Ćwiczenia VII

1. Udowodnić, że w równaniu elipsy r= A cos f + B sin t wektory A i B są pół-

średnicami sprzężonymi elipsy.
2. Punkt o masie m porusza się po drodze r = A c o s/-f B sin /, gdzie t oznacza
czas. Obliczyć prędkość i przyśpieszenie tego ruchu oraz siłę wywołującą ten ruch.
3. Punkt porusza się po elipsie T= A cos ^+ B sin <p, gdzie ę jest funkcją czasu:
(p— (p(t). Jaka musi być funkcja cp{t), by wektor przyśpieszenia był równoległy do
promienia wodzącego dla każdej wartości /?
4. Punkt porusza się po krzywej r = A cosh cot + B sinh Coti gdzie parametr t ozna­
cza czas. Wyznaczyć kształt krzywej oraz prędkość i przyśpieszenie ruchu.
5. Wykazać, że jeśli B jest wektorem stałym, a wektory A(Zi) i A(Z2) są prosto­
padłe do Ś, to istnieje taka wartość Z0: Z1 < Z0 < Z2, że wektor (Adz0)/dz jest prosto­
padły do B.
6. Wykazać, że jeśli dA /d«= C x A oraz dB/dw = C x B , to d(A xB )/d« = C x
x (A X Bj.
7. Znaleźć pierwszą i drugą pochodną względem w iloczynu wektorowego r x
x (dr/dw).
8. Zbadać kształt następujących krzywych i napisać równanie stycznej oraz rów­
nanie płaszczyzny normalnej do krzywej w punkcie, w którym parametr « = 0:
a) T= wi + w2j;
b) T= V w iH -V w -w2~j (obrać w=2w2);
c) r = « cos wi-f b sin wj + ck;
d) r=w (cos wi-f sin wj)H-ók;
e) r = wi+/(w)j;
f) r=w (cos wi-f sin wj) -f- bu k .

§ 7. Geometria krzywych

56. Podstawa towarzysząca

Połączmy z każdym punktem krzywej pewną podstawę jednostkową

prostokątną, tzw. podstawę towarzyszącą. Podstawę tę zbudujemy w na­
stępujący sposób (rys. 91).
Wzdłuż stycznej umieśćmy* wektor jednostkowy t= d r/d r. Ponieważ t jest
wektorem o stałej długości, dt/ds jest wektorem prostopadłym do t albo wekto­
rem zerowym. W przypadku gdy wektor dt/dj nie jest wektorem zerowym,

166
to wektor jednostkowy
dt/d s
(2.27)
jdt/ds| ’
mający kierunek wektora dt/ds, obieramy jako drugi wektor podstawy
towarzyszącej. Jest on prostopadły do wektora t i nosi nazwę głównego
wektora normalnego.

Jako trzeci wektor podstawy towarzyszącej obieramy wektor jednost­

kowy
b= txn, (2.28)
tzw. wektor binormalny; tworzy on z wektorami t i n podstawę prawo-
skrętną. '

57. Płaszczyzna ściśle styczna i normalna główna

Płaszczyznę wyznaczoną przez wektory t i n nazywamy płaszczyzną
ściśle styczną. Jeśli wektor R wyznacza dowolny punkt tej płaszczyzny,
a wektor r punkt krzywej, w którym ta płaszczyzna jest ściśle styczna do
niej, to wektory R —r, t i n leżą w tej płaszczyźnie, więc jej równanie jest
[R —r, t,n ] = 0 , (2.29a)

167
albo
(2.29b)
albo

(2.29c)

gdzie r', x \ oznacza różniczkowanie względem parametru.

Normalna główna jest wyznaczona przez wektor n i przez punkt r na
krzywej, przez który przechodzi. Jeśli wektor miejsca R wyznacza do­
wolny punkt tej normalnej, to jej równanie da się napisać w postaciach:

(2.30a)
albo
(2.30b)
albo

(2.30c)

58. Wektor Darboux

Załóżmy, że początek podstawy towarzyszącej porusza się wzdłuż krzy­

wej z prędkością
ds
V= — = 1 ;
dt
stąd wynika, że
dt = d s .

Ponieważ wektory t, n, b zmieniają się od#punktu do puńkth, podstawa

towarzysząca wykonuje przy ruchu postępowym także pewien obrót.
Niech obrót ten wyznacza wektor

D = Oc1 t+a2n+ a3b,

zwany w ektorem D arboux.

Za pomocą wektora Darboux można obliczyć prędkości liniowe koń­
ców wektorów t, n, b, wynikające z obrotu układu. Stosując wzory (2.20),

168
otrzymamy:
. dt
t= — = D x t = a3 n —OC2 b;
dt
dn
n=— =Dxn= — « 3 1 +Cc1 b; (2.31)
dt

b=— = Dxb= a2 t —aiD.

dt

Mnożąc te równania skalarnie odpowiednio przez t, n i b, znajdujemy

współczynniki a1, oc2, oc3.
Wektor b jest prostopadły do płaszczyzny ściśle stycznej, jest więc prosto­
padły do wektora t; wobec tego

b* t= —oc2 = 0.

Wektor Darboux redukuje się zatem do dwóch składników:

D = Oc1 t + oc3b,

skąd wynika, że leży w płaszczyźnie t, b. Ruch końców wektorów t i b, wy­

nikający z obrotu układu, odbywa się więc prostopadle do płaszczyzny

t, b, przy czym dt i n mają na podstawie definicji zawsze te same kierunki,

natomiast db i n mogą mieć kierunki zgodne lub przeciwne, w zależności
od położenia wektora Darboux (rys. 92a, b).

169
 Współczynniki a l5 a3, otrzymane z równań (2.31), mają więc następu­
jące wartości:
dt |dt| db _|db|
a 3 = n — = — 5, oeA = —n* — = H
------
3 dr dr 1 dr dr
przy czym Ocl ma znak dodatni, gdy wektory n i db mają kierunki przeciwne.

Zazvzyczaj wyrażamy Oc1 i a 3 w innej postaci. Niech kąt między dwoma

sąsiednimi stycznymi, mierzony w mierze łukowej, wynosi de (rys. 93).
Z definicji miary łukowej kąta wynika, że

de = IdtI-
Jeśli kąt między dwoma sąsiednimi binormalnymi oznaczymy przez drj, to
drj = ± |d b |.
Stosunek
de
(2.32a)
ds

gdzie ds oznacza element łuku między sąsiednimi stycznymi, nazywamy

pierwszą krzywizną albo fleksją krzywej. Natomiast stosunek

=T° (2.32b)
ds T
nazywamy drugą krzywizną, torsją albo skręceniem krzywej, wielkość p
promieniem pierwszej, a r — promieniem drugiej krzywizny.

170
 Pierwsza krzywizna jest zawsze wielkością dodatnią; druga krzywizna
może mieć znak dodatni lub ujemny. Jeśli druga krzywizna jest dodatnia,
to ruch podstawy towarzyszącej jest podobny do ruchu śruby prawoskrętnej
dookoła osi wyznaczonej przez wektor t.
Z założenia o prędkości początku podstawy towarzyszącej wynika, że
dt= ds, zatem
de de drj drj
— =— oraz — =— .
ds dt ds dt
Korzystając z tych zależności, można współczynniki wektora Darboux
wyrazić przez pierwszą i drugą krzywiznę:

a3= - = X ° ,
P

Ot1= - = T 0.
T
Wektor Darboux przyjmie więc postać

D = — + —= r °t+ X °b . (2.33)
T p

59. Wzory Serreta-Freneta

Podstawmy otrzymane wartości na a, i a3 do wzorów (2.31) przy uwzglę­

dnieniu, że df=ds; otrzymamy wówczas:

(2.34)

Wzory te noszą nazwę wzorów Serreta — Freneta. Mają one wielkie zna­
czenie przy badaniu krzywych w przestrzeni.
Wprowadzenie pierwszej i drugiej krzywizny za pomocą kątów zawartych
między dwoma sąsiednimi stycznymi lub sąsiednimi binormalnymi nasuwa

171
myśl, by wprowadzić trzecią krzywiznę za pomocą kąta zawartego między
sąsiednimi normalnymi głókwnymi. Definiujemy więc jako krzywiznę trzecią
albo całkowitą wielkość
|dn| 1
(2.35)
dS K

Z drugiego wzoru Freneta wynika, że

dnV - 1 1
ds/ p2 + X2
czyli

Jest to wzór Lancreta, który uzasadnia nazwę krzywizny całkowitej.

Ze wzoru Lancreta wynika, że

(2.36)

Trzecia krzywizna równa się więc długości wektora Darboux.

60. Wzory na pierwszą i drugą krzywiznę

Niech wektor r będzie funkcją parametru u: r —r(u); wówczas

(2.37)

gdzie

Z pierwszego wzoru Freneta wynika, że

(2.38)

172
stąd

b=txn=p (2.39)
(Vr'-r ')3
Mnożąc ostatnifc równanie skalarnie stronami przez siebie, otrzymamy
wyrażenie na pierwszą krzywiznę:
1 ( r ' x r ")2
(2.40)
~2 (r' t r
P2
Drugą krzywiznę obliczymy z trzeciego wzoru Freneta, mnożąc ten wzór
skalarnie przez wektor n:
1_ db_ db du _ - n - ( d b / d u )
t ds du ds |dr/dw|
Uwzględniając wzory (2.38), (2.39) i (2.40), otrzymamy ostatecznie
1 [r',r",r"']
//\2 (2.41)
(Tf XYfJ
Wzory powyższe znacznie się uproszczą, gdy r jest funkcją długości
łuku s: r= r(s). Otrzymamy wówczas:
dr d 2r dr d2r
t= — ; n = p —^ ; b= p —x (2.42)
ds ds ds ds
Pierwszą krzywiznę obliczymy z pierwszego wzoru Freneta, mnożąc
ten wzór stronami skalarnie przez siebie:
1 dt dt d2r d2r
(2.43)
ds ds ds2 ds2
Mnożąc trzeci wzór Freneta skalarnie przez b otrzymamy wzór na
drugą krzywiznę:
1 db d2r d T dr d2r”l
T ds ^ ds2 ds [ f ds ds2J
Po zróżniczkowaniu drugiego czynnika otrzymamy trzy iloczyny mie­
szane, z których dwa pierwsze znikają gdyż mają po dwa wektory jedna­
kowe; ostatecznie otrzymamy
1 2 ndr d2r d3r"l
(2.44)
t ^ |_ds ’ ds2 ’ ds3J

173
 Jeśli wektor miejsca r jako funkcję parametru s odniesiemy do podstawy
i, j, k:
r = x(s)i + y(s)j + z(s) k,

to wzory powyższe przyjmą następującą postać:

dx dy dz
QS QS ds

d x d12y u d2z
n = p d 7 i + p d 7 j + p d 7 k;
i j k
dx dy dz
b = P ds ds ds.
d2x d2y d2z
ds2 ds2 ds2 (2.45)

1 ( d2x Y2 ( d2y \ 2 / d2z Y2

7 = V d ? / +Vd?/ +(d?)
dx dy dz
ds ds ds
1 d2x d2y d2z
d2x \ 2 / d 2z ' ds2 ds2 ds2
’ (ds2 / ' \.ds + (5 ? , d3x d 3y d 3z
ds3 ds3 ds3

61. Ruch punktu po krzywej

Niech wektor miejsca r będzie funkcją czasu: r= r(f); wówczas prędkość

z jaką punkt wyznaczony przez koniec wektora miejsca porusza się po krzy­
wej, wyznacza wektor
dr dr ds
r= v
dt S d F -* -

gdzie t jest wektorem jednostkowym stycznym do krzywej.

174
 Przyśpieszenie tego ruchu wyznacza wektor.

Korzystając z pierwszego wzoru Freneta, można otrzymany wynik

przekształcić w następujący sposób:

Przyspieszenie punktu, poruszającego się po krzywej, składa się więc

z dwóch części: z przyspieszenia stycznego, o wartości dvjdt i z przyspiesze­
nia normalnego, o wartości v2Jp. Wektor przyspieszenia leży w płaszczyźnie
ściśle stycznej, a jego długość wynosi

Przykłady

1. Wyrazić w równaniu linii śrubówej

r= a cos u i + a sin u} + b uk
parametr u przez długość łuku s i obliczyć pierwszą, i drugą krzywiznę tej krzywej.
R o zw ią za n ie:
Jeśli długość łuku s mierzyć będziemy od punktu na krzywej, w którym w=0, to

stąd
s

-Ja2+ b2'
Równanie krzywej wyrażonej za pomocą parametru s ma więc postać
T= a cos cs i + a sin cs j + bcs k ;

175
zatem

skąd

2. Wektor miejsca r jest funkcją długości łuku s:

t= ast + e x A ( j ),
gdzie a — skalar, e — stały wektor jednostkowy, A (5 ) — dowolna funkcja s. Udowod­
nić, że
a) styczne do krzywej tworzą stały kąt z wektorem e;
b) normalna główna jest prostopadła do e;
c) stosunek drugiej krzywizny do pierwszej, plr, ma dla każdego punktu krzywej
tę samą wartość.
R o zw ią za n ie:
dr dA($)
a) — = t = ae + e x --------,
dj dj
/ d A (j ) \
t*e = ae e + e* e x ------- I = a = const.
\ dsJ
Wynik ten oznacza, że kąt zawarty między t i e, czyli kąt zawarty między styczną
a wektorem e, jest stały. Własność ta jest charakterystyczna dla linii śrubowej.
b) Wektor n jest równoległy do wektora dt/ds; wobec tego kąt zawarty między
n i e jest taki sam jak kąt zawarty między dtIds i e:

a to świadczy o tym, że nJLe.

c) Z punktu b) wynika, że e n = 0; różniczkując to wyrażenie względem s, otrzy­
mujemy

176
skąd przy uwzględnieniu drugiego wzoru Freneta mamy
dn *e • t e • b
e- — = ------+ — = 0.
dj p t

Z prostopadłości wektorów e i n wynika, że wektory t, b i e są komplanarne; zatem

e*t= cos (p= <x,

2 i/^ \ *7 ^ 2
(e • b) =cos I — —<pI = sin~ <p= 1 —cos" ę —\ —a = const,

dn a \ I 1 —a2
e* — = ------ 1-----------= 0 ,
as p r
skąd
P «
—= - — = co n st;
i-
jest to także własność charakterystyczna linii śrubowej.
Krzywą badaną jest linia śrubowa, nawinięta na walcu (rys. 94), którego równanie
jest
(r x e )2= { [e x A (s)] x e } 2= p 2
Tworzące tego walca są równoległe do e, a rzut wektora r na e jest funkcją liniową
długości łuku:
r • e=<xs.

3. Znaleźć wektory t, n, b oraz krzywiznę pierwszą, drugą i całkowitą krzywej

2 2
r = a cos u sin u i + a sm aj + asin wk dla w= —

Określić kształt krzywej.

12 E. Karaśkiewicz
177
 Rozwi ąz ani e :
dr dr/d u cos 2 u i + sin 2 u j + sin 2 u k

Dla u = \n otrzymamy:

By zbadać kształt krzywej, wyrazimy jej równanie za pomocą współrzędnych pro­

stokątnych:
r = .xi-ł-yj + zk ,
gdzie
x = ol sin u cos u , y = asin 2 w, z=<xsin2 « ;
stąd
X2+ y2 = az — paraboloida, y = z — płaszczyzna,
albo
# x 2 j r y 2 = 0Ly — walec, y = z — płaszczyzna.

W obu przypadkach otrzymamy w przekroju tę samą elipsę (rys. 95a, b).

4. Zbadać krzywą

T= a cos ęi+a sin (pj-ffl(tga) ę?k,

wyrazić jej parametr <p przez długość łuku s i wykazać, że pierwsza i druga krzywizna
są stałe.
R o zw ią za n ie:
By zbadać kształt krzywej, wyrazimy jej równanie za pomocą współrzędnych pro­
stokątnych:
r = xi + yj + zik,

178
gdzie
x = a c o sp , y = a sinę>, z = a (tg a )^ ,
stąd
x 2+ ^2 = a2 — równanie walcakołowego,

y l z \
— = tg I — ctga) — równanie powierzchni śrubowej.
x \a J

Przecięcie tych dwóch powierzchni daje szukaną krzywą; jest nią linia śrubowa:
q2
(dr)2 = a2 (sin2 tp+ cos2 tp+ tg2 a) d tp2 = — z - dtp2.
cos a
Zatem

a stąd

Dla parametru s równanie linii śrubowej przyjmie postać

r=ACOS cos aj i + o sin cos aj j + j s in a k .

12*
179
Różniczkując to równanie względem s, otrzymamy

Wobec tego

Ćwiczenia Vm
1. Wyrazić w danych równaniach krzywych parametr u przez długość łuku s oraz
obliczyć pierwszą i drugą krzywiznę tych krzywych.
a) f = a costf i + tf sin mj,
b) r= a cos u i + a sin u j + ók.
2. Wykazać, że promień krzywizny krzywej

r = In cos 0 >i + ln sin ę > j+ p V 2 k

w punkcie, w którym <p=in9 wynosi ^ /2 .
3. Wykazać, że promień krzywizny krzywej

T = au (3 —tf2) i + 3atf2j + 0 tf (3 + «2)k

w punkcie, w którym U=I9 wynosi 12a.

4. Dana jest krzywa r=ifc(ei cos (slR) + e2 sin (s/R)), gdzie C1 -C2 =O. Obliczyć t,
n, b, p9 r. Znaleźć wektor Darboux D i wzory Freneta.
5. Jak długi jest łuk krzywej r= (2//) i + 6 fj + 3/3k zawarty między płaszczyzna­
mi x = 2 i jc= 1 ?
6 . Obliczyć długość łuku konicznej linii śrubowej

r = a / cost i+ a / sin/ j-f P tk 9

gdzie a i P są stałymi, a / parametrem.

180
 7. Obliczyć długość łuku oraz pierwszą, drugą i całkowitą krzywiznę krzywej
r= 6a2u i + 3<xu2j + u3k .
8. Dane jest równanie krzywej r = a cos u i + a sin u j + Pu k. Obliczyć długość łuku
oraz t, n, b, p i r dla u = 2n. Co to za krzywa?
9. Wyznaczyć długość łuku krzywej r = e “ cos in + e" sin u j + e“k, gdy parametr
zmienia się od 0 do n y oraz obliczyć t, n, b, K 0y T°.

§ 8. Funkcje wektorów wielu zmiennych

62. Współrzędne krzywoliniowe na powierzchni

Każdą powierzchnię można przedstawić przez funkcję dwóch para­

metrów, u i v. Równanie wektorowe powierzchni będzie r=r(w, v). Przy
badaniu powierzchni wyrażamy także współrzędne przez te parametry:
x = x (u , v) , y = y ( u ,v ) , Z = z ( u ,v ) .
Dla
u=const i P=COnst9

otrzymujemy dwa pęki krzywych na powierzchni; są to tzw. krzywe para­

metryczne, tworzące na powierzchni siatkę układu krzywoliniowego (rys.
96).
Przez każdy* punkt powierzchni przechodzi krzywa parametryczna
pierwszego i krzywa drugiego rodzaju, w każdym więc punkcie powierz­
chni wartości u i p są ściśle wyznaczone. Wartości tych parametrów w da-

181
 nym punkcie nazywamy w spółrzędnym i krzyw olin iow ym i danego punktu.
Dlatego też linie parametryczne nazywamy liniam i współrzędnych da­
nego układu.

63. Pierwsza podstawowa forma różniczkowa powierzchni

Różniczkując wektor przedstawiający powierzchnię r= r(« , v) cząstko­

wo względem u albo v, otrzymamy dwa wektory:
dr Sr
r„ z j ~z y
CU OV

które są odpowiednio styczne do krzywych u i v w badanym punkcie,

więc liniowo niezależne.
Weźmy pod uwagę dwa sąsiednie punkty na powierzchni P (u 9 v)
i P x( u + d u 9 v + d v ) . Infinitezymalny wektor dr sięgający od P do P 1
leży na badanej powierzchni i nosi nazwę elem entu liniowego skierow anego;
oznaczać go będziemy przez ds, przy czym
8t dr
d s= d r = — duH---- dt;=rudM+rydt;; (2.46)
S u d v
stąd
ds2=d r-d r= rllT adM2 +2rllT t;du d v + Tv -Tv Av2
Oznaczmy:

(2.47)

* Wielkości E 9 F9 G są skalarami, zależą od parametrycznego przedstawie­

nia powierzchni i noszą nazwę podstaw ow ych w ielkości p ierw szeg o rzędu
badanej pow ierzchni . Za ich pomocą kwadrat elementu liniowego da się
wyrazić w postaci:
ds2 = E du2 + 2 F d u d v + G dv2 (2.48)
Wzór (2.48) nazywamy p ierw szą podstaw ow ą fo rm ą różn iczkow ą p o w ie rz­
chni.

182
 Wyróżnik tej formy ze znakiem przeciwnym ma postać
E G - F 2=( tu■r„) (r„ •r„) - (ru•ref = (r„ Xrvf > 0 . (2.49)
Elementy liniowe skierowane wzdłuż krzywych parametrycznych u i v
oznaczamy odpowiednio przez dsx i ds2:
8t dr
dsj = — du= rudu , ds2 = —- d v = rvd v ; (2.50)
du dv
stąd
Ids1I= VE du , |ds2| = VG dv .
Za pomocą wektorów dsx i ds2 można obliczyć kąt ę zawarty między
krzywymi parametrycznymi:

(2.51a)

skąd

(2.5 lb)

Gdy E=O w każdym punkcie powierzchni, wówczas ę=%n i krzywe pa­

rametryczne tworzą układ ortogonalny.

Pole równoległoboku (rys. 97) utworzonego przez dwa elementy liniowe

krzywych parametrycznych ma wartość

d(7= Ids1 Xds2I= Ids1IIds2Isin ę = y[Edu V e d v —— — =

=VE G - F 2A udvi (2.52)

183
 64. Druga podstawowa forma różniczkowa powierzchni

Weźmy pod uwagę pewien punkt P na powierzchni, wyznaczony przez

wektor miejsca r (u 9v). Wszystkie wektory infinitezymalne
d r = d s = r ttdu + rudi;,
wychodzące z tego punktu P leżą w płaszczyźnie stycznej do powierzchni
w punkcie P9 są więc współpłaszczyznowe. Wektor jednostkowy N normal­
ny do powierzchni w punkcie P9 a zatem normalny do płaszczyzny stycznej
w tym punkcie i tworzący z wektorami ru i Ttf śrubę prawoskrętną, można
przy uwzględnieniu (2.49) wyrazić w postaci
r vp r yr
N = „ 11 - .“ . (2.53)
-Je g - F 2
Wektor infinitezymalny dN, jako różniczka wektora jednostkowego
jest prostopadły do N, a zatem równoległy do płaszczyzny stycznej w punkcie
P. Da się więc on wyrazić przez Składowe równoległe do krzywych para­
metrycznych:
d N = N ttdu + Nudt;.
Utwórzmy iloczyn skalamy wektora dr n wektora dN ze znakiem ujem­
nym:
- d r ■d N = - ( r ttd u + r udt>) •(Ntt du + Nudv) =
= - ra• N11d u2 - (rM• Nu+ ru• N11) du d v - ru• Nudv2 .
Wprowadźmy nowe oznaczenia:
L = - rtt • N11, 2M = - (rtt - Nu+ ru• N11) , JV= - ru• Nu. (2.54)
Powyższy iloczyn przyjmie teraz postać
- dr • d N = L du2 + IM du d v + N d v 2 . (2. 55)
Wzór ten nazywamy drugą podstaw ow ą fo rm ą różniczkow ą p o w ie rzc h n i
a wielkości L 9 M 9 N — p o d sta w o w ym i w ielkościam i rzędu drugiego danej
p o w ierzch n i są one skalarami.
Wektor N normalny do powierzchni jest także normalny do wektora
dr; wobec tego
N*dr=0;
stąd wynika, że
N - r tt= 0 , N t u=O.
#
184
Różniczkując ostatnie wyrażenia względem u oraz względem v, otrzymamy
następujące związki:
N ii-TmH-Nt iiii=O, NuT yH-NTyu=O,
N y T u H - N T uy = O , N y T y H - N T y y = O.
Za pomocą tych związków i wzoru (2.53) można wielkości L, M 9 N wyra­
zić w postaci

(2.56)

Podobnie drugą podstawową formę różniczkową można za pomocą

tych związków napisać w postaci
- dr • dN = d2r • N = ruu• Ndu2 + 2run• Ndw du+ rTO• Ndr2 =
= du2 + 2rTOdw d»+ rTOdw2) • N .

65. Krzywizna normalna krzywej na powierzchni

Weźmy pod uwagę pewną krzywą na powierzchni. Oznaczmy wektor

jednostkowy stycznej do krzywej w punkcie P przez t, a wektor jedno­
stkowy normalnej do powierzchni w tym punkcie przez N. Wektory t i N
są prostopadłe względem siebie, więc t - N = 0 . Różniczkując to wyrażenie
względem długości łuku s, otrzymujemy

Przy uwzględnieniu wzorów Freneta oraz wzorów (2.48) i (2.55), otrzy­

mamy
i dr dN dr-dN
— n - N = ------• — = -------- r—=
p ds ds ds

*(2.57)

185
Wielkość
_ L d u 2+ IM d u d v + N dv2 _ 1
n E du2 + IF d u d v+ Gdv2 R

nazywamy krzywizną normalną krzywej na powierzchni w punkcie P\u,v).

Krzywizna ta jest zależna od kierunku krzywej wyznaczonego przez di;/dw

w punkcie P, przez który krzywa przechodzi. Krzywizna normalna jest

krzywfzną zwyczajną rzutu tej krzywej na płaszczyznę, wyznaczoną przez
wektory t i N, a R jest promieniem krzywizny danego rzutu.
By to udowodnić, weźmy pod uwagę wektor jednostkowy t styczny do
krzywej (w punkcie P na powierzchni E 1 na której leży krzywa C prze­
chodząca przez punkt P), wektor jednostkowy N normalny do powierz­
chni i wektor jednostkowy n normalnej głównej, leżący w płaszczyźnie
ściśle stycznej krzywej (rys. 98). Oznaczmy przez C rzut krzywej C na
płaszczyznę wyznaczoną przez t i N. Ze wzoru (2.57) wynika, że

1
— n- N = K 0n * N = K 0 cos0 = const,
P
gdyż prawa strona tego wzoru jest w rozważanym punkcie stała. Wobec
tego IK0 cos 0\ =const i to dla wszystkich krzywych, które otrzymamy
przez przecięcie powierzchni E płaszczyznami przechodzącymi przez
wektor t. W szczególności ten ostatni wzór jest, także słuszny dla krzywej

186
leżącej w płaszczyźnie przechodzącej przez t i N, więc w rozważanym
przypadku dla krzywej C'. W tym przypadku cos A = + 1 i IX0 CosflI =
= K0 = Kn= IIR 9 co należało wykazać.
Równanie (2.58) można też napisać w postaci:
(RN - G) Av2 + 2 (RM - F) d u Av + (R L - E) du2 = O. (2.59)
Stąd otrzymamy dla danego R dwa kierunki Avldu9 dla których krzywe
o tych kierunkach w danym punkcie mają tę samą krzywiznę normalną.
Jeśli te kierunki się nakrywają, to wyróżnik równania (2.59) musi być
równy zeru, czyli
(R M - F ) 2- ( R L - E ) ( R N - G )=O
albo
R2(LN - M 2)+ R (IM F - L G - NE) + (EG - F 2) = O. (2.60)
Z ostatniego równania otrzymujemy w dowolnym punkcie powierzchni
dwie wartości R 1 i R 2, które nazywamy głównymi promieniami krzywizny
w danym punkcie.
Wielkość
1 _ L N -M 2
(2.61)
R 1R2T E G -F 2

nazywamy krzywizną Gaussa9 a wielkość

1 /1 l\ 1 L G + N E —2MF
H = — ( ---- I---- )= + -------------------5----- (2.62)
2 \R ± R2J 2 E G -F 2
krzywizną średnią. Obydwie krzywizny mają wielkie znaczenie przy bada­
niu powierzchni. Rozstrzygniemy jeszcze pytanie kiedy krzywizna normal­
na, a zatem i związany z nią promień krzywizny osiągną wartość ekstre­
malną. Jak wiemy z rachunku różniczkowego wartość ekstremalną otrzy­
mujemy wówczas, gdy spełnione są równania
(R L —E )du+ (R M —F)dv = 0, \
(R M -F )d u + (R N -G )d v = 0 J 1* }
oraz równanie (2.59). Równania (2.63) otrzymujemy z (2.59) przez różnicz­
kowanie względem du i względem dv.
Rugując z równań (2.63) promień krzywizny R otrzymujemy równanie
różniczkowe
(LF - ME) d u2+ (LG - NE) du do+ (M G -N F )d v 2= 0, (2.64)

187
wyznaczające krzywe, dla których krzywizna normalna osiąga wartość
ekstremalną. Linie te nazywamy liniami krzywizny.
Linie krzywizny nakrywają się z liniami u i v9 gdy równanie (2.64) jest
spełnione przez w=Const i t;=const, czyli przez dw=0 i d r= 0 . Stąd wynika,

że warunkiem koniecznym i dostatecznym na to, aby linie krzywizny były

liniami parametrycznymi u i v jest, by zachodziła równość
F = M = 0.
Jako zastosowanie podanych twierdzeń zbadajmy powierzchnię
r = u cost>i+w sini?j+u2k.
Z tej postaci równania wynika, że
x=u Cosv9 y = u Sinv9 z = u2 .
Rugując z tych równań parametry u i v9 otrzymamy równanie

powierzchnią daną jest więc paraboloida obrotowa. Z zależności

X2+ y 2= U 2 , — =tg»
x

188
wynika, że wjest odległością punktu położonego na paraboloidzie od osi z,
a v jest kątem, jaki promień poprowadzony z punktu na paraboloidzie
prostopadle do osi z tworzy z dodatnim kierunkiem osi x; kąt ten mierzymy
w kierunku dodatnim od dodatniej osi x .
Równania i;=const przedstawiają półpłaszczyzny przechodzące przez
oś z; ich przecięcia z paraboloidą wyznaczają linie u; są to półparabole
(rys. 99).
Równania W =^z=Const wyznaczają płaszczyzny równoległe do płasz­
czyzny xy, których przecięcia z paraboloidą dają linie v; są to okręgi leżące
w płaszczyznach równoległych do płaszczyzny xy:

Ponieważ F=M =O, liniami krzywizny są linie

H=const, tf=const,

1 L N -M 2_ 4
k ^ R 1R2 = E G - F 2 = (1 + 4u2)2 ’ ‘

1/1 1 \ _ 1 L G + N E —2MF 2(1 +2u2)

h ^ xr I + IT2J Y F G -F 2 “ (l+ 4 u 2)* '

189
 66. Współrzędne krzywoliniowe w przestrzeni

Współrzędne x, y, z, a zatem i wektor miejsca r można wyrazić przez

funkcje trzech parametrów w, v, w:
x = x ( u , v 9w), y =y(u,v,w), z = z ( u , v , w );
r = x (w , v , w) i + y (w , v , w) j 4- z (u , v , w) k .
Zakładamy, że funkcje tych trzech parametrów są ciągłe i jednowartościo-
we. Jeśli parametr u jest stały, a zmieniają się tylko parametry v i w, to
koniec wektora r wyznacza punkty na pewnej powierzchni, na której
linie v i linie w wyznaczają siatkę układu krzywoliniowego. Różnym warto­
ściom u = const odpowiadają różne powierzchnie. Zbiór tych powierzchni
dzieli rozważaną przestrzeń na warstwy na ogół zakrzywione. Podobnie
odpowiednie pęki zakrzywionych powierzchni wyznaczają też wartości
v = Const oraz w = const (rys. 100). Powierzchnie jednego pęku przecinają
powierzchnie pozostałych pęków; w ten sposób rozważana przestrzeń
zostaje podzielona na elementy objętościowe, na ogół zakrzywione, których
krawędziami są odpowiednio linie u, v i w. Wzdłuż krzywych przecięcia
się powierzchni dwóch różnych pęków dwa parametry są stałe.

W zagadnieniach praktycznych rozważamy zazwyczaj takie potrójne

układy powierzchni zakrzywionych, które przecinają się pod kątem pros­
tym. Wówczas wektory jednostkowe t l9 t2, t3, styczne odpowiednio do
linii w, v, w w danym punkcie tworzą podstawę jednostkową prostokątną.

190
 Element liniowy skierowany określa w takim układzie wzór
(2.65)
stąd

Oznaczmy:

( 2. 66)

Wówczas wzór na kwadrat elementu liniowego przyjmie postać

(2.67)

67. Element objętościowy

Jeśli pochodne cząstkowe
dr Oy 8y
"o Y:
OU OV OW

istnieją i są w pewnym punkcie P różne od zera, to wektory

dsx= r udw, ds2 = Tydi;, ds3= r>vdw
wyznaczają styczne do odpowiednich linii parametrycznych w punkcie P.
Równoległościan (rys. 101) zbudowany z., wektorów dsf nazywamy ele-

191
mentem objętościowym. Jego objętość wynosi

dr = ^ s 1, ds2, ds3] = [r„, r„, rw] du dv dw =

dx dy dz

du du du

dx dy dz
dudvdw. (2 .68)
dv dv dv

dx dy dz

dw dw dw

Znak elementu dz zależy od tego, czy wektory dsj,, ds2, ds3’ tworzą układ
prawoskrętny, czy lewoskrętny. Przez odpowiednie oznaczenie linii para­
metrycznych można zawsze dojść do tego, że układ wektorów ds, jest ukła­
dem prawoskrętnym; wówczas d r > 0.

Przykłady

1. Dana jest powierzchnia: r = u cos v i + u sin v j + V a 2 —u2k.

a) Określić tę powierzchnię, gdy 0< w < a, 0 < v< 2 tt.
b) Wyznaczyć krzywe u i v.

c) Wykazać, że krzywe u i v przecinają się ortogonalnie.

d) Obliczyć element liniowy i powierzchniowy.
e) Obliczyć współrzędne krzywoliniowe punktu P(a/3, —2a/3,2a/3).
f) Wykazać, że krzywizna każdego przekroju normalnego Kn= - I l a .

192
 R o zw ią za n ie:
a) X=UCOSv, y=u sin v 9 z = \ / a 2 —u2 ;
X 2 -f y 2 + z 2 = w2(cos2 v + sin2 v) + a2 —w2= a2
Szukaną powierzchnią jest górna półkula o promieniu r —a, gdyż

Z = V a 2- M2 > 0 .

b) y = con st;
>>=tgy.x — półpłaszczyzna przechodząca przez oś z,
U 2 + y2 + z2= a2 półkula (rys. 102).

Przecięcie tych dwóch powierzchni daje krzywą u. Krzywe u są ćwiartkami okrę­

gów poprowadzonych od płaszczyzny xy do osi z.
u = const;
/ 2 +y
I* , 2 =w2 — walec,
\ Z=Zyfa2- U 2 — płaszczyzna równoległa do płaszczyzny x y .

Krzywe v są okręgami równoległymi do płaszczyzny xy.

Krzywymi u i v są więc południki i równoleżniki półkuli.
c) F=Tu' ta =

= ^cos v i + sin v j —^ .. . _ • ( —u sin v i + u cos v j ) =

= —u siny cosy-ł- w sin v cosy = 0 ;

wynik ten świadczy ó tym, że krzywe w i v przecinają się pod kątem prostym.
a2
d) d52= £'dw2+ 2Fdwdy +G dy2 = ——r = dw2 + w2dy2,

d a = y j E G — F 2d w d y = dwdy.

a 2a 2 5a a
w c o s y = — , w s i n y = ---------- , w = — ’ w = — 59
3 3 • 9 3 V
tg y= —2 , y = arctg< —2 )= —arctg2,

(
a 2a 2a\ Z c c r- \

o T 11 = C O S t ; i + s i n c j — - k ,

ru= —u sin y i .+ w cos yj ,

13 E. Karaślaewicz 193
dla a = 1 jest Kn= —1.
2. Danajest powierzchnia r= « cos v\ + u sin i/j + o/k.
a) Określić tę powierzchnię.
b) Wyznaczyć krzywe parametryczne u i t/.
c) Wykazać, że krzywe w i v przecinają się ortogonalnie.
d) Obliczyć element powierzchniowy.
e) Znaleźć wektor jednostkowy normalny do powierzchni, równanie płaszczyzny
stycznej i odległość tej płaszczyzny od początku układu.
R o zw ią za n ie:
a) X = U c o s v , y = u si n v f z = cv.
Rugując z tych równań parametry u i v , otrzymamy równanie szukanej powierzchni
we współrzędnych kartezjaóskich:

— = cg — >
X C

dańa powierzchnia jest powierzchnią śrubową (rys. 103).

194
 b) v = const;
y = X t g v — półpłaszczyzna przechodząca przez oś z.
z = c v — płaszczyzna równoległa do płaszczyzny xy.

Przecięcie tych dwóch płaszczyzn daje krzywe u. Są to proste równoległe do płasz­

czyzny x y 9 przecinające prostopadle oś z.
u= c o n st;
X 2 + y 2 = u 2 —walec,
y z
— = t g — — powierzchnia śrubowa.
x c

Przecięcie tych dwóch powierzchni daje krzywe r; są to linie śrubowe.

c) F = r u- Tu= (cos u i+ sini; j)* ( —wsin r i + ucosv j + ck) =
= —u sin v cos v + u sin v cos r = 0 .
Wynik ten świadczy o tym, że krzywe u i v przecinają się pod kątem prostym.

d) E = r 2= (cosr i + sinr j)2 = l ,

G = r 2= ( —u sinr i + mcos v j + ck)2= u2+ c2,

da = V E G - F 2dwdr= >/ u 2 + c 2d u d v .

r“x r » _ c sinyi —c co sv j + uk ^ wektor jednostkowy normalny

V e G —F2 V u2+ c2 do powierzchni

13* 195
 Jeśli przez R oznaczymy wektor miejsca wyznaczający punkt płaszczyzny stycznej
do powierzchni w ppnkcie r, to równanie płaszczyzny stycznej otrzyma postać

N (R -r )= 0
albo po wymnożeniu
cx sin u—c y cos v + wz= uvc.

Jej odległość od początku układu wynosi

UVC
(/=N t =
y / 7 +? '
W ostatnich dwóch równaniach należy na u i v podstawić wartości tych parametrów
w rozważanym punkcie styczności.
3. Wykazać, że równanie powierzchni obroto­
wej, powstałej przez obrót krzywej z = f ( x ) do­
okoła osi z, może mieć postać

t = u cos v i + u sin v j + /(w ) k .

Zbadać krzywe parametryczne i obliczyć dj2 i d<7.

R o zw ią za n ie:
x =u cos v , ;y=wsini;,

Jest to równanie powierzchni obrotowej, powstałej

przez obrót krzywej z = f ( x ) dookoła osi z.

y = const, — = tgi>, z = f ( y / x 2 + y 2).

Przecięcie tych dwóch powierzchni daje krzywe u

które są tworzącymi powierzchni obrotowej.

«= con st, x + y =w ,

W przecięciu tych dwóch powierzchni otrzymamy krzywe v, które są okręgami równo­

ległymi do płaszczyzny x y ; v jest kątem zawartym między płaszczyzną x z a półpłasz-
czyzną przechodzącą przez badany punkt; w jest prostopadłą odległością punktu ba­
danego od osi z (rys. 104).

T11= cos v i 4- sini; j + /(w ) k , Tu= — wsinui + wcosr j;

E=Tu- T11= I + / 2(w), F = T u -Tv = O, G = Tv - T v = U 2;

ds* = [1+ f ' 2(u) ] dU 2 + U 2 do 2 ;

dff=>/£G —F2du dv —u~J 1+ / ' 2(«)d «dy.

196
 4. Znaleźć równanie powierzchni powstałej przez obrót linii łańcuchowej

y = — (eJ’/‘, + e _x/”)= o c o sh —
2 u

dookoła osi x. Obliczyć kwadrat elementu liniowego i element powierzchniowy oraz

wyznaczyć krzywe parametryczne.

R o zw ią za n ie:
x y
^ = U co sh — , x = uarccosh—
a a

Z przykładu 3 wynika, że równanie tej powierzchni jest

u
r= u arc cosh —i+ u cos v j + u sin v k
u
Powierzchnię tę nazywamy katenoidą (rys. 105).
u

197
Krzywe w są to linie łańcuchowe powstałe przez przekrój katenoidy płaszczyznami
z=yĄgv:

w= const, y 2+ z 2= w2, y 2-\rz' = a (cosh^-)

Liniami v są okręgi równoległe do płaszczyzny zy.

5. Obliczyć wielkości podstawowe E i Fi Gi L i M i N i Kn oraz element powierz­
chniowy do powierzchni r = xi + y\ + f ( x t y) k.
R o zw ią z a n ie :
Oznaczmy:

wówczas:

L d u + 2Mdudv- +Ndv 2
Ka= +
E d u 2+ 2 F d u d v + Gdv2 ~
1 r d x 2+ l s d x d y + t d y 2
=+
y / \ + p 2 + q2 (1 + p 2) d x 2 + 2pq dx dy + (1 + q2) d y 7
+ r{dxj dj) 2+ 2j (ójc/ ds) (d yj d$) + 1(dy/ds) 2
y/ \ + p 2 + q 2
gdzie

d52= d*2-fdy2 + dz2, der= V E G —F^dudv= V 1 + p 2 + q2dx d y .

6. Zbadać powierzchnię: r = Aw-f B sin d + Cu. Obliczyć element liniowy i po­
wierzchniowy. Kiedy krzywe parametryczne przecinają się ortogonalnie?
R o zw ią za n ie:

w= const, r = (Aw + Bsin w)+ Cy= D + O ,

198
gdzie
D = A m+ B siny;

liniami v są proste równoległe do C.

v = const, r = Cu H- A m+ B sin m ;

krzywe m są podobne do sinusoid i leżą w płaszczyznach równoległych do A i B.

Powierzchnia ma więc postać blachy falistej o nierównych nachyleniach (rys. 106).

rM= A H- B cos u , r„ = C ;
E = A 2+ 2A- Bcos MH-B2 COS2 m = (AH-Bcos m ) 2,
F= A-CH-B-C c o s m ,

G = C 2;
ds2= (AH-Bcos M)2dM2+ 2(A- CH-B- Ccos M)dMdu+ C2du2,

da = ^JEG—F^dudv = \ / [C x (AH-Bcbs M)]2dMdu.

Gdy krzywe parametryczne są ortogonalne względem siebie, to F= 0. By ten waru­
nek zachodził dla rozważanej powierzchni, musi być C = A x B tzn. wektor C musi
być prostopadły do A i do B. Wówczas F = (A x B)-(A h- B cosm) = O.
7. Wyrazić wektor miejsca przez współrzędne krzywoliniowe utworzone przez
ą) pęk półpłaszczyzn przechodzących przez oś z;
b) pęk walców współosiowych, których osią jest oś z;
c) zbiór paraboloid oblotowych: z —w = w(x2+ y 2).
Obliczyć element liniowy i objętościowy.
R o zw iązan ie:
y = x Xgv — równanie półpłaszczyzn przechodzących przez oś z,
X 2+ y 2 = u 2 — równanie walców,
z —w = w(x2+ y 2) — równanie paraboloid;

199
 stąd
x = u cos v , y = H sin u, z = w(lH-w2).

Wektor miejsca ma zatem postać

r = ucósv i + wsini? jH- w(l + «2)k;

ru= cos y i H- sin i; j H- 2« w k ,

Tv= — u s i n v i + u cos v j ,

rw= (l + u2) k;

dj2 = dr- dr=( rud / / + d w)2 =

= (1 + 4u*w2)du2 + «2dy2 + (l H- h2)2 d>y2+ 4ww(l + u2) d u d w y

dT= [r,ru,rw]d«dt?dw= w(lH-K2)dwdz;dw.

8. Podać układ współrzędnych u, v, w wyznaczony przez współrzędne walcowe.

Obliczyć element liniowy i objętościowy. Znaleźć rodzaje pęków powierzchni two­
rzących układ oraz linie parametryczne.
R o zw ią za n ie:
x = pcos p , y = p sin p , z= w;

stąd wektor miejsca ma postać:

r = pcos p i H-psin p j + zk,

ru= rp= cos p i + sin p j,

Tu=Tv= —psin (pi + pcos p j ,

rw=r- = k ,

Tu*Tu—rM• rw-—rŁ.• rw—O,

więc układ jest ortogonalny. Dalej znajdujemy

U1= Tu - Tu= I, V2= Tv - T u= P 2, W 2= l \

d i2 = dp2+ p 2dę>2+ dz2, dT = p d p d ydz;

p = const, X 2 + y 2 = p 2 — walce, których wspólną osią jest oś z;

p=const, y = x tg <p
w=cónst, z = k
p=const, w= const
p = const, w=const
p = const, p = const
— półpłaszczyzny, przechodzący przez oś z;
— płaszczyzny równoległe do płaszczyzny xy (rys. 107);
— liniami u są półproste równoległe do płaszczyzny xy
i przecinające prostopadle oś z;
— liniami v są okręgi o środkach n%osi z, położone równo­
legle do płaszczyzny xy;
— liniami w. są proste równoległe do osi z.

200
 9. Podać układ współrzędnych krzywoliniowych u y v, w wyznaczony przez dwa
pęki półpłaszczyzn przechodzących przez osie x i y oraz przez gromadę walców,
których osią jest oś z. Znaleźć linie parametryczne, element liniowy i element obję­
tościowy.

R o zw ią za n ie:
x — uz — równanie półpłaszczyzn przechodzących przez oś y;

y=vz — równanie półpłaszczyzn przechodzących przez oś x\

X2 + y 2 = w2 — równanie walców, których osią jest oś z.

Rozwiązując teft układ równań, otrzymujemy

uw vw w
X= — , y=— , z=— ,
P P P
gdzie p 2 = U2 + V2.
Wektor miejsca ma więc postać

uw vw w w w
t =— i H ---------j H -------- k = — ( t t i + id + k ) = ■ -- (w i + ^j + k ) .
P P P P - Ju 2 + v2

u = const
liniami w są* promienie wychodzące z początku układu;
v —const
u = const liniami v są półelipsy położone na półpłaszczyznach przechodzących
w = const przez oś y;
”= C o n s tl lin ia m i u są p ó ł e lip s y p o ło ż o n e na p ó łp ła s z c z y z n a c h p rze c h o d zą cy ch

W = C o n s t) p rze z oś x.

201
 Ćwiczenia IX

1. Dana jest powierzchnia: r = A + B«+Ci;.

a) Określić tę powierzchnię.
b) Wyznaczyć krzywe u i v.
c) Obliczyć kąt między krzywymi u i v.
d) Obliczyć element liniowy i powierzchniowy powierzchni.
e) Obliczyć współrzędne krzywoliniowe punktów

gdy

202
 2. Dana jest powierzchnia: r = i cos « + j sin u cos y + k sin u sin v. Zbadać jej
kształt, wyznaczyć krzywe parametryczne, element liniowy i powierzchniowy, wektor
jednostkowy normalny do powierzchni i płaszczyznę styczną; obliczyć współrzędne
krzywoliniowe punktów: jPx(1/2, 3/4, V3/4), P2( —1/2,4/-^/3, —3/4).
3. Wykazać, że powierzchnia, której równanie we współrzędnych Kartezjusza ma
postać: z = f ( x , y ) , da się przedstawić wektorowo:
r = «i + yj + /(w , v) k .

Wyznaczyć jej krzywe parametryczne.

4. Napisać równanie powierzchni obrotowej powstałej przez obrót sinusoidy y =
= sin x : a) dookoła osi y; b) dookoła osi x. Zbadać krzywe parametryczne.
5. Znaleźć równanie stożka powstałego przez obrót prostej x = mz dookoła osi z
i wyznaczyć jego krzywe parametryczne.
6. Linia łańcuchowa
e* + e_x
:v= coshx= -
L

obraca się a) dookoła osi x; b) dookoła osi y. Znaleźć równanie powierzchni, element
liniowy i powierzchniowy.
7. Zbadać powierzchnię
r = u cos v i + u sin uj .
8. Zbadać powierzchnię przedstawioną równaniem
r = <p(u, v) cos v i + (p(u, y) sin v j + c v k .
9. Zbadać powierzchnie:
a) r = a(l —t;)sinh’wi + a(l —i>)cosh wj + fivkf

b) r = aV 1 + i;2 sinh u i + aV 1 + u 2cosh u j + 0 v k .

Znaleźć linie parametryczne i współrzędne punktu P(u0, v 0), w którym normalna do
powierzchni przechodzi przez początek układu.
10. Dana jest powierzchnia

r = u cos v i + u sin v j 4- civk .

Wyznaczyć jej promienie główne i linie krzywizny.
11. Wyrazić wektor miejsca przez przestrzenne współrzędne biegunowe. Obliczyć
•element liniowy i objętościowy, znaleźć rodzaje *pęków powierzchni tworzących ten
układ i wyznaczyć linie parametryczne.
12. Wyrazić wektor miejsca przez współrzędne krzywoliniowe w, v, w dane
przez następujące rodziny powierzchni: •

y 2—z2= ut y 2+ z2=vx , y+z=w.

Wyznaczyć element objętościowy i współrzędne krzywoliniowe punktów Pi(2, 3,1),
P2(3, - 1 , - 2 ) .

203
 13. Wyrazić wektor miejsca przez współrzędne krzywoliniowe U9 V9 w wyznaczone
przez
rodzinę kul: x 2+ y 2 + ( z —u)2 = u2;
pęk płaszczyzn z=v;
pęk półpłaszczyzn: x=ytgw.
Wyznaczyć linie parametryczne, obliczyć element objętościowy i współrzędne krzywo­
liniowe punktów P 1(O9 I 9 I)9 P 2(2 ^ 3 , 2 , 8), P 3( l , - 1 , 2 ) .
14. Wyrazić wektor miejsca przez współrzędne krzywoliniowe u9 v, w wyznaczone
przez następujące rodziny powierzchni:
2 2 2 y z~ w
x + y =u , y =xtgv9 — = t g ---------
x c
Wyznaczyć linie parametryczne, obliczyć element objętościowy oraz współrzędne krzy­
woliniowe punktów

'■ ( - f ir ś * ) - M 0'1' ! ) '

15. Wyrazić wektor miejsca przez współrzędne krzywoliniowe U9 v9 w wyznaczone
przez

rodzinę stożków: x 2 + y 2 = v2z 2;

y z —w h
rodzinę powierzchni śrubowych: •— = tg -------- , c= — ;
x c 2it
pęk półpłaszczyzn: y=ux.
Wyznaczyć linie parametryczne, obliczyć element objętościowy i współrzędne krzywo*
liniowe punktu

gdy h = 2n.