Wstęp do fizyki

Skalary i wektory
Skalary = Liczby
Liczbami z jakiego zakresu posługują się fizycy?

4
 DUŻE I MAŁE LICZBY W FIZYCE
Przybliżone wartości liczbowe różnych wielkości fizycznych
MAKROKOSMOS
• Promień Wszechświata ………………………………. 1026m = 1010 lat świetlnych
• Odległość Ziemia – Słońce …………………………... 1,5ꞏ1011 m
• Odległość Ziemia – Syriusz ……………………......... 5ꞏ1016 m
• Promień Ziemi …………………………………………. 6,4ꞏ106 m
• Promień Słońca ……………………………………….. 7ꞏ108 m
• Masa Słońca …………………………………….......... 2ꞏ1030 kg
• Liczba gwiazd we Wszechświecie …………………... 1023 = 1/6 mola
• Liczba protonów i neutronów we Wszechświecie …. 1080
• Średnia gęstość materii w postaci galaktycznej ….. 3ꞏ1034 kg/cm3
• Gęstość wody ………………………………………….. 1 g/cm3
• Gęstość Ziemi ………………………………………….. 5 g/cm3
CZŁOWIEK
• Liczba komórek ………………………………………… 1016
• Liczba atomów w komórce ……………………………. 1012 – 1016
• Liczba atomów w łańcuchu DNA …………………….. 108 – 1010
MIKROKOSMOS
• Rozmiar atomu ………………………………………… 10-10 m
• Rozmiar jądra atomowego …………………………… 10-15 m
• Masa nukleonu (protonu, neutronu) ………………… 1,67ꞏ10-27 kg
• Masa elektronu ………………………………………... 9,1ꞏ10-31 kg
Potęgi liczby 10
Wielokrotności Podwielokrotności
Mnożnik Nazwa Symbol Mnożnik Nazwa Symbol
101 deka da 10-1 decy d
102 hekto h 10-2 centy c
103 kilo K 10-3 mili m
106 mega M 10-6 mikro µ
109 giga G 10-9 nano n
1012 tera T 10-12 piko p
1015 peta P 10-15 femto f
1018 eksa E 10-18 atto a
1021 zetta Z 10-21 zepto z
1024 yotta Y 10-24 yocto y
Jakiego rzędu jest średni czas życia
człowieka wyrażony w sekundach?

70 lat  70  365  24  60  60 s
9
 2207520000  2,21 10 s
Działania na potęgach
a  a  a  ...  a
n
a  b  a  b 
n n n

n razy n
a
n
a : b  a : b  ,
0 a
a 1 n n n
 
bn b
nm n 1
a a  a
n m
a  n
a
1
nm
a :a  a
n m
am ma

a 
n
n m nm
a am  m
a n
 Oblicz
6 10 7  9,5 10 21

3,33 10 5
Ważna zasada:
Obliczenia na potęgach wykonujemy oddzielnie

6  9,50 10 7 10 21
   17, (117) 10 7  215  17,12 1019
3,33 10 5
Wektory
Posiadają:
 Kierunek
 Zwrot
 Wartość
 Punkt przyłożenia (nie jest określany dla wektorów 
swobodnych)
Wektor - skierowany odcinek, np. AB
Kierunek – prosta, na której leży wektor zwrot wektora
Zwrot - określa, które zakończenie odcinka
symbolizującego wektor jest początkiem, a które końcem wektora
Wartość - długość wektora
B
Punkt przyłożenia – punkt A kierunek wektora

A
Jak oznaczamy wektory?
 Wektory przedstawiamy na rysunkach w postaci strzałki i 
oznaczamy zwykle małą literą z umieszczoną nad nią 
strzałką, np. a, lub dwoma literami (na ogół dużymi), np. 
AB, gdzie A oznacza początek, a B ‐ koniec wektora.

 Wektor o długości jednostkowej nazywamy wersorem i 
oznaczamy na ogół małą literą z "daszkiem" np. 
     
i , j , k lub i , j , k
to wersory osi Ox, Oy i Oz
Graficzne dodawanie wektorów
 Metoda trójkąta
b
a b a

Początek wektora b zaczepiamy w końcu wektora a. Łączymy początek wektora 
a z końcem wektora b. 
 Metoda równoległoboku

b
Wektory zaczepiamy we wspólnym początku. Konstruujemy równoległobok i 
rysujemy jego przekątną
Wektory przeciwne
 Wektory przeciwne – takie wektory, które mają taki sam 
kierunek i wartość ale przeciwne zwroty.
Graficzne odejmowanie wektorów
 Odjąć wektor = dodać wektor przeciwny
-b
a b
a
-b
Znajdź wektor przeciwny do wektora b i dodaj go dowolną metodą do wektora a
 Metoda trójkąta

b
Wektor w układzie współrzędnych
 W układzie współrzędnych wektor można zdefiniować 
przez podanie współrzędnych punktów będących 
początkiem (np. punkt A) i końcem wektora (np. punkt B).
Jeśli A=(xA, yA, zA) i B=(xB, yB, zB),
to wektor AB ma współrzędne: AB = [xB‐xA, yB‐yA, zB‐zA]

 Wektor zerowy: 0=[0,0,0]

Jak narysować wektor jeśli znamy jego współrzędne?

Np., u = [2,3]
Wektor w układzie współrzędnych

Przykłady wektorów

Źródło: Matma na 6
Wektor w układzie współrzędnych
Wektor w układzie współrzędnych
Każdy wektor można przedstawić
w układzie współrzędnych
prostokątnych w postaci sumy trzech
wektorów składowych.

      
a  ax  a y  az  ax i  a y j az k

 

a  ax , a y , az
Moduł wektora
Moduł  wektora = wartość = długość
→
𝐴𝐵 = [xB‐xA, yB‐yA, zB‐zA]
→

→ .
 Działania na wektorach
 Dodawanie i odejmowanie wektorów

b
a
a b a
b
       
     
c  a  b  a x , a y , a z  bx , b y , bz , d  a  b  a x , a y , a z  bx , b y , bz

   
 
c  a x  bx , a y  b y , a z  bz , d  a x  bx , a y  b y , a z  bz
Mnożenie wektora przez liczbę

c=ka
a

Długość wektora
zmienia się k-razy k dodatnie k ujemne
Kierunek – bez zmian zwrot wektora bz. zwrot wektora - przeciwny

   
 
c  k a  k a x , a y , a z  ka x , ka y , ka z
Iloczyn skalarny
 Wynikiem iloczynu skalarnego dwóch wektorów jest 
liczba:
Symbol iloczynu skalarnego

° +
 – kąt między wektorami
 Symbol iloczynu wektorowego
Iloczyn wektorowy   
c  a b
 Wektor c jest prostopadły do płaszczyzny wyznaczonej 
przez wektory a i b.
 Zwrot jego jest określony regułą śruby prawoskrętnej lub 
regułą prawej ręki:
 Jeżeli palce prawej ręki zginają się w kierunku obrotu 
wektora a do wektora b  (po mniejszym łuku) to kciuk 
wskazuje kierunek wektora 
Iloczyn wektorowy
→ → → → → → → →
→ →

→ → →
𝑎 𝑏 𝑎 𝑏 𝑖 𝑎 𝑏 𝑎 𝑏 𝑗 𝑎 𝑏 𝑎 𝑏 𝑘
Przykład
 Wektory i skalary w fizyce
Posiadają Opisują wielkości Działania matematyczne

dodawanie wektorów
działające w jakimś kierunku - odejmowanie wektorów
Kierunek np.: mnożenie i dzielenie wektora
Wektory

Zwrot siła, pęd, prędkość, przez liczbę

Wartość przyspieszenie, natężenie mnożenie skalarne wektorów
Punkt przyłożenia pola elektrycznego, indukcja mnożenie wektorowe
magnetyczna wektorów
znajdowanie wartości wektora
dodawanie
wielkości bezkierunkowe - odejmowanie
Skalary

np.: mnożenie
Wartość temperatura, masa, dzielenie
ładunek, gęstość, potęgowanie
ciśnienie funkcje trygonometryczne,
logarytmiczne itp.
Praca
 Praca W wykonana przez stałą siłę jest iloczynem
skalarnym tej siły i wektora przesunięcia
 Przykład:

°
Rozkładanie wektorów na składowe

Qx
h
Qy
