yees[& ke=ÀefleHeef$ekeÀe: cee®e& 2019

yees[& ke=ÀefleHeef$ekeÀe: cee®e& 2019

efnboer ueeskeÀYeejleer
Time : 3 Hours Max. Marks : 100

met®eveeSB:
(1) met®evee kesÀ Devegmeej ieod³e, Heod³e, HetjkeÀ Heþve leLee Yee<ee DeO³e³eve (J³eekeÀjCe) keÀer DeekeÀueve ke=Àefle³eeW ceW DeeJeM³ekeÀlee kesÀ Devegmeej
Deeke=Àefle³eeW ceW ner Gllej efueKevee DeHesef#ele nw~
(2) meYeer Deeke=Àefle³eeW kesÀ efueS Hesve keÀe ner Òe³eesie keÀjW~
(3) j®evee efJeYeeie ceW Hetís ieS ÒeMveeW kesÀ GÊej kesÀ efueS Deeke=Àefle³eeW keÀer DeeJeM³ekeÀlee veneR nw~
(4) MegodOe, mHe<ì SJeb megJee®³e uesKeve DeHesef#ele nw~

efJeYeeie 1 – ieod³e : 24 DebkeÀ

1. (De) efvecveefueefKele Heefþle ieod³eebMe Heæ{keÀj oer ieF& met®eveeDeeW kesÀ Devegmeej ke=Àefle³eeB keÀerefpeS:
otmejs efove jnceeve meJesjs Deeþ-veew yepes kesÀ keÀjerye ue#ceer keÀes FueekesÀ mes yeenj peneB veeuee yenlee nw,
peneB Peeæ[-PebKeeæ[ Deewj keÀneR otye kesÀ keÀejCe peceerve njer vepej Deeleer nw, íesæ[ Dee³ee leeefkeÀ Jen Ieeme Fl³eeefo
KeekeÀj DeHevee kegÀí Hesì Yej ues~ uesefkeÀve ceeB-yesìs keÀes ³en osKekeÀj DeeM®e³e& ngDee efkeÀ ue#ceer SkeÀ-[sæ{ Iebìs
yeeo ner Iej kesÀ meeceves Keæ[er Leer~ GmekesÀ ieues ceW jmmeer Leer~ SkeÀ J³eefkeÌle Gmeer jmmeer keÀes neLe ceW Leeces keÀn jne
Lee ’³en iee³e ke̳ee DeeHe ueesieeW keÀer nw?“
jcepeeveer ves keÀne, ’neB~“
’³en nceejer iee³e keÀe meye ®eeje Kee ieF& nw~ Fmes DeeHe ueesie yeeBOekeÀj jKeW veneR lees keÀeBpeer neGme ceW
HengB®ee oWies~“
jcepeeveer ®egHe Keæ[er DeeieblegkeÀ keÀer yeeleW megveleer jner~
oesHenej yeeo peye keÀjecele Deueer [d³etìer mes ueewìe Deewj vene-OeeskeÀj kegÀí veeMles kesÀ efueS yewþe lees
jcepeeveer Gmemes yeesueer ’cesjer ceevees lees Fmes yes®e oes~“
’efHeÀj yes®eves keÀer yeele keÀjleer nes.........? keÀewve Kejerosiee Fme yegefæ{³ee keÀes~“

(1) mebpeeue HetCe& keÀerefpeS: (2)

ue#ceer keÀes íesæ[s ieS mLeeve

keÀer efJeMes<eleeSB

(2) kesÀJeue SkeÀ/oes MeyoeW ceW Gllej efueefKeS: (2)

(i) keÀjecele Deueer Fme mece³e [d³etìer mes ueewìe ..........
(ii) otmejeW keÀer iee³e keÀe ®eeje KeevesJeeueer ..........
(iii) jcepeeveer FmekeÀer yeeleW megveleer jner ..........
(iv) ue#ceer keÀes osKekeÀj DeeM®e³e&®eefkeÀle nesvesJeeues ..........

267
26
keÀ#ee omeJeeR: efnboer ueeskeÀYeejleer
(3) (keÀ) Je®eve HeefjJele&ve keÀerefpeS: (1)
(1) FueekesÀ (2) jmmeer
(Ke) efuebie HeefjJele&ve keÀerefpeS: (1)
(1) yesìe (2) iee³e
(4) `peeveJejeW kesÀ Òeefle nceooea' efJe<e³e Hej DeHeves efJe®eej efueefKeS~ (2)

(Dee) efvecveefueefKele Heefþle ieod³eebMe Heæ{keÀj oer ieF& met®eveeDeeW kesÀ Devegmeej ke=Àefle³eeB keÀerefpeS:

ieeæ[er ues nce ®eue Heæ[s~ ke̳ee Meeve keÀer meJeejer Leer~ ³eeo keÀj yeove ceW PegjPegjer Deeves ueieer nw~
efpemekesÀ ³eneB Keevee Lee, JeneB HengB®ee~ yeele®eerle ceW mece³e keÀe O³eeve veneR jne~ osj nes ieF&~
³eeo Dee³ee yeeyet peer Dee ieS neWies~
JeeHeme Iej Dee HeÀeìkeÀ mes Henues ner ieeæ[er jeskeÀ oer~ GlejkeÀj iesì lekeÀ Dee³ee~ meblejer keÀes
efnoe³ele oer~ ³en mewuetì-Jewuetì veneR, yeme Oeerjs mes iesì Keesue oes~ Jen DeeJeepe keÀjs lees Gmes yebo cele keÀjes,
Keguee íesæ[ oes~
yeeyet peer keÀe [j~ Jen Keì-Keì mewuetì ceejsiee lees DeeJeepe nesieer Deewj efHeÀj iesì keÀer DeeJeepe mes
yeeyet peer keÀes nce ueesieeW kesÀ ueewìves keÀe Deboepee nes peeSiee~ Jes yeskeÀej ceW Hetíleeí keÀjWies~ DeYeer yeele leepee
nw~ megyen lekeÀ yeele ceW Heeveer Heæ[ ®egkeÀe nesiee~ meblejer mes pewmee keÀne ie³ee, Gmeves efkeÀ³ee~ oyes Hewj Heerís
efkeÀ®eve kesÀ ojJeepes mes Deboj Iegmee~ peeles ner Deccee efceueeR~
Hetíe ’yeeyet peer Dee ieS? kegÀí Hetíe lees veneR?“
yeesueer ’neB, Dee ieS~ Hetíe Lee~ ceQves yelee efo³ee~“

(1) Gllej efueefKeS: (2)

uesKekeÀ odJeeje meblejer keÀes oer ieF& oes met®eveeSB:
(i) ....................................
(ii) ....................................

(2) efueefKeS : (2)

(i) Meeve keÀer meJeejer ³eeo Deeves keÀe HeefjCeece ................
(ii) yeele®eerle ceW mece³e efyeleeves keÀe HeefjCeece ................

(3) (keÀ) ieod³eebMe mes Ssmes oes Meyo {Btæ{keÀj efueefKeS efpevekeÀe Je®eve HeefjJele&ve mes ªHe veneR yeouelee: (1)
(i) ....................................
(ii) ....................................

(Ke) ieod³eebMe ceW Òe³egkeÌle Meyo-³egice {Btæ{keÀj efueefKeS: (1)

(i) ....................................
(ii) ....................................

(4) `oeoe-oeoer kesÀ Òeefle cesje keÀle&J³e' efJe<e³e Hej DeHeves efJe®eej efueefKeS~ (2)

268
26
 yees[& ke=ÀefleHeef$ekeÀe: cee®e& 2019
(F) efvecveefueefKele DeHeefþle ieod³eebMe Heæ{keÀj oer ieF& met®eveeDeeW kesÀ Devegmeej ke=Àefle³eeB keÀerefpeS:

mebmke=Àefle Ssmeer ®eerpe veneR efkeÀ efpemekeÀer j®evee ome-yeerme ³ee meew-He®eeme Je<eeX ceW keÀer pee mekeÀleer
nes~ DeveskeÀ Meleeefyo³eeW lekeÀ SkeÀ meceepe kesÀ ueesie efpeme lejn Keeles-Heerles, jnles-menles, Heæ{les-efueKeles,
mees®eles-mecePeles Deewj jepe-keÀepe ®eueeles DeLeJee Oece&-keÀce& keÀjles nQ, Gve meYeer keÀe³eeX mes GvekeÀer
mebmke=Àefle GlHevve nesleer nw~ nce pees kegÀí Yeer keÀjles nQ, GmeceW nceejer mebmke=Àefle keÀer PeuekeÀ nesleer nw~ ³eneB
lekeÀ efkeÀ nceejs Gþves-yewþves, Henveves-Deesæ{ves, Ietceves-efHeÀjves Deewj jesves-nBmeves ceW Yeer nceejer mebmke=Àefle keÀer
Hen®eeve nesleer nw~ nceeje keÀesF& Yeer keÀece nceejer mebmke=Àefle keÀe He³ee&³e veneR yeve mekeÀlee~ Demeue ceW
mebmke=Àefle efpeboieer keÀe SkeÀ lejerkeÀe nw Deewj ³en lejerkeÀe meefo³eeW mes pecee neskeÀj Gme meceepe ceW íe³ee
jnlee nw, efpemeceW nce pevce uesles nQ~ FmeefueS efpeme meceepe ceW nce Hewoe ngS nQ, DeLeJee efpeme meceepe mes
efceuekeÀj nce peer jns nQ, GmekeÀer mebmke=Àefle nceejer mebmke=Àefle nw~

(1) IeìkeÀ efueefKeS: (2)

(1)

(2)
mebmke=Àefle keÀer Hen®eeve
keÀjevesJeeues IeìkeÀ (3)

(4)

(2) efJeOeeveeW keÀes Heæ{keÀj kesÀJeue mener DeLeJee ieuele efueefKeS: (2)
(i) meceepe kesÀ ueesieeW kesÀ keÀe³eeX mes GvekeÀer mebmke=Àefle GlHevve nesleer nw ....................
(ii) nce pees kegÀí Yeer keÀjles nQ, GmeceW nceejer mebmke=Àefle keÀer PeuekeÀ veneR nesleer ....................
(iii) efpeme mebmke=Àefle ceW nce Hewoe ngS nQ GmekeÀer mebmke=Àefle nceejer mebmke=Àefle nw ....................
(iv) mebmke=Àefle efpeboieer keÀe lejerkeÀe veneR nw ....................

(3) oer ieF& met®evee kesÀ Devegmeej efueefKeS: (2)

_______
.
He³ee&³eJee®eer Meyo
_______ GHemeie& ³egkeÌle Meyo peerJeve _______
Òel³e³e ³egkeÌle Meyo

efJeueesce Meyo
_______

(4) `HeeM®eel³e mebmke=Àefle keÀe yeæ{lee ÒeYeeJe' DeHeves efJe®eej efueefKeS~ (2)

269
26
keÀ#ee omeJeeR: efnboer ueeskeÀYeejleer

efJeYeeie 2 – Heod³e : 18 DebkeÀ

2. (De) efvecveefueefKele Heefþle Heod³eebMe Heæ{keÀj oer ieF& met®eveeDeeW kesÀ Devegmeej ke=Àefle³eeB keÀerefpeS:

DeeHemes efkeÀmeves keÀne mJeefCe&ce efMeKej yevekeÀj efoKees,

MeewkeÀ efoKeves keÀe nw lees efHeÀj veeRJe kesÀ Deboj efoKees~
®eue Heæ[er lees ieo& yevekeÀj DeemceeveeW Hej efueKees,
Deewj Deiej yewþes keÀneR lees ceerue keÀe HelLej efoKees~
efmeHe&À osKeves kesÀ efueS efoKevee keÀesF& efoKevee veneR,
Deeoceer nes legce Deiej lees Deeoceer yevekeÀj efoKees~
efpeboieer keÀer MekeÌue efpemeceW ìtìkeÀj efyeKejs veneR,
HelLejeW kesÀ Menj ceW Jees DeeF&vee yevekeÀj efoKees~

(1) Gef®ele peesæef[³eeB efceueeFS: (2)

`De' Gllej `Dee'

(i) efMeKej .............. ieo&
(ii) Deemceeve .............. efpeboieer
(iii) HelLej .............. mJeefCe&ce
(iv) MekeÌue .............. ceerue
.............. veeRJe

(2) Gllej efueefKeS: (2)

(1) ..............
(keÀ) ceveg<³e keÀes ³es yevekeÀj efoKeevee nw
(2) ..............

(1) ..............
(Ke) keÀefJe efoKeves kesÀ efueS keÀnles nQ
(2) ..............

(3) ÒeLece ®eej HebeqkeÌle³eeW keÀe YeeJeeLe& efueefKeS~ (2)

(Dee) efvecveefueefKele cegodoeW kesÀ DeeOeej Hej Heod³e efJeMues<eCe keÀerefpeS:

Yeejle ceefncee DeLeJee mecelee keÀer Deesj
cegodos:
(1) j®eveekeÀej keÀe veece (1)
(2) j®evee keÀer efJeOee (1)
(3) Hemebo keÀer HebeqkeÌle³eeB (1)
(4) HebeqkeÌle³eeB Hemebo nesves kesÀ keÀejCe (1)
(5) j®evee mes ÒeeHle mebosMe/ÒesjCee (2)

270
27
 yees[& ke=ÀefleHeef$ekeÀe: cee®e& 2019
(F) efvecveefueefKele DeHeefþle Heod³eebMe Heæ{keÀj oer ieF& met®eveeDeeW kesÀ Devegmeej ke=Àefle³eeB keÀerefpeS:

veoer efvekeÀueleer nw HeJe&le mes, cewoeveeW ceW yenleer nw~

Deewj Deble ceW efceue meeiej mes, SkeÀ keÀneveer keÀnleer nw~
ye®eHeve ceW íesìer Leer Hej ceQ, yeæ[s Jesie mes yenleer Leer~
DeeBOeer-letHeÀeB, yeeæ{-yeJeb[j, meye kegÀí nBmekeÀj menleer Leer~
cewoeveeW ceW DeekeÀj ceQves, mesJee keÀe mebkeÀuHe efue³ee~
Deewj yevee pewmes Yeer cegPemes, ceeveJe keÀe GHekeÀej efkeÀ³ee~
Deble mece³e ceW ye®ee Mes<e pees, meeiej keÀes GHenej efo³ee
meye kegÀí DeefHe&le keÀjkesÀ DeHeves, peerJeve keÀes meekeÀej efkeÀ³ee~

(1) ke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: (2)

Heod³eebMe ceW Òe³egkeÌle Òeeke=ÀeflekeÀ IeìkeÀ

(2) Ssmes ÒeMve lew³eej keÀerefpeS efpevekesÀ Gllej efvecve Meyo neW: (2)
(i) meeiej .............. (ii) íesìer ..............

(3) Òemlegle Heod³eebMe keÀer Debeflece ®eej HebeqkeÌle³eeW keÀe YeeJeeLe& efueefKeS~ (2)

efJeYeeie 3 – HetjkeÀ efHeþve

JeYeeie: 83 Deb
– kHeteÀjkeÀ Heþve

3. (De) efvecveefueefKele Heefþle ieod³eebMe Heæ{keÀj oer ieF& met®eveeDeeW kesÀ Devegmeej ke=Àefle³eeB keÀerefpeS:
jele keÀe mece³e Lee~ yegoed fOejece kesÀ odJeej Hej MenveeF& yepe jner Leer Deewj ieeBJe kesÀ ye®®eeW keÀe Peg[b
efJemce³eHetCe& ves$eeW mes ieeves keÀe jmeemJeeove keÀj jne Lee~ ®eejHeeF³eeW Hej cesnceeve efJeÞeece keÀj jns Les~ oes-SkeÀ
Debûespeer Heæ{s ngS veJe³egJekeÀ Fve J³eJenejesb mes Goemeerve Les~ Jes Fme ieBJeej ceb[ueer ceW yeesuevee DeLeJee meeqcceefuele
nesvee DeHeveer Òeefle<þe kesÀ ÒeefleketÀue mecePeles Les~
Deepe yegoed Of ejece kesÀ yeæ[s ueæ[kesÀ cegKejece keÀe efleuekeÀ Dee³ee Lee~ ³en Gmeer keÀe GlmeJe Lee~ Iej kesÀ
Yeerlej efm$e³eeB iee jner LeeR Deewj ªHee cesnceeveeW kesÀ efueS Yeespeve kesÀ ÒeyebOe ceW J³emle Leer~ Yeìdeþf ³eeW Hej keÀæ[en ®eæ{
jns Les~ SkeÀ ceW Heteæf[³eeB-keÀ®eewe[æf ³eeB efvekeÀue jner LeeR, otmejs ceW Dev³e HekeÀJeeve yeve jns Les~ SkeÀ yeæ[s nb[s ceW
cemeeuesoej lejkeÀejer HekeÀ jner Leer~ Ieer Deewj cemeeues keÀer #egOeeJeOe&keÀ megiebOe ®eejeW Deesj HewÀueer ngF& Leer~

(1) Gllej efueefKeS: (2)

cegKejece kesÀ efleuekeÀ GlmeJe keÀer lew³eeefj³eeB:
(i) ............
(ii) ............
(2) `GlmeJeeW keÀe yeouelee mJeªHe' DeHeves efJe®eej efueefKeS~ (2)

271
27
 yees[& ke=ÀefleHeef$ekeÀe: cee®e& 2019
(F) efvecveefueefKele DeHeefþle Heod³eebMe Heæ{keÀj oer ieF& met®eveeDeeW kesÀ Devegmeej ke=Àefle³eeB keÀerefpeS:

veoer efvekeÀueleer nw HeJe&le mes, cewoeveeW ceW yenleer nw~

Deewj Deble ceW efceue meeiej mes, SkeÀ keÀneveer keÀnleer nw~
ye®eHeve ceW íesìer Leer Hej ceQ, yeæ[s Jesie mes yenleer Leer~
DeeBOeer-letHeÀeB, yeeæ{-yeJeb[j, meye kegÀí nBmekeÀj menleer Leer~
cewoeveeW ceW DeekeÀj ceQves, mesJee keÀe mebkeÀuHe efue³ee~
Deewj yevee pewmes Yeer cegPemes, ceeveJe keÀe GHekeÀej efkeÀ³ee~
Deble mece³e ceW ye®ee Mes<e pees, meeiej keÀes GHenej efo³ee
meye kegÀí DeefHe&le keÀjkesÀ DeHeves, peerJeve keÀes meekeÀej efkeÀ³ee~

(1) ke=Àefle HetCe& keÀerefpeS: (2)

Heod³eebMe ceW Òe³egkeÌle Òeeke=ÀeflekeÀ IeìkeÀ

(2) Ssmes ÒeMve lew³eej keÀerefpeS efpevekesÀ Gllej efvecve Meyo neW: (2)
(i) meeiej .............. (ii) íesìer ..............

(3) Òemlegle Heod³eebMe keÀer Debeflece ®eej HebeqkeÌle³eeW keÀe YeeJeeLe& efueefKeS~ (2)

efJeYeeie 3 – HetjkeÀ efHeþve

JeYeeie: 83 Deb
– kHeteÀjkeÀ Heþve

3. (De) efvecveefueefKele Heefþle ieod³eebMe Heæ{keÀj oer ieF& met®eveeDeeW kesÀ Devegmeej ke=Àefle³eeB keÀerefpeS:
jele keÀe mece³e Lee~ yegoed fOejece kesÀ odJeej Hej MenveeF& yepe jner Leer Deewj ieeBJe kesÀ ye®®eeW keÀe Peg[b
efJemce³eHetCe& ves$eeW mes ieeves keÀe jmeemJeeove keÀj jne Lee~ ®eejHeeF³eeW Hej cesnceeve efJeÞeece keÀj jns Les~ oes-SkeÀ
Debûespeer Heæ{s ngS veJe³egJekeÀ Fve J³eJenejesb mes Goemeerve Les~ Jes Fme ieBJeej ceb[ueer ceW yeesuevee DeLeJee meeqcceefuele
nesvee DeHeveer Òeefle<þe kesÀ ÒeefleketÀue mecePeles Les~
Deepe yegoed Of ejece kesÀ yeæ[s ueæ[kesÀ cegKejece keÀe efleuekeÀ Dee³ee Lee~ ³en Gmeer keÀe GlmeJe Lee~ Iej kesÀ
Yeerlej efm$e³eeB iee jner LeeR Deewj ªHee cesnceeveeW kesÀ efueS Yeespeve kesÀ ÒeyebOe ceW J³emle Leer~ Yeìdeþf ³eeW Hej keÀæ[en ®eæ{
jns Les~ SkeÀ ceW Heteæf[³eeB-keÀ®eewe[æf ³eeB efvekeÀue jner LeeR, otmejs ceW Dev³e HekeÀJeeve yeve jns Les~ SkeÀ yeæ[s nb[s ceW
cemeeuesoej lejkeÀejer HekeÀ jner Leer~ Ieer Deewj cemeeues keÀer #egOeeJeOe&keÀ megiebOe ®eejeW Deesj HewÀueer ngF& Leer~

(1) Gllej efueefKeS: (2)

cegKejece kesÀ efleuekeÀ GlmeJe keÀer lew³eeefj³eeB:
(i) ............
(ii) ............
(2) `GlmeJeeW keÀe yeouelee mJeªHe' DeHeves efJe®eej efueefKeS~ (2)

271
27
 yees[& ke=ÀefleHeef$ekeÀe: cee®e& 2019
(5) (®e) efvecveefueefKele Jeeke̳e keÀe j®evee kesÀ DeeOeej Hej Yeso efueefKeS: (1)
nceooea peleeves JeeueeW ceW Jes ueesie peªj DeeSBies, efpevekeÀer nce metjle Yeer veneR osKevee ®eenles~
(í) met®evee kesÀ Devegmeej Jeeke̳e HeefjJele&ve keÀerefpeS: (1)
ke̳ee! Gme ieueer ceW Hesæ[ Yeer nQ~ (efve<esOeeLe&keÀ Jeeke̳e)
(6) (pe) cegneJejs keÀe DeLe& efueKekeÀj Jeeke̳e ceW Òe³eesie keÀerefpeS: (1)
MesKeer yeIeejvee
(Pe) DeOeesjsKeebefkeÀle Jeeke̳eebMe kesÀ efueS Gef®ele cegneJejs keÀe ®e³eve keÀjkesÀ Jeeke̳e efHeÀj mes efueefKeS: (1)
(cegBn ueìkeÀevee, cegBn ueievee)
Kesue ceW ®e³eve ve nesves kesÀ keÀejCe Decej efvejeMe neskeÀj yewþ ie³ee~
(7) Jeeke̳e MegodOe keÀjkesÀ efHeÀj mes efueefKeS: (2)
(i) GvveeWves HegmlekeÀ ueewìe efo³ee~
(ii) nceejer meeceeefpekeÀ efJe®eejOeeje mes yeæ[er Yeejer oes<e nw~

(8) efvecveefueefKele Jeeke̳e mes mene³ekeÀ ef¬eÀ³eeSB Hen®eevekeÀj efueefKeS: (1)

(i) SkeÀ ìwkeÌmeer keÀcejs kesÀ meeceves DeekeÀj ©keÀer~
(ii) ceQ DeeHekesÀ yeejs ceW ner mees®elee jne~

(9) ÒeLece leLee odefJeleer³e ÒesjCeeLe&keÀ ef¬eÀ³ee ªHe efueefKeS: (1)

ef¬eÀ³ee ÒeLece ÒesjCeeLe&keÀ odefJeleer³e ÒesjCeeLe&keÀ
metKevee ............. .............
(10) Jeeke̳e ceW Òe³egkeÌle keÀejkeÀ Hen®eevekeÀj GmekeÀe Yeso efueefKeS: (1)
®ee®eer DeHeves keÀcejs mes efvekeÀue jner Leer~
keÀejkeÀ ef®endve .............
Yeso .............
(11) Jeeke̳e ceW ³eLeemLeeve efJejeceef®endveeW keÀe Òe³eesie keÀerefpeS: (1)
Ietce efHeÀjkeÀj Meece keÀes nce keÀefuebieJeg[ yeer®e Hej HengB®es
efJeYeeieefp5ele–uesGHe³ees
efJeYeeie 5 – j®evee efJeYeeie (GHe³ees Keve)efp:ele32uesDeb
KevekeÀ

met®evee: DeeJeM³ekeÀleevegmeej Heefj®ísoeW ceW uesKeve DeHesef#ele nw~

5. (De) (1) He$e-uesKeve: (5)
efvecveefueefKele peevekeÀejer kesÀ DeeOeej Hej He$e-uesKeve keÀerefpeS:
Deve³e/Deve³ee Heeìerue, `ieerleebpeueer', iegueceesnj jes[, Denceoveiej mes DeHeveer íesìer yenve Deefcelee Heeìerue,
3, `ÞeerkeÀ=Hee', efMeJeepeer jes[, vesJeemee keÀes jep³emlejer³e keÀye[d[er mebIe ceW ®e³eve nesves kesÀ GHeue#³e ceW
DeefYevebove keÀjves nsleg He$e efueKelee nw/efueKeleer nw~
DeLeJee
Deef®e&le/Deef®e&lee Yeesmeues, 54, Meebefleveiej, veeefMekeÀ mes DeHeves Heefjmej kesÀ God³eeve keÀer ogo&Mee keÀer Deesj
O³eeve DeekeÀef<e&le keÀjles ngS, Dee³egkeÌle, ceneveiej Heefj<eo, veeefMekeÀ keÀes He$e efueKelee nw/efueKeleer nw~
273
27
keÀ#ee omeJeeR: efnboer ueeskeÀYeejleer
(2) ieod³e DeekeÀueve-ÒeMve efveefce&efle: (5)
efvecveefueefKele ieod³eebMe Heæ{keÀj Ssmes HeeB®e ÒeMve lew³eej keÀerefpeS efpevekesÀ Gllej ieod³eebMe ceW SkeÀ-SkeÀ Jeeke̳e ceW
neW:

oef#eCe Deewj HeefM®eceer Yeejle ceW mJewef®íkeÀ mebmLeeDeesb odJeeje meceepe mesJee keÀer SkeÀ
Hegjeveer HejbHeje nw~ meeoe peerJeve, G®®e efJe®eej Deewj keÀefþve HeefjÞece~ Fme HejbHeje ceW DeveskeÀ
mJewef®íkeÀ mebmLeeSB efJekeÀefmele ngF& nQ~ GveceW mes kegÀí mebmLeeSB He³ee&JejCe keÀer megj#ee ceW Yeer keÀece
keÀj jner nQ~ Fve mebmLeeDeeW keÀes keÀeHeÀer Heæ{s-efueKes ueesieeW, Jew%eeefvekeÀeW Deewj efMe#ekeÀeW keÀe
meeceef³ekeÀ men³eesie efceuelee jnlee nw~ DeYeei³eJeMe DeveskeÀ mJewef®íkeÀ mebmLeeSB oueiele jepeveerefle
ceW DeefOekeÀ efJeMJeeme keÀjleer nQ Deewj GvekesÀ DeeOeej Hej mejkeÀejer mene³elee uesves keÀe Òe³eeme
keÀjleer nQ~ HeJe&leer³e #es$e ceW meeoieer keÀer DeYeer ³ener J³eJemLee ®eueleer nw Deewj FmeefueS `ef®eHekeÀes'
Deeboesueve yengle no lekeÀ meHeÀue ngDee nw~ `ieeBOeer Meebefle Òeefle<þeve' leLee kegÀí ieebOeerJeeoer
mebieþveeW ves Yeer Fme efoMee ceW ÒeMebmeveer³e keÀe³e& efkeÀ³ee nw~ mejuee yenve ves Deuceesæ[e ceW Fme keÀece
keÀer Meg©Deele leye keÀer Leer peyeefkeÀ He³ee&JejCe kesÀ Òeefle ueeWieeW ceW peeieªkeÀlee veneR Leer~ Þeer
ÒesceYeeF& Deewj [e@. jeefieveer Òesce ves efcepee&Hegj ceW He³ee&JejCe Hej ÒeMebmeveer³e keÀece efkeÀ³ee nw~

(Dee) (1) Je=lleeble-uesKeve: (5)

DeeoMe& ÒeMeeuee, DecejeJeleer ceW mebHevve `Jee®eve ÒesjCee efove' meceejesn keÀe ueieYeie 60 mes 80 MeyoeW ceW
Je=lleeble efueefKeS~
(Je=lleeble ceW mLeeve, mece³e, Ieìvee keÀe GuuesKe DeeJeM³ekeÀ nw~)

(2) efJe%eeHeve-uesKeve: (5)

efvecveefueefKele cegodoeW kesÀ DeeOeej Hej ueieYeie 60 MeyoeW ceW DeekeÀ<e&keÀ efJe%eeHeve lew³eej keÀerefpeS:
JemegbOeje veme&jer, meeleeje
efJeMes<eleeSB
mebHeke&À-Helee

(3) keÀneveer-uesKeve: (5)

efvecveefueefKele MeyoesW kesÀ DeeOeej Hej ueieYeie 70 mes 80 MeyoeW ceW keÀneveer efueefKeS leLee Gef®ele Meer<e&keÀ oerepf eS :
efYeKeejer  YeerKe ceeBievee  SkeÀ J³eefkeÌle keÀe jespe osKevee  HetÀueeW keÀe ieg®íe osvee  efYeKeejer
keÀe HetÀue yes®evee  cebefoj kesÀ meeceves ogkeÀeve Keesuevee~

(F) efveyebOe-uesKeve: (7)

efvecveefueefKele efJe<e³eeW ceW mes efkeÀmeer SkeÀ efJe<e³e Hej ueieYeie 80 mes 100 MeyoeW ceW efveyebOe efueefKeS:
(1) ceQ meæ[keÀ yeesue jner ntB .............
(2) `yesìer ye®eeDees, yesìer Heæ{eDees'

274
27