1 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

Η Αίγυπτος
Στην Αίγυπτο η ζωή βρισκόταν σε άμεση σχέση με το Νείλο. Ο αιγυπτιακός λαός, έχοντας
ως επικεφαλή το Φαραώ κατασκεύασε λαμπρά έργα.

2.1. Η χώρα
Η Αίγυπτος καταλαμβάνει το κομμάτι της βορειοανατολικής Αφρικής που διαρρέεται από
τον Νείλο. Ο ποταμός δημιουργεί μία γόνιμη λωρίδα γης από τις εκβολές στη Μεσόγειο
Θάλασσα. Έτσι κόβεται στα δύο η έρημος. Στα αριστερά βρίσκεται η Λιβύη και δεξιά η
ερυθρά θάλασσα και η χερσόνησος του Σινά. Ο Νείλος πλημμυρίζει. Όταν έπεφτε η στάθμη
των Νερών έμενε ένα παχύ στρώμα γόνιμης λάσπης. Η Αίγυπτος χωρίζονταν σε δύο μέρη:
στην Άνω - νότια - Αίγυπτο και στην Κάτω - βόρεια - Αίγυπτο.

2.2. Οικονομική, κοινωνική και Πολιτική οργάνωση

Οικονομία
Η οικονομία βασίζονταν στην άρδευση των χωραφιών και στην συντήρηση των καναλιών.
Επειδή οι αγροτικές εργασίες ήταν δύσκολες έπρεπε να συνεργαστεί ο λαός. Καλλιεργούνταν
δημητριακά, οπωροφόρα, κηπευτικά και άλλα. Ασχολίες ήταν η κτηνοτροφία και το ψάρεμα.
Η ανάγκη για οργάνωση του Κράτους κάτω από ενιαία εξουσία επιβλήθηκε από την ανάγκη
για συστηματική Αγροτική παραγωγή. Υπήρχε εξειδίκευση των επαγγελμάτων.
Μεταλλουργοί, ξυλουργοί, ναυπηγοί, φρόντιζαν για την κάλυψη των απαραίτητων αναγκών.
Οι καλύτεροι τεχνίτες εργάζονταν στα Βασιλικά εργαστήρια. Το πλεόνασμα των
παραγομένων αιγυπτιακών αναγκών εξάγονταν σε άλλες χώρες. Ένας αρκετά μεγάλος
αριθμός αιγυπτίων ασχολούνταν στις διοικητικές υπηρεσίες. Ήξεραν τη δύσκολη η
ιερογλυφική γραφή για αυτό και ήταν απαραίτητοι για τη λειτουργία της αιγυπτιακής
γραφειοκρατίας (γραφείς). Μεγάλη δύναμη είχαν οι ιερείς, καθώς υπήρχε θεοκρατικό
πολίτευμα και οι επαγγελματίες στρατιωτικοί.

Η κοινωνία
Ο φαραώ βρισκόταν στην κορυφή της κοινωνίας. Ήταν ο ίδιος Θεός και ενσάρκωση του
Κράτους. Είχε απόλυτη εξουσία. Πιο κάτω βρίσκονταν οι ανώτατοι κρατικοί υπάλληλοι, οι
γράφεις και ιερείς. Σημαντική θέση κατείχαν οι στρατιωτικοί. Η συντριπτική πλειοψηφία των
2 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

αιγυπτίων αποτελούνταν από ελεύθερους πολίτες. Υπήρχαν και δούλοι οι οποίοι εργάζονταν
σε δημόσια έργα κυρίως. Και την περίοδο του Νέου Βασιλείου (1540-1075 π.Χ.) το αυστηρό
αυτό κοινωνικό σύστημα να χαλαρώνει και να γίνεται πιο ευέλικτο.

Η πολιτική οργάνωση

Ήδη από τις αρχές της Τρίτης χιλιετίας κυριαρχούσε η ιδέα της θεοποίηση του Φαραώ ο
οποίος αναφερόταν στις επιγραφές θεός. Ακόμα και οι επιγραφές που τον παρουσιάζουν ως
άνθρωπο δηλώνουν ότι πρόκειται για θεό με ανθρώπινες ιδιότητες. Το κράτος της Αιγύπτου
είχε θεοκρατικό χαρακτήρα, δηλαδή εννοείται εκείνο το σύστημα διακυβέρνησης στο οποίο
Θεός θεωρείται ανώτατος αρχών και η διακυβέρνηση γίνεται από έναν παγκόσμιο άρχοντα,
ελέου θεού μονάρχη ή το ιερατείο της επίσημης θρησκείας του Κράτους.

2.4. Πολιτισμός
Η θρησκεία

Αρχικά κάθε πόλη είχε ένα δικό της Θεό- προστάτη. Στην Αίγυπτο επικράτησε οι πολυθεΐα.
Οι θεοί παριστάνονταν έχοντας ανθρώπινο σώμα και κεφάλι ζώου. Γενικά πάντως υπήρχαν
κάποιοι Πολλοί γνωστοί θεοί σε όλη την αιγυπτιακή επικράτεια όπως ο Ρα, η Ίσιδα, ο Ώρος,
ο Όσιρις. ο Ακενατών μάταια προσπάθησε να επιβάλει πως μόνη η λατρεία τη λατρεία του
Ρα. Οι αιγύπτιοι πίστευαν στη μεταθανάτια ζωή αν δεν καταστρέφονταν το υλικό σώμα. Για
αυτό ταρίχευαν τα νεκρά σώματα και τα έθαβαν σε τάφους μαζί με διάφορα σκεύη. Εξαιτίας
αυτής της αντίληψης κατασκευάστηκαν για τους Φαραώ και τους μικρούς των ανώτερων
τάξεων ταφικά μνημεία τα οποία είχαν διακοσμηθεί με πολυτελή τρόπο. Μέσα σε αυτά
βρέθηκαν πολλά πολύτιμα αντικείμενα.
3 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

Η γραφή

Από την 4η χιλιετία π.Χ. οι αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν την ιερογλυφική γραφή όπου κάθε
χαρακτήρας ήταν και ένα σύμβολο. Ήταν μία δύσκολη γράφη και για αυτό υπήρχε μία
ειδικευμένη ομάδα ανθρώπων οι γράφείς οι οποίοι είχαν διοικητικά καθήκοντα. Κατά το νέο
Βασίλειο και ένας απλός πολίτης μπορούσε να γίνει γραφέας. Τα ιερογλυφικά
αποκρυπτογραφήθηκαν το 1822 από το Γάλλο αιγυπτιολόγος ζαν Φρανσουά Σαμπολιόν, με
τη βοήθεια της στήλης της Ροζέτας όπου το ίδιο κείμενο ήταν γραμμένο σε ιερογλυφικά, σε
απλά ιερογλυφικά και σε ελληνικά.

τα Γράμματα

Τα κείμενα ασχολούνται κυρίως με τα κατορθώματα των Φαραώ ή έχουν Θρησκευτικό και

λυρικό περιεχόμενο Ή μας αναφέρουν λαϊκές διηγήσεις. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας Της
δυσκολίας των ιερογλυφικών.

Οι επιστήμες

Στην Αίγυπτο αναπτύχθηκαν εμπειρικά οι αστρονομικές γνώσεις: α) καθιερώθηκε το

ημερολόγιο των 365 ημερών β) το έτος χωρίστηκε σε εβδομάδες και μήνες, γ) η ώρα
προσδιορίστηκε με βάση την ηλιακή σκιά. Παράλληλα αναπτύχθηκε η γεωμετρία ως τρόπος
για τη μέτρηση των καλλιεργήσιμων γαιών και τα μαθηματικά. Εξαιτίας της ταρίχευσης
αναπτύχθηκε η ανατομία και η ιατρική. Οι αιγύπτιοι ήτανε φημισμένοι γιατροί.

Οι τέχνες

Οι τέχνες βρίσκονταν στην υπηρεσία του Φαραώ. Μέσω αυτών προβάλλονταν η Ζωή και η
δράση του ανώτατου άρχοντα. Στην αρχιτεκτονική τα έργα χαρακτηρίζονταν από τις μεγάλες
διαστάσεις που είχαν. Χαρακτηριστικές είναι οι πυραμίδες, οι μεγάλοι ναοί στο Λούξορ και
στο Καρνάκ. Στις επιφάνειες πολλών ναών και τάφων εξιστορούνταν η ζωή των Φαραώ από
4 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

ζωγραφικές ή ανάγλυφες παραστάσεις. Σπουδαία έργα μικρότερων διαστάσεων

κατασκευάστηκαν από ξύλο η πέτρα. Σπουδαία Ήταν και τα έργα μικροτεχνίας.

Απαντήσεις στις ασκήσεις του βιβλίου (σελ. 30)

1. Ο αιγυπτιακός πολιτισμός επηρεάστηκε ανεξίτηλα από την περιοχή όπου γεννήθηκε

και άκμασε. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η παρουσία του Νείλου ο οποίος με τις ετήσιες
πλημμύρες πρόσφερε γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια σιτηρών και οπωροφόρων
δέντρων. Οι Επιστήμες όπως η γεωμετρία και τα μαθηματικά αναπτύχθηκαν από την
ανάγκη καταμέτρησης της καλλιεργήσιμης γης. Άλλωστε η αυτάρκεια, και το
πλεόνασμα πολλές φορές σε αγροτικά προϊόντα, ευνόησαν την πνευματική ζωή και
το εξαγωγικό εμπόριο. Η έρημος, Άλλωστε, η οποία καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος
της χώρας δρούσε ως παράγοντας ασφαλείας και απομόνωσης καθώς μόνο από τη
Χερσόνησο του Σινά μπορούσαν να μπουν εισβολείς στη χώρα.
2. α) Η βασική οικονομική ασχολία των αιγυπτίων ήταν η καλλιέργεια της γης.
Χρησιμοποιούσαν εξημερωμένα ζώα όπως τα βόδια.
β) πίστευαν στη μεταθανάτια ζωή. Για αυτό έβαζαν δίπλα στον νεκρό πράγματα τα
οποία θα του ήταν χρήσιμα.
γ) μεγάλη διάδοση είχε η καλλιέργεια των δημητριακών και ειδικά των σιτηρών.

3. Η επινόηση και η χρήση της γραφής είχε πολύ σημαντικές επιδράσεις στον
Αιγυπτιακό πολιτισμό. Η γνώση έγινε κτήμα περισσότερων ανθρώπων και μπορούσε
να διατηρηθεί πλέον καθώς ήταν χαραγμένη στην πέτρα ή στον πάπυρο. Η σοφία
έγινε κτήμα περισσότερων ανθρώπων. Γενικά, η γραφή αποτελεί τη βάση κάθε
πολιτισμού καθώς μέσω αυτής αποτυπώνονται τα αποτελέσματα της ανθρώπινης
ευφυΐας.
4. Εκτός Ίσως από λόγους προσωπικής πίστης ο Αμένοφις Δ΄ κοιμήθηκε και από
πολιτικούς λόγους Για την καθιέρωση του μονοθεϊσμού στην Αίγυπτο. Η χώρα Ήταν
τεράστια. Ο φαραώ κυβερνούσε Με τη βοήθεια μιας εκτεταμένης γραφειοκρατικής
μηχανής. Ωστόσο υπήρχε και η τάξη των ιερέων η οποία είχε αποκτήσει μεγάλη
δύναμη και αντιμάχονταν τη Βασιλική εξουσία. Η προσπάθεια επιβολής του
μονοθεϊσμού εντάσσεται μέσα στο πλαίσιο μιας προσπάθειας αποδυνάμωσης του
ιερατείου. Άλλωστε ο πολυθεϊσμός κατακερματίζεται θρησκευτικά την Αίγυπτο σε
5 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

μία εποχή που ο φαραώ προσπαθούσε να επεκτείνει την εξουσία του πέρα από τα
σύνορα της χώρας. Η προσπάθεια αυτή δεν πέτυχε επειδή το Αιγυπτιακό ιερατείο
ήταν ήδη πολύ ισχυρό καθώς οι Πολιτιστικές αντιλήψεις ήταν βαθιά ριζωμένες στον
απλό λαό.
5. Η πολιτική οργάνωση των αιγυπτίων έχει πολλές ομοιότητες με την πολιτική
οργάνωση των λαών της Μεσοποταμίας.
Και στις δύο περιπτώσεις αρχικά η εξουσία βρισκόταν στα χέρια τοπικών ηγεμόνων
οι οποίοι δρούσαν στα όρια της φυλής (Αίγυπτος) ή της πόλης (Σουμέριοι). Η
οργάνωση ήταν πατριαρχική. Ο ηγεμόνας ήταν ταυτόχρονα ανώτατος στρατιωτικός
διοικητής, θρησκευτικός άρχοντας και δικαστής.
-Στα ύστερα χρόνια οι σκληρές συνθήκες ζωής ανάγκασαν τις φίλες να ενωθούν κάτω
από την ηγεσία ενός ανώτατου μονάρχη ο οποίος θεοποιήθηκε(θεοκρατική αντίληψη
της εξουσίας).
-Ο ανώτατος άρχοντας κυβερνούσε με τη βοήθεια των ανώτερων τάξεων καθώς και
της Βασιλικής γραφειοκρατίας.
-Σημαντική θέση κατείχαν οι στρατιωτικοί ιερείς και οι βασιλικοί υπάλληλοι.
Στη βάση της κοινωνίας δρούσαν οι ελεύθεροι πολίτες οι οποίοι ασκούσαν διάφορα
επαγγέλματα, και οι δούλοι.
6 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

Τράπεζα θεμάτων

2.1-2.2

1. Πώς καλύπτονται οι ανάγκες της διοίκησης στην αρχαία Αίγυπτο;

2. Ποια ήταν η κοινωνική διάρθρωση στην αρχαία Αίγυπτο;
3. Να εξηγήσετε γιατί η πολιτική οργάνωση του αιγυπτιακού Κράτους χαρακτηρίζεται
θεοκρατική.

2.4

1. Ποιες αντιλήψεις είχαν οι αρχαίοι αιγύπτιοι για τους θεούς;

2. Πώς αποκρυπτογραφηθεί καν τα ιερογλυφικά και ποιες πληροφορίες μας προσέφερε
η αποκρυπτογράφηση τους;
3. Ποιες αντιλήψεις είχαν οι αρχαίοι αιγύπτιοι για το θάνατο και Σε ποιές επιστημονικές
γνώσεις τους οδήγησαν οι αντιλήψεις αυτές;
4. Πώς προβαλλόταν Η δύναμή του Φαραώ μέσω των έργων της αιγυπτιακής τέχνης;
ναι αναφέρεται χαρακτηριστικά έργα.
7 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

1Ο Κριτήριο αξιολόγησης
2.1-2.2

Α. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν ως προς την ορθότητά τους, με την
ένδειξη "σωστό" ή "λάθος" (τράπεζα θεμάτων)

1. Η πολιτική οργάνωση στην αρχαία Αίγυπτο βασίστηκε στην ιδέα της

θεοποίηση του Φαραώ.
2. Ο φαραώ έλεγχε στην αρχαία Αίγυπτο τον κύριο όγκο της βιοτεχνίας και
του εμπορίου.
3. Η βάση της οικονομίας της αρχαίας Αιγύπτου ήταν η γεωργία.
4. Στην αρχαία Αίγυπτο Βασιλική υπάλληλοι συγκέντρωναν έναν ποσοστό
της γεωργικής παραγωγής για το Φαραώ.
5. Ο ιστορικός Ηρόδοτος αποκαλεί την Αίγυπτο δώρο του Νείλου.

Μονάδες 10

Β. Να εξηγήσετε τον ιστορικό όρο: Φαραώ

Μονάδες 15

Γ. Ποια ήταν η κοινωνική διάρθρωση στην αρχαία Αίγυπτο; (τράπεζα θεμάτων)

Μονάδες 25

Δ. Ποια ήταν η σημασία του Νείλου για τους αιγυπτίους; να απαντήσετε λαμβάνοντας
υπόψη σας το παρακάτω παράθεμα (σχολικό βιβλίο, σελίδα 21, παράθεμα 1).
8 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

Η σημασία του Νείλου για τους Αιγυπτίους

Ο Νείλος δεν κομίζει μόνον το νερό. Η πλημμύρα φτάνει φορτωμένη με λάσπη που
αποσπάται κυρίως από τα ηφαιστειογενή χώματα της Άνω Αβυσσηνίας. Στην Αίγυπτο, η
πιο αργοκύλιστη πορεία του ποταμού ευνοεί την πρόσχωση στα χωράφια που σκεπάζει
τότε. Αυτό που συνθέτει τούτο το τόσο εύφορο έδαφος της Αιγύπτου, που επιτρέπει
σήμερα δύο ή τρεις σοδειές τον χρόνο, είναι αυτή η λάσπη, συμπληρωμένη με το
φυλλόχωμα. Καταλαβαίνουμε το γιατί οι Αιγύπτιοι, βλέποντας αυτή την πλημμύρα, που
τους φέρνει συγχρόνως νερό και χώμα, την έκαναν θεό, τον Χαπί, και συνέθεσαν ύμνους
προς τιμήν του: «Χαίρε Χαπί, βγες σε τούτη τη γη και φτάσε για να δώσεις τη ζωή στην
Αίγυπτο· εσύ που κρύβεις τον ερχομό σου μες στα σκοτάδια [οι Αιγύπτιοι δεν γνώριζαν
τις πηγές του Νείλου]... Κύμα που απλώνεται πάνω στα περιβόλια ... για να δώσει τη ζωή
σ’ όλους όσους διψούν. Από τη στιγμή που υψώνεται, η γη φωνάζει από αγαλλίαση,
χαίρεται κάθε κοιλία, κάθε ώμος σαλεύει από το γέλιο, κάθε δόντι αλέθει...».

Jean Vercoutter, Η αρχαία Αίγυπτος, μετ. Αριστέα Παρίση, εκδ. Μ. Καρδαμίτσα, 1994,
σ. 22-23.

Μονάδες 50
9 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

2Ο Κριτήριο αξιολόγησης
2.4

Α. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν ως προς την ορθότητά τους, με την
ένδειξη "σωστό" ή "λάθος" (τράπεζα θεμάτων)

1. Τα αρχαία αιγυπτιακά κείμενα λογοτεχνικού περιεχομένου είναι

ελάχιστα.
2. Στην αποκρυπτογράφηση της αρχαίας αιγυπτιακής γραφής βοήθησε
το κείμενο της στήλης της Ροζέτας.
3. Η αποκρυπτογράφηση της ιερογλυφικής γραφής οφείλεται στον M.
Ventris.
4. Η αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών οφείλεται στον M. Ventris
και τον J. Chadwick.
5. Η στήλη της Ροζέτας, χάρη στην οποία έγινε δυνατή η
αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών, είχε χαραγμένο ένα κείμενο
που υμνούσε το Μέγα Αλέξανδρο.

Μονάδες 10

Β. Να εξηγήσετε τον ιστορικό όρο: Στήλη της Ροζέτας

Μονάδες 15

Γ. Ποιες αντιλήψεις είχαν οι αρχαίοι αιγύπτιοι για τους θεούς και ποιες για το θάνατο;
(τράπεζα θεμάτων)

Μονάδες 25
10 2Ο Κριτήριο αξιολόγησης

Δ. Τι γνωρίζετε για τη χρήση της γραφής στην αρχαία Αίγυπτο και ποια ήταν τα
πλεονεκτήματα του επαγγέλματος του γραφέα σύμφωνα με το παρακάτω παράθεμα (σχολικό
βιβλίο, σελίδα 29, μάθημα 5).

Ένας γραφέας μιλά για τα πλεονεκτήματα του επαγγέλματός του

Μου λένε ότι εγκατέλειψες το γράψιμο και άρχισες τις διασκεδάσεις, ότι προτιμάς να δουλεύεις
στα χωράφια και γύρισες την πλάτη σου στα γράμματα. Δε θυμάσαι την κατάσταση του
καλλιεργητή που αντιμετωπίζει την καταγραφή του φόρου της σοδειάς, όταν το φίδι έχει πάρει το
μισό σιτάρι και ο ιπποπόταμος έχει καταβροχθίσει το υπόλοιπο; Τα ποντίκια αφθονούν στα
χωράφια. Οι ακρίδες έρχονται. Τα βόδια καταβροχθίζουν. Τα σπουργίτια φέρνουν καταστροφή
στον καλλιεργητή. Ό,τι απομένει τελικά στο αλώνι το αρπάζουν οι κλέφτες. Το ζευγάρι τα βόδια
πέθαναν, ενώ όργωναν και αλώνιζαν. Και τώρα έρχεται ο γραφέας στην όχθη του ποταμού για να
καθορίσει το φόρο της σοδειάς. Οι επιστάτες κρατάνε ξύλα και οι Νούβιοι ραβδιά από φοίνικα και
λένε «φέρτε το σιτάρι», αν και δεν υπάρχει καθόλου. Δέρνουν τον καλλιεργητή, τον δένουν και τον
πετάνε στο πηγάδι με το κεφάλι προς τα κάτω. Έδεσαν τη γυναίκα του μπροστά του, τα παιδιά του
είναι στα δεσμά. Οι γείτονες τους παρατάνε και φεύγουν. Έτσι το σιτάρι τους χάνεται. Όμως ο
γραφέας είναι πάνω απ’ όλους. Αυτός που δουλεύει στο γράψιμο δε φορολογείται, δεν έχει να
πληρώσει χρέη. Πρόσεξέ το καλά.

Α. Gardiner, Η Αίγυπτος των Φαραώ, μετ. Δ. Παυλάκης, εκδ. Φόρμιγξ, 1996, σ. 48-49.

Μονάδες 50