Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

SZEREGI

Niech (an) będzie ciągiem rzeczywistym lub zespolonym ( a : n  N  a(n)  an  R lub (C ) )

n
Tworzymy ciąg ( Sn ) „sum częściowych” ciągu ((an) zdefiniowany wzorem S n  a
k 1
k

Def. Ciąg sum częściowych (Sn) nazywamy szeregiem generowanym przez ciąg (a
( n) i oznaczamy


a n 1
n .

Jeżeli ciąg sum częściowych (SSn) jest zbieżny, to jego granicę S  lim S n oznaczamy również
n 

symbolem a
n 1
n i nazywamy sumą szeregu.

Widać że pojęcie szeregu można rozszerzyć zastępując liczby obiektami, które umiemy dodawać i
mnożyć przez skalary. Rozważać będziemy więc ciągi (an) o wartościach w przestrzeni wektorowej X.
Aby w przestrzeni wektorowej wprowadzić pojęcie granicy ciągu wygodnie jest użyć normy, która
jest abstrakcyjnym uogólnieniem pojęcia długości wektora.

liniową (wektorową) nad ciałem K ( K  R)

Niech X będzie przestrzeń liniow
Def.. Normą w przestrzeni liniowej nad ciałem K (C lub R) nazywamy rzeczywistą funkcję
 : x  X  x  0 , przy czym:
1º  xX x  0  x  0
2º K  x X  x   x
3º  x ,yX x  y  x  y
Parę ( X , ) nazywamy przestrzenią unormowaną.
Np. X  C[ a ,b ] - zbiór wszystkich funkcji rzeczywistych ciągłych na [ a, b ]
f  sup f ( x )  max f ( x ) - norma supremum (sup=max bo f jest cg. na przedziale [a,b])
[
a  x b a  x b

Rozważmy ciąg (an) w przestrzeni unormowanej ( X ,  ) a : n  N  a(n)  a n  X )

n
Tworzymy ciąg ( Sn ) „sum częściowych” ciągu ((an) zdefiniowany wzorem S n  a
k 1
k

Def. Ciąg sum częściowych (Sn) nazywamy szeregiem generowanym przez ciąg (a
( n) i oznaczamy


a n 1
n .

Jeżeli ciąg sum częściowych (Sn) jest zbieżny, to jego granicę lim S n oznaczamy również symbolem
n 


a
n 1
n i nazywamy sumą szeregu.

Tw.(warunek
.(warunek konieczny zbieżności szeregu)
1
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

 
a
n 1
n jest zbieżny  lim a n  0 (wektor zerowy w przestrzeni ( X ,  )
n 

Dow. a n  S n  S n 1
 n

lim S n  s  lim S n 1  s  lim a n  lim S n  lim S n 1  s  s  0
n  n  n  n 

Z własności granic i definicji szeregu mamy

  
Tw. Jeżeli szereg a
n 1
n jest zbieżny i b
n 1
n jest zbieżny, to zbieżne są szeregi:  a
n 1
n  bn  i

   

 a n  bn  oraz  a n  bn    a n   bn .
n 1 n 1 n 1 n 1
 
Tw. Jeżeli szereg a
n 1
n jest zbieżny, to  K (K - ciało skalarów) zbieżny jest szereg  a
n 1
n oraz
 

 a n    a n .
n 1 n 1

Jeżeli przestrzeń unormowana jest zupełna, czyli jest przestrzenią Banacha, to zbieżność jest
równoważna spełnieniu warunku Cauchy’ego.

Tw. Szereg a
n 1
n elementów przestrzeni Banacha X jest zbieżny 

 0  N  m,n m  n  N  S m  S n  a n1  ...  a m  

Szeregi liczbowe o wyrazach nieujemnych

Jeżeli n a n  0 są nieujemnymi liczbami rzeczywistymi, to ciąg sum częściowych (Sn) jest

niemalejący, a wobec tego jest zbieżny  jest ograniczony.

Tw: (I kryterium porównawcze)

 
  n n0 0  a n  bn i 
n 1
bn  zbieżny  a
n 1
n  zbieżny
 
  n n0 0  a n  bn i 
n 1
a n  rozbieżny  b
n 1
n  rozbieżny
n n0 1 n n0 1 n
Dowód. (część 1) n S n   ak 
k 1
 ak 
k 1
 ak 
k  n0
 ak 
k 1
b
k  n0
k  m   , czyli Sn jest

ograniczony, wiec (jako monotoniczny) zbieżny.

an
Tw. (II kryterium porównawcze) Jeżeli istnieje lim  K (0  K  ) , to
n  b
n
 
 K ,  bn  zbieżny   a n  zbieżny
n 1 n 1
 
 K  0,  bn  rozbieżny   a n  rozbieżny
n 1 n 1
 
 0  K    oba szeregi  a n i  bn są jednocześnie zbieżne albo rozbieżne.
n 1 n 1

2
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

Dowód. Dla K<   n 0  n n0 a n  ( K   )bn ,

dla K>0   n 0  n n0 0  ( K   )bn  a n ,
dla 0<K<   n 0  n n0 0  ( K   )bn  an  ( K   )bn
Stąd z I kryterium porównawczego otrzymujemy tezę.

Tw. (kryterium całkowe) Jeżeli funkcja f jest dodatnia i malejąca w [1,  ) oraz a n  f (n) , to
    

 an jest zbieżny   f ( x)dx jest zbieżna i ( a n  a1   f ( x)dx   a n )

n 1 1 n 1 1 n 1
n
Dowód. Rysunek  S n  a1   f ( x)dx  S
1
n 1

 
Jeżeli  f ( x)dx
1
jest zbieżna , to ciąg sum częściowych S n  a1   f ( x)dx   jest ograniczony więc
1
(jako monotoniczny) jest zbieżny.
 n 
Jeżeli szereg a
n 1
n jest zbieżny, to n  f ( x) dx  S n 1   a n czyli całka (z funkcji nieujemnej ) jest
n 1
1
ograniczona wiec zbieżna.
n
Jako wniosek Przechodząc do granicy z n w nierówności S n  a1   f ( x)dx  S n1 mamy
1
  
S  a1   f ( x)dx  S , czyli 0   a n   f ( x)dx  a1
1 n 1 1


1  zbieżny dla   1
Wniosek. Szereg Dirichleta  n jest  ,
n 1 rozbieżny dla   1

dx  zbieżna dla   1
bo całka  x jest rozbieżna dla   1 .
1

1 1
Szereg n  0 ! (wobec tego warunek konieczny zbieżności
jest (bardzo wolno) rozbieżny ale lim
n n 
n 1
szeregu nie jest więc warunkiem wystarczającym zbieżności szeregu).

 
a
zbieżny, gdy q  1 do

 aq n 1

Szereg geometryczny o ilorazie q: aq n 1   n 1 1 q
n 1 rozbieżny, gdy q  1


Z porównania danego szeregu do szeregu geometrycznego otrzymujemy dwa kryteria

a
Tw. (kryterium d’Alamberta) Jeżeli istnieje lim n 1  g , to
n a
n

a) g  1  an 1
n jest zbieżny

b) g  1  an 1
n jest rozbieżny

c) g  1  kryterium nie rozstrzyga.

3
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

Dowód części (a). g  1 , czyli można dobrać dowolnie małe  , tak aby g    1
a n1  n  n0 a n 1  g1 a n
  n0  n n0  g    g1  1 
an Stąd kolejno otrzymujemy
a n0 1  g1a n0
a n0  2  g1 a n0 1  g12 a n0

a n0  k  g1k a n0
Od pewnego n0 szacujemy wyrazy ciągu an wyrazami zbieżnego ciągu geometrycznego i
stosujemy I kryterium porównawcze . Stąd teza. Podobnie dowodzimy punkt b.


n!
Przykład Zbadać zbieżność szeregu n
n 1
n
‘

n!
Dla rozważanego szeregu o wyrazach nieujemnych mamy a n  >0
nn
a n 1 (n  1)!n n (n  1)n n nn 1 1
Z kryterium d’Alamberta       1 więc
an n 1
(n  1) n! ( n  1) n 1
(n  1) n
1  n  e
1 n


n! n!
szereg n
n 1
n
jest zbieżny. Z warunku koniecznego zbieżności otrzymujemy, że lim
n  n n
0.

Tw. (kryterium Cauchy’ego) Jeżeli istnieje lim n a n  g , to

n 

a) g  1  a
n 1
n jest zbieżny

b) g  1  a
n 1
n jest rozbieżny

c) g  1 kryterium nie rozstrzyga.

Dowód podobny do powyższego. lim n a n  g <1  n a n  g    g1  1  a n  g 1n dla n>n0 itd.
n 

Szeregi naprzemienne


 (1)
n 1
n 1
a n gdzie an  0 nazywamy szeregiem naprzemiennym.

a1  a 2  ...  0


Tw.(Leibniza) Jeżeli ciąg (an ) monotonicznie maleje do zera to szereg naprzemienny  (1)
n 1
n 1
an

jest zbieżny do sumy zawartej w ( a1  a 2 , a1 ) .

Dow. S n  a1  a 2  a 3  a 4 ...  (1) n 1 a n
S 2n  (a1  a 2 )  (a3  a 4 )  ...  (a 2 n 1  a 2 n ) rosnący podciąg o numerach parzystych
S 2n 1  a1  (a 2  a3 )  (a 4  a5 )  ...  (a 2n  a 2n 1 ) malejący podciąg o numerach nieparzystych
a1  a 2  S 2 n  S 2 n  a 2 n 1  S 2 n 1  a1

4
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

Ciągi sum częściowych S 2 n i S 2 n 1 są więc monotoniczne i ograniczone, czyli zbieżne i to do tej

samej granicy, gdyż lim ( S 2 n1  S 2 n )  lim a 2n 1  0 (z WK zbieżności szeregu)
n  n 

1
Wniosek. Szereg anharmoniczny:  (1)
n 1
n 1
n
jest zbieżny do g  ( 12 ,1)

Szeregi liczbowe o wyrazach dowolnych

 
Def. Szereg  an nazywamy bezwzględnie zbieżnym jeżeli zbieżny jest
n 1
a
n 1
n .


Tw. Jeżeli szereg a
n 1
n jest bezwzględnie zbieżny, to jest zbieżny (ale ).
n
Dow. z zupełności R wynika, że wystarczy spełnienie warunku Cauchy’ego dla ciągu S n   a k :
k 1

Dla m  n  n0 mamy S m  S n  a n 1  ...  a m  a n1  ... a m   , czyli jest spełniony


warunek Cauchy’ego dla Sn , gdyż jest spełniony warunek Cauchy’ego dla zbieżnego a
n 1
n

Def. Szereg zbieżny, ale nie bezwzględnie zbieżny nazywamy szeregiem warunkowo zbieżnym

Przykład. Szereg anharmoniczny jest warunkowo zbieżny.

Uogólnienie na przypadek szeregu o wartościach w przestrzeni unormowanej ( X ,  )

 
Def. Szereg a
n 1
n nazywamy bezwzględnie zbieżnym jeżeli zbieżny jest szereg norm  a n .
n 1

Tw. W przestrzeniach Banacha (istotna jest zupełność), jeżeli szereg a
n 1
n jest bezwzględnie

zbieżny, to jest zbieżny. (dowód jak powyżej)

Zmiana porządku wyrazów w szeregu

 
Szeregi  an i
n 1
 a
n 1
n
różnią się tylko porządkiem wyrazów jeżeli w ciągu  1 , 2 ,..., n ,... każda

liczba naturalna występuje dokładnie jeden raz.


Tw. Jeżeli szereg a
n 1
n jest bezwzględnie zbieżny, to nie zmienia swej sumy, przy dowolnej zmianie

porządku wyrazów (także w przestrzeni unormowanej).

Tw. (Riemanna) W szeregu warunkowo zbieżnym można zmienić porządek wyrazów tak, aby nowy
szereg był zbieżny do dowolnie wcześniej zadanej sumy lub by nowy szereg był rozbieżny.

5
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

Iloczyn Cauchy’ego szeregów (splot)

 


n 0
an i b n 0
n - dane szeregi liczbowe.

 n
Def. Szereg c
n 0
n , gdzie c n   a k bn  k nazywamy iloczynem Cauchy’ego szeregów.
k 0
n
Uwaga. Wyrazy c n   a k bn  k uzyskuje się tak jak współczynniki iloczynu wielomianów
k 0

( a0  a1 x  a 2 x  ...)(b0  b1 x  b2 x 2  ...)  a0 b0  ( a0 b1  a1b0 ) x  ( a0 b2  a1b1  a 2 b0 ) x 2  ...

2

 
Tw. Jeżeli szereg a
n 0
n jest bezwzględnie zbieżny do A oraz b
n 0
n jest zbieżny do B, to iloczyn
 n
Cauchy'ego 
n 0
cn ( gdzie c n   a k bn  k ) jest zbieżny do A  B .
k 0

Uwaga. Iloczyn Cauchy’ego szeregów można zdefiniować w ogólniejszym przypadku. Aby to zrobić
trzeba mieć taką strukturę w której umiemy mnożyć elementy np. algebra Banacha

Ciągi i szeregi funkcyjne

Rozważać będziemy funkcje zespolone zmiennej zespolonej
Rozważmy funkcję f n : C  E  C n  1,2,... (w szczególności f n : R  E  R )

Jeżeli  xE ciąg (liczb zespolonych) f n (x) jest zbieżny, to możemy określić tzw. punktową granicę
ciągu funkcyjnego f (x)  lim f n ( x ) :
n 

Def Ciąg ( f n ) jest punktowo zbieżny do f na zbiorze E co zapisujemy f n 

E
 f gdy
 xE     n0  n  n0 f n ( x )  f ( x )   .
Np.: f n ( x)  x n E  [0 ,1]

Granicznie:

Zazwyczaj w przejściach granicznych nie zachowują się własności funkcji fn (ciągłość,

różniczkowalność, itp.) gdyż zbieżność punktowa jest za słaba. Zdefiniujemy więc mocniejszą
zbieżność jednostajną

6
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

Def. Ciąg ( f n ) jest jednostajnie zbieżny do f na zbiorze E co zapisujemy f n f , gdy

   n0  n  n0  xE f n ( x )  f ( x )   .
Równoważnie f n f    n0 n  n0 sup f n ( x)  f ( x)   .
xE

Uwaga. Zbiór funkcji X  { f : C  E  C , f  ograniczona } ograniczonych na zbiorze E jest

przestrzenią metryczną z metryką Czebyszewa  ( f , g )  sup | f ( x )  g ( x) | . Jest on także
xE

przestrzenią unormowaną z normą f  sup | f ( x) | . Zbieżność jednostajna ciągu funkcji

xE
ograniczonych jest więc zbieżnością w sensie metryki (normy) Czebyszewa. Pojawia się
naturalne pytanie. Czy zbieżność punktowa ciągu funkcyjnego jest równoważna zbieżności
według odpowiednio dobranej metryki (lub normy). Odpowiedź jest negatywna. Nie istnieje
żadna metryka w przestrzeni X realizująca zbieżność punktową.

Tw. fn f  fn 

E
f

Ponieważ szereg to ciąg sum częściowych, można mówić o jednostajnej zbieżności szeregu
funkcyjnego.

Tw. (Kryterium Cauchy’ego zbieżności jednostajnej ciągu funkcyjnego)

fn f     n0  m ,nn0  xE f n ( x)  f m ( x)   .

 
Tw. (Weierstrassa) Jeżeli  n  xE f n ( x)  a n oraz  an - zbieżny, to szereg  f n jest
n 1 n 1
jednostajnie zbieżny na E.

n
Dowód. Wykażemy, że dla ciągu sum częściowych S n ( x)   f k ( x) spełniony jest warunek z
k 1

kryterium Cauchy’ego . Dla m  n  n0 mamy xE

Sm ( x)  S n ( x)  f n 1 ( x)  ...  f m ( x)  f n 1 ( x)  ...  f m ( x)  an 1  ...  am   ,

(bo szereg liczbowy  a n jest zbieżny, czyli spełnia też warunek Cauchy’ego).
n 1

SZEREGI POTĘGOWE

(c n )  ciąg liczb zespolonych



c
n 0
n ( z  z 0 ) n - szereg potęgowy,

gdzie ( c n )- ciąg współczynników szeregu, z 0 C - środek, „centrum” (ustalone), z C - zmienna.

Dla dowolnego ustalonego z C szereg potęgowy może być zbieżny albo rozbieżny. Jeżeli szereg


c
n 0
n ( z  z 0 ) n jest zbieżny w pewnym punkcie wC , to jest on zbieżny w każdym kole domkniętym

| z  z 0 | r , gdzie r<|w-z0|. Rzeczywiście ze zbieżności szeregu  c n (w  z 0 ) n i z WK zbieżności
n 0

7
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

szeregu mamy lim c n ( w  z 0 ) n  0 , a stąd | c n ( w  z 0 ) n | K . Wobec tego dla z C spełniających

n 

warunek 0< | z  z 0 | r , gdzie r<|w-z0| dostajemy

n
 | z  z0 | 
| c n ( z  z 0 ) |  | c n ( w  z 0 ) | 
n n
  Kq n , gdzie 0<q<1. Stąd teza
 | w  z0 | 
Podobnie jeśli szereg jest rozbieżny w pewnym punkcie w , to jest rozbieżny dla z C spełniających
warunek | z  z 0 | r , gdzie r<|w-z0|.

Wobec tego, z każdym szeregiem potęgowym związane jest tzw. koło zbieżności. Jeżeli z C leży
we wnętrzu koła zbieżności, to szereg jest zbieżny. Jeżeli na zewnątrz – to rozbieżny, zaś jeżeli z leży
na okręgu koła, to badanie zbieżności wymaga stosowania specjalnych metod.

Tw: (O promieniu zbieżności R szeregu potęgowego ) Jeżeli istnieje granica

cn1
  lim (d’Alambert)
n  c
n
lub
  lim n cn (Cauchy) ,
n 

1
 0   

to R    0
0  



Dow. (fragment) z C – dowolnie ustalone, badamy bezwzględną zbieżność c
n 0
n ( z  z0 ) n .


c
n
Dla ustalonego z C szereg liczbowy n ( z  z 0 ) jest szeregiem o wyrazach nieujemnych.
n 0
n 1
cn1 z  z 0 cn1
Z kryterium d’Alamberta g  lim n
 lim z  z0   z  z 0 ,
n 
cn z  z 0 n  cn
więc gdy  z  z 0  1 szereg jest zbieżny. Wobec tego dla z C spełniających warunek
1
z  z0  (   0     ) – szereg jest zbieżny czyli jest także zbieżny w kole z  z 0  R o

1
promieniu R  . (Podobnie dla   0     ).

Z kryterium Weierstrassa wynika ponadto, że szereg potęgowy jest jednostajnie zbieżny, w
każdym kole domkniętym zawartym w kole zbieżności (bez brzegu!)


3 n 1 n
Przykład. Zbadać obszar zbieżności 
n 1 n 4
n
z

8
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

3 n 1 3 3 3 4
  lim n n
 lim n   R 
n  n4 n 4 n 4 3

jeżeli z leży na okręgu  z= 43 (cos   i sin  )  43 e i


3 n 1 4 n in 
3 in
i wówczas  
n 3
 e   e
n 1 n 4 n 1 n

Tw. Kryterium Dirichleta. Jeżeli

 ciąg (an) jest ciągiem monotonicznie malejącym do zera

n n
  n  zE | S n ( z ) |  |  f k ( z ) | M (czyli ciąg sum częściowych f k ( z ) jest ograniczony)
k 0 k 0

to szereg a
n 0
n f n ( z ) jest jednostajnie zbieżny w zbiorze E

Jeżeli w powyższym kryterium ustalimy z C, to otrzymamy jeszcze jedno kryterium zbieżności

szeregu liczbowego ( a b
n 0
n n , gdzie bn  f n (z ) ).

Ciąg dalszy przykładu

1  e in
 
n n
 0 3
n
 0 Sn  e
k 1
ik
 e
k 1
i k
 ... ciąg geometryczny ...  e i
1  e i
2
Sn     0 , stąd dla   0 szereg jest zbieżny.
1  e i
Dla   0 dostajemy szereg harmoniczny (rozbieżny)
W przypadku rzeczywistym kołem zbieżności jest przedział na osi, a jego brzegiem końce przedziału.

Zbieżność jednostajna a ciągłość

Tw. Jeżeli
 f n : E  R jest ciągiem funkcji ciągłych na E
 fn f
to f jest ciągła na E
Dow. Pokażemy ciągłość granicznej funkcji f w dowolnym punkcie x0  E.
| f ( x )  f ( x0 ) | | f ( x)  f n ( x) |  | f n ( x)  f n ( x0 ) |  | f n ( x0 )  f ( x0 ) | 3  3  3   ,
gdy x  x0   .

Nierówności | f ( x)  f n ( x) | 
3
i | f n ( x0 )  f ( x0 ) | 
3 są konsekwencjami jednostajnej zbieżności
ciągu ( f n ) do f    n0 nn0  xE f n ( x)  f ( x)  3 , a nierówność | f n ( x)  f n ( x 0 ) | 
3
wynika z
ciągłości funkcji fn w punkcie x0     xE x  x0    f ( x)  f ( x0 )  3 . 

Wnioski: lim lim f n ( x)  lim f ( x)  f ( x 0 ) = lim f n ( x 0 )  lim lim f n ( x)

x  x0 n   x  x0 n  n   x  x0

(zmiana kolejności granic)

9
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

Tw. (wariant dla szeregu) Jeżeli

 f n : E  R jest ciągiem funkcji ciągłych na E

 Szereg f
n 1
n ( x)  zbieżny jednostajnie na E

to suma szeregu f
n 1
n ( x ) jest funkcją ciągłą na E

    
Wniosek: lim   f n ( x)    lim f n ( x)   f n ( x 0 )
x  x0
 n 1  n 1 x  x0 n 1

Jeżeli szereg funkcji ciągłych jest jednostajnie zbieżny, to można przejść do granicy wyraz po
wyrazie.

Zbieżność jednostajna a całkowanie

Tw: (zbieżność jednostajna a całkowanie) Jeżeli
  n f n  R [a, b] (całkowalna w sensie Riemanna)
 fn f , gdzie E  [a, b]
b b
to f  R [a, b] i 
a
f ( x)dx  lim  f n ( x)dx
n 
a
Tw. (wariant dla szeregu)
  n f n  R [ a, b]

 Szereg f
n 1
n ( x)  jednostajnie zbieżny
b b

   
to  f n ( x )  R [a, b] i    f n ( x) dx    f n ( x)dx
n 1 a  n 1  n 1 a

Szereg jednostajnie zbieżny funkcji całkowalnych w sensie Riemanna można całkować wyraz po
wyrazie.

Zbieżność jednostajna a różniczkowalność

Uwaga: Ciąg f n ( x)  1n sin(nx) funkcji różniczkowalnych na R jest jednostajnie zbieżny do

f ( x)  0 , a ciąg pochodnych f n' ( x )  cos(nx ) nie jest nawet punktowo zbieżny (np. rozbieżny dla
x  2 )

Tw. Jeżeli
  n f n : [a, b]  R różniczkowalna na [ a, b]
 ciąg liczbowy f n ( x 0 ) jest zbieżny dla pewnego x0  [a, b]
 f n jest jednostajnie zbieżny na [ a, b]
to ciąg funkcyjny f n jest jednostajnie zbieżny na [ a, b] do pewnej różniczkowalnej funkcji f
( fn f ) i  x[ a ,b ] lim f n ( x)  f ' ( x)
n 

Tw: (wariant dla szeregu) Jeżeli

  n f n różniczkowalne na [ a, b]
10
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel


 Szereg f n 1
n ( x 0 )  zbieżny dla pewnego x0 [a, b]

  f  ( x) jednostajnie zbieżny na [a, b]
n 1
n



   
to szereg n 1
f n ( x ) jest jednostajnie zbieżny na [ a, b] i   f n ( x )    f n ( x )
 n 1  n 1

Zastosowanie do szeregów potęgowych.


Def. Jeżeli f ma przedstawienie w postaci f ( z )  c
n0
n ( z  z 0 ) n , cn , z, z 0  C , to f nazywamy

funkcją analityczną.

Ponieważ nie wprowadzono pojęcia pochodnej funkcji f : C  C , ani całki takiej funkcji,
ograniczmy się do funkcji zmiennej rzeczywistej.

f ( x )   c n ( x  x 0 ) n , c n , x, x 0  R
n 0

Załóżmy, że szereg c
n 0
n ( x  x 0 ) n jest zbieżny w przedziale | x  x0 | R . Wówczas

 szereg ten jest jednostajnie zbieżny w każdym przedziale postaci [ x0  R   , x 0  R   ] .


 suma szeregu f ( x )  c
n 0
n ( x  x 0 ) n jest ciągła i różniczkowalna na ( x 0  R, x 0  R) , oraz
 
f ( x )   f n   nc n ( x  x 0 ) n 1 (szereg po zróżniczkowaniu ma taki sam promień
n 0 n 0
zbieżności jak szereg wyjściowy)
 
f ( k ) ( x)   n(n  1)  ...  (n  k  1)c n ( x  x 0 ) n  k =  n( n  1)  ...  (n  k  1)c n ( x  x 0 ) n  k
n0 nk
(k )
f ( x0 )
f (k )
( x 0 )  k! c k c k 
k!
 (n)
f ( x0 )
Stąd f(x)=  ( x  x 0 ) n jest sumą swojego szeregu Taylora
n 0 n!
x 

 f (t )dt  n0 n1 ( x  x0 )

cn n 1
 szereg potęgowy można całkować wyraz po wyrazie
x0

Przykład. Znaleźć promień zbieżności i sumę wewnątrz przedziału zbieżności


xn 1

n  0 ( n  3) 4
n
( an 
(n  3)4 n
, x0  0 )

1 1 1
  lim n a n  lim n   R 4
n n (n  3) 4 n
4 

1
dla x  4 otrzymujemy szereg  (n  3)
n0
- rozbieżny (harmoniczny)

11
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel


(1) n
dla x  4 otrzymujemy szereg 
n  0 (n  3)
- zbieżny (anharmoniczny)

Przedział zbieżności [4, 4)

Promień zbieżności nie zmienia się po całkowaniu i różniczkowaniu szeregu potęgowego


1
(*) S ( x)   (n  3)4
n 0
n
xn  x3

1 d
S ( x) x 3   x n3
n  0 ( n  3) 4
n
dx
n x
S ( x) x    
1  x 4x 2
3
  n x n2  x 2     dla x  4 /  () dt
n0 4 n0  4  4 x 0

S ( x ) x 3  S (0)0 3  2 x 2  16 x  64 ln 44 x ( x  4 4 x  0 4 x  4 x)
 13 (2 x 2  16 x  64 ln 4 4 x ) 0 x 4
 x
(**) S ( x )   13 x0
ln 2  1  lim S ( x) tw.Abela x  4
 2
x  4 

1
S (0) wyznaczamy wstawiając x  0 do wzoru S ( x)   x n i uwzględniając umowę
n 0 ( n  3) 4 n


1 1
x 0  1 x (w szczególności 0 0  1 ). Wobec tego S (0)   0n  0 0  13
n  0 ( n  3) 4 (0  3)4
n 0

Uwaga 1. Umowa x 0  1 x (w szczególności 0 0  1 ) nie jest w sprzeczności z symbolem

nieoznaczonym 0 0 w którym zarówno podstawa potęgi jak i wykładnik zmierzają do 0. W naszym
przypadku x 0 wykładnik jest równy 0 i mamy wiec zdefiniowaną funkcję stałą x 0 =1 w sąsiedztwie
punktu 0. Punkt ten jest punktem nieciągłości usuwalnej, gdyż lim x 0  1 .
x 0
Uwaga 2.. Suma szeregu potęgowego jest funkcją jednostajnie ciągła w każdym przedziale

rzedziale zbieżności . Stąd S (0)  lim S ( x ) 

domkniętym zawartym w przedziale 1
3
x 0

Do wyznaczania wartości sumy szeregu w punkcie końcowym przedziału zbieżności wykorzystano

następujące

Tw.. (Abela). Jeżeli szereg potęgowy jest zbieżny w punkcie końcowym przedziału zbieżności,
zbieżności to
jego suma jest funkcją jednostronnie ciągłą w tym punkcie.


Uwaga. Jeżeli funkcja f jest postaci f ( x )  c
n 0
n ( x  x 0 ) n , | x  x0 | R przy czym promień

zbieżności jest dodatni ( czyli f jest analityczna w ( x 0  R, x 0  R) , to jest ona funkcją klasy
C (x0  R , x0  R ) , tzn. ma wszystkie pochodne ciągłe w ( x0  R, x0  R) .

12
Informatyka i Systemy Inteligentne –Analiza – Wykład 8 – dr Bogdan Ćmiel

  12
 x
Funkcja f ( x)  e , x  0 jest funkcją klasy C R , tzn. ma wszystkie pochodne ciągłe w R i
 0 , x  0
 (n)
f (0) n
f (n)
(0)  0, n stąd 
n 0 n!
x  0  f ( x) . W tym przypadku funkcja f klasy C R
nie jest sumą swojego szeregu Taylora, czyli nie jest funkcją analityczną. Jest tak dlatego, że
ciąg reszt Rn we wzorze Taylora nie zbiega do zera gdy n n   .

Przykłady rozwinięć Taylora (Maclaurina)


xk x2 x3 x4 x5
ex    1 x      , xR
k 0 k! 2! 3! 4! 5!

x 2 k 1 x3 x5 x7
sin x   (1) k  x    , xR
k 0 (2k  1)! 3! 5! 7!

x 2k x2 x4 x6
cos x   (1) k  1    , xR
k 0 (2k )! 2! 4! 6!

Jeśli A jest macierzą kwadratową n  n o normie A , to korzystając z faktu, że zbieżność szeregu

(liczbowego) nom pociąga za sobą zbieżność szeregu w przestrzeni unormowanej możemy
zdefiniować funkcje macierzowe


Ak A 2 A3 A 4 A5
eA    I  A    ,
k  0 k! 2! 3! 4! 5!

A 2 k 1 A 3 A5 A 7
sin A   (1) k  A   ,
k 0 (2k  1)! 3! 5! 7!

A2k A 2 A 4 A6
cos A   (1) k I   ,
k 0 (2k )! 2! 4! 6!

Problem. Jak efektywnie wyznaczać te (i inne) funkcje? Ponieważ każda macierz spełnia swoje
równanie charakterystyczne, to wyższe potęgi macierzy A są liniowymi kombinacjami niższych potęg
i w konsekwencji powyższe szeregi redukują się do wielomianów macierzowych. Sposób
wyznaczania macierzy e At zostanie omówiony przy okazji układów równań różniczkowych liniowych.

13