ÜTOPYA VE KENT

Dr. Öğretim Üyesi Tuğçe Şanlı

Dersin Amacı

Bu dersin amacı ‘var olan’ın eleştirisini idealize edilmiş kent ve toplum örnekleri
üzerinden açıklayan ütopyacı yaklaşımlarını ortaya koyarak aslında günümüz
kentlerinin oluşumuna da katkı sağlayan, tarihten günümüze uzanan ütopya
anlatımlarının mimarlık, kentsel tasarım dolayısıyla da kentlerin biçimlenmesine
olan etkilerinin kavranmasını sağlamaktır.
DERS KAPSAMINDA YARARLANILAN KAYNAKLAR VE YARDIMCI OKUMA KAYNAKLARI

• Özgen, L., (2005). Ütopya ve Tasarım. Ürün Yayıncılık, Ankara.

• Eryıldız, S.,(2003). Batıkent: inceleme. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Harvey, D. and Çağlayan-Gambetti, Z., (2008). Umut mekanları. Metis.

➢ Bacon, F. (2014). Yeni Atlantis. Alfa yayınları.

➢ Calvino, I. (2002). Görünmez Kentler. Yapı Kredi Yayınları.
➢ Callenbach, E. (2011). Ekotopya. Agora Kitaplığı.
➢ Campella, T. (1602). Güneş Ülkesi (1 (yılı 20). SAY Yayinlari.
➢ Havemann, R. (2000). Yarın. Kaynak Yayınları.
➢ Huxley, A. (2016). Cesur Yeni Dünya (10th ed.). İthaki Yayınları.
➢ Lang, F. (1927). Metropolis.
➢ More, T. (1516). Ütopya (4. basım 2). Alfa yayınları
➢ Orwell G. (2016). 1984. Can yayınları.
➢ P.M. , (2002) Bolo Bolo, Kaos Yayınları
➢ Zamyatin, Y. (2019), Biz, İthaki yayınları
Dersin Kapsamı

Ders temelde üç bölümden oluşmaktadır:

• İlk bölümde ütopya, kent kavramı ve tarih içinde gelişimi genel hatlarıyla ortaya
konulurken.
• Sonraki haftalarda sunumlar üzerinden incelenmek üzere çeşitli kaynaklarla dünya
tarihinde ortaya konan ütopyalar ve distopyalar irdelenecektir. Bu kapsamda, dersin
takip eden haftaları ise grup çalışmalarının sunumlarına ayrılmıştır.
• Son haftalarda ise eylemsel ütopyaların Türkiye örnekleri incelenecektir ve güncel
kentleşme yaklaşımlarının ütopya-distopya dinamiklerine yaptığı göndermelerle
günümüz kentleşmesi üzerinden tartışmalar irdelenecektir.
 TDK = Gerçekleştirilmesi imkansız tasarı veya düşünce
Ütopya Nedir?
Longman Dictionary = Perfect society
Cambridge Dictionary = An imaginary place where everything is perfect
Yunan Dilinde….

U = Hayal ürünü /var olmayan UTOPIA

OU = yok /hiç OUTOPIA TOPOS = yer, mekan, toprak tanrıçası, ülke

EU = iyi EUTOPIA

Ütopyalar:
Yok ülkenin, yok kentin, olmayan mekanın, iyi yerin, hayal ürünü düzenin arayışıdır.
Toplumsal dengenin, zenginliğin, uygarlığın isteğidir.
Kendisinde olmayanın nasıl ve ne şekilde gerçekleştirileceğine ilişkin bir arayıştır.
Yani bir sorgulama, bir eleştiri ve olması gerekene ilişkin bir öneridir.
İdeal yaşam biçimi, toplum ve kentin inşasıdır.
Ancak…

Genel Toplumsal tedirginliğe karşı zorunlu olarak yeni bir düzen düşleyen, iyi formüle edilmiş bir eylem planına
köprü oluşturan ve herkesin mutlu olduğu kabul edilen ütopyalar:

• Mevcut olanın içinden mevcudu eleştirirken tarihsel ve siyasal olgunluğa, toplumsal uygunluğa erişemedikçe
düşten öteye geçemez.
• Ve aslında var olanın değiştirilebilmesi için toplumsal, siyasal yada ideolojik bir mücadele öngörmez, bu
mücadeleden kaçıştır, ütopya – düş alemindedir.
• Var olanın en sert eleştirisini sunarken bir çözüm yolu üretmeden mevcudu yok sayıp sıfırdan bir oluşum öngörür.
• Kendince doğruları idealize ederken düşüncelerini, önerilerini, tasarılarını sınamaz, nasıl gerçekleşeceğiyle
ilgilenmez, kurduğu dünyanın sonuçları da ortada yoktur.

Tıpkı boş bir alanda tasarım yapmakla mevcut dokuyu iyileştirmek üzere yapılı çevrede tasarım yapmak arasındaki
fark gibi..
Bu yönüyle mimarlık ve şehirciliğin ilgi alanı olduğu kadar felsefe ve bilimkurgunun da ilgi alanındadır.
Ütopya Kent ve Toplum İlişkisi

«İlk ütopya kentin kendisidir…»

Lewis Mumford

• Yapay, kurgusal ya da gerçeklikten uzak da olsa ütopyalar,

insanın – toplumun tecrübe ettiği bir yaşam deneyimini kentsel deneyim bağlamında kurgular

• Mekan – kentsel mekan ütopyayı gerçek hayata katan temel kategoridir.

• İdeal yaşam, ideal toplum, ideal yönetimin gerçekleştiği mekan YANİ ideal kent.
Ütopya ve Kent – tarih içinde gelişimi

• Özellikle kentsel bunalımın yaşandığı sanayi devrimi sonrası süreç, yoğun makineleşme ve kentleşme
sürecinde yaşanan dengesiz toplumsal ve ekonomik dağılımlar ortaya çıkan toplumsal çelişki ve
çatışmalar zaman içerisinde kentleri sağlıklı yaşam alanları olmaktan uzaklaştırırken, hoşnutsuzluk ve
mutsuzluk alanlarına dönüştürmüştür.

• 19. Yüzyıla gelindiğinde ütopyalarda kentlere yönelik eleştirilerle birlikte, dönemin büyük ölçekli
kentlerinin (Londra ve Paris gibi) önü alınamaz nüfus artışı ve kırsal alana doğru yayılan kentleşme
yapısının sonucunda ütopyacılar yeni bir kurgu arayışına gitmişlerdir.

• Takip eden dönemde 20. yüzyılda kentin aşırı yoğun nüfus artışının devam etmesi, giderek
doğadan kopan ve çevrenin yaşamsal değerlerini yok ederek yaşama işlevlerini güçsüzleştiren
bir niteliğe bürünmesine sebep olmuştur. Bu açıdan bakıldığında son dönem ütopyalarının
daha gelecekçi ve kimi zaman teknolojinin yanı sıra sürdürülebilirlik akımının etkisinde kırsal
yaşam arayışına özlem duyarak gelişmesi ortaya çıkmaktadır.
Ütopyaları nasıl kategorize edebiliriz?
KLASİK ÜTOPYALAR
• Eflatun (Platon) – Devlet
– Atlantis (MÖ. 400)
• Thomas More – Ütopya (1516)
• Francis Bacon – Yeni Atlantis (1627)
• Campanella – Güneş Kenti (1643)
• Italio Calvino - Görünmez Kentler
(1972)
EYLEMSEL ÜTOPYALAR
• Robert Owen – Yeni Uyum (1799-1825)
• Fourier – Phalanstere (1820)
• Ebenezer Howard – Bahçe Kent (1898)
• Tony Garnier – İdeal kent (1904)
• Le Corbusier – Çeğdaş Kent (1922)
• Frank Lloyd Wright – Broadarce Kent(1932-1950)
• Soria Mato – Lineer Kent (1880)
GELECEKÇİ (futurist),
MODERNİST ÜTOPYALAR
• La Citta Nouva 1914
• Herron – Yürüyen Kent (1960)
• Callenbach – Ekotopya (1975)
DİSTOPYALAR
• Fritz Lang – Metropolis (1926)
• Aldoux Huxley – Cesur Yeni
Dünya (1932)
• George Orwell – 1984 (1949)