Olay Etkisi Ölçeği-R (OEÖ-R) (Impact of Event Scale –R; IES-R)

Olay Etkisi Ölçeği, Horowitz tarafından 1979’da geliştirilmiştir; belirli bir olay sonucunda
kişinin yaşadığı rahatsızlığı soruşturan 15 maddelik kendini değerlendirme ölçeğidir
(Horowitz, Wilner, & Alvarez, 1979). OEÖ, intrusyon (1, 4, 5, 6, 0, 11, ve 14. maddeler) ve
kaçınma (2, 3, 7, 8, 9, 12, 13, ve 15. maddeler) olarak iki alt ölçekten oluşmuştur. İntrusyon
alt ölçeği düşünceler üzerinde istemli kontrolün azalmasıyla ilişkilidir ve ısrarcı düşünceler,
kâbuslar, intrusif duygular ve imgeler şeklindeki anıların intrusif düzeylerini ölçer. Kaçınma
alt ölçeği ise tepkisellikte uyuşma, duygulardan, durumlardan, düşüncelerden kaçınma gibi
anıların bellekte bilinçli olarak bastırılmasının derecesini ölçmektedir. Katılımcılardan son 7
gün içerisinde her bir ifadede belirtilen durumun ne sıklıkta meydana geldiğini 4 noktalı ölçek
üzerinde derecelendirmeleri istenmektedir. Bu 4 noktalı ölçek 0 (hiç), 1 (çok ender), 3 (zaman
zaman), 5 (sıklıkla) şeklinde derecelenmektedir. İntrusyon altölçeğinin iç tutarlılık katsayısı
α=0.78 ve kaçınma altölçeğinin alfa katsayısı α=0.82 bulunmuştur (Horowitz, Wilner, &
Alvarez, 1979). Toplam ölçek puanı için elde edilen test-tekrar test güvenirlik katsayısı
0.87’dir.

OEÖ’nin zaman içerisinde klinik durumdaki değişimlere ve farklı grupların değişen şiddetteki
travmatik olaylara gösterdikleri tepkilerdeki farklılıklara duyarlı olduğu gösterilmiştir (Weiss
& Marmar, 1997). Olay Etkisi Ölçeği’nin ülkemizdeki geçerlik ve güvenirlik çalışması Güneş
(2001) tarafından yapılmıştır. Bu çalışmada ölçekten elde edilen toplam puanın SCL-40
ölçeğinden elde edilmiş toplam puanla ilişkisine bakılmış ve r=0.51 bulunmuştur. Bu
çalışmada yapılan faktör analizi sonucunda kaçınma alt ölçeğine ait iki madde (2 ve 8)
dışarıda tutulmuştur. İntrusyon alt ölçeğine ait iç tutarlık katsayısı α=0.77 ve kaçınma alt
ölçeği için α=0.68 olarak hesaplanmıştır.

Ölçek, DSM III tanı ölçütleri belirlenmeden önce geliştirildiği için TSSB’ye ilişkin bilinen
tüm belirtileri kapsamadığı açıktır. Bu nedenle Weiss ve Marmar (1997) tarafından “aşırı
uyarılmışlık”la ilgili maddeler de eklenerek toplam 21 maddeye çıkan ölçek Olay Etkisi
Ölçeği-R (Impact of Event Scale-R) ismini almıştır; ölçek kaçınma, intrüsyon ve aşırı
uyarılmışlık olmak üzere 3 alt faktörden oluşmuştur. İlgili literatürde ölçeğin DSM-III
ölçütlerine göre gözden geçirilmiş formu (Olay Etkisi Ölçeği-R) oluşturulmuş olsa bile henüz
Türkiye’de kullanımına ilişkin psikometrik bir çalışmaya rastlanmamıştır.
Ölçeğin gözden geçirilmiş formunun uyarlama çalışması Işıklı (2006) tarafından
gerçekleştirilmiştir. Ölçek maddelerinin önceden bilinen 3 faktöre (kaçınma, intrüsyon ve aşırı
uyarılmışlık) yüklenip yüklenmedikleri Temel Eksenler Faktörlemesi (Principal Axis
Factoring) ve Varimax rotasyonu kullanılarak sorgulanmıştır. Analiz sonucunda ölçek
maddelerinden üçü dışında (m7, m9 ve m5) diğer tüm maddelerin orijinal faktörlerin altında
yüklendikleri; üç faktörün tüm değişimlemenin %53’ünü açıklayabildiği gözlenmiştir.
Kaçınma faktöründe yüklenmesi beklenen 5. madde intrüsyon alt ölçeğine; benzer biçimde
kaçınma alt ölçeğine yüklenmesi beklenen 7. maddenin aşırı uyarılmışlık faktörüne ve
intrüsyon alt ölçeğine yüklenmesi beklenen 9. maddenin de aşırı uyarılmışlık faktörüne
yüklendiği gözlenmiştir. Bu sonuç ölçeğin kabul edilebilir bir yapı geçerliğine sahip olduğunu
göstermektedir.

Ölçeğin eş zamanlı geçerliğini sorgulamak amacıyla ölçekten elde edilen test puanları ile
çalışmada kullanılan ve geçerliği sınanmış diğer ölçek puanları arasındaki korelasyon
katsayıları hesaplanmıştır. Ölçek maddelerinin Kısa Semptom Envanteri ile 0.72, Beck
Depresyon Ölçeği ile 0.60 ve Beck Anksiyete Ölçeği ile 0.60 korelasyon katsayısına sahip
olduğu gözlenmiştir. Tüm katsayıların beklenen yönde ve istatistiksel olarak anlamlı çıkması
ölçeğin eş zamanlı geçerliğinin varlığına ilişkin önemli bir kanıt olarak değerlendirilmektedir.

Ölçeğin güvenirliği iç tutarlılık ve madde-toplam test korelasyon katsayılarının hesap

edilmesi yoluyla sorgulanmıştır. Tüm ölçek için elde edilen Cronbach Alfa katsayısının 0.93;
“aşırı uyarılmışlık” alt faktörü için 0.90; “intrüsyon” alt ölçeği için 0.83 ve “kaçınma” alt
ölçeği için de 0.82 olduğu gözlenmiştir. Tüm ölçek maddeleri için hesaplanan madde toplam
test korelasyon katsayılarına bakıldığında bir madde hariç (madde 5) diğer tüm maddelerin
yüksek katsayılara (0.35 ile 0.80 arasında değişmekte) sahip oldukları tespit edilmiştir. Elde
edilen iç tutarlılık katsayılarına göre tüm ölçeğin ve alt faktörlerinin yüksek güvenirliğe sahip
oldukları söylenebilir.

Ölçekle İlgili Referans

Işıklı, S. (2006). Travma Sonrası Stres Belirtileri Olan Bireylerde Olaya İlişkin Dikkat
Yanlılığı, Ayrışma Düzeyi Ve Çalışma Belleği Uzamı Arasındaki İlişkiler. Yayınlanmamış
Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü, Ankara.
 OLAY ETKİSİ ÖLÇEĞİ-R

Aşağıda, stresli bir yaşam olayından sonra insanların yaşayabileceği bazı zorlukların bir listesi sunulmuştur.
Her cümleyi dikkatlice okuyunuz. GEÇTIĞIMIZ YEDI GÜN IÇERISINDE, yaşadığınız DEPREMİ
düşünerek, bu zorlukların sizi ne kadar rahatsız ettiğini cümlelerin sağındaki beş kutucuktan yalnızca birini
işaretleyerek belirtiniz.

Hiç Biraz Orta Fazla Çok

0 1 Düzeyde 3 fazla
2 4
1. Depremi hatırlatan her türlü şey, kazayla ilgili duygularımı yeniden
0 1 2 3 4
ortaya çıkardı

2. Uykuyu sürdürmekte güçlük çektim 0 1 2 3 4

3. Başka şeyler benim deprem hakkında düşünmeyi sürdürmeme neden

0 1 2 3 4
oldu

4. Alıngan ve kızgın hissettim.

0 1 2 3 4

5. Depremi düşündüğümde ya da hatırladığımda, bu konunun beni

0 1 2 3 4
üzmesine izin vermedim.

6. Düşünmek istemediğim halde depremi düşündüm 0 1 2 3 4

7. Deprem hiç olmamış ya da gerçek değilmiş gibi hissettim 0 1 2 3 4

8. Depremi hatırlatan şeylerden uzak durdum 0 1 2 3 4

9. Depremle ilgili görüntüler aniden zihnimde canlandı 0 1 2 3 4

10. Ürkek ve diken üstünde hissettim 0 1 2 3 4

11. Deprem hakkında düşünmemeye çalıştım 0 1 2 3 4

12. Depremle ilgili olarak hala pek çok duygum vardı, ancak bunlarla hiç
0 1 2 3 4
ilgilenmedim

13. Depremle ilgili hissizleşmiş gibiydim 0 1 2 3 4

14. Kendimi depremin olduğu andaki gibi davranırken veya hissederken

0 1 2 3 4
bulduğum oldu.

15. Uykuya dalmakta güçlük çektim.

0 1 2 3 4

16. Depremle ilgili çok yoğun duygu değişiklikleri yaşadım. 0 1 2 3 4

 Hiç Biraz Orta Fazla Çok
0 1 Düzeyde 3 fazla
2 4

17. Depremi hafızamdan (belleğimden) silmeye çalıştım 0 1 2 3 4

18. Dikkatimi toplamakta zorlandım.

0 1 2 3 4

19. Depremi hatırlatan şeyler fiziksel tepkiler göstermeme neden oldu

(örneğin terleme, nefes almada güçlük, baş dönmesi, kalp çarpıntısı, 4
0 1 2 3
gibi).

20. Depremle ilgili rüyalar gördüm 0 1 2 3 4

21. Kendimi tetikte ve savunma durumunda hissettim. 0 1 2 3 4

22. Deprem hakkında konuşmamaya çalıştım 0 1 2 3 4

Puanlama

Kaçınma altölçeği: 5, 7, 8 11, 12, 13, 17, 22

Girici düşünce altölçeği: 1, 2, 3, 6, 9, 14, 16, 20

Aşırı uyarılmışlık altölçeği: 4, 10, 15, 18, 19, 21

IES-R puanı: Üç altölçek puanının toplamı.