a saldrnca bu lke ile ilikilerimiz bozulacak. Bu yzylda Osmanl Devleti'nin toprak kayb hzlanacak, Avrupa'nn bilim ve teknii alnmaya allsa da yeterli olmayacak, sonuta Osmanl Devleti Avrupa'nn stnln kabul etmek zorunda kalacak (1718-Pasarofa Antlamas ile).

II.MUSTAFA DNEM(1695-1703)
AIKLAMA : Sultan II.Mustafa (1695-1703) hem DURAKLAMA DNEM hem de GERLEME DNEM padiahdr.
II. Mustafa Osmanl tahtna ktnda II. Viyana bozgunundan sonra pe pee gelen yenilgilerle devlet hayli sarslmt. Gen padiah gayretli vatan sevgisiyle doluydu. Edirne yaynlad bir hatt- hmayunda zevk-u safa ve rahat kendmze haram eylemiizdir anlayn ortaya koymutur. Ona gre savalardaki baarszln sebebi padiahlarn seferlere kmay idi. II. Mustafa devlet erknnn padiahn sefere kmas byk masraflara sebep olur grn kabul etmeyip sefer hazrlklar iin emir verdi. Ordunun banda sefere kan son Osmanl padiah oldu. Hocas Feyzullah Efendinin tesiriyle sadrazam Srmeli Ali paay azledip yerine Elmas Mehmed Paay geirdi. Feyzullah Efendiyi de eyhlislamla getirdi. Sultan II.Mustafa, Edirne Vakas (18 Temmuz. 22 Austos 1703) ad verilen olayla tahttan indirilmitir.

28

DNEMN NEML OLAYLARI

OSMANLI-VENEDK SAVALARI
II. Ahmed dneminde kaybedilen ve be aydan beri Venediklerin elinde bulunan Sakz Adasna dzenlenen bir seferle Osmanl donanmas aday tekrar ele geirdi. (1695) Papalk ve Malta donanmalarnn destek verdii Venedik donanmas Koyun adas civarnda yenilgiye uratld. Morada Venediklere kar baarlar elde edildi. Mezemorto Hseyin Paann bu baarlarda etkisi byktr.

OSMANLI-AVUSTURYA SAVALARI
Sultan II. Mustafa,ilk Avusturya seferinde Lippa kalesini ve arkasnda Lugo ile ebe kalelerini ele geirmitir. Bu srada frsat karmayan Rusya,Osmanl Devletine kar oluturulan kutsal ittifaka (Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik) girdi ve ar Petro Azak ald. II. Mustafa 1696 ylnda ikinci Avusturya seferine kt. Temevar kuatan Avusturya ordusunu Ola Meydan Savanda yenilgiye uratt. Ertesi yl nc Avusturya seferine kan Padiah Zentada Avusturya ordusuyla karlat (1697). Yaplan sava Osmanl Ordusu kaybetti. 15.000e yakn ehit verildi. Bu yenilgi sadece Osmanly deil tm slam dnyasn da hzne bomutu. Bu yenilgi sonras Karlofa Antlamas imzaland. Edirne Olay (1703): II. Mustafa,Karlofa Antlamasndan sonra Edirneye ekilmiti. Devlet idaresi eyhlislam Feyzullah Efendinin elinde idi. Feyzullah Efendinin yaknlarn nemli makamlara getirmesi tepki ekmekteydi. Padiahn bakenti Edirneye nakledecei sylentisi de yaylnca, stanbulda ayaklanan cebeciler,Edirneye gelip II. Mustafay tahttan indirip yerine III. Ahmedi Osmanl tahtna kardlar.

III. AHMET DNEM (1703-1730)

KARLOFADA KAYBEDLEN YERLER KURTARMA ABALARI 1) PRUT SAVAI (1711)

Sadrazam : Baltac Mehmet Paa Gelimeler: Ruslar (ar Deli Petro) denizlere inme politikasnn sonucu olarak Baltk Denizi kylar iin sve ile savam, Ruslara yenilen sve kral Demirba arl Osmanl Devletine snmt. Sebepler: 1- svelileri takip eden Rus kuvvetlerinin Osmanl topraklarna girerek tahrip etmeleri, 2- Osmanl Devletinin 1700 stanbul Antlamasnda Ruslara verdii Azak Kalesi'ni geri almak istemesi. 3- Rusya'nn Osmanl Ortodokslarn ayaklanmaya tevik etmesi. Sava: 1711 ylnda Baltac Mehmet Paa komutasndaki Osmanl ordusu Rus ordusunu yendi. Sonu: PRUT ANTLAMASI imzaland.(21 Temmuz 1711) Maddeleri: 1- Ruslar Azak Kalesini geri verecek ve stanbul'da eli bulunduramayacaklard (1700 stanbul Antlamasnn son bulmas) 2- sve Kral lkesine rahata geri dnebilecekti. 3- Ruslar Krm ve Lehistan ilerine karmayacaklard. 2) OSMANLI-VENEDK VE AVUSTURYA SAVALARI (1715-1718)

Osmanllarn 1711'de Ruslardan Azak Kalesini geri almalar Karlofa'da kaybettii dier yerleri de geri almalar umudunu glendirdi. 1715'de Osmanl Devleti Mora'y Venediklilerden geri almak iin sava balatt. Osmanl Devleti'nin Venediklilere kar baarlar kazanmas zerine srann kendisine geldiini gren Avusturya'da savaa girdi.(1716) Ancak Osmanl Devleti Avusturya ile yapt PETERVARADN SAVAInda ayn baary Avusturya'ya kar gsteremedi. Sonu : PASAROFA ANTLAMASI imzaland (21 Temmuz 1718). Maddeleri: 1- Mora Osmanllarda kalacak. 2- Osmanl Devleti Belgrat' ve Eflak'n bir blmn Avusturya'ya verdi. AIKLAMA : Osmanl Devleti,ilk kez bu antlama ile Avrupadan geri kaldn anlam ve yapaca slahatlarda Avrupay rnek almaya balamtr. NOT: Osmanl Devleti Pasarofa Antlamasndan sonra Avrupadaki olaylardan uzak kalarak bir bar siyaseti izledi. 1718-1730 yllar arasndaki bu dneme LALE DEVR denir.

29

LALE DEVR (1718-1730) VE ISLAHATLAR

Osmanl Devletinde 21 Temmuz 1718 ylnda Avusturya ile imzalanan Pasarofa Antlamasndan 28 Eyll-2 Ekim 1730 ylndaki "Patrona Halil syan"na kadar geen dneme LALE DEVR denir. Bu dnemin padiah III. Ahmet, Sadrazam Nevehirli Damat brahim Paa'dr.

Lale Devrinin zellikleri

Bu dnemde Avrupa ile sava yaanmam, bar iinde yaamak fikri ortaya kmtr. Osmanl Devleti Avrupa'y daha iyi tanyabilmek iin Paris, Londra gibi ehirlere eliler gndermitir.

Bu devirdeki dier yenilikler ve slahatlar unlardr:

1234567Osmanlda ilk matbaa kuruldu. (Sait Efendi ve brahim Mteferrika tarafndan 1727'de stanbul'da kuruldu. Matbaada baslan ilk eser Vankulu Lgatidir.) Yenierilerden bir itfaiye bl oluturuldu. Yalova'da kat, stanbul'da kuma ve ini fabrikalar kuruldu. Yeni Ktphaneler ald. Dou ve bat eserleri tercme edildi. iek as yaygnlk kazand. Lamc ve Humbarac ocaklarnda slahatlar yapld. Mimarlk, resim ve minyatr sanatlar geliti.

Lale Devrinin Sona Ermesi: Halkn byk bir ksm zor durumdayken stanbul'da baz devlet byklerinin rahat bir yaam srdrmeleri, elenceye dknlkleri huzursuzluklara sebep oluyordu. Patrona Halil isimli bir yenieri bu durumdan memnun olmayanlar yanna alarak isyan kard (28 Eyll-2 Ekim 1730). syan sonucu Nevehirli Damat brahim Paa ve yaknlar ldrld. Padiah III. Ahmet tahttan indirildi, yerine yeeni I. Mahmut getirildi.

I. MAHMUT DNEM (1730-1754)

SAVALAR
1) 1736-1739 OSMANLI- AVUSTURYA+RUSYA SAVALARI Sebep: Rusya ve Avusturya'nn Osmanl'ya kar ittifak kurmalar ve Ruslarn Azak kalesini ele geirmeleri. Sava: 1736'da Rusya ile balayan savaa Avusturya'da katld. Osmanl Devleti iki devlete kar da baarlar kazand. Sonu: Her iki Devlet ile Osmanl Devleti arasnda BELGRAT ANTLAMASI imzaland (1739) . Maddeleri: 1- Osmanl Devleti,1718 tarihli Pasarofa Antlamas ile Avusturyaya verdii Kuzey Srbistan, Belgrad, Banat ve Eflakn batsn bu antlama ile geri almtr. 2- Ruslar Azak Kalesini ykmay ve Azak Denizinde sava ve ticaret gemisi bulundurmamay kabul etti.

NOTLAR : 1739 tarihli Belgrad Antlamas Osmanl Devletinin imzalad SON KAZANLI ANTLAMAdr. 1718 Pasarofa antlamasyla kaybedilen yerlerin ou geri alnmtr. Osmanl hala dnyann birinci devleti olduunu ispat etmiti. Karadeniz yeniden Trk gl haline gelmitir. Ayrca Rusyaya kar, svele Osmanl Devleti ittifak yapmtr.
Belgrat Antlamalar srasnda (Osmanl X Avusturya-Rusya) Fransa,Osmanllarn lehine arabuluculuk yapmt. Bunun karl olarak ilk kez 1535te Kanuni dneminde Franszlara verilen,daha sonraki dnemlerde de geni letilen kapitlasyonlar 1740 ylnda Sultan I. Mahmut tarafndan Fransa'ya verilen bu KAPTLASYONLAR SREKL hale getirildi. 2) OSMANLI-RAN SAVALARI Bu dnemde ran ile savalar yeniden balad. Sefere kan Ahmed Paa, KURUCAN SAVAInda ran ordularn yendi. Tebriz ve Hemedan geri alnd. ah II. Tahmasb bar istedi.

Ahmed Paa Anlamas (1732)

Dou serdar Ahmed Paann ranla yapt bu anlamayla; Gence, Tiflis, Revan ve Dastan Osmanl Devletinde Hemedan, Tebriz, Kirmanah ve Luristan randa kalacakt. ah II. Tahmasbn yapt bu anlama ran halkn memnun etmeyince Nadir Han durumdan istifade ile II. Tahmasb tahttan indirdi ve daha Osmanllarn eline geen yerleri geri ald. Ahmed Paa Anlamasnda belirtilen snrlar esas alnarak stanbul Anlamas (1732) imzaland. Nadir Hann ahl tannd. Bylece randa Safevi hanedan sona ermi ve yerine Afar soyu gemitir. 1743 de Nadir ah Irak almak iin harekete gemi ise de baarl olamamtr. Kars kuatmasnda da baarl olamayan Nadir ah randa kan karklklar zerine bar istemi,bunun zerine 1639 tarihli Kasr- irin Antlamas l alnarak 1746da yeni bir anlama KERDEN ANLAMASI yaplmtr. Bylece Osmanl ran savalar sona ermi ve gnmze kadar devam edecek olan bar dnemi balamtr.

30

ISLAHATLAR
1Humbarac Ahmet Paa, Topu ve Humbarac ocaklarnda slahatlar yapt.

2- skdar'da 1734te KARA MHENDSHANES (Mhendishane-i Berri Hmayun) adl bir subay okulu ald. Bu okul Osmanl Devletinde Avrupa tarzda alan ilk teknik okuldur.
3- lk defa Avrupal yabanc asker uzmanlardan yararlanld. NOT : Osmanl Devletinde Avrupa tarzda ilk askeri slahatlar Sultan I.Mahmud dneminde yapld.

III.OSMAN DNEM (1754-1757)

Saltanat ksa sren III.Osman dneminde nemli bir olay olmam,bu dnem savasz gemitir. Daha nce yaplan barlar sayesinde dnem huzur iinde gemitir. Asabi, geimsiz ve iman bir sultan olduu kaydedilmitir. Sadrazamlarndan hibirisi ile geinemedii bilinmektedir. Tebdil-i kyafet ederek gezmek en byk merak idi. Kadnlarn sokakta serbeste gezmelerine ve giyinip sslenmelerine ciddi snrlama getirmiti. Hattatlkta maharet sahibi idi. ran Savalar srasnda otorite boluundan istifade ile ekiyalk yapan levendlere kar ciddi tedbirler alnmtr. Hekimolu Ali Paa ve Koca Ragp paa dnemin nemli sadrazamlarndandr. Bu dnemde stanbulda yine iki byk yangn kmtr. Bunlar Paa kapsnn yand Hocapaa yangn ve cibali yangnlardr. kibin ev, bin dkkan, beyz seksen deirmen ve ikiyz cami yanmtr. Tarihler fetihden beri byle byk yangnlarn olmadn yazmaktadr. Ayrca veba salgn da olmutur. 1755 yl k ok sert gemi ve hali yine donmutur. Edirneye 20 kar kar yad kaytlara gemitir. I. Mahmud dneminde balayan ve bu dnemde tamamlanan ve kendi adn verdii Nuruosmaniye camii mehurdur

III.MUSTAFA DNEM (1757-1774)

1768-1774 OSMANLI-RUS SAVAI
Sebep: Ruslarn Lehistan iilerine kararak, kral seimine mdahale etmeleri zerine Lehistan halk yeni krala isyan ederek kar km, bunun zerine Ruslar isyanc Lehlileri yenerek, Osmanl topraklarna kadar kovaladlar. Osmanl Devleti Rusya'ya sava at.(1768) NOT: Lehistann bamsz kalmas Osmanl Devleti iin ok nemliydi. nk Lehistan Osmanl Devleti ile Rusya arasnda "tampon devlet" durumundayd. Sava: Rus Ordusu Krm' igal etti, Eflak ve Bodan' ele geirdi. Baltk Denizinden Akdeniz'e geen Rus donanmas 1770 ylnda EME limannda Osmanl Donanmasn yakt. Sonu: Ruslarla "Kk Kaynarca Antlamas" imzaland.(1774) (sava III.Mustafa dnemi-antlama ise I.Abdlhamid dneminde)

ISLAHATLAR
III.Mustafa dneminde Lehistan meselesi yznden 1768-1774 Osmanl-Rus Sava yapld. Sava Osmanl Devleti iin felaketle sonuland. III. Mustafa kederinden ld.(1774). Islahatlar: 1- Islahatlar genel olarak Sadrazam Koca Ragp Paa ve Macar asll Baron D Tot tarafndan yapld. 2- Baron D Tot,Srat topular adl bir birlik kurdu, topu ve istihkam snflarn yetitirdi. 3- 1773te Kaptan- Derya Cezayirli Gazi Hasan Paa tarafndan Deniz Mhendishanesi adl okul almtr..(Mhendishane-i Bahri Hmayun) 4- Maliyede dzenlemeler yapld. 5- lk defa bu dnemde ESHAM ad verilen i borlanma sistemi uyguland. NOT: Osmanl Devletinde padiahlarn tahta ktklarnda kapkulu askerlerine ve yenierilere dattklar clus bahiini ilk uygulayan Yldrm Bayezid,son kez datan padiah III.MUSTAFAdr. I.Abdlhamit dneminden itibaren clus bahii datlmamtr.

I. ABDLHAMD DNEM (1774-1789)

KK KAYNARCA ANTLAMASI (21 Temmuz 1774)
Maddeleri: 1Krm'a bamszlk verilecek, Krm sadece dini bakmdan halifeye(padiah) bal kalacak. 2Klburun, Yenikale, Ker ve Azak Kalesi Ruslara verilecek. 3Eflak-Bodan, Ege adalar ve Grcistan Osmanllarda kalacak. 4ngiltere ve Fransa'ya verilen Kapitlasyonlar Rusya'ya da verilecek. 5Ruslar Osmanl hakimiyetindeki Ortodokslarn koruyucusu (hamisi) olacak. 6Ruslar stanbul'da daimi bir eli bulundurabileceklerdi.

31

Kk Kaynarca Antlamas'nn nemi Krmn bamsz olmasyla Osmanl Devleti ilk kez halk tamamen Trk ve Mslman olan bir topran kaybetmi oldu. Osmanl Devleti,ilk kez bu antlamadan sonra HALFELK makamn kullanarak elden kan Krm,dini ynden Osmanl Halifesine bal tutmaya almtr. Kk Kaynarca'nn en nemli maddeleri Krm'a bamszlk verilmesi ve Ruslarn,Osmanlda yaayan Ortodokslarn hamisi saylmas maddeleridir. Krm'a bamszlk verilmesiyle, Ruslar Krm' ele geirme konusunda nemli bir adm atmlardr. Nitekim ok gemeden, 1783 tarihinde Krm' igal ederek Rus topraklarna katmlardr. Bylelikle Fatih dneminden beri devam eden Karadeniz'deki Trk egemenlii sona erecektir. Ruslar Osmanl Ortodokslarnn koruyucusu olmalar ile Osmanl Devletinin i ilerine sk sk karacaklar, bylelikle Balkan milletleri zerinde etkili olacaklardr.

AYNALIKAVAK TENKHNMES (1779): Rus ariesi II.Katerinann,Krmn bana kendi taraftar olan ahin Giray setirmesi. Taraflar: Osmanl-Rusya nemi: Rusya,bu olayla Krm meselesinde nfuz kazanm ve 1783te de Krm igal etmitir.
1) 1787-1792 OSMANLI-RUSYA+AVUSTURYA SAVALARI Sebepler: 1- Osmanl Devleti'nin Krm'n Ruslar tarafndan igalini unutamamas. (1783'de II. Katerina Krm' igal ederek Rusya'ya kattn ilan etmi,binlerce Trk' kltan geirmiti.Osmanl Devleti bu olup bittiye ses karamamt.) 2- Rusya ve Avusturya Osmanl Devletinin Balkan topraklarn paylama konusunda anlatlar. Anlamaya gre eer stanbul alnrsa "Bizans mparatorluu" yeniden kurulacakt. Sava : Anlamay haber alan Osmanl Devleti zaten Krm'n acsn unutamadndan Rusya'ya sava ilan etti. Avusturya'da savaa katlnca Osmanl Devleti her ikisine kar savamak zorunda kald.I.Abdlhamid dneminde balayan savalar,III.Selim dneminde de devam etmitir.

I.Abdlhamid Dnemi Islahatlar

a) stanbul'da bir istihkam okulu ald. c) Ulufe alm-satm ilk defa bu dnemde yasaklanmtr. b) Maliye'de ve askeri alanda slahatlara devam edildi. d) Clus bahii kaldrlmtr.

NOT: Osmanl Devletinde padiahlarn tahta ktklarnda kapkulu askerlerine ve yenierilere dattklar clus bahiini ilk datan YILDIRIM BAYEZD,clus bahiini kanunlatran FATH, son kez datan padiah ise III.MUSTAFAdr.I.Abdlhamit dneminden itibaren clus bahii datlmamtr.

III.SELM DNEM (1789-1807)

III.Selim (1789-1807) hem GERLEME DNEM hem de DAILMA DNEM padiahdr.

Dnemin nemli Siyasi Olaylar

III.Selim baa getiinde Osmanl Devletiyle Rusya+Avusturya arasnda yukarda da verildii gibi sava devam ediyordu. (1787-1792).1789'da Fransz ihtilali kt.Bunun zerine Avusturya 1791'de savatan ekilerek Osmanl Devleti ile Zitovi Antlamasn imzalad. ZTOV ANTLAMASI (4 Austos 1791) Taraflar: Osmanl x Avusturya Avusturya, Osmanllar yendii halde Fransz htilali sebebiyle Osmanllar ile antlamaya yanat. Pasarofa Antlamas ile ald yerleri geri verdi. Not: 1791Zitovi Antlamasyla Avusturya savatan nceki snrlarna ekildi. Bundan sonra Avusturya ile Osmanl Devleti arasnda ciddi bir sava olmam, hatta I. Dnya Savanda Osmanl Devletiyle birlikte savamtr. Not: Fransz htilalinin yayd "Milliyetilik" akmndan en ok etkilenen iki devlet Avusturya ve Osmanl Devleti'dir. Tek bana kalan Rusya da 1792'de YA antlamasn imzalad. YA ANTLAMASI (9 Ocak 1792) Taraflar: Osmanl-Rusya nemi: Osmanl Devleti, Krmn Rusyaya ait olduunu kabul etti. Bylece Karadeniz Trk gl olma zelliini kesin olarak kaybetti. Not : 1792 tarihli Ya Antlamas Osmanl Devletinin Dalma-Ykl Dneminin balangc saylr.

KARADENZ LE LGL TM GELMELER HATIRLAYALIM

Karadeniz 1478de Krmn fethi ile Fatih Sultan Mehmet zamannda Trk gl haline geldi. Karadenizin btn kylarnn fethi II. Byezid zamannda 1484te Kili ve Akkerman kalelerinin alnmasyla olmutur. 1700 stanbul Antlamas ile Azak Kalesi Ruslara verildi ve Karadeniz Trk gl olma zelliini kaybetti. 1711 Prut Antlamas ile Karadeniz tekrar Trk gl oldu. 1739 Belgrad Antlamas ile Karadenizin Trk gl olduu bir kez daha kesinlik kazand. 1774 Kk Kaynarca Antlamas ile Krm bamsz olunca Karadeniz Osmanl hkimiyetinden kt. 1779 Aynalkavak Tenkihnmesi ile Osmanllar Karadenizdeki stnlklerinin yok olduunu kabul etmi oldular. 1792 Ya Antlamas ile Karadeniz Trk gl olma zelliini kesin olarak kaybetti.

32

Napolyon Bonapart 1798de Msr igal etti. Amac,hem Osmanl topraklarndan pay almak, hem de ngiltere'nin Hindistan'la olan balantsn kesmekti.1798-1801 yllar arasnda Osmanl-Fransa sava olmu,bu savata ngiltere ve Rusya Osmanl Devletinin yannda yer almtr.Ruslar,tarihte ilk kez bu srada Boazlardan gei yapmtr.Cezzar Ahmet Paa komutasndaki Nizam- Cedit ordusu , Napolyonun (Fransz) ordusunu Suriye sahillerindeki AKKAda yendi.Bunun sonucunda Franszlar Msrdan ekildi.Fransa ile 1801de EL-AR ANTLAMASI imzaland. EL-AR ANTLAMASI (1801) Taraflar: Osmanl-Fransa nemi: 1. Msr yeniden Osmanl idaresine girdi. 2. ngiltere smrgelerini tehdit eden Fransay etkisiz hale getirerek Akdenizde stnlk salamay baard. OSMANLI-FRANSIZ LKLER (Genel) 1. Osmanl Fransz ilikileri Fransa kral Fransuvay arlkenden kurtarmak iin Osmanllarn yapt 1526da Moha Meydan Muharebesi ile Kanuni dneminde balad. 2. Kanuni, Franszlara kapitlasyonlar verdi(1535) 3. 1739 Belgrad antlamalarnda arabuluculuk yapan Fransa kapitlasyonlarn sresiz hale gelmesini salad.(I.Mahmut dnemi-1740) 4. Osmanllar Fransz htilalinden sonra kurulan Fransz ynetimini tand. 5. Fransa ngilterenin smrgelerine gz dikti ve smrgelerine giden yolu kesmek iin Osmanl ynetimindeki Msr igal etti(1798). Ancak Napolyon ilk yenilgisini Nizam- Cedid askerlerinden Akkada ald ve 1801 El-Ari Antlamas ile blgeden ekildi. 6. Fransa kapitlasyonlardan faydalanmakla birlikte Osmanllar aleyhindeki btn ittifaklara katld. 7. Fransa Osmanl Devletinin Kuzey Afrikadaki topraklarna gz dikti ve Cezayir (1830) ve Tunusu (1881) i gal etti. 8. Balkan milletlerini Osmanllar aleyhine kkrtt. 9. Yahudileri Filistinde devlet kurmaya davet etti. 10. Btn bu gelimeler karsnda Osmanllar ngilizlere yanat ancak ngilterenin Msr igali zerine Osmanllar yeniden Fransz yanls bir politika izlediler. 11. I. Dnya Savanda Fransa tilaf devletleri saflarnda Osmanllara saldrd ve sava sonunda Osmanl topraklarn paylaan ve igal eden devletler arasna katld.

GREK PROJES
Rusya ve Avusturyann Osmanl Devletini aralarnda paylamak iin hazrladklar plandr. Bu plana gre: 1) Eflak ve Bodanda Dakya Devleti kurulacak. 2) Srbistan, Bosna ve Hersek Avusturyaya braklacak. 3) Bizans imparatorluu yeniden kurulacak ve bana II. Katerinann torunu Konstantin getirilecek. Plan dorultusunda Avusturya Bosnay, Rusya Bodan igal etti. Ancak Fransz htilalinin patlak vermesiyle Grek Projesi gerekletirilemedi ve Avusturya Osmanllarla Zitovi Antlamasn, Rusya Ya Antlamasn imzalamak zorunda kald.

KABAKI MUSTAFA SYANI (1807)

Sebep: 1. III. Selimin slahatlarn (Nizam- Cedit hareketi) Yenieriler, din adamlar ve esnaf karlarna uygun bulmad. 2. III. Selim Yenierilere Nizam- Cedit askerinin elbisesini giydirmek istiyor ve Yenierileri dzenli talime tabi tutmak istiyordu. Sonu: 1. III. Selim Nizam- Cediti kaldrmak zorunda kalmtr. 2. Kabak Mustafann nderliindeki isyanclar (25-29 Mays 1807) III. Selimi tahttan indirip yerine IV. Mustafay kardlar. 3. syan bastran Alemdar Mustafa Paa, Kabak Mustafa ve adamlarn ldrtt. 4. Padiah olan IV.Mustafa, yeniden tahta kma ihtimali olan III. Selimi ldrtt. 5. Alemdar Mustafa Paa, IV. Mustafay tahttan indirip yerine II. Mahmutu kard. nemi: 1807 Kabak Mustafa isyan Nizam- Cedit (yeni dzen) dnemini ortadan kaldrmtr.

III. Selim Dneminde Yaplan Islahatlar

III. Selim Dneminde yaplan Islahatlara genel olarak Nizam- Cedit (Yeni Dzen) denilmitir.
123456789Nizam- Cedit Ordusunu kurarak, yenieri ocan geri plana drd.(sveli subaylarn eittii Nizam- Cedit ordusu,ilk askeri baarsn Cezzar Ahmet Paa komutasnda Akka'da 1799da Napolyon'a kar kazand.) Islahat hareketlerine ve Nizam- Cedit ordusuna gelir salamak amac yla RAD-I CEDT adyla yeni bir hazine kurdu. Kara ve deniz mhendishaneleri geniletildi. Yenieri ve dier Kapkulu Ocaklar dzene sokuldu. Tersaneler yenilendi, modern toplar dkld. Avrupa'daki gelimeleri renmek iin Paris, Londra,Viyana ve Berlin'de srekli elilikler ald. lmiye snfnda ve devlet dairelerinde dzenlemeler yapld. lk devlet matbaas ald.Bilim ve sanat eserleri bat dillerinden Trke'ye evrildi. III.Selim dneminde Osmanl Devletinde ilk kez bir yabanc dil yani Franszca kabul edilmitir.

NOT: Osmanl Devletinde en ciddi anlamada Bat (Avrupa) rnek alnarak slahatlar III. Selim dneminde yaplmtr. III.SELM DNEM LE LGL BRKA NEML NOT LK defa Avrupa ordular rnek alnarak kurulan ordu NZAM-I CEDD ordusudur.(III.Selim) NAPOLYON lk yenilgisini AKKA kalesi nnde NZAM-I CEDD ordusuyla yapt savata ald.(1799).Bu sava,Nizam- Cedit

Avrupa bakentlerinde LK devaml eliler III. SELM zamannda ald. LK devaml elilik LONDRAda ald.(1793) 1789 Fransz htilli ile ortaya kan milliyetilik akmnn etkisiyle bamszlk iin Osmanl Devletine LK isyan eden aznlk
SIRPLARdr.(1804).

ordusunun ilk ve son baarsdr.

33

18. YZYIL ISLAHATLARININ GENEL ZELLKLER

1) Osmanl Devleti, Avrupann gerisinde kaldn anlam ve Avrupay rnek alarak yenilikler yapmtr. 2) Islahat hareketleri padiah ve devlet adamlarnn nclnde yrtlmeye alld. Halkn slahatlar konusunda bir istei ve destei olmamtr. 3) Savalarn yenilgiyle sonulanmas ve toprak kayplarnn devam etmesi, slahatlarn askeri alanda yaplmasna neden olmutur. 4) Islahatlar, gsterilen tepkiler yznden (zellikle yenierilerin) devaml olmamtr. 5) XVII. yzyl slahatlarna gre daha esasl slahatlar yaplmtr. Ancak, slahatlarla amalanan hedefler gerekletirilememi ve devlet kntden kurtarlamamtr. 6) Yenilik almalarnda ilk kez batl uzmanlardan faydalanlmaya baland. 7) 18. yzyln slahatlar, gerilemenin nedenleri zerinde durdular; daha kkl ve kalc slahatlar dndler. Bu amala eitli Avrupa lkelerine eliler gnderilip onlardan bu konuda raporlar hazrlamalar istendi. zellikle asker alanda yaplacak slahatlar iin Avrupa lkelerinden uzmanlar getirildi. 8) Ynetim ve hukuk alannda slahat yaplmamtr 9) Islahat, ounlukla tepeden geldiinden, halka mal edilemediinden ve birok kimsenin (yenieriler, esnaf, baz din adamlar, illerdeki valiler) karna dokunduundan, tepkiyle karland ve ayaklanmalar kt. Bu nedenle devleti glendirmeyi, toplumu gelitirmeyi amalayan 18. yzyl slahatlarndan da istenilen sonu alnamad.

GERLEME DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

Osmanllarn kaybettii LK beylik ERDEL BEYL dir. Osmanl Devleti LK defa PASAROFA ANTLAMASI(1718)ndan sonra Avrupadan geri kaldn anlamtr. Osmanl Devleti LK defa Pasarofa Antlamasndan sonra LALE DEVRnde Avrupay rnek alarak slahatlar yapmtr. Avrupa ya LK eliler Lale devrinde PARS ve VYANA ya gnderildi. Osmanllarda LK Matbaa GAYRMSLMLER(Yahudi-Ermeni)tarafndan almtr(15.yy) Osmanllarda LK Trk Matbaas Lale Devrinde BRAHM MTEFERRKA tarafndan ald.(1727) LK kat fabrikas Lale Devrinde YALOVA da kuruldu. LK itfaiye rgt LALE DEVRnde kuruldu. LK iek as LALE DEVRnde yapld. Askeri alanda Avrupay rnek alarak LK slahat I.MAHMUT yapmtr. LK Mhendis Okulu 1734 ylnda Kara Mhendishanesi (Mhendishane-i Berri Hmayun) adyla I. MAHMUT tarafndan kuruldu. LK defa KAPTLASYON lar 1740 ylnda Sultan I.Mahmut dneminde srekli hale getirildi. LK defa Osmanl Devletinden Halk Trk ve Mslman olan bir toprak paras(Krm)KK KAYNARCA ANTLAMASI ile koparlmtr.(1774) Osmanl Devleti,ilk kez Halifelik kurumundan 1774 Kk Kaynarca Antlamas sonras Krm halknn dini ynden Osmanl Halifesine bal kalmas esasn kabul ettirerek uygulamaya almtr. Ruslar LK kez 1774-KK KAYNARCA ANTLAMASI ile i ilerimize karma hakkn elde etmitir. Rusya ya lk kapitlasyonlar KK KAYNARCA ANTLAMASI ile verildi. Ulufe alm-satm LK defa I. ABDLHAM D tarafndan yasaklanmtr. Clus bahiini LK datmayan padiah I.Abdlhamittir.

34

DAILMA-YIKILI DNEM (1792-1918) 19. YZYILDA OSMANLI DEVLET

AIKLAMA : Osmanl Devletinin DAILMA DNEM,1792 tarihli YA ANTLAMASI ile balar,30 Ekim 1918 tarihinde imzalanan ve Osmanl Devletinin fiilen sona erdii antlama olan MONDROS ATEKES ANTLAMASIna kadar devam eder.Osmanl Devleti,hukuken 1 Kasm 1922de Saltanatn kaldrlmas ile sona ermitir.
19. YZYILDA OSMANLI DEVLETN SARSAN OLAYLAR 1) Srp syan (1804) 2) 1806-1812 Osmanl-Rus Sava ve Bkre Antlamas 3) Yunan syan (1821-ilk kez Morada balad) 4) 1828-1829 Osmanl-Rus Sava ve 1829 Edirne Antlamas 5) Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paa'nn syan (1833 Ktahya Antlamas-1840 Londra Konferans) 6) Krm Sava (1853-1856) 7) 93 Harbi (1877-1878 Osmanl-Rus Sava)

II.MAHMUT DNEM(1808-1839)
SENED- TTFAK (1808) : Osmanl Devletinde taradaki yerleim birimlerinde yaayan tannm,geni topraklar olan kkl ailelere ayan denir. 19.yzylda ayanlar,bulunduklar yerleim birimlerinin ynetiminde sz sahibi olmulard.Osmanl Devletinde merkezi otoritenin zayflamas ayanlarn resmilemesine yardmc olmutur.19.yzylda ayanlar,halk tarafndan seiliyordu,kendilerine padiah tarafndan berat veriliyordu.bylece yerleim birimlerinin ynetimi ayanlar tarafndan salanyordu.II.Mahmut dneminde yenierilerin taknlklarna kar padiah destekleyecek bir gce ihtiya duyulmutu. Sadrazam Alemdar Mustafa Paann almalar sonucunda Anadoludaki ve Rumelideki ayanlar,silahlandrdklar adamlaryla stanbula gelerek konaklamlar ve II.Mahmutla 1808de Sened-i ttifak imzalayarak tekrar memleketlerine dnmlerdi. NOT : Sadrazam Alemdar Mustafa Paa,yenieriler tarafndan 15-18 Kasm 1808 de karlan ve Alemdar Vakas olarak bilinen olay sonucunda ldrlmtr.
Sened-i ttifak'n baz maddeleri unlardr:
12345671) 2) 3) 4) Ayanlar, padiahn emirlerini yerine getirecektir. Sadrazamn kanunlara uygun olarak verecei emirlere uyulacak, uygun olmayanlara kar konulacaktr. Ayanlar, devletin eyaletlerden asker almasna kar gelmeyecektir. Hazine gelirlerinin, kanunlara uygun olarak toplanmas salanacaktr. Ayanlar da devlet adamlar gibi anlamaya uyacaklar, uymayanlara kar birlikte hareket edilecektir. Padiah, ar vergi koymayacak, eit ve adaletli vergilendirme yaplacaktr. stanbul'da bir isyan ktnda ayanlar emir beklemeden stanbul'a gelerek padiaha yardm edecektir.

Sened-i ttifakn nemi

Ayanlar hukuki bir stat kazanmlardr. Padiahn baz yetkileri ilk kez kstlanmtr.Bu nedenle demokratikleme hareketinin balangc saylr. Vergi adaleti salanmaya allmtr. Ayanlarn Yenierilere kar bir denge unsuru olmas amalanm, fakat merkezi otoriteye kar yeni bir g odann ortaya kmasna neden olmutur. II. Mahmut, Sened-i ttifakn ynetimde yeni sorunlara neden olacan fark etmiti. Ayn yl iinde stanbulda kan ve Alemdar Mustafa Paa'nn ldrlmesiyle sonulanan Yenieri isyannda, ayanlarn yardma gelmemesini bahane ederek Sened-i ttifak' yrrlkten kaldrmtr. NOT : Sened-i ttifak, padiahn sekin bir grupla imzalad bir antlama olmas ve padiahn baz yetkilerini kstlamas nedeniyle ngiltere'de imzalanm olan 1215 tarihli Magna Carta'ya benzer.

SIRP SYANI (1804) Sebepleri

Fransz htilalinin Milliyetilik, bamszlk ve hrriyet gibi fikirlerinin Srplar zerinde etkili olmas Savalarn Srbistan topraklar zerinde gemesi ve bu savalar srasnda Srbistan'n sk sk el deitirmesi Srbistan'daki Yenierilerin olumsuz davranlar Rusyann kkrtmas syan: Bu sebeplerden dolay 1804'de Kara Yorgi liderliinde Srplar ayakland. 1234-

NOT: Osmanl Devletinde "Milliyetilik" akm neticesinde ayaklanan ilk topluluk SIRPLAR dr. Srplarla lgili Antlamalar
1) 2) 3) 1806-1812 Osmanl Rus Sava sonucunda Ruslarla imzalanan Bkre Antlamasnda Srplara baz ayrcalklar verildi. 1828-1829 Osmanl-Rus Sava sonucunda Ruslarla imzalanan Edirne Antlamasnda Srplara zerklik verildi. 1877-1878 Osmanl-Rus Sava sonucunda imzalanan Ayestefanos ve Berlin Antlamasnda Srbistan bamszln kazand.

35

1806-1812 OSMANLI-RUS SAVAI ( III.Selim dneminde balam,II.Mahmut dneminde devam etmektedir.) Sebepler: 1- Ruslarn Srp isyann desteklemesi ve Balkan Milletlerini kkrtmas. 2- Rusya'nn Eflak-Bodan' igal etmesi. Sava: Ruslarn Eflak-Bodan' igal etmesi karsnda Fransa'nn etkisiyle Osmanl Devleti Rusya'ya sava ilan etti. Osmanl-Fransz yaknlamas karsnda ngiltere Rusya'nn yannda yer ald. ngilizler Ruslara destek iin donanmalarn stanbul'a gnderdiler. stanbul'a sadece denizden yapacaklar bir saldryla baarl olamayacaklarn anlayarak geri dndler. Bu defa Msr'a saldran ngilizleri Msr Valisi Mehmet Ali Paa pskrtt. Fransa 1807'de Rusya ile Tilsit Antlamas"n imzalayarak, dostluk kurdu. Yalnz kalan Osmanl Devleti ngiltereye yaklat. ngiltere ile Kale-i Sultaniye-anakkale Antlamasn imzalad. Bu arada Ruslar Osmanl topraklarnda ilerliyordu. Avrupa'da siyasi ortam yeniden deiti. Fransa ile Rusya'nn aras yeniden ald. Rusya'ya silahlarn eviren Fransa bu defa Osmanl Devleti'nin yannda yer ald. Fransa'ya gvenemeyen Osmanl Devleti Rusya ile Bkre Antlamasn imzalayarak sava sona erdirdi. Sonu: Ruslarla BKRE ANTLAMASI imzaland.(1812) Maddeleri: 1- ki devlet arasnda Tuna nehri snr olacak. 2- Ruslar Beserabya hari igal ettii yerleri geri verecek. 3- Srplara baz haklar verilecekti.

YUNAN SYANI Sebepleri

1) 2) 3) Fransz ihtilalinin milliyetilik, bamszlk gibi fikirlerinin etkisi Rusya'nn ve Avrupa Devletleri'nin kkrtmas 1804 de kurulan Etniki Eterya Cemiyeti'nin almalar

syan : lk isyan 1820de Eflak-Bodanda balam,ancak buradan gerekli destei gremeyen Yunanllarn ilk byk isyanlar
1821'de MORA'da balam ve isyan ksa srede bymtr.Osmanl hkmeti Msr Valisi Mehmet Ali Paa'dan yardm istedi. M. Ali Paa yardm karlnda II.Mahmut'tan,Msr valiliine ek olarak Mora ve Girit valiliklerinin kendisine verilmesini istedi. Osmanl ve Msr donanmas isyan bastrd ve NAVARN limanna ekildi. Ancak Yunan isyannn bastrlmas Batllarn iine gelmedi. ngiltere, Fransa, Rusya ve Avusturya Osmanl Devleti'ne ltimatom vererek Yunanistan'a bamszlk verilmesini istediler. Bu istek reddedilince Osmanl ve Msr donanmasn Mora yarmadasnn NAVARN LMANI nda 1827de yaktlar. Rusya Osmanl'ya sava ilan etti.

NOT: Navarin olay Osmanl Donanmasnn yaad 4 felaketten biridir.

Birincisi 1571 nebaht, kincisi 1770 eme, ncs 1827 Navarin, Drdncs 1853 Sinoptur.

1828-1829 OSMANLI-RUS SAVAI

Sebepleri: 1) Ruslarn scak denizlere inmek istemesi 2) Osmanlnn Rusya'dan Navarin'de yaklan donanmann zararn talep etmesi 3) Osmanl'nn Yunanllar ve aznlklarla ilgili Avrupa Devletlerinin ve Rusya'nn isteklerini reddetmesi. Sava: Bu sebeplerden Rusyann saldrsyla sava balad. Ancak Osmanl Devleti byle bir savaa hazr deildi.

nk:
1) Donanmas Navarin'de yaklmt. 2) 1826'da Yenieri Oca kaldrlm, ASAKR- MANSURE- MUHAMMEDYE ordusu yeni kurulmutu. 3) Yunan ayaklanmasndan dolay btn Avrupa Osmanlnn karsndayd. Sonu: Ruslarn ilerleyerek douda Erzurum'a, batda Edirne'ye kadar gelmeleri zerine Osmanl devleti bar istedi. Rusyayla 1829da EDRNE ANTLAMASI imzaland. Maddeleri: 1) Eflak-Bodan ve Srbistana zerklik verildi. 2) Yunanistan bamsz olacakt. 3) Rus ticaret gemileri boazlardan geebilecekti. 4) Prut nehri snr olacakt. 5) Osmanl Devleti sava tazminat verecekti. NOT: Osmanl Devletinden bamszln elde eden ilk aznlk YUNANLILAR(Rumlar)dr. NOT: Osmanlnn Yunan isyan ve Rus savayla uramasn frsat bilen Fransa 1830' da CEZAYRi igal etti.

MISIR MESELES---MISIR VALS MEHMET AL PAA'NIN SYANI (Denize den ylana sarlr)
Mehmet Ali Paa kimdir? Mehmet Ali Paa,Kavalada dnyaya gelmi,kk yata anne ve babasn kaybetmi,bir Fransz tarafndan bytlmtr.Franszlarn 1798de Msr igal etmesiyle,Fransa zerine gnderilen Nizam- Cedit ordusunda grev alm,Akka Zaferinden sonra ise orduyla beraber stanbula dnmeyerek Msrda kalmtr.Msrda iken Vahhabilerin ayaklanmasn bastrd gibi,Msrda ba gsteren baz karklklar da nlemitir.Bunun zerine III.Selim 1806da Mehmet Ali Paay Msr Valisi (Hidiv) yapmtr.Mehmet Ali Paa,Franszlardan ald destekle Msr modern bir yapya ve zenginlie ulatrmtr.

36

Sebepleri:
1) Yunan isyannn bastrlmasnda II. Mahmut'a yardm eden Msr valisi Kavalal Mehmet Ali Paa'ya vaat edilen yerlerin verilmemesi (Zaten Mora elimizden kmt) 2) Mehmet Ali Paa'nn Navarin olayndan sonra padiahtan izin almadan ordu ve donanmasn geri ekmesi. 3) 1828-1829 Osmanl-Rus savanda yardm istenildii halde Mehmet Ali Paa'nn yardm gndermemesi

syan: II.Mahmut,Msr Valisi Mehmet Ali Paa'y grevden almak iin hazrlanrken Mehmet Ali Paa'nn olu brahim Paa, zerine
gnderilen padiah kuvvetlerini Adana (1832) ve Konyada pepee malup etmitir.Ktahyaya kadar gelen brahim Paa,bakenti tehdit etmeye balamtr. Bu zor durum karsnda II.Mahmut,Fransann Mehmet Ali Paay desteklediini bildii iin ngiltereden yardm istemi,ancak II.Mahmutun bu isteine kaytsz kaldlar. II. Mahmut son are olarak (denize den ylana sarlr diyerek) Rusya'dan yardm istedi. Rusya,Osmanl Devletinin bu yardm isteini hemen kabul etmitir.10 bin askerli bir Rus donanmas stanbul boazn geerek Bykdere nlerine demirlendi.Rusyann bu yardmdaki tek amac;boazlara yerlemek ve devamnda da Akdenize inmektir.OsmanlRus yaknlamas,Akdeniz hakimiyetini dnen Fransa ile smrge yollarnn(Hindistan) geleceini dnen ngiltere iin skntl bir durum olmu,bu devletler hemen devreye girerek Mehmet Ali Paa ya bask yaptlar. Bunun zerine Mehmet Ali Paa ile II.Mahmut arasnda Ktahya Antlamas imzaland.(14 Mays 1833)

KTAHYA ANTLAMASI (14 Mays 1833) ve nemi

1) 2) NOT: 1) 2) Mehmet Ali Paa'ya Msr ve Girit valiliklerine ek olarak Suriye valilii de verilecek.(Mehmet Ali Paann Suriye valiliini istemesinin sebebi,Navarinde yaklan donanmasn Suriye ormanlarndan yararlanarak yeniden yapmaktr.) Olu brahim Paa'ya da Cidde valiliine ek olarak Adana Muhassll (O blgenin vergilerini toplama hakk) verilecek. Msr sorunu,Osmanl Devletinin bir i meselesi iken Avrupal devletlerin mdahalesi ile d sorun haline gelmitir. Bu antlama Msr sorununu geici olarak zm fakat iki tarafta bu anlamadan memnun olmamtr.

NOT: Ktahya Ant.na ramen kendisini gvende hissetmeyen II.Mahmut Rusyayla HNKAR SKELES antlamasn imzalamtr. (1833)

HNKAR SKELES ANTLAMASI (8 Temmuz 1833)

1- Osmanl bir saldrya urarsa Ruslar asker ve donanma gnderecek, ancak masraflar Osmanl deyecek. 2- Rusya bir saldrya urarsa Osmanl boazlar kapatacak. (ngiltere ve Fransa'ya kar) 3- Bu antlama 8 yl srecek.

Boazlarla meselesi, Hnkar iskelesi,Londra,Paris, Berlin,Mudanya ve Montr anlamalarnda grlmtr.

nemi 1. Rusya amacna ulaarak bu antlamayla boazlar zerinde byk avantaj salayp,Karadenizdeki gvenliini artrm oldu. 2. Bu antlamayla tarihte ilk kez BOAZLAR MESELES ortaya kmtr. 3. Bu antlama Osmanlnn boazlar zerindeki egemenlik haklarn TEK BAINA kulland son antlamadr.
NOT: Osmanl Devleti Msr ve Boazlar meselesinde ngiltere'nin desteini kazanmak iin ngiltere ile 16 Austos 1838 de BALTA LMANI TCARET ANTLAMASIn imzalamtr.Bu antlama ile ngiltereye ok geni ekonomik haklar verilmi, Osmanl lkesinde tekel sistemi ve i gmrk ynetimi kaldrlm bylece Osmanl ekonomisinin k hzlanmtr. AIKLAMA: 14 Mays 1833 tarihli Ktahya Antlamas fazla uzun srmemi,1839'da Mehmet Ali Paa bamszln ilan etmitir.Mehmet Ali Paann esas amac;Ortadouda bamsz bir devlet kurmakt.Olu brahim Paa ,zerine gnderilen Osmanl kuvvetlerini 1839da NZP SAVAInda yendi. ngiltere ve Fransa Hnkar skelesi Antlamasna dayanarak Rusyann boazlara egemen olmasndan ekindiklerinden hemen devreye girerek MISIR konusunda LONDRA'da uluslararas bir konferans dzenlendi. NOT: Nizip yenilgisi haberi stanbul'a gelmeden II.Mahmut lm, yerine Abdlmecit padiah olmutur.

II.MAHMUT DNEMNDE YAPILAN ISLAHATLAR

123456123456A) Askeri Alanda Yaplan Islahatlar Alemdar Mustafa Paa'nn da almalaryla, Yenieri Oca'nn yannda Sekban- Cedid adyla yeni bir ordu kurulmutur. Sekban- Cedid'in glenmesini istemeyen Yenieriler, 1809'da isyan ederek Alemdar Mustafa Paa'y ldrmler ve Sekban- Cedid'in kapatlmasn salamlardr. II. Mahmut, Sekban- Cedid Oca yerine Ekinci Oca adyla yeni bir ordu kurmutur. Yenieriler bu oca da kapatmak iin isyan edince, halk, ulema, donanma, topu ocaklar padiahn yannda yer almlar ve Yenieri Oca 'na son vermilerdir. Vakay Hayriye denen bu olayla, yeniliklerin nndeki en byk engel olan Yenieri Oca ortadan kaldrlmtr (15 Haziran 1826). Yenieri Oca 'nn yerine, Avrupa tarz eitim yapan Asakir-i Mansure-i Muhammediye adyla yeni bir ordu kurulmutur. Bu ordu blk, tabur, alay eklinde tekilatlandrlmtr. II. Mahmut dneminde tmar sistemine son verilmesi nedeniyle, tmarl sipahilerin grevini yerine getirmek amacyla eyaletlerde Redif Birlikleri kurulmutur (1834). Daha sonra ise hem idari hem de askeri yetkileri bulunan Mirlikler kurulmutur (1836). B) Ynetim Alannda Yaplan Islahatlar Divan- Hmayun kaldrlarak nazrlklar (bakanlklar) kuruldu.Bab- li merkezi ynetim binas haline geldi. Bakanlklarn kendi alanlaryla ilgili yetkileri artrld. Dirlik sistemi kaldrlarak memurlara toprak yerine maa verilmeye baland. Devlet memurlarnn rtbe ve nian verilmesi yoluyla terfi etmeleri saland. Askeri, idari ve hukuki ilerde danma niteliinde kararlar almak iin eitli meclisler kuruldu; Askeri iler iin Dar- uray- Askeri, idari iler iin Dar- uray-i Bab- l ve hukuki iler iin (Avrupa tarznda kanunlar hazrlamak iin) Meclis-i Valy- Ahkam- Adliye kuruldu. Msadere sistemi kaldrld. Bylece devletin toprak zerindeki haklar kstlanarak zel mlkiyetin yaygnlamas hzland. Ayanlk kaldrlarak merkezi otorite glendirildi.

37

789101112123456-

ller merkeze baland.llerin bana mirler (valiler) atand. Mirliklere bal olarak,sancak dzeyinde feriklikler kuruldu. lk kez Posta ve karantina tekilatlar kuruldu. Memurlarn fes, ceket ve pantolon giymesi mecburiyeti getirildi. Mahalle ve kylerde muhtarlk sistemi uygulanmaya baland.ayanlarn yetkileri muhtarlara devredildi. Yurtd seyahatlerinde pasaport uygulamas balatld. lk kez Anadolu ve Rumeli'de askeri amal bir nfus saym yapld(1831).

C) Eitim ve Kltr Alannda Yaplan Islahatlar Medreselerin yannda, Avrupa tarznda eitim veren okullar ald. Avrupa'ya ilk kez renci gnderilerek masraflarnn devlet tarafndan karlanmas saland. stanbulda ilkretim kz ve erkekler iin zorunlu hale getirildi. Bylece eitimde byk bir reform yapld. Ancak uygulanamad. Takvim-i Vakayi adyla ilk resmi gazete karld. (1 Kasm 1831). Ordunun ihtiyacn karlamak amacyla Mekteb-i Tbbye ald. (lk tp okulu 14 Mart 1827) Devlet memuru yetitirmek iin Mekteb-i Maarif-i Adliye ve Mekteb-i Ulum- Edebiye adnda iki orta dereceli okul ald.Yine ortaokul dzeyinde Rdiye ald.Mekteb-i Rdiye Nezareti kuruldu. Ayrca Mekteb-i Harbiye (Harb okulu) ald. 7- Okullarda yabanc dille eitim verilmeye baland. 8- Padiah, resmini devlet dairelerine astrmtr. 9- II.Mahmut yurdu tanmak iin yurt gezilerine kmtr. 10- Mehterhane kaldrld,Mzka-y Humayun adyla devlet bandosu kuruldu. 11- Bat tarz mzik serbest brakld. 12- Buharla alan ilk gemi satn alnd. Buharla alt iin Buu Gemisi denen bu gemiyle II.Mahmut, Rodosa gidip gelmitir.-1827 NOT: Bu dnemde eski tarz eitim veren okullarn yannda bat tarz eitim veren okullarn almas, eitim alannda kltr atmasna neden olmutur. Bu ikilik Cumhuriyet dneminde 3 Mart 1924te Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun kabul edilmesiyle ortadan kaldrlacaktr. NOT. Padiah vatandalar arasnda din fark gzetmeyeceini aklayarak laik anlaytan yana olduunu gsterdi. D) Ekonomi Alannda Yaplan Yenilikler 1- zel sektr tevik edildi. 2- Yerli mal kullanm tevik edildi. 3- Kuma,silah ve cephane retimi iin yeni fabrikalar ald. 4- Osmanl tccarlarnn yabanc tccarlarla rekabet edebilmesi iin gmrk vergilerin de dzenlemeler yap ld. 5- retilen mallarn nemli merkezlere ulatrlabilmesi iin yeni yollar yapld. 6- Uzun Mehmet, Zonguldakta maden kmrn buldu (18 Aralk 1829). NOT: Bu dnemde ekonomik alanda kalknmay salamak iin yaplan btn almalara ramen Rusya ile yaplan savalar, Srp ve Rum isyanlar bu dzenlemelerin baarl olmasn engellemitir. Bu srada Msr Valisi Kavalal Mehmet Ali Paa'nn da isyan etmesi, Osmanl Devleti'ni g durumda brakmtr. Bu isyanda ngiltere'nin desteini alabilmek iin 1838'de ngiltere ile Balta Liman Ticaret Antlamas imzalanarak ngiliz tccarlara birok ayrcalklar tannmtr. Bu antlamadan sonra Osmanl ekonomisi tamamen da baml bir hale gelmi ve Osmanl lkesi Avrupa'da retilmi mallarn istilasna uramtr. Bundan dolay da Osmanl Devleti'ndeki kk atlyeler kapanmtr.

ABDLMECT DNEM (1839-1861)

LONDRA KONFERANSI (1840) (MISIR SORUNU ile ilgili) Katlan Devletler: ngiltere,Avusturya,Prusya,Rusya ve Osmanl Devleti Maddeleri: 1) Msr,Osmanl topra olarak kalacaktr. 2) Msr Valilii,babadan ola gemek zere Mehmet Ali Paa'ya verilecek, fakat hukuki ynden Osmanl'ya bal kalacak. 3) Msrda vergiler padiah adna toplanacak,Msrn gelirinin drtte biri stanbul'a gnderilecek. 4) Suriye,Adana ve Girit Osmanl'ya geri verilecek. NOT : 1) Fransaya gvenen Mehmet Ali Paa,bu artlar kabul etmek istemeyince Avusturya ve ngiltere Beyruta asker karmlardr.Bu durumdan ekinen Mehmet Ali Paa,antlama artlarn mecburen kabul etmek zorunda kalmtr. 2) Bu anlamayla Msr i ilerinde serbest, d ilerinde Osmanl'ya bal imtiyazl bir eyalet,yani yar bamsz bir konuma gelmitir.Osmanl Devleti,artk Msra istedii valiyi atayamayacaktr. 3) Msr Sorunu zmlenmi oldu. LONDRA KONFERANSI (LONDRA BOAZLAR SZLEMES-1841) Hnkar antlamasnn sresi bitince Londra'da bir konferans topland. Toplantya ngiltere, Rusya,Fransa, Avusturya, Prusya ve Osmanl Devleti katldlar. Londrada imzalanan boazlar szlemesine gre; Boazlar Osmanl Devleti'nin olacak,ancak Osmanl bar halindeyken boazlar btn sava gemilerine kapatlacakt.

nemi:
1) 2) 3) Bu szleme ile boazlar,devletleraras bir stat kazand. Osmanlnn boazlar zerindeki hkmranlk haklarna kstlama getirilmitir. Rusya boazlar zerindeki stnln kaybederken, Fransa ve ngiltere Akdenizdeki gvenliklerini artrmlardr.

38

TANZMAT FERMANI (Glhane Hatt- Hmaynu)

AIKLAMA:Osmanl Devletinde 1839 tarihinde Tanzimat Fermannn ilanndan 1876 tarihli I.Merutiyetin ilanna kadar geen dneme Tanzimat Devri ad verilir.Tanzimat Devri,Mdahaleler Devri olarak da geer. Tarih : 3 Kasm 1839 Padiah : Sultan Abdlmecit Sadrazam : Mustafa Reit Paa
Tanzimat Fermannn lan Sebepleri Msr ve Boazlar konusunda Avrupal Devletlerin desteini kazanmak. Avrupal Devletlerin i ilerimize karmasna engel olmak. Devleti ve toplumu demokratik bir yapya kavuturma istei Bu nedenlerden dolay 3 Kasm 1839 da Tanzimat Ferman (Glhane Hatt Hmayunu) ilan edildi. NOT: Tanzimat Fermannn ilanyla Osmanl tarihinde yeni bir dnem alm (Tanzimat Devri) ve bu devir 1876'da I.Merutiyetin ilanna kadar devam etmitir. Tanzimat Fermannda Yer Alan Konular Mslman ve Hristiyan btn halkn rz, namus, can ve mal gvenli i devletin gvencesi altnda olacaktr. Vergiler herkesin gelirine gre dzenli bir ekilde toplanacaktr. Askerlik ileri dzene konulacak, askere alma ve terhis ileri salam esaslara balanacaktr. Mahkemeler ak olarak yaplacak ve hi kimse haksz yere idam edilmeyecektir. Herkes mal ve mlkne sahip olacak, miras brakabilecek ve msadere kaldrlacaktr. Rvet ve iltimas kaldrlacaktr. Herkes kanun nnde eit olacaktr. Tanzimat Fermannn Sonular Tanzimat Dnemi'yle balayan slahat hareketlerinde daha ok hukuk ve ynetim alannda slahatlar yapld. Hukuk alannda slahatlarla yeni ticaret ve ceza kanunlar ile yeni mahkemeler meydana getirilmitir. Tanzimat Ferman, halkn isteiyle deil, padiahn tek tarafl baz esaslar devlet garantisine almasyla ortaya kt. Bu nedenle ferman halk arasnda fazla anlalamad. Fermann anlalmas iin Anadolu ve Rumeli'ye memurlar gnderildi. Bu dnemdeki gelimelerin etkisiyle ilk Osmanl aydn kadrosu yetimitir. Padiah, bu ferman kabul ederek bizzat kendi yetkilerini snrlandrmtr. Baty daha iyi anlayan aydnlar yetimi ve batllama hareketleri younlamtr. Osmanl Devleti, Msr valisi Mehmet Ali Paa'ya kar ngiltere'nin desteini salamtr. Rusya'nn Boazlar konusundaki isteklerine kar batnn destei salanmtr. Medreseler Avrupa tarznda eitim yapan okullara kar kt. Mslmanlar, Hristiyan ve Yahudilerle eit duruma gelmeyi iyi karlamad. Yaplmak istenen yenilikler karnda olanlar ortaya kt ve tam olarak gereklemedi. Askerlik ocak grevinden vatan grevi haline getirilmitir. Tanzimat Fermannn zellikleri En nemli zellii padiahn yetkilerini snrlandrmas ve kanunlarn her gcn stnde olduunun ifade edilmesidir. Tanzimat Ferman ANAYASACILIA ve DEMOKRASYE (hukuk devletine, yani hukukun stnl esasna dayanan devlet anlayna)geiin (BATILILAMANIN) ilk aamasdr. Bu fermann hazrlanmasnda halkn bir rol ve basks yoktur. Padiah Abdlmecit, Mustafa Reit Paann telkiniyle Msr meselesinde Avrupa devletlerinin desteini kazanmak iin bu ferman ilan etmitir.

KIRIM SAVAI (1853-1856)

Sebepleri
1) Rusyann Osmanl Devleti zerindeki emelleri. (Rusya Osmanly HASTA ADAM olarak nitelendiriyor ve lmeden topraklarnn paylalmasn istiyordu. ngiltere Osmanlnn toprak btnlnden yana olduunu belirterek bu istei reddedince Rusya tek bana hareket etti.) 2) Kutsal Yerler Meselesi: Kuds ve Filistin'in baz yerleri Hristiyanlarca kutsal saylrd. Kutsal yerler, 1535'te, Fransa ile imzalanan Kapitlsyon Antlamas ile Fransz Katolik papazlarnn ynetimine braklmt. IV. Murat dneminde, Rum Ortodoks Kilisesi bu haklar Katoliklerin elinden almt (1634). ar I. Nikola, Kk Kaynarca Antlamas'nn Rusya'ya salad haklara dayanarak Ortodokslarn koruyucusu sfatyla kutsal yerlerin korunmasyla ilgili hak iddia etti ve bu sorununun hemen zmlenmesini istedi. Osmanl Devleti bu istei ngiltere ve Fransa'ya bildirdi. ngiltere ve Fransa'nn nerisi zerine Ruslarn istekleri geri evrildi. Bunun zerine ar, Osmanl Devleti'nden isteklerini zorla almaya kalkt. Rusya, sava iln edip Eflk ve Bodan' igal etti (1853). mer Paa komutasnda Tuna'y geen Osmanl ordusu, Silistre'de Ruslar yenilgiye uratt. Bu arada Ruslar, Batum'a erzak ve cephane gtrmekte olan on paralk bir Osmanl filosunu 1853te SNOP'ta yaktlar. 3) Rusya'nn 1848 htilallerinin Avrupa'da meydana getirdii karklklardan yararlanmak istemesi. (Avusturya'ya kar bamszlk sava veren Macarlar Avusturya ve Rusya birlikleri tarafndan yenilmiti.Rusya Osmanlya snan bu Macarlarn iadesini istemiti.) Osmanl-Rus Sava'nn giderek yaylmas zerine, ngiltere ve Fransa, Osmanl Devleti ile anlama yaparak Rusya'ya sava at. 1854 yl sonunda talya birliini kurmaya alan Piyemonte (Sardunya) Hkmeti de Osmanllarn yannda savaa girdi. Mttefikler, Rusya'y bara zorlamak iin Krm'a asker kardlar. Sivastopol ele geirildi. Bu srada ar 1. Nikola lm, yerine 11. Aleksandr gemiti. Yeni ar, bar istedi ve 1856da PARS ANTLAMASI imzaland.

39

PARS ANTLAMASI (1856)

Katlan devletler: Osmanl,Rusya,ngiltere, Fransa, Piyemonte, Sardunya, Avusturya ve Prusya Maddeleri: 1Osmanl Devleti bir Avrupa Devleti saylacak ve topraklar Avrupa Devletlerinin koruyuculuu altnda kalacak. AIKLAMA :Bu madde Osmanlnn egemenlik haklarna glge drmesine ramen, bir sre Rus tehlikesini ortadan kaldrmtr. 2Boazlar konusunda 1841 boazlar szlemesi geerli olacak. 3Rusya ve Osmanl Devleti Karadenizde sava gemisi ve tersane bulundurmayacak. NOT : Osmanl Devleti 1856 tarihli Paris Anlamas srasnda Avrupal devletlerin tam desteini kazanmak iin aznlklara geni haklar tanyan ISLAHAT FERMANIn ilan etti. KIRIM SAVAI SONULARI VE NEM

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Krm Savanda ngiltere, Fransa,Sardunya ve Piyemonte Osmanl Devletinin yannda savaa girdi. Avusturya ise Eflak-Bodan' igal ederek destek verdi.Bylece Avrupallar,ilk defa Krm savanda Osmanl Devletine tam destek verdiler. Osmanl Devleti lk defa d bor (istikraz) ald.(ngiltereden 1854te 5 milyon paund) Osmanl Devleti Sava kazanmasna ramen anlamann Karadenizle ilgili maddesi ve Islahat yapma zorunluluu anlamann olumsuz ynleridir. Osmanl Donanmas 4. kez SNOPta yakld. (1571-nebaht,1770-eme,1827-Navarin ve 1853-Sinop) Krm Savana katlan ngiltere'nin en byk kazanc,Rusya'nn Karadeniz'deki tersane ve gemilerinin kaldrlmasdr. Bylece Akdeniz'i tehdit edebilecek Rusyann etkinliini krm,karlarnn devamn salamtr. Krm Savandan sonra Rusya scak denizlere inmek iin baka bir yol arayarak Balkanlarda PANSLAVZM politikasna arlk vermitir.

ISLAHAT FERMANI (1856)

D Gelime : Krm Sava Padiah : Sultan Abdlmecit Paris anlamas grmeleri srerken Islahat Ferman ilan edilmiti. (1856) Bu Fermanla ilgili bir madde Paris Anlamasnda da yer ald. AIKLAMA: Islahat Ferman kaynan ve ortaya k nedenini yabanc devletlerden almaktadr. Bu Fermann esaslar Fransa'nn srar ile Avusturya,ngiltere ve Fransa tarafndan belirlenmitir. Osmanl Devleti,Paris Antlamas artlarn lehine evirmek iin bu ferman ilan etmitir. Islahat ferman ile getirilen balca yenilikler unlardr: Din ve mezhep zgrl salanacak, okul, kilise ve hastane gibi binalar tamir ve yeniden inaa edebilecektir. Hristiyan ve Musevilere kar kk drc szler ve deyimler kullanlmayacaktr. Hristiyan ve Museviler devlet memuru olabilecek, eitli okullara girebilecektir. kence, dayak ve angarya kaldrlacaktr. Vergiler herkesin gelirine gre toplanacak ve iltizam usul kaldrlacaktr. Askerlik iin nakdi bedel kabul edilecektir. Hristiyanlar il meclislerine ye olabileceklerdir. Yaplacak antlamalarla yabanc uyruklular vergilerini demek artyla mal ve mlk sahibi olabilecektir. Mahkemeler ak yaplacak, herkes kendi dinine gre yemin edecektir. Patrikhanede yeni meclisler kurulacak, bu meclislerin ald kararlar Babali tarafndan tasdik edildikten sonra yrrle girecektir Tarm ve ticaret ileri dzenlenecek. Herkes irket ve banka gibi ticari nitelikli kurumlar aabilecek. Islahat fermannn Sonular: Islahat Ferman, Tanzimat Ferman'ndaki hkmleri teyid ve tekrar etmekle beraber onlar geniletmi, zellikle Hristiyan halka tand haklar ve sorumluluklar akla kavuturmu ve artrlmtr. Islahat Fermannn ele ald ve kknden zd mesele, Mslim - gayrimslim eitlii meselesidir. Gayrimslimlere mahkemede ahitlik hakk verilmi, cizye ve hara kaldrlmtr. Din ve vicdan hrriyeti devlet gvencesi altna alnmtr. Bu konudaki hkmlerden bir ksm, zamann Avrupa devletlerinin ounda henz gereklememiti. Islahat Ferman'nn ilan edildii 1856 tarihlerinde Avrupa devletlerinde din ve rk ayrmna dayal hukuksal dzenlemeler devam etmitir. Hristiyan halkn askerlik grevini ne ekilde yapaca aa kavuturulmutur. Islahat Ferman, bamsz i siyaseti engellemi, yaplan slahatlarn baarszlkla sonulanmasna neden olmu, Avrupal devletlerin mdahalesine yol amtr. Bu fermann grnteki gayesi; btn topluluklar din, dil, rk fark gzetmeksizin kaynatrmak ve yeni bir Osmanl toplumu meydana getirmektir. Ferman Mslman ve Hristiyanlar memnun etmedii gibi Avrupa devletlerini de memnun etmemitir. AIKLAMA: Islahat Ferman,Mslmanlar ile Hristiyanlar arasnda eitlik salamay amalayan bir belgedir.

40

ABDLAZZ DNEM (1861-1876)

Bu Dnemde Olan nemli Olaylar: 1) Rusyann Balkanlarda Panslavizm idealini yaymaya balamasyla isyanlar balamtr. (Srp,Karada,Bosna-Hersek, Romen (Eflak-Bodan) ve Bulgar isyanlar ortaya karak "Balkan Bunalm"na zemin hazrland. 2) Girit'teki Rumlar ayaklanarak Yunanistan'a balanmak istediler. Avrupallarn duruma mdahalesiyle Osmanl Devleti Halepa Fermann ilan etmi ve Giritlilere vergi muafiyeti getirilmitir. 3) Msr Hidivi (valisi) smail Paa'nn gayretleri ve Fransa'nn desteiyle 1869'da Svey Kanal alm, bylece corafi keiflerle nemini yitiren Msr ve Akdeniz yeniden canlanmtr. NOT: Bu durum Avrupal devletlerin Msra sahip olma arzunu artrmtr. 4) Beylerbeyi ve raan saraylar yaplmtr. 5) Avrupal Devletler aznlklarla ilgili ar istek ve tehditlerden oluan Berlin Mmemarandumunu ilan ettiler. 6) Avrupada nemli gelimeler grlm, talya (1870), ve Almanya (1871) siyasi birliklerini tamamlayarak siyasi g olarak ortaya ktlar. 7) Abdlaziz, GEN OSMANLILAR (JN TRKLER) tarafndan tahttan indirilmi, yerine V.MURAT getirilmitir.

Sultan Abdlaziz Dnemi Hakknda:

1) 2) 3) Osmanl padiahlarndan ilk Avrupa ziyaretine kandr. Osmanl Devletinin en ciddi manada borland dnemdir. Yavuz Sultan Selimden sonra ilk Msr ziyaretine kan padiahtr.

V. MURAT DNEM(1876)
V. Murat Abdlaziz'in tahttan indirilmesi sonucu padiah oldu.(1876) Ancak salnn yerinde olmad grld. Bu durum karsnda bata Mithat Paa olmak zere nde gelen devlet adamlar V. Murat'n yerine Merutiyeti ilan etme sz veren II.Abdlhamit'i tahta kardlar.

II. ABDLHAMD DNEM (1876-1909)

I. MERUTYETN LANI
Tarih Padiah landa Etkili Olan Grup Savunduklar Dnce : 23 Aralk 1876 : II.Abdlhamit : Jn Trkler (Gen Osmanllar) : Osmanlclk

Merutiyet nedir? Krallk yada padiahlkla ynetilen lkelerde kraln yannda bir meclisin (parlamento) bulunmasdr. Merutiyeti ilan etmeye sz veren Sultan II. Abdlhamit verdii sz yerine getirerek Mithat ve Sait Paalarn hazrlad 119 maddelik KANUN- ESASyi (anayasa) kabul ederek Merutiyeti ilan etmitir (23 Aralk 1876) Kanun-i Esasiye Gre: Osmanl Meclisi AYAN ve MEBUSAN meclislerinden oluacakt. Ayan Meclisi yelerini Padiah atayacak, Mebusan Meclisini ise halk seecekti. Seilen milletvekilleri 20 Mart 1877'de toplanarak almalarna balamtr. Bu arada Ruslarn baz tavizler istemesi zerine Meclis, Rusya'ya kar sava ilanna karar vermitir. Bu savata Osmanl Devletinin byk kayplar vermesi zerine Abdlhamit Kanun-i Esasinin 113.maddesine dayanarak 14 ubat 1878'de meclisi kapatmtr.Bylece "Birinci Merutiyet" sona ermitir. NOT I.Merutiyetle halk, ilk olarak dolayl da olsa padiahn yannda ynetime katlmtr. Kanun-i Esasi,Trk Tarihinin ilk anayasasdr. I.Merutiyetin iln ile Trk tarihinde ilk kez mutlakiyetten (siyasi iktidar,bir hkmdarn kaytsz artsz elinde bulundurduu ynetim ekli) parlamenterizme (meclis sistemi) gei olmutur. I.Merutiyetin ilann hzlandran en nemli d gelime,1876 da stanbulda toplanan Tersane Konferansnda Avrupallarn aznlklarla ilgili isteklerine engel olunmak istenmesidir.

STANBUL (TERSANE) KONFERANSI (1876) Rusyann Panslavist politikasyla Osmanl Devleti zerinde bask kurmaya balamas ngiltere'nin karlarna aykryd. Bu yzden ngiltere Balkan Milletlerinin sorunlarna zm bulmak amacyla stanbul'da Milletleraras bir konferansn toplanmasn salad. Konferansa Osmanl Devletinin yan sra ngiltere, Rusya,Fransa,Avusturya ve talya katld. stanbul Konferans almalarna balad srada Osmanl Devleti I.Merutiyeti ilan ederek konferans etkisiz hale getirmeye alt. NOT: Osmanl Devleti bu hareketiyle, konferans kararlar zerinde olumlu bir etki yapmak amacndayd. nk merutiyet rejimi iinde Osmanl vatanda olan Yahudi ve Hristiyanlar da Meclisi Mebusana temsilci gndererek ynetime katlabilecek ve haklarn arayabileceklerdi. Bu yzden Osmanlnn Balkanlar'da slahat yapmasna artk gerek yoktu. Ancak Avrupa Devletleri bunu ciddiye almadlar ve konferansta aadaki kararlar aldlar. Tersane Konferans Kararlar: 1- Srbistan ve Karada'n topraklar geniletilecek, 2- Bulgaristan ve Bosna-Hersek'e zerklik verilecek.

41

Osmanl Devleti bu kararlar kabul etmeyince konferans dalm ve daha sonra Londra'da tekrar bir araya gelen Avrupa Devletleri benzer kararlar alarak Osmanl'nn bu kararlara uymasn istemilerdir.

1877-1878 OSMANLI-RUS SAVAI ( 93 HARB ) Hicri : 1293 --Mild : 1877

Sebepleri: 1) 2) stanbul (Tersane) ve Londra Konferans kararlarnn Osmanl tarafndan kabul edilmemesi Rusya'nn Panslavist politikas ve scak denizlere inme abas.

Rusya bu sebeplerden birincisini gereke gstererek Osmanl Devletine sava ilan etti. Sava: Ruslar douda Erzurum'a kadar ilerlediler. Rus ordusu AZZYE Tabyalarnda GAZ AHMET MUHTAR PAA tarafndan durduruldu.Erzurumun dman igaline uramamas iin NENE HATUN ad verilen Trk kadnnn byk gayretleri olmutur.Balkanlarda ise Ruslar Tuna'y ap PLEVNE nlerine geldiler. Plevne'de GAZ OSMAN PAA nemli baarlar kazand. Ancak daha sonra Plevne dt. Ruslar Edirneyi alarak atalca nlerine kadar geldiler.Osmanl Devleti bar istemek zorunda kald. ki taraf arasnda AYESTEFANOS (Yeilky) ANTLAMASI imzaland. AYESTEFANOS (YELKY) ANTLAMASI (3 MART 1878) Maddeleri: 1- Srbistan,Karada ve Romanya tam bamsz olacak ve snrlar geniletilecek. 2- Byk bir Bulgaristan krall kurulacak. 3- Batum,Kars,Ardahan ve Dou Beyazt Ruslara verilecek. 4- Girit ve ERMENLERN oturduu yerlerde slahat yaplacak. 5- Bosna-Hersek'e zerklik verilecek. 6- Teselya Yunanistan'a verilecek. 7- Osmanl Rusyaya 30 milyon altn sava tazminat deyecek.

NOTLAR :
1. 2. 3. ngiltere de ilk kez bu sava srasnda Osmanl toprak btnln korumaktan vazgeti. Bu anlama Rusya'ya scak denizlere inme konusunda Balkan ve Dou koridorunu amtr. Bu durum Avrupa devletlerinin tepkisine neden olmu, Rusya yeni bir sava gze alamadndan BERLNde bir kongre toplanmasn kabul etmitir. AYESTEFANOS ANTLAMASI yrrle girmemi,bunun yerine Berlin antlamas imzalanmtr.

4. Trk tarihinde imzaland halde herhangi bir meclis tarafndan onaylanmad iin hibir geerlilii olmayan antlamalardan biri 3 Mart 1878 AYESTEFANOS ANTLAMASI,dieri ise 10 Austos 1920 SEVR ANTL.'dr.

BERLN KONGRES VE BERLN ANTLAMASI (1878)

Kongreye Katlan Devletler: Osmanl,Rusya,ngiltere,Fransa, Avusturya, talya ve Almanya. NOT: Bu srada ngiltere, Osmanl Devletine KIBRISIN kendisine bir S olarak verilmesi durumunda kongrede Osmanl Devletini savunacan syledi. Osmanl ngiltere'nin bu isteini kabul etmek zorunda kald. Berlin Antlamasnn Maddeleri (1878) 1- Ayestefanos Antlamasyla kurulan BULGAR KRALLII e ayr ld: a) Asl Bulgaristan: Osmanl Devletine vergi veren bir prenslik haline getirildi. b) Makedonya : Islahat yaplmak artyla Osmanlya brakld. c) Dou Rumeli: Osmanlya bal kalacak,ancak Hristiyan bir vali tarafndan ynetilecek. 2- Srbistan,Romanya,Karada bamsz olacak. 3- Bosna-Hersek Osmanl topra saylacak, ynetimi geici olarak Avusturya'ya braklacak. 4- Kars,Ardahan ve Batum Ruslara, Dou Beyazt Osmanl'ya verilecek. 5- Teselya Yunanistan'a verilecek. 6- Dou Anadoluda Ermenilerin oturduu yerlerde ve Girit adasnda slahatlar yaplacak. 7- Osmanl Rusya'ya 60 milyon altn sava tazminat verecek. 1878 BERLN ANTLAMASININ NEM 1) Osmanl'nn dalma sreci hzland. 2) Bu antlama ile ngiltere de Osmanl topraklarnn paralanmasna katld.Bu yzden Osmanlnn d politikasnda ngiltere'den boalan yeri ALMANYA almaya balad. 3) Berlin Kongresi, Avrupa devletlerinin bir araya geldi i son kongre olmas ynyle de nem tar. 4) ERMEN MESELES ilk defa uluslararas bir antlamada yer alm, Ermeni Meselesi Ermenilerin deil Osmanl'y paralamak isteyen devletlerin meselesi olarak ortaya kmtr. Berlin Antlamas, ERMEN Meselesinin BALANGICI olarak kabul edilmektedir. 5) Osmanlnn 19. yy.da en ok toprak kaybettii antlamadr. 6) Anlamadan en karl kan, Bosna Hersek zerinde haklar elde eden Avusturya ve Kbrs s olarak alan ngiltere'dir.

42

OSMANLI DEVLETNDE 1878 BERLN ANTLAMASI SONRASI GELMELER

Kbrsn ngilizlere s Olarak Verilmesi: Berlin kongresi srasnda Osmanlnn karlarn savunmas karl ngiltere'ye Kbrsta s kurma sz verilmiti. Berlin Antlamasndan sonra KIBRIS s olarak ngilizlere verildi.(1878) NOT: ngiltere bylelikle Svey kanaln kontrol etme imkanna kavumutur. Osmanlnn I.Dnya savana girmesiyle ngiltere, Kbrs topraklarn kattn aklad. 2) 3) 4) 5) 6) Duyun-u Umumiye (Genel Borlar) daresinin Kurulmas (1881):Osmanl Devleti d bor ve faizlerini deyemeyince alacakl devletler bu idareyi kurmulardr. Bu idare d borlar dorudan toplamak suretiyle kurulan yabanc bir mali kontrold. Bu da Osmanl Devletinin ekonomik bamszlna glge drmtr. Tunusun Franszlar Trafndan gali (1881): Fransa'nn Tunus'u igalini Osmanl Devleti sadece protesto edebilmitir.(Fransa hatrlanaca gibi 1830 ylnda da Cezayiri igal etmiti.) Msrn ngilizler Tarafndan gali (1882): ngilizler Svey Kanalnn almasyla nemi daha da artan Msr 1882'de igal ettiler. Dou Rumelinin Bulgar Prenslii le Birlemesi (1885): Dou Rumeli Bulgarlarnn Bulgar Prenslii ile birlemek iin ayaklanmalar sonucu yaplan grmelerde Osmanl Devleti bu blgenin Bulgar Prensliine balanmasn kabul etti (1885). 1)

Girit Sorunu ve Osmanl-Yunan Sava : Sultan Abdlaziz dneminde,Girit'teki Rumlar ayaklanarak Yunanistan'a balanmak istediler. Avrupallarn duruma mdahalesiyle Osmanl Devleti Halepa Fermann ilan etmi ve Giritlilere vergi muafiyeti getirilmitir.Bundan sonraki dnemlerde Yunanistan,her frsatta Giritin i ilerine karm ve burada Osmanlya kan ayaklanmay desteklemesi zerine de Osmanl-Yunan sava kmtr.Ethem Paa komutasndaki Osmanl ordusu ile Yunanllar arasnda yaplan yaplan Dmeke Meydan Savan Osmanllar kazand.Ancak Avrupa Devletlerinin olaya mdahale etmesi zerine 1897de stanbul Antlamas imzaland.Buna gre Girit'e zerklik verilmi, ayrca ynetimi Yunanl bir Prense verilmitir. NOT: Yunallarla imzaladmz 1897 stanbul Antlamas ile Giritin ynetimi elimizden km, II.Merutiyet srasnda Girit Yunanistan tarafndan igal edilmi,Balkan Sava sonucu imzalanan Atina Antlamasyla da Girit'in Yunanistan'a ait olduu kabul edilmitir. 7) 8) Bosna-Hersekin Avusturyaya Balanmas (1908): Berlin Antlamasnda Bosna Hersek'in ynetimi geici olarak Avusturyaya braklmt. II. Merutiyetin ilan srasnda Avusturya Bosna-Hersek'i topraklarna kattn aklad. Osmanl bu durumu kabul etmek zorunda kald. Yeni Pazar sanca Osmanllarda kalmak zere, Bosna-Hersek'in, Avusturya'ya ait olduu kabul edildi. Bulgaristann Bamszln Kazanmas (1908): II.Merutiyetin ilan ile oluan karklklardan yararlanan Bulgarlar bamszlklarn ilan ettiler.Rusya'nn araya girmesiyle Osmanl Devleti bu durumu kabul etmek zorunda kald.

II.MERUTYET'N LANI
Tarih : 23 Temmuz 1908 Padiah: II.Abdlhamit lannda Etkili Olan Grup: ttihat ve Terakki Savunduklar Dnce: Trklk 14 ubat 1878'de Sultan Abdlhamit'in meclisi kapatmasyla ahsi idare dnemi balam ve 1908 ylna kadar 30 yl srmtr. Bu dnem iinde Sultan Abdlhamit'e kar olanlar, merutiyeti yeniden ilan etmek amacyla bir takm cemiyetler kurmulardr. Bu cemiyetler iinde en nemlisi TTHAT VE TERAKK CEMYETdir. Selanik'te ttihat ve Terakki yanls subaylarn ayaklanmas sonucu II.Abdlhamit merutiyeti tekrar ilan etmitir.(1908) II.Merutiyetin ilan sorunlar zmeye yetmedi. te ve dta yeni sorunlar kt. Bu dnemde kurulan siyasi partilerin mevcudiyeti partizan ekimeleri yaratt. II. Merutiyetin Sonular: Bulgaristan bamszln ilan etmitir. Avusturya-Macaristan mparatorluu, Bosna-Herseki topraklarna katmtr. Girit, Yunanistana balanma karar almtr. Osmanl Devletinde ilk siyasi partiler kurularak parlamenter sistemin denemeleri yaplmtr.Bunlar; ttihat ve Terakki Partisi (en etkili parti) Hrriyet ve tilaf Partisi Ahrar (Hrler) Partisi

31 MART OLAYI (13 Nisan 1909)

Merutiyete kar olan stanbul'daki avc taburlar 31 Mart Olayn karmlardr (13 Nisan 1909). syanclar sadrazamn ve meclis bakannn istifa etmesini istemiler, baz ttihatlar ldrm ve gazete binalarn bastrmlardr.II. Abdlhamid isyan bastrmakta baarl olamamtr. Komutanln Mahmut evket Paann, Kurmay Bakanln Kolaas Mustafa Kemalin yapt Hareket Ordusu Selanikten stanbula gelerek, 31 Mart Ayaklanmasn bastrmtr.Bylece II. Abdlhamid tahttan indirilmi, V.Mehmet Reat tahta karlmtr (1909). 31 Mart Olay,Trk tarihinde rejime kar yaplan ilk isyan hareketidir. Cumhuriyet rejimine kar yaplan eyh Said syan ile benzerlik gsterir. II. Merutiyetten sonra Trklk politikas nem kazanmtr. 1909-1918 tarihleri arasnda Osmanl Devletinde Enver,Cemal ve Talat Paalarn byk etkisi grldnden bu dneme Paalar Dnemi de denilmektedir.

43

I. VE II. MERUTYET DNEM FKR AKIMLARI

1)

Osmanlclk : Tanzimat dneminin sonlarna doru baz Osmanl Aydnlar Gen Osmanllar (Jn Trkler) adyla bir cemiyet kurdular. Bunlarn amac Fransz ihtilali sonucu yaylan "Milliyetilik" akmnn Osmanl Devleti zerinde etkisini krmakt. Bunun iin Osmanlda dil,din ve rk fark gzetmeksizin herkesin eit haklara sahip olmasn savunuyorlard. Bu milletlere ynetimde temsil hakk verilirse Osmanl Devletinden ayrlmayacaklarn dnyorlard. slmclk (Panislmizm-mmetilik) : Gen Osmanllarn (jn Trkler) Osmanlclk fikrine kar II. Abdlhamit bu

2)

dnceyi savunmutur. Padiahn bunda iki amac vard: Dar anlamda: mparatorluu korumak ve devam ettirmek. Geni anlamda: Hilafet ats altnda dnya slam birliini salamakt. Bu dnceyi savunanlara gre din ile millet birdir. Hangi milletten olursa olsun Mslmanlarn halifenin etrafnda birlemesi gerekir. NOT:slamclk dncesi de Osmanlclk gibi Milliyetilik akm karsnda etkili olamamtr.Bunun en ak kant da

I.Dnya savanda Halifenin Cihat arsna Mslman Araplarn uymamasdr. 3)

Trklk (Panturanizm-Turanclk): slamclk ve Osmanlclk dncelerinin geerli olduu dnemlerde pek

yaygnlaamad. zellikle II.Merutiyet dneminde g kazand. Trklk dncesinin nclerine gre devlet ancak dili, soyu ve lks bir olan topluma dayanlarak srdrlebilirdi.Trklk akm Ziya GKALPin katklaryla ilmi bir ierik kazanmtr.

4)

Batclk : lk olarak askeri alanda balayan batllama hareketi, daha sonra devlet ve toplum hayatnda da etkisini gsterdi.

V.MEHMET (REAT) DNEM (1909-1918)

TRABLUSGARP SAVAI (1911) Aklama : XX. yy. banda Kuzey Afrikada sadece Trablusgarp Osmanl egemenliinde kalmt.(Daha nce 1830da Cezayir'i ve 1881de Tunus'u Franszlar,Msr' da 1882de ngilizler igal etmilerdi.) Sebep: talya'nn gelien sanayisi iin hammadde ve pazar aray, bunun iinde Osmanlnn elindeki Trablusgarp'a asker karmalar. Sava: Osmanl Devleti Trablusgarp'a (Libya) karadan asker gnderemiyordu. nk Msr ngilizlerin olduundan kara yolu balants kesikti. Osmanl Donanmas talyan donanmasndan zayf olduundan denizden de Trablusgarp'a mdahale edemedi. Bu yzden aralarnda M.Kemal ve Enver Bey'in de bulunduu gnll subaylar blgeye giderek burada talyanlara kar baarl savalar yaptlar. (Tobruk,Derne,Bingazi) Trablusgarp' ele geirmekte zorlanan talyanlar Oniki Ada ve Rodos'u igal ettiler. Bu srada Balkan Sava patlak verince Osmanl Devleti bar imzalamak zorunda kald. Sonu: talyanlarla U (Ouchy) ANTLAMASI imzaland.(1912)
Maddeleri:
12Trablusgarp talya'ya verildi. Oniki Ada ve Rodos geici olarak talya'ya brakld.(Balkan Sava srasnda Yunanllarn eline gemesin diye)

NOT: talya,Balkan Sava sonrasnda 12 Aday teslim etmedi. I.Dnya Sava balad ve talya tilaf Devletleri yannda yer ald. II. Dnya Savanda (19391945) yenilince ngilterenin istei ile 1947 ylnda Paris Antlamas ile Yunanistana verildi.

Ui Antlamasnn nemi: Bu antlamayla Osmanl Devleti Kuzey Afrikadaki son topran da kaybetti.
NOT : Trablusgarp Sava,Mustafa Kemalin smrgecilie kar yapt ilk savatr.

BALKAN SAVALARI (1912-1913)

Sebep: Rusyann Panslavist politikas ve scak denizlere inme dncesi dorultusunda Balkan Devletlerini Osmanlya kar kkrtmas.
Aklama: ngiltere, Osmanl-Almanya yaknlamasndan rahatszlk duyuyordu. nk Almanya hem Avrupa'nn gl bir devleti hem de
ngiltere'nin smrgelerine gz diken bir tavrda idi. ngiltere Almanya tehlikesine kar daha zayf durumda olan Rusya'y kullanmaya karar verdi.6-7 Haziran 1908 ylnda Estonya'nn bakenti Revalde yaplan grmelerden (Reval Grmeleri) sonra ngiltere Rusya'y Balkan ve Osmanl politikasnda serbest brakt. Yani Rusya boazlar ele geirebilecek, ngiltere buna ses karmayacakt. Frsat deerlendiren Ruslar,Balkan Devletlerini Osmanl Devletine kar kkrttlar.

I. BALKAN SAVAI Sava:

Ruslarn kkrtmasyla Srbistan (ilk sava aan), Yunanistan, Karada ve Bulgaristan aralarnda anlaarak Osmanl Devletine sava atlar. Osmanl Ordusunun bir blm savatan nce terhis edilmiti. Bu duruma bir de subaylar arasndaki siyasi ekimeler eklenince Osmanl Devleti btn cephelerde yenildi. Makedonya,Bat Trakya,Edirne ve Krklareli igal edildi. Arnavutluk bamszln ilan etti. NOT: Balkanlarda Osmanldan ayrlarak bamsz olan son devlet ARNAVUTLUKtur. Sonu: Balkanlarn yeni haritasn belirlemek amacyla LONDRA KONFERANSI topland.(1912) Bu konferans sonunda yaplan 30 Mays 1913 tarihli Londra Antlamasna gre; Osmanl Devleti,Midye-Enez izgisinin batsnda kalan topraklarn kaybetti.(Makedonya, Bat

44

Trakya, Edirne, Krklareli). Ayrca Bozcada ve Gkeada dndaki btn Ege adalar Yunanistan'a geti. Bulgaristan, I.Balkan Savandan en karl kan lke oldu. Aklama : ttihat ve Terakki Cemiyeti 1913te Bab- Ali Baskn ile hkmeti ele geirdi. Bylece Subaylar ilk defa aktan siyaset ile ilgilenmeye balad.

II. BALKAN SAVAI Sebep: I.Balkan Savanda en ok topra Bulgaristan almt. Bu durumdan memnun olmayan Yunanistan, Srbistan, Karada ve Romanya
Bulgaristan'a sava atlar. Bu durumdan faydalanan Osmanl Devleti de savaa girerek Edirne ve Krklarelini Bulgarlardan geri ald.

Sonu: Osmanl Devleti,Bulgaristan ile STANBUL (29 Eyll 1913), Yunanistan ile ATNA Anlamalarn imzalad.(14 Kasm 1913)
NOTLAR : I.Balkan Sava Osmanl Devletine kar, II. Balkan Sava ise Bulgaristana kar yaplmtr. I.Balkan Savana katlmad halde II.Balkan Savana katlan devlet Romanyadr. stanbul ve Atina Antlamalarnda Bulgaristan ve Yunanistanda yaayan Trklere "Aznlk" stats verildi. Balkan Savalarndan sonra Talat,Cemal ve Enver Paalarn devlet idaresindeki etkinlii artt.( Paa Devri) Osmanl Devleti Balkan Savalar sonucunda;Arnavutluk,Makedonya,Bat Trakya,Girit ve Ege Adalarn

kaybetmitir.

I. DNYA SAVAI (1914-1918)

SEBEPLER:
1) 2) 3) 4) 5) ngiltere ile Almanya arasndaki hammadde ve pazar ihtiyacndan kaynaklanan ekonomik rekabet (en nemli sebep) Almanya ve talya'nn gelien sanayileri iin hammadde ve pazara ihtiya duymalar, bu nedenle ngiltere ve Fransann smrgelerine gz dikmeleri Fransann 1871 Sedan Savanda kaybettii Alsas-Loren Blgesini (kmr havzas) Almanlardan geri almak istemesi. Rusyann tarihi emellerini gerekletirmek istemesi, Avusturya-Macaristan imparatorluu'nun Ruslarn Panslavist politikasndan rahatsz olmas.

Devletler aras Gruplamalar:Savatan nce yukardaki sebeplerden dolay devletler birbirlerine kar ittifaklar kurdular:

TTFAKLAR - BLOKLAMALAR
L TLAF DEVLETLER (ANLAMA) 1- ngiltere 2- Fransa 3- Rusya Sonradan Katlanlar L TTFAK DEVLETLER (BALAMA) 1- Almanya 2- Avusturya-Macaristan 3- talya Sonradan Katlanlar 4-Bulgaristan 5-Osmanl Devleti

4-talya (ttifaktan tilafa geti) 5-Romanya 6-Yunanistan 7-Portekiz 8-Japonya 9-A.B.D 10-Srbistan 11-Karada

AIKLAMA: talya sava baladktan sonra grup deitirerek tilaf Devletlerinin yannda savaa katlmtr.

Savan Balatan Olay: Avusturya-Macaristan Veliahd Saraybosna'da bir Srpl tarafndan ldrld.Bunun zerine Avusturya Srbistan'a
sava ilan etti (28 Temmuz 1914).Rusya Srbistann yannda yer ald,Fransa Rusya'y destekledi. Almanya ve ngiltere'nin de katlmasyla sava geniledi.

OSMANLI DEVLETNN SAVAA GR

ttihat ve Terakkinin ileri gelenleri,sava Almanya'nn kazanacana inanyorlard. Onlara gre Osmanl Devleti Almanyann yannda savaa girerse Balkanlarda kaybettii topraklarn bir blmn geri alabilirdi. Bu nedenle Almanya ile gizli bir ittifak antlamas imzalamlard. Almanyann Osmanl Devletini Kendi Yannda Savaa ekmek stemesinin Nedenleri: 1) Osmanl Devletinin katlmasyla sava genileyecek, Rus kuvvetlerinin bir ksm Osmanl cephelerine yollanacandan Almanya kendi cephelerinde rahatlayacakt. 2) Osmanl padiahnn "halife" sfatyla yapaca bir "cihat" ars ngilizleri,Mslman smrgelerinde zor durumda brakacakt. NOT: ngiliz ve Franszlar,Osmanl Devletinin Almanya'nn yannda savaa girmesini istemiyorlard.nk cephelerin genilemesini istemiyorlard. Bu yzden Osmanl Devletine savaa girmemesi durumunda kapitlasyonlar kaldrmay nerdiler. Osmanl Devleti ise tek tarafl olarak kapitlasyonlar kaldrdn ilan etti.

45

Osmanlnn Savaa Girmesi: ngilizlerden kaan Goben (Yavuz) ve Breslau (Midilli) isimli iki Alman gemisi Osmanl'ya snd. Osmanl Devleti bu gemileri satn aldn bildirerek ngilizlere teslim etmedi. Yavuz ve Midilli ad verilen bu gemiler Amiral uon nderliinde Karadenize alarak Sivastopol ve Odessa gibi Rus limanlarn bombalaynca Osmanl Devleti de savaa girmi oldu (29-30 Ekim 1914).

OSMANLI DEVLETNN SAVATII CEPHELER

KAFKAS CEPHES: Enver Paa Ruslarla SARIKAMI MUHAREBESni yapt. Erzurum,Erzincan, Mu, Bitlis ve Trabzon Ruslarn eline geti. Ruslar blgedeki Ermenileri silahlandrarak Trk halknn zerine sevk ettiler. Ancak Rusya 1917'de Bolevik ihtilali knca blgeden kuvvetlerini ekti. Sovyet Rusya ile 3 Mart 1918de BREST- LTOWSK ANTLAMASI imzaland Bu Antlamaya gre;Sovyet Rusya,1878 Berlin Antlamasyla aldklar Kars, Ardahan ve Batum'u Trkiye'ye braktlar. 1)

2) ANAKKALE CEPHES Sebepleri:

a) b) a) b) c) anakkale'yi geerek stanbulu almak, bylece Osmanl Devletini sava d brakmak. Mttefikleri Rusyaya ekonomik ve askeri yardmda bulunmak

Sonular:
tilaf Devletlerinin denizden ve karadan taarruzlar pskrtld. Osmanl Devletini sava d brakamadlar. Sava uzad. Mttefikleri Rusya'ya askeri ve ekonomik yardm gtremediler. Bu durum Rusyada 1917 ihtilalinin kmasna ve Rusyann savatan ekilmesine yol at. d) Mustafa Kemal Anafartalar, Conk Bayr ve Arburnu'nda kazand baarlarla tannd. e) anakkale savalarnda iki tarafta ok sayda insan kaybetti. NOT : Bulgaristan,bu sava sonucunda ttifak blokunun yannda savaa girdi ve kendisine Osmanl Devleti tarafndan Dimetoka topra verildi.Bulgaristann savaa girmesiyle stanbul-Berlin hatt olutu.Osmanl Devleti-Almanya arasnda kpr konumuna geldi. 3) KANAL CEPHES

Sebepler: Svey kanaln ve ardndan Msr' alarak ngiltere'nin smrgeleriyle balantsn kesmek amac ile Almanyann istei
dorultusunda Osmanl askerinin saldrs ile bu cephe almtr.

Sonu: ngilizler isyanc Araplar sayesinde Trk ordusunu geri ekilmek zorunda brakt.
4) IRAK CEPHES

Sebepler: ngilizler hem Irak petrollerine sahip olmak, hem de Rusya'ya karadan yardm ulatrmak amacyla Basra Krfezi'ne ktlar. Sonu: Osmanllar 29 Nisan 1916da KUT'L AMARE de baz baarlar elde ettilerse de daha sonra Musul'a ekilmek zorunda kaldlar.
5) 6) YEMEN-HCAZ CEPHES: syanc Arap ve ngilizlere kar savald. SURYE-FLSTN CEPHES: Kanal harekatnn bir devam niteliindedir. Bu cephede Yldrm Ordular Grup Kumandanln son olarak M.Kemal Paa yapmtr.

7) ROMANYA-GALYA-MAKEDONYA CEPHES: Bu cephede mttefikimiz Avusturya ve Bulgaristanla birlikte Rus ve Fransz kuvvetlerine kar savatk. Bu cephe Osmanlnn topraklar dnda savat tek cephedir.

I.DNYA SAVAININ SONA ERMES

Rusya'nn savatan ekilmesiyle Avusturya-Macaristan, Almanya,Bulgaristan ve Osmanl Devleti tilaf Devletlerine kar stn duruma geldiyse de bu durum fazla uzun srmedi. Almanya'nn ngiltereye silah ve hammadde tayan ABD gemilerine zarar vermesi zerine 2 Nisan 1917de ABD de Almanyaya kar savaa girdi.Bu durum savan kaderini deiti. Almanya bat cephelerinde kt. Almanya'nn yardmlar ile ayakta duran Osmanl ve Bulgar kuvvetleri zor durumda kaldlar. Sonunda ttifak devletleri aadaki bar antlamalarn imzalamak zorunda kaldlar. I.DNYA SAVAI SONUCU MZALANAN BARI ANTLAMALARI (SAVAI BTREN ANTLAMALAR)

Almanya ile Avusturya ile Bulgaristan ile Macaristan ile Osmanl ile

:VERSAY-28 Haziran 1919 :SANT GERMEN(Sen Cermen)-10 Eyll 1919 : NYY-27 Kasm 1919 :TRANON-4 Haziran 1920 :SEVR bar antlamalar imzalanmtr.-10 Austos 1920

Bu bar antlamalarnn tasla 18 Ocak 1919 tarihinde PARS BARI KONFERANSI nda hazrlanmtr.

DAILMA DNEM LE LGL BRKA NEML NOT

1789 Fransz htilli ile ortaya kan milliyetilik akmnn etkisiyle bamszlk iin Osmanl Devletine LK isyan eden aznlk
SIRPLARdr.(1804). Osmanl Devletinde yaayan aznlklara LK defa ayrcalk 1812-BKRE ANTLAMASI ile SIRP lara verildi. Osmanl Devletinden bamszln kazanarak ayrlan LK aznlk Yunanllar olmutur.(1829-Edirne Antlamas) LK defa padiahn yetkileri II. Mahmutun Aynlar ile imzalad SENED- TTFAKla (1808) azalmtr. lk vapur, kinci Mahmud zamannda ve 1827 ylnda satn alnm olup halk arasnda "Buu gemisi" adyla anlmtr. Boazlar Sorunu LK defa HNKAR SKELES ANTLAMASI ile ortaya kt.(1833).

46

Boazlar Sorunu LK Kez 1841 LONDRA BOAZLAR SZLEMES ile uluslar aras bir stat kazanmtr. ngilizlere LK defa kapitlasyonlar BALTA LMANI TCARET ANTLAMASI ile verildi.(1838) LK gazete TAKVM- VAKAY adyla II. MAHMUT zamannda karld.(1831) Nfus saym LK defa II. MAHMUT zamannda yapld.(1831) Tmar ,Zeamet ve Msadere (Mallara el koyma) LK defa II. MAHMUT tarafndan kaldrld. LK defa Polis rgtnn temelleri II. MAHMUT zamannda atlmtr. LK defa Divan Tekilat kaldrlarak Bakanlklar II. MAHMUT zamannda kuruldu. retim LK defa II. MAHMUT zamannda zorunlu hale getirildi. Osmanllarda LK Posta rgt II.MAHMUT zamannda kuruldu. LK defa Tercme Odas,Yabanc Dil Okulu,Devlet Memuru Yetitiren Okullar II. MAHMUT tarafndan ald. LK defa yurt dna renci II.MAHMUT zamannda gnderildi. LK k yafet kanunu 3 Mart 1829 ylnda ve II. Mahmud zamannda yaynlanmtr. LK defa Padiah kendi gcnn stnde bir gc TANZMAT FERMANI ile tanmtr(1839) Osmanl Tarihinde anayasacla ve demokrasiye geiin LK aamas TANZMAT FERMANI (3 Kasm 1839)dr. SERASKERLK makam (Kara Kuvvetleri Kom.)LK Kez Tanzimat dneminde kurulmutur. Osmanllarda LK kat para KAME adyla 1841 de ABDLMECT tarafndan bastrld. LK demiryolu hatt 9 Eyll 1855 ylnda zmir-Turgutlu arasnda demiryolu inaatna balanmt. LK telgraf hatt 9 Eyll 1855 ylnda Edirne-Varna-Krm arasnda kuruldu. Krm'dan stanbul'a ekilen ilk telgrafta Krm ehri olan Sivastopol'un Rus igalinden kurtarld bildirilmekteydi. Laik Kanunlar LK defa TANZMAT DEVR(1839-1876)nde karld. Trkiye nin yurt dnda katld LK sergi 1851 ylnda Londra da dzenlenen Tarm ve Sanayi rnleri Sergisi dir. Trkiye de LK sergi ise 27 ubat 1863 tarihinde Sultan Ahmed Meydannda Padiah Sultan Abdlazizin de katld bir trenle alan "Sergi-i Osmani" dir. Askerliin LK defa bir bedele balanmas ISLAHAT FERMANI ile olmutur.(1856) Osmanl Devleti Krm savandan sonra Avrupal devletlerin himayesine girerek LK defa BAIMSIZ DEVLET OLMA ZELLN kaybetmitir. Osmanl Devleti dardan bor paray LK defa Krm Sava(1856) srasnda ngilizlerden I.ABDLMECT zamannda almtr. Osmanl Devletini Avrupa Devleti saylmas LK defa 1856-PARS ANTLAMASI ile kabul edilmitir. Avrupa seyahatine kan LK ve tek Osmanl Padiah Sultan Abdlazizdir 21 Haziran 1867 tarihinde balayan bu yolculuk 44 gn srmtr. stanbula LK tnel Sultan Abdlaziz zamannda Fransz Mhendis Emile Gavand tarafndan yapld ve bu tnel 17 Ocak 1874 gn hizmete girdi. Dnyann nc yeralt treni olan bu tnel 575 metre uzunluunda ve 7 metre geniliindedir. Osmanl Devleti patiahlarndan piyanist olan LK ve tek padiah Sultan V.Murat'tr. LK TRK ANAYASASI olarak kabul edilen KANUN-I ESAS ,Sultan II.Abdlhamid dneminde Mithat Paa bakanlnda bir komisyon tarafndan hazrlanarak ilan edildi.(1876) Osmanl Devletinde halk,dolayl olarak da olsa ynetime LK defa I. MERUTYET dneminde katld(1876)-(Mebusan Meclisi) Ermeni Meselesinin LK kez ortaya kt ve uluslararas bir antlamada yer almas 1878 BERLN ANTLAMASI ile olmutur. I.Merutiyetin iln ile Trk Tarihinde LK kez Mutlakiyetten Parlamenterizme gei olmutur. Osmanl Devletinde Mecelle Hukuku LK defa I. MERUTYET dneminde uygulamaya konulmutur. TTHAT VE TERAKK PARTS Trk Tarihinde milliyetilii lk defa resmi bir ideoloji haline getirmitir. Trk tarihinde parti diktasyla ynetim LK defa TTHAT VE TERAKK PARTSnin ynetimiyle gerekleti. Osmanl Devleti'nin Afrika'da kaybettii ilk toprak paras Cezayir'dir. ttihat ve Terakki Partisi (Cemiyeti,Frkas) devlet ynetimini LK defa kesin olarak I. BALKAN SAVAI srasnda ele geirdi.(Bab- Ali Baskn) Balkan sava LK defa KARADAn Osmanl devletine sava amasyla balamtr. lk Boazii Kpr Projesi de Sultan kinci Abdlhamid dneminde yapld. Osmanl Tarihinde LK DENZALTI filosu II. ABDLHAM T zamannda oluturuldu. lk Trk uann uuu, Sultan Mehmed Read'n 27 Nisan 1912 tarihindeki clus treninde yaplmtr. I. Dnya Sava yllarnda tilaf Devletlerinin,Osmanl Devletinin topraklarn kendi aralarnda paylatklar LK Antlama SYKESPCOT antlamasdr. Trk Tarihinde LK siyasi partiler II.Merutiyet dneminde kurulmutur(ttihat ve Terakki,Hrriyet ve tilf,Ahrar/Hrler Frkas)

47

OSMANLI KLTR VE MEDENYET

MERKEZ TEKLATI PADAH
v PADAHLARIN BAA GEMES (VERASET SSTEM) : Osmanl Devletinde kimin padiah olaca konusunda kesin bir kural yoktu.Osmanl ailesinin btn erkekleri taht zerinde hak sahibi idiler. Onun iin padiah lnce oullarnn hangisinin tahta geecei konusunda devlet ynetimindeki etkili gruplarn (mera,ulema vb.) tercihleri nemli rol oynuyordu.Eski Trk Devlet geleneinden kaynaklanan bu sistem (Kut anlay) taht kavgalarna neden oluyordu.

Veraset Sistemindeki Deimeler

Veraset: Padiahlarn tahta gemesi ile ilgili bir sistemdir. Fatih Sultan Mehmet bu sakncay ortadan kaldrmak iin tahta geme yntemini belirleyen bir kanunname dzenledi.

Bu kanunla Fatih'in amac:

a) b) Taht kavgasna son vererek,lkenin birlik ve btnl n salamak, En GL olann padiah olmasn salamakt.

NOT : Osmanl Devleti,Duraklama Dneminde I.AHMET (1603-1617) zamannda yaplan deiiklikle hanedan slalesinin EN YALI ve
AKILLI olannn (EKBER VE ERAD-EKBERYET) padiah olmas esas benimsendi.

AIKLAMA: Ekberiyet sistemi ehzadeler arasndaki rekabet duygusunu ortadan kaldrmas bakmndan OLUMSUZ,taht kavgalarna son
vermesi bakmndan da OLUMLU sonular dourmutur. v PADAHLARIN YETMES: 16. yzyln sonlarna kadar ehzadeler 14-15 yalarna gelince, Anadoludaki sancaklara SANCAKBEY olarak gnderilirlerdi. Burada bir LALA' nn yannda devlet ynetiminde tecrbe kazanmalar salanrd.

NOT: 1. 2. 3.
Osmanl Devletindeki Lala'y,Byk Seluklulardaki ATABEYLERE benzetebiliriz. Sancaa kan son padiah III.Mehmet (1595-1603),sancaa kmadan tahta kan ilk padiah ise I.Ahmet (1603-1617)tir. III. Mehmet'ten sonra ehzadelerin SANCAA IKMA usul kaldrld. (ehzadeler sarayda KAFES HAYATI yaadlar.)

Hakimiyet Sembolleri : Hutbe okutmakSikke (metal para)Tabl (davul)SancakTuSaltanat adr. Grevleri: Snrlar korumakHuzur ve asayii salamakAdaleti salamakHalkn ihtiyalarn gidermek vs. Clus: Tahta k trenidir.Eyp Sultan Trbesinde kl kuatlr. Biat : Tercih edilen ehzadeye devlet adamlar ve dier ileri gelenler biat ederdi.Bylece ehzadenin hkmdarl onaylanrd.Clus bahii
ilk nce 1389 I.Kosova Sava sonras Yldrm Bayezid tarafndan datlm,Fatihten itibaren gelenek haline gelmi hatta kanunlatrlmtr. Clus bahiini son datan padiah III.Mustafadr.Sultan I.Abdlhamit dneminden itibaren datlmamtr.Osmanl padiah rf kanunlar koyabilir ancak hibir ekilde er hukuka mdahale edemez.Padiahn yaynlad emirlere kanunname-ferman-berat denir.

PADAHLARIN NVANLARI

Osmanl Devletinin kurulu yllarnda bata bulunan hkmdarlara BEY denilmitir.Yine Hristiyanlara kar savatklarndan GAZ de denilmitir.(rnein:Osman bey,Osman Gzi,Orhan Bey,Orhan Gzi gibi..) Hkmdarlarn ald dier balca unvanlar; Han, Hakan, Hnkr, Sultan ve genellikle Padiahtr. NOT: Yavuz Sultan Selimin 1517 Msr seferi sonucu HALFELK Osmanl padiahlarna gemitir. Bylelikle Osmanl hkmdarlar padiah olarak Devletin Ba, halife olarak ta Mslmanlarn ba olma zellii tamlardr.

SARAY
Padiahn hem zel hayatnn getii, hem de devletin ynetildii yerdi. Saray ENDERUN ve BRUN olmak zere iki blmden oluuyordu.Bu iki blm BABS-SAADE (Orta kap) denilen kapyla birbirine balanmt. 1) ENDERUN :Padiahn zel hayatnn getii sarayn i blmdr. Burada padiahn hizmetine bakan gvenilir kimselerin bulunduu,hizmet ve eitim odalar ve harem bulunuyordu. Enderundaki odalar unlardr: a) Hasoda : Padiahn gnlk hizmetine bakarlard. b) Hazine Odas :Padiahn zel hazinesine bakarlard. c) Kiler Odas : Yemek ve sofra hizmetlerini yaparlard. d) Seferli Odas : Berber,terzi,mzisyen gibi grevliler bulunurdu. Devirme usulyle toplanan olanlar, Acemi olanlar ocana gtrlmeden nce, ilerinden seilenler Topkap Sarayna alnarak, sk bir disiplin altnda yetitirilirlerdi. Bunlara dini bilgiler, Arapa, Farsa gibi dersler ve pratik el sanatlar retilirdi.Bunlara OLANI denilirdi. Ama saraya alnan bu iolanlarn gerek bir dindar, devlet adam, asker ve sekin nitelikli bir kii olarak yetitirmekti. Hasoda,kiler odas, hazine ya da seferli odalarnda hem hizmet ederler, hem de eitim ve retimlerini srdrrlerdi. Daha sonra IKMA denilen bir atama usulyle Birunda grevlendirilir,bu odalarn bandaki aalar da sancak beylii gibi nemli grevlere tayin edilirlerdi. HAREM: Sarayda kadnlarn yaad blme denirdi.Saraya alnan kzlar tpk i olanlar gibi sk bir eitim grrlerdi. Eer padiah tarafndan sarayda tutulmazlarsa kma ile saray dnda grevlendirilen Kapkullaryla evlendirilirlerdi.

48

2)

BRUN: Sarayn d blmne denirdi. Brnda geni bir ynetici kadro yer alrd. Brndaki grevliler ve tekilatlar unlard:
a) b) c) d) e) Yenieriler Alt Blk halk (sipahiler,silahdar,sa ve sol garipler,sa ve sol ulfeciler.) Topular ve Cebeciler Mehterler Mteferrikalar:(Enderundan kma iolanlar, beyzade ocuklar,devlet ileri gelenlerinin ocuklar.)

Birunda baka grevlilerde vard. Balcalar:

Padiah Hocas: ehzadelerin eitimiyle megul olur. Hekimba: Cerrahba da denilen doktordur. avular ve avuba: Haberleme ve elilik grevini yapar. Ayrca Mneccimba,Mimarba,seyisler,okular, rikabdarlar, Darphane emini vb... stn baar gsterenler, saray dndaki grevlere atanarak dllendirilirlerdi.

NOT: Osmanllarda ilk saray Bursa da yaplmt. Bakent Edirne olunca burada daha byk bir saray yaplm,stanbul'un fethiyle Fatih ,Beyazt'taki mevcut sarayda oturmu, burann yeterli gelmemesi zerine ayn yerde baka bir saray yaptrlmt. Eski Saray denilen bu sarayn da yeterli olmamas zerine Topkap Saray (yeni saray) yaplmtr. Padiahlar 19. yzyla kadar burada oturmular, 19. yzylda Dolmabahe, Beylerbeyi, raan ve Yldz saraylar yaplmtr. Devletin simleri : Saltanat- Alem Penah (Glgesine alemin snaca saltanat) Saltanat- Adalet-i Unvan Devlet-i liye Devlet-i Muazzama Devlet-i Ebed Mddet
Bakentler : StKaracahisarznikBursaEdirnestanbul (1453-1923) STANBULUN YNETM: Sadrazam(Ba amir)Sadaret Kaymakam(Sadrazam vekili)Taht Kads Divan- Hmayun( stanbulun ihtiyalarndan sorumludurlar)Mimarba(Bayndrlk)ehremini (Belediye bakan)Muhtesip(ar Pazar sorumlusu)Kapan Emini( Toptanc merkezlerini kontrol edip vergi alan)Gvenlik(Yenieri Aas-Muhzr: Yenieri ve askerler arasndaki dzen sorumlusu) Suba(Gndz asayii)Asesba(Gece bekilerinden sorumlu//Gece asayii). stanbulun simleri : AsitanePayitahtDersaadetslambo

49

DVAN-I HMAYUN

Osmanl Devleti'nde bugnk anlamda Bakanlar Kurulu, Dantay, Yargtay, Anayasa Mahkemesi gibi devlet kurumlarnn grevlerini yerine getiren ve bizzat padiahn bakanlk yapt, birinci derecede devlet ilerinin grld divana Divan- Hmayun denir. Divan- Hmayun nceleri DVANHANEde toplanrken, Kanuni zamannda yaplan KUBBEALTI denilen yerde toplanmaya balamtr. NOT : Divan- Hmayunun gnmzdeki Bakanlar Kurulundan en nemli fark;mahkeme zellii gstermesidir. Divan tekilat ilk defa ORHAN BEY zamannda kurulmutur. Fatih Sultan Mehmet dnemine kadar divan toplantlarna padiah bakanlk ederken Fatih,padiahlarn divn toplantlarna katlma geleneine son vererek,toplantlar kafesli bir pencerenin arkasndan takip etmitir(Kasr- Adl) Sabit yeler: SadrazamVezirler (7)NiancDefterdar(Anadolu ve Rumeli)Kazasker(Anadolu ve Rumeli) Sonradan ye olanlar: ReisulkttapKaptan- DeryaYenieri Aaseyhlislam ** Divan Kararlar: Mhimme(Genel)Ordu Mhimme(Ordu,askerlik)ikayet Defterleri (Halktan gelenler) ** Divan- Hmayun: lmiyeSeyfiyeKalemiye snfndaki kiilerden oluur.

DER DVANLAR Sefer Divn: Vezir-i azam sefere karken toplanan divan Ulufe Divn: Yenieri maalar iin toplanan divan Galebe Divn: Yabanc elilerin kabul srasnda toplanr Ayak Divn: Olaanst durumlarda toplanan divan. At divn: Sefer srasnda at zerinde yaplan toplant.

50

1-Kubbealt Vezirleri (Seyfiye)

DVANIN-I HMAYUN YELER PADAH VEZR- AZAM (SADRAZAM) 2-Nianc (Kalemiye) 3-Kazaskerler (lmiye) Rumeli Kazaskeri Anadolu Kazaskeri

4-Defterdarlar (Kalemiye) Rumeli Defterdar (ba defterdar) Anadolu Defterdar

Bunlar askeri,idari,adli,mali ve brokrasinin en st yetkilileriydi. Buradan da anlald gibi Divan- Hmayn devlet tekilatnn esasn oluturan Seyfiye, lmiye ve Kalemiye kollarnn temsil edildii bir kurulutu. NOT: Bunlardan baka eer vezir rtbesine sahiplerse YENERAASI ve KAPTAN-I DERYA da divan yesi olur ve grmelere katlrlard.

DVANIN YAPISI
Osmanllarda padiahn yetkilerini kullanmak yada emirlerini uygulamak iin grevlendirilmi temel snf bulunuyordu. Bu snflarn en st yetkilileri divnda temsil edilirdi. Bu snflar unlard: 1) Seyfiye (Ehl-i Kl= Ehl-i rf) = Veziriazam ve Vezirler 2) lmiye (Ehl-i er) = Mderris,muallim,kazasker,eyhlislam,padiah hocalar,seyyid ve erifler 3) Kalemiye (Ehl-i Kalem) = Nianc ve Defterdarlar 1) SEYFYE (Ehli rf): Osmanl Devletinde ynetim ve askerlik grevini yerine getiren zmrelere denirdi. Ehli rf,ehli seyf ve mera gibi isimler verilen bu snfn divan- hmayundaki temsilcileri vezir-i azam ve vezirlerdi. Padiahta dahil olmak zere idareciler ve askerlerin tamam bu snfa mensubtur (en altta tmarl sipahi en stte padiah).Divan dnda beylerbeyleri, sancak beyleri, kapkulu askerleri, tmarl sipahiler bu grubun iindedir.

Vezir-i Azam (Sadrazam-Babakan): Bugnk babakan durumunda olan veziri azam, padiahn vekili olarak grev
yapar ve onun altn mhrn tard. Divana bakanlk eder, padiah sefere katlmyorsa ordunun bana geer,bu grevi srasnda Serdar- Ekrem sfatyla padiahn btn yetkilerini kullanrd.

Kubbealt Vezirleri : Bugnk devlet bakanlar durumunda olan kubbe alt vezirlerinin saylar 5-7 arasndayd.

2) LMYE (Ehli er): Medreselerde iyi eitim grm, devletin adalet,eitim ve yarg grevlerini stlenen gruptu. lmiye snfnn geneli medrese mezunudur,idamlarna sk rastlanmaz. Temsilcileri:eyhlislam (hal fetvas / vakflar) - Kazasker (adalet ve eitim)dir. yeler : Kad-Mft-Seyyid ve Serifler-eyhler-Dervi-Din alimleri-Alimler-mamlar. Ulema da denilen bu grubun nemli grevi vard: a) Tedris Grevi: Eitim-retim grevidir.Bu grevi mderris,mullim gibi kiiler yrtrd. b) Kaza Grevi: Yarg grevidir. Bu grev kadlar tarafndan yrtlrd. Kadlar slam hukukuna gre davalara bakar ve karar verirlerdi..Kadlarn balca yardmclar unlardr; Suba :Kamu davalarna bakar,asayi. Kassam: Miras paylamna bakar. Mft: Kadya dini konularda gr verir. Muhzr: Davallar mahkemeye getirir. Naib : Ky ve nahiyelerde kadnn yerine grev yapar. Ehl-i Vukuf : Bilir kiidir. c)

fta Grevi: Fetva grevidir.Yaplanlarn eriata uygun olup olmad konusunda fikir beyan etme grevidir.Fetva verme
yetkisine sahip olanlara MFT denilirdi. Mftlerin en st rtbelisi eyhlislam ve kazaskerlerdi.

eyhlislam : Divana katlan fakat oy kullanmayan eyhlislamn protokoldeki sras veziri azamla aynyd.Hem ilmi kiilii, hem de fetva verme yetkisi dolaysyla eyhlislama byk sayg gsterilirdi. Bayramlama srasnda padiah sadece eyhlislamn karsnda ayaa kalkard. nemli devlet ileri hatta padiahlarn grevden alnmas iin eyhlislamn fetvas gerekiyordu. eyhlislam idam cezasna arptrlamaz, tutuklanamaz ve hapsedilemezdi. 17.yzyla kadar grevden alnmas bile sz konusu deildi. Tanzimattan sonra eyhlislamlarn ynetimdeki nemi azalmaya balad. Kazaskerler (Kad askerler) : Divan Hmayun yesi olan kazaskerler,er'i hkmler veren en yksek grevlilerdi. Fatihten itibaren Anadolu ve Rumeli kazaskerleri olmak zere saylar ikiye karld. Rumelideki kadlar Rumeli, Anadoludaki kadlar Anadolu kazaskerine balydlar. KADILAR: Balca grevleri unlard: a) Merkezden gelen emirleri halka iletmek, halkn ikayetlerini merkeze bildirmek. b) Her trl davaya(miras,ticaret,ceza) bakarak karar vermek.(Yarglk) c) Nikah szlemesi, irket kurulmas, Vakf kurulmas gibi szlemeleri yapard.(Noterlik) d) Avarz denilen olaanst durumlardaki vergileri toplar, merkeze gnderirdi. En nemlisi;Kaymakamlk-Nikah-Boanma-eri davalar-Tapu-Noterlik-Vergi-Vakflarn denetlenmesi(Senetleri)- Divan emirlerini duyurmak-Halkn ikayetlerini merkeze iletmek.eriye sicilleri ve mahkeme kaytlarn tutmak gibi grevleri vardr

51

 Padiah Hocalar : Osmanl ehzadelerine ulemadan bir kimse hoca olarak tayin edilirdi. ehzadeler hkmdar olduklarnda onlar PADAH HOCASI olarak tayin ederlerdi. Seyyid ve erifler : Hz.Peygamberin torunlar Hz.Hasann soyundan gelenlere erif, Hz. Hseyinin soyundan gelenlere ise Seyyid denirdi. Seyyid ve erifler Osmanl toplumunda byk sayg grrlerdi. Devlet de bunlarn ileriyle megul olmak iin NAKB'L ERAFLIK denilen bir kurum kurmutu.Nakibleraflar,protokol grevlidiriler. Yukardaki grevlilerden baka ilmiye zmresi iinde mderrisleri, mneccimleri, hekimleri, tarikat eyhlerini, imam ve mezzinleri sayabiliriz.

3) KALEMYE(Ehli Kalem)
Temsilciler : Nianc- Reisulkuttap (Asl brokrasiden sorumludur)-Defterdar (Brokrasi-kaytlar tutar,Maliye ilerine bakar).
Nianc (Tevkii-Tura) : Divandan karlan belgelerin stne padiahn nian olan TURA 'y ektii iin TURACI da denirdi.Nianc kendisine bal RESL KTTAB bakanlnda eitli kalemler vastasyla merkez brokrasisinin her trl ilemlerini yapard. Reislkttab'a bal kalemler unlard: a) Beyliki Kalemi b) Tahvil Kalemi c) Ruus Kalemi d) Amedi Kalemi

Niancnn grevleri: Nianc tura ekmenin yan sra yukardaki kalemler vastasyla u grevleri yapard:
1234Divanda yaplan grmelerin kaytlarn tutarak MHMME DEFTERNE (Divan Defteri) kaydetmek. Ferman,berat gibi belgeleri hazrlamak. Sadrazam ve padiah arasndaki ve d lkelerle olan yazmalar hazrlamak. Tapu Tahrir Defterlerini tutmak.

Defterdar : Osmanl Devletinde btn mali ilerden ve hazineden sorumlu en st grevlilerdi. Osmanllarda ve D Hazine olmak zere iki tr hazine vard. hazinede padiahn zel serveti ve deerli eyalar saklanrd. D hazine ise devletin maliye tekilatn olutururdu. lk dnemde defterdar says bir iken, sonralar mli ilerin artmasndan dolay saylar ikiye ykselmitir.Bunlar; Rumeli defterdar ve Anadolu Defterdar idi. Rumeli Defterdar Ba defterdar idi. Defterdara bal kalemler unlard: a) Beyliki kalemi : Divan kararlarn defterlere kaydeder(Mhimme-Ordu-ikayet) b) Tahvil Kalemi : Tmar ve zeamet kaytlarn tutar.Tayin,atama,izin ilerine bakar. c) Ruus Kalemi : Dk dereceli memurlarn zlk ilerine bakar. d) Ameli Kalemi : Padiah-Sadrazam arasndaki yazmalar yrtr ve yabanc devletlerle yaplan antlamalar imzalar.

Defterdarn grevleri
1) 2) 3) 4) Akenin deerini korumak,bteyi hazrlamak Rtbe ve dirlik alacaklar padiaha teklif etmek Devletin gelir giderini kontrol etmek (ilk bte a Kanuni) Hazine ile ilgili ilerde hkm yazmak.

Gelir-Gider : Gelir gider sorumlusu Ruzname : Gnlk gelirler Maliye Emirleri: Maliye ile ilgili fermanlar yazp gnderirler. Tarihi : Maliye evraklarna tarih verirler. HAZNE *Hazine-i Birun (D hazine) : Devletler aras hazinesi *Hazine-i Enderun ( hazine) : Acil durum ve savalarda kullanlr. *Ceb-i Hmayun : Padiahn zel hazinesi *3. Hazine(Defterhane-i Amire) : Devletin kaytlar.Defter emini sorumludur. Grevliler Babakkulu: Hazineye borcu olanlar izler ve alacaklar toplar. Sergi Nazr(Halifesi) : Hazine yazmalarnn kaydn tutar. Cizyedarba : Cizye alacaklarn ve mltezimlerin borlarn izler ve alacaklar toplar. Veznedar : Piyasadaki parann ayarn kontrol eder.

MERKEZ TEKLATINDA MEYDANA GELEN DEMELER

I) 18. Yzylda Deimeler: 1) Tahta Osmanl ailesinin en yal yesinin gemesi, zamanla devlet ilerinin sadrazamlara braklmas sonucun dourmutur. Sadrazamlarn glenmesi ile Divan BAB-I AL'de (Sadrazam kaps=Yksek Kap)toplanmaya balamtr. 2) 18. yzylda devletleraras ilikiler n plana knca diplomasi nem kazanmaya balam, bylece kalemiye snfnn zellikle de RESL KTTAB'n etkinlii artmtr. Reislkttab d ilikileri dzenleyen bir nitelik kazanmtr. II.Mahmut Dneminde Deimeler: 1) 1826'dan itibaren BAB-I AL sadrazamn zel ikametgah olmaktan km, devletin hkmet binas haline gelmitir.

II)

52

II.Mahmut zamannda Divn Bat lkelerinde olduu gibi yeniden dzenlenmitir. Divn- Hmayn yerine nezaretlerden (nazrlklar=bakanlklar) oluan yeni bir hkmet modeli oluturulmutur. Bu hkmet modeline Meclis-i Vkela, Heyeti Vkela(bakanlar kurulu) veya Meclis-i Has denir. Bylelikle Sadrazamn yetkileri nazrlar arasnda datlmtr. Bu nazrlklar unlardr: ESK Divan- Hmayun Sadrazam Sedaret Kethdas Reislkttab Defterdar Kazasker Ayrca Evkaf ve Ticaret Nazrl kuruldu. 3) YEN Heyeti Vkela(bakanlar kurulu) Bavekil(Babakan) Dahiliye Nazr(ileri) Hariciye Nazr(Dileri) Maliye Nazr Adalet Bakanl (Nezareti Deavi=Davalar bakanl)

2)

II.Mahmut zamannda yeni meclis ve komisyonlar kuruldu.Bunlar; a) Dar- ura-i Askeri (Askeri ileri dzenlemek) b) Dar- ura-i Bab- Ali (dari ve brokratik iler c) Meclis-i Vala-i Ahkam- Adliye (Adalet ileri) Bunlarn dnda II.Mahmut zamannda u slahatlar gerekletirildi: a) 1826 da Yenieri oca kaldrld,Yerine Asakir-i Mansure-i Muhammediye adyla yeni bir ordu kuruldu. b) Tmar ve zeamet kaldrld. Bata valiler olmak zere devlet memurlar maaa baland. c) Msadere usul kaldrld.(Grevden alnan yksek dereceli memurun malna devletin el koyma usul) d) lkretim mecburi klnd. e) lk resmi gazete ( TAKVM- VAKAY) kt. f) lk defa nfus saym yapld. g) Kyafet deiiklii yapld.(Memurlara fes,ceket,pantolon giyme zorunluluu) h) Harp okulu, Tp okulu gibi okullar ald. i) Mahalle ve kylere MUHTARLIK tekilat kuruldu.

4)

Tanzimat Dneminde Meydana Gelen Deiiklikler: 3 Kasm 1839 da ilan edilen Tanzimat fermanyla devlet tekilatnda yeni dzenlemelere gidilmitir.1876'ya kadar sren dnemde yeni meclis ve komisyonlar kurulmutur. Bunlar; a) Meclis-i Ali Tanzimat, b) ura-i Devlet c) Divan- Ahkam- Adliye'dir. Ayrca Tanzimat Dneminin bir baka yenilii de SERASKERLK makamnn kurulmasyd. Kara kuvvetleri komutanl olan bu makam, Sadrazam ve eyhlislama eit tutuldu. IV) Merutiyet Dneminde Meydana Gelen Deiiklikler:

III)

1876'da Kanuni Esasi'nin ilan edilmesiyle Mertiyet dnemi balamtr. Yaplan seimlerle iki meclis oluturulmutur: a) Meclis-i Mebusan : Hristiyan,Yahudi ve Mslman halkn setii milletvekillerinden oluuyordu. b) Ayan Meclisi : Padiah tarafndan tayin edilen 26 kiiden oluuyordu.

OSMANLI TARA TEKLATI

TIMAR (DRLK) SSTEM: Tara ynetiminin temeli tmar sistemi denilen, bir ksm asker ve devlet grevlilerine belli blgelerde vergi kaynaklarnn tahsis edilmesi ve buna karlk onlardan devlet iin hizmet beklenmesi sistemine dayanrd. Tmar sistemi sayesinde devlet, hem tahsis ettii miktar belirlenmi vergileri toplamak gibi ikinci bir i yapm yor hem de arldnda askere gelecek hazr bir kuvvet oluturuyordu. Tara Tekilat, kkten by e; ky (karye), nahiye, kaza, sancak (liva) ve eyaletlerden olumakta idi. Nahiyelerin kylerle birlemesinden kazalar, kazalarn birlemesinden sancaklar, sancaklarn birlemesi ile de eyaletler ortaya kmt. Bunlar arasnda en fazla topraa sahip birim kazalar ve sancaklard. Kazalarda ynetici olarak,kad, alaybeyi ve suba bulunurdu. Kadlar adli ilere, subalar ise asayile ilgili ilere bakarlard.Sancaklar ise Sancak Beyi denen kii ynetir, bu kii askeri ve idari ilerin tmnden sorumlu olurdu. Sancaklarn birlemesi ile oluan eyaletlerde ise bata Beylerbeyi denilen ynetici birisi bulunurdu. Beylerbeyi bulunduu blgede, padiahn temsilcisi olarak btn ynetimden sorumlu idi. Bunlar Anadolu ve Rumeli Beylerbeyi olarak ikiye ayrlmt Dirlikler(Tmarlar) 3'e ayrlmt. 1- HAS: Padiah ve ailesine, sadrazam, vezirler, beylerbeyi ve sancak beylerine verilen geliri 100 bin akeden fazla dirliklerdir. 2- ZEAMET: Savata stn yetenek gstermi olan tmar sahipleri ile devlet merkezindeki divn avularna, mteferrika ve ktipler ile eyalet ve sancaklardaki ileri gelen devlet grevlilerine verilen yllk vergi geliri 20-100 bin ake arsndaki dirliklerdir. 3- TIMAR: Tmar sistemine gre savata sivrilmi,tmar beyi olma zellii kazanm sipahilere verilen 3-20 bin ake yllk vergi geliri olan dirliklerdir. 4AIKLAMA: Tmar sahipleri ilk 3 bin, zeamet sahipleri ise ilk 20 bin akesini kendi geimleri iin ayrrlard. Buna KILI HAKKI denirdi. Tmar sahipleri geri kalan gelirin her 3 bin akesi, zeamet ve has sahipleri ise her 5 bin akesi iin tam tehizatl bir atl asker yetitirmek ve gerektiinde bunlarla birlikte savaa katlmak zorundayd. Bu askere CEBEL denirdi.

53

Dirlik sahipleri kendisine verilen topraklar kylye 50-150 dnmlk topraklar halinde datr. Ve hasat zamannda kylnn yetitirdii rnn vergisini(r yada hara) alrlard. 12312312312345Dirlik sisteminde topran; Mlkiyeti DEVLETE, Vergisi DRLK SAHBNE, Kullanm hakk KYLYE aittir. Topra sebepsiz yere terk edenlerden, Sebepsiz yere 3 yl st ste ekmeyenlerden, Sebepsiz yere vergisini vermeyenlerden. Kylnn gvenliini salamak, Kylnn tohum,gbre vb. ihtiyalarn temin etmek, Kylnn vergisini en kolay ekilde demesini salamak Devlet Merkezden toplanmas son derece zor vergiler bylece toplam oluyor, Devlet baz grevlilerine maa vermekten kurtuluyor Devlet asker yetitirmekten kurtuluyor Devlet topraklar bo kalmadndan retim artyor. Tmarl sipahiler bulunduklar yerlerde gvenlii salyor.

Soru-Cevap : Tmarl sipahi hangi durumlarda topra kylden geri alabilirdi?

Soru-Cevap : Tmarl sipahinin kylye kar grevleri nelerdir ?

Soru-Cevap : Dirlik (Tmar) sisteminin yayarlar nelerdir ?

NOT: Tmar ve zeamet sistemi II.Mahmut zamannda kaldrlarak bata valiler olmak zere devlet memurlar maaa baland.

LTZAM SSTEM: ltizm,devlete ait bir gelirin ihale yoluyla ahslara verilmesidir. 16. yzyldan sonra uygulamaya konulan bu
sistemde devlete ait bir gelir genellikle 3 yllk bir sre iin ak artrmaya karlr,en yksek bedeli verene devredilirdi. Bu ihaleyi kazanan kiiye Mltezim denirdi. Mltezmlere dirlik sahiplerine verilen haklar tannmt. NOT: Bu sistemin en nemli yarar devletin acil para ihtiyacn karlamasdr. NOT: Zaman iinde tmar topraklarn MUKATAA haline getirilip mltezime verilmesi yaygnlamtr.

Soru-Cevap : Tmarlarn mukataa haline getirilip Mltezime verilmesi ne gibi olumsuz sonular dourmutur ?
1- Mltezm basks altnda kalan halkn vergisini deyememesine ve topran terk etmesine neden olmutur. 2- ltizamlarn genellikle o blgedeki zengin ve gl kiiler olan AYANlara verilmesiyle, taradaki ayanlar g kazanmaya balamlar ve devlete ba kaldrmlardr. 3- Tmar topraklarn iltizama verilmesiyle, valiler eskiden tmarl sipahiye yaptrdklar gvenlik ve askerlik hizmetini, SARICA SEKBAN denilen kaplarnda besledikleri askerlere yaptrmaya baladlar. Bar dneminde veya beylerinin tayini ktnda isiz kalan ve LEVENT adn alan bu insanlar ekyalk yaparak karnlarn doyurmaya baladlar. NOT: ltizm yntemi Tanzimata (1839) kadar yrrlkte kalm,bu tarihte kaldrlmtr. Ancak 1855'ten itibaren iltizma

yeniden dnlmtr.

54

DAR TEKLAT

Osmanl lkesi idari bakmdan EYALETLERE, eyaletler SANCAKLARA, Sancaklar KAZALARA, kazalar da TIMARLI NAHYELERNE ayrlmt. 1)

EYALETLER (BEYLERBEYLK): Eyaletlerin banda Beylerbeyi bulunuyordu. Eyalet iinde beylerbeyinin

bulunduu sancak PAA SANCAI adyla anlrd. Beylerbeyi Divan- Hmaynun kk bir kopyas olan "Eyalet divan"nn bayd.Osmanl Devletinde ilk Beylerbeyilik RUMEL BEYLERBEYL olup,Sultan I. Murat dneminde merkezi MANASTIRda kurulmu ve Rumelide ynetimin kolaylamas amac tamtr.

Eyalet Divannn yeleri unlardr: Beylerbeyi: Eyaletin ve eyalet divannn bayd. Hizmetinde KAPU HALKI denilen ok sayda grevli ve asker bulunurdu. Beylerbeyi tayini ktnda kapu halkn da beraberinde gtrrd. 2- Beylerbeyi Kethdas: Beylerbeyinin yardmcsyd. 3- Eyalet Defterdar: Eyaletin mli ilerinden sorumluydu. 4- Eyalet Kads: Eyaletin yarg, belediye, noterlik vb. ilerinden sorumluydu. 5- Eyalet subas: Bugnk emniyet mdr gibidir. Sulularn takibi ve yakalanmasnda, kad tarafndan verilen hkmlerin uygulanmasndan ve merkezden gelen emirlerin uygulanmasndan sorumludur. 1-

Osmanl Devletinde eyaletler SALYANEL (yllkl) ve SALYANESZ (yllksz) olmak zere ikiye ayrlyordu. Saliyaneli (Yllkl) Eyaletler: Bu eyaletlerde tmar sistemi uygulanmaz, vergiler yllk olarak toplanrd. lk kez Kanuni Sultan
Sleyman zamannda oluturulan bu birimlerin topraklar kesinlikle dirliklere ayrlmaz, yllk gelirleri, iltizam denilen, verginin pein olarak alnmas, eklinde toplanrd. Bu vergileri toplayan kiilere de "mltezim" denirdi. Saliyaneli eyaletlerin banda; Trablusgarp, Tunus, Cezayir, Msr, Badat, Basra, Yemen ve Habeistan geliyordu. Saliyanesiz (Yllksz) Eyaletler: Tmar (dirlik) sisteminin uyguland eyaletlerdir. Bu eyaletlerdeki topraklar has,zeamet ve tmar olarak ayrlmtr.Merkeze yakn eyaletlerdir. Rumeli, Budin, Anadolu, Karaman, Dulkadir, Sivas, Erzurum, Diyarbakr, Halep, am, Trablusam salyanesiz eyaletlerdendir. 2)

SANCAKLAR (LVALAR): Kazalarn birlemesiyle meydana gelmiti. En st dereceli yneticisi SANCAK BEY yani
MUTASARRIFtr..Sancaklarda asayi SUBAI ve Yasaklar(asesler), kalenin korunmas da KALE DZDARLARI tarafndan yaplrd. KAZALAR: Hem adl hem de idar birimdir. Kazalarn banda ynetici olarak KADI bulunurdu.

3)

MTYAZLI HKMETLER: Osmanl devletinin hakimiyetini tanyan Krm Hanl, Mekke Emirlii, Eflak, Bodan ve Erdel Beylikleri,Sakz Cumhuriyeti imtiyazl ynetimlerdi. Bunlar i ilerinde serbest olup, yneticileri Osmanl tarafndan kendi soylular arasndan atanrd. Bu hkmetlerden Krm Hanl ve Mekke Emirlii dndakilerden yllk belli bir vergi al nrd.

TARA TEKLATINDAK DER GREVLLER Muhtesib: ar ve pazar denetlemesi yapard.Satlan mal ve fiyatlar kontrol ederlerdi (zabta) . Kapan Emirleri: ehirlere gelen sebze-meyvenin topland yerlere "kapan" denirdi. Kapan emiri buraya gelen maln vergilendirilmesini
salard (Hal mdr).

Beytlmal Emini:Herhangi bir yerleim yerinde kamuya ait karlar korumakla grevliydi. Gmrk ve Bac Eminleri: Kasaba ve ehirlerde sanat ve ticaretle ilgili vergileri toplarlard. TARA TEKLATINDA MEYDANA GELEN DEMELER
1864'te yaynlanan "Vilayet Nizamnamesi" ile lke idar bakmdan yeniden tekilatlandrld.Buna gre tara ynetimi vilayet, liva (sancak), kaza ve ky birimlerine ayrld. Livalarn ynetimi Mutasarrf'lara verildi. 1871'de kaza ve ky arasna Nahiyeler eklendi, bunlarn bana nahiye mdrleri seimle getiriliyordu. MAHALL TEKLAT Mahalle veya ky cemaatinin nde gelen kiisi mam'dr. mam cemaatin isteiyle belirlenir ve kad'nn onay yla greve balard. Mahalle ve ky halknn ortaklaa karlad giderler unlardr: 1) Cami,okul,eme gibi yaplarn onarm ve ihtiyalarnn karlanmas, 2) mam, mezzin, muallim gibi grevlilerin cretlerinin denmesi, 3) Divan- Hmayn tarafndan olaanst durumlarda konulan AVARIZ ad verilen vergilerin ortaklaa denmesi.

55

OSMANLILARDA HUKUK
1) 2) 1) 2) Osmanl Devletinde hukuk iki temele dayanyordu: er' Hukuk, rf Hukuk

er Hukuk (slam Hukuku=Fkh) : er'i hukukun kaynaklarn Kur'an, Hadis, cm ve Kyas oluturuyordu. er'i hukuk sadece Mslmanlara uygulanrd. Kamu hukuku dnda kalan davalarda Mslman olmayanlar, kendi din kurumlarnda yarglanrlard. rf Hukuk : Trk gelenek ve greneklerine gre dzenlenmi kurallarla, er'i hukukun esaslarna aykr olmamak kaydyla padiahlarn
buyruklarndan oluurdu. rfi hukukun esaslar KANUNNAME adyla bir araya getirilmitir.

NOT: Bilinen ilk Osmanl Kanunnamesi Fatih Sultan Mehmet'in kanunnmesidir. (KANUNNAME- AL OSMAN) Soru-cevap : Osmanl Devletinde hukukun uygulan nasld?
Osmanl Devletinde er'i ve rf btn meseleler er' mahkemelerde zmlenirdi. Eyalet, sancak ve kazalardaki mahkemelerde "hakim" olarak Kad bulunurdu.Kad'nn verdii karardan phe duyanlar st mahkeme olarak Divan- Hmayna bavurabilirlerdi.Daha kk ynetim birimlerinde (nahiyelerde) kad adna hkm verenlere Naib denirdi. Mahkemelerde grlen davalar eriyye Sicilleri denilen defterlere kaydedilirdi.

Osmanl Hukuk Dzeninde Meydana Gelen Deimeler

A) II. Mahmut Dnemindeki Deimeler:
123Grevden alnan memurlarn mallarna el koyma usulne (msadere) son verildi. Memurlarn yarglanmas, hkmet ile halk arasndaki davalarn grlmesi iin Meclis-i Vala-i Ahkam- Adliye kuruldu. lk olarak Adalet Bakanl (Nezaret-i Devi) kuruldu.

B) Tanzimat dnemindeki (1839-1876) Deimeler:

Tanzimat Ferman,lkemizde anayasacla ve demokrasiye geiin ilk aamas olarak kabul edilmektedir.Tanzimat Fermannda (3 Kasm 1839) herkesin kanun nnde eit olaca,yine herkesin can, mal ve namuslarnn gvence altnda olduu belirtilmiti. Islahat Ferman da (1856) aznlklara yeni haklar veriyor ve Mslmanlarla Hristiyanlar arasnda eitlik salamay amalyordu. Bu dnemde hukuk alannda nemli gelimeler yaand: 1- 1840'da Ceza Kanunu (ksmen Franszcadan tercme) 1850'de Ticaret Kanunu, 1863'de de Deniz ve ticaret kanunu karld. 1868'de ura-y Devlet (Dantay) kuruldu. 2- Bu kanunlarn yan sra Tanzimatla birlikte Karma Mahkemeler kuruldu. Karma mahkemelerdeki hakimlerin yars yabanc yars Osmanl idi. NOT: 1-Cemaat mahkemeleri //Zmmi stats 2- er ve rfi mahkemeler 3- Nizamiye mahkemeleri 4-Konsolosluk mahkemeleri ile Avrupa kanunlar,kapitlasyonlar,eri hukuk, rfi kanunlar, zmm stats hukuk karmaasna yol amtr. AIKLAMA: Yabanclarn Trk mahkemelerinde yarg olarak yer almas devletin egemenlik haklaryla uyumamaktadr. 34Tanzimat dneminde "nsan haklar ve vicdan hrriyeti" bakmndan nemli gelimeler oldu. Zenci esirlii yasakland ve mezhep deitirmeyi yasaklayan kanun kaldrld. 1870'de AHMET CEVDET PAA bakanlnda bir kurul 10 yl kadar alarak MECELLEyi hazrlad. Mecelle,medeni kanun niteliindeydi.Cumhuriyet dneminde 17 ubat 1926da bunun yerine Trk Medeni Kanunu kabul edilmitir.

C) Merutiyet Dneminde (1876-1908) meydana gelen deimeler:

1876'da ilan edilen Kanuni Esasi Osmanl Devletinde anayasa hukukunun balangcdr.

56

OSMANLI ASKER TEKLATI

Kurulu Dneminde Askeri Tekilat:
Orhan Bey zamannda Yaya ve Msellemler adyla ilk dzenli birlikler oluturuldu. I.Murat zamannda ise Kapkulu ocaklar kuruldu(1362).

A) KAPIKULU OCAKLARI
Padiah I.Murat zamannda oluturuldu. O zaman slam hukukuna gre sava esirlerinin bete biri hkmdara ayrlrd. Padiah da bunlar zel hizmetlerinde kullanrd. Bir blm de saray hizmetlileri arasna alnrd. Sultan I. Murat zamannda Balkanlarda fetih hareketlerinin artmasna paralel olarak Penik Olan denilen bu sava esirlerinin de says artt.Bunun zerine bu esirlerden dzenli bir ordu kurularak yararlanlmak istendi.Bu sisteme "Pencik Usul" denildi. Bylelikle Kapkulu ocaklar oluturuldu.

Devirme Usul: Kapkulu ocaklar kurulduktan sonra bu ocaklara srekli bir kaynak bulmak amacyla Devirme Usul oluturuldu. Buna
gre zellikle Balkanlar'da yaayan Hristiyan ailelerin ocuklar ailelerinden alnarak slam dinini,Trkeyi ve Trk gelenek ve greneklerini renmek zere Trk ailelerinin yanna gnderilirdi.Buradaki eitimleri tamamlandktan sonra yeniden geri alnd.Daha sonra bu ocuklar Acemi Olanlar ocana gnderilirlerdi.Hristiyan ailelerin tek ocuklar varsa bunlar alnmazd.

KAPIKULU YAYALARI(PYADELER) 1) Acemi Olanlar Oca : Yenieri ve dier Kapkulu ocaklarna asker yetitirmek iin kurulmutur. Trk ailelerinin yanndan gelen
2) devirme ocuklar burada yaplan askeri eitimden sonra snavdan geirilir, baarl olanlar Endern'a alnrd. Dierleri Kapkulu ocaklarna datlrlard. Yenieri Oca : Kapkulu ocaklarnn en nemlisidir. Sava zamannda merkezde bulunur ve padiah korurlard. Bar dneminde ise Divn muhafzl yapmak, stanbul'un gvenliini salamak, snrlardaki kalelerde muhafzlk yapmak gibi grevleri vard. Yenierilere ayda bir "Ulufe" denilen maa, padiah tahta ktnda "Clus Bahii", ilk sefere ktnda da "Sefer Bahii" verilirdi. Yenierilerin komutanna "Yenieri Aas" denilirdi. lk yenieri isyan 1446 ylnda, II. Mehmedin ilk hkmdarl srasnda meydana gelen Buuk Tepe Vakas*dr. Yenieri ktalarnn itirk ettii ilk byk meydan muharebesi I. Murad zamanndaki I. Kosova Sava (1389)dr. Yenieriler tarafndan ldrlen ilk sadrazam Karaman Mehmed Paadr (Mays 1481) Yenierilerin zorla tahttan indirdikleri ilk Osmanl padiah II. Bayeziddir (Nisan 1512). Yenieri ordusunu kaldrmak isteyen ilk Osmanl padiah II. Osmandr. Yenierilerin ldrdkleri ilk Osmanl padiah II. Osman (Gen)dr (Mays 1622).(Hile-i Osmaniye) XVII. yzyln sonlarna kadar Avrupa devletlerince yenilemez bir g olarak vasflandrlan yenieriler, tarihinde ilk kez 1683 Viyana

Yenieriler'in Tarihinde lkler

Bozgununda malubiyetle tanmtr. NOT : Yenieri Oca,Sultan II.Mahmud dneminde 1826da kaldrlm olup,bu olaya VAKAY-I HAYRYE(Hayrl Olay) ad verilmitir. 3) Cebeci Oca : Komutanlarna "Cebeciba" denilirdi. Yenierilerin silahlarn ve zrhlarn yapar, onarr ve silah ambarlarnda muhafaza ederlerdi.

57

4) 5) 6) 7) 8)

Topu Oca : Bu ocan grevi top dkmek, ve toplar kullanmakt. Osmanllar topu ilk defa I.Kosova Savanda kullandlar. Top Arabaclar Oca : Top arabalarn yapan ve toplar tayan ocakt. Komutanlarna "Arabacba" denirdi. Humbaraclar Oca : Havan denilen toplarla, humbara denilen glleleri hazrlayan ve kullanan ocakt.Komutanna "Humbaracba"
denirdi.

Lamclar Oca : Kale kuatmalarnda,hendek kazarak veya fitil deyerek surlar ykan teknik bir snft. Komutanna "Lamcba" denirdi. SAKALAR: Kapkulu askerlerinin sularn tard.Komutanna "Sakaba" denirdi.

KAPIKULU SVARLER (ATLILARI) Alt Blk halk da denirdi.Derece ve maa ynnden yenierilerden stndler. Sipah ve silahtar; sava srasnda padiah adrn, Sa ve Sol ulufeciler; Saltanat sancaklarn Sa ve sol garipler; ordunun arlklarn ve hazineyi korurlard. Ocan Ad Acemiler Yenieriler Cebeciler Topular Top Arabaclar Kapkulu Svarileri Mevcudu 7.745 12.000 500-800 1000-1200 400 8000 Gnlk Ulfesi 1-2,5 ake 2-5 ake 8 ake 6-8 ake 4-6 ake 14-90 ake

B) EYALET ASKERLER
1) Tmarl Sipahiler : Tmar sistemi daha nceki Mslman Trk devletlerinde grdmz kta sisteminin Osmanllar tarafndan gelitirilmi ekliydi. Tmarl Sipahiler kendilerine Dirlik verilen kiilerin beslemek zorunda olduklar tamam Trklerden meydana gelen atl askerlerdi. Sava srasnda ordunun sa ve sol kanatlarnda durarak,ordu merkezini yanlardan gelecek saldrlara kar korurlard.Kanuni Sultan Sleyman'n son zamanlarna kadar devletin en nemli ve en byk askeri gcyd. 2) Aknclar : Snr boylarnda oturan Trklerden meydana gelen hafif svari kuvvetleriydi. Balca grevleri; ordunun keif hizmetlerini grmek, kaan dman kovalamak, dman oyalamakt. 3) Azaplar : Kelime anlam bekr demektir. Masraflar kendi ehir ve kasaba halk tarafndan karlanan gnll kuvvetlerdi. 4) Deliler : Dmana korkusuzca saldrmalar nedeniyle "deli" olarak adlandrlmlardr. 5) Gnlller : Snrdaki kasaba ve ehirleri korumakla grevliydiler. 6) Beliler : Her be haneden bir ki i alnarak oluturulan bu birlikler snrdaki kalelerin korunmas nda grevlendirilirdi. 7) Yaya ve Msellemler : Ordunun nnde giderek yollar ve kprleri onarrlard.

C) YARDIMCI KUVVETLER
Bir sava zamannda bal hkmetlerin(Krm,Eflak-Bodan) askerleri de Osmanl ordusuna yardm ederlerdi. Bunlar iinde en nemlisi Krm kuvvetleriydi.

DENZ ORDUSU (DONANMA)

Osmanllar Orhan Bey zamannda Karesi Beyliini ele geirince bu beyliin donanmasna da sahip olmulardr. Yldrm Beyazt tarafndan Gelibolu'da bir tersane yaplmtr. Fatih zamannda gelimeye balayan donanma, II.Beyazt zamannda Kemal Reis'in, Kanun zamannda da Barbaros Hayrettin Paa'nn Osmanl hizmetine girmesiyle Akdeniz'de en stn g haline gelmitir. Donanma komutanna Kaptan- Derya veya Kaptan Paa, deniz askerlerine ise Levent denirdi.Barbaros Hayrettin Paa, Turgut Reis, Salih Reis, Pir Reis, Murat Reis, Seydi Ali Reis, Kl Ali Reis mehur Trk denizcileridir.

OSMANLI ORDUSUNDA YAPILAN DEKLKLER VE SEBEPLER

1) Osmanl ordusunda meydana gelen bozulmalarn temelde iki nedeni vard; Avrupadaki gelimeler:Avrupa'da merkezi krallklarn glenmesiyle daimi nitelikte ve yeni silahlar kullanan Bat ordularna kar, ounluu tmarl sipahilerden oluan Osmanl ordusunun eskisi kadar baarl olamayyd. nk Avrupa ordular daimi olduklarndan onlar iin "sava zaman" diye bir ey sz konusu deildi. Oysa tmarl sipahi hasat zaman kynde bulunmak, rn toplamak dncesindeydi.Ayrca yeni sava teknikleri ve silah kullanm ancak klada zel eitimle verilebileceinden tmarl sipahinin savalarda etkisi de kalmamt.Bu nedenle tmarllar 17. yzyldan sonra sadece yol ve istihkam ilerine bakan askerler haline geldiler. Tmar sistemindeki bozulmalar : Tmar sisteminin bozulmasna bal olarak kapkulu ocaklarnn da bozulmasdr. 12345TIMAR SSTEMNN BOZULMASININ MEYDANA GETRD SONULAR Devlet ulfeli tfekli kapkulu askerinin saysn artrmak zorunda kald. Saylar oalan kapkullarna ulfe yetitirmek gleti.Hazinenin yk artt. Eyaletlerdeki tmarl sipahiler ile kapkulu birbirine kar denge unsuru idiler. Tmarl sipahiler kalknca, kapkullar devlete hkmeder hale geldiler. Kapkulu askeri ihtiyac artnca "devirme sistemi" de bozuldu. Devirme olmayan kiiler de kapkulu askeri yapld. Kyl kapkulu askeri olmak isteyince topran brakt.Bu yzden retimde azald.

2)

58

KAPIKULU OCAKLARINDAK BOZULMALAR Asker alandaki baarszlklar nlemek iin 17. yzyldan itibaren askeri tekilatta yeni dzenlemelere ihtiya duyuldu. Ancak bu dzenlemelere Yenieri ocaklar kar koydular. Yenierilerin balca ayaklanmalar unlardr: 1- Yenieriler 17. yzyln banda sadrazamn grevden alnmas iin padiah III. Mehmet'i ayak divanna armlar, padiah istekleri kabul etmek zorunda kalmtr. 2- Padiah II.Osman Lehistan seferi srasnda yenierilerin isteksiz davrann grnce, sefer dn Anadolu,Msr ve Suriyeden toplayaca askerle yenierileri kaldrmay dnm, ancak bunu renen yenieriler ayaklanarak II.Osman ehit etmilerdir. 3- IV.Murat saltanatnn ilk yllarnda yenierilerin isteklerini kabul etmek zorunda kalm,fakat sonra sert tedbirlerle onlar sindirmitir. 4- IV.Mehmet zamannda zorbalklar devam eden yenieriler 1656'da devlet adamlarn ldrdler. (Vakay Vakvakiye=nar vakas) 5- 1687'de IV.Mehmet'i tahttan indirerek yerine II.Sleyman' geirdiler. 6- Nizam- Cediti kuran III. Selim'i tahttan indirdiler. (1807-Kabak Mustafa Ayaklanmas) 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 1) 2) 3) 4) YENERLERN AYAKLANMALARININ BALICA SEBEPLER Padiah ve dier devlet adamlarnn yenieri ocaklarnda dzenlemeler yapmak istemeleri, Saray entrikalar sonucu vezir veya dier devlet adamlarnn yenierileri kkrtmalar Padiah deiikliinde clus bahii aldklarndan padiahlar tahttan indirerek yerine yenisini geirmenin ilerine gelmesi Pek ounun stanbul'da esnaflk gibi ilerle uramalarndan sefere gitmek istememeleri Maalarnn dk ayarl para ile denmesi Denge unsuru olan tmarl sipahilerin ortadan kalkmasyla devlet iinde en etkili g haline gelmeleri, Tmar sisteminin kmesiyle saylarnn ve glerinin artmas

5) 6)

KAPIKULU OCAKLARINDA YAPILAN ISLAHATLAR I.Mahmut (1730-1754) zamannda Fransz asll olan Humbarac Ahmet Paa ordunun topu ve humbarac ocaklarn Avrupa yntemlerine gre slah etti. Ayrca bu dnemde Hendeshane kuruldu. III.Mustafa(1757-1774) zamannda topu oca Baron d Tot tarafndan yeniden slah edildi. "Srat topular" adyla yeni bir askeri birlik kuruldu. III.Selim (1789-1807) Nizam- Cedit adyla yeni bir ordu kurdu(1793). II.Mahmut dneminde(1808-1839) sadrazam Alemdar Mustafa Paa SEKBAN-I CEDT ocan kurdu. a) Alemdar Mustafa Paann ldrlmesi zerine Sekban- Cedit kapatld.II.Mahmut EKNC adyla yeni bir ocak kurdu. b) II.Mahmut 1826'da yenierileri ortadan kaldrd. Bu olaya Osmanl tarihinde "Vakay Hayriye" denir. Yenieri ocann yerine ASAKR- MANSURE- MUHAMMEDYE adnda yeni bir kuruldu.Bu orduya daha sonra NZAM YE ad verildi. Komutanna da SERASKER(Kara kuvvetleri komutan) denildi. Tanzimat Devrinde askerlik "vatan grevi" olarak kabul edildi(1843).Temel askerlik sresi 5 yl olarak belirlendi. 1845te Polis Tekilt,1870'de "askeri zaptiye" tekilat (jandarma) kuruldu.

NOT: Yukarda dnemler iinde bir ok askeri okul ve kurum almtr. Bu okul ve kurumlar "Eitim retim" nitesi iinde ayrca
belirtileceinden burada anlatlmamtr.

OSMANLILARDA VAKIF TEKLATI

Vakf : Vkf : Mevkf : Mtevelli : Vakfiye :
Bir mslmann malnn bir blmn veya tamamn hayr amacyla balamasna denir. Vakfeden kiiye denir. Vakfedilen mala denir. Vakf yneticisine denir. Kad huzurunda dzenlenen, vakf artlarn belirten szlemeye denir.

Osmanl Devletinde vakflarn hizmet sahalarn asada grlecegi ekilde bir tasnife tabi tutabiliriz: a) Din hizmetinm ifasi iin yapilmis bulunan vakiflar: Cami, mescid, tekke, namazgh vs. b) Egitim ve kltrle ilgili vakiflar: Mektep, medrese, ktphne, dru'l-hadis, dru'l-kurra vs. c) Sivil ve asker sahada hizmet eden vakiflar: Evler, saraylar, kislalar, tophaneler, silah saraylari, baheler. d) Ekonomik sahada hizmet veren vakiflar: arsilar, bedestenler, arastalar, hanlar, kapanlar, dkknlar vs. e) Sosyal hizmetler iin kurulmus bulunan vakiflar: Hastahaneler, dru's-sifalar, kervansaraylar, imretler, dru'l-acezeler, kr evleri, ocuk emzirme yurdu, czzamlilar yurdu vs. f) Su hizmetleri ile ilgili vakiflar: esme, sebil, sadirvan, su kemerleri, bentler, hamamlar, kaplicalar vs. g) Spor hizmetleri iin yapilmis bulunan vakiflar: Pehlivan ve kemankes (okuluk) tekkeleri, ok meydanlari, spor bideleri.

Vakflarn nemi: Vakflar yoluyla u konularda nemli baarlar elde edilmitir:

*Devletin kurulu yllarnda fethedilen topraklara Trklerin yerlemesini salam ve buralarn Trklemesini salamtr. *ehir, kasaba ve kylerin bymesinde, bayndr hale getirilmesinde byk rol oynamtr. *Btn eitim ve salk kurumlarnn finansmann salamtr. *ehirlerin ticaret faaliyetlerinin kolaylamasnda en byk rol oynamtr. NOT : Osmanl Devletinde ilk vakf tekilt Orhan Bey dneminde kurulmutur. NOT: II. Mahmut zamannda btn vakflar kurulan Evkaf Nezareti ne balanmtr(1836).

59

OSMANLI TOPLUMU
Osmanl Toplumunun Etnik Yaps Osmanl Devleti kurulduunda halknn tamam Trkt. Sonraki dnemde toprak genilemesi sonucu bir ok ulus (Yunan,Bulgar,Srp,Arnavut,Macar,Hrvat,Sloven,Romen,Arap Macar...) Osmanl ynetimine girdi. Osmanl Devleti ok uluslu bir imparatorlua dnt. NOT: Bu ok uluslu yapnn atrdayarak, Osmanl Devletinin paralanmasna neden olan en nemli d gelime FRANSIZ HTLALdir.

OSMANLI TOPLUMUNDA SOSYAL HAREKETLLK

A) Yatay Hareketlilik : Bir toplumun lke corafyas zerinde eitli sebeplerle yer deitirmesi(g) olayna yatay hareketlilik denir.
a) Kurulu ve ykselme dnemlerinde yatay hareketlilik: Bu dnemlerde yatay hareketlilik FETHEDLEN yerlere doru yerleme eklinde grlr. Osmanl Devleti bu dnemde Balkanlar'daki Trk nfusunu artrmak iin yatay hareketlilii tevik edici uygulamalar yapmtr.Bu TEVK UYGULAMALARI unlardr: Bataklk yada ssz yerlere vakflar kurmak yoluyla buralarn ekonomik hayatn canlandrm, insanlarn buraya yerlemesini zendirmitir. Fethedilen yerlere yerleeceklere bir takm vergi kolaylklar salanmtr. b) Osmanl Devletinde Duraklama Devri sonras Yatay Hareketlilik: Bu dnemlerde kaybedilen yerlerdeki Trk ve Mslman halk i kesimlere g etmek zorunda kalmtr. Nfus art, ekonomik glkler ve ekyalk hareketleri gibi nedenlerle krsal kesimdeki halk byk kentlere g etmitir.

1212-

B) Dikey Hareketlilik : Bir snftan baka bir snfa gemek veya bulunduu snf iinde daha yksek mevkilere gelmeye "Dikey hareketlilik" denir. Osmanl Devletinde "kan bana" dayanan snfsal bir yap olmadndan dikey hareketlilik youn bir ekilde grlr. Reaya dediimiz ynetilenlerden bir kiinin, ynetenlerden saydmz seyfiye,ilmiye yada kalemiyeye gemesi mmkndr.(padiah olmak hari) Ynetenler snfna geebilmek veya mesleinde ykselebilmek, ancak eitim-retim yoluyla mmknd. Savalarda baar gstererek tmar sahibi olmak, kalemiye snfna dhil bir broya ktip olarak girmekte ynetenler snfna gemenin yollarndand. Bunun balca artlar unlardr; 1) Mslman olmak, 2) Padiaha tam bal olmak, 3) Devlet grevlerini en iyi ekilde yapmak, 4) Eitim retim grmek, Reaya iindeki Mslman olmayanlarn Devirme yoluyla Mslmanlatn ve kapkulu sistemi iinde eitimlerini tamamlayarak devletin nemli kadrolarnda grev aldklarn gryoruz. Mesela 1453-1566 yllar arasnda grev yapan 24 veziri azamn 20'si devirmedir. Ortaa Avrupa'snn snfl toplumlarnda ve Hindistan'daki "Kast" tekilatnn kat snfsal yapsnda dikey hareketlilik yoktur. nk buralardaki snflar kan bana dayanmaktadr. rnein; baron, dk, kont, Lord olabilmenin art bu kimselerin soyundan gelmektir.

OSMANLI TOPLUMUNUN DN YAPISI

Osmanl Devletinde ynetime katlmayan, geimini tarm ve sanayi alannda retim yapmak ve ticaretle uramak yoluyla salayan ve devlete vergi veren halka Reaya deniliyordu. Reaya eitli din,dil ve rklara mensup topluluklardan oluuyordu. Osmanl Devletinde Millet kavram gnmzdeki anlamndan farklyd. Ayn din ve mezhepten gelen topluluklar bir "millet" saylyordu.

Buna gre Mslmanlardan baka 3 temel millet daha vard: Ortodokslar, Ermeniler ve Yahudiler
1234Mslmanlar: Trkler, Araplar, Acemler, Bonaklar ve Arnavutlar Mslman milletini oluturuyorlard. Ortodokslar: Ortodokslarn devletle ilikileri Fener Patrikhanesi ve Patrik tarafndan yrtlyordu. Patrik "vezir" seviyesindeydi. Seimle ve padiahn onay ile baa geiyordu. Ermeniler: "Monofizm" denilen bir retiyi benimsemilerdi. Ortodoks kilisesi tarafndan dinsizlikle sulanyorlard. Ayr bir patriklii bulunmaktayd. Yahudiler: Osmanl nfusu iinde saylar pek fazla olmayan Musevilere (% 1) bir millet olarak rgtlenme imkan tannmt. Bunlar ticaret, bankaclk gibi ilerle uratklar iin ksa zamanda zenginletiler. Musevilerin devletle ilgili ilerinden stanbul'daki "hahamba" sorumluydu.

Osmanllarda Millet Sisteminin Deimesine Etki Eden Faktrler 1) Rusya'nn 1774 Kk Kaynarca Antlamasyla Osmanl Ortodokslarnn koruyucusu olarak ortaya kmas ve Osmanllarn i ilerine karmas 2) 1789 Fransz htilalinin,Osmanl lkesinde yaayan gayrimslim toplumlarda milliyetilik duygusunu uyandrmas, batl devletlerin de milliyetilik hareketlerini desteklemesi (rnein Srp ve Yunan isyanlar gibi) 3) Batl Devletlerin sk sk Osmanlnn i ilerine mdahale etmesi sonucu Osmanl Devletinin 1839da Tanzimat Ferman,1856da Islahat Ferman ve 1876da da Merutiyeti ilan etmesi (Osmanl Devletinde 1839da Tanzimat Fermannn ilanndan sonraki dnem Mdahaleler Dnemi olarak bilinir.) Tanzimat Fermanyla (1839) gayrimslim tebaaya geni haklar verilerek, yurttalar arasnda her trl ayrm yasakland. Eyaletlerde kurulan meclislere gayri mslimlerde katld.Avrupa Devletlerinin Hristiyanlara verilen haklarn geniletilmesi konusundaki basklar sonucu, Krm Savandan sonra "Islahat Ferman" ilan edildi(1856).Islahat Fermanyla Hristiyanlar askerlik hizmetine, okullara ve memurluklara alnacakt. Harac vergisi kalkacakt. Tanzimat ve Islahat Fermanyla Hristiyanlara verilen haklar, Mslman halk zerinde honutsuzluk uyandrd,

60

YNETM DURUMUNA GRE OSMANLI TOPLUMU

Osmanl Devletindeki toplumsal snflar unlardr.

A- YNETENLER SINIFI
1. Seyfiyye (Ehl-i rf ve Umera): Osmanllarda ynetim grevi de bulunan askeri snf ifade etmektedir. Bunlar; Vezirler, Beylerbeyleri, Sancakbeyleri, Kapkulu ve Tmarl Sipahilerdir. Hizmetlerine karlk Ulufe maa veya dirlik alrlar. 2. lmiyye (Ehl-i er): Din, adalet, retim ve bilginlerden oluurlar. lmiyye snf mensuplar medreselerde yetiirdi. eyhlislam, ilmiyye snfnn bakan durumundayd.eyhlislam, kararlarn devlete uygun olup olmadn denetlerdi. lmiyye snfnn balca grevleri; fetva, eitim ve adalettir. 3. Kalemiyye (Ehl-i Kalem): Osmanl Devletinin idari ve mali brokrasisini olutururlard.Divandaki temsilcileri Nianc ve Defterdardr. Kalem eflerine Hacegan, kalemiyeye seilenlere de akirt denirdi.

B-YNETLENLER SINIFI Reaya: Osmanl Devletinde ynetime katlmayan, geimini tarm ve sanayi alannda retim yapmak ve ticaretle uramak yoluyla salayan ve devlete vergi veren halka Reaya deniliyordu. XlX. yzyldan sonra daha ok Mslman olmayanlara bu isim verilmitir. Reayalar devlete vergi verirlerdi. Teba: Osmanl vatandalarna verilen isimdir.
DAHA SONRAK DNEMLERDE TOPLUMSAL DEM a) Malikane Sistemi: ltizam Sisteminin kaldrlarak Osmanl gelir biriminin ak artrmayla en ok para verene satlmasdr. ki yeri birden alan bir kiinin iki yere ayn anda gidemeyeceinden bir blgenin ynetimini bakasna vermesine mtesellim denir. b) Ayan ve Eraf: Bir yerin ileri gelen ve sz geen kimselerdir. Yneticilerle reaya arasnda arac olan kimsedir. Malikane sistemine geilmesiyle zenginletiler. Ayanlar glenince devletin dinlemez duruma getiler. Hatta II.Mahmut dneminde 1808 Sened-i ttifak ile meruluk bile kazandlar.Fakat II.Mahmut ayanlarn varlna son verdi. c) Nfus ve Yeni Hayat: lk nfus saym 1831 ylnda yapld. 1844 nfus saymna gre 25.560.000. kiidir.

YERLEM DURUMUNA GRE OSMANLI TOPLUMU

A) ehirlerde Yaayanlar: Osmanl Devletinde ehirlerde yaayan halk mesleklerine gre 4 grupta inceleyebiliriz:
1. 2. 3. 4. 12Askeriler(mera) Tacirler(Tccar) Esnaf ve zanaatkarlar Dier gruplar

Askerler : Osmanl ehirlerinde seyfiye, ilmiye ve kalemiyeden bir ok grevli bulunurdu.Bu grevlilere "Askeriler" yada "mera" denirdi.Asker(ynetenler) ve Reya(ynetilenler) arasndaki tek belirleyici fark askerlerin vergi vermemesi, reyann ise vergi vermesiydi. Tacirler (Tccar): Tccarlar niteliklerine gre gruba ayrlmlard: a) Sermayedar: Bunlar ounlukla bir mal ucuz ve bol bulunduu donemde alr ve fiyat ykseldiinde satarak kar ederlerdi. b) Taciri Seffar: Bunlar bir mal ucuz olan blgeden alarak,pahal olan blgeye getirerek satarlard. c) rgtlenmi Tccar: Belli bir yerde mal gnderebilecei gvenilir temsilcileri olan tccarlar.

3Esnaf ve Zanaatkrlar Ahilik Tekilt : Anadolu'da 13. yzylda yaylm olan esnaf, zanaatkr ve iileri toplayan tekilattr. Anadolu Seluklu Devletinin sosyal
dzeninin salanmasnda ve Osmanl devletinin kuruluunda etkili olan ahlik tekilat din, ahlak, sosyal ve ekonomik bir nitelik tayordu. Ahlikte her meslein bir pri ve pr evresinde toplanan meslek sahipleri vard. Bu meslek sahiplerinin gven, doruluk, tvbe ve hidayet gibi kurallara uyma zorunluluu vard.

Lonca Tekilt : Osmanl toplumunda esnaflar lonca ad verilen tekilatlara sahiptiler. Her esnaf muhakkak bir loncaya kaytl olur, loncasnn
korumas ve denetimi altnda bulunurdu. Bugnk tabipler odas, mimarlar odas, ofrler cemiyeti gibi... Dkkan ama hakkna gedik denilirdi. Gedik'e sahip olmak iin raklk, kalfalk yapp, ustalk belgesini almak gerekirdi. Loncalarn balca grevleri unlard: 1- ye saysn, retilen mallarn kalitesini,fiyatn belirlemek 2- Esnaf arasndaki haksz rekabeti nlemek, 3- Esnaf ile devlet arasndaki ilikileri dzenlemek, 4- yelerine kredi vermek. Her loncada yallardan meydana gelen 6 kiilik bir "ustalar kurulu" vard. Bunlarn en yals bakan olur ve eyh adn alrd. eyh: raklk ve ustalk trenlerini ynetir ve cezalarn uygulanmasn salard. Kethda: Loncay darda temsil eder, hkmetle ilikileri dzenlerdi. Nakib: eyhi temsil eder,esnafla eyh arasnda araclk yapard. Yiitba: Disiplin ileri ve esnafa hammadde datmn yapard. Ehl-i Hibre: ki kiiydiler. Meslein srlarn bilen, mallarn kalitesi bildiren, fiyat belirleyen uzman. (Bilirkii)

61

Bu 6 kiiden oluan Lonca kurulunun dnda Lonca tekilatyla ilgili devlet grevlileri de vard;Bunlar: Kad: Lonca birliklerinin en st makamyd. Esnaf arasndaki anlamazlklar zmler ve yukarda belirtilen alt kiilik kurulun seilmesini
onaylar veya grevden alrd.

Muhtesib: ar ve pazar denetlemesi yapard.Satlan mal ve fiyatlar kontrol ederlerdi (zabta) . Esnaf;
a) b) a) b) reticiler Hizmet erbab olarak ikiye ayrabiliriz.

reticiler: Hammaddeyi ileyerek, ilenmi madde haline getiren esnaflardr. rnein: Bakrc, kl, frnc, demirci gibi... Hizmet Erbab: Toplum iin gerekli bir hizmeti yapan esnaftr. rnein: Berberler, hammallar gibi...

4- Dier Gruplar Osmanl ehirlerinde Askerler, tacrler ve esnaflardan baka meslek ve toplum gruplar da vard. Bunlarn balcalar; yabanc tccarlar, seyyahlar, yabanc lke temsilcileri, kyden kente g etmi isizler, seyyar satclardr B)

Kylerde Yaayanlar: Kylerde yaayanlar yle gruplayabiliriz:

iftiler: Bunlar dirlik sahiplerinden veya devletten aldklar 50-150 dnm arasnda iftlik denilen topraklar ilerlerdi.rn vergisi olarak "r" veya "Harac" vergisini der, toprak vergisi olarak da ift resmini verirlerdi. yl topran ekmeyen veya terk eden iftinin topra bakasna verilirdi. Bu takdirde topran terk eden kiiden iftbozan Akesi adyla bir vergi alnrd. 2) Tmar Beyleri: Kylerde yaayan beyler, iftinin denetimini yapar, gvenlii salarlard. 3) Muaflar: Kyller arasnda hi vergi vermeyen veya ok az verenlere " MUAF " denirdi.Derbentiler, emekli sipahiler, kalelerde grev yapanlar, din grevlileri, ilim adamlar muaflar iinde yer alyordu. 1)

C) Gebeler (Konargerler) : Trk oymaklarnn bandakilere Bey, Arap airetlerinin bandakilere eyh ad veriliyordu. Bunlarn devletle ilgili ilerini Kethda denilen yardmclar yrtrd. Hayvanclkla uraan konar gerler, devlete hayvan veya sr bana Anam Vergisi veya Al Resmi denilen bir vergi derlerdi.

OSMANLI EKONOMS
OSMANLI EKONOMSNN TAB KAYNAKLARI 1) nsan : Osmanl Devletinde son yllara gelinceye dek bugnk anlamda bir nfus saym yaplmamt. lk nfus saym 1831'de II.Mahmud dneminde yapld. Osmanl Devleti'nin bundan nceki dnemlerine ait nfus bilgilerini ise Tahrr defterlerinden reniyoruz. Tahrir Defterleri : Bir yer fethedildiinde ya da belirli aralklarla kaza ve sancaklarn vergi ykmls "erkek nfusunu" ve bunlar n deyece i vergi miktarn saptamak amacyla "Tahrir" denilen bir saym yaplrd. Tahrir defterlerini "Nianc" tutar, bir rnei de Eyalette saklanrd. 2) Toprak: Osmanl Devletinde ekonominin en nemli kayna toprakt.

OSMANLILARDA TOPRAK SSTEM

1) 2) 3) 4) 5) A) MR ARAZ Havass- Hmayun topraklar Pamaklk topraklar Malikne topraklar Yurtluk ve Ocaklk Topraklar Dirlik Topraklar a) Has b) Zeamet c) Tmar B) MLK ARAZ r Topraklar Haraci Topraklar C) VAKIF ARAZ

A)

MR ARAZ: Mlkiyeti devlete ait olan topraklardr. Mir topraklarn balcalar unlardr:
1) 2) 3) 4) 5) ynetilirdi.

Havass- Hmayun Topraklar: Gelirleri dorudan doruya devlet hazinesine giren topraklar olup, mukataa ve iltizam yoluyla

Pamaklk topraklar: Gelirleri padiah kzlarna ve ailelerin braklan topraklard. Malikne topraklar: Devlet adamlarna hizmetleri karl mlk olarak verilen topraklard. Yurtluk ve Ocaklk Topraklar: Fetih srasnda baz kumandanlara, hizmetlerine karlk olmak zere verilen topraklardr. Dirlik (Tmar)Topraklar: Vergi geliri, devlet adamlarna ve askerlere hizmet veya maa karl verilen topraklardr. Dirlik
sahibi, toplanan verginin maa olarak ayrlan "Kl hakk" olarak ayrlan blmnden geriye kalanla Cebel denilen tam tehizatl asker yetitirirdi. Dirlik topraklar e ayrlrd: a)- Has b)- Zeamet c)- Tmar

62

MLK ARAZ: Mlkiyeti kiilere ait topraklardr. ki blmde incelenebilir: 1) riyye (r topraklar): Bu topraklar, fethedildii zaman Mslmanlara verilmi veya fethedildiinde Mslmanlara ait olan topraklardr. Bu gibi topraklar sahiplerinin mal olup, diledii gibi kullanrlar, satabilirler, vakfedebilirler yada ocuklarna miras olarak brakabilirlerdi. Bu topraklarn sahipleri arazi vergisi olarak ift Resmi,rn vergisi olarak da "r" vergisini verirlerdi. 2) Haraciye (Harac topraklar): Bu topraklar bir yerin fethinden sonra gayrimslim halkn elinde braklan,onlara mlk olarak verilen topraklardr. Sahipleri, diledii gibi kullanrlar,satabilirler, vakfedebilirler yada ocuklarna miras olarak brakabilirlerdi. Bu topraklarn sahipleri arazi vergisi olarak Harac- Muvazzaf,rn vergisi olarak da Harac- Mukassem vergisini verirlerdi
B) C)

VAKIF ARAZ: Gelirleri kiiler ya da devlet tarafndan hayr kurumlarna braklan topraklard.

TOPRAK SSTEMNDE MEYDANA GELEN DEMELER

Tmar sisteminin bozulmasyla, "Dirlik topraklar" Mir Mukataa'ya evrilerek, yani gelirleri hazineye devredilerek, pein alnan bir bedel karl yllna "ltizam"a verilmeye baland. NOT: Mltezm denen iltizam sahipleri daha fazla vergi toplamak iin halka bask yapmlardr. Bu durum "Celali isyanlarna" veya vergisini deyemeyen kylnn topran terk ederek byk ehirlere g etmesine neden olmutur. 2) Devletin artan masraflarnn karlanmas iin Mukataalar mltezmlere yllk dnemler iin deil, mr boyu verilmeye baland. Bu sisteme Malikane Usul denilir. (1695'te) 3) "Malikane usul" ile salanan gelirler de yetmeyince, bu defa Mukataalarn yllk krlar paylara ayrlarak satlmaya balad. Bu usule de Esham Usul denilmitir. (1775) 4) Tmar ve zemet sistemi,II.Mahmut zamannda kaldrlarak bata valiler olmak zere devlet memurlar maaa balanmtr. 5) 1854'te "Arazi kanunnamesi" ile Mlkiyet sistemine geilerek, uzun sre bir topra kullananlar o topran sahibi olmulardr (Zilliyet) 6) 1858'de karlan bir baka "arazi kanunu" ile tarm rnlerinden alnan eitli vergiler kaldrlarak, tek vergi olarak "Aar" vergisi yrrlkte tutuldu. 1)

Ayan ve Eraf : ehirlerin, kylerin, airetlerin ileri gelenlerine "Ayn ve eraf" denilirdi. Bu kiiler bulunduklar yerlerde en etkili ve zengin
kiilerdi. Ayan ve Erafn Glenmesinin Sebepleri 1- Tmar topraklarnn mukataaya evrilmesiyle, bu topraklar iltizama alanlar genellikle "Aynlar" oldu. Bylelikle Dirlik sahiplerinin haklarna sahip olan ynlar bulunduklar yerleri ynetmeye baladlar. 2- Merkez tekilatn bozulmasyla "beylerbeyi" veya "sancak beyi" olarak atananlar makamlarna gitmeyerek o eyalet yada sancaktaki yn Mtesellim (vekil) olarak grevlendirmitir. Ayanlar bylelikle devlet gcnn temsilcisi durumuna gelince daha da glenmilerdir. NOT: II. Mahmut dneminde 1808de ynlarla padiah arasnda Sened-i ttifak adnda bir belge imzalanarak anlama yoluna gidilmitir.

Osmanl Ekonomisinde Tarm : Osmanl ekonomisinin en nemli sektr tarmdr. 17. yzyln balarna kadar Osmanl Devleti tarm rnleri bakmndan kendine yeten bir lkeydi. Ancak, zaman zaman karlalan kuraklk, sel, isyanlar, gler ve tmar sisteminin bozulmas retim kayplarna neden olmutur. zellikle hububat, ba-bahe ziraati n plandayken, 18. yzyldan itibaren Avrupa'da sanayinin gelimesi dorultusunda ttn, pamuk gibi sanayi bitkilerinin retimi nem kazanmtr. Ayrca Avrupa'nn tarm rn ihtiyac artnca Osmanl Devletinde GEMLLK dzeyde retimden PAZAR EKONOMS'nin ihtiyalarn karlayacak bir retim dzeyine gelinmitir. Osmanl Ekonomisinde Hayvanclk :
1) 2) 3) 4) 5) Hayvancln Osmanl ekonomisine katklar unlard: Tarm alannda : Topraklar ekmek iin kz, manda gibi hayvanlardan yararlanlyordu. Gda alannda : Etinden yandan,stnden yararlanlyordu. Sanayi alannda: Yn ve derisi giyim, dokuma ve ayakkab retiminde hammadde olarak kullanlyordu. Ulam alannda: At,katr ,eek gibi hayvanlar tama ve ulatrmada kullanlyordu. Maliye alannda: Hayvanlardan ve hayvansal rnlerden alnan vergiler devletin balca gelir kaynaklarn oluturuyordu.

Osmanl Ekonomisinde Madencilik : Osmanl Devleti'nde madenler iltizam olarak datlrd. kartlan madenlerin ou lke iinde ilenemediinden darya ihra edilirdi. NOT: Osmanllarda ilk madenin iletilmesi Osman Bey zamanndadr. Bilecik'in fethi ile buradaki demir madeni iletilmitir. Osmanl Ekonomisinde Sanayi : Osmanl Devletinde sanayi kesimi esnaf birlikleri (Lonca) halinde tekilatlanmt.Esnafn retimi el emei-gz nuruna dayan yordu. Bu mevcut sanayi ncesi retim balangta lke ihtiyalarn karlyordu. Ankara'da sof, Bursa'da pekilik, Selanik'te uhaclk, Bulgaristan'da aba,Kayseri, Manisa ve Tokat'ta dericilik (debbalk) yaygnd. Ayrca Osmanl Devletinde sava ara ve gerelerini retmek iin fabrika ve imalathaneler de kurulmutu.
Bunlar:
Tersane (Gemi yapm yeri): lk byk Osmanl tersanesi Yldrm Bayezt tarafndan Gelibolu'da yapld. Daha sonraki dnemlerde stanbul, Snop, zmit, Svey, Basra gibi sahillerde baka tersaneler de kuruldu. Tophane: stanbul'un fethinden nce Edirne ve Bursa'da, fetihten sonra da stanbul'da top dkm tesisleri kuruldu. Baruthane: lk baruthane Gelibolu'da kuruldu.

Avrupadaki Ekonomik Gelimelerin Osmanl Devletine Etkileri

Corafi keiflerle zenginleen Avrupallar; artan tketim eilimlerini, elde ettikleri altn ve gmle Osmanl pazarlarndan karlaynca esnaf hammadde bulmakta zorland. 2) Sanayii inklb sonucu bol ve ucuz, stelik kapitlasyonlar nedeniyle dk gmrkl Avrupa mallaryla Osmanl esnaf rekabet edemedi. NOT: Esnaf zorlayan baka bir konuda ehirlere g eden kylnn,maa lar alan yenierilerin ve dier gruplarn esnafl yeni bir geim yolu olarak grmesiydi. Bu durum esnaf tekilatlarnn disiplinli yapsn bozmu, artan esnaf says geimlerini iyice zorlatrmtr. 1)

63

Osmanl Devletinin Sanayiyi Gelitirmek in Ald Tedbirler

1) 2) 3) Sanayi hammaddelerinin ihracn yasaklamtr. Gelimi teknolojiyle yeni imalathaneler amtr. Islah- Sanayii Komisyonu kurarak, esnaf birliklerini canlandrmaya ve onlar irketlemeye almtr.

Osmanl Devleti Tanzimat fermanyla lkenin kalknmas iin yabanc sermayeden yararlanacan aklamt. Bu yolla Osmanl lkesinde haberleme ve ulam gelitiren admlar atlmtr. Krm sava srasnda ilk defa telgraf hatt denmitir. Yine yeni bir teknoloji olan "demiryolu" Osmanl lkesine girmitir. Verilen imtiyazlarla ngilizler Bat Anadolu hattn, Almanlarda Badat Demiryolunu ina etmilerdir.

OSMANLILARDA TCARET
Anadoluda Ticaret Yollar:
1- Sa Kol: stanbul'dan (skdar) balayan bu yol, Konya, Adana zerinden Halep'e uzanyordu. 2- Orta Kol: stanbul'dan (skdar) balayan bu yol,Diyarbakr'a buradan da Musul ve Badat'a kadar uzanyordu. 3- Sol Kol: stanbul'dan (skdar) balayan bu yol, Erzurum ve Kars'a uzanyordu.

Rumelide Ticaret Yollar:

1- Sa Kol: stanbul'dan Bulgaristan, Eflak-Bodan ve Erdel'e uzanyordu. 2- Orta Kol: stanbul'dan Edirne,Belgrat zerinden Avrupa ilerine uzanyordu. 3- Sol Kol: stanbul'dan Edirne, Selanik zerinden Mora'ya uzan yordu.

Ticaretle lgili Deyimler

Menzil : Yol zerindeki konaklama noktalar denirdi. Menzil Tekilat: Haberleme TATAR denilen ulaklar tarafndan yaplyordu. Devlet habercilerin abuk gitmelerini salayacak dinlenmi
atlar ve yiyecek ihtiyalarn karlamak iin konaklama yerine yakn ky ve kasabalardaki baz aileleri bu i iin grevlendirirdi. Bu tekilata "menzil tekilat" denirdi. Derbenti : Ana yollarn, boaz ve geitlerin gvenliinden sorumluydu. Mekkri Tifesi : Yolcu ve mal tama ilerini meslek edinen esnaflara verilen ad.

Ticaret ve Sanayi
Osmanl Devletinin balca retim ve ihra mallar unlardr. 1) Isparta, Afyon ve Akehirde pamuklu dokuma 2) Halep, am ve Antepte lks dokuma 3) stanbul ve Selanikte uha 4) Ankarada tiftikten yaplan Sofuluk 5) Bursada ipek, 6) Amasra, Trabzon, stanbul, Bursa, Kahire, Edirne, Selanik, Halep ve Kefe nemli ticaret merkezleridir. Balca ticaret yollar da ipek ve baharat yollardr. Yollarn gvenliinden Derbentiler sorumludur. Ticaret merkezleri arasndaki posta ve haberlemeyi de menzil tekilat salarlar. Ticaret yollar arasndaki tamacl da Mekkari taifesi salarlard. Toptan alnp satlan mallara da kapan hanlar denir. Bursa, randan gelen mallar iin son konaklama noktasdr. Hazineyi dolu brakan ilk Padiah Yavuz Sultan Selimdir. Kanuniden sonra bte ilk kez ak vermitir.

Dier Dnemlerde Ekonomi le lgili Gelimeler

1) 1841 ylnda ilk posta tekilat kuruldu 2) lk demir yolu 1866 ylnda zmir-Aydn arasnda kurulmutur. 3) lk telgraf, 1854 ylnda kuruldu. 4) ngilizlerle yaplan 1838 Balta Liman antlamas Osmanl maliyesini kertti. 5) lk Osmanl Bankas 1847 Bank- Dersaadet ad altnda stanbulda kuruldu. Fakat iflas etti. Daha sonra Osmanl Bankas kuruldu. 6) lk d bor, Krm sava srasnda ngiltere ve Fransadan alnd. (1854)

OSMANLI TCARET GELRLERN ETKLEYEN FAKTRLER

1) 2) 3) Ticaret yollarnn deimesi (mit Burnu) Kapitlasyonlar 1838 Balta Liman Ticaret Szlemesi

Kapitlasyonlar :
Kapitlasyon nedir?: Gmrk,Hukuk,ve ekonomik konularda verilen ayrcalklara denir.
lk ticari imtiyazlar Orhan Bey tarafndan Raguza Cumhuriyetine verildi. stanbul'un fethinden sonra Fatih "Ceneviz" ve "Venediklilere" ticar imtiyazlar tand. Kanuni Sultan Sleyman 1535' de Franszlarla,Osmanllarn "Ahidname", Franszlarn kapitlasyon dedii anlamay yapt. NOT: Kanuni'nin Franszlara kapitlasyon vermesindeki amac,Alman mparatoru arlken'e kar Fransa'y yanna ekerek, Avrupa Hristiyan birliini blmektir. NOT: Kapitlasyonlar I. Mahmut zamannda (1740) srekli hale getirildi. NOT: Kapitlasyonlar 24 Temmuz 1923'te Lozan Bar Antlamas ile kaldrld. Balta Liman Ticaret Szlemesi (1838): Sultan II.Mahmut,Msr meselesi (Mehmet Ali Paa) ve Boazlar (Rusya) konusunda ngilterenin desteini kazanabilmek amacyla onlarla 1838de Balta Liman Ticaret Szlemesini imzalamtr.Bu antlamayla ihracattan alnan vergiler artrlrken (%12), thalattan alnan vergiler azaltlyordu (%5).

64

NOT: Balta Liman Ticaret Szlemesinden sonra dier devletlere de ayn haklar geniletilerek verilmi ve Osmanl lkesi Avrupa Devletlerinin bir "ak pazar" haline gelmitir.

D Borlar : Osmanl Devleti bte aklarn kapamak iin nce halka ek vergiler getirmi,yeterli olmaynca Kaime ad verilen hazine
tahvillerini karmt. Bu da yeterli olmaynca d borca ynelmek zorunda kalmt. lk d bor,1854 ylnda Krm Sava srasnda ngiliz ve Fransz sarraflarndan alnd. 20 yl gibi ksa bir srede Osmanl Devleti,bor batana sapland.Sultan Abdlaziz dneminde Osmanl Devletinin dier devletlere olan d borcu artmtr. 1881'de yaynlanan ve adna Muharrem Karanamesi denilen bir kararnameyle i ve d borlarnn denmesini Duyun-u Umumiye (Genel Borlar daresi) denilen yeleri alacakl lkeler tarafndan seilen bir komisyona brakt. Osmanl Devleti borlarna karlk tuz, ttn, ipek ve damga vergilerini karlk olarak gsterdi. Osmanl Borlar meselesi Lozan Bar Antlamas ile zmlendi.Bu borlardan en byk pay Trkiyeye brakld.Trkiye,Osmanldan kalan bu d borlarn son taksitini 1954de demi tir.

OSMANLILARDA MALYE
Para Sistemi
*Madeni Paralar (Sikke) : Osmanllar 19. yzyla kadar altn ve gm gibi deerli madenlerden yaplma paralar kullanmlardr. Bu madenlerden "Darphane"de kesilen yass yuvarlak paracklara Sikke denilirdi. Bunlarn gmten olanna Ake, Altndan olanna da Sikke-i Hasene (Sultani) yada "krmz" denilirdi. lk Osmanl paras olan Bakr para, Osman Bey dneminde bastrld. Orhan Bey dneminde bastrlan gm paraya "Ake" denildi. Fatih zamannda baslan altn paraya da Sultan ad verildi. Sikkelere bakr katlmasna Ayar denilirdi. Bu tip paralara Krkk Ake ad verilirdi.Sonraki dnemlerde eitli isimlerde sikkeler piyasaya srlmtr.Bunlar Guru,Para, Pul, Metelik, Mecidiyedir. *Kat Para : lk kat para Sultan Abdlmecit dneminde basld. Hazine bonosu niteliindeki bu paraya Kaime-i Nakdiyye-i Mutebere denildi. 1844 ylnda yeni bir dzenlemeye gidilerek devlet darphanesi para basmada tek yetkili klnd. Yz guru bir Osmanl liras olarak belirlendi. Bylece Osmanl paras Guru ve Mecidiye oldu.

Vergi Sitemi : Osmanl Devletinde vergiler 1-eri vergiler, 2- rfi vergiler olmak zere ikiye ayrlyordu:
1a) b)

er Vergiler : Bunlar, eriatn emrettii vergilerdi.Balcalar;

r: Mslmanlardan alnan toprak rn vergisidir. Elde edilen rnn onda biri vergi olarak alnrd. Hara: Mslman olmayanlardan alnan vergiydi. ikiye ayrlyordu: 1) Harac- Mukassem: Elde edilen rnden alnrd. 2) Harac Muvazzaf: Toprak vergisiydi. Cizye: Mslman olmayan erkeklerden, askerlik grevi karl alna vergidir.
Zekat: Zengin Mslmanlardan maln krkta biri (1 / 40 ) orannda alnan vergilerdir.

c) d) 2-

rf Vergiler : Padiahn iradesiyle konulan vergilerdi. Balcalar:

ift Bozan: Topran st ste yl ekmeyen ve topran izinsiz terk eden kiilerden alnr. Resmi ift: Ziraat yaplabilen belli byklkteki araziler iin iftlik sahibinden alnan vergilerdir. Resmi Zeman: Araziden dnm bana alnan vergilerdir. Resm-i Asiyab: Su ve yel deirmenlerinden alnan vergilerdir. Resm-i Anam: Kk ba hayvanlardan alnan vergilerdir. Avarz (Tekalif-i rfiyye): Olaanst durumlarda (sava-afet) bir defada alnan bir vergidir. ll. Bayazt dneminde ilk kez uyguland. Derbent Resmi: Yol ve Kpr geilerinden alnr. Ba: ar ve Pazar yerinden alnr. Peke: Devlet memurlarndan alnr. Penik Resmi: Savalarda ele geirilen esirlerden askerlikte kullanmak zere bete birinin alnmasdr. Resmi spene: Gayr-i Mslim reayann bulua ermemi erkeklerinden alnrd. Bennak Resmi: Evlilerden alnr. Resmi Mcerred: Mslman bekarlardan alnr. Resmi Arus: Evlenen kadnlarn kocalarndan sipahiler tarafndan alnr.

a) b) c) d) e) f) g) h) i) j) k) l) m) n)

>Bunlardan baka devletin dier gelirleri unlardr; * Gmrk, maden ve tuzla vergisi * Ganimetlerin bete biri (Humus) * Bal Devlet ve Beyliklerin vergileri

65

OSMANLILARDA ETM-RETM
Klasik Dnem Osmanl Eitim ve retim Kurumlar:

1-ENDERUN

Osmanl Devletinde sarayn i tekilat olan Enderun okul olarak da grev yapard.lk defa II.Murat zamannda Edirne Saraynda oluturulmutur.II.Murat zamannda pozitif bilimlerde ders olarak konuldu.Fatih dneminde stanbulun fethinden sonra yaptrlan Topkap Saraynda almalarna devam etti.Osmanl saraynda alm olan Enderunlar 1909 ylnda kapatlmtr.Hristiyan ailelerden alnan devirme ocuklar Trk-slam kltrn renmek iin Trk ailelerin yanna verilirdi.Bu okullardan 79 veziriazam 39 kaptan- derya yetimitir.Mimar Sinanda bu okullardan yetimi nl kiilerdendir.

2-MEDRESE
Giri : Trk-slam Tarihinde ilk medrese Karahanllar zamannda ald.(Semerkant Medresesi),Karahanllar dneminde eitim sistemletirildi ve belli bir programa sokuldu.Dnyada ilk kez burslu rencilik sistemi de yine Karahanllarn at bu medreselerde uyguland.1067de Seluklular Nizamiye Medereselerini oluturdu.Nizamiye Medreseleri dini bilimlerin yannda pozitif bilimlerinin de okutulduu bilim yuvalar olup,modern anlamda ilk niversitelere nclk etmitir.Anadoludaki ilk medrese olan Yabasan Medresesi de Danimentliler tarafndan Tokat-Niksarda alm,bunu dier yerlerde alan medreseler takip etmitir. Osmanl eitiminin ilk basaman Sbyan Mektepleri olutururdu.Sbyan okullar Kuran okumay ve baz slami bilgileri verirlerdi. Osmanllarda medreseler yksek retimin yapld yerlerdi.Osmanl Devletinde ilk medrese Orhan Bey dneminde 1331de znikte alan Orhaniye Medresesidir.Medreseler hari,dahil ve sahn olmak zere ksmdan oluurdu.Medresede ders verene Mderris yardmclarna da Muid denirdi.Fatihin yaptrd Sahn- Seman medreselerine renci yetitirmek iim tetimme denilen orta dereceli medreseler almtr. Medrese rencisine Danimend, tetimme rencisine de Softa denirdi.Medreseler de meydana gelen beik ulemal zamannda asl amacndan sapan bu kurumlar 1924de kapatlmtr. Medreselerin bozulma nedenleri: a) Medreselerde pozitif bilimlere yeterince nem verilmemesi. b) lmiye mensuplarnn hak etmedii halde terfi ettirilmesi. c) Rvet ve iltimas ile mderris atanmas. d) Softa (suhte) denilen medrese talebelerinin mezuniyetten sonra i bulamayp Celali syanlarna katlmas. e) Okumu kitlenin memuriyet dnda herhangi bir sahaya sevk edilememesi. NOT: Tanzimat dnemine kadar btn eitim kurumlar eyhlislama bal idi.

Osmanlda retim Kurumlar:

a--Askeri Kurumlar: I.Mahmut stanbulda Hendesehane adyla da bilinen ve Osmanl Devletinde Avrupa tarzdaki ilk teknik okul olan Mhensihane-i Berr-i Hmayunu kurdurdu(1734).III.Mustafa srat topular birliini kurdurdu.Mhendishane-i Bahri Hmayun, 1773de III.Mustafa tarafndan kurulmutur..Gnmzdeki Deniz Harp Okulunun temelini oluturmutur. III.Selim dneminde Nizam- Cedit ordusu kuruldu. II. Mahmut, 1826da Yenieri ocan kaldrarak (Vaka-i Hayriye) yerine skir-i Mansure-i Muhammediye adnda bir ordu kurdu.Yine II. Mahmut dneminde Sekban- Cedid ordusu ve Ekinci Oca ald.Mzka-yi Hmayun Mektebi 1826da mehterhane kapatlnca gerekli ihtiyac karlamak iin II.Mahmut tarafndan 1834de almtr.Mekteb-i Harbiye II.Mahmut tarafndan 1834de kurulmutur.Bu okula renci yetitirmek iin gnmzde de faaliyette olan (1845de askeri liselerin almasna karar verildi.) Kuleli Askeri Lisesi,Iklar Askeri Lisesi ve

66

Maltepe Askeri Liseleri almtr.Askeri liselere renci yetitirmek iin de askeri rtiyeler almtr.1936 ylnda Mekteb-i Harbiyenin Ankaraya tanmasyla ismi de Kara Harp Okuluna evrilmitir.1839da Mekteb-i Tbbiye-i Askeriye ald.Bu askeri okul,bugnk Glhane Askeri Tp Akademisinin temelini oluturur.Yine 1839da Askeri Baytar Mektebi alm olup,bu okul bugnk Ankara niversitesi Veterinerlik Fakltesinin temelini oluturur.1845te ordunun kurmay subay ihtiyacn karlamak iin Erkan- Harbiye Mektebi almtr. 19092da Jandarma Mektebi almtr.Zamanla bir ok ehirde buna benzer okullar almtr.

b--Sivil Kurumlar: II.Mahmut zamannda Mekteb-i Maarifi Adliye adyla ilk rtiye ald.Osmanl Devletinde ilkretim II.Mahmut
zamannda zorunlu hale getirildi.Sbyan Mektepleri bugnk anaokulu dzeyinde,ptidaiye Mektepleri ilkretim birinci kademesi,Rtiyeler ilkretim ikinci kademesi,idadiler ise bugnk lise seviyesinde grev yapan kurumlard.Sultaniler ise idadinin zerinde lise seviyesinde retim veren kurumlard.(Darafaka ve Galatasaray Sultanisi gibi)

c--Meslek Kurumlar: 1878 de Mektebi Hukuku ahane,1881 Ticaret Mektebi,1883de Mlkiye Mhendis Mektebi,1891de Baytar
Mektebi, 1859de Mekteb-i Mlkiye,1848de Darl Muallimin,1870de Orman Mektebi gibi bir ok meslek okulu almtr.

d--AznlkveYabanc Okullar: Osmanllarda Rumlara, Ermenilere, Yahudilere, Franszlara, ABDye, talyanlara, Almanlara,
Avusturyaya, Ruslara,ngilizlere ve ranllara ait bir ok okul vard.Mehur Okullar unlardr. 1863de alan Robert Koleji,Avusturya Kz Lisesi,Heybeliada Papaz Okuludur.

e--Darlfnn: Osmanldaki yksek retim kurumlaryd.1870de stanbul Darlfnunu resmen ald.Bugnk stanbul niversitesi
nin temelini oluturmutur.

KLTR,SANAT VE MMAR
A-) Kltr: nsanlarn meydana getirdii maddi ve manevi deerlerin tmne kltr denir. Aile yaps, rf ve adetler, eitim-retim, inanlar, giyim ve kuam kltr oluturan unsurlardr. Osmanl Kltrn oluturan temel etmenler unlardr: a) lk Trk devletlerinden gelen Trk tresi. b) 10. yzyldan itibaren Trk kltrne giren slam inanc (slam Hukuku). c) Hkim olunan corafyann var olan kltr yaps.
Osmanl dnemi Trk kltr, genel itibariyle corafyaya hkim, d kltr deerlerini kendi bnyesinde birletiren ve onlar gelitirerek yeni bir mana kazandran bir zellik tar. 13. yzyln sonlarndan itibaren Bizans snrnda kurulan uc blgelerinde, klasik byk bir devlete ykseliin tarihini yaayan Osmanllar, kltrlerini ulardaki dier kltrlerin gelimelerini de alarak sslemitir. Kurulu dneminde balayan kltrel gelime Fatih dneminde olgunlamtr. 17. yzyl ve sonras klasikleen deerlerin, deien dnya artlaryla karlama dnemidir. 16. yzylda gcnn zirvesine ulaan Osmanl Devleti, bnyesinde birok kltr toplam, fakat dier kltrleri yok etme yoluna gitmemitir. 19. yzylda yeni tarz ve deerler gndeme gelmi, bu dnemde adalama kltre yansmtr.

B-) Sanat-Gzel Sanatlar :

Osmanllarda gelien sanat dallar; mimari, edebiyat, minyatr, musiki, tezhip, inicilik, hattatlk, cam, seyirlik oyunlar ve tiyatrodur. Zanaat dallar ise; dokuma, hal, cilt, maden ve ahap ileridir. Minyatr Sanat: Osmanllarda el yazmalarn ssleyen resimlere minyatr, bu sanat ile uraanlara da nakka denirdi. slam dinine gre resim yasakland iin resim yerine daha soyut olan minyatr tercih etmilerdir. Matrak Nasuh ve Nakka Osman nemli minyatr ustalarndandr. Dier nemli minyatr sanatlar Niari, Nakka Hasan Paa, Kalender ve Levnidir. eker Ahmet Paa nemli ressamlardandr. 19. yzylda resim dalnda Osman Hamdi Bey Gzel Sanatlar Okulunu aarak Bat Tarznda Resim Sanatnn gelimesi yolunda ilk adm atmtr. Keramik Sanat: Osmanllarda ilk defa keramik ve inicilik 16. yzylda znikte balamtr.17. yzyldan itibaren znik keramik ve ini merkezi olarak nemini kaybetmitir. inicilik Sanat: Kkeni Orta Asyaya kadar giden ini sanat, Osmanllarda gelimitir. Osmanllarn ini merkezi nceleri znik iken daha sonra Ktahya olmutur. Osmanl ini sanatnn en nemli rneklerini, 16. yzyl ortasndan 18. yzyln ikinci yarsna kadar znik sr alt tekniiyle yaplan krmz iniler tekil etmektedir. Osmanl dnemi inilerinde bitkisel motifler ile sar, yeil ve krmz renkler kullanlmtr. Cilt Sanat: Osmanllarda cilt sanat, zellikleri deri ciltler, eitli malzemeleri ve zengin bezemeleri ile dikkat eker. Deri ciltler zerine farkl tekniklerle bezemeler yaplmtr. Bu ile uraanlara mcellit denirdi. Hat Sanat: Gzel yaz yazma sanatdr. slamiyete geile balamtr. Hat sanat ile uraanlara hattat denir. slam lkelerinde resim sanatnn yerini almtr. Trk yaz sanat, en parlak dnemini Osmanl hattatlaryla yaamtr. 13. yzyln sonlarndan itibaren hattatlar sls, nesih, muhakkak, reyhan, tevki ve rika gibi yaz eitleri kullanmlardr. Amasyal eyh Hamdullah, Ahmet Karahisari, Hafz Osman, Mustafa Rakm Efendi ve Kazasker Mustafa izzet nemli hattatlardand. Mzik: Osmanllar, Trk mzik geleneini devam ettirerek Osman Bey zamannda Mehterhane denilen mzka takmn kurmulardr. Tokatl Dervi mer Gleni, Nihani, Mustafa Itri Efendi, nemli mzisyenlerdendir. !8 ve 19. yzyllarda Trk mzinde Batnn etkisi grlmeye balanmtr. Bu dnemde tek sesli mzikten ok sesli mzi e geilmitir. II. Mahmut Mzka-i Humayunu kurarak rgn bir mzik eitimi balatm, bir anlamda konservatuar amtr. 19. yzylda smail Dede Efendi, Dellalzade smail Efendi, Hac Arif Bey ve rencisi evki Bey gibi nl mzisyenler yetimitir. Tezhip Sanat: Kitaplarn altnla yaldzlanmasna tezhip, tezhip yapanlara da mzehhip denirdi. Her kitaba uygulanmaz sadece deerli kitaplara uygulanrd. Tiyatro ve Dier Seyirlik Oyunlar: Trklerin Orta Asyadan bu yana devam eden kukla, dans ve birtakm taklit oyunlar Osmanl Devletinde de devam etmitir. Trk tiyatrosu; Kyl Tiyatrosu, halk Tiyatrosu, Saray Tiyatrosu ve Bat tiyatrosu olmak zere drt blme ayrlrd. lk Trke tiyatro oyunu inasinin air Evlenmesidir. Cam Sanat: Camilerde ve ahap binalarda kullanlmtr. Kk renkli cam paralar bir araya getirilerek yaplr.

67

C-) Mimari : Osmanl mimarisi 15. yzyln ikinci yarsna kadar Seluklu ve Beylikler mimarisinin etkisinde kalmtr. Klasik dnemde Trk mimarisi evrensel deerde bir retme gcne sahip olmu ve stn bir nitelie kavumutur. Osmanl mimarisi, zellikleri bakmndan dneme ayrlr: 1- Erken Dnem: Osmanl Devletinin kuruluundan 15. yzyln ikinci yarsna kadar geen dnem, Osmanl mimarisinde erken dnem olarak anlr. Bu dnem, genelde Seluklular ve beylikler dnemi mimari zelliklerini tar. Bu dnemde yaplan mimari eserlerden bazlar unlardr; znikte Hac zbek Camii ve Yeil Camii, Bursada Ulu Camii, Hdavendigar Camii ve Yeil Camii, Edirnedeki Ulu Camii ve erefeli camii,Fatih tarafndan yaptrlan Topkap Saray sivil mimarinin en nemli rneklerinden biridir.Yldrm Bayezt tarafndan yaptrlan Anadolu Hisar ile Fatih Sultan Mehmet tarafndan yaptrlan Rumeli Hisar ve Topkap Saraynn surlar askeri mimarinin en gzel rnekleridir.
2- Klasik Dnem: Mimari alanda bu dneme damgasn vuran Mimar Sinandr. Trk mimarisi Mimar Sinan ile doruk noktasna ulamtr.
Drt yzden fazla eser brakan Mimar Sinan, ehzade Camiini raklk, Sleymaniye Camiini kalfalk ve Selimiye Camiini de ustalk eseri olarak kabul etmektedir. Mimar Sinan, yalnzca mimari eserler meydana getirmekle kalmam Mimar Davut Aa ile Mimar Mehmet Aa gibi nl mimarlar da yetitirmitir.17. yzyln en nemli mimar ise Sultan Ahmet Camiini yapan Mimar Mehmet Aadr.

3- Ge Dnem: 18. yzylda (Lale Devrinde) Trk mimarisi kendi slubundan uzaklaarak Avrupa mimarisinden etkilenmitir. Bu dnemde
Avrupa mimarisinin barok ve rokoko tarzlar mimarimize girmitir(17401808). Avrupa mimari tarznn etkisinde yaplan ilk eser Nur-u Osmaniye Camiidir.(III.Osman dneminde) 19. yzylda bat kaynakl Ampir slp adl yeni bir mimari akm ortaya kmtr(18081860).1900 ylndan sonra Neo Klasik denilen eski Osmanl mimarisi yeniden nem kazanmtr.Osmanl mimarisi dini, sivil ve askeri mimari olmak zere blme ayrlmaktadr.

Ksaca Sanat-Mimari
Osmanl Klasik mimarisi, Fatih dneminde olutu.Kurulu dnemindeki eserler: Bursada Ulu Cami, Yeil Cami ve Yeil Trbe. Edirnede Muradiye ve erefli Cami 2) Ykselme Dneminde: stanbuldaki inili Kk, Topkap Saray ve Bayezid camisi 3) Bu dnemde yetien nl en mimar ise; Mimar Sinandr.Mimar Sinan n nemli eserleri; ehzade Camii (raklk eseri),Sleymaniye Camii (Kalfalk eseri) ve Selimiye Camii (Ustalk eseri)dir. 4) Ressam Levni, nemli sanatlardandr. 5) lll.Selim mzie yeni bir makam getirdi. (Suzidilara) 6) 1881 ylnda Sanay-i Nefise mektebi ald. 7) Abdlhamitin emri ile ASAR-I ATKA ad verilen ilk Arkeoloji Mzesi kuruldu. 8) Hac Arif, Tanburi Cemil ve Dede Efendi nemli mzisyenlerdendir. 9) 18. Yzylda bat etkisiyle Barok-Rokoko mimarisi tarznda eser verildi. 10) XIX. yzylda Osmanl mimarisinden tamamen uzaklald. Avrupa mimarisi egemen oldu.Dolmabahe, Haydarpa a, Numune Hastanesi, Beylerbeyi ve Yldz Saray Barok tarznda yaplan eserlerdir. 1)

OSMANLILARDA BASIN VE YAYIN

Osmanllarda ilk matbaa Lle Devri'nde stanbul'da kurulmutur (1727). Bu ilk matbaann kurucular Sait Efendi ve brahim Mteferrika' dr. Burada baslan ilk eser ise Vanl Mehmet tarafndan yazlan Vankulu Lugatdr.

Osmanllarda Gazetecilik
Osmanl devletinde ilk resm gazete, II. Mahmut zamannda haftalk olarak karlan Takvim-i Vekayi'dir (1831). Bu gazete Cumhuriyet dnemine kadar varln srdrmtr. Trke olarak karlan bir baka gazete ise Ceride-i Havadis'tir (1840). lk zel Trk gazetesi Agh Efendi ve inasi'nin 1860'ta kardklar Tercman- Ahval'dir. inasi ayrca 1862'de Tasvir-i Efkr adyla bir fikir gazetesi kard. Namk Kemal bu gazetede bayazard. 1866'da karlan Muhbir isimli gazetede Ali Suavi laisizmi iledi. II. Merutiyet'in ilnndan sonra basn ve yayn hayatnda yeniden canlanma grld. Hseyin Cahit, Tevfk Fikret ve Hseyin Kzm, Tanin Gazetesini kardlar. ttihat ve Terakki ynetimine kar olanlar Volkan Gazetesini kardlar. Volkan gazetesi 31 Mart Olay 'nn kmasnda etkisi olduu gerekesiyle kapatld. 31 Mart Olay 'ndan sonra iktidarn glendiren ttihat ve Terakki Cemiyeti, basna uygulanan sansr arlatrd. I. Dnya Savann kmasyla Osmanl basn hayat tmyle durgun bir dneme girdi. Ancak I. Dnya Sava'nn sonuna doru Yenign, Akam, kdam ve Gleryz gibi gazeteler karld.

Osmanllarda Dergicilik
Osmanl Devleti'nde ilk dergi Mecmua-i Fnun adyla Mnif Paa tarafndan, ilk resm dergi ise Mir'at adyla Mustafa Refik tarafndan 1862'de, ilk mizah dergisi Diyojen adyla Teodor Kasap tarafndan 1872'de karld. Daha sonra bu dergiyi Hayal ve ngrakl Tatar isimli mizah dergileri izledi. XX. yzyln ilk eyreinde Gen Kalemler ve Trk Yurdu dnce hayatmza nemli katklar yapm dergilerdir. Ayn dnemde mizah trnde Hokkabaz Hoca Nasreddin ve Geveze gibi dergiler yaynlanmtr. I. Dnya Savann sonunda Aydnlk ve Aydede adl mizah dergileri karlmtr.

Ayhan SNMEZ Tarih retmeni

www.tarihogretmeni.net

68