Psikolojik İyileşme

Becerileri
P S İ K O L O J İ İ S T A N B U L &
N A T I O N A L C E N T E R F O R P T S D
SPR (PİB eğitimi): Brymer, M., Louie, K., and Griffin, D.
(2019). Skills for Psychological Recovery: An Online
Course. Los Angeles, CA, and Durham, NC: National
Center for Child Traumatic Stress.
Psikolojik iyileşme becerileri
kullanmak
• Psikolojik İyileşme için becerileri kullanmak: Önce araştırma ile desteklenmiş ve
çocuklar ile yetişkinlerin bir felaket ya da travmatik olay sonrası en çok pozitif
sonuçla ilişkili 5 erken müdahale prensiplerini isimlendireceğiz. PİB’in amaçları,
öğretilen becerileri, nerede ve nasıl kullanılabileceğini ve birden fazla seans
yapmanın faydalarını konuşacağız
Bir felaket ya da travmatik olay yaşamış çocuklar ve
yetişkinler, olaydan sonraki haftalar ve aylarda yeni
zorluklarla baş etmek zorunda kalırlar

İster olayı birebir yaşamış, ister tanık olmuş, isterse

olaya müdahale/yardım edenler olsun

Kişiler pek çok reaksiyon yaşasa da bunlar zamanla

kendiliğinden ortadan kalkabilir, ancak kimileri için
günlük hayatta baş etmelerini engelleyecek stres
reaksiyonları devam edebilir.
heyecanlı
endişeli

kızgın
korkmuş

mutlu
sakin
rahat

yorgun üzgün
İyi olma alanının dışına Panik atak, anksiyete
çıkma/travma

İyiyim, baş ederim

alanı

Depresyon/hissizlik…
Psikolojik İyileşme Becerileri, bir felaket veya travmatik olay
sonucu ileriki hafta ve aylarda çocuklara, ergenlere, yetişkinlere
ve ailelere yardımcı olan kanıtlanmış, araştırmalara dayalı bir
müdahale çalışmasıdır
Bu tür bir felaket sonucu yaşanan ikinci derece olumsuzluklar için
kullanılır. Örneğin ev değişimi, duygusal reaksiyonlar, destek
sisteminin bozulması, okul/işte yaşanan zorlanmalar

Stresi azaltmak, ve olumsuzluklarla baş etme üzerine beceriler

öğretmek adına tasarlanmıştır. Pek çok çeşitli fiziksel, biyolojik,
duygusal ve spritüal reaksiyonlar üzerine çalışmak için
geliştirilmiş yöntemdir.
İkinci derecede olumsuzluklarda aynı zamanda ruh sağlığı
çalışanların travmatize olmuş ailelerle çalışmalarında destek
olarak kullanılabilir
 Araştırmalarla desteklenmiş 5 erken müdahale
prensiplerini açıklayabileceksiniz

Psikolojik İyileşme Becerileri (PİB) amaçlarını

Bu bölümün
sayabileceksiniz

sonunda PİB de öğretilen becerileri listeleyebileceksiniz

Ne zaman ve nerede kullanılabileceğini tarif

edebileceksiniz

Birden fazla seans yapmanın yararlarını

sayabileceksiniz
 Örnek

Hatırlayalım ikinci derece

Diyelim ki bir aile sel felaketi olumsuzluklar kişilerin hayatında
yaşadı. Ne tür ikinci derece bir travmatik tecrübe ya da
olumsuzluklar olabilir? felaket sonucu olan
olumsuzluklardır

Evleri yapılırken geçici bir evde Öğrendikçe düşünün, bir felaket

kalan bu aile ikinci derece ne tür yaşayan kişi ne tür ikinci derece
olumsuzluklar yaşayabilir? olumsuzluklar yaşar ve onlarla ne
Sayalım: Mesela finansal zorluk, tür strateji ve becerilerle baş
okulun kesintiye uğraması…. edebilir?
PİB’in standartları

Bu beceriler travma sonrası olası

riskler ve esnek dayanıklılık
çalışmalarına dayalıdır

Okul, ev, mahalle, kütüphane (ortak

alan), klinik, hastane gibi çeşitli
ortamlarda kullanılabilir

Her çeşit gelişim dönemine bu

beceriler adapte edilebilir

Kültürel farkındalık taşır ve pek çok

farklı değer ve inançlar içinde
adapte edilebilir
5 prensip: Araştırmalar travmatik olay ya da bir afet
sonrası çocuklar ve ebeveynler için en çok olumlu
sonuçla ilişkili 5 erken müdahale prensibi tanımlıyor

Hobfoll, S. E., Watson, P.,

Umut Bell, C. C., Bryant, R. A.,
Brymer, M. J., Friedman,
M. J., ... & Ursano, R. J.
(2007). Five essential
Bağ elements of immediate and
mid–term mass trauma
intervention: Empirical
evidence. Psychiatry:
Güvenlik Interpersonal and
Biological Processes, 70(4),
283-315.
Sakinlik

Kişisel/Toplumsal yeterlilik
 Esnekdayanıklılık durağı
• Fiziksel: Sağlıklı ye, egzesiz/hareket, seks, yeterli uyku, tatil yapmak, ara almak, Masaj, Köpüklü banyo,
Öpmek/sarılmak, Cep telefonun kapatmak, “Ben” zamanı almak
• Psikolojik: İç bakış, Farkındalık, Terapi, Günlük tutma, Resim yapma/çizme, Semfoni/bale seyretmek, Bahçe
işleri, destek grubuna katılmak, Kendinin pozitif yönlerine odaklanma, Yardım alma/verme pratiği
• Duygusal: Afirmasyon, Öz-şefkat, Ağlamaya izin vermek, Gülmek, “Seni seviyorum” demek, Komik film
seyretmek, Hobi edinmek, Kendine hediye almak, Hayvanına sarılmak, Affetme pratiği
• Spiritüel: İç bakış, Doğaya gitmek, Spiritüel bir pratiğinin olması, meditasyon, dans etmek, Şarkı söylemek, Oyun
oynamak, Yoga yapmak, Çocuklarla oynamak, Denizde yüzmek, Güneşin doğuş/batışını seyretmek, Dua etmek,
Bir amaç için gönüllü çalışmak, Kendini affetmek
• Kişisel: Kim olduğunu tanımak, Hayatta ne istediğini gözden geçirmek, Kısa ve uzun vadeli planların,
Arkadaşlıklarını kuvvetlendirmek/zaman ayırmak, Rahatlamak, Şiir yazmak, Ailen ile zaman geçirmek, Yemek
pişirmek, Müzik enstümanı çalmayı öğrenmek
• Profesyonel: Öğle yemeğin için zaman ayırmak, Sınır koymak, İşi işte bırakmak, Tatilde çalışmamak, İş
arkadaşlarından destek almak, Bir sonraki kariyer planlamak, farklı konularda ders almak, Tatillerini kullanmak,
hayır diyebilme pratiği
 5 prensibe yakından bakalım

Kişisel/toplumsal
yeterlilik: Okulda
konsantre olamayan bir
Umut: Yangın Güvenlik: Elektrik
öğrencinin, stresli olayı
Sakinlik: Ne Bağ: Evi yıkılan
yaşamış bir kişinin devamlı kesilirken, zaman yangınla çocuğun yeni
cep telefonu şarj konuşmak için cesaret
yangınla ilgili her bulamaması ve zaten ilgili bir görsel taşındığı yerde
edemeyen annenin
konuşmada acı fırtına dolayısıyla konuşsam ne değişir çıksa, kişinin kalp arkadaşları olacak
hissederek okuldan haber düşüncesi (öz-yeterlilik: atışlarının artması mı düşüncesi
bundan sonra bir alamayacağı hissiyle Bandura, 1977, bireyin bir ve oradan kaçma
daha hiç iyi ne yapacağını işi başarılı yapabilmesi için isteği
sahip olması gereken
hissetmeyeceğini bilememesi
özellikleri kendinde
düşünmesi bulunduğuna dair inancı
açıklayan kavram)
PİB’in 4 amacı
• Travmatik olay ya da felaket yaşamış kişilerin ruh sağlığını korumak. PİB becerileri kişinin günlük
hayatına hızlı uyumlanması ve daha ciddi sorunların oluşmasını engellemek: Örnek: 6 Yaş Ayşe
annesinden ayrılamıyor. Rahatlama becerileri

• Bu kişilerin ihtiyaç ve endişelerini ortaya koyma becerilerini arttırmak: Örnek: Kişiye günlük hayat
sorunları ile baş etmesi için problem çözme becerileri öğretmek; mesela sel felaketi sonrası aldığım
az maaşla nasıl eşya alacağım

• Kişinin yeniden toparlamasını destekleyen beceriler öğretmek. Bugün ve gelecekte yaşanacak

problemlerde kullanılacak beceriler. Sel felaketi yıldönümü yaklaşırken yaşanan endişe ve
tetiklenme ile gelen reaksiyonlarla ne yapacağı

• İşe yaramayan davranışları önleyip uyumlanma davranışlarını yukarı çekmek: Örnek: ev işinden vakit
bulamayan ve yalnızlık çeken kişi. İşe yaramayan seçimleri bırakıp, işe yarayan baş etme becerileri
kullanmak
Öğrendiklerimizi
Tekrarlayalım
Çocuklara ve ailelere baskı yaratan öncelikli ihtiyaçlarını isimlendirmeye yardımcı olmak:

İlk toplantıda Ayşe yangınla ilgili endişelerini anlatır. Konular: Ayşe’nin

migreni, kredi kart borçları, ve evinin yanan kısmı. Çok emin değil evin ne
kadarında ne kadar hasar var. Siz ve Ayşe en baskı yaratan konunun evdeki
hasarın ne kadar olduğunu çıkarmak olduğuna karar veriyorsunuz. Ve ne
yapılmalı konusunda plan yapıyorsunuz.

Umut Bağ Güvenlik Sakinlik Kişisel/Toplumsal Yeterlilik

Güvenlik

• Evdeki hasarı değerlendirmek için kişiye yardım etmek

güvenliği arttırmaya yönelik bir örnek
Çocuklara ve ailelere stresi azaltmak ve işlevselliği
arttırmak adına beceriler öğretmek

Ahmet sık sık üzgün olduğu ve hep böyle hissedeceği beklentisinde

olduğunu paylaştı. Pozitif aktivitelerin ve pozitif düşüncelerin onu daha iyi
hissettirdiğini öğrendikten sonra daha iyi hissetti. Ahmet belki işler daha
iyiye gidebilir diye düşünmeye başladı

Umut Bağ Güvenlik Sakinlik Kişisel/Toplumsal Yeterlilik

Umut

• İşlerin daha iyiye gidebileceğini düşünmek umut için bir örnek

Çocuklar ve aileleri toparlanmalarında aktif bir rol
almaya cesaretlendirmek

Ayşe geçmişte düşüncelerini değiştirmeye çabaladığını ancak

yapamadığını paylaştı. Siz ona küçük adımlarla yardımcı olmayan
düşünceleri test ederek alternatif düşünceleri pratik etmesine yardımcı
oldunuz. Bu çabalar sonucu Ayşe kendisinin kontrolü alarak, zamanla artan
şekilde daha iyi hissetmesine bu şekilde nasıl yardımcı olacağını öğrendi.

Umut Bağ Güvenlik Sakinlik Kişisel/Toplumsal Yeterlilik

Kişisel/Toplumsal Yeterlilik

• Düşünceleri ve ruh hali üzerine kontrol sahibi olmak hissi bir

öz yeterlilik örneği
Çocuklar ve aileleri lokal servisler, ruh sağlığı
hizmetleri ve diğer organizasyonlarla ilişkiye geçirmek

Yangın dolayısıyla mahallesi boşaltılınca Zeynep’in pek çok komşusu

evlerinin yangından dolayı aldığı zarar yüzünden evlerine dönemediler. Siz
Zeynep’e komşuları ile buluşma konusunda destek oldunuz ve yangından
dolayı yaşadıkları zorlukları paylaşacakları bir ortam hazırlamasına
cesaretlendirdiniz.

Umut Bağ Güvenlik Sakinlik Kişisel/Toplumsal Yeterlilik

Bağ

Kişinin destek ağını yükseltmek bağ konusunda bir örnek

Başa çıkma becerilerini desteklemek ve kişinin başa
çıkma çabası ve gücünü görmek

Ahmet çocuklarını sel felaketinde hemen bulamadığı günden beri ne

zaman yağmur yağsa okula gittikleri an geriliyor ve kalp atışı hızlanıyor.
Okulu tekrar tekrar arayıp çocuklarını kontrol etmek yerine Ahmet sizin
yardımınızla nefes egzersizleri ile kalp atışını dengelemeyi öğreniyor. İleriki
görüşmelerinizde bunun kendisine yardımcı olduğunu ve sık sık okulu
aramadığını söyledi

Umut Bağ Güvenlik Sakinlik Kişisel/Toplumsal Yeterlilik

Sakinlik

• Nefes egzersizleri ile endişe uyaranlarını aşağı çekmek

sakinliğe bir örnek
Önemli

• PİB bir terapi modeli değildir. Stresi azaltmaya, kişinin zaten kullandığı
baş etme stratejilerini isimlendirip genişletmeye ve işlevselliği arttırmaya
yönelik ikinci derece bir önleyici modeldir. Temelde çocuk ve yetişkinlere
sıkışmışlıktan çıkıp toparlanmaya doğru ilerlemesinde yardımcı olur.
Kimileri için PİB tüm ihtiyaçları karşılayan yardım olurken ve bir terapi
ihtiyacını ortadan kaldırırken, kimileri için stres PİB sonrası da devam
edecektir. Bu kişileri terapi için yönlendirmek önemlidir.
 PİB avantajları
• Esnek dayanıklılık modeli üzerinden geliştirilmiştir. Yani kişinin güçlülüğü öndedir, patolojisi değil.

• PİB modüller şeklinde verildiğinden bir esneklik içerir ve her modül her kişi için verilmek zorunda
değildir. Ne beceriler herkese aynı şekilde verilir, ne de her beceri herkes içindir.

• PİB ihtiyaçları ön plana alır ve kişilerin ruh halleri ve durumları değiştirebileceği ve daha iyi hale
getirebilecekleri becerileri öğretir

• PİB basit teknikler kullanır. Derin uzun bir öğrenme gerektirmez ki böylece rahatça öğretmenler, okul
rehberlik servisi, gönüllüler rahatça kullanabilsin.
 PİB adım ve becerileri

Bilgileri toplamak ve desteği önceliklendirmek

Problem çözme becerileri inşa etmek

Pozitif aktiviteleri desteklemek

Reaksiyonları yönetmek

Yardımcı olan düşünme şeklini desteklemek

Sağlıklı sosyal bağlar yeninden inşa etmek

Klinik Ofis Hastane Okul Ev İşyeri Mahallenin başka ortak alanları

 Süre

3 ile 5 arası beceri inşa eden görüşmeler davranış değiştirmek için önerilse de kimine 1 seans da yeterli olabilir.

Felaketten birkaç hafta sonradan başlamak üzere yıllar içinde de PİB uygulanabilir

PİB, güvenlik emniyet ve en acil ihtiyaçlara ulaştıktan sonra en uygundur

Kaç seans?

Öğren uygula öğren (beceriyi öğren sonra pratik et)

Grup olarak da yapılabilir

PİB becerilerini kişilere sunmak
PİB için becerileri kişilere sunmak

• İşbirlikçi eylemleri nasıl

destekleyeceğinizi listelerken, PİB veren
kişinin rolü, alan kişilerin beklentileri ve
PİB kullanırken göz önüne alınması
gereken gelişimsel ve kültürel konuları
konuşacağız.
Örnek
• Bir çocukla ilk görüşmeye hazırlanıyorsunuz. Yangın dolayısıyla o çevredeki herkes
zor zamanlar geçiriyor. Okul sizden ağlama ve davranış sorunları artmış bir çocukla
görüşmenizi istedi. Siz reaksiyonlarına yardımcı olacak becerileri öğretebileceğiniz
bir PİB seansı planlıyorsunuz. Ayrıca bu becerileri iyi öğrendiğinde gelecekteki
sorunlarında da rahatça kullanır diye düşünüyorsunuz

• Ne tür bir yaklaşım ve stil kullanmalısınız ki bu çocuğun yeni becerileri

kullanmasına yardımcı olabilin?

• Ne tür müdahale kullanıldığı ve pratik yapılması PİB’in etkinliği belirler.

• PİB’in etkin verilebilmesi için stratejiler, akılda tutulması gerekenler ve beklentileri

gözden geçirelim
İşbirlikci ilişki için gerekenler

• Güven geliştirmek

• Empatik kalmak

• Güçlü yanların üzerine inşa

Pozitif çevre kişinin PİB becerilerini almasını kolaylaştıracak

Güveni geliştirmek
• Güvenilir, açık, doğru bilgi ver

• Gerçek ve otantik ol. Bilmediğin bir şey olduğunda kişiye o bilgiyi nasıl alacağı
konusunda, bazen ise belirsizliği tolere etmesine destek ol

• Sizinle çalışmak konusunda yaklaşım ve inançlarını stres seviyelerinin

etkileyebileceğine dikkat ver

Nasıl yaparım?

Söyleneni tekrarlayarak netleştirmek

İnanç, gelenek ve kültürlerine saygı göster

Empatik kalmak
• Çocuk ya da yetişkinin nasıl hissettiği ya da reaksiyon gösterdiği ile çalışmaya
başlayarak empati gösterebilirsiniz. Her ne kadar travmaya karşı ortak
reaksiyonlar olsa da kişiler kendine özgü ve beklenmeyen şekilde de reaksiyon
gösterebilirler. Onların nasıl hissettiğini bildiğinizi farz etmeyin

• Sadece ne duyduğunuzu değil, hislerinin anlam teşkil ettiği, ve yalnız

olmadıklarını da geri bildirin

• Dikkat verdiğinizi sadece sözleriniz değil tüm beden dilinizle verin

 Güçlü yanların üzerine inşa

Kişinin zaten
Zaten olan pozitif kullandığı stratejileri Bu kişinin kendi
özelliklerinin altını dinleyin ve onların gücünü görmesine
çizin ve güçlendirin üzerine beceri inşa de yardımcı olacaktır
edin

Kişinin kendi için

seçtiği amaçlar ile Pratik etmeleri ile
öğreteceğiniz amaçlarına ulaşmayı
becerileri birbirine ilişkilendirin
köprüleyin.
 Aktif rol almak

Hep güven,
Beceri
İlerlemeleri taktir onaylama, ve
Koçluk öğretiyorsunuz ki
eden aktif rol empati en değerli
terapiden farklı
araçlarınız

-Kişinin seans
Yapısallık (senin dışında o beceriyi -Nasıl gittiğini bir
-Bir beceri öğret
kendi stilinde) pratik edeceği sonraki seans sor
plan yap
 Beklentiler (sizin kendinizden)

Çok fazla şey öğretmeye çalışmak: Bazen birden fazla becerinin işe yarayacağını bilip
hepsini bir seansta bir arada öğretmeye çalışmak. Bir beceri bir seferde

Zor becerileri öğretmekten kaçınmak: Bazı becerilerde kendinize daha güvendiğiniz

bazılarında daha az yetkin hissettiğiniz olacak. Belki kimi çalıştığınız kişide yoğun
duygular getiriyor. O zaman o becerileri yakınlarınıza öğretme pratiğiyle başlayın işe

Her şeyi halletmeye çalışmak: Kişi pek çok endişeden bahsedebilir. Önemli değişimi
kısa sürede halletme isteği sizde canlanabilir. Gerçekçi beklentiler ortaya koy. Her şeyi
çözme baskısını bırakmak zor
Beklentiler (çalıştığınız kişi)
• Onların gerçekçi beklentileri olabilmesi için PİB nedir ne değildir anlatmak
önemli

• Terapi değil, pratik edildikçe işe yarayan beceriler, anında çözüm değil,
toparlanmaya destek olan beceriler seti.

• Örneğin Ahmet’in babası onun depremde yalnız olduğu ve panik atağı

olduğunu ve bunu hiç olmamış gibi yok etmenizi istiyor. Siz bunlarla baş etmesi
için beceriler öğretebileceğinizi söylüyorsunuz. Yine de beceriler yeterli gelmez
ise bir terapiste yönlendireceğinizi anlatıyorsunuz
Göz önüne alınması gereken gelişimsel konular
Farklı yaş gruplarının travmatik
olaya karşı farklı cevapları
olacaktır. Beceriler herkese
uygun olsa da kişinin gelişimsel
dönemine göre öğretilmelidir.
Korkutucu olaylar pek çok
duyguya sebep olur. Çocuklar
bazen…hisseder. Uykuya gitmek
zor olur, yine olur mu gibi endişe
olur. Bazı çocuklar ödev
yapmakta…Pek çoğu baş ağrısı,
karın ağrısı..
Okul öncesi: korkutucu bir şey
Mesela bir felaket sonrası ortaya
olduğunda üzgün
çıkan ortak reaksiyonları okul
korkmuş…hissedebilirsin ve
öncesi, okul çocuğu, genç
annen babanla daha çok
yetişkine anlatmak farklıdır
olmak…Bazen de karnın ağrır
İleri yaşta kişiler ise yaş değil
Bir afet sonrası kişi pek çok
ancak yaşlılığın getirdiği
negatif duygu…Pek çoğumuz
hassasiyetler göz önüne alınmalı:
olayın olduğu, ya da olayla ilgili
yalnız mı yaşıyor, unutkanlık,
yerlerden kaçınabiliriz. Uyku
motor becerileri, sosyal destek
sorunu, kabus sık görülür. Kimi
azalması, parasal konular, aldığı
konsantre olmakta, hatta motive
hizmetlerin ortadan kalkması
olmakta zorlanır
vs…
Göz önüne alınması gereken kültürel
konular
• Dil, etnik, dil, ırk ve kültür farklılıkları doğru şekilde PİB’i sunmak için önemli

• Kendi ön yargı ve değerleriniz!

• Farklı kültürler sizi nasıl görüyor

• Kişiler afet sonrası, ritüelleri, inançları, aile yapıları ile ilgili rutinleri bunları
uyguladıklarında daha iyi baş ederler. Mesela mahalle kültürü, geleneklerini
öğrenerek nasıl duygularını dışa vururlar biliyor musunuz! Toplumsal yeterlilik adına
mahalle ile kurulan ilişki de değerli

• Örneğin eşini kaybetmiş yalnızlık yaşayan bir kadının, dul kadın….görüşür değerleri
olabilir, sosyal bağ kurma becerisi sırasında saygı göstermek
 Bitirirken

PİB sağlayıcısı en çok aşağıdakilerden

hangisine benzer?

Arkadaş Koç İmam Patron

PİB görüşmelerinin
yapısı:
• PİB’in ilk görüşmesi, ara görüşmeler
ve son görüşme sırasında göz
önüne alınacaklar olarak görüşme
süreçlerini konuşalım
PİB görüşmelerinin yapısı
• PİB modüler bir yaklaşım olduğu için neyi ne zaman öğreteceğinizi siz
seçebilirsiniz

• Ancak her seansın bir genel yapısı olması sizin zamanınız iyi kullanmanız
açısından değerli

• Her ilk seans PİB’in ne olduğunu, bu müdahale şeklinin mantığını, diğerlerinden

farkı ve amaçları anlatmanız
Örnek
• Merhaba. Öncelikle görüşmelerimizde birlikte nasıl çalışacağımızı size anlatmak
istiyorum. Benim işim sizin şu anki ihtiyaçlarınızda destek olmak. Belki bir terapist ile
çalışmış olabilirsiniz. Benim işim daha çok bir koçluğa benzeyecek. Şu an süregelen
endişeleriniz ve sorunlarınızda kullanabileceğiniz beceriler öğreteceğim size. Bunları
hem şimdi hem de ilerde kullanabileceksiniz. Birlikte bakalım sizi en çok şu an
zorlayan ihtiyacınız ne. Sonra size bunlara yardımcı olacak becerileri göstereceğim.
Birlikte hangi beceriye yönleneceğimize karar vereceğiz. Ayrıca ne kadar zamana bu
beceri için ihtiyacımız olduğuna da. Umarım birden fazla görüşürüz ki bu becerilerin
nasıl gittiğine de bakabilelim. Bir beceriyi önce anlayıp sonra pratik etmenin daha
yardımcı olduğunu gördüm. Nasıl duyuluyor bu anlattıklarım?
 Görüşme
• İlk seans özeti: birbirinizi tanımak, ihtiyaçlarını daha iyi
anlamak, bilgi vermek ve öğretmek. Bunu 4 başlıkta
toplayabiliriz:

1- İlişki kurmak: Birbirini tanımak, bilgilendirici onay

2- Bilgi toplayıp, desteğin ne olacağını

önceliklendirmek: İlk görüşmeden bilgi toplamak önemli
çünkü bu şekilde doğru beceri ile köprüleyeceksiniz, belki
de bir terapist ya da psikiyatriste yönlendireceksiniz.

3- Bir beceri öğretmek: Çoğu zaman karmaşık sorunlar

olacaktır. Bunlar için birden fazla beceri gerekebilir. Çok
fazla çok hızlı yapma isteğinize dikkat

4- Pratiğe yönlendirmek: Yeni bir şey öğrenmek çok fazla

pratiği de yanında gerektiriyor. Pratik o becerinin etkinliğini
arttırıyor. Bisiklete binmek gibi Bir plan, nasıl kullanacağı
ve kişinin kendi fikirlerini içeren
Bir sonraki hafta görüşmesinde nasıl oldu,
nasıl gitti konuşması
• Acil ihtiyaçlara bak: Acil ihtiyaç, güvenlik endişesi var mı bak. Örnek: çalıştığınız bir beceri varken
bu sefer ki görüşmede size evden çıkmak zorunda olduğunu söyler kişi.

• Bir önceki görüşmeyi gözden geçir: Bir önceki görüşmedeki becerinin pratiğinin nasıl gittiğini bu
hafta gözden geçir. Küçücük bir adım olsa bile yaptıklarını taktir edin. Eğer yapamadılar ise ne oldu
kısmına bakmalı. Yargı değil nasıl o beceriyi kullanışlı hale getirirsiniz. Beceriyi kullanabilecekleri yeni
konulara bakabilirsiniz. Örnek: sosyal bağ için konuşurken o hafta içinden gelmediği için
gitmediğini söyleyen kişiye bir daha böyle olursa diye eklediğiniz stratejilerle yeni plan yapmak

• Ya aynı beceriyi ya da yeni beceri öğret: Öncelikler de geçen haftadan beri değişim var mı, bakın.
Bu size bir sonra hangi beceriye yönleneceğiniz konusunda yardımcı olur. Ya bir önceki beceriyi yeni
bir olaya uygulamak ya da yeni bir beceri öğretmek. Beceriyi nasıl pratik edeceklerinin önümüzdeki
hafta altını çizerek bitir. Örnek: Düşük ruh haline destek pozitif aktivite konuştunuz ve o hafta bir
kulübe kabul olduğunu, her hafta gideceği ve negatif düşüncelerle boğuşan kişi.
Son görüşme

• Doğabilecek terslikleri değerlendirmek (buraya değineceğiz)

• Bitirmeye zaman vermek. Duygularına da. Özellikle çocuklar

birkaç seans bile olsa size bağlanmış olacaklar. Onları
hatırlayacağınızı, birlikte vaktinizin değerini söyleyin, belki
birlikte fotoğraf, birlikte yapılan bir resim mesela.
Ana Beceriler
 Bilgileri
toplamak ve
desteği
önceliklendirmek
Bilgileri toplamak ve desteği
önceliklendirmek
Ayşe 14 yaşında yangın sonrası bölgeyi terk etmek zorunda kaldılar. Başka bir
bölgeye babaanneye taşındılar. Baba ise orada çalışmak zorunda kaldığı için
ayrılar. O bölgedeki okula gitmeye başladı. Tabii rutinler değişti. Okulda, evde
farklı stresler. Siz Ayşe ile buluşacaksınız. Bilgileri toplamak ve desteği
önceliklendirmek becerisini konuşurken bu örnek üzerinden gideceğiz.
Bu adımın önemi ne? Neden?
• Çalışacağınız yetişkin ya da çocuğun o anki zorluğunu anlamak ve bu size en
baskı hissettikleri endişeleri anlamanız ve daha başka bir hizmete yönlendirmek
gerekip gerekmediğini değerlendirmeniz adına da bir yardım

• Ayrıca hangi beceriyi öğreteceğiniz açısından da önemli

• Doğru soruları sormak için zaman ayır

• Kişi ile doğru bir ikili mi oldunuz? Belki cinsiyet, dil, inanç açısından doğru ilişki
olamayabilir mi?
3 adım
1- O anki ihtiyaç ve endişeleri isimlendirmek

2- Çalışılacak alanları önceliklendirmek

3- Aksiyon planı yapmak

O anki ihtiyaç ve endişeleri
isimlendirmek
• Önce bu işin arkasında yatan mantığı anlatmak. Neden bu soruları soracağız! Kimileri rahatça
karşılıklı konuşma sırasına o anki ihtiyaçlarını söyleyebilir. Formları da kullanabiliriz

• Potansiyel endişeler:

Fiziksel sağlık: Ayşe baş ve karın ağrısı… Orta

Duygusal zorluklar: Babasının güvenliğinden endişe edip, onu görme isteği… Yüksek

Güvenlik: Güvensiz hissetme ilgili gündemi yok. Az

Temel ihtiyaçlar: Tüm temel ihtiyaçlarının karşılandığı bilgisini verir. Az

Kişiler arası ilişkiler: Eski arkadaşlarını özlüyor, yalnızlık, oda paylaşıyor. Orta

Okul/iş stresi: Konular eski okulu ile farklı, konsantre olamıyor. Yüksek
Çalışılacak alanları önceliklendirmek
Çocuk ya da yetişkin potansiyel endişelerini sıralayıp önemini derecelendirdikten
sonra hangi alanları çalışacağınızı önceliklendirmek. Ne konuştuğunuzu özetlemek
önemli. Soru:

-Hangi endişeler en önemli şu an ve hangileri ile çalışalım?

Tabii sizde duyduklarınızdan hangi konunun en önem arz ettiğini söyleyerek

sorabilirsiniz

Örnek: Pek çok konuda konuştuk. En yoğun endişelerin okul ödevleri, arkadaşlarını ve
babanı özlemen, babanene ile yaşaman. Doğru anlamışmıyım? Konuştuklarımıza göre
okul ödevlerin en öncelikli. Onlarla başlayıp daha sonraki …Ne dersin?
Önceliklendirirken diğer göz önünde
bulundurulması gereken konular
• Zamana bağlı bir konu mu?

• Hemen çözülebilecek yoksa uzun zamana yayılacak konu mu?

• O konu için şu anki kaynakları nasıl?

• 1-Şiddeti: Bu alanlardan hangisi seni en çok rahatsız ediyor?

• 2- Zamanlama: Bunların içinde diğerlerinden önce (zamanlama) ilgi gereken?

• 3-Kötüleşen: Bekledikçe daha kötüye giden?

• 4- Diğerlerini çözmede önce çözülerek destek olacak?

• 5- Bugün bununla çalışmak bana daha rahat gelecek?

• 6- Yakında olacak etkinlik seni zorlayacak?

• 7- Geçenlerde olan ve her şeyi zorluyor dediğin?

Cevap: Zamanlama. Yakında okulda sınav var ve Ayşe çok geri….

Aksiyon planı yapmak
• O endişeyi çözmeye destek en uygun PİB becerisi ne bakın.

• Bazen o endişeye birden fazla beceri destek olabiliyorsa hangisini çalışacağınıza

birlikte karar verin. O yüzden her beceri için bir kısa özet
5 beceri
• Sosyal bağları yeniden inşa etmek: Bir afet sonrası sosyal destek koruyucu
faktörlerin başında gelir. Zorluklarla baş etmede başkaları ile olmak. Bu beceri
destek networklerinde boşlukları görmek ve yenileri eklemek kadar kendisinin
de başkalarına destek vermesi

• Tepkileri yönetmek: Kişiler yoğun stres ve korku, beden aşırı uyarılmış ve

tehlike arıyor. Olayı hatırlatıcı yoğun tepki…Ve bu tepkiler sağlığa ve ilişkilere
zarar.. Bu beceriler duygusal ve fiziksel reaksiyonları daha iyi yönetmek ve
günlük hayatta endişe ve stres için araçlar veriyor
 5 beceri devam
• Kişiye destek olan düşünceleri arttırmak: Afet sonrası dünyayı tehlikeli bir yer olarak görmek, güven
ve baş edememe. Duygusal tepkiler onlara olanlara bakış açımızı değiştirmek. Bu beceri düşünce
duyguları nasıl etkiler. Negatif düşünceleri pozitif ile değiştirme…

• Pozitif aktiviteleri arttırmak: Anlamlı ve pozitif aktiviteleri arttırmak esnek dayanıklılık arttırdığı kadar
hayatlara da bir memnuniyet getirir. Özellikle afet sonrası bunları bırakıyoruz. Bu beceri iyi hissettiren
aktivitelere katılarak ruh halini toparlamayı içeriyor

• Problem çözme becerileri inşa etmek: Bir sorunla karşılaşınca sistematik yaklaşım= etkin sonuç.
Problemi küçük parçalara ayırmak, ne tür yaklaşım listelemek. Çünkü stres bu beceriyi etkiliyor

• Örnek: Ayşe bu beceri ile okul sorunlarına yaklaştı. Problem çözme tekniği ile nasıl öğretmenlerinden
yaklaşan ödev tarihlerini müzakere edeceği, ve bilmediği konularda yardım. Bkz: PİB beceri çizelgesi
Öğrendiklerimizi
Tekrarlayalım
Selde eşyalarının çoğunu kaybeden İbrahim,
yeterince parası olmadığı için ne yapacağını
bilmiyor. Evi nasıl döşeyecekler konusu:
A-Sosyal bağları yeniden inşa etmek

B-Tepkileri yönetmek

C-Kişiye destek olan düşünceleri arttırmak

D-Pozitif aktiviteleri arttırmak

E-Problem çözme becerileri inşa etmek

F-Bilgi toplamak
Sel sonrası 12 yaşında Ali ailesiyle kimseyi
tanımadığı başka mahalle. Yalnızlık

A-Sosyal bağları yeniden inşa etmek

B-Tepkileri yönetmek

C-Kişiye destek olan düşünceleri arttırmak

D-Pozitif aktiviteleri arttırmak

E-Problem çözme becerileri inşa etmek

F-Bilgi toplamak
Sel başladığında okulda Buket okulda şimşek
sesleri, yoğun yağmur ve sert rüzgar, şimdi
ne zaman okula gitmeyi düşünse karnı
ağrıyor ve annesini bırakmak istemiyor
A-Sosyal bağları yeniden inşa etmek

B-Tepkileri yönetmek

C-Kişiye destek olan düşünceleri arttırmak

D-Pozitif aktiviteleri arttırmak

E-Problem çözme becerileri inşa etmek

F-Bilgi toplamak
Sel sırasında Ali yalvardı ailesine lütfen
hemen çıkalım diye. Evde pek çok hasar var
ancak Ali eğer çıkmasaydık ev bu kadar
harap olmazdı diye suçluluk duyuyor
A-Sosyal bağları yeniden inşa etmek

B-Tepkileri yönetmek

C-Kişiye destek olan düşünceleri arttırmak

D-Pozitif aktiviteleri arttırmak

E-Problem çözme becerileri inşa etmek

F-Bilgi toplamak
Ali’nin ailesi çıkıp birlikte bir şeyler yapalım
istiyor ama Ali hiçbir şey yapmak istemiyor
A-Sosyal bağları yeniden inşa etmek

B-Tepkileri yönetmek

C-Kişiye destek olan düşünceleri arttırmak

D-Pozitif aktiviteleri arttırmak

E-Problem çözme becerileri inşa etmek

F-Bilgi toplamak
Kendimizi test edelim mi!
Problem çözme
becerisi inşa
etmek
Problem çözme becerisi inşa etmek

Mehmet ve Elif ile tanışın. 6 yaşında kızları var Sezgi. Birkaç ay

önce sel sırasında bayağı bir korku yaşadılar. Sezgi için evden
çıkmak yaşadığı stresten dolayı zor. Mehmet arama kurtarma
çalışmaları işi dolayısıyla fazladan mesai yapıyor. Elif ev işleri ve
daha önce Mehmet’in yaptığı tüm işlerle baş başa kaldı.
Sezgi’nin yaşadığı korku da onu endişelendiriyor
Neden problem çözme becerileri?
• Çünkü yaşanan afetin oluşturduğu stres kişinin etkin problem çözme
yeteneklerini elinden alabilir

• Günlük hayattaki zorlukları çözme yetisi hem de kişiye bir kontrol duygusu
vererek güçlendiriyor da.

• Artan anksiyete, uykusuzluk daha zorlaştırıyor. Daha kompleks sorunlar

Sel sonrası ebeveynler pek çok stres ile baş etmeye çalışıyor. Kaynaklar da
azalıyor. Ailenin üyeleri bir de birbirleri ile ilgili endişeleniyor ve olaylar
çözemeyeceğimiz kadar büyük geliyor gözümüze. Problem çözme yetenekleri
bizim yeni çözümler bulmamıza ve düşünmemize yardımcı oluyor
4 adım
• Problemi açıkla ve sana mı ait ayırt et

• Amaç koy

• Beyin jimnastiği

• Değerlendir ve en iyi çözümü seç

Not: Pek çok kişinin böyle formal gözükmeyen kendi problem çözme şekli var ve bu biraz kişiye
doğal gelmeyebilir ve eski sistemine dönmek isteyebilir. Araştırmalar formal bir teknik olarak
destekliyor

Spesifik olmak değerli. Seni en çok rahatsız eden ne sorusu mesela.

Gelişimsel: Önceliklendirmek zor. Kartlara yazıp sıralayabilirsiniz (çocuklarla iyi oldukları konular
öncelik)
 Ben çalışırsam okul sonrası Sezgi ile kim ilgilenecek

Elif in
Eşim terfi alacak mı?

Sezgi daha ne kadar korkacak sel olur mu diye

endişeleri Evdeki işleri kendi başıma nasıl halledeceğim

Ya Mehmet çok fazla çalışamam der ve işini kaybederse

En çok seni ne rahatsız ediyor?

Problemi açıkla ve sana mı ait ayırt et
• Senin çözmen gereken bir problem mi?

• Çoğunluk kendine ait olmayanı üstüne alıyor. Kendini suçluyor. Bu problem çözmek
için senin elinde mi…

Soru: Bu olay bana mı oluyor, benimle başkası arasında mı yoksa başkası ile başkası
arasında mı?

Mesela: Annem ve kardeşim birbiri ile konuşmuyor. Eşim terfi alamıyor diye üzülüyor.
Diğer yandan çocuğum ev işi yapmam diyor ya da tansiyonum çıktı…

Kişi problemi seçerken kendini suçlaması ile problemin ona ait olması aynı şey değil.
O yüzden spesifik olmak ve büyük problemi küçük parçaya ayırmak önemli.
Örnek
• Diyorsun ki; Mehmet’in işte terfi alamaması ve okul sonrası Sezgi’ye kim bakacak...
Bunların hangisi seni en çok rahatsız ediyor. Bazı problemler bizim elimizde
bazıları bize ait değil. Bunlardan hangisi sana ya da başkalarına ait bakalım.
Mesela kocanın terfi alamaması.

• Haklısın Mehmet ile patronu arasında. Ama stresi beni endişelendiriyor

• Görüyoruz ki, bu sana ait değil. Tabii ki stresi ile baş ederken onu destekliyorsun,
hadi diğer probleme bakalım. Hangisi daha baskın, rahatsız eden?

• Okul sonrası Sezgi’yi nasıl destekleyeceğim. Çünkü o saatte….

Beceriyi anlattınız, problemi özetlediniz, öncelik, spesifik

Amaç koy

• Neyin çözülmesi gerektiği konusunda bazen kişi zorlanabilir. Ne olmasını istiyorlar. Onun için
ulaşılabilir parçalara bölmek

• İstiyorum, ihtiyacım var, korkuyorum, endişeleniyorum işe yarar başlangıçlar…

Örnek: Duyduğum kadarıyla Sezgi’nin okul sonrası bakımı ile ilgili pek çok parça var. Birinin onu alıp
onunla sen gelene dek zaman geçirmesi. Buna hemen haftaya ihtiyacın var. Kaç hafta gerekiyor şu an
bilmiyorsun. Şöyle başlasak bu hafta için hemen kim ayarlayabilirsin sen klinikteyken

-Evet doğru, bu bana daha ilerisi için düşünecek zaman kazandırır

O zaman sadece önümüzdeki hafta için neye ihtiyacın var?

Sezgi’ye saat 3 ten 7 ye kadar bakacak güvenli sorumlu biri

Şimdi hedefi koyduk. Buradan buna en iyi nasıl ulaşacağımıza bakacağız

Beyin jimnastiği

• Hedef olduğuna göre beyin jimnastiği yapabiliriz. Gelebildikleri kadar çözümle gelsinler. Hiç
etiketlemeden yazın. Yine kaynaklardan çizelge kullanabilirsiniz. Siz de destek verebilirsiniz.
Kendi cevaplarını yaratmalarına destek olun.

Bazen kişi kendini çaresiz hissedebilir. O zaman:

Başka bir olsa bu sorunu nasıl ele alırdı? Geçmişte ne işe yaramıştı?

Okey hadi yazalım aklımıza gelen fikirleri. Kötü ya da iyi diye düşünmeden önce bir listeleyelim

-Kaynanama sorabilirim. Mahallede komşu olabilir.

-İşe götürmek ya da işe gitmemek

-Sezgi’nin okuldan bir ebeveyne sorabilirim

Pek çok fikir ile geldik hadi bakalım hangisi en yardımcı en işe yarayacak çözüm
Değerlendir ve en iyi çözümü seç

• Her çözüm değerlendirme. Artılar eksiler. Çocuklar yapışkanlı etiketlerden

kullanabilir.

• Bu yapılabilir mi? En iyi çözüm mü?

Harekete geçmek adına hangi adımları yapacaklar?

Ne tür engeller ne tür destek lazım?

Programlamak, hatırlatmak gibi neler yapacaklar?

Haftaya görüşünce gözden geçireceksiniz

Not: Bazı kültürlerde spiritüel lider, yaşlı bilge, büyüklere sormak konularını atlamayın.
Örnek
• Kayınvalideme sormak: Onunla çok iyi geçinmiyoruz. Mecbur olmaz isem sormak
istemem. Artıları ise onun esnek bir rutini olması

• İşe sormak: Patron sorarsam yarın başıma iş açabilir

• Okuldan bir ebeveyn: Evet aklımda hatta birileri de var. Hem Sezgi için de iyi olur

Sence bunlardan hangisi en etkin çözüm?

Okuldan ebeveyn

Peki ne yapman gerekiyor?

Aramak, bu öğlen…O olmazsa diğer ne zaman ararım…

Takip görüşmesi
• Seçilen çözümün ne kadar etkin olduğunu görmek. Engeller neydi, kişi nasıl yönetti.

• Önce acil bir durum var mı içinde güvenlik acil ihtiyaç içeren bakıp geçen hafta
konuştuğumuz diye başlamak. Sonuç ne olursa olsun çabayı taktir etmek değerli. İşe
yaramadıysa başka çözümlere devam. Eğer hiçbir şey yapmadılarsa ne engel
olduysa daha küçük parçaya bölün. Mesela aramadım çünkü utandım. O zaman
belki pozitif aktivite becerisini eklersiniz. Arayıp sonra kendine bir kahve yapması
böylece aramanın getirdiği o zor duygu ile baş etmesi.

• Diyelim ki haftaya çözümü buldu şimdi uzun dönem için konulabilirsiniz.

Acil ihtiyaçlar Geçen haftanın becerisini gözden geçirmek Aynı beceriye devam
ya da yeni beceri
Örnek
• Sezgi okulda ağlama nöbetleri geçiriyormuş ve okulda danışman kendisiyle görüşüyor

Sezgi pek çok problem ortaya koydu. Babası çok çalışıyor ve evde çok az var. Yeninden sel
baskını olur mu korkusu. Okulda bir arkadaşı ile yaşadığı zorluk

Kartlara yazıp sıraladılar. En üstte arkadaş konusu. Arkadaşı onunla konuşmayı bırakmış ve
arkadaşı ile ne yapacağı konusunda yardım ihtiyacı.

Hedef: Arkadaşlığı/yalnızlığı için yapabileceği.

Beyin fırtınası: Ona kart yazmak, sormak ne yaptım diye, tatlı bir jest, başka arkadaş, onu eve
davet.

Değerlendir ve bir çözüm seç. Çok etiket en iyi çözüme yaptılar: Kart vermek.
Örnek
• Hangisi aşağıdakilerden en açık, en sağlam problem anlatan cümle:

A- Anlaşamayan ve çatışan aile

B- Geceleri uykuya dalmakta zorlanmak

C- Eş çalışırken evdeki işleri yönetememek

D- Keşke okul daha kolay olsaydı isteği

Umut etmek, geçinememek, yönetememek ne kadar spesifik?

Esnekdayanıklılık durağı
 Pozitif
Aktiviteleri
teşvik etmek
Pozitif Aktiviteleri teşvik etmek
• 10 yaşında Sevgi ve annesi babası ağabeyi ile yaşıyor. Yangından sonra
mahalleyi boşalttılar, her şey yeninden güvenli hale gelince tekrar geri geldiler.
Evde fazla hasar yok. Birkaç tamir işi var. Sevgi sessiz, biraz içine kapandı ve
anne ve babası her an nerede emin olmak istiyor, arkadaşları ile görüşmüyor.
Sevgi’nin afet sonrası yaşadığı stresle beraber davranışları da değişince sizle
görüşecek. Bu modülde pozitif aktiviteleri teşvik ederek kişilerin zor olaylarla
nasıl baş edecekleri ve ruh hallerini nasıl değiştireceklerini öğreneceksiniz
Pozitif aktivitelerin mantığı
• Pozitif ve anlamlı aktivitelere katılmak ruh hali için önemli. Böylece amaç, kontrol ve iyi
hissetme hayata katabiliyoruz.

• Afet, ya da yüksek stres kişinin normal rutinini bozabilir, pozitif aktivitelere katılmasını
engelleyebilir ve çocukların oyunlarını azaltabilir.

• İçlerinden gelmediğini söylemek yanında bu kadar acı varken nasıl…

• Örnek: arkadaşlarla oyun, bir hayvanıyla vakit geçirmek, bir arkadaşı aramak tekrardan rutini
oturtmak da işe yarar.

• Her zaman hatırlayın mantığını anlamaları bir beceriyi öğrenmeye kişiyi daha motive eder

• Gelişim dönemi akılda olsun mesela bir çocuğa evet içinde pek çok rahatsız edici duygu var,
onları yok edemeyiz ancak ancak pozitif aktivitelerle iyi duygularla da içini doldurabiliriz.
Bilişsel üçleme
• Düşünce-Duygu-Davranış birbirini etkiler

Mesela Can’ın iş yükü arttı. Bunun üzerine önce davranışlar değişti yani işte daha
uzun kalıyor, ve arkadaşlarını az görüyor. Düşünceleri ise arkadaşlarım artık benle
ilgilenmiyor, bensiz takılacaklar. Bu düşünceler duygularını etkiliyor. Üzüntü ve
yalnızlık.

Duygularımız zorlandığında bunları değiştirmeye uğraşıyoruz oysa duygular

değiştirmesi en zor olanı. Düşünce ve/veya davranışları değiştirmek
duygularımızı da değiştirecektir
Kişiler peki bunu neden yapmaz?
• Depresyonda olan kişi hareket etmekte zorlanıyor. Enerjiyi alıyor. Bu da kişiyi
başkaları görüşmek ve iyi hissettiren aktivitelerden uzak tutuyor- bu da
hareketsizlik/durgunluk ile suçluluk duygusu kendine zaman ayırmak ile ilgili ya
da iyi hissettiren aktivite yapmak-negatif duygu arttıkça motivasyon azalıyor-
zamanla iyi hissettiren ya da anlamlı aktivite yapmak iyice zorlaşıyor

• Pratik konular da var kişinin yoğun hayatı, çoluk çocuk. Bazıları için eğlenceli
değil anlamlı aktivite tercih olabilir. Onurlandır kişinin ihtiyacını
 Adımlar
1- Tanımla ve planla bir ya da daha fazla aktiviteyi

Bir takvime bunları programla. Bazen yalnızlıkta tek aktivite kişinin ruh halini değiştirmeyebilir ancak biriyle
başlamak diğerlerini yapmayı kolaylaştıracaktır.

Kültürün yas ve o süreçte müzik dinlememe gibi konularına saygı

Eski yaptığı iyi hissettiren aynı hissettirmeyebilir. Çok hızlı etkisi yok, zamana ihtiyaç. Davranışı tekrarlamak. Kişiye
günlük stresten ara aldıracak aktiviteler bul

Not: Pozitif aktivite çizelgesi

İlk iş daha önce keyif aldığı aktiviteleri sormakla başla. İçinde yalnız olduğu kadar arkadaş, grup, aile içerenler de
olsun. Kocaman şeyler olmak durumunda değil. Kitap okumak yatakta, dua etmek gibi de olur. Gerçekten
yapacakları

Gelişimsel: Mesela yalnız, arkadaş ve dışarda aktivite etiketlerini kavanoza koyup çekmek ve yazmak. Yaşlılar için
bingo kartlarındaki aktiviteler. Seçtiklerini takvimlerine yaz. Bir anda çok fazla ile zorlama

Kaynaklara bak aktivite listesi için

Örnek
Sevgi’ye nasıl anlatacağız: Neden önemli. Stres yaşayınca böyle hissetmek bilinen
bir durum. Bunları yok edemez ama iyi hissetme koyabiliriz. Ve 3 D.

Kağıtlara yazdığı aktiviteler: 8 adet

Rahatlamak için müzik dinlemek, bisiklete binmek. Sevdiklerine yakın hissetmek

adına akşama kendisine kitap okunması, aileyle monopoli oynamak. Güvenlik hissi
için ağabeyi ile yürüyüş. Sosyal ilişkileri güçlendirmek için futbol oynamak.

Eskiden güvenli olan yerlerin afet sonrası güvenliğini kontrol et

Adımlar
2- Aktiviteyi takvimde planlamak

Sadece yapmayı düşünmek yeterli değil. Telefona hatırlatma koy ya takvime yaz

Aktivite başkalarını da içeriyorsa onlarla nasıl plan yapacakları. Plana kardeşini ara,
lastikleri şişir gibi yazmak…

İptal etmelerine yol açacak duyguları konuş, suçluluk, yorgunluk, ilgilenmeme.

Önceden bunları ve bunlarla ilgili stratejileri konuş: mesela içinden gelmediğinde en
azından 10 dakika yapmak, bu aktiviteyi endişelerden teneffüs almak gibi düşünmek

Örnek: Sevgi monopol ve bisiklet seçti. Baba çok yoğun olduğu için önceden takvime
koymak için babayla konuşmak. Salı akşamı yemekte soracak, cumartesi öğlen uygun
mu, Perşembe bisiklet ve öncesinde pztesi annesinden izin
Takip seansları
• Acil ihtiyaçları kontrol ettikten sonra teke tek aktiviteleri gözden geçir.

• Gözden geçir: Plana uydular mı? Küçük adımları taktir, yapmadılarsa takip,
engelleri konuşmak ve bir sonrakini daha yapılabilir kılmak. Yeni pozitif
aktivitelere bak.

• Aynı ya da yeni beceri

Mesela Sevgi bisiklete bindiği ve eğlendiğini söyledi size. Taktir ettiniz ve başka
gün bakmaya da cesaretlendirdiniz. Monopol için plan yaptığını ancak ailesinin
son dakika iptalini söyledi. Siz taktir ve yeni plan
Göz önüne alınacak konular
• Bazen ruh hali değişmeyebilir. O zaman aktiviteyi yaptıklarında ne fark ettiklerini
araştır. Bir aktivite tek başına koca bir etki yaratmayacak. Zamanla. Bazen birlikte
yapılan tek başına olandan daha etkili. Ya da farklı aktivite dene

• Esnek dayanıklılık durağı: KENDİNİZİ UNUTMAYIN

• Ofis olarak temanız olabilir: şükran, gönüllü, rahatlatıcı gibi

• Kocaman zamanlara ihtiyaç yok. Pozitif dakikalar yaratmak gün içinde. 2 dakika
nefes egzersizi, stresli bir toplantıda uzun nefes, en favori resminize albümden
bakmak, tuvalete uzun yoldan gitmek, motive eden mesaj, koku.
Örnek
• Hangisi pozitif aktiviteye katılmak için yapılan plana en iyi örnek

A- Arkadaşlarla haftaya bir gün görüşmek

B- Perşembe günü öğle arası bir arkadaşınla sohbet için onu aramayı planlamak

C- Bir akşam sağlıklı bir yemek pişirmek

D- Bir çay arası planlamak haftaya ve ondan önce çay almayı planlamak
Tepkileri
yönetme
becerisi
Tepkileri yönetme becerisi

• 16 yaşında Ersin yangında neredeyse evleri yanıyordu. Evde

yalnızdı ve epey zaman geçmesi gerekti ebeveynleri ve kız
kardeşinin güvende olduğunu öğrenmek. Tüm süreç panik
içindeydi. Aylar geçti ancak hala stres sinyalleri gösteriyor. Uyku
sorunları, öfke, artmış anksiyete, okulda konsantre olamama.

• Bu modülde kişinin yeninden kontrol hissini geri kazanması ve

işlevselliğini arttırması adına tepkileri nasıl yönetecekleri
becerilerini öğreneceğiz
Tepkileri yönetmek neden önemli
Bir afet ve travmatik olay kişide yoğun fiziksel ve duygusal reaksiyonlar oluşturabilir

Beden duyumları: Kalp atışı yükselmesi, nefes darlığı, gerginlik

Duygusal tepkiler: üzüntü, kızgınlık, endişe, korku, hayal kırıklığı

Amaçlar:

• Rahatsız edici duygusal ve fiziksel reaksiyonlar karşısında rahatlama becerileri

• Stresli olaylar ve stresli olay hatırlatıcıları karşısında bunlarla baş edecek yeni
stratejiler

• Ayrıca zor tecrübelere kelime koyabilmek

Olayın hatırlatıcıları
• Kişiye sanki olayı yeninden yaşıyor gibi hissettirecek aynı beden tepkilerini
yaşatır. Bu reaksiyonlara karşı stratejiler ve destek toparlanmanın en önemli
parçası. Hem duygusal cevapları kontrol etmek hem de rahatsız edici
reaksiyonları azaltmak açısından bu beceriler önemli
3 adım
1- Stres (rahatsız edici) reaksiyonu ve hatırlatıcı/tetikleyicileri tanımlamak

2- Rahatsız edici reaksiyonlara yönelik spesifik beceriler öğretmek

Rahatlatma teknikleri meditasyon gibi, duygu ve düşünceleri kelimelere dökmek

yazma egzersizi gibi, hatırlatıcılar karşısında reaksiyonlarını yönetmek

3- Spesifik yanıtlara karşı reaksiyonları yönetmek için bir plan yaratmak

Kimileri çok yoğun fiziksel ve duygusal reaksiyonlar gösterebilirler. Daha farklı bir
yardım ihtiyaçları olabilir. Eğer yoğun depresyon, intikam düşünceleri gibi konular
var ise yönlendir. Göğüste yoğun acı gibi konular mesela doktora yönlendir
1. adım: Rahatsız edici reaksiyonları ve
hatırlatıcı/tetikleyicileri tanımlamak
• Kişilere reaksiyonları ve hem reaksiyonların hem de bunları ortaya çıkaran olayları
isimlendirmeye ve tanımlamaya yardımcı olmak. Bunlar tecrübe ettikleri duygular, beden
duyumları ve bu duygu ve beden duyumlarının ortaya çıktığı olaylar.

• Geçmişte bu konularda neler yaptıkları ve nelerin işe yaradığı

• Çocuklar beden dillerini fark etmek ve söylemek konusunda daha az tecrübeli olabilir

• Beden resmi ve renklendirerek çocuklarla çalışabilirsiniz.

• Kuvvetli duygusal reaksiyonlarla pek çok kişinin önceden tecrübesi var. Onların geçmiş
başarıları ve gücünü tanıyarak bunları hatırlamalarına yardımcı ol.

• Kültürel konu: Kişinin tetiklenmeleri onun geçmiş tecrübeleri, yaşı ve kültürüne bağlı olabilir. O
yüzden siz bunu farz etmeyin. Onların kendi tecrübe ve reaksiyonlarını tanımlamalarını isteyin
Örnek
• Ersin evde güvenlik planı yapılıyor; bir daha afet için ne yapılır falan. Ne zaman onları duysam
kalbim yerinden fırlayacakmış gibi oluyor. Ellerim terliyor. Korkuyorum. Ailem evde olacağım deyip
de o saatte olmayınca endişeleniyorum. Kötü bir şey olacak korkusu ile mideme sansı giriyor. Sonra
saatlerce uyuyamayıp ertesi gün okula konsantre olamıyorum. Zombi gibi oluyorum. Bir yangın daha
olacak endişesi gitmiyor.

Tetiklenme 1 T Tetiklenme 2

• Olay Ailenin güvenlik k. Geç gelmeleri

• Duygusal reaksiyon Korku Endişe

• Bedensel reaksiyon Kalp atış, el terlemesi Mide ve uyuyamama

Farklı tetiklenmeler farklı reaksiyonlar yapabiliyor

2. adım: Rahatsız edici reaksiyonlara yönelik spesifik
beceriler öğretmek: Kişilere içlerinden seçecekleri
farklı opsiyonlar vermek.
Ergen ve yetişkinler • Depresyon

• Reaksiyonları yönetme çizelgesi • Afet sonrası korkular

• Nefes egzersizi • Yas reaksiyonları

• Travma sonrası stres reaksiyonları • Birini afet sonrası desteklemek

• Kızgınlık, irite olma hali • Uyuşturucu alkol problemleri

• Uyku zorlanmaları Çocuklar: Korkularını kontrol altına

almak
• Kronik stres reaksiyonları
 Ebeveynler

• Çocuklara korkularını kontrol etmek için yardım

• Çocukların uyku problemlerine yardım

• Çocukların istenmedik düşünce ve travma

hatırlatıcıları

• Çocukların anksiyetesi: Kaçınma, yapışma, korkular

• Çocukların öfke nöbetleri, davranış zorlanmaları

• Çocuklar ve yas: Ebeveynlere bilgi

 Dikkat

Kişilerin tetiklenmeleri ve
Esnek olun öğretirken. Daha
reaksiyonları ne derece
yapısal bir yaklaşım ihtiyacı
anladıklarına göre birbirinden
olanlara çizelgeleri
farklı olacaktır. O yüzden
kullanabilirsiniz. Bazıları için
reaksiyonlarını yönetme
ise daha sohbet şeklinde
öğretilirken farklı stil ve
kalabilirsiniz.
yaklaşımlar farklı olabilir
Örnek
• Ersin’in uyuyamaması sadece ruh halini değil, aynı zamanda okulda
konsantrasyonunu da etkiliyor. Öncelik reaksiyon olarak uykuya dalma konusu

• Önce afet sonrası uyku zorlanması bilgisini gözden geçiriyorsunuz

• Uykusunu düzenlemek için stratejiler konuşuyorsunuz

• Ersin babasının zamanında eve gelmeyeceğini öğrenince uykuyla ilgili söyledikleri:

O kadar çok düşünce geliyor ki kendimi telefona oyuna yönlendirsem de
kurtulamıyorum. Köpeği yürüyüşe çıkarıyorum. Bunlar işe yaramadığında ki çoğu kez
yaramıyor öylece yatakta yatıyorum. Çok daha kötü hissediyor ve geriliyorum.
Yatağa gitmek artık rahatlatıcı bir konu değil benim için
2. Adım-pratiğe dökmek: Uyku
zorlanmaları metni
• Sakinleşme stratejikleri kullanmak

• Davranış ve rutinleri uykuyu teşvik eden davranış ve rutinlerle değiştirmek

Her gün aynı saatte uyanmak, 1 saatten fazla ekstra uyumamak, yatmadan önce uykuya
kendini bırakma zamanı, 3 saat önce uykuya gitmeden egzersizi bırakmak, yarım saat
uyku öncesi uyaran olmayan stressiz aktivite, banyo almak gibi uyku rutini başlangıcını
anlatan bir rutin olması, yatağını sadece uyku için kullan, kafeinden uzak dur

Yardımcı düşünceler pratik et: yeterince uyumazsam yarın hiçbir şey yapamayacağım,
uyumamak sağlıksız. Daha önce de az uykuyla işlevseldim. İyi olacağım, bunlarla
değiştir. Rahatlayacağım ve uyuyabileceğim.

Hangileri olabilir Ersin’in söylediklerinden?

Sakinleşme becerileri, sözleri ve duyguları
kelimelere koymak, hatırlatıcılara karşı
reaksiyonları yönetmek
• Sakinleşme becerileri: Tetiklenmelere ve hatırlatıcılara yönelik pek çok duygusal ve
bedensel reaksiyonlar yüksel fizyolojik uyaranlara sebep oluyor: kalp atışı artışı, hızlı
nefes. Sakinleşme becerileri, fiziksel uyaran ve diğer reaksiyonları azaltarak anksiyete
gibi kuvvetli duyguları indirebilir. Ve bu da işlevselliği arttırır. Sakinleşme becerileri
nefes çalışması, kendine yardımcı içsel konuşma, meditasyon. Pek çok kişi önceden
bu becerilere sahip. Ne bildiklerine bak ve bunların üstüne inşa.

• Yazma egzersizleri

• Hatırlatıcılara karşı reaksiyonları yönetmek

Nefes Çalışması
• Nefes çalışması spesifik bir sakinleşme tekniği ki fizyolojik ve duygusal uyaranı
indirmede işe yaradığı bilinen. Endişe olunca nefes değişiyor. Hızlı ve yüzeysel
mesela. Beyin tehlike var diye düşünüyor. Ve ya kaç ya da savaşta diyor.
Bedenimiz gerginleşiyor, kan basıncı artıyor, ve eğer gerçekten bir tehlike varsa
bu çok işlevsel. Tıpkı aslandan kaçmak gibi. Ancak tehlike yoksa hatta sığ ve hızlı
nefes bizi daha da endişeli hissettiriyor. Nasıl nefes aldığımızı kontrol altına
almak bize tehlikede olmadığımız sinyali ile fiziksel ve duygusal
reaksiyonlarımızı sakinleştirir. Ve bedenimiz güvende hissederek kan basıncımızı
ve diğer fiziksel cevapları aşağı indirir.
Gelişimsel: Çocuk
• Çocuklara gelişim dönemini göz önünde tutarak bilgi ver

• Mesela nefes çalışmasını anlatmak:

• Küçük bir bebek köpek düşün. Etrafta deli gibi koşuyor. Bu küçük köpek nasıl nefes
alır? Evet hızlı hızlı. Bir şeye üzüldüğümüz, sinirlendiğimizde biz de böyle nefes alırız.
Böyle soluduğumuzda tüm bedenimiz geriliyor. Şimdi o köpeği öyle güneşte yerde
serilmiş dinlenirken düşün. Nasıl nefes alır sence? Evet, yavaş sakin. Böyle nefes tüm
bedeni rahatlatır. Böyle rahat sakin nefes alarak rahatlamayı öğreneceğiz ne zaman
korkup üzülsen…

Not: Pratik yaptıkça nefes egzersizi daha kolaylaşıyor. Piyano, yeni bir spor öğrenmek
gibi yani başta garip gelebilir. Kişiler kendileri için uygun mu değil mi konusunu
anlamak için bir hafta deneyerek görebilir
Nefes devam
• En çok bilinen ve desteklenen nefes egzersizi normal nefes alıp yavaşça nefes
vermek. Kişi sayarak da bunu yapabilir. Kendine uygun sayı ve verme sayısı her
zaman almaktan uzun

• Ve karına dikkat vererek alırken şişmesi

• Bir diğeri de verirken kendine rahaaaaaaat diye uzatmak

• Çocuklar için oyuna döndürmek. Mesela karın balon gibi

Dikkat: PİB bir terapi değil, kişinin tüm geçmişini bilmiyoruz. Bir şey hayal ettirmek
tetikleyici olabilir…Hatta kimisi için göz kapamak tetikleyebilir

Not: derin nefes anksiyete yaratabilir. O yüzden normal doğal nefes

Neden yazma egzersizleri öğretiyoruz
• Üzgün ve endişeli olduğumuzda düşünce ve duygularımızı anlamakta zorlanırız.
Bir afet veya travmatik olay tecrübe etmek endişelere sebep olabilir: şu an ne
oluyor, yarın ne olacak bana. Bazen o kadar çok düşünce ve duygu oluyor ki
taşıyor ve anlamlandıramıyoruz. Bu da aslında yaşananların tam çözülmemişlik
hissi. Ne kadar düşünce ve duygularımızı anlarsak o kadar rahat başkalarına
anlatabiliriz. Aynı zamanda onları yönetmek adına doğru stratejileri kullanırız.
Yazmak bize ne hissettiğimizi isimlendirmek ve kategorize etmeye yardım.
Kısaca yazmak duyguların yoğunluğunu azaltıyor, kuvvetli reaksiyonlar
geldiğinde onları anlamamıza ve bunları dile dökmemize yardımcı oluyor
• Hafızanı ilgilenmek istemediğin pek çok kağıt yığını olarak düşün. Onları
sıralamak ve düzenlemek yerine kısa dönemli çözümün bir dolaba tıkayıp
kapısını kapamak olduğunu düşünün. Onlar kapıya baskı yapıp itebilir ve her an
dışarı sızabilir. Ve bundan ötürü devamlı kapıyı ittiğini ve endişelendiğini düşün.
Ne kadar çok enerji ve zaman ayırıyorsun ya çıkarsa diye ve iterek. Ve tek bir
kağıda ihtiyacın olduğunda hepsi çıkacak. Hafızana da yaptığın şey bu: İtmek. O
da çıkmaya çalışıyor bazen çevrenin bir şey hatırlatması, bazen birinin sorusu. Ve
herşey çıkıyor. Yazmak aslında hepsini dolaptan çıkarıp sıralamak ve düzenli
koymak dolaba. Böylece anlayabilir, kontrol edebilirsin. Yazmak hafıza ve
endişelerle en iyi baş etme yöntemlerinden biri.
• Arkasındaki mantığı anlattıktan sonra yazma egzersizini yapısallaştır.

• Zaman ve yer kimsenin araya girmediği ki yazarken rahatça yazabil

• Onlara ilk şu soruya cevap vererek yazmalarını isteyebilirsiniz: Beni şu an ne rahatsız

ediyor? Düşünce ve duygularını detaylandırsınlar (rahat hissettikleri kadar)

• Şöyle bitirsinler: Olayların nasıl düzelmesi iyileşmesini istiyor ve stresli olayın tekrar
olmasını nasıl önleyebilirsin?

• Zihinlerinde olanı, gelecekteki endişeleri yazabilirler. Afet ile ilgili olmak zorunda
bile değil.

• Eğer zaman yetmez ise bir başka zaman ayırmayı yazmak için unutmamak. Ve
tekrarlamak, yardım eden düşünceleri içine katmak…
Yazma egzersizi etkin olması için
• Bir toparlama zamanı mutlaka egzersiz sonrası için düşünülmeli. Negatif duygular
yukarı çıktığında pozitif aktiviteler eklemek

• En favori pozitif aktiviteleri ve takvime yazarak plan: Banyo, müzik dinlemek, favori
şiirini okumak, nefes egzerisi

• Stresli olay sonrası ya da tam yatmadan önce yapmamalı mesela bir test sonrası

• Ve sosyal medyaya post etmemek çünkü korkmadan yazmak önemli

• Bu egzersiz onların kendi duygu düşüncelerini toparlamaları için kimseye göstermek

durumunda değiller

• Mektup olarak da ölen bir yakınları biri için yazabilirler

Hatırlatıcılara karşı reaksiyonları
yönetmek neden
• Olay sonrası pek çok şey olayın kendisini hatırlatabilir. Hatırlatıcılara örnek olayın
yıldönümü, olayı yeninden uyandıran yer koku tecrübe vs, düşünce hafıza duyguda
olabilir. Hatırlayınca kişi yoğun duygu ve bedensel tepkiler yaşayabilir. Korku,
gerginlik, hızlı kalp atışı. Bunlarla baş etmeyi öğrenmek reaksiyonlara karşı kontrol
getirir. Hatırlatıcılarla önce olurken ve sonrasında çalışabilirler

• Zeki 9 yaşında ve aşırı yağmur başladığında futbol oynuyordu, saklanana dek

yağmur, gök gürültüsüne epey maruz kaldı. O zamandan beri koşunca futbolda kalp
atışı terleme ve korku sanki fırtına sel geliyor gibi. Futbola gitmek istemiyor

• 17 yaşında Ahmet yangından kaçarken bayağı korku yaşadı ve ne zaman yıldönümü

gelse çok fazla stres yaşıyor
• Olay tetikleyici olduğunda kişi daha önce keyif aldığı, anlamlı bulduğu bir aktiviteyi artık yapmak istemez.
Hatırlatıcıları yönetme becerisi kişiye kontrol, istenmeyen duyguların azalmak, fizyolojik uyaranların aşağı indirmek
gibi destek olur. Böylece o aktivitelere devam edebilirler

-Gerçekçi beklentilerinin olması: Kendi reaksiyonların için gerçekçi olmak; bitti travma dememek bunların
olabileceğini söyleyebilmek kendine

-Ayrımcılık: yani bu tecrübe bana hatırlattı, o kadar. Şu an güvendeyim, bu başka bir olay

-Pozitif aktivitelere katılmak: Acılı anılardan beyne bir ara vermek gibi. Özellikle 5 duyuyu içeren gül koklamak gibi
bedende daha fazla iyi hissetme duyumu

-Başkalarından destek almak Espri

-Kendi gücünü gözden geçirmek

-Spiritüel dini pratikler

-Sakinleşme teknikleri

-Yoğun duyguları isimlendirmek: Şu an tetiklendim ve kaygı hissediyorum diyebilmek o duyumları aşağı çekebiliyor
Stratejiler: Önce
• Hatırlatıcı olmadan önce kişi olacak beklentisinin stresini azaltacak adımlar
atabilir. Bir arkadaş ile olmak, fiziksel ve duygusal sağlığına destek olacak şeyler
yapmak, iyi uyku gibi, yoğun duygular geldiğinde baş etmeyi kolaylaştırır

• Genel olarak rutinde sakinleştirici aktiviteler, sosyal destek, spiritüel pratikler

zorlayıcı olayın olacağı beklentisi ile tıpkı yıldönümü gibi baş etmekte yardımı.
Bu dönemde yaptıkları bu aktiviteler hatırlatıcı olunca gelecek stresi azaltır
Stratejiler: Olurken
• Olay olurken beden duyumlarını ve negatif duyguları azaltacak sakinleşme
tekniklerini kullanmak. Ya da o andan dikkatlerini başka yere verecek stratejiler

• Ayşe ve annesi yangın olayının yıldönümünde komedi filmi izlemeyi bir rutin
haline getirdiler. Hem birlikte zaman geçirmiş oluyorlar, hem de güzel bir ara
oluyor olayı kafalarında tekrar tekrar yaşamamaya
Stratejiler:Sonra
• Hatırlatıcı bitti diye duygular kapanmıyor. Bu reaksiyonların devam edeceğini
bilmek ve kendine zaman vermek

• Ahmet yangın yıldönümü sonrası anksiyetesinin azalması için kendine zaman

veriyor. Arkadaşları ile oyun günü, rahatlatıcı aktiviteler ekliyor kendi rutinine
dönmeden. Ve hayatındaki pozitif değişimler üzerine düşünüyor
3. adım: Spesifik yanıtlara karşı
reaksiyonları yönetmek için bir plan
yaratmak
• Tetiklenmelere karşı pek çok strateji öğrendiğimize göre şimdi kişiye bir plan
yapmayı göstermek o her tanımladıkları hatırlatıcı durumla ortaya çıkacak zor
duygularla baş etmek için

• Her olaya her beceri yardımcı olmaz

• Mesela bir arkadaşla zaman yardımcı olurken sınıf ortamında o arkadaş

gelemeyebilir. Farklı durumlara farklı stratejiler ve önceden bunları düşünmek

• Strateji adımlarının provasını yapmak, belki bazı materyal ihtiyacı var onları önceden
almak. Ebeveynlere çocukları için bunları söylemek

• Otomatik olması öncesi sıkça kullanmak: Takvime yaz pratik etme zamanlarını
• Ersin ailesi yanında bir daha afet olursa nasıl güvenli yere geçecekleri planı
yaparken kalp atışı ve ellerin terlemesi arttığında o an nefes becerilerini
kullanmaya karar verir. Ailesi konuşurken evden çıkmayı seçmek ve köpeği
gezdirmek, sevdiği müzikleri dinlemek
Örnek olay: ebeveynler stres yaratan
konu konuşuyor
• Aşağıdakileri önce olurken ve sonra olarak ayır: reaksiyonlar korku, terleyen el,
artan kalp atışı

Zor duygulara isim

Espriye vurma, dikkati başka yere verme

Babasıyla pozitif aktiviteler

Nefes

Bir ara almak köpeği yürüyüşe çıkarıp müzik dinleyerek

Kendinle iç konuşma. Şu an yangın yok, güvendeyim

Takip görüşmeleri
• Acil ihtiyaç var mı bak

• Öğretilen beceriyi gözden geçir.

• Beceriyi kullandıysa ve işe yarıyorsa başka kullanacağı alanlar konuşmak ya da

yeni bir beceri öğretmek
Yardım eden düşünceleri teşvik etmek
 Yardım eden düşünceleri teşvik etmek

2 kere orman yangınları yaşayıp Günlük hayatı etkileyen hiçbir Yardım eden düşünceler
evini kaybetmiş anne ’ya bir yardımı olmayan düşünceler bunlarla değişebilir ve kişinin
daha olursa’ ruh halini düzeltebilir
Neden yardımcı düşünceler
• Çaresizlik, korku, kızgınlık, suçluluk bunları hepsi ortak reaksiyonlar bir afet ya da travmatik olay
sonrası. Negatif düşünceler bunların uzun sürmesi, daha kötüye gitmesi hatta ortaya çıkmasına
neden olabilir.

• Yardım edici düşünceleri teşvik etmenin arkasında yatan amaç kendilerine içlerinden söylediklerini
ve bu düşüncelerin ruh hallerini nasıl etkilediğini gözlemlemelerine yardımcı olmak.

• Bir travmatik olay sonrası mesela ‘ben de kesinlikle garip bir şey var’, ‘dünya tehlikeli bir yer’ gibi
negatif düşünceleri deneyimlemek bilinen bir durum. Bu düşünceler bizim duygu ve duyumlarımızı
etkiler.

• Bu beceriler ile kişiler düşüncelerin duyguları etkilediği ve daha yardımcı düşüncelerle fiziksel ve
duygusal reaksiyonların yoğunluğunu arttırabileceklerini, ruh hallerini düzeltip sıkışmışlıktan
çıkabileceklerini öğrenirler
• Mesela ne zaman bir hatırlatıcı olsa zor duygularla boğuşan biri ‘ben de gariplik
var’ düşüncesine sahip olabilir ve endişelenebilir. Düşünceyi birazcık bile
değiştirmek: Bu reaksiyonlar geçici ve bir afet sonrası normal endişeyi azaltabilir

• Ancak örnekler de kişide duygu tetikleyebilir

• Trafikte sıkışan biri: Düşünce: geç kalacağım ve sorun yaşayacağım (anksiyete) .

Niye bu aptalların arkasına takıldım kaldım (hayal kırıklığı) . Patron da bu yoldan
geliyor o da kaldı sanırım trafikte (rahatlama).
Örnek
• Bir çocuk için nasıl açıklarım:

Bir konuda nasıl düşündüğün nasıl hissettiğini etkiler, şimdi bunları konuşacağız.
Mesela bir çocuk sabah kalkıyor ve dışarda çok güçlü yağmur yağıyor. Ve şöyle
düşünüyor: korkunç, fırtına olacak ve kesin kötü bir şey olacak. Sence ne
hissediyor olabilir? Bir başka çocuk sabah kalkıyor ve dışarda güçlü yağmur ve
şöyle düşünüyor: Harika, yağmurda oynamaya bayılırım. Ve sıkıcı bir spor
antremanı bu sayede kaçıracağım. Yeee. Ne hissediyor? İkisi de tamamen aynı
olan bir yağmurlu güne uyandı. Ama nasıl düşündüğü duygusunu belirledi
• Bir çocuğun kendi düşüncelerin fark etmesi çok tecrübe ettiği bir şey
olmayabilir

İyi koç/kötü koç gibi metafor kullanabilirsiniz. Mesela kişiye favori spor yıldızını ve
hiç kötü bir oyun oynayıp oynamadığını sorun. Ve kötü bir koç buna nasıl tepki
verir. Ve yıldız oyuncu bunun karşısında nasıl hisseder. Aynı şey iyi bir koç için. Ve
kafanda bir koçun sesi var gibi düşün bir hata yaptığında ya da stresli bir olay
yaşayınca. Bunu yardım eden ve yardımcı olmayan düşünceler için düşünün
• Travmatik olay sonrası yardımcı olmayan düşünceler baş göstermeye başlayabilir: Bu düşünceler
kişiyi daha çaresiz hissettirip çözüm ve seçimleri iyice zorlaştırır.

Hiçbir şey iyi gitmiyor- endişe

Durumum hiç düzelmeyecek- çaresiz

Geleceğim mahvoldu-üzgün

Düşünce duyguyu etkiledikçe sağlıklı düşünmek zor. Bu yardımcı olmayan düşüncelere yönelik
farkındalık geliştirdikçe kişiler bulundukları durumla daha iyi baş edebilmeyi öğrenebilirler. İnsanlar
genellikle bu halin farkında olmadığı için, bu otomatik pilota dönüyor. Bu kalıp durdurulabilir, o
düşünceler ve onların duygulara olan etkileri görülüp kişi daha yardımcı düşüncelere yönelebilir.
Yardımcı/yardımcı olmayan düşünce
• Kültürel: Bizim gibi kültürlerde her şeyin Allah’tan geldiği inancı ve bunun düşünce
duygu ve davranışlara yoğun bir etkisi var. Bu inancın koruyucu bir faktör olması yanı
sıra bazen kişi Allah’ın kendini ya da bir grubu yanlış davranışlarla cezalandırdığı gibi
yerlere gidebilir.

• Yardımcı düşünceler sadece pozitif düşünme değil. Bir afet sonrası negatif düşünce
doğru olabilir, anlaşılır ve bir yeri var.

• Yardımcı düşünce seni hedefine gitmeye yönlendirecek düşüncelere yönelmek

anlamına gelir (sıkışmadan çıkaran)

• Bakmak: düşünceler nasıl duygu ve davranışları etkiliyor. İşe yarıyor mu?

• Negatif düşünce olayı yanlış değerlendirmek anlamına gelmiyor

Üçleme
• Davranış ruh halini o da düşünceyi etkilemesi kısmını pozitif aktivite kısmında
görmüştük. Bu beceriyi öğrettiyseniz bu kısımda düşünceyi değiştirerek ruh
halini değiştirme konuşuluyor.

• Düşünce ve duygu arasındaki farkı konuşmak: Düşünce zihnimizdeki kelimeler

cümleler resimler tıpkı film seyreder gibi

• Duygular ise bedenimizde fiziksel olarak hissettiklerimiz. Mesela üzgünken

göğüste bir ağırlık gibi, korkunca kalp çarpması artması
Çocuklar
• Çocuklar düşünce yaratırken işaretleri etraflarındaki aileler ve büyüklerden
alırlar. Onlardan negatif düşünce duyabilirler. Çocuklarla bunu çalışırken
ebeveynleri de içine almak önemli

• Çocuklar düşünce ve duygu arasındaki farkı bilmeyebilirler. Mesela kendi

resimlerini çizip düşünce balonu yapmak ve bedenlerinde duyguları boyamak.
Yardım eden bir düşünce balonu ile duygu boyamak ve etmeyen ile duygu
boyamak aktivitesi. Düşünceler iyi koç/kötü koç hatırlatması
Örnek
• Her şey anlamsız gibi hissediyorum

Düşünce Duygu Davranış

Hissetmek kelimesini kullansak da bu bir…..

Yardımcı düşünceler için 4 adım
1- Yardımcı olmayan düşünceleri tanımlamak: Her şey değişiyor ve benim
kontrolüm yok

2- Yardımcı olan düşünceleri tanımla: Geleceğim hakkında bazı kararlar

verebilirim

3- Yardımcı düşünceleri prova yap: Bu reaksiyonlar geçici

4- Yardımcı düşünceleri pratik etmek için imkan/ödev ver

Yardımcı olmayan düşünceleri
tanımlamak
Konsepti ve beceriyi pratik etmek adına ilk adım tanımlamak. Sonra kişinin
yardımcı olmayan düşünceleri ve duyguları fark etmesi

Eğer kişi bulamazsa başkalarının bu tür düşüncelerinden örnek vermek olabilir

Duygu değil düşünce tarif ettiklerinden emin olun

Bunlar: zayıf baş etme, çaresizlik, güven olmaması, suçluluk, suçlamak

• Zayıf baş edebilme: Bunun bitmesi gerekirdi, başkaları daha iyi baş ediyor, ben
de bir şey var (çaresizlik ve korkuya sürüklüyor)

• Çaresizlik: Bu demek ki hiçbir şey de kontrolüm yok (çaresizlik, hayal kırıklığı)

• Emniyet olmaması: Hiçbir zaman güvende olmayacağım (endişe, korku)

• Suçluluk: Bunun olmasına izin verdim, kötü biriyim (suçluluk)

• Suçlamak: Onların suçu bu oldu (kızgınlık, intikam hissi)

Bkz: Yardımcı olmayan düşünceler ve duyguları metni

Pek çok yangın yaşamış annenin yardımcı olmayan düşüncelerine yardım:
-Potansiyel yangın olasılıkları ile endişelendiğini anlattın. Ve bununla nasıl baş ettiğini. Bana bu
durumu nasıl düşündüğün hakkında biraz daha bilgi verir misin
-Sanki her yıl yeni bir afet oluyor. Evi yeniden onarmak zaman alacak. Sonra bir yangın daha
olacak. Niye deniyoruz ki! Komşularım da aynı şeyi düşünüyor
-Endişelerine bakınca başka ne tür düşüncelerin var?
-Endişe ve korku gelince hemen bir daha hiç güvende olmayacağım düşüncesi geliyor
-Bir daha hiç güvende olmayacağımın senin için anlamı ne?
-Panik ve çaresiz hissediyorum. Bir şey yapamayacak kadar paralize oluyorum. Sonra komşularımın
neler yaptığını görüp ben de bir problem var diyorum. Aylar oldu şu ana dek çok şeyi bitirmiş
olmalıydım, bu kadar etkilenmemeliydim
-Ben de bir problem var diye düşündüğünde hangi duygular geliyor?
-Korku ve değersizlik
-Ben de bir problem var ve bir daha hiç güvende olmayacağım sana endişe ve korku getiriyor.
Yardımcı olan düşünceleri
tanımlamak
• Bir kere yardımcı olmayan düşünceler ve onlarla gelen duygular tanımlandı mı,
kişiye alternatif yardımcı düşünce bulmalarında destek olabilirsiniz

• Bu alternatif düşüncenin getirdiği duyguyu tanımlayın

• Düşünce metnini bkz göstererek üzerinden konuşabilirsiniz

-Mantığı anlamakta zorlanırsa kişi iyi koç/kötü koç hatırlat.

-Yardımcı olan düşünceyi bul, onunla gelen duyguyu isimlendir: Hedeflerine gitmeye,
sıkışmışlıktan çıkmaya yardımcı olacak düşünce ve onla gelen duyguyu bulmalarına
destek ol

-Yeni düşünce etkin mi test et.

Çocuklar için oyunlar
• Balık resmi çizip arkalarına yardımcı olmayan düşünce ve olan düşünce yazıp
balık tutma

• Eşleşme kağıtları
Başladığımızda konuşmaya bana dedin ki, devamlı endişe etmekten bir ara istiyorum. Komşularımla yemeğe gittiğim
günleri özlüyorum. Ancak ’hiç güvende olmayacağım’ ‘ben de bir sorun var’ gibi düşünceler olduğunda daha endişeli,
değersiz korkulu olduğunu fark ettin. Böyle hissetmek hedeflerine ulaşmanı kolaylaştırıyor mu yoksa zorlaştırıyor mu?
-Çok daha zor. Bu düşünceler olunca hiçbir şey yapmak istemiyorum
-Bu düşünceler evet yardımcı olmuyor diye duyuyorum. Peki daha etkin düşünce ne olabilir?
Çok emin değilim. Başka kişiler de yeni yangınlar olabilir diyor
Peki ya kendine ‘çoğunluk zaman güvendeyim’ desen. Bu başka afet olabileceği ancak şu an tehlikede olmadığımızı
hissettiriyor. Ayrıca mahallede güvende olmak adına neler yapıldığını da söze dökmek ve senin ne yaptığın evinde? Bu
düşüncelere yoğunlaşmak konusunda ne düşünüyorsun?
Böyle düşününce daha sakin ve üstelik doğru da hissettiriyor. Mahallede neler yaptığımızı ve …..yangın riski…..için
Harika, şu an için bu düşünceler yardımcı. Bu ve kendine neler yapıldığını hatırlatmak ruh haline yardımcı. Peki ya
‘bende bir sorun var’ düşüncesi. Bunun yerine koyabileceğimiz bir şey?
Kendime etrafımda komşularımın da bu tür reaksiyonlar gösterdiğini hatırlatmak….Unutup bunları hemen hayata her
şey yolunda gibi devam edenleri hatırlamak daha kolay
Başkaları da böyle reaksiyonlar gösteriyor düşüncesi gelince nasıl hissediyorsun?
Daha iyi ve bir rahatlama ve deli olmadığım
Küçücük geçişler bile ruh halimizi değiştirebiliyor ve sıkıştığımız yerden çıkıyoruz
Soralım
• Hiç kontrolüm yok: çaresizlik

• Hiç eşit değil başıma geliyor: kızgınlık

• Hiçbir şey aynı olmayacak: üzüntü

• Biriyle konuşmak iyi geldi, kontrolüm var: umutlu

• Şu an kötü hissediyorum ancak zamanla iyi hissedeceğim: umutlu

• Herkesin başına gelebilirdi: kabullenen

Daha yardımcı düşüncelere yönelmek daha önceki düşünceleri yanlış anlamına gelmiyor.
Sadece test etmek alternatif düşünceler nasıl hissettiriyor önemli bir adım. Bunu yapmanın
neden etkin olduğu ve düşünmelerine bir sorun olduğu yargısına gitmemek için
Yardımcı düşünceleri prova yap
• Şimdi onların yardımcı olmayan düşüncelerin geleceği olayları hayal etmelerini
isteyin.

• Sesli olarak alternatif düşünceye söylesin. Bu şekilde pratik etmek onların evde
de pratik etmelerine destek

• Alternatif düşünceye inanmayabilirler. Yine de denememeleri ve nasıl

hissettirdiğini görmelerini iste
Örnek
• Mademki fark ettik yardımcı olan düşünceleri. Bunu birlikte pratik edelim. Hafta süresince ne tür bir
durumda bu düşünceler gelir

• Ne zaman evin tamiri ile ilgili konuşsak, bir başka afet ile ilgili endişe geliyor ve bir daha hiç güvende
hissetmeyeceğim düşüncesi geliyor ve korku endişe. Hiçbir şey yapmak istemiyorum böylece.

• Yani ne zaman evi yeniden toparlamak ile ilgili bir konu olduğunda bu düşünceler geliyor. Şimdi eşinle
bu konunun açıldığını düşünmeni istiyorum. Yüksek sesle şunları söyle ‘Çoğu zaman güvende
hissediyorum. Kötü şeyler oldu ama bir daha olacağı anlamına gelmiyor’ Ayrıca kendine alacağın
önlemleri hatırlat

• Eşim sigorta firmasını aramamı istedi. Bu sefer kendime bu cümleleri söylüyorum. Ve aynı şeyi
yaşayacağımız anlamına gelmiyor bunu daha önce yaşamamış olmamız

• Bunu söyleyince ne hissettiğini fark ediyorsun? Ruh halin?

• Sakin ve daha az endişeli

• Bu düşünceleri pratik ederken duygu duyumlarına da dikkat edebilirsin. Bugünkü gibi en ufak değişimi
bile fark et
Eğer kişi bunları yapamıyorsa
• Problem çözme: Bunlar beyin jimnastiği ile stresli düşünceyi azaltıp güvenliği
arttırmaya yardımcı olabilecek başka şeyler bulmaya

• Pozitif aktivite: pozitif aktiviteler takvime koymak kişiyi yardımcı olmaya

düşüncelerden uzaklaştırmaya ve bu düşüncelerden duygusal bir ara almaya
yarayacak

• Artılar ve eksiler: Düşünceyi düşünmeye devam etmenin avantaj ve

dezavantajları ile değiştirmenin avantaj ve dezavantajlarını yazmak
Yardımcı düşünceleri pratik etmek için
imkan/ödev ver
• Günlük hayatta pratik etmelerine cesaretlendir

• Ne zaman yardımcı olmayan bir düşünce fark ettiler yardımcı olanla değiştirme
pratiği

• Hem yardımcı olmayan hem de olanları fark edip gerçek olup olmadıklarına da
bakmak.

Çocuklar dedektif oynayarak günlük hayatta yardımcı olmayan ve olan

düşünceleri yazabilirler. Ebeveynler yardımcı olabilir. Kafalarında iyi koç mu kötü
koç mu var?
Örnek
• Bu okuldaki çocuklarla hiç ortak yanım yok?

• 3 çocuğa futbol seviyor mu sorusu ya da hangi sporu seviyor ve biri bile futbol
dese bir kanıt

• Hiçbir şeyi doğru yapamıyorum. Gün içi not et mesela ödevini zamanında teslim
ettin, derslerine girdin hep not al ve gün sonu bak….
Örnek
• Evet, alternatif düşünceler ve bunu nasıl yapacağını konuştuk. Bunların genel ruh halini nasıl değiştireceğini de.
Yaptıkça kolaylaşıyor

• Evet kesinlikle eşimle konuşurken pratik edeceğim

• Harika başlangıç. Peki ya diğer zamanlar?

• Rahatsız duygular gelince de yapabilirim. O zamanlar kendimi niye rahatlayamıyorum diye suçluyorum. Sonra da
komşularımla kıyaslıyorum

• Harika fikir. Ayrıca test edebilirsin bu düşünceyi. Benden başka kimse böyle reaksiyonlar göstermiyor mesela.
Gerçek mi nasıl bakabilirsin?

• Bilmem arkadaşlarımı hiç ağlarken görmedim

• Belki de senin yanında göstermiyorlar. Bunu test etmek için bir fikrin var mı?

• Bir komşumla nasıl hissettiğimi paylaşıp bakalım ne diyecek ona bakabilirim

• Güzel fikir nasıl bazen güvende hissetmediğin başka bir afet olur diye korktuğunu söyleyip bakalım nasıl cevap
verecek ve onlar da paylaşıyorlar mı….iyi bir deney. Merak ediyorum haftaya deneyinin sonuçlarını
Takip seansları
• Nasıl gittiğini görmek konuşmak adına

• Acil ihtiyaçlara bak

• Nasıl gitti pratikleri, ne çıktı engel karşılarına yapmadılarsa

• Eğer beceri tamamsa başka bir olaya uygulamak ya da yeni beceriye geçmek

Geçen haftayı konuşmadan önce acil konuşmamız gereken bir konu var mı şu an?

Tipik bir haftaydı

Kocanla konuşurken alternatif düşünce…nasıl gitti?

Salı yaptım….-Harika, ne tür duygular geldi? –O kadar kötü hissetmedim ve arayabildim

-Ne güzel bir adım, peki haftanın geri kalanı? Bazen yorgundum bazen herkes atlatıyor düşüncesine herkesin kendi zamanı
diye değiştirdim. –Bazen yorgun olunca unutmak evet. O akşam yaptığında ne duygu? Daha az değersiz

-peki kimse böyle reaksiyon vermiyor düşüncesini test edebildin mi? Yok. –Biri olmadan test edilmiyor, gel haftaya kim olabilir
düşünelim
Esnekdayanıklılık durağı!
• Yapılacak çok şey az zaman var

• Bazılarına hiç yardım edilmiyor

• Hiçbir zaman değişim yapamayacağım

Sağlıklı sosyal bağları yeniden inşa
etmek
HATİCE
• 65 yaş, evinin çok fazla tamire ihtiyacı var ve şu an kızının yanında kalıyor

• Kızına yük oluyor gibi hissediyor

• Arkadaşlarında uzak kaldı sadece telefonla konuşabiliyor

• Tecrübe ettiği stres için sizle konuşuyor

• Afet sosyal bağ ve sosyal desteğe sekte vurabilir

• Yeniden sosyal sağlıklı başlar kurmak kişilerin yeniden ilişki kurması ve yeni
destekler ve ait olma hissini arttırması
Neden sağlıklı sosyal ilişkileri yeniden
inşa etmeyi öğrenmeli?
• Afet sosyal bağları azaltabiliyor. Yorgun ve az enerji ile sosyallik için az zaman

• Başkalarına yük olurum diye yardım istemek, başkaları ile ilişkiye girmekte zorlanma

• Ayrıca ikinci derece zorluklar yani yer değiştirmek, iş kaybetmek, ana sosyal destek
networkünü ortadan kaldırabilir

• İyi hissetme ve sağlıklı olmak için önemli ve bir koruma faktörü

• Mantığı: sosyal ilişki toparlanmaya yardım ve ilerdeki zorlanmalara kişiyi daha iyi
hazırlıyor

• Kişi kendini anlaşılmış ve desteklenmiş hissediyor

• Kişi sevdiği birini kaybettiyse yas sosyal destek inşasını etkiler

• Hazır olmadan kişi iteleme. Yas için tepkileri/reaksiyonları yönetme becerisi ile
başla

• Çocuklar için oyun en önemli koruyucu faktör ve çocuklar ailelerin duygu ve

duruşlarında etkilenir. Küçük gruplarda oynama imkanları oluşturmak
Sosyal destek pek çok konuda destek
• Tavsiye sağlar: Evi su baskını sonrası küf olan Ayşe komşusundan küf temizleme ile
ilgili çok şey öğrendi

• Anlaşılmış hissetmek: Bir daha sel olur korkusunu arkadaşı ile paylaştığında
anlaşılmış hissetti ve korkularının anlamlı olduğu

• Ait hissetmek: Yangın ile ilgili çocuklarının endişelerinin paylaşıldığı veli grubunda
Ali kendini ait hissetti

• İhtiyaç hissedilmek: Sel sonrası mahalle temizliğinde yardım eden Ayşe kendini
yardım edebildiğinden dolayı gururlu hissetti

• Bir şey katabilmek: Okul sonrası programda gönüllü çalışmak bir bitirme bir başarı
bir katkıda bulunma hissi verdi Derin’e
Sosyal bağı kuvvetlendirme için
adımlar
• 1-Sosyal bağlar haritası yapmak

• 2-Bu haritayı gözden geçirmek

• 3-Sosyal destek planı yapmak

Kültürü anlamak: Farklı kültürler hayat değiştiren olayları farklı anlamlandırıyor. Ve

farklı ritüelleri onurlandırmak saygı göstermek adına hayatlarına katıyorlar. Bir afet
sonrası insanlar birbirleriyle olmak ister, güç ve üzüntülerini paylaşmak, ve bir
araya gelmenin farklı gelenekleri var.

Kişilere başkaları ile bir araya gelmenin farklı seçenekleri olduğunu hatırlat
1-Sosyal bağlar haritası yapmak

• Bu haritanın amacı kişilere büyük resmi göstermek. Bağları olan kişilerle ve bu

bağ onlar için ne demek? Kişileri bu haritayı networklerindeki kişileri
tanımlamak. Önce bağ kurmaları kolay yakın kişilerle başlamak. Bkz: sosyal
bağlar listesi fikir verebilir

• Çocuklar hayali arkadaşları da koyabilirler. Ancak sadece hayali arkadaş

koyduysa bunu izle

• Bir kayıp sonrası kişi o sevdiği kişiye yoğunlaşabilir. Şu an ve burada olmaya

onları içine ekleseler de şu an ilişkide bulunduklarını eklemelerine özen
göstermek. Allah, spiritüel… eklenebilir
Hatice
• Sosyal bağlar haritası: Çocukları/kardeşi, hala/kuzen, yakın arkadaşı, lise arkadaş
gurubu, spiritüel hocası, komşusu, Allah, kedisi

• Esnek dayanıklılık durağı: Madem siz de öğrendiniz, hadi kendiniz için yapın
2-Bu haritayı gözden geçirmek

• Ne tür sosyal destek gücüne sahipsiniz bakmak. Ne eklenebilir?

• Farklı ilişkiler farklı rol oynar konusunun altını çizmek

• Bazıları sosyal aktivite içine girmek istediğimizde destek olurken, bazıları bizi biri
dinlesin istediğimizde, size fikir vermesi, sizin desteğinize yardımınıza ihtiyaç
duyması, kendinize güveninizi desteklemesi

• Yine bu haritada neyin eksik olduğunu görmek, sevdiğiniz ama şu an

görüşmediğiniz, daha fazla ya da daha az zaman geçirmek istediğiniz, iyileştirmek
istediğiniz, başkalarına yardım etmek istediğiniz

• Bkz: sosyal bağ çizelge

Hatice
• Fikir ve tavsiye verebilecek ilişkiler: Oğlu çünkü onun finansal bilgisine
güveniyor.

• Seni ait hissettiren ilişkiler: Yakın arkadaşı ve lise grubu. Senelerdir onlarla ilişkisi
ama kızında kaldığından beri onları özlüyor

• Daha fazla zaman geçirmek istediğin ilişkiler: Kız kardeşi ki başka şehirde

• Üzerine biraz çalışacağı ilişkiler: Kızı çünkü beraber yaşamaya başlayınca biraz
zorlaştı ilişkileri

• Sizin yardımınıza ihtiyacı olan ilişkiler: Spiritüel grubunun ihtiyacı olabilir.

Gönüllü işler
Kendi haritanızda geliştirmek
istediğiniz bir alanı düşünün
• Daha fazla zaman geçirmek

• Deneyim ve duygularınızı paylaşmak

• Fikir almak, pratik konularda destek almak

3-Sosyal destek planı yapmak

Geliştirmek istediğiniz bir alanı düşünün:

• Bu bir konuda destek kısmı hayatına katmak: sizi dinleyip duygularınızı

destekleyecek ya da size pratik fikir verecek kişiler mesela yokmu?

• Stresle baş etme becerilerine zarar veren bir ilişkiyi değiştirmek olabilir

• Kimileri de gönüllü işlere katılmayı anlamlı bulabilir

• Kimi arkadaşlıklara biraz daha zaman, kimileri ile daha az zaman geçirmek?

Hatice önceliğinin komşuları ile iletişime geçmek ve neler yaptıklarını yaşadıkları

afet ile ilgili öğrenmek dedi
Pratiğe koymak
• Eğer geliştirmek istedikleri ait olma hissini veren kişi ile zaman ise, ya da pratik
konularda fikir almak ise soracakları kişinin ismini yazmaları, sonra zaman ve yer
seçmeleri, sonra ben kelimesi ile konuşmaya başlamak, ve kişiye teşekkür

• Hatice komşusu Nursen’i seçti. Onunla daha fazla zaman ve sohbet

• Ctesi günü çünkü hafta içi yoğun komşusu

• Ben ile başlayan cümlelerle onunla nasıl konuşacağı pratiği. Ben bu aralar merak
ediyorum. Eğer zamanın varsa ….

• Desteğin için teşekkürler

• Peki sizin biraz daha zaman geçirmek istediğiniz kimse kim? Ve ne yapabilirsiniz?
Takip görüşmeleri
• Acil durum var mı?

• Geçen hafta nasıldı?

• Eğer yapamadıysa engel neydi ve nasıl daha yapılabilir olur

• Başka sosyal bağ ile konuşacağınız konu ya da yeni bir beceri

• Mesela Hatice kızı ile ilişkisini biraz daha iyileştirmek

Son görüşme
• İlk buluştuğumuzda köpeklerini kaybetmenin yasını ve öfkeni çalışmak istedin. Bu
stratejiler öğrendikten sonra üzüntü duygunun verdiği düşünceler zorluyordu,
onlarla çalıştık

• Önce afet sonrası ortak reaksiyonlara baktık, reaksiyonları yönetme becerileri

çalıştık, hatırlatıcılar önemliydi. Beceriyi pratik ederek üzgün zamanlara çok güzel
uyguladın.

• Sonra pozitif aktiviteleri ruh halin düşükken…Sonra yardımcı düşünceler…bU da ruh

haline yardımcı oldu.

• Başarıları konuşmak: Ne değişti ve daha iyi oldu? Çalışırken beraber beni çok
gururlandırdı …. becerin. Yeni aktiviteler koymakta da ne kadar etkinsin. Peki senin
için?
Bkz: gerilemeleri önlemek için
yapılacaklar çizelgesi
• Geçişlerde yeni okul, birinin hastalığı, olayın yıldönümü…buralar çok hassas

• Hatırlayalım eğer devamlı afet düşünmeye uyumamaya aktivitelere katılmamaya

başlarsak ….bunlar gerileme için risk taşır: düşünce duygu davranış erken uyarı
sinyalleri…

• Herkes için uyarı sinyalleri farklı. Biraz gerileme iyileşme olmadığı anlamına
gelmez. Bazen olabilir

• Neler yapacağım: Zor zamanlar gelmeden planlama, yapacaklarım….

 Teşekkürler
Psikoloji İstanbul