DELİLLERİYLE

İMAN ESASLARI

SÜEDA
 Delilleriyle
İMAN ESASLARI
Idrit TUzttn
nlriMu/ım(4 pulLconı

Editör
Metin Uçar
SÛEDA Yayınlan: 21
Kapak Hat
ISBN: 978-605-8681-989 Prof. Dr. Mehmet Memiş

Grafik & Tasarım

SÛEDA Basım Yaym
Erdem Köymen
San. ve Tie. AŞ.
Cumhuriyet Mahallesi
Aşık Veysel Caddesi Baskı yılı
No: 72/A
SÜEDA 1. Baskı: 2014
K.Çekmece/İSTANBUL 6. Baskı: 2022
Tel 0 212 671 51 80

www.e-sueda.com
Baskı ve Cilt
Hayrat Neşriyat San. ve Tie. A.Ş.
Bu kitabın tüm haklan İsparta Matbaa Tesisleri
SÜEDA Basım Yayın San. ve Tıc. Kuleonû / İSPARTA
A-Ş/ne aittir. Kaynak gösterilerek Telefon: O (246) 259 46 20
iktibas edilebilir. www. hayratnesnyat com
 Delilleriyle
İMAN ESASLARI
Idris Tuzun
îdri.*.ru/ııci(TgınjiLLTim

Editör
Metin Uçar
SÛEDA Yayınlan: 21
Kapak Hat
ISBN: 978-605-8681-989 Prof. Dr. Mehmet Memiş

Grafik & Tasanm

SÛEDA Basım Yayın
Erdem Köy men
San, ve Tie. A.Ş.
Cumhuriyet Mahallesi
Aşık Veysel Caddesi
Baskı yılı
No: 72/A
SÜEDA K.Çekmece/İSTANBUL
1. Baskı: 2014
6. Baskı: 2022
Tel: 0 212 671 51 80

www.e-sueda .com
Baskı ve Cilt
Hayrat Neşriyat San. ve Tie. A.Ş.
Bu kitabın tıım hakları İsparta Matbaa Tesisleri
SÛEDA Basım Yayın San. ve Tie. Kuleönû / İSPARTA
A.Ş.’ne aittir. Kaynak gösterilerek Telefon: 0 (246) 259 46 20
iktibas edilebilir. www.hayratnesriyat.com
 Delilleriyle
İMAN ESASLARI

“Ey iman edenler!

Allah'a, Peygamberine, Peygamberine indirdiği
Kitaba ve daha önce indirdiği
kitaplara iman edin!

Kim Allah'ı. meleklerini, kitaplarını,

peygamberlerini ve kıyamet gününü inkâr ederse
o tam manasıyla sapıtın if tır,"
(Nisa, 136}

kiriş Tüzün

SÜEDA
¥ A*H 5JUM W1K M
 İÇİNDEKİLER
Önsöz ■ + ■ ri ■ ■■■•■ ■ * !«■■■. ■■ ■ ■ 11

Birinci Kısım........................ ... 15

E Ehl-i Sünnet - Selef-i Sâlihîn «4-B-MB*B-l>VBH>»*4><MH-BB4-BW'B + BS+4fi+4«++« B4 B F + B fi + B fl + fl B+4 »«•«+>«+» 15
Mezheplerin Ortaya Çıkışı I Bri B-BB 4 B4 +l + » B + + J4+44 + t+ F + !-f + k B + fi fl + 4 i + 4 • + + •►■! fl B + B B + B i + 4 64-4 16
Ehl-İ Sünnet Nedir P B B + i B» 4 B + B fl F4 fl + 4 fl H • «4 4 • +4 B ++ ■++ 4 ►+ 4 ++ + I + + I )■**>+ + « 17
Ehl-i Sünnete İşaret Eden Hadisler...... ...... 18
2+ Bidat ve Ehl-i Bid a.... . ............... .............. 1+4 19
Bidat Nedir? fi + ri fifi4 fl + 4 fl B4 B fi + fl B4 4 B + 4 l-fil BFrifi B4 ri B4 4 ■ +4İ ++ fi »■+ «fc + 4 ++ + ■ + + ! fi* 4*4 H»» 19
Bidatin Çeşitleri fi + ri 19
Ehl-İ Bid’a »« 20

İkinci Kısım
Kelâm İlmi * ■ B B•« B »* B 21
1. Cibril Hadisi ........ 21
2. Kelâm İlminin Tırifi,.—...... 23
3. Kelâm İlminin Giyeri ve Faydalan»—.... .. 23
4. Kelâm İlminin Tarihî Seyri ■r ■ ra fin ■ ■■ ■ firi ■■(*■>»> 24
B

5. Modem /Limanlar ve Kelâm İlmi ■■ ■ ■■ ■!■ ■ ■■ ■ ■■ «a 24

Üçüncü Kısım ■ı IMI-M.-I-

İman ve İmanla İlgili Meseleler..... **« a »*•»*b•**ı»•• B 25 5

1. İmanın Tarifi ve Kapsamı iri 25
2. İmanın Artması ve Eksilmesi ... ■■■■■■■■■•■■•■■•■■■■■■■■■■■a 25
3. Taklidi İman ve Tahkiki İman 26
4. Tahkiki İmanın Mertebeleri 26
5. İman İle Amel Arasındaki İlişki... 27
6. Büvük Günah Kavramı
<
28
6.1. Büvük
rf Günah Kavramı 28
 6x2. Biiviik Günah... 29
6.3. Böyük Günah Kavramı 29
7. Günahlarda Israr Etmemek Gerekir ..................... 29
S. İmanda Lezzet, Küfürde Elem Vardır................... ....................... F+w 30

Dördüncü Kısım
İman Esas tan .......................... 37

Birinci Mukaddime 9 9 + 4 9 + 4 9 9 + 9-9 + + 9 + + 9++9 + + + F + + 9 + + 9 «VB 9 + 9 9 1-9 9 + 9 9 99 9 99 9 949 949 949 949>9-99 99 4 94 4 9-9 4 4 9-9 49-9 4 37
Her İnsan Aklını Meşgul Eden Sondar ve Cevaplan 37
İkinci Mukaddime ■ + n«ll4»l + < H i !+ + «++l + + MHI 39
Her Cemal ve Kemal Sahibi, Kendi Cemal ve Kc malini
Görmek ve Göstermek hccr. .....*.►*............... 39

Birinci Esas: Allah’a İman 9 9-49•« 9 9 «4 9 9 44 9 41

E Allah'ın Varlığı ............................................ ■ 41
E Allah'ın Varlığını ispat Etmenin Ehemmiyeti. 4]
2* lsbat Delilleri 49 949 949 949 94» 944 494 44+494 + 44 + 44 44-9 -949 949 949 9 99 9 99 9 99 9 99 9 9ı 9949949949 42
3, Allah'ın Varlığını tspar Etme Yollan 43
3.1. Hudus Delili 949 9499 + 9 949 94499449449449944944999■949 949949 949■ 99 9 99 9 9ı tttftt 44444* tıttıtt 43
3.2. Nizam ve Gaye Delili 444494-4 94 494444 444 449 949 949 949 9 99 9 99 9 99 9 9ı 44
IL Allah'ın Varlığının Bazı Delilleri................. Ittllttliti 46
I. Eczahanc Misali 9 + 9 94a 949 944444a-a49~a4 494444449 444 449 949 949 949 949 9 99 9 9ı >4444-94 46
2. Dünya Fabrikası 46
3. Canlılar Ordusu ■ ra ■■■■■■■■■-■ bi ■■■«■ ■«■■«-■■■■■■■’■■■■■ ■«■■-■a ■-« 99 9a 99999 ■ ■■■«4 a■•■■«■■■•■■«■■*•■••■■* 47
4. Gıda Ambarı ■ i a 9 ■ 9 949 a 4 a 944 ara- a a 4 9-e 4 ■■ a ■ 4 a4 ■ aı4 44 a 4 49 94e a ■ 9 a ir e 949 e «a e a a e 9 ı ■ ■•■■■■■•■■-••■■•■■•i 48
IÇİNlJfklLlM
5. Elektrik Lambaları ve Yıldızlar * ..... ■ ■■■■9 ■■•■■«■ I 49
6 111. Allah’ın Sıfatları............ iti t»*t»*titi t Ittitâiitti 50
A. Zâti Sıfatlar....................... ittiitiltii 50
a. Tenzihi (Selbî) Sıfatlar.... ■ tâlttİttiti Ittiitiitİiti ittltttitii ■9 50
-ip. J

I IB * U K. U BB B BB B IB B BU B BB B BB B B IB B B B BBI B BB B BB BTB 1 50
2. Kıdem • (■••■(•■(■■■■■(t■■•■■■ 51
3. Beka ................................. 52
4. Vahdaniyet ..... 52
5. Muhalefettin li’l-havadis.- 53
6. Kıvam bi-Nefsihî ».».*»»..*.... ................................... 53
b. Sübiıti Sıfatlar F 44 ■ B‘4 ■ ■ 44 ■ 44 ■ 44 ■ 44*4"4 54
■ •■ ■■• ■■4-"-44" 44 «44 F-44 ■ 44 + B-4 ■ B 44 İ-44 ■ 44-" 444 44*

1 ti*
■!■ 4 J.JI 11 X I *»n*a aa-aaaaaaa F F + B F + B F + B F + " F + B F + B B + B F + B B-FB B-B4 İV* H444+**F V ■-■ + *B + 4 ■ F + » F4B ■+■■++■ FB B-*4 ■ • •••••• 54
7 î riflf1
-_a XX iXVIL 4 a^a.aaa.a4ia F4B-F FB-F FB-B FB-B • + ■ FB ■ F ■■ ■ FB B-FB B-FB »M a a*a.a*a.a-aa.aı + aJ ı»aı*a ■ ■ ■ a.|ia g«rg m 55
3. Kudret F-E + B44B44B-B BB-B-F + B «*■ «VB B + B B+BB*S B4B B-FB B4 + B4 + 4B4 + B44B4 + +4 + B-B + 4F F*B E*B E + + B + + B B+l ♦BB+BF+BF+B•FB 56
4-5, Sem’ve Basar (işitme ve Görme)*,»,»»». +«»+««+«»+4B+4 5"
6j Kelam *»*»*,»»» «,■ +*■+*,,.*****■**■** +», 58
7» Hayat ++FF+B+ + + F-FB-F »g pg ■ pg.g p + | gg ■ g.pg g + g t-B+ H + aa + tH + M + Mf • FM I4B-B4B- ■**■ BB- 59
8. Tekvin + F F + B-B + BF + B ■ F + E F-l B F + B F + B F-l B B + B ■ FB B F4 B-FB BB + B4 + B-B + + B-F + B-F + B-F + ++-F + F F+B B + B fl + BB FB-F F + 4M + MM F + B B FB •«*»•4* 60
B. Fiili Sıfatlar....... ••••••••••• a»aı»«a 60
IV, Allah ın Güzel simleri (Esma-i Hüsnl) 61
1. Allah F + + F F + B B4BI4B I + + I E + fl FB-fl B + fl B + B B FB fl + B B BBBBB B E + fl-B + Bfl + + fl + + B-F + +4«B-fl + + b B + B B + B B-FB fl«»B F + l BBBBBBBBbBBBBB 62
2. Lsm-i Azam,.», am ■++■++■+ 41 i! + ++ + + B F + l )»«I 62
3. Celali ve Cemali İsimler h+h-h 63

İkinci Esas: Peygamberlere İman E ++ B B B+ B B+ B a 65

Birinci Kısım: Peygamberlik Hakikati»*»*».»..*.» dBB+BB+BB+B B + Bd+Bd+BB 65

1. Nübüvvet*.»»* * »»,» ».».»»*»*»»»*»*»»» 65
2* Peygamberlerin Sayısı ve Kur \m-ı Kerimde İsmi Geçen
Peygamberler ta*» B Fd B + d ■ idi b»B Bd d B + d B*B d + d ■ bd ■ ■ *-■■ + + ■ + Fr+ + a ■ +a-a * İ-B * * a b Fa B*d ■ + ■ a bd a bd 66
3. Peygamberliğin İspatı ve Peygamberliğin Lüzumu 67
4 Vjâhiv
J■ Tbkl I E > A ’ V U I -B b Fa ■ hıâ d aaB BBB bB a id-d B + d ataa ad dada HHFBMbrbdd a İra tafta ara b + d B*B b bd d aa 71
5. Mucize Nedir î..........*...................... ,............ ............ ..... 72
6. Peygamberlerin Üç Özelliği d d a a a ddıd ad- ■ adı a- a -d ifa a-a -ta dri -b aı a b a ■ ara a ha b h d e ba
t ıHiitıataıat 73
7. Peygamberlerin Beherden Seçilmesi „*.»„*..».».»»»». 74
8. Peygamberlerin Sıfatlan !«■■«*■ bBa ataııaııııta aaıaataaı«a 75
9. Peygamberlerin Dereceleri ve Ulu l-Az m Peygamberler..»» 76 UjNUiJdLlJl

10. Hz. Muhammed (sav) Peygamberlerin En Büyüğüdür 77 7

İkinci Kısım: Risdet-i Muhammediye (sav)......... m ■ ■■ 78

A. Peygamberimiz (sav)’in RJsalet Ciheti ,.»» 78
H. Peygamberimiz (sav) in Peygamberlik Delilleri 79
I. Peygamberimiz (sav)’in Şahsı ..................... ... 80
2. Asr-ı Saadet........... ................. » 81
3. Kur ân 81
4. Şeriat, 82
 5. Alimler ve Evliyalar... 82
6. Önceki Peygamberler b b»xbi«.b.b+u.bx XB >M ■ MB M i BU.B bbb BB■ i>> ■ ■■ B F« ■ 83
7. Kutsal Kitaplar.... . IBXB-BU BiJIXI^M IBBBM.B BU B 9X9 B BB B B B B B U B B B B B a B 4Iİ*İİ*İ ■«••UİİMİUU 83
8. Pc vgam be r i m i z (sav) ’in Mücizcl eri 84

İl ı-t I- ■ ■ ■i 87

A.Suhuf *»!(■»» F + B B + B B4B B + B 844 B44 B4 + B F*S-F+*B + + 44+B4 + 4-F + 4B + + B «<FB +■ F» F B ► 4» 4+444» B->4 + + 87
B. Kitaplar, 4+4 »♦♦«*♦«♦♦«♦♦■» + 88
1. Tevrat ■BB FF F B ► +»*+»»+» 4 + 4 4-4* »44 444 4-4 + 44-F + 4-4 + 88
2. Zebur B + B ■ BB fl F + B F + B B + fl B4B fl + B fl + 4 fl-BB B B + B-B4 + B + + B4 +9 F4 + F F + F F + B F + B +4 BB ■ B ftIMIfl 444 »44 * »4 444 4-44 444 4*4 4 89
3. İncil», l + B ■ F+4B++B++B++B B + B-F FB-B FB-B F + fl «fl BB B F 44444444 »4» »44 4 F4 *44 444 444 444 4 89
4. Kur an •II .U.U.B + B-B + + B44B44B F B + B F + F F + B 4B FB F F F 44*44*4* *44*44 4-44 444 4-44 4*4 444 4 92
Kur'ân-ı Kerîmin Günümüze Kadar Tahrif Edilmeden Gelmesi 92
Kuran Mucizedir + ■ ili B + 4 B + 4 • + + 4-Iİ4+4+ + B++d+ + ++ F + B F + B F + B E + B B-bfl B-Fd B-FB B-Bd ■ Bd ■ b + d 8 + 8 fi + d-B-Fd B 4 + db + 4-14d-B+ +B+ 4 94

Dördüncü Esas: Mdckkre İman B B BB B B 8 B B 99

I. Melek Nedir? +1 44 * *4 * » 4 *4 * *44 44 »44 444 4-44 4-444 99

2. Meleklerin Yaratılış Sebebi *».»»» . 101
3. Meleklerin Varlığının Ebat t..... 44 *44 4 4 i 99 9 9 B 1 B i s rı 9" 9-9 T 9' 102
i. İnsanlar ve Melekler.»».»»...».»»» .... +9 4444449 d 44*9 d 9 9 Bd S-WB9-B- 103
5. M deklerin Kısımları.».»»»»*»*.»*»* » 4d 44 444 B4 9 ■■ B B B aB b4 B-B Bd-B- 104
5.1. Dürt Büyük Melek..»»»»»».».*».*»».». 4da 4 d Bd B B i dBi d did adı d- 104
5*2. Müdebbiri t Melekleri ,»».». » +d 4444444 d bd b b B B d a-i-d İBBCB 105
5.3. İnsanlara Görevlendirilmiş Olan Melekler bd BB B B d d İTİ 106
5.4. İnsanın Şekillenmesine Görevlendirilmiş Mu [ek. d Bin-rr 1(T
5.5. Kirâmen Kâtibin ıdıdı B B 4B BB Bd B B 107
5.6. Hafıza Melekleri ıdıa ■■ I Bira B BB BB BB B 91 9 99 9 108
IÇİNlJfklLlM
5.7. Münker ve Nekir BB BB B B 108
8
5.8. Cennet Melekleri »»., bbbbbbbbbbba a a 9 BB BB 109
5.9. Cehennem Melekleri 109
6. Melekler mir Yoksa İnsanlar mı Üstündür? 109
7. Cinler ve Şeytanlar * 110
7.1. Cinler 110
7.2. Şeytanlar, 110
7.3. İblis' .'Sk. \ t^Ll l ■......... ■ ■■ ■............. ■ ■ ■ 111
7-4. Şeytanların Yaratılış Sebebi.. 112
Beşinci Esas: Ahirete İman . ■■ea*IBIBBBIBBI(B 117

A. Kıvamct Alâmetleri R>> -HU- + M- -M- ■-■* 117

a. Kıyametin Küçük Alâmetleri ............... ■ 118
b. Kıvamcrin Büyük Alâmetleri ............... F Î=B* 118
B. Kahir 1 layatı I BB ■ »a«•■«*• ■ 120
C. Öldükten Sonra Dirilmenin lsban.,..^ a* B- F ■ ■* 121
D. Âh i ret İnancının Faydaları 126
E. Öldü keen Sonra Dirilme ve Âh i re t Halleri.,. +B 128
1. Öldükten Sonra Dirilme 128
2. Haşir ve Mahşer ...... B BB B a + a-F-F + a-F + 4-F F4 F B-B-F + l B-B* 129
3. Mahşer Yerinin Dehşet F4 B ■i i F-t 4 F + -FB + + B + + B F + B-F F < ■ ■+ 130
4. Amel Defterleri 'B a B B BB-B BB-»B-F + B-F + B F + F-F-F- 131
5. Hesap.. . 131
6. Mizan M F*( ■F fb a B i BB B B + aa + B-a-FB-B-F + BF *««♦« B BB ■F B a ■+ 132
7. Şefaat *♦*«*•-•**•*«■< î B-» e B-a-a B-a-a-F+a-F B-B-a B-afeB-l 133
B F FB ■ B a FB a ■ + ■ ı + + FH»b + 4i F B 134
9. Sırat 134
10. Fetret Ehli.... B F FB I a a fb a ■+« »B »«-r b-b-f+b ■ +••** ffba* B F a ■* 135
İl. z\ rat .............. B FB ■ aa bB ■ b + b b + B-b-F+ B-r + â e HBFl FFB • ♦ a FB F İ 36
12. Cennet.. 137
13. Cehennem... B FB b aa bB a b-Fb-b rrrrrnrrı »(*•■ Uı U B F BB B 139

Altıncı Esas: Kadere İman.. a a f a a a I4E

1. Kader ve Kazanın Tarifleri. •(**B BBS BBB B a b Fbi Bü ■I a B 141
2. Kader ve Kazanın Delilleri a saw a a* s a b-b B«s bbb s*a b a b Fb- BB B 142
a. Kadere Dair Nakli Deliller 142 l<,lNHiKlLUl

b. Kadere Dair Aidi Deliller.. a BBII BB 144 9

3. Kader ve Iradc-i Cüz’iyyc.. LH
a. İnsanın Bir İradesi Vardır.. Bl 145
b. İnsan Fiilleri Allah Taralından Yaratılır 148
e. Şerrin Yaratılması Şer Değil. Kesb Edilmesi Şerdir 149
4. Kader ve Ecel 151
5. Tevekkül ve Kader L52
6. Hasırlar /Ulah'a, Şcrlcr Nefse Nisbet Edilir 1
 ÖNSÖZ
İnanç, (iman) İslim dininin remelini oluşturur, İSli yüzden
inanç esasları üzerinde duran Kelâm İlminin diğer bir adı da
"Dinin asılhrı, kökleri* remelleri1" mânasına gelen " Usûlü d-
Din’dir.
Bitkiler, köklerinden beslenirler. Eğer bitkinin kökü sağlam­
sa, bitkinin diğer unsurları da sağlam, değilse diğer unsurlar da
sağlam değildir. Kök topraktan yeteri kadar gıdasını alamazsa, o
bitki kurur vc ölür.
insan hayatında da inançlar kök vazifesini görürler.
İnsanın kişiliği, karakteri, inançtın üzerine inşa edilir. İnanç
sağlam ise, insan kişiliği, karakteri de sağlamdır» İnanç sağlam
değilse, o insanın kişilik ve karakteri de sağlam olmaz.
inancı sağlam insanlar zorluklara karşı dirençlidirler. Onlar
pek çok zorluğun üstesinden gelirler» İnancı zayıf olanların İra*
deleri ise, çok zayıftır. Zorluklar karşısında dayanamaz, çabuk
mağlup olurlar.
İnancı sağlam insanları manen yıkmak mümkün değilken,
inancı sağlam olmayan insanları yıkmak çok kolaydır.
Tarihte inançları sağlam insanlara en güzel örnek Peygamber
Efendimiz (sav) ve sahabelerdir.
1400 sene önce Peygamberimiz (sav), şartlar tamamen alev*
hinde olduğu halde, tarihin hiçbir devrinde görülmemiş ve hiç*
bir beşerin de gerçekleştirememiş olduğu bir inkılâbı, çok kısa
 bir zamanda gerçekleştirdi. Câhil iye Dönemini tamamen orta­
dan kaldırıp Kuran ve sünnete göre şekillenmiş, bütün İnsanlık
âlemine Örnek, yepyeni bir toplum, (bir ümmet) oluşturdu.
Peygamberimiz (sav) sayesinde putlara tapın insanlar, gece
namaz kılan, gündüz oruç mean dindarlara; çocuklarım bile acı­
madan öldüren insanlar, karıncaya bile ayak basamayacak kadar
şefkatli bir hale geldiler Üstelik onlar Peygamberimiz (sav)'den
aldıkları terbiyeyle, daha önce bilgisiz, görgüsüz, cahiller İken hu­
rim insanlık âlemine İlim öğreten, örnek, rehber insanlar haline
geldiler, medeni kabul edilen milletlere hakiki medeniyeti öğret­
tiler.
Onların bu güzel basic derin in temelinde güçlü, kuvvetli olan
İmanları vardı. Onların imanı her şeyin üzerindeydi.
Sahabeleri örnek alan Ümmet-i Muhammed de, onların izin­
den gitti. Onlar da güçlü kuvvedi İmanlarıyla, yüzyıllar boyunca,
düşmanlarına galip geldiler. İslâm’ı dünyanın büyük bir kısmına
hâkim kıldılar ve dünyanın en büyük kültür ve medeniyetlerin i
kurdular.
Fakat on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllarda* Batının eko­
nomik alanda güçlenmesiyle birlikte birtakım bozuk felsefeleri
de İslam alemine girdi. Bu felsefeler* ümmetin imanını talırip
etti. Pek çokları* imanını kaybetti* bu felsefelere taraftar oldu.
Pek çoklan şüphelere* vesveselere duçar oldu. Ibplunıda İslâmî
Yaşantı azaldı, ahlak bozuldu. İmandaki tahrip, diğer felaketle­
E2 rin de başlangıcı oldu. Toplumda birlik kılmadı* insanlar arası
bölünmeler* mücadeleler başladı. Siyasî* sosyal ve ekonomik pek
çok sıkıntılara maruz kalındı.
İslâm âlemine baktığımız zaman, her tarafta bu problemleri
çoklukla görürüz.
çinde olduğumuz felaketlerden kurtulmak için, yeni bir
iman hamlesine ihtiyaç vardır. Çünkü iman, bünyesinde po-
tansîyel muazzam bir gücü barın d ırmaktadır. Bu yüzden Üs cad
Bedıüzzaman ' Hakiki imanı elde eden adam, kâinata meydan
okuyabilir71 der. Bu potansiyel güç, bizim bütün problemlerimi­
zi çözebilecek özelliklere sahiptir.
Toplumun İmanını üçle nd İrebilirsek, geçmişteki parlak dö­
nemlere benzer hallere kavuşabiliriz. Ümmeti yeniden canlandı­
rabilir, insanlık âlemine Örnek yeni bir toplum inşa edebiliriz.
Bugün huzur ve saadetini kaybetmiş bürün dünya, böyle bir
toplumun özlemini çekmektedir.

Elinizdeki kitap yukarıdaki arzulara katkıda bulunabilmek

amacıyla hazırlanmış, mütevazı bir çalışmadın Kitap, başta
Kuran ve Sünnetten, geçmiş alimlerin kitaplarından istifade
edilerek hazırlandı. Konular akli, ilmt delillerle desteklendi.
Kitap hazırlanırken, i man i konuları yeni öğrenenler, bilhassa
gençler göz önünde bulunduruldu, Dilin oldukça sade ve anlaşı­
lır olmasına gayret edildi. Sıkıcı olmaması için konular mümkün
mertebe kısa tutuldu. (Konulan daha tafsilatlı öğrenmek iste­
yenler için, başka bir kitabımız şu an hazırlık aşamasında.)
Kitapta, daha önceki kekim âlimlerinin üzerinde durduğu,
fakat günümüzde faydası olmayan bazı kelâmı konulara giril­
medi,
ÜKBÖ3C.

Kitabımızın okurlarımıza favdalı olmasını Cenab-ı Hak dan 13

ümid ediyoruz.
Gayret bizden, fevfik Cenab-ı Hak tandır.
 BİRİNCİ KISIM

L EHL-İ SÜNNET SEEEE-İSÂLİHÎN

Peygamberimiz (sav) 40 yaşında peygamber olmuş, 23 yıl
içerisinde Ceziretül-Arap ahalisini ıslah etmiş, bütün insanlık
â İcm i n e Örnek o I aca k sah abe neslin i yetiştirm İp r.

Sahibelerine ve onlardan sonra gelecek bütün ümmetine da­

ima Kuran ve sünnetine tabi olmalarını emretmiş, bid a t lardan
da sakındırmışım sahabeler, onun bu emirlerine tamamıyla sa­
dık kalmışlar, hayatları boyunca inanç ve amelde Kur'ân ve sün­
nete göre hareket etmişler, kendilerinden sonra gelen ve tabiin
denilen nesle bu iki mirası aktarmışlardır. Keza tabiin de aynı
jTj*
şekilde bu mirası "Tebeiı Tâbiin* dediğimiz üçüncü nesle aynı
titizlikle aktarmıştır. Tabiin ve tebeü tabiinde yaşantılarında sa­
habeler gibi, Kuran ve sünneti esas yapmışlardın

Peygamberimiz (sav) bu üç nesli şöyle övmüştür: “İnsanların Birinci

Katım

en hayulısı ben i m asrımda kiler (benim sahabeleri m), sonra onla­ 15

rın arkasından gelenler, sonra onların arkasından gelenlerdir?1

İslam âlimleri bu hayırlı üç nesli “Sclcf-i Sâlihîn" yani geç­

mişteki sâlih İnsanlar olarak isimlendirmişler ve onları dinde
önderler olarak kabul etmişlerdir.
1. Buhari» Şchadac. Bab. 9, Bedaili^Sahâbc, Bah. 1 Müslim, Ecdailü’s-Sahabc, Bab. 52.
 Mezheplerin Ortaya Çıkışı

Peygamberimiz (sav) döneminde toplum hayatını. Kur an ve

sünnet şekillendiriyordu. Peygamberi m iz (sav) kendi zamanın­
da meydana gelen olaylara Allah'ın kendisine olan vahiy veya
ilhamına dayanarak veya kendi içtihadıyla hükmediyordu, sa­
habeler. Peygamberimiz (sav)'in vefatını müteakip, toplumda
meydana gelen olaylara Kur an ve sünnete göre hüküm verdiler,
Şayet olayların açık hükmü Kur ân ve sünnette yoksa kendi iç-
1 Başta dört halife olmak üzere saha­
tihadJarıyla hükmettiler,*
belerin önde gelenleri gelişen yeni olaylara hep içtihatla çözüm
bulma yoluna gittiler.
Sahabe döneminden sonra gelen tabiin de; Kuran, sünnet,
sahabe fetvaları ve kendi içtihatlarınca hüküm verdiler. O dö­
nemde denilebilir ki. her şehirde müçtehid veya müçtehid dere­
cesinde âlimler vardı. Müçtehid er İslâm'ın İlk döneminde dört
müçtehid imamla sınırlı değildi. Her müçtehid kendi anlayışıyla
Kur an ve sünnetten hüküm çıkarıyor ve Kur’ân ve sünnete göre
2. Içtihad; miiçtchld olan ilimin. "Karin w sünnette açık hükmü olmayın bir
mcrcknin hükmünü, Kufin ve sünnetten çıkarmak için bütün gücünü tarf ameri"
demektir. Çöğlı umun i et i had deyince kıyas ıkla gel ir. Kıyu da şöyle tarif edilmiştir:
1 lak kında nıa [âyet veya hadis] bulunmayan bir meselenin hükmünü, aralarındaki
ortak illet [sebep] dolayutyla, hakkında naşı [âyet veya hadis] bulunan meselenin
1 hükmüne bağlamaktır.
İçtihadın İdim dinince makbul olduğuna dair, Kuran ve sünnetten pek çok delil
Birindi vardır. En meşhurlarından bir rivayet şöyledir: Rcsûlullah (savl sahabelerinden
Kııım
Muafı Yemen's göndermek istediği zaman ona şöyle sordu; “Önüne bir dava
16 gelirse nasıl hüküm vereceksin?’ Muaz: 'Allah'ın Kitabıyla hiiküm vereceğim" dedi.
Peygamberimiz (sav) “Allah’ ın kitabında (hir hüküm) bulamazsan?” diye sordu.
Muaz ‘Rcsûlullah'ın sünnetiyle" dedi. Peygamberimiz (sav) yine “Ya Rcsuîu lıh’ın
sünnetinde ve Allah’in Kitabmda da (hfa* hüküm) bulamazsan (ne yapacaksın 1?”
buyurdu. Muaz “Kendi görüyüm İt içtihat ederim, (hüküm vermekten' geri dönmem’
dedi.
Bunun üzerine Rcsûiullah (sav) Muaz'm) göğsüne vurarak: '.Allah Rasûlünün
elçisini Allah Rasülü’nün arzusuna uygun hareket etmeye) muvaffak kılan .Allah’a
hamdolsun’ dedi. (Ebu Davud, firm iz i)
fetva veriyordu. Fakat ilerleyen zaman içinde, ümmetin ekse­
riyeti diğer müçrehidlerin fetvalarını bırakarak, dört mezhep
imamının etrafında toplandı.
Tâbitn döneminden itibaren İmam-ı Azam'ın fetvalarıyla
amel edenlere Hanefî, tmam Malik’in fetvalarıyla amel eden­
lere Mâliki denmeye başlandı. Bu fetvalar etrafında insanların
toplanması fıtri (doğal) bir şekilde tezahür ediyordu ve sun'i,
zorlama bir durum da değildi. Hiçbir müçtelıid ’’Ben mezhep
kuruyorum, bana uyunuz,’ dememişti. Onlar yalnızca kendile­
rine müracaat edenlere Kufân ve sünnetten yola çıkarak fetva
veriyorlardı. Neticede onların fen alarıyla amel eden insanların
çoğalmasıyla mezhep dediğimiz hadise ortaya çıktı, Tâbıin veya
Tebeu Tâbîİn dönemindeki diğer müçtchidlerin İçtihatları za­
manla unutuldu ve terkedildi.

Ehl-i Sünnet Nedir?

Sünnet bilindiği gibi, Peygamberimiz (sav)1 in söz, fiil ve tak­
rirleridir. Ehl-i Sünnet terkibi ise, “Sünnete taraftar olanlar’ ma­
nasına gelir.Günümüzde Ehl-i Sünnet denilince, amelde Hanefî,
Şafii, Mâliki. Hanbclî, itikatta ise Eşari ve Matunıdi mezhebine
taraftar olanlar akla gelmektedir. Amelde dört, itikatta iki mez­
hep, Peygamberimizin (sav) ve sahabenin inanç ve yaşantılarını
devam ettirdikleri için, İslâm'ın ilk yüzyılından bu güne kadar
Düind
daima bu sıfatla anılmışlardır. Kmnı

17
İslâm'ın ilk döneminden bu güne gelinceye kadar, yüzyıllar
boyunca ümmetin ekseriyetini Ehl-i Sünnet teşkil etmiştir. Ya­
pılan araştırmalara göre Ehl-i Sünnet günümüzde dünya Müslü­
manlarının % 9Ü veya 93 ünü teşkil etmektedir?
3. Bkz. Bekir Icıpalnğlu, Kelam ilmi. Damla Yay. 15-85, s. 149. PtöE Tnpaloğju.
Sıinn ilerin kendi arılarındaki oranı hakkında da şu bilgileri aktarır; Haneliler °u 53.
Şafiilcr % 33. Malikilcr % 13. Hanbclilcr % 1.
 Buriy a kadir an ta t tıklarımızın neticesinde şöyle diyebiliriz:
Ehl-i Sünnet; İtikatta ve amelde Peygamberimizin (sav), sahabe­
nin, tabiinin ve tebcil tabiinin çizgisini, bu zamana kadar devam
ettiren, ümmetin en kalabalık ana koludur,

Ehl-i Sünnete İşaret Eden Hadisler

En es b, Malik, Peygamberimiz (sav)'in şöyle dediğini rivayet

etmiştir: “Ümmetim dalalet üzere içtima etmez (coplanmaz)
Eğer ümmetimin ihtilaf ettiğini görürseniz» siz sevad-ı a'zama
(büyük çoğunluğa) uytmuzf4

Bu badis, bugün ümmcc-İ Muhammed ’ İn % 90'mı teşkil eden

Ehbi Sünnetin hak üzere olduğunun delilidir Çünkü onlar üm­
metin en kalabalık olanıdırlar.

Peygamberimiz (sav)'İn başta Buhari, Müslim olmak üzere

pek çok hadis kitabında nakledilen bir başka meşhur hadisi de
şöyledir:
Sevban (ra) Peygamber (sav) deıı şöyle rivayet etmiştir: “Üm­
metimden bir taife Allah ın emri (kıyamet) gelinceye kadar
1 hak üzerinde» daima galip olacak, onlardan ayrılanhır onlara
zarar ve rem ey ece kİ er, onlar bu haldeyken kıyamet kopacak
HLrLndı
Kııım

18

Ibn Mjcc. Kiratnıl-Fitcn, Bıb İS. hn: 5950.

5- Müslim. Kitabu 1-1 m arc, Bab. 53-
2. BİD AT VE EHL-İ BİD’A
Bid at nedir?
Bidat; dinin aslında olmayan ve sonradan dine ilave olunan,
inanç ve amd yönünden şer" i delillere dayanmayan, Kur'ân ve
sünnete aykırı şeylerdir.

Kur'ân’da: “Bugün sizin dininizi kemale erdirdim, üzerinize

olan nimetimi tamamladım" (Maide, 3) buyrulmuşum. Bu ayet­
ten yola çıkarak bid at: “Dini emirlerin tamamlanmasından son­
ra Kuran'ın açık ayetlerine, Peygamberimiz (sav)'İn sünnetine;
sahabe ve tabiinin, müçtehid imamların umumi görüşlerine ay­
kırı olarak ortaya atılan; inanç, davranış veya tutumlardır" diye
de tarif edilmiştir.
Peygamberimiz Aleyh İssala t ü Vesselam: "Bütün bidatler
dalalettir, biitıin dalaletler dc ateştedir"* buyurarak ümmetini
bidatlerden sakındırınıştır.

Bid atın Çeşitleri

Peygamberimiz (sav) “Kim İslâm'da güzel bir çığır açarsa,
kendisinden sonra onunla amel edildiği takdirde, o ameli işle­
yenlerin sevabı kadar ona sevap yazılır. Onunla amel edenlerin
sevabından da eksiltilmez. Kim de Islâm’da kötü bir çığır açarsa,
kendisinden sonra onunla amel edildiği takdirde, o ameli işle­
lirine I
yenlerin günahı kadar, ona günah yazılır. Onunla amel edenle­ Kjfinı

rin günahından da eksiltilmez"7 buyurmuştur. 19

İslâm âlimleri Peygamberimiz (sav) in bu ve benzeri hadisler­

den vola çıkarak, bid atı “bidat-ı basene” (güzel bid at) ve “bid at-ı
Seyyit’ (kötü bidat) olmak üzere iki kısma ayırmışlardır.

6. Siincn-i Ncsci, SaJatu'I-ldcyn, Bab, 22, hn: I >76.

~ Sıhih-i Mm] im, Kicabü’kllm, Bab, 6, hru (IÜ17) 15 / Fırmizi, Kitabili- tim, Bab,
l5.hn:2Ğ75.
 Bid ar-ı basene; Kur’ân ve sünnete muhalif atmayan, harca
Kuran ve sünnetten delilleri olan bidatlerdir. Mesela, Peygam­
berimiz (sav) döneminde Kur'ân Yazılmıştı, fakat bir kirap ha­
line getirilmemişti. Onun bir kitap haline getirilmesi güzel bir
bid at sayılabilir. Yine İlk dönemlerde Kur an harflerinde nokra­
lar, harekeler, ay er numaralan yoktu. Sonradan bunlar eklendi.
Keza teravih namazının cemaatle kılınması, camilere minareler
yapılması da boy led ir. Bunlara dalı a pek çok şeyi ekleyebiliriz.

Bid at-1 seyyie ise; Kuran ve sünnete muhalif olarak ortaya

çıkan şeylerdir, Bid ar denildiğinde daha çok bu tür bidatler akla
gelir. Günümüzde bidatler aşırı derecede çoğalmışım Ezcüm­
le; Hadisleri inkâr etmek, sahabeleri tenkit etmek, mezhepleri
inkar etmek, bacı felsefesinden etkilenerek İslâm'ı bu anlayışa
göre yorumlamak, Batıya imrenmek, Avrupai âdetlere taraftar
olmak, kadınların tesettürünün farz olduğunu inkâr etmek,
Hristİyanlann ve Yahudilerin cennetlik olduğunu söylemek gü­
nümüzdeki bidatlerin bir kısmıdır.

Ehl-i Bid a
İnançla veya amelle ilgili bid atlara taraftar olanlara “Ehbi
Bid'a" (Bidat ehli, bidat taraftan) denilir,
1 İslâm âlimleri, ehl-i bid'anın dalalete düştüklerini, İslâm'ın
Birindi doğru yolundan ayrıldıklarını söyleseler de, onların kâftr olma­
Kııım
dıklarını söylemişlerdir. Ancak bu fırkalardan İslâm'ın temel
20
esaslarını inkâr edenlerin kâfir oldukları kabul edilmiştir. Me­
sela, imanı Gazali, öldükten sonra dirilmenin -haşrin- ruh ve
cesede beraber olacağını inkâr eden filozofların kâfir oldukları­
nı söylemiştir.
 İKİNCİ KISIM

KELÂM İLMİ
1. Cibril Hadisi
Cibril hadisi, Cebrâîl (as)’m insan surecinde gelip Peygam­
berimiz (sav) e *lmanT Islâm ve ihsan" kelimelerini sorması ve
Peygamberimiz (sav)’in verdiği cevaplardan bahseden Bu hadîs,
dinimizin en temel üç esasını açıkladığı için ondan başlamamız
uygundur.
Hz. Ömer (ra) şöyle demiştir:

Bir gün biz Resulü İlah (sav)’in yanında bulunduğumuz sı­

rada aniden yanımıza, elbisesi bembeyaz, saçı simsiyah bir zat
çıkageldi. Üzerinde yolculuk eseri görünmüyor, içimizden de
kimse kendisini tanımıyordu. Doğruca Peygamber (sav)’in
yanma oturdu ve dizlerini onun dizlerine dayadı. Ellerini de uy­
lukları üzerine koydu. Vc:
*Yâ Muhammed.! Bana Islâm’ın ne olduğunu haber ver!** dedi.
İkinci
Kısım
Resulüllah (sav): "İslâm; Allah tan ba^ka ilâh olmadığına, 21
Muhammed'in de Allah ın Resulü olduğuna şelıadet ermen, na­
mazı dosdoğru kılman, zekâtı vermen, ramazan orucunu tutman
ve gitmeye gücün veterse Kabe’yi haccetmendir.” buyurdu.
O şahıs: "Doğru söyledin.1* dedi.
Biz buna hayret ettik. Çünkü hem soruyor hem de tasdik
edivordu.
 Adam “Bana imandan haber ver!" dedi.
Re s âl Lill ılı (sav): "Allah’a. Allah'ın meleklerine, kitaplarına,
peygamberlerine ve âhirec gününe inanman, bîr de kadere; hay­
rına şerrine inanmam! ir? buyurdu.
O zat (yine): * Doğru söyledin? dedi. Sonra; "Bana İhsandan
haber ver!” dedi.
Resûlüllah (sav): 'Allah’ı görüyormuş gibi ibâdet etmendir,
Çünkü her ne kadar sen Onu görmüyorsan da, O, seni mutlaka
görüyor.” buyurdu.
O zat; "Bana kıyametten haber ver!” dedi.
Resûlüllah (sav): “Bu meselede kendisine sorulan, sorandan
daha bilgili değildir.” buyurdu.
Adanı “O halde bana onun alâmetlerinden haber ver!" dedi.
Pe y ga m be r {sav): "C ari yen in kendi sahibini d oğu rm as ı * ya -
lın ayak, çıplak, yoksul koyun çobanlarının bina yapmakta bir-
birleriyle yarış ettiklerini germendir? buyurdu.
Bundan sonra o şahıs gitti. Ben bir müddet (bekledim) dur­
dum. Nihayet Resûlüllah (sav) bana; "Ey Ömer! O soru soran
şahsın kim olduğunu biliyor musun?’ dedi.

1 Ben "Allah ve Resulü bilir? dedim.

[land
"O, Cibril'di. Size dininizi öğretmek için gelmişti” bu vurdular?
Kmım
22

8. Peygamberimiz (sav) "Cânycnin kendi sahibini doğurma.’; ı” i ladesiyle. ahirzaman-

da çocuklum, annelerine saygılı olmayacağını, on tara köleymiş gibi davranaealdanni
kastetmişT olması mümkündür.
9. Müslim. Ki tahlil-İman. Bab. I. hn: 102.
2. Kelâm İlminin Tarifi
Kelâm ilmi;-yukarıda Cibril hallisinde geçen- imanın akı
esası üzerinde duran, onları İzah ve İspat eden bir ilimdin

Kelâm ilmi şöyle de rarit edilmiştir: Kesin deliller kullanmak

ve ortaya çıkabilecek şüpheleri izale etmek suretiyle dini akide­
leri, inançları İspat eden bir İlimdir.
Kelâm ilmine; Akaid, Usuli’d-Din. Tevhid llmLFıkh-ı Ekber
isimleri de verilmiştir.

3, Kelam İlminin Giyesi ve Faydalan

Kelâm ilminin gâyesi -bütün İslâmî ilimlerde olduğu gibi - in­

sana dünya ve âhiret saadetini kazandırmaktır. Bununla beraber
âlimler kdâm ilminin ikinci derecede bazı gaye ve faydalarından
da bahsetmişlerdir. Bunlardan bazıları şöylcdir:
a. Kelâm ilmi, insanın zayıf olan taklidi imamın, delillerle kuv­
vetli olan tahkiki iman derecesine çıkarır. Böylelikle kişi sar­
sılmaz bir imana sahip olur.
b. Kelâm ilmi ortaya koyduğu delillerle dinsizleri ve bid at taraf-
tarlannı susturur.
c. Kelâm ilmi, insanın itikadını sağlamlaştırarak, günahlardan
kaçınmasına, salilı amelleri işlemesine vesile olur. Kişinin ni­
İkirKi
yetini saflaştırır, ihlası elde etmesine vesile olur. Eğer niyetin Kılcın
sağlamlığı ve ihlas olmazsa kişi yaptığı amellerinde riya, ken­ 23
dini beğenmişlik gibi çirkin duvgulara düşebilir ve bu yüz­
den işlediği ameller boşa gidebilir?0
Bu ve benzeri özelliklerinden dolayı âlimler Kelâm İlmi için
"EşrefiiTUlûın” yatıi ilimlerin en şereflisi demişlerdir.
10. Bkz; Bekir lopaloğlu, Kelâm timi, D am 1a yayınlan, 1985, s. 51/ Scyyid Şerif
CürcanL Şcıhûl'MrrakıC Darü’l-Kürühi'l-Ilmiyyc.. 1998, c. 1, s. 57.
 4. Kelim İlminin Tarihî Seyri

Hz. Ali (ra), dönemi ve sonrasında ortava çıkan fitnelerden

sonra, ihtilaflar ve gruplaşmalar ortaya çıktı. O dönemde Hari­
ciler, ilk itikadı ayrılığı çıkardılar. Onların ardından Cebrıyye,
Kaderiyye, Mürcİe, Cehmiyye ve Mutezile gibi diğer bidat gu­
rupları da ortaya çıktı.

Hicri dördüncü asrın başlarına kadar ehl-İ sünnet itikadı, fi-

kıh ve hadis alimlerinin inancı şeklinde varlığını sürdürdü. Daha
sonra İmam Macuridi (v. 333/ 944) ve EhuT Haşan cl-Ej'ari, (v.
324/936) Ehl-i Sünncfin Kelâm timini sistematik bir hale ge­
tirdiler. Toplumdaki sapık fırkalarla mücadele etmeye başladılar,
Bu iki zattan sonra onların usulünü devam ettiren İmam Bakıl-
lan i, İmam Gazali, Fahrettin Razı gibi âlimler sayesinde İslâm
coplumlannda chbi sünnet itikadı yerleşti, bozuk fırkaların
İslâm top hım larında ki tesirleri yavaş yavaş kayboldu.

5. Modem Zamanlar ve Kelâm İlmi

19. yüzyılda materyalizm, pozitivizm ve evrim felsefeleri

Avrupa'da yayıldı. Kilise ateistlere karşı, dini müdafaada yetersiz
kalarak toplum üzerindeki eski tesir ve otoritesini büyük ölçüde
kaybetti.
lldUrLİ
Kııım 19. vüzvıldan itibaren Batının tesirine girmeye başlayan
24
İslâm âleminde de yavaş yavaş materyalizm, pozitivizm, evrim
gibi Batı nın ateist 1 e İs efeleri yaygınlaşmaya başladı.
20. yüzyılın başlarında İslâm âlimleri eski kelâm kitaplarının,
yeni felsefi meselelere karşı yetersiz olduğunu görerek veni bir
kelâm ilmi oluşturdular. Bu eserleriyle imani konuları akli delil­
lerle ispat ederek inkarcı akımları susturdular.
 ÜÇÜNCÜ KISIM

İMAN VE İMANLA İLGİLİ MESELELER

1. İmanın Tarifi vc Kapsamı
İman; inanmak, tasdik etmek, itimat etmek, şüphe vc korkular­
dan emin olmak, manalarına gelir»11 Mesela bize haber geçiren biri­
nin sözünü inkâr eoneyîp kabul etmemiz bir inanma ve tasdiktir
t man. kısaca: *Kalp İle tasdik dil ile ikrardır?' diye de tarif
edilmiştir
Istılahı olarak iman; Peygamberimiz Hz. Muhammed (sav)’in
Allah katından getirdiği kesin olarak bilinen hükümleri
-zarurât-ı diniyyeyi- tasdik etmek, onun haber verdiği şeyleri
tereddütsüz kabul edip bunların gerçek ve doğru olduğuna gö­
nülden inanmak demektir.

2* İmanın Artması vc Eksilmesi

İmanın altı esası vardır. Bunlar artmaz vc eksilmez. Fakat
iman zayıflık
z
ve kuvvetliIik ‘yönünden artar veya
J
azalır. (Kkcj»
-cu^u
îman; salih amelIerleT ilmi çalışmalarla ve tefekkürle artabilir w
veya günahlarla meşguliyet neticesinde azalabilir.
Bir ayette şöyle buyrulur “ Gerçek müminler öyle kimselerdir
ki Allah anıldığı zaman kalpleri ürperir, Allah ın ayetleri onlara
okunduğunda bu onların imanlarmi artırır.’ (Enfal, 2)11

1L Lİmaiılı Haindi Yazır, Hak Dini Kur in Dili, Azim Dağı tını, c. I, s, 168.
12, Ayrıca Bkz. Âl-i İm ran. 173» Trvbc, 12-t, Ahzab, 22, Fetih, 4, Miiddcssir. 31.
 Sahabe kreten ibn Ötııer, şovle der: Biz “Ya Resûlalîah! İmajı
artar veya eksilir mı?” diye sorduk, O da “Ever, artar, harta sa-
bibini cennete gİrdirinceye kadar. Noksanlaşır, hatta sahibini
cehenneme soku ucaya kadar buyurdu.1*

3. Taklidi İman ve Tahkiki İman

İman zayıflık ve kuvvetliliğine göre taklidi ve tahkiki olmak
üzere iki kısma ayrılır.
Taklidi İman: Kişinin anne ve babasının veya çevresinin tel­
kinleri neticesinde, delilsiz olarak iman esaslarını benimsemesi­
ne taklidi iman denilmiştir.
lahkikî İman: Kişinin, araştırarak aklî ve nakli delillerle ima­
nım kuvvetlendirerek iman etmesine tahkiki iman denilmiştir.

Islâm âlimleri, taklidi imanın sahih olduğunu, geçerli oldu­

ğum], takat delillerle bu tur imam tahkiki hale dönüştürmeyen
kimselerin günahkâr olacağında, her müminin imanını tahkiki
hile getirmesinin tarz ı ayn (her kesin yapması gereken tarz) ol­
duğunda ittifak etmişlerdir.11

1 4. Tahkiki İmanın Mertebeleri

Zayii olan taklidi imanın tahkiki hale gelmesi ya ibadetlerle,

M
ya da delil ve isbata dayalı ilmi çalışmalarla olur. İslam tarihinde
mutasavvıflar ibadetlerle; kelâm âlimleri de delil ve ispatla imanı
tahkiki hale getirmeye çalışmışlardır.
13. Bcyzavi Tehiri, DaruTKütübuMlmiyyc, 1999, r. 1, a. 190. Tıftazani, Şcrhu'L
Mitin d, Alcnıu J-Küdib, 1998, c. 5, s. 213.
14. llkz. AJiyyiiTKiri. FlUii Either Şerhi. Çağrı Yayınlan, s. 383; Ebu \ıisr
Muhammed Pczdcvi, Uüûlud-Din, ere. Şcrairddin GÖLCÜK, 5. 219; Nûreddin et-
Sâbüni, Manıridiyc Akaidi (cLBidiyc fî L sûli'd-Din). s. 173+
 Tahkikî iman; delillerle kuvve dendirilmiş iman demektir
Buna yakîne dayalı iman da denilin Yakın ise, İçinde şüphe olma­
yan bilgi, gerçeğe uygun kesin bilgi, kalbin bir şeyin hakikatine
dair mutmain oluşu diye tarif edilmiştir. Yakîn in üç mertebesi
vardır: İlme'l-vakîn, aynel-vakîn vehakka 1-vakîn.
İİmel-yakin; aklî ve nakli delillerin neticesinde kalpte olu­
şan kesin bilgidir, Bir dağın arkasından dumanların çıktığını
gördüğümüzde, orada bir ateşin olduğunu anlamamız il mel-
yakîndir.
AyneJ-yakîn: müşahede (gözlem, görme) yoluyla elde edilen
ve doğruluğu apaçık olan bilgi diye tarif edilir. Dağın arkasına
gidip, ateşi gözümüzle görmemiz aync’l-yakîndîr.
HakkaTyakîn: ddİl ve müşahedenin pek çok neticesinden
sonra, kalpte oluşan, sarsılmaz inançtın Bu hal yakînin en üst
mertebesidir. Ateşin, odunu yakması, suyu buharlaştırması gibi,
pek çok Özelliklerini tecrübe neticesinde, ateşle ilgili kalbimize
yerleşen bilgi de hakka'byakinc örnektir

İman İle Anıcl Arasındaki İlişki

Ehl-i Sünnet âlimlerine göre iman ile amel birbirinden kırklı
şeylerdin Amel, imanın bir cüz'ü, bir parçası değildir. Fakat her
ikisi arasında çok sıkı bir bağ ve ilişki bulunmaktadır.
Amelin imandan bir cüz olmayışı, imanla amel arasında Öcümü
hiçbir ilişki yoktur manasına gelmez. İslâm âlimleri dinî haya-
tın bütünlüğü açısından imanla amel arasında sıkı bir ilişkinin
bulunduğunda ittifak halindedir. ‘İbadetler, itikadı ve iman i
hükümleri kuvvetli ve sabit hale getirerek, onları meleke haline
getirirler." Allah katında amelsiz iman, iman olarak kabul edil­
mekle beraber, ameli olmadığından pek de razı olunan bir iman
değildir. İman ettiği şeylerin zıddına amel etmeyi alışkanlık hali­
ne getirenlerin, bu imanlarını kaybetmelerinden korkulur.
 İman, amel etmeyi necice verir ve ameli gerektirir. Ameli
netice vermeyen iman, zayıftır. İnsan, sadece İnanılması gerekli
şevleri tasdik eder, ameli umur s am a van bir tavır sergileyip vaşak­
ları çiğner, günahlara girerse, dine, Allah a ve Peygamberine olan
bağlılığı yavaş yavaş azalır, günün birinde kalbindeki İman nuru
sönüp gidebilir.

6. Büyük Günah Kavramı

6.1. Büvük Günah
Günahlar, büyük (kebire) ve küçük (sagîrc) olmak üzere İki
kısma ayrılır. Nisa Suresinde şöyle buyrulur:

“Size yasak edilen büyük günahlardan kaçınırsanız diğer ku-

surlarınızı örter ve sizi şerefli bir yere yerleştiririz.'' (Nisa, 3 L Ay­
rıca bkz. Necm, 32)

Sahabelerden Ebû FI ıı rey re (ra) şöyle demiştir:

Peygamber (sav) "Helak edici olan yedi şeyden çekininiz! '

buyurdu. Sahâbiler: “ Yâ Rcsu lal lalı! Bu yedi şey nedir?* diye sor­
dular. Resülullah: “Allaha ortak koşmak, sihir yapmak, Allah'ın
1 haram kıldığı bir cani öldürmek, faiz yemek, yetim malı yemek,
düşmanla savaşırken harpten kaçmak, mümin, evli kadınlara
zina iftirası atmak" buyurdu.
*
**
28
İbn Abbas (ıa) in dediği şu hakikati unutmayalım: “îsriğtar
neticesinde büyük günah, büyük olmaktan çıkar; küçük günah
da, ısrar edildiğinde küçük olmaktan çıkar.14

15. Buhkri. Vcsiyâ, Babt 23 Sohih-i Müslim, imân, Bab. 38, hn: 89.
16. İmam Suyuti, agc. c. 3. s. 91. lahazani. Şcrhu’]- Akaid. Dergâh y s. 262
6.2. Büyük Günah ve İman
Büyük günah işleyenler günahkâr olurlar. Kâfir olmaz ve
imandan da çıkmazlar. Çünkü bu günahları işleyenler Allah'ı
veya âhirerı inkâr erikleri İçin değil, nefislerine mağlup olduk­
ları İçin bu günahları işlemektedirler. Mesela sigara içenler siga­
ranın sağlığa zararlı olduğunu bildikleri halde İçerler Bu onların
sigaranın zararına inanmadıklarından değil, nefislerine mağlup
olduklarından dolayıdır.

6.3, Büyük Günah İşleyenin Akıbeti

Büyük günah işleyen kimse şayet revbe ederse Allah, onun
tevbesini kabul edip affedebilir, revbe etmeden ölürse Allah-u
[bâlâ, ya bir şefaatçinin şefaati sayesinde veya kendi liıtf-u ke­
remiyle onu affedebilir veya işlediği suçlar miktarında onu ce­
hennemde cezalandırır, cezası bitince cennetine koyar» Bu tür
İnsanlar küfre girmedikçe cehennemde ebedi olarak kalmazlar?'
Peygamberimiz (sav) "Kalbinde zerre kadar imanı olan cehen­
nemden çıkar?Ik buyurmakla buna işaret etmiştir.

7. Günahlarda Israr Etmemek (ierekir

1
Ehl-i Sünnet âlimleri *Büyük günah işleyen kâfir olmaz? de­
Üçüncü
mişlerdir. Fakat bu ifade bu günahların işlenebileceği, önemli Kilim

olmadığı anlamına gelmediği gibi büyük günahların imana hiç 29

zararı olmaz anlamına da gelmez. Bazen büyük günahları işle­

yenlerin işledikleri günahlar yüzünden küfre gitmesinden kor­
kulur.
17. Nûrcddin cs-Sibûni. Maturidiyc Akaidi (c]-öidâye fi Usûl i d-Din), s. 161; Ebu
Vıisr Muhammed Pczdoi, UsuJüd-Din. etc. Şcrafcddin Gölcük, s. 187.
18. Kcnzül-Ummal. c. 1. s. 72. hn: 284.
8, İmanda Lezzet, Küfürde Elem Vardır

İman, hem dünya saadetini, hem de âh i re t saadetini netice

verir. Küfür ve inkâr ise, insanın dünyada sıkına ve elemler için­
de kalmasına sebep olduğu gibi, âhirette de ebedî cehennemlik
olmasına sebep olur.

Burada imanın dünyadaki faydaları ve küfrün zararları üze­

rinde duralım.

Hayatın vc Ölümün Anlamı

İnsanoğlu en çok "Hayat niçin var, hayatın gayesi nedir, niçin
ölüm var?" sorularının cevabını merak eden Bu önemli sorulara
bilim ve felsefe cevap verem e m iştir

Rus yazar Tolstoy, "itiraflarım" adlı eserinde küçükken dini

bir eğitim aldığını, fakat kolej eğitiminden sonra ateist olduğu­
nu. çok sonraları "Niçin varım, hayatın anlamı ne. ölüm niçin
var?" soruları üzerinde durduğunu vc bu sorulara cevap bula­
madığı için depresyona girdiğini anlatın Yazar bu halden ancak
Allah a inanmakla kurtulabilmiştir.

Hayatın bir gayesinin olmadığını, hayatın saçma olduğunu

iddia eden ateizmin, insanlık âlemine miisbet, doyurucu, insanı
mutlu edecek bir şey ve reme vcc eğ i aşikârdır.

İman, bize 'Niçin varım, hayatın anlamı ne, ölüm niçin var ?"
sorularının cevabını verir. Bu cevapları öğrenmek hayatımıza bir
anlam katar ve hayatımızı zenginleştirir.
 Hayatın Düzenlenmesi
Kurbân ve sünnet, hayatımızı nasıl düzene sokacağımıza dair
bize yol gösterir. Bu yüzden mümin kimse, şahsî hayatında, aile
hayatında, toplum hayatında nasıl hareket edeceğini bilir Bu
onun hayacınıkolaylaşcırır.

İmansız bir kimse ise, özel hayatında, aile hayatında, toplum

hayatında nasıl hareket edeceğini bilmez, Ne yapacağını bileme­
mek onu tereddütlere, çatışmalara götürür Bazen yanlış hare­
ketleri, onun diğer İnsanlarla arasının bozulmasına sebep olur

Kıvmct
■fT

Her insan fı era ten kıymetli olmayı, kendisine değer veril­

mesini, sevilmeyi arzu eder. Kıymetsiz, değersiz olmak, insanı
aşağılık kompleksine götürebilir. Veya diğer insanların kişiye
değer vermeyişi, onun, diğer insanlardan nefret etmesine, düş­
man olmasına sebep olabilir. Değerli olmak, insanlar tarafından
sevilmekte kişin i n, şımarmasına, kibirlenmesi ne, kendi n i beğen­
mesi ne sebep olabilir. Bil tiir haller, kişi için de, toplum için de
sorunlar çıkmasına sebep olur.

Allah a iman, kişinin fıtratındaki kıymedi olma hissini tatmin

eder. Çünkü insan Allah'ın en kıymetli eseridir. Kur’İn, insanın
31
ahsen-i takvim üzere (en güzel kıvamda) yaratılmış olduğunu,
onun eşref’i nıahlûkat yani yaratılmış varlıkların en şereflisi ol­
duğunu bildirmektedir. Kişi dünyevî vönden insanlar arasında
parasıyla, makamıyla şöhret kazanabilirken, Allah katında ima­
nıyla, ibadetiyle duasıyla kıymet kazanır. Bu şekilde kıymet ka­
zanma, hem şahıs için, hem de toplum için hayırlara vesile olur.
 Acz
İnsan h crate n acizdir. Acz, insanın bela ve musibetlerden
kurtulmaya gücünün yetmemesi demektir.

Allaha İnanmayan biri, musibetlerle karşılaştığında, bu mu-

si be dere gücünün yermediğini görür. Kendini kurtaracak birini
arar, onu da bulamaz. Her gün karşılaştığı küçük, büyük bütün
musibetler, onun ruhunda bunalımlara, depresyonlara sebep
olun

Allaha İnanan biri, her musibeti, bir İmtihan olarak görür,

Onlara sabır eder. Aynı zamanda Allah'a yönelir dua eden Onun
yardım edeceğini bilir* Allaha olan İnancı, zorluklara karşı, ona
büyük bir dayanma gücü verir.

Fakr, insanın istek ve arzularını, ihtiyaçlarını temin edeme­

mesi demektir. İnsanoğlu, elindeki imkanlarla istek ve arzuları­
nın çok az bir kısmını temin etse de, çoğunu elde edememekte­
1 dir. Çünkü istek ve arzularımız, sınırsızdır.

Allaha inanmayan biri, bu istek ve arzularım temin edeme­

32
mekten dolayı büyük bir ızdırap duvar. Halbuki Allaha inanan
kimse, istek ve arzularını temin etmek için çalışır, bu konuda
vardım etmesi için Allah a müracaat eder, yalvarır. Eğer isteği ka­
bul edilmese bile, eline geçen şeylere kanaat eder. İstek ve arzu­
ları bu dünyada yerine getirilmese bile, ahiretee Allah’in onları
kendisine ihsan edeceğini düşünerek rahatlar.
 Geçmiş ve Gelecek
İnsanoğlu hayvanlardan tiridi olarak geçmiş ve gelecekle irti­
batlıdır» Geçmiş zamanda yaşadığımız bazı olaylar, hatırladıkça
bizi rahatsız eder. Gelecek zamanda bizim için korkutucudur.
Çünkü İlerde başımıza ne geleceğini bilemiyoruz. Bir takım
beklentilerimiz var, Fakat onlara kavuşamaya biliriz, Bazı kor­
kularımız, endişelerimiz de var ki, başımıza gelebilir, Beklenti ve
korkularımızdan kaynaklanan gelecek endişesi bizi daima rahat­
sız eden

Allaha îmanı olmayan biri* bu korkuları, endişeleri derinden

hisseder.

Hâlbuki Allah’a iman eden biri, geçmişte kendisini üzen ra­

hatsız eden şevlerden dolayı Allaha yönelip, dua eder, günah iş-
ledıyse tevbe ve istiğfar ederek, Allalnn bağışlamasını isten Ge­
lecek konusunda ise, sebeplere müracaat eder, neticeyi Allah a bı­
rakır, Çünkü o, her şeyin Allah'ın kontrolünde olduğuna inanır»
Allah'ın kendisine takdir edeceği şeye razı olur, rahat eder. Bu
yüzden “Kadere iman eden, kederden emin olur’’ denilmiştin

Zeval ve Firak
Zeval bir şeyin son bulması, bitmesi demektir, örneğin, pa­
ranın tükenmesi, gençliğin bitmesi beyledir. Firak ise, sevdikle­
33
rimizden ayrılık demektir.

Bütün üzüntülerin temelinde zeval ve Firak vardır. İnsan ha­

yatı bovunca sevdiği ve alâka pevda ettiği varlıklara kavlama­
manın ızdırabmı, kavuştuğu varlıkların ise kendisinden ayrıl­
masının elemini çeken Nihayette, kendisi de bütün ahbabından
ayrılarak, kabrin karanlıklarına yalnız olarak girer.
 Allaha ve âhirete iman eden biri, zeval ve A rakııı geçici oldu­
ğuna inanır. Gençliğimiz girse de, ebedî âlemde ebedi bir genç­
liğimiz var. Dosdardan ayrıtsak da, ebedî âlemde, ebedi olarak
dostlara kavuşma olacaktır. Zeval ve firaka maruz kaldığımız
şeylerin geçici olması. onlara tekrar kavuşacağımız hissi bizim
elemlerimizi dindirir.

Diğer Varlıklar
İnsanoğlu, çevresiyle, hacca bürün insanlık âlemiyle, diğer
canlılarla, kâinatla irtibatlıdır* Eğer iman etmezse, meydana ge­
len olayları tesadüfe ve tabiata havale eder. Dünyanın ve insanlık
âleminin halleri onu daima rahatsız eder; Kendi demiyle be ra-
ber diğer İnsanların elemini de çeker. Dünyanın zelzelesi, taunu,
tufanı, kıtlığı, pahalılığı, fena ve zevali, gayet sıkıcı, karanlıklı bir
musibet suretinde onu azap içinde bırakır. Koca dünya yükünü
sırtına yüklenir. Daha cehenneme gitmeden cehennem azabını
dünyada çeker.

İman eden kimse ise, canlı cansız, büyük, küçük bütün var­
lıkların, Allah’ın birer memuru, askeri olduğunu düşünür. Bü­
tün bu varlıkların Hakim, Alim, Kadir, Rahim, Kerim bir zatın
1 idare ve tasarrufunda olduğunu bilir* Her hadisenin arkasında
bir hikmet tarafı olduğunu düşünür. Bu düşünce ile alâkadar ol­
duğu dünyada meydana gelen olaylardan dehşet almaz, bilakis
5+
olaylara ibret gözüyle bakar, rahat eder.

Ölüm
İnsanın en büyük korkusu ölümdür. İmanı olmayan biri, ölü­
me, kendisinin ve bürün sevdiklerinin vok oluşu nazarıyla bakar
Bu ise onu izdi rap içinde bırakır.
 Mamin kimse ise, ölümün dünyadan daha iyi bir âleme gir­
me ve sevdiklerine kavuşma olduğuna İnanır, Kabir onun için
cennet bahçelerinden bir bahçe, ebedî cennet İse, sıkıntı ve ke­
derlerin olmadığı, dünya hayatından daha lezzetli, daha güzel
ebedî bir âlemdir Bu yüzden ölüm düşüncesi onu rahatsız et­
mez, Belki memnun eder.

İptal-i His
insan, karşılaştığı problemleri çözemediğinde, bu problem­
lerin ezici baskısından kurtulmak ister. Çektiği sıkıntıları, elem­
leri hissetmemek İçin, bir takım meşguliyetlerle, eğlencelerle
hislerini iptal etmeye, düşün meme ve, unutmaya çalışın Fakat
eğlencelerle sıkıntılarını unutmaya çalışmak, geçici bir haldin
Hisleri iptal etmek hiçbir zaman hayatta karşılaştığı problemleri
çözmez, musibetleri halletmez.

Günümüz medeniyeti insanın yalnızca bedenî, nefsini bazla­

rına hitap etmiş, manevi yönünü ihmal etmiştin Manevi yönün
ihmal edilmesi de insanı stresli, depresyon! u hale getirmiştin İn­
sanların bu manevi sıkıntılarına hiçbir fen, hiçbir teknoloji de
çare bulamamıştır.1*
Ödüncü
kıtım
Acaba ruhen, vicdanen, aklen ve kalben sıkıntı çeken ve aza­ 35
ba düşmüş bir adamın sadece cisminin rahat etmesiyle saadeti
mümkün olabilir mi, ona mesud denilebilir mi ? Bir şahsın cese­
di, geçici, yalancı bir cennette olsa, kalbi, ruhu cehennemde olsa
o şahıs mesud olur mu?” Elbette ki olmaz. Bu sıkıntılı hallerden
kurtulmanın yegâne çaresi, imandır
19- Bkz, Bcdiıizzamajı Said Nhırsi* Sözler s. 296 vd_
 Toplum Hayatı ve İman
Buraya kadar imanın fert hayatına olan tesirleri üzerinde
durduk. İmanın toplum havacına tesiri de çok Önemlidir.

İmandan kaynaklanan Allah korkusu, kişinin kul hakkma

tecavüz etmesine, hırsızlık, adam öldürme, zulüm etme gibi
yanlış hareketlerinin önüne geçer. Yine iman, insanın kalbine
Allah rızasını kazanma isteğini yerleştirir. Kişi Allah'ın rızasını
kazanmak için, diğer İnsanlara iyi davranması gerektiğini bilir,
Bu duygu insanların birbiriyle iyi geçinmesine, merhamete, yar­
dımlaşmaya, insanların birbirlerine yakınlaşmalarına vesile olur,
Böylelikle toplumda huzur ve asayiş sağlanır.
İmanı olmayan birisi, diğer insanların hukukuna gözardı
eder. Çünkü küfür, insanı egoist ve menfaatperest yapar. Her
şeyi kendi çıkarlarına göre değerlendirir Menfaati için hırsızlık
yapar, adanı öldürür, zulüm eden Hana menfaati için yüz binler­
ce insanın ölümüne aldırış etmez.

Cahil İye dönemine baktığımız zaman, küfrün, inkârın top­

lum hayatına zararını, Asr-ı Saadete baktığımızda da, imanın
toplum hayatına olan faydalarını görürüz. Keza, günümüzde
de imansız batı toplumlanna veya imam zayıflamış kendi top-
lumumuza baktığımız zaman, imansızlıktan kaynaklanan pek
çok sorunları görebileceğimiz gibi, İslâm'ın yaşandığı dönemle­
re bıktığımızda da, imandan kaynaklanan güzellikleri çoklukla
görürüz.
Hulasa; toplum huzuru ancak, toplumun imanının kuvvetli
olmasıyla mümkündür.
 DÖRDÜNCÜ KISIM

ÎMAN ESASLARI
Bu bölümde imanın altı esası incelenecektir. Fakat konuya
giriş niteliğinde bazı konularla başlamak daha uygun olacaktır

Birinci ıMukaddime
Her İnsan Aklını Meşgul Eden Sorular ve Cevaplan
Dine yönelik duygular insan fıtratının en güçlü ve en mühim
duygularıdır. Şöyle ki:
Gece evinizde yatıp uyuduğunuz halde, sabah gözünüzü aç­
tığınızda kendinizi havada uçup gitmekte olan bir uçakta bulur­
sanız aklınıza hangi sorular gelir?
Böyle bir durumda her insanın akima istisnasız 4 soru gelir:
• Ben i buraya KIM geti rd i ?
• Beni buraya getiren NİÇİN getirdi?
• Bu uçak NEREYE gidiyor?
• Bu soruların cevabım KİMDEN öğrenebilirim?
Üzerinde yaşadığımız dünva da bir uçaktan larklı değildin
Bu dünya uçağında gözünü açan -istisnasız- her insan, şuurlu Dördüncü
Kanun
veya şuursuz olarak, kendine yukarıdaki 4 soruyu sorar: “Bizi
37
buraya KİM getirdi, NİÇİN getirdi. NEREYE gidiyoruz ve bu
soruların cevabını KİMDEN öğreneceğiz?"
Bu dört soruyu cevaplandırmadıkça hayatın anlamını kav­
ramamız mümkün olmaz. Biz ve etrafımızdaki varlıkların ne
olduklarım» neye hizmet ettiklerini» niçin var olup, niçin yok ol­
duklarını bilemeyiz. Yaşarız ama niçin yaşadığımızı bilemeden;
ölürüz» ama niçin öldüğümüzü bilmeden.
 Bu soruları felsefe ve bilini cevaplayamamıştır, Bu sorulara
doyurucu cevabı ancak Kur an vermiştin
Kur ah m dört temel esası vardın Bu dört esas -yaljuzca Müs­
lümanların değil- bürün insanların aklını meşgul eden ve onların
bilinmesiyle hayatın anlam kazanacağı dört sorunun cevabıyla
ilgilidir, Bu dörr esas: Tevhid, i bad er-adalet, haşir ve rîsâletcir.
Kuranın birinci esası, tevhiddin Kur’ân baştan sona, bizi
yokluk âleminden, bu varlık âlemine getiren Allah’ın fiillerinden,
isimlerinden, sıfatlarından ve zarından bahsederek “Bizi bu dünya
uçağına getiren kim?31 sorusunu cevaplandırır, Allahı bize tanıtır,
Kuran'ın İkinci esası, ibadet ve adalettir, Adalet, her hak sa­
hibine hakkım vermek dernektir. İnsan üzerinde Allah ın hakla­
rı ve insanların haklan olmak üzere iki kısım hak vardır, Allah ın
bizim üzerimizdeki hakları, ona iman ve ibadet etmektir, insan­
ların -nefsimizin, ailemizin ve diğer insanların* bizim üzerimiz­
deki hakları ise, güzel ahlakla onlara muamele etmek, onların
haklarını yerine geçirmek ve tecavüz ermemektir. Kuran, baştan
sona kadar, dünyada Allah'a ve diğer insanlara karşı vazifeleri­
mizi öğreterek, hayatımızı nasıl düzene koyacağımızı gösterir.
Böylelikle, "Bizi buraya getiren, niçin getirdi ? Burada ne yapa­
cağız?" Sorularının cevabını tafsilatıyla öğreniriz.
Kur an'ın üçüncü esası haşirdir. "Ölen insanlar nereye gidiyor?"
sorusunun cevabını Kuran, ölen insanların yok olmayıp Allah'ın
başka bir memleketi olan kabir âlemine intikal ettiklerini, kıyame­
Dördüncü
Kıum tin kopma sı n dan so n ra bütün i nsaıılann tekrar dilil öleceği, m ahşe r
3» yerinde hesaba çekileceği, bu hesap sonunda inanç ve ibadetlerine
göre cennete veya cehenneme gideceklerini tafsilatla anlatır.
Kur ânın dördüncü esası ise asalettir. Kurân, her insanın ak­
lım meşgul eden bu üç sorunun cevabını, bizlere ancak Allah'ın
gö re v I en d i rd i ği pevgam be rlerin bğre te c eğ i n i an 1 at ı r.
İnsan aklına takılan sorulara Kur an ın verdiği bu cevaplar,
onun evrenselliğini gösteren en mühim unsurlardır. Zira zama-
nın, mekânın, milletlerin değişmesi ne bu sorulan değiştirir ne
de Kuranın alda uygun bu cevaplarını çürütebilir,
Bu kitabımızda bu dört esastan üçü, yani Allah’a, peygambe­
re ve âhırete İman konulan üzerinde durulacaktır,

İkinci Mukaddime
Her Cemal ve Kemal Sahibi, Kendi Cemal ve Kemalini
Görmek vc Göstermek İster
Yukarıda bahsettiğimiz gibi, insan ficracen kendisini yokluk
âleminden varlık âlemine getiren zan merak eder, tanımak ister
Allah’ın insanı yaratmasındaki en büyük maksadı, hikmeti de
zaten insanın Allah’ı tanımasıdır, Şöyle ki:
Bir [ivjycrrc Allah’ın "Ben, gizli bir hariıu-ydiııı. Bilinmek
ve tanınmak için bu mahlûkacı yarattım" dediği nakledilir, İbn
Abbas (ra) Cenah-ı Hakkın "Ben cinleri ve insanları ancak bana
ibadet etsinler diye yarattım’’ (Zariyat, 56) ayetindeki, "ibadet
etsinler" ifadesini 'Beni tanısınlar" diye tefsir ermesi de bu ri?
vayetin manasını kuvvetlendirmektedir?" Bu yönüyle Allah,
insanları ve cinleri “Kendisini tanımaları ve bu tanımanın yol
göstericiliği ile ibadet etmeleri' için yaratmıştır.
Bediüzzıman Hazretleri, bu ayet vc rivayetlerin ışığında
Allah'ın varlıkları yaratma sebebini "Cemal vc kemal sahibi bir
zat, cemal ve kemalini görmek ve göstermek ister 1 cümlesiyle
izah eder. Mesela, bir ressam çok güzel bir resim yaptığında bu Dördüncü
resmin karşısına geçip kendi eserini seyretmekten büyük lez­ Kastm

zet alır. Aynı zamanda bu resmi diğer insanların da görmesini,

onun maharetini, ustalığını anlamalarını ister. Cenab ı Hak da
yarattığı canlı, cansız bütün mahlûkatıyla had ve hesaba gelmez
sanatını, cemal ve kemalini; hem kendi zatına hem de şuur sahi­
bi varlıklara (insanlara, cinlere ve meleklere) göstermek için bu
mevcudatı yaratmıştır.
20. Bkz..Adunî. Kc^fiıl-Hatk, Dariil-KünjbuLİlnıi’jı:. 1988, Beyrut, c 2, s. 132.
 BİRİNCİ ESAS

ALLAH’A İMAN
İslâm dini bütün hakikatleriyle iman esaslarına, iman esasları
ise en birinci ve en mühim olan Allaha iman esasına dayanır.
Allah’a iman bütün dini konuların temelini oluşturur
Bu bolümde Allah'ın varlığının ispatı, Allah’ın sıfatları ve
isimleri üzerinde durulacaktır.

L ALLAH’IN VARLIĞI
L Allah’ın Varlığını İspat Etmenin Ehemmiyeti
insanlık tarihinde, insanların yıldızlara, Güneş’e, taşlara, put­
lara taptıkları çoklu İd a görülse de Allah'ı inkâr ettikleri Fazlaca
görülmez. Adem (as)’dan Peygamberimiz (sav)e kadar bütün
peygamberler müşrik kavımlerle -yani Allah’a İnanan, fakat put­
ları ona eş koşan kimselerle- mücadele etmişlerdir. Keza İslâm’ın
ilk döneminden günümüze kadar da Islâm toplamlarında -bir
kısım filozofun haricinde- ateist insanlar görülmemiştir. İslâm
âlimleri toplumda ateistlerle değilT Mutezile, gibi bidat fırkala­ LNrinci
Eni
rı via mücadele etmişlerdir. Yeniçağa gelinceye kadar Hr istivan 41
Avrupa’da da ateizm görülmez.
Ortaçağ Avrupa’sında kilisenin akla aykırı ve bilimsel çalış­
malarla çatışan inançları, kilisenin halk ve bilim adamları üze­
rindeki aşırı baskıları, Filozofların kiliseden nefret etmesine ve
bilimsel çalışmaların ateizme kaymasına sebep oldu. İlk defa fi­
lozoflar arasında ortaya çıkan ateizm, daha sonra halkı da tesiri
altına alarak -bilhassa 19.yüzyılda- Batı toplıımlarını ateist top­
 lamlara dönüştürdü. Bin kültürünün bütün dünya milletlerini
etkilemesiyle atcİznı bir veba gibi her tarafa yayıldı.
19. Yüzyıldan İtibaren Barı nın tesirine girmeye başlayın
İslâm Aleminde de yavaş yavaş ateist felsefeler yaygınlaşmaya baş­
ladı. İslâm âlimleri, bu ateist felsefeler üzerinde durdular Onu
tanıma, tahlil etme ve çürütme yönünde çalışmalar yaptılar. Bu
çalışmalar içerisinde Bediüzzaman Hazretlerinin çok Önemli
bir yeri vardır. Çünkü telif ettiği Risalemi Nur Külliyatıyla, ateist
felsefeleri güçlü delillerle tenkide tabi tutmuş, onları çürütmüş
ve iman esaslarım da isbat etmiştir.

2. İsbat Delilleri

Allah'ın varlığını ispat etmeden Önce, ispat esnasında kulla­

nılan deliller üzerinde durmalıyız. Şöyle ki:
Kelâm ilminde ekseriyetle üç çeşit delil kullanılır Bu deliller
burhanı innî, burhan-1 limmî ve temsildir.

Burhan-ı innî: Neticelerden sebeplere intikal etmek de­

mektir. Mesela, bir eserden o eseri meydana getiren müessire;
bir sanattan, o sanatı yapan sanatkâra; dumandan ateşe intikal
etmek gibi. Biz biı dağın arkasından dumanların çıktığını gör­
düğümüz zaman, ateşi görmediğimiz halde “Orada ateş vardır.*'
Hiring
deriz. Çünkü duman, ateşin bir neticesidir.

42 Kelâm ilminde Allah"ın varlığı ispat edilirken burhan-ı innî

kullanılır. Biz Allah ı gözümüzle görmüyoruz* fakat âlemdeki
eserlerini gözümüz ile görüyoruz. Bu gördüğümüz varlıklar, on­
ları icad eden Allah’ın varlığına del ildin

Burhan-ı limmî: Sebeplerden sonuçlara intikal etmek de­

mektir. Müessirden yaptığı esere, sanatkârdan icra ettiği sanata,
ateşten dumana intikal etmek gibi. Gece karanlığında bir yenle
aces yandığını gördüğümüz zaman "Orada ateş var, Öyleyse -bîz
görmesek bile- duman davardır1’ deriz.
Burlıan-ı lımmî, Allah’a iman haricindeki bütün İman esas­
larının isbatında kullanılın Diğer iman esasları, Allaha imana
dayanılarak isbat edilir; Bu yönüyle Allaha iman bütün İman
esaslarına temel vazifesini görür.
Temsil: Misal verme, konuvu örneklerle izah ve isbac etme,
bir şeyi benzeri bir şeyle karşılaştırma yöntemi demektir, Misal­
ler anlaşılması güç olan konuların kolaylıkla anlaşılmasına vesile
olur, hakikatlerin ispatını kolaylaştırır.

3- Allah'ın Varlığını İspat Etme Yolları

Allah'ın varlığını ispat etmek için değişik deliller söylenmiş­

tir, Bunlar içinde en mühimleri "Hudûs delili” ile ' Nizam ve
Gaye d el il i "d in Bunları kısaca ele alalım:

3.1. Hudûs Delili

Hudûs delili kısaca;
a. Sonradan meydana gelen her şeyin bir muhdisi, yani icad
edicisi vardır.
b * Ka i n at d a so n rad an y aranl nı ış 11 r,
e. Öv I e vse onu d a b i r yaratan vard ı r. O d a Al 1 aht ı r, şe İd i n ded i r. İW rinci
En
Günümüzde büyük parlama (Big bang) olarak bilinen 43

kâinatın yaratılışı bilimsel olarak ispatlanmıştır. Bu da dolayısıy­

la hudûs delilinin doğruluğunu ortaya koymaktadır. Şöyle ki:
1920li yıllarda astronomi alanında yap ilan çalışmalar, yıldız­
ların birbirinden uzaklaştığını ortaya kovdu. Bilim adamları bu
uzaklaşmadan yola çıkarak kâinatın genişlemekte olduğunu ve
dolayısıyla kâinatın da bir zamanlar olmadığını (sıfır hacim), bü­
 yük bir patlamayla ortaya çıktığını ispat erciler. Ateistler, başlan­
gıçta bu görüşe karşı çıktılar ise de, daha sonra yapılan pek çok
araştırma ve deney, Big bang ın gerçek olduğunu ortaya kovdu.

Kainatın yoktan yaratılması açıkça Allah ın varlığını onaya

koymaktadır. Çünkü daha önce olmayan kâınaun kendi ken­
disini yaratması mümkün değildir. Öyleyse harici bir güç yani
ilim, irade, kudret sahibi Allah tarafından kâinat yaracdmışcır.

Dolayısıyla, büyük patlama Allah'ın varlığını bilimsel olarak

göstermektedir.

3.2. Nizam vc Gaye Delili

Nizam ve Gaye delili kısaca şöyledir;

a. Kâinatta büyük bir nizam/düzen vardır. Bu nizam/düzen

belli bir plan ve gaye doğrultusunda faaliyet göstermektedir.
b. Akılsız, şuursuz varlıkların kendi kendilerine bir düzeni icad
etmeleri vc bir plan vc gayeyi takip etmeleri mümkün değil­
dir. Bilhassa küçük parçaların birleşmesiyle ortaya çıkan bü­
tündeki irtibat, birlik, düzen bu varlıklar tarafından oluştu­
rulanı az.

c. Bu âleme bir gaye (veya gayeler) doğrultusunda düzen (ni­

zam) veıeıı ve bu nizam ve gayeyi devam ettiren ilim» irade,
tkrtntl
kudret sahibi birisi olması gerekir.
+4
d. Bu ilim, irade, kudret sahibi zat Allah tır.

Nizam vc Gaye deliline örnek olarak çok veciz olan şu cüm­

lelere bakalım:

“Bir kitap, kâtipsiz; bir ev, ustasız; bir köy, muhtarsiz olmaz."
Kitabın yazılması, evin inşası ve köyün idaresi İster istemez ilim,
irade ve kudret sahibi kimseleri iktiza eder.
 Kâinat kitabı, kendisini yazan; dünya sarayı ise, onu İnşa
eden il ün, irade ve kudret sahibi bir zatı iktiza eder, gerektirir.
Aksi halde bu kadar mükemmel olan kâinat ve dünya or tav a çık­
mazdı. Keza bir İdareci olmasaydı canlılar ordusundaki harika
düzen de karmaşaya dönerdi.

Yukarıda “Bir harf kâripsiz olmaz" dedik. Bu iddianın doğru­

luğunu bilim adamlarının bir deneyiyle ortaya koyalım. Şöyle ki:
Bazı dinsizler, dünyanın tesadüfen meydana geldiğim iddia
ediyorlar ve “Bir maymun rasrgdc bilgisayar tuşlarına basarak,
tesadüfen Şekspir’in edebî eserlerinden birisi gibi bir şaheseri
yazabilir” diyorlardı. Bilim adamları bu iddianın doğru olup
olmadığım test etmek için İngiliz Ulusal Sanat Konseyinde
altı maymunun olduğu bir kafese, bilgisayar koydular. Bir ay
boyunca maymunlar bilgisayar tuşlarına rastgclc vurdu. Bir ay
sonra maymunların rastgelc yazdığı elli sayfa çıkarıldı. Yazılar
kontrol edildi. Fili sayfa içinde anlamlı tek bir kelime bile yoktu.
İngilizcede *1“ tek bir harftir ve Ben* anlamına gelir. Fakat bu
harften önce ve sonra boşluk varsa, bu bir anlama gelmektedir
Maymunların elli sayfalık yazılarında bu bile yoktu.11
Elli sayfalık yazıda tesadüfen bir kelime bile olmazsa, bir ki­
tap gibi düzenli, intizamlı, anlamlı olan bitkiler, hayvanlar nasıl Hlrind
Em
tesadüfen meydana gelebilir?
45

Bilim adamları, bitki ve hayvan hücrelerinin, hatta hücrede­

ki proteinlerin bile tesadüfen oluşamayacağını söylemişlerdir.
Bilimsel olarak hücredeki bir protein molekülünün tesadüfen
meydana gelebilmesinin ancak lxlOlt,n ihtimal olduğu ortaya
konulmuştun Bu ihtimaller hücrenin içindeki sayısız protein
21. Antony Flew. Yanılmışım Tanrı Varmış, Profil y, Istanbul, 200S. s. SÜ.
 moleküllerinden biriyle ilgili ihtimallerdir, Hücre ve hücrelerin
birleşmesiyle oluşan organlar için durum daha farklıdır,11
Bürün bunlar varlıkların tesadüfen değil, ilim, irade, kudret
sahibi bir zatın yani Allah’ın yaratmasıyla ortaya çıktıklarını
göstermektedir.

İL ALLAH IN VARLIĞININ BAZI DELİLLERİ

Burada nizam ve gaye delilinden yola çıkarak, Allah’ın varlı­

ğını gösteren bazı misaller üzerinde duralım.

L Eczahanc misali
Bir eczahanedcki harika ve hassas ölçülerle alınmış yüzlerce
ilaç, şüphesiz gayet maharetli, kimyager: hastalıklın ve tedavi
yollarını bilen bir eczacıyı gösterir.
Dünya da büyük bir cczahancve benzemektedir. Bu eczaha-
nede bulunan dört yüz bin bitki ve hayvan çeşitleri adeta ilaç
kavanozları gibidir. Çünkü onlarda çok hassas ölçülerle değişik
maddelerden alınarak meydana getirilmişlerdir.
Bu dünya, bir cczahancden ne kadar mükemmel ve büyük
ise, büyüklüğü nispetinde kendisini inşa eden, kuran Cenabı
Hakk ı gösterir, tanıttırır.

tkrtntl
hu* 2. Dünya. Fabrikası
46
Binlerce kumaşları, basit bir maddeden dokuyan bir fabrika;
o fabrikayı kuran fabrikatörü, fabrikayı çalıştıran ustabaşılarım
ve ustaları gösterir.
Üzerinde yaşadığımız dünya da, milyonlarca üretim vapan
bir fabrika olarak inşa edilmiştir. Harta bu fabrika, fabrika üre*

22. Bkz. John Clover Monsma, Niçin .Ulah'a İnanıyoruz, Hikmet Yay., c. 2. s. 20-22_
ten bir fabrikadır. Bu dünyada havadan, sudan, topraktan zerre­
ler (atomlar) bir araya getirilerek, had ve hesaba gelmez bitkiler,
hayvanlar ve insanlar üretilir, yani yaratılır.
Kumaş fabrikasında nasıl kumaş üretıliyorsa, bu dünya fab­
rikasında da, insanların derisi, kuşların tüyleri, kanatları, diğer
hayvanların postları üretilir.
Bu üretilen varlıklar da başlı başına bir fabrika gibi çalışır­
lar. Mesela; bitkiler, yaprak, çiçek ve meyve; hayvanlar İse süt, et
üretirler. Kendi vücudumuz, dışından aldığı gıdaları hücreye,
kan, kemik ve organa dönüştürür, yani üretir. Örnekleri çoğalt­
mak mümkündür.
Her fabrika kendisini inşa eden fabrikatörü gösterdiği gibi,
elbette dünya fabrikası da kendisini inşa eden ustayı, biçki, hay­
van ve insanları yaratan zatı bildirir ve tanıttırır.

3. Canlılar Ordusu
Yeryüzü kışlasında bitki ve hayvanlardan 400 bin ordu teş­
kil edilmiştir. Bu 400 bin ordunun elbiseleri ayrı, yiyecekleri
ayrı, eğitimleri ayrı, kul land t klan silahları ayrı, askere alınmaları
(yani dünyaya gelme vakitleri) ve terhis edilmeleri (ölümleri)
ayrı ayrıdır. Bu ordulardaki hiçbir askerin, hiçbir ihtiyacı unu­
tulmadan verilmekte, bütün ordular şaşırılmadan harikulade
İW linçi
idare edilmektedir. Bu ordular bazen terhis edilmekte, -mesela Eoı

kış mevsimmde- sonra tekrar yeni bir ordu baharda teşkil edil­ 47
mektedir.

Elbette düzenli bir ordu, onları idare eden kumandanı göste­

rir. Dünya kışlısındaki bütün bitki ve hayvan ordularının teşkil
edilmesi, ihtiyaçlarının giderilmesi, harikulade bir şekilde idare
edilmeleri de, şu kâinatın sultanı, idare edicisi, terbiye edicisi,
bir olan Allah'ın azamet ve kudretini, vüceliğini, rububiverini
 gösterir. Kâinattaki bürün bu işleri azametli ilmiyle, iradesiyle,
kudretiyle yapan Allah'tır.

ambar, elbette gıda maddelerini etraftan temin ederek içine istif

eden ve hazırlayan sahibini gösterir.
Üzerinde yaşadığımız dünya yüz binlerce canlıyı İçine almış,
feza âleminde seyahat etmektedir. (Eğer bir İnsan, dünyanın gü­
neş etrafında bir senede kat ettiği mesafeyi, yürüyerek kat etme­
ye çalışsa, bunu ancak yirmi dört bin senede tamamlar.) Dünya
üzerinde yaşayan yüz binlerce hayvanın ihtiyaçları farklı farklı­
dır. Karınca ile filin, sinek İle kartalın, tırnak kadar bir balıkla

olan dünya, seyahati esnasında, mevsimlere uğrar, âdeta bahar

mevsiminden vagonlarla erzak alır, binlerce ayrı ayrı yiyecekle­
ri deposuna doldurur, kışta erzakı tükenen canlılara gıdalarını
takdim eder.

Lkrtntl
kuı
48
5. Elektrik L ambalan ve Yıldızlar

Bir şehirde milyonlarca elektrik lâmbası hareket ederek her

yeri gezseler ve hiç tükenmeseler, bu elektrik lâmbaları ve fabri­
kası, şüphesiz elektriği idare eden, seyyar lâmbaları yapan, fabri­
kayı kuran ve yanıcı maddelerini getiren bir ustayı ve fevkalâde
kudretli bir elektrikçiyi hayretler ve tebriklerle tanıttırır, yaşa­
sınlar ile sevdirir.

Aynen öyle de, bu âlem şehrinde dünya sarayının damında­

ki yıldızlar -lâmbalar-, bir kısmı -astronomi ilminin dediğine
göre- yerküreden bin defa büyük ve cop güllesinden yetmiş defa
süratli hareket ettikleri halde, intizamları bozulmuyor, birbir­
lerine çarpmıyorlar. Yüzyıllarca yandıktan halde, sönmüyorlar,
yakıtları tükenmiyor.
Astronomi ilmine göre, bizim lâmbamız vc sobamız olan
güneş, dünyamızdan bir milyon defa büyüktür. Uzayda, ortala­
ma saniyede 25Û kilometrelik bir hızla seyahat etmekted ir.a(Jet
uçakları saatte 2500 kilometre giderler. Yani güneşin on sani­
yede kat ettiği mesafeyi, jetler bir saatte alırlar. Otobüsler ise
bu mesafeyi ancak bir günde alabilirler) Yaşının da bir milyon
yıldan fazla olduğu söylenmektedir. Onun van masının devamı
için, her gün dünyanın denizleri kadar gazyağı ve dağlan kadar
kömür veya bin dünya kadar odun yığınları lâzımdır ki sönme­ Üriinci
sin. En
49
Cenabı Hık, onu ve onun gibi milyonlarca yıldızlan -ki
yalnızca Samanyolu galaksisinde 100 milyar yıldız var- gazyağ-
sız, odıııısuz, kömürsüz yandırıyor ve söndürmüyor. Onları feza
âleminde topluca ve çok süratli bir şekilde gezdiriyor ve birbiri­
ne çarptırmıyor.
23. Bkz. Tıklan lima. Hayat Kaynağımız Güneş, s. 20u
 III. ALLAH IN SIFATLARI
Allah'ın zad ve fiilî olmak üzere iki kısım şifan vardır zad
sıfatlar da kendi arasında tenzihi ve sübûtî olarak ikiye
a ayrılır
-F
Bunları sırayla ele alalım:

A. ZÂTÎ SIFATLAR
a. TENZİHİ (SELBİ) SIFATLAR

Tenzih; bir şeyin ayıplardan, noksanlardan, kusurlardan

uzak olduğunu ifade etmek demektir. Allah'ın tenzihi şifadan
be, O'nun eksiklerden, çirkini ikten, zulü m den ve be nzeri şc yİ e r-
den uzak olduğunu ifade eden sıfatlardır.
Selbı sıfatlan manevi sıfatlar da denilen bu sıfatlan Allah'ın
ne olduğunu değil, ne olmadığını anlatan sıfatlardır. Mesela, kı­
dem; başlangıcı olmamak, beka; sonu olmamak gibi.
Tenzihi sıfatlar sayılamayacak kadar çoktur. Islâm âlimleri bu
sıfatlar içerisinde en mühimlerinin “vüoid, kıdem, beka, vahda­
niyet, muhalefettin lilhavadis, kıyam bızâtihi" olmak üzere altı
Hiring
tane olduğunu kabul etmişlerdir.

50 Bunları sırayla ele alalım:

1. \Ücud
Var ol malt, demektir. Bunun zıddı olan ademden yani
luktan Allah münezzehtir.
24. Bu beş nı İsa] için Bkz. Bcdiüzzunan Said Nursi, Asl-yı Musa. s. 16 .Meyve
Risalesi. Alnncı Mesele).
 İslâm âlimleri, Allah’ın varlığı için “Vacibul-Vücud” yani
“yokluğu d üş ün [ilemeyen, varlığı zorunlu oku zat” demişler­
din Vacıbui-Vücud yalnızca Allah'tır. Diğer varlıklar için de
"Mûmkinül-vücud” yani “varlığı da yokluğu da mümkün olan
varlıklar" denilmiştir. Mümkün varlıklar, Allah yaratırsa var
olurlar, yaratmazsa olmazlar, Veya yarattığı mümkün bir varlığı
Allah yok etmek İstediğinde, onlar yok oludan
Bazı âlimler, vücud sıfatını müstakil bir sıfat olarak değerlen­
dirmiş ve bu sıfata “Sıfat-ı Nefsıye” demişlerdir,

2. Kıdem

Kıdem: başlangıcı olmamak demektir.

Allah zatı ve sıfatları itibarıyla kadimdin ezelîdir, başlangıcı

yoktur O, sonradan meydana gelmiş değildir. Ezelî kelimesi de
kadim manasına gelin

Kur ân'da "O, Evveldin Ahirdir" (Hadid, 3) buyrulun Pey*

gamberimiz (sav) de: "Allah var idi ve başka bir şey yok ldi?“
buyurmuştur.

Allah, vacıbü'l-vücud (varlığı zorunlu) olduğu için, onun

varlığı kadimdir, yani baş langıçs izdir. Çünkü sonradan olan her
varlık, onu var edecek birine muhtaç olur. Eğer Allah sonradan mrind
En
olmuş olsaydı, onu bir yaratanın olması, keza onu da bir yara­ 51
tanın olması gerekirdi. Bunun zincirleme olarak sonsuza kadar
gitmesi imkânsızdır. Bir yerde başlangıcı olmayan, varlığı zorun­
lu bir zatın kabul edilmesi aklen gerekir. Varlık âlemini izah için,
varlığı vacib (zaruri) olan birinin kabul edilmesi aklen zorunlu­
dur.
25* Sahih-i BuharL BcdüTHalk, Bab, 1.
 3. Beka

Beka, sotıu olmamak, ebedi olmak manasına gelir.

Bütün varlıklar fani; xAllali ise bakidir. Beka, kadim olmanın

bir neticesidir. Çünkü ezeli olan ebedî olur, Allah'ın vacibü’l-
vücud oluşu da, onun bekasım gösterir. Çünkü varlığı vacib
(zaruri) olanın, yokluğu da imkânsızdır

Bu konuda iki ayet şöykdirı Yeryüzünde bulunan her şey

fanidir. Ancak, celal ve ikram sahibi (yüce ve cömert olan) Rab­
bin İn zan bakidir? (Rahman, 26. 27), “Onun zarından başka
her şey helak olucudur" (Rasas, 88)

4. Vahdaniyet

Allah'ın bir olması demektin Allah, şirkten, ortaktan münez­

zehtir.

Allah'ın birliğiyle ilgili ayetler sayılamayacak kadar çoktur.

İlılâs suresinin ilk ayeti bilindiği gibi ' De ki; O Allah, birdir"
şeklindedir Bu konuda diğer bir ayet şöyledir:

“Sizin ilahınız tek bir ilahtır. O, Rahman ve Rahim olan

Allah tan başka ilah yoktur.** (Bakara, 163)
tti rtrtl İslâm dininde Allah'ın varlığına imandan sonra, en mühim
52 esas Allah'ın birliğine imandır. Atomlardan yıldızlara kadar,
bütün her yerde görülen harikulade düzen, intizam, bu kâinatı
idare eden Allah'ın birliğini ve ortağı olmadığını açık bir şekil­
de gösterin ek red ir Çünkü değişik eller bir işe karışsa, o iş ka­
rışır. Bir memlekette iki padişah, bir şehirde iki vali, bir köyde
iki muhtar bulunsa o memleket, o şehir, o köyün her işinde bir
karışıklık olur.
 Bu konuda bir ayet şöylcdir: "Eğer yerle gökte Allah'tan baş-
ka İlahlar olsaydı yer ve gökler bozulurdu, (intizam kalmazdı)”
(Enbiya, 22)

5. Muhalefettin li’l-Havadis
Sonradan yaratılmış olan varlıklara benzememek demektir
Allah'tan başka her şey sonradan yaratılmıştır ve Allah, son­
radan yaratılmış hiçbir varlığa benzemez. Bu konuda İki ayet
şeyledir: "Onun benzeri hiçbir şey yoktur. O, işitendin gören­
dir? (Şura. 11), *TIiçbirşeyOnadenkdeğildir," (lhlas54)
Allah'ın varlığını aklımızla bilebiliriz. Fakat Allah’ın zatının
nasıl olduğunu, duyu organlarımızla algılayanlayız, aklımızla,
hayalimizle dc kavrayanlayız. Bir şeyin varlığını bilmek ayn, ma­
hiyetini (nasıl olduğunu) bilmek ayrıdır. Çünkü biz görmedi­
ğimiz bir şeyi tasavvur ederken daima bildiğimiz, gördüğümüz
şeylerden yola çıkarız. Hâlbuki Allah, yaratılmış hiçbir şeye ben­
zemediğinden. onun hakkında aklımıza, hayalimize ne gelirse
gelsin Ona benzemeyecektir.
Allah ı zatı itibarıyla değil dc, isimleri, sıfatları itibarıyla ta­
nıyabiliriz. İsim ve sıfatlarını ise onun yarattığı varlıklara, icra­
atlarına bakarak tanıyabiliriz. Bu konuda Peygamberimiz (sav)
K Yaratılmış varlıklar üzerinde düşününüz, Yaratid(nın zatı)
hakkında değil. Çünkü siz onu hakkıyla kavrayanı azsın iz."1* bu­ LNrinci
En
yurmuştur.6
S3

6. Kıvam bi-Ncfsihi
Allah ın zatıyla kaim olup yani var olup, varlığında ve varlığı­
nı devam ettirmede başkalarına muhtaç olmaması demektin Bu
sıfata "kıvam bi-zâtihi1 de denilmiştir. Bunun zıddına ’ kıyanı bi-

26, Kcnzül-L'inmaJ. hn: 5706

 gayrihi” yani başkasıyla kaim olma, varlığında başkasına muhtaç
olma denilmiştir. Bikıin varlıkların varlığı Llkıyam bi-gavrihi "dır.
Çünkü onlar, Allah’ın vır etmesi ve onları ayakta -varlıkta- tut­
masıyla varlıklarını devam ettirirler.
Bu konuda bir ayet şöyjedir: "Ey İnsanlar! Sizler Allah'a (her
konuda) muhtaçsınız. >\llah ise gani (sîze muhtaç olmayan, zen­
gin) olan ve Hamid (her yönüyle Övülmeye lâyık) olandır? (Fa­
rır, 15)
Mesela (teşbihte haca olmasın): Biz bir aynanın karşısına
geçtiğimizde, aynada görüntümüz oluşur, Bu görüntü var ola­
bilmek için bize muhtaçtın Biz ise var olmak için ona muhtaç
değiliz. Kâinat ve kâinat içindeki varlıklar da ayna gibidir. Allah,
irade ve kudretiyle onları var eder ve varlıkta tutar. Allah, kâinat
aynasına muhtaç değil, fakat kâinat var olabilmek için Allaha
muhtaçtın Bazı mutasavvıflar bunu "Ayinedir bu âlem, her şey
Hak ile kaim” cümlesiyle ifâde etmişlerdir.

b. SÜBÛTÎ SIFATLAR

Subuti; m üs bet, olumlu demektir. Sübûci sıfatlar ise: Allah’ın

zatına nisbet edilen ve tenzihi sıfatların aksine, O nun, ne olmadı­
ğı m değil, ııe olduğunu anlatan sıfatlardır. Mesela, havat; Allah'ın
hayat sahibi olması, ilim; Allah ın ilim sahibi olması gibi.

Lkrtntl
feu* 1. İlim
54
İlim "bilmekn demektir. Allah, geçmişi, şimdiki zamana ve
geleceği bildiği gibi, zerre gibi küçük olanı da, bütün kâinatı da
bilir. Bir şeyi bilmesi, diğer şevleri bilmesine mani olnıaz. Gavb
âleminde olup görünmeyenle, şehadet âleminde olup görünen
her şev onun ilmi dahilindedir. İlmin zıddı olan cehalet (bilgi­
sizlik) Allah için imkânsızdır. Allah’ın ilmi ezelidir, sonradan
elde edilmiş değildir.
 İnsan aklı ve bilgisi Allah'ın ilmine nısbet edildiği zaman
çok küçük kalın Meleklerin "Senin bize öğrettiklerinden başka
İlmimiz vok? (Bakara, 32) dediği gibi, imanların ilmi Allah ın
öğrettiğinin ve İzin verdiğinin ötesinde değildin

Allah ın ilmiyle ilgili bazı ayetler söyledîr;

"Muhakkak ki Al [ah ilmiyle her şeyi kuşatmıştın' (Talak, 12)

“Göklerde ve yerde zerre kadar olanlar bile OYıun ilminin dı­
şında değildin Bundan daha küçüğü ve daha büyüğü de şüphesiz
apaçık Kitapta (kvh-i mahfuzda)dırT (Sebe, 3)
"Gaybın anahtarları O’nun katindadır, onları ancak O, bilir.
Karada ve denizde olanı bilin Düşen yaprağı, yerin karanlıkla­
rında edan taneyi, yaşı kuruyu -ki apaçık Kitapta (levh-İ mah­
fuzda) dır- ancak O, bilir" (Enam, 59)

2. İrade

İrade: bir şeyi istemek, iki (veya daha fazla) şeyden birini ter­
cih etmek, seçmek manalarına gelmektedir. İrade için meşivet,
ihtiyar tabirleri de kullanılmaktadır.
Bütün varlıklar, onları yoktan var eden Allah ın varlığını gös­
terdikleri gibi, Allah'ın iradesini de gösterirler, Çünkü Allah’ın
iradesi olmadan varlıkların varolmaları mümkün değildir. Bizim İW rinci
yaratılışımız, nerede ve ne zaman, hangi anne ve babadan doğa­ En
55
cağımız, kız veya erkek olacağımız, özelliklerimiz, yüzümüzün
şekli, parmak uçlarımıza varıncaya kadar her şey Allah ın isteme­
siyle, iradesiyle, tercih etmesiyle şekillenmiş, vücut bulmuştur.

Bütün varlıkları, onların durumlarını, özelliklerini buna göre

değerlendirebiliriz.
Bu konuda Kuranın bazı ayetleri şöyledir.
 * (Ali alı) bir şeyi dilediği zaman, ona “ol!” der, (o şey) hemen
oluverir.” (Yasin, 82)
"Göklerin ve yerin mülkü Allah'ındır. Dilediğini yaratır; di­
lediğine kız çocukları, dilediğine de erkek çocukları bahşeder.
Yahut onları, hem erkek hem de kız çocukları olmak üzere çİtr
verir. Dilediğini de kısır kılar. O, her şeyi bilendir, her şeye gücü
yetendir.” (Şura, 49, 50)
Allabu Teâlânın İki türlü iradesi vardır:
Tekvini İrade: Allah’ın bir şevi yaratmasına veya bir şeyin
olmasına dair İradesidir. Kainattaki tabiat kanunu dediğimiz
kanunlar da bu tür iradeyle var olmuşlardır, Bu yüzden bu ka­
nunlara “s ün n e tu II al G "adecullah” ll3evamır-İ
* * * * * tekvin
** iye* (yaratık-
şa dair işlen emirler) denildiği gibi, bütün kanunların mecmu u-
na* bütününe de *Şeriat-ı Fıtriye* denilmiştir. Yani bu kanunlar
tabiatın değil, Allah’ın kanunlarıdır.
Tcşri-î İrade: Allah'ın insanlardan yapmalarım İstediği emir­
lerle, kanun koymayla ilgili iradesidir, Allah, peygamberler ve
kitaplar (mesela Kur an ın) aracılığıyla insanlara emirlerini ve
yasaklarını içeren kanunlarını bildirir.

3. Kudret
\y

Kudret “Gücü yetmek* manasına gelir. Allah, mutlak kudret

Uirtnn
km sahibidir. Onun bu kudreti zati olup sonradan kazanılmış değil­
56 dir. O bu kudretiyle atomları, canlılara dünyayı, güneş sistemini,
galaksileri, her şeyi yaratmıştır. Yarattığı bütün varlıklar onun
sonsuz kudretine sayısız delillerdir.
.Allah ın kudreti zati olduğundan, onun zıddı olan “acz“
onun kudretine müdahale edemez. Dolayısıyla, Allah ın kud­
retinde mertebeler olmaz. Bu yüzden önün kudreti mutlaktır,
sınırsızdır. Bir çekirdekle ağacın, bir atomla yıldızın, bir vıldızla
kâinatın yaratılması aynı derecede kolaydır. Onun kudretine nis-
hede kolay ve zor diye bir şey yoktur. Hepsi aynı kolaylıktadır.
Güneş bir damla suya ısı ve ışık verirken, aynı anda bir okya­
nusa da îsj ve ışık verir. Bu İki iş güneş İçin nasıl kolaysa, Allah'ın
kudretine nisbede de küçük ile büyük, az ile çok arasında fark
yoktur.

Bir komutan "Arş!” emriyle bir askeri harekece geçirdiği gibi,

büyük bir orduyu da harekete geçirir. Bu konuda bir askerle bir
ordu arasında fark yoktun Allah da “Kün" yani “Ol!* emriyle
bir atomu da yaratır, bir yıldızı da. İkisi de Allah’ın kudretine
nisbetlc kolaydır. O, bir emirle atomu da harekete geçirir, bü­
rün küreleri de harekete geçirir. Onun kudretine nİsbetle her şev
kolaydır.27
Allah'ın kudretiyle ilgili iki ayet şeyledir:
* Sizi n (yokta n) yaran imanız ve ha şi rde tek ra r d i rıl ti Imcn iz, bir
tek nefsin icadı gibi (onun kudretine) kolaydır.” (Lokman, 28)

“Muhakkak ki göklerin ve yerin yaratılışında, gece İle gün­

düzün birbiri ardınca gelişinde, insanlara faydalı şeylerle (dolu)
gemi(ler)in denizde akıp gitmesinde, Allah’ın semadan bir su in­
dirip onunla yeryüzünü ölümünden sonra diriltmesinde, yeryü­
zünde yürüyen her türlü hayvanı yaşan ası nd a, rüzgârları ve yerle
gök arasında emre hazır bekleyen bulu d arın yönlendirilmesinde,
İW rinci
şüphesiz akleden (aklını çalıştıran, tefekkür eden) bir topluluk En
57
için elbette (Allaha işaret eden) deliller vardır" ( Bakara, 164)

4*5. Sem' ve Basar (İşitme ve Görme)

Allah, her şeyi işitir ve görür. Onun görme ve işitmesinde

bir sınır vokrur. Fısıltı halindeki en gizli sesleri de işitir. Zifiri

27* Bkz. Bcdiüzzamajı Said Nursi, Sözler,. Alnnbışak Neşriyat», s* 20 L (29- Söz)
 karanlık bir gecede, siyah bir taşın üzerinde yürüyen siyah bir
karıncayı görür, on tın ayağından çıkan sesi de işitir.
Görmemek ve işitmemek bîr noksanlıktır. Yaracağı bütün
canlılara görme ve işitme Özelliklerini veren Allah1 m görmemesi
ve işitmemesi mümkün değildir. Bu yüzden İbrahim (as) baba­
sına şöyle söylemişti; ‘İşitmeyen, görmeyen ve sana hiçbir fayda
vermeyen bir nesneye nasıl ibadet edersin?1 (Meryem, 42)
Rivayet edildiğine göre Hz. Musa (as), kendisine vahiy geldi­
ği sırada, kalbı, ailesinin durumlarına takıldı [Ben onları bırakıp
gidersem onların geçimi nasıl olur diye düşündü]. Bunun üzeri­
ne Allahu Teâlâ, ona asasıyla, bir kaya parçasına vurmasını em­
retti, O da vuranca kaya parçası yarıldı, İçinden ikinci bir kaya
çıktı, Sonra, asâsıyla ona da vurunca o da yarıldı, içinden üçüncü
bir taş çıktı, Daha sonra da asasıyla ona da vurunca o da yarıldı
ve içinden, âdeta bir zerre gibi, ağzında da gıdası yerine geçe­
cek bir şey olan bir kurtçuk çıktı. Musa (as) in kulağından perde
kaldırıldı ve o, kurtçuğun 'Teşbih ederim o zatı ki beni görür,
sözümü İşitir, benim yerimi bilir, beni unutmaz ve rizıklandınr."
dediğini duydu.

6. Kelâm
Kelâm “konuşmak** dernektir.
Allah, vahiy yoluyla meleklerle, peygamberlerle ve ilham yo­
tkrtntl
luyla da seçkin veli kullarıyla, hatta diğer insanlarla ve hayvan­
58 larla konuşur. Allah kelâm sıfatıyla emreder, yasaklar ve lıaber
verir.
Kendini tanıttırmak için kâinatı, bu kadar hadsiz masraflarla,
baştanbaşa hârikalar içinde yaratan ve binler dillerle kem al âtını,
büyüklüğünü, yüceliğini söylettiren Allah, elbette kendi söz­
leriyle dahi kendini tanıttırır. Evet, yarattığı bütün ruh sahibi
varlıkları konuşturan ve onların konuşmalarını bilen bir zatın,
o konuşmalara konuşmasıyla müdahale etmesi, rubııbiycrin bir
gereğidir.
Bu konuda bazı ayetler şovledir:

'‘Allah bîr insanla ancak vahiy voluvia veya perde arkasından

konuşur. Yahut da bîr elçi gönderir de izniyle ona dilediğini vah-
yeder. Şüphesiz ki O çok yücedir, hüküm ve hikmet sahibidir.”
(Şura 51)

“Peygamberlerin bir kısmını diğerlerinden üstün kıldık. Al­

lah, onlardan bir kısmı ile (vasıtasız) konuşmuş, bazılarını da
derece derece yükseltmiştir’ (Bakara, 253)

7. Havat
hT

“Diri olmak, canlı olmakM dediğimiz hayat, Allah ın en mü­

him sıfatıdır. Onun hayatı, ezeli ve ebedidir. Ölmek fani olmak
onun hakkında muhaldir Bürün canlıların hayatının kaynağı da
Onun hayatıdır.
■T

Canlılardaki hayat, Allah m hayat sıfatını gösteren en açık

bir delildir. Çünkü başkalarına hayat verenin hayat sahibi olma­
sı zaruridir.
Allahın bürün sıfatlarını ıs bat eden deliller, hayat sıfatını da
ıs bat ederler. Çünkü ilim, hayatın alâmetidir; işitmek, dirilik
İW rinci
emaresidir; görmek, dirilere mahsustur; İrade, hayat ile olabilir; En

kudretle iş yapmak hayat sahiplerinde olur; konuşmak ise bilen 59

dirilerin işidir. Bürün bu sı tatlar ve bu sıfatların delilleri, Allah’ın
varlığım ve hayat sahibi olduğunu açıkça gösterir. Bu özellikle­
rinden d o lavı, hayat sıfatı diğer bürün sıfatların esası, me nb aıdır
denilebilir. Çünkü hayat sıfatı olmadan diğer sıfatların olması
mümkün değildir.1"
2S. Bkz. Bcdiüzzımajı Said NTıırsi^ Lcmıtar. Alnnbaşak Neşriyat, s- 395-
 8. Tekvin

Tekvin; yaratına, icad etine, vok oİaıı bir şeyi var etme de­
mektir.

Marurıdî âlimleri, buraya kadar saydığımız sıfatlara ek ola­

rak, Allah'ın bir de “tekvin* sıfatı olduğunu kabul etmişlerdir.
Bu konuda onlar “(Allah) bîr şey yaratmak istediği zaman, ona
"Ol!” den hemen o da oluverir.* (Yasin, 82) gibi ayetleri delil
olarak göstermişlerdir.

Tekvin sıfatının, Allah ın kudret sıfatından farklı olduğunu,

tekvinin* Allah1 ın yoktan var etmesiyle ilgili bir sıfat; kudretin
ise, eşyanın çekip, çevrilmesi, idare edilmesiyle ilgili bir sıfat ol­
duğunu söylemişlerdir. Mesela, dünyayı yoktan var etme tekvin
sıfatıyla, dünyanın kendi etrafında ve güneş etrafında dönmesi
kudret sıfatıyladır.

Eş'ariler ise, Allah'ın kudret sıfatından başka, ayrıca bir tek­

vin sıfatı kabul etmemişlerdir. Onlara göre, bir şeyin yoktan var
edilmesi de, var edilen varlıkların çekip çevrilmesi de Allah’ın
kudret sıfatıyla olmaktadır.

B, FİİLÎ SIFATLAR
tkrtntl
kuı Allah’ın kâinatla olan münasebetini ifade eden ve O nıın kâ­
(41
inatı vaıatış ve idare edişini oldukça ayrıntılı bir biçimde anlatan
sıfatlardır. El-Esmau 1-Hüsna tabir edilen Allah ın isimlerinin
çoğu, bu fiilî sıfatlardandır.

Allah’ın yaratması, hayat vermesi, şekillendirmesi, sureden-

ditmesi, nzık vermesi, nimet vermesi, şifa vermesi, Öldürmesi
gibi bürün fuller, fiilî sıfatlardır.
 IV. ALLAH’IN GÜZEL İSİMLERİ
(ESMÂ-İ HÜSNÂ)
Allah'ın sıfatlın olduğu gibi, pek çok isimleri de vardır.
Bir sulun kendi hükümetinin her bir dairesinde değişik un­
vanlarla, isimlerle anılır. Meselâ, ona idari yönden sultan deni­
lirken ordunun başında olduğunda başkomutan denilir. Keza
dini, ilmi işlere başkanlık etmesi yönünden halite, adliye daire­
sinde İse hâkim denilir. Buna kıyasen, bir tek padişah, saltanatı­
nın dairelerinde, hükümetin değişik mertebelerinde bin isim ve
unvana sahip olabilir.
Bu misalden yola çıkarak nasıl bîr padişah yaptığı İcraatlara
göre değişik isimler alıyorsa ondan daha haşmetli, daha yüce bir
şekilde Allah ın da yaptığı icraatlara göre değişik isimleri vardır.
Mesela, Allah, kâinatın sahibi olduğu için “Malikul-nıülk" ve
"Melik’tir. Varlıkları yarattığı için “Halik "tır. Onları terbiye et­
tiği için "Rab" ve “Rabbul-âlcmiıTdir. Canlılara hayat verdiği
için “Muhyi", suredendirdîği için “Musawir" nimet verdiği için
“Miin’im" nzık verdiği için “Rezzak" öldürdüğü için "Mürnit"
isimlerini alır. Misalleri çoğaltmak mümkündür.”
Allah’ın bu İsimlerine "EsmaüTHüsna" yanı "En güzel isim­
ler denilir. Bu konuda bir ayet şöyledir: "En güzel isimler (eh
esmâu I-hüsnû) Allah’ındır. O halde Ona o güzel isimlerle dua
ediniz!" (A’râf, 180)™
LUrinci
Eoı
Âlimlerden Fahrettin Razı şöyle den" Âlimler arasında
61
Kur ân ve sünnette Allah’ın mukaddes ve m utalı har bin bir ismi­
nin olduğu meşhurdur. Bazı vaaz kitaplarında gördüğüme göre:,
Al lalı-u Tealinin dört bin ismi vardır. Onlarm bini Kurân’da
ve sahih hadislerde, bin tanesi Tevrat’ta, bin tanesi İncil de, bin

29. Hkz. Bcdiiızzaman Said Nursi. Sözler, Alunbısak .Neşriyat, s. 119, (24. Söz).
30. Kur an'da "En güzel isimler Allah1 indir” ifulrsi 4 yende geçer. Araf, IHÛ, Isra 110,
Taha 8, Haşir 24.
 tanesi de Zebur'dadır, Bin adedinin de Levfı-i Mahtuz’da olup
beşer alemine ulaşmadığı söylenin Ben derim kİ bu kitaplarda
söylenenler akıldan uzak değildin”11
Allah'ın bu pek çok olan isimleri içinde 99 tanesinin büyük
ehemmiyeti vardın Bu yüzden Peygamberimiz (sav) 'Allah'ın
99 ismi vardır, kim onları sayarsa cennete girer."’1 buyurarak bu
isimlere dikkat çekmiştin

1. Allah
Al lalı ismi, bu kâinatı yaratan Rabbİmızİn özel İsmidir Allah
ismi, onun mükemmelliğini gösteren bürün sıfatlarını ve İsimle­
rini de içerir. Çünkü bu İsim, onun zatına delalet eder,
İslâm âlimleri "Allah* ismini tarif ederken "Kendisine ibadet
edilen ve ibadete en layık olan Hak Mabud" "Ulûhiyct ve rüba­
bı ve t sıfatlan olan zat”, "Vacibıfl-vücud, (varlığı zaruri), ezelî ve
ebedî olan zat" "kâinatın yaratıcısı” diyerek ra rif etmişi erdir.

Bazı âlimler, "Allah ismi, ism-i azanıdır (Rabbimizin en bü­

yük ismidir)” demişlerdir?’

2. Ism-i A’zam
İsııı-i Azam, Allah ın en büyük ismi manasına gelir. Bazı ha­
dislerde onunla dua edildiği zaman Allah'ın duaları kabul ede­
tkrtntl
feu* ceği rivayet edilmiştir.
62
Âlimlerden bir kısmı 'Allahın küçük isnıi olmaz, Onun
bütün isimleri azanıdır, büvüktür? diyerek isimler içinde biri-
sinin îsm-i a’zam olmasını reddetmişlerdir. Âlimlerin ekseriye** 33

31.Tc&ir-i Kebir, Darii'bFikr, Beyrut, 1??3, c. 1, .s. 13 Te 160 (Tercüme, Akçag Yay.,
c. l,s.3 vc 216)
32- Buhari, Kirabu'd-Diiavat. Bab,6ü Mildim, KitabıA-Zikr, Bab. 2, hn: 26 .
33.Bkz. Kurnıbi, Tefsir, Ihyaur-IîirasL 1-Arabi. Beyrut, 199$,c. l, 5.102.
ri ise, pek çok hadislerden yola çıkarak îsm-i azaııı'ı kabul et­
miş, takar onlar da îsm-i azamin hangi isini olduğunda ihtilafa
düşmüşlerdir,u Bed i üz zam an Hazretleri, Ism-i Azanı hakkında
yapriği izahlar âlimlerin bürün görüşlerini uzlaştıracak, birleşti­
recek mahiyettedir. Şöyle der Üsrad;
“İsm-i azam gizlidir, Ömürde ecelin, ramazanda kadir gece­
sinin gizlenmesi gibi, isimler içinde de îsm-i azamin gizlenme­
sinin mühim hikmeti var, Kendi nokra-i nazarımda hakikî lsm-i
azam gizlidir, havassa [yüksek tabakaya, velilerin büyüklerine]
bildirilir. Fakat her ismin de azami [yüksek] bir mertebesi var
ki, o mertebe [o isim için] İsm-i azam hükmüne geçiyor. Veli­
lerin ism-i azami ayrı ayrı bulması bu sırdandır, Hazret-i Ali
(rafın Ercuze namında bir kasidesi "Mecmuanı'I Ahzab" [adh
kitap]da var. lsm-i a’zamı altı isimde zikrediyor. Imam-ı Gazzali
onu “ C ün n eriri-Es m a" namındaki risalesinde, Hazret-i Al i hin
zikrettiği ve tsm-i azami kuşatmış olan o altı ismi şerh ederek,
özelliklerini de beyan etmiştir. O akı ısını de, “herd, Hayy, Kay-
yum, Hakem, AdI, Kııddüs” isimleridir?1'

3. Celali ve Cemali İsimler

Âlimler. Allah ın isimlerinin,"celali" ve “cemalî” olmak üzere
iki kışını olduğunu söylemişlerdir.
Azamet, yücelik, şiddet. kahiF gibi manaları olan Aziz, Kah- Lll rinci
Eoı
ha r, Şed idü *L1 kab gibi is imler cel alî ıs im It rd i r. L ut uf. i hs an, gü -
O
zellik, şefkat, bağışlama manasına gelen Latif, Muhsin, Cemil.
Gafur, Gaffar. Ralıman. Rahim gibi isimler de cemali isimlerdir.
Keza cennet Allah ın cemaline; cehennem ise, Allah ın celaline
nıazhar olmuştur.
34. Bkz. Ccldcnin S muti, Ei-Hori Lil-Fctari, Darii’l-Küdibul-ilnıiyc, Bcttllr 1988,
c. 1, s. 394.
35. Bcdîiızzimuı Sıtd Nursî, flırk Lihıkısı. Alnnba^ak Neşriyat, s. 339.
 İKİNCİ ESAS
PEYGAMBERLERE İMAN
Birinci Kısım
Peygamberlik Hakikati
Hu kısımda peygamberliğin ne olduğu; vahiy, mucize, pey­
gambere olan ihtiyaç konuları üzerinde duracağız.
İman esasları İçerisinde Allah’a imandan sonra en mühim
esas, peygamberlere imandır. Çünkü bize bütün iman esaslarını
ve dinin bütün meselelerini öğreten peygamberlerdin Hu ehem­
miyetine binaen kelime-i şehadeete, Allah’ın varlığına ve birliği­
ne imandan sonra* Peygamberimiz (sav)’in risalctinc iman şart
koşulmuştur.

I . Nübüvvet
Nübüvvet, peygamberlik dernektir. Peygamber kelimesi
Farsça bir kelime olup "'haber getiren, elçi ve aracı” anlamına
gelir Icrim olarak; Allah ın kulları arasından seçtiği, emirle­ JkniLi
rini, yasaklarını* insanların dünya ve ah i ret saadetlerine vesile Em
&
olacak şeyleri vahiy yoluyla kendisine bildirdiği ve bu vahivleri
insanlara ulaştırmakla görevlendirdiği elçiye peygamber, denir.
Arapçada, peygamber kelimesinin karşılığı olarak resul ve nebi
kelimeleri kullanılır.
Resul; bir kitap ve şeriatla gönderilen peygamber; Nebi iseT
Allah'tan vahiy almakla beraber, toplum hayatındaki kurallar,
kanunlar vönünden kendisinden önceki resulün şeriatı ile amel
 bcrler, Musa (as) m şeriatıyla amel etmişlerdir» Bu konuda bir

Peygamberler
Kur'ân-1 Kerimde 25 peygamberin ismi geçer» Faka e pey­
gamberlerin sayısı Kuranda ismi geçen peygamberlerle sınırlı
değildir» Bu konuda Kur anda “Andolsun ki, senden önce de
p e ygam b e rle r gön derdik. Onları n bir kısmınm ki ssaları n t san a
anlattık, bir kısmını ise anlatmadık." (Mümin, 7?4) buyrulur.
Yine "Hiçbir ümmet de yoktur ki içlerinde bir uyarıcı (pey­
gamber) geçmiş olmasın " (Farın 24), "Her kavim için bir yol
gösterici vardır. (Ru’d, 7)u ayetleri bütün milletlere peygamber
gönderildiğini ifade ermektedir.
Peygamberlerin sayısının 124 bin olduğu rivayet edilmiştir
Sahabelerden Ebû Zer (ra) şöyle der; (Ben Peygamberimize)
“Ya RcsûJallalil Peygamberlerin sayısı ne kadardır?* dedim» O
da “ 124 bindir. Onlardan 315 adedi kalabalık bir cemaat, resul­
dür” buyurdu?7
İİoîndi
[ki (Kİ
kuı
Bazı âlimler bu konuda daha başka rivayetler de olduğun­
66 dan, bir sayı zikretmeden MBen Adem (as)’dan, Peygamberimiz
(savj’e kadar gelen bütün peygamberlere iman ettim." demeyi
daha uygun bulmuşlardır.
36. Mesela eski lîirkçe'dc peygamber manasında 'yalvaç71,,cennet manasında açmak7’,
cehennem m anıtın da “camii ” şeytan manalında 'alfan71 kelimeleri vardır. Bu kelimeler
Tiirklerc dr peygamber ge Idiğinc işaretçi n
37. Ahmed, e. 5, s. 266, tmam Snyuti» Ed-Durrii'l- Mensur, Daru'l-Fikr. Beyrut. 1993»
e. L s. 126 (İbn Lbt Hatim. İbrı Hibban.Ta.be ran i. Hakim. Beyhaki'den naklen?
3, Peygamberliğin İspatı ve Peygamberliğin Lüzumu

/Ulah’ın varlığına, sıfatlarına ve isimlerine dair ortaya konu­

lan bütün deliller, aynı zamanda peygamberlik hakikatinin de
delilleridir Çünkü bu kâinattaki her varlık, kendisini yaratan
zarın hikmet sahibi olduğunu -yaptığı her iste bir sebep» bir hik­
met, bîr fayda bulunduğunu- açıkça göstermektedir. Hikmet
sahibi olan yaratıcının, bir peygamberi İnsanlara göndererek
onları niçin yarattığım ve onlardan istediklerini bildirmesi de
hikmeten zaruridir.
İnsanların peygamberlere olan İhtiyacı çok açık bir hakikat­
tir. insanlar, kendilerine bilmedikleri şeyleri öğreten öğretmene
muhtaç oldukları gibi, bilmedikleri iman, İbadet» ahlak gibi ko­
nulan öğreten bir peygambere dc muhtaçtırlar. Doktora muhtaç
oldukları gibi, manevi hastalıklarının tedavisini yapacak manevi
doktorlara da muhtaçtırlar. Kuranda şöyle buyrulur: "İçiniz­
den size ay ederimizi okuyan, sizi kötülüklerden arındıran, size
Kitab ı ve hikmeti öğreten ve daha önce bilmediğiniz şeyleri size
öğreten bir peygamber gönderdik.” (Bakara, 151)

Burada peygamberlik hakikatinin ispatına ve insanların pey­

gamberlere olan ihtiyaçlarına dair bazı konulara değinelim:

a. Bize iman esaslarını doğru ve sağlıklı bir şekilde ancak

Allah'ın vahyine muhatap olmuş vc Allah tarafından gön­
Hjiili
derilmiş peygamberler öğretin Em
*7
İnsanlar Allah ı kendilerine tanıtacak, bildirecek, Allah tara­
fından gönderilmiş bir peygambere muhtaçtırlar. Tarih boyun­
ca insanların çoğunluğu Ali ah ı bulamamış, güneşe, aya, putlara
tapmış; şirke düşmüş veya Allah ı inkâr etmişlerdir. İ ?rahim (as)
gibi bazı insanlar akıllarıyla Allah ın s adığını bulabilmişlerdir.
Fakat bunlar azınlıkta kalmışlardır. Üstelik bir insan aklıvla
Allah’ın varlığını bulabilse bile, onun sıfatlarını, isimlerini taf-
 sıhriı bir şekilde bilemez. Allah’ı sıfatlarıyla» isimleriyle bürün
vönlerivle bize ancak peygamberler tanıtabilir.
Ayrıca iman yalnızca Allaha İnanmakla sınırlı da değildir.
İmanın diğer beş esasını akılla kavramak mümkün değildir. Me­
sela öldükten sonra dirilme» hesaba çekilme, cennet ve cehen­
nem gibi konuları bizlere ancak Allah tarafından vazifelendiril­
miş bir peygamber bildirebilir.

b. AlJalla yapacağımız şükrü» ibadetleri ancak Allah'ın gön­

derdiği peygamberler öğretin
İnsanlar, Allah’ın varlığım akıllarıyla bulsalar bile, ' Bize
had ve hesaba gelmez nimetleri veren Allah, bizi niçin yarattı,
Allah1 ın bizden istediği nedir?1’ sorularının cevabım akıllarıyla
bulamazlar İşte peygamberler “ibadet’' dediğimiz yaratjhşjmı-
zın sebeplerini, hikmetlerini insanlık âlemine Allah’ın izniyle
öğretirler. Hangi ibadetleri* nasıl ve ne kadar yapacağımızı an­
cak onlardan öğrenebiliriz. Üstelik onlar yalnızca öğretmekle
kalmaz bizzat bu ibadetleri yaparak insanlara Fiilen örnek olur­
lar. Mesela Peygamberimiz (sav) *Bcni nasıl namaz kılarken gör­
düyseniz öyle namaz kılın!* buyurmuştun

c. Şahsi, ailevi ve toplumsal hayatımızı nasıl düzene kovaca­

ğımızı; ahlakı» beşeri ilişkilerdeki kuralları bize ancak pey­
[land
kın gamberler öğretir.
6B
Şalisi hayatımızda doğru ile Yanlış, güzel ile çirkin» faydalı ve
zararlı olan şeyler nelerdir? Aile hayatında kart tie koca, anne,
baba ve çocuklar arası ilişkiler, akrabalar arası ilişkiler, toplum
hayatında insanlar arası ilişkiler nasıl olacak? Bu konular çoğu
zaman aldın boyutlarını aşar, insanlar, şalisi, ailevi ve toplumsal
ilişkilerini nasıl düzenleyeceklerini ancak bir peygamberden Öğ­
renebilirler. Aksi halde şahsı, ailevî, toplumsal sıkıntılara maruz
kalırlar. Hayat çekilmez olur. Güllümüzde fert, aile ve toplum
hayatında görülen bürün keşmekeşler, sıkıntılar bunu açıkça
göstermektedir.1*
Doktorlar, maddi hastalıkların, peygamberlerse manevi has­
talıkların teşhis ve tedavisini yaparlar,

d. İnsanlar, hayatlarını tanzim için bir peygambere muhtaç­

tırlar.

Allah, toplu halde yaşayan hayvanlarda onların düzenini, ni­

zamını sağlayacak bir lider tayin ettiği gibi, İnsanlık âleminin
düzenini, nizamını sağlamak için dc peygamberler göndermiş­
tir.

Toplu halde yaşayan insanların toplum hayatlarım düzene

sokabilmeleri için kurallara, kanunlara ihtiyaçları vardır. Bu ka­
nunlar sayesinde insanlar arası anlaşmazlıklar halledilir, evlilik,
boşanma, miras, ahş veriş gibi durumlar düzene girer. Hırsızlık,
adam öldürme, yaralama gibi fiillerle insan haklarına tecavüz
edenlere caydırıcı cezalar uygulanarak bunların önüne geçilir.
Fakat her şeyden önce bu kuralları, kanunları adil ve makul bir
şekilde tesbit edecek şahıs ve kurum I ara ihtiyaç vardır,
İşte Allah tarafından gönderilen peygamberler ve onlara vahv
iki nd
edilen şeriatlar, toplum hayatındaki adil kuralları, kanunları be­ F.utı

lirler ve bu kuralları, kanunları çiğneyenlere caydırıcı müeyyide­ 69

ler uygulayarak toplum düzenini ve huzuru cemin ederler?’

3#. Günümü? insani art fahri veya ailevi hayadan m düzene sokamadıklart için
psikologlara gitmektedirler. Bir psikolog. wyk der: "Bit sürü insan bina cannlan
elmamı rica crtiklcrinden, ben dc gerçek bir unnnın önemini takdir eder bir dununa
geldim? Henry C. Link, Dine Dönüş, Dergin y, 1979. s. 57
39. Bkz. Bcdiüzzanıan Said Norsk bararü’ld'caz, Akmbasak Neşriyat, s. 132,
Tıtrazani, Şerhtıl Makasıd, Âlemu l-Künib. 1998, c. 5. s. 19.
 e. Peygamberler bize dünya hayatının menfaatlerini de öğre­
tirler.
Allah, peygamberleri insanlık âlemine gönderirken yalnızca
âh i ret hayatının saadetini kazanmaları İçin değil, aynı zamanda
dünya hayatının saadetini kazanmaları İçin de gönderir. Pek çok
peygamber insanlara birtakım sanatları, aletleri yapmayı Öğret­
miştir.
Mesela, peygamberlerden Âdem (as) çiftçiliği, Nuh (as) gemi
yapma sanatını, Idris (as) ilk defa yazı yazmayı ve terziliği insan­
lık âlemine öğretmiştir, Davud (as) a Cenab-ı Hak zırh yapmayı
öğretmiştir. Bu konuda bir ayette şöyle buyrulur: *Ona, savaş
sıkıntılarından sizi koruması için zırh yapma sanatını öğrettik.
Siz şükrediyor musunuz?" (Enbiya, 80)

K İlk peygamberden son peygambere kadar gelmiş olan bürün

pey ga m b eri er peygamberi ik hakikatinin de delil id i rl er.
Peygamberlik hakikati yalnızca aklen "mümkün*’ diyebilece­
ğimiz bir olay değildir. Bu hadise bizzat vuku bulmuş, gerçekleş­
miş bir hakikattir. Gerçekleş m iş, vuku bulmuş, fiili* tarihi du­
rum peygamberliğin hak olduğuna en biiyiik delildir,
İnsanlık âleminde Âdem (as)'dan Peygamberimiz (sav) e
kadar pek çok peygamber gelmiştir. Onlar Allahtan aldıkları
lirindi emirleri insanlara tebliğ etmişler, aynı zamanda peygamberlik­
küi
70
lerini akli delillerle ve mucizelerle ispat etmişlerdir. Kendileri
hayatları boyunca tebliğ ettikleri hakikatlere uygun bir hayat
sürmüşler, ibadette, ahlakta, yaşantılarında insanlara örnek ol­
muşlardır. Yaptıkları işi hiçbir şalisi menfaat için yapmamışlar*
yalnızca Allah ın rızasını gözetmişlerdir. En mühimi farklı za­
man ve mekânlardaki bürün peygamberler, daima aynı esaslara
-Allah’a, âhirete, güzel ahlaka- insanları davet etmişlerdir. Bu
bir vakıadır.
 Filozofların hayatına baktığımız zaman, onların çoğu zaman
İnsanlara Öğrettikleri felsefelere kendilerinin riavec etmedikleri­
ni, yaşamadıklarını, üstelik her bir filozofun diğerine muhalefet
ettiğini, birbirlerini çürüttüklerini çoklukla görürüz.
Peygamberlerin ittifakı onların hak bir dava üzerinde olduk­
larını gösterir.40

4. Vahiv nedir?
Vahiy Allah'ın herhangi bir hakikatim hükmü, bilgiyi, emrini
veya yasağını peygamberlerden birine doğrudan veya melek ara­
cılığıyla bildirmesidir denilmiştir.
Vahiy Allah’ın kelâm sıfatının bir neticesidir. Peygamberlere
verilen bütün mukaddes kitaplar ve şuhu dar vahiy yoluyla in­
sanlık âlemine iletilmiştir. Bir ayette şöyle buyrulur:
“Allah, bir insanla ancak vahiy yoluyla veya perde arkasından
konuşur yahut bir elçi gönderip izniyle ona dilediğini vahyeder
O, yücedir, hakimdir.” (Şura, 51 )*'

40.I’c^mbedcrin göndrri E merinde ki hikmetler için Bkz. Tduzuıt, age.c S.jl 6.

4L İdim ilimleri vahyi; tilavet edilen, ibadet kartıyla okunan vahiy (vahy-l metim)
ve tilavet edilmeyen, okunmayan vahiy (vahy i gayri methiv) olmak üzen İki kısma
ayırmışlardır. Valıy-l mctliiv; yalnızca Kurladır. Peygamberimiz (tav)'İn bti tür
vahiylerde hiçbir müdahalesi yüktür. O bu vahiden hemen yazdırmıj, öğretmiş, ezber
ettirmiştir. Bu Vahiyleri gayr-i metlüv deniEcn diğer vahiyden hassasiyetle ayırmıştır.
Vahyi gayri medüv İse; Kur’ân haricinde Allah'ın Peygamberimiz (sav)c ilhamen İhımı
bildirdiği bazı hakikatlerdir. Vahy-i gayr-i nıctlüv dediğimiz kısma delil alarak ilimler Ea
7!
şu ayetleri zikrederler; "O (nebinin} arzusuna göre konuşmaz. (Onun) söyledikleri
(kendisine) bildirilen vahiyden başka bir şey değildir’ (Ncc m, 3-4), “Allah sana kitabı
ve hikmeti indirmiş ve sana bilmediklerini öğretmiştir. Allah'ın senin üzerindeki luttiı
çok büyüktür’ (Nisa, 113)
İkinci avene Peygamberimiz (sasric kitabın Vc hikmetin Allah tarafından indirildiği
açı klanmaktadır. Kitaptın maksat Kur'in'du. Bunda bir ihtilaf ynlrtnr. Hikmetin de
Peygamberimiz (sav)'in riinneri nlduğu aşikardır. Âlimler. bu ve benzeri ayetlerden
yata çıkarak sünnetin mcnşcınin de vahiy olduğunu kabul etmişlerdir.
Peygamberimiz (sav) de “Dikkat edin! Bana Allah tarafı nd an} kitap verildi ve amin Ea
 Peygamberler. Allah’ın vahyine mazhar olmaları ve vahiyle­
rin doğruluğunu ispat eden mûdzrlerle teyit edilmekle diğer
insanlardan ayrılırlar.

5. Mucize nedir?
Mucize; Allah'ın peygamber olarak gönderdiği şahsın, dava­
sını ispat etmesi için onun elinde yarattığı ve başkalarının bir
benzerini getirmekten aciz kaldıklara olağanüstü iş, olay demek­
tir.

Mucize her ne kadar peygamber elinde ortaya çıksa da, haki­

katçe o Allah'ın Bilidir. Mucizeyle ilgili bîr ayet şöykdir “Allah'ın
izni olmadan hiçbir peygamberin mûcize getirmesi mümkün
değildin" (Ra’d, 38)

Kainattaki kanunları kovan

/ Allah’dır* Fakat Allah daimi oh-
rak bu kanunlara göre icraat yapmak zorunda değildir. Dilediği
zaman kanunlara aykırı -bu kanunların istisnaları diyebileceği­
miz- icraatlar da yapar tşte mucizeler de Allah'ın, gönderdiği
peygamberlerinin davasını ispat etmek için, kanunlara aykırı
olarak yaptığı istisnaî icraatlardır.
Devlet nasıl memurlarına, memurluklarını -mesela, doktor
veya polis olduklarını- ispat edecek belgeler veriyorsa* Allah da
[land memurları hükmündeki peygamberlere, taklidi mümkün olma­
kın
yan belgeler hükmündeki mûcizeleri vermiştir. Eğer peygam­
72
berlere mucizeler verilmemiş olsaydı onlar davalarını ve pey­
gamberliklerini ispat edemezlerdi. Veya peygamberlik davasın­
da doğru ile yalancı olan birbirinden ayırt edilemezdi. Mûcize
beraber bir misli {sünnet) de verildi ’ buyurmııjtıır. (rl irmizr, Kirahül-llnı, Bab. 10,
bn: 2663. 2664). Bununla beraber burun hadi.skr/sünneder vahye ısnnar ermez. Bir
kısım hadisler/sünnetler Peygamberi m iz (sav l'in içtihadına isti nar eder, Fakat sahih
olmak şartıyla bütün sünnetler dinimizce delildir.
zuhur edince, peygamberin doğru söylediği tabii bir şekilde ve
kesinlikle anlaşılmış olur.

*44

Salih (as)’d an kav m i bir kayanın yarılıp içinden bir deve çık­
masını istemişti, O da Allah a yalvardı, Allalı onun duasını ka­
bul etti ve kaya yarıldı, içinden dişi bir deve çıktı.

Kayanın yarılıp içinden bir devenin çıkması bîr mucizedir.

Fakat İçinde san ve beyaz bir sıvı olan yumurtadan, mesela deve
kuşu yumurtasından -ki âdeta taştan bir kabukla çevrelenmiş­
tir- canlı bir varlığın çıkması da bir mucize değil midir? Evet,
aslında her İki olay da birer mucizedir,

Üstad Bcdiüzzaman, yaratılmış her bir canlıyı "Mûdze-i

kudret i ilahi" (İlahi kudretin mucizesi) olarak tarif eder Birer
rnûcize olan her bir canlıyı Allah’ın yarattığını kabul eden insanın,
Allah'ın başka bir mucizesini de kabul etmesi zor olmamalıdır.

6, Peygamberlerin üç özelliği

Bütün peygamberlerin üç özelliği vardır. Risalet, beşeriyet ve

ubudiyet. Peygamberlerin Allah tan aldıkları mesajı insanlara
llörtd
iletin eleri, mucize göstermeleri gibi haller onların Risale t yönü­ Em
73
dür. İnsanlara tebliğ ettikleri bütün ibadetleri onlardan daha iyi
ve daha çok yapmaları ubudiyet yönleri; Ahlakları, yaşantıları,
diğer insanlar gibi yeme, içme gibi özellikleri de onların beşeri­
yet yönüdür.

Onların risalet yönü tebliğle ilgilidir. Fakat ibadet ve beşer

olma yönleri, yaşantılarıyla örnek olma yönleridir.
 7. Peygamberlerin beşerden seçilmesi
Meleklerde acıkmak, hasra olmak, yorulmak, acı çekmek gibi

vahyedıkn mesajı dermekle beraber, o mesajlar doğrultusunda

nn tebliğle beraber örnek olma özellikleri de vardır

' I ar ih boy unca bü t ün pc ygamberl er diğeri ns arı 1 ar gib İ, Ali ah ’ i n
yeryüzüne koyduğu bütün kanunlarına itaat etmiş, bir beşer ola­
rak yaşamışlardır. Onlar da soğuktan, sıcaktan etkilenmiş, acık­
mış, sevinmiş, üzülmüş ve elem çekmişlerdir. Onlar bürün bu
beşeri halleriyle insanlara örnek olmuş, bütün hareke d eriyle ders
vermişlerdin Eğer onların her hareketleri hâriloılâde olsa idi veya
beşer değil de melek bîr peygamber olsalardı, her yönüyle İnsanla­
ra önder, mürşit olamazlar, bütün halleriyle rahmet olamazlardı.
Evet, peygamberler mucizeler de göstermişlerdir. Fakat bu
daimi değildir. Üstad Bcdİüzzaman, bu konuda şöyle der:
"Resul-i Ekrem (sav), nevri beşere imanı ve rehber olarak
gönderilmiştir. Ta ki, insanlar, şahsi ve toplum hayatındaki ku­
ralları, kaideleri ondan öğrensin ve Cenab-ı Hakk’ın irade ve
kudretiyle kâinata koyduğu kanunlarına itaate alışsınlar ve hik­
metinin düsturlarına uygun hareket etsinler Eğer Resubi Ekrem
Aleyh issalâtii vesselam, toplum hayatında ve şahsi havacında da­
îlitind
[land
Ecu ima harikuladelere ve mucizelere istinad etsevdi o vakit insanla-
74 ra her yönüyle imam ve rehber olamazdı.
İşte bu sır içindir ki yalnız davasını tasdik ettirmek için ihti­
yaç anında, münkirlerin inkârını kırmak için mucizeler gösterir­
di Diğer vakitlerde nasıl ki herkesten ziyade ilahi emirlere itaat
etmiştir. Ovlede, Allah’ın hikmet ve iradesiyle tesis edilen [tabi­
at kanunları da denilen] âdetullah kanunlarına herkesten ziyade
riaver ve itaat ederdi. Düşmana karşı zırh giyer, '*Sipere giriniz!"
dive emrederdi. Yara alırdı, zahmet çekerdi. Ta tamamıyla İlâhi
hikmetin kanunlarına ve kâinattaki büvük fieri şeriata riayet ve
itaati göstersin.”12

8. Peygamberlerin Sıfatları
İslâm âlimleri, Allah İle kullan arasında aracılık yapan pey­
gamberlerde olması gereken bazı sıfatlar üzerinde durmuşlardır.
Onlardan beş tanesi şöyledir:
1. Fclanet: Zeki olmak demektir. Peygamber Allah'ın mesajını
insanlara İleteceği için, Allah’ın mesajını İyi anlaması ve in­
sanların anlayacakları şekilde aktarması, inkâr edenlerle mü­
cadele edebilmesi, onları ikna veya iham etmesi ancak onun
zeki olmasıyla mümkündür.
2. Emanet: Güvenilir olmak demektir. Peygamberler, hem
Allah'ın hem de insanların kendilerine güvendiği kimseler­
dir.
3. Tebliğ: Allah'ın vahyettiği hakikatleri, emirleri, rıebiylen
gizlememek: olduğu gibi aktarmak demektir. Peygamberler,
Allah tan almış oldukları emirleri insanlara mutlaka ulaştır­
mışlardır. Hiçbir şey gizlememişler ve hiçbir şey de ilâve et­
memişlerdir.
4. Sıdk: Doğru olmak dernektir, Peygamberler, Allah'ın vahyi­
Jhııu
ni tebliğ konusunda olsun, beşeri münasebetler konusunda Em
olsun asla yalan söylemezler. 75

5. İsmet: Peygamberlerin Allah tarafından günah işlemekten

korunmasıdır. Peygamberler, örnek kişiler olarak gönderildik­
leri için günah ve kötülüklerden korunmuşlardır ehl-i sünnet
âlimlerine göre ismet yalnızca peygamberlere has bir sıfattır.
42. Lkdiiızzaırıin Said NursE, Lcnı’alir, AJünbaşak Neşriyat, s. 83. (lsriâzc Risalesi.
9. İşaret.)
 9. Peygamberlerin Dereceleri ve UlüTAzm Peygamberler

Kuran-1 Kerim, hiçbir peygamberi ayırt etmeksizin bürün

peygamberlere İmanı farz kılmıştır, Bu konuda iki aver şevledir:
“(Peygamber ve müminler) hepsi Allaha, meleklerine, kitabi a ri­
na ve peygamberlerine “Allah'ın peygamberlerinin hiçbirisinin
arasında ayırım yapmayız? diye iman ettiler.” (Bakara, 284)
"(Biz, peygamberlerden) bir kısmına iman eder, bir kısmını
inkâr ederiz? diyenler ve böylece bunun (İman İle küfrün) arasın­
da bir yol tutmak İsteyenler yok mu, işte bunlar gerçek kâfirlerin
ta kendileridir? (Nisa, 150, 151)

Her ne kadar peygamberler, peygamber olma yönünden eşit

İseler de, aralarında fazilet yönünden derece farkı vardır. Bu ko­
nuda iki ayer şöyledir:
"Gerçekten biz, peygamberlerin bir kısmını, diğerlerinden
üstün kıldık? (Isra, 55)
*0 peygamberlerin bir kısmını diğerlerinden tıstım kıldık,
Allah, onlardan bir kısmı ile konuşmuş, bazılarını da derece de­
rece yükseltmiştir? (Bıkara, 253)

Peygamberler içinde ülii’l-azm peygamberler, peygamberle­

rin cn üstünleridir.
Ülü’l-azııı peygamberler, vazifelerini yerine getirirken kar-
[land
kül şılaştıklan zorluklara karşı yılgınlık göstermeden fevkalade bir
76 direnç ve sabır gösteren peygamberlerdir Ahkaf Suresi nin 35.
avetinde "Resullerden ülü'l-azm sahiplerinin sabrettikleri gibi
sen de (karşılaştığın zorluklara) sabret T buyrulur.
Âlimler başta Peygamberimiz (sav) olmak üzere İbrahim,
NuhT Musa ve İsa Alev his selâmların üİiTl-azm ve en üstün pey­
gamberler olduklarını söylemişler ve buna iki ayeti delil olarak
zikretmişlerdir:
 "O, dini doğru uygulayın, onda ayrılığa düşmeyin, diye henı
Nuh'a tavsiye ettiğini hem sana vahycylediğim izi hem İbrahim'e,
Musa'ya ve İsa’ya tavsiye e eriğimizi sizin İçin de şeriat kıldı."
(Şûra, 13)’Hatırla o zamanı kİ biz peygamberlerden tırnaklarını
almıştık. Senden de Nuh’tan da İbrahim'den de Musa İle Mer­
yem oğlu İsa’dan da" (Ahzab, 7)°

10, Hz, Muhammed (sav) Peygamberlerin En Büyüğüdür

OluVazm peygamberler bürün peygamberlerin en üstün­
leridir Onlar içinde ise en büyük peygamber, Peygamberimiz
(sav)Hir. Âlimler buna dair bazı deliller zikretmişlerdir. Onlar­
dan bazdan şöyledir:
1. Kuranda ’Biz seni âlemlere rahmet olarak gönderdik?
(Enbiya, 107) buyrulur, O âlemlere rahmet olunca bütün
âlemlerden üstün olması gerekir. Diğer peygamberler de bu
âlemlere dahildirler.
2. Bürün peygamberler kendi kavimJerme, Peygamberimiz
(sav) ise, bütün insanlık âlemine gönderilmiştin Kur anda
"Biz seni bütün insanlara ancak müjdeleyin vc korkutucu
olarak gönderdik," (Scbe, 28), 'De İd: Ey insanlar! Ben si­
zin hepinize, göklerin ve yerin sahibi olan Allah’ın elçisiyim"
(A’raf. 158) buyrulur. Onun risaleri umumi olduğu için mer­
tebesi de daha yüksektir.
JkiriLi
hu
3. Bütün peygamberlerin peygamberliği belli bir zamanı kapsar. 77
Peygamberimiz (sav)’in peygamberliği ise kıyamete kadar de­
vam edecektir. Onun şeriatı kendisinden önceki bütün pey­
gamberlerin şeriaclarmı neshetmiş, hükümlerini kaldırmıştır.

4. Miraç mucizesi yalnızca ona ihsan edilmiş ve O, Mescid-i

Aksa'da bütün peygamberlere imam olmuş, namaz kıldırmış-
43. Bkz. Aliyyul-Kari, Kıkh-ı Lkbcr Şerhi, Çagn yy. 1296.
 tır. Bütün peygamberlere imam olması, O nun büyüklüğünü
gösterir.
5. Sahih bir hadisçe Peygamberimiz (sav) Ben kıyamet gününde
Âdem oğullarının efendisi vim (...) Bürün peygamberler ben im
sancağım altında olacaklar" buyurmuştur1'1. Bu hadis açıkça
onun bütün peygamberlerin üstünü olduğunu gösterir.
6. Ümmer-i Muhammed hakkında Kur anda “Sizlcr İnsanlar İçin
çıkarılmış en hayırlı ümmetsiniz.” (AJ-İ İm ran, 110) buyrulur
Ümmet-İ Muhammed ümmetlerin en hayırlısı olursa bu üm­
metin peygamberi det bürün peygamberlerin en üstünü olur

İkinci Kısım
Risalet-i Mulummcdiye (asm)
Rkalec-i Muhammed iye, Muhammed (as) m peygamberliği
demektir. Bu bölümde yalnızca Peygamberimiz (sav)'itt risalec i
üzerinde durulacaktır.

A. Peygamberimiz (sav)’in Risalec Ciheti (Şahs-ı Manevisi)

Daha önce de açıkladığımız gibi başta Peygamberimiz (sav)
olmak üzere bütün peygamberlerin risalec, ubudiyet ve beşeri­
yet olmak üzere üç yönleri vardır. Bu üç özelliğinde kendilerine
[land
mahsus durumları vardır.
kın
7B
Bir padişah insan olma yönüyle, diğer insanlardan farklı de­
ğildir. Fakat o, padişahlık sıfatları yönünden diğer insanlardan
ayrılın Peygamberimiz (sav)'in peygamberlik yönü ile insan
olma yönü de bundan farklı değildir.
Üstad Bediüzzaman, Peygamberimiz (sav)’in risale t yönünü
şöyle tasvir eder:

-H. Tirmizi. I c is iril’]-Kufin, hn; 3 Miisned'i Ahmcd. c. ],s.2ülh295-

 "O burhanın manevî şahsiyetine bak: Yeryüzü bir mescid,
Mekke bir mihrap, Medine bir minber, o apaçık burhan [delil]
olan Peygamberimiz aleyhissalarü vesselam bürün ehl-i imana
İmam, bürün İnsanlara hatip, bütün enbiyaya reis, bürün evliyaya
scyyid? bütün enbiya ve evliyadan mürekkep bir zikir halkasının
başkanı (ser zakiri)dir,’M
Bu tarifte “Yeryüzü bir tncscid" “bütün İnsanlara hacıb" ifa­
desi Peygamberimiz (sav)1 in bürün dünyaya gönderilmiş bir
peygamber olduğuna, “Mekke, bir mıhrab” Kabe Mekke'de ol­
duğundan ve namazda o tarafa yönelmeye, “bütün chl-i imana
imam ' ifadesi Peygamberimiz (sav)’İn hayatın her alanında üm­
metine önder ve örnek olduğuna İşarettir. "Medine, bir min­
ber" ifâdesi, Islâm’ın Medine den bütün dünyaya yayıldığına
işarettir. Çünkü minber, tebliğ makamıdır
Onun bütün peygamberlerin reisi olması, bürün insanlık
âlemine gönderilmiş olmasındandır. Yukarıda Peygamberimiz
(sav)’in bürün peygamberlerin üstünü ve başkanı olduğundan
bahsetmiştik.
Evliyanın seyyidi olması, onları, getirmiş olduğu Kuran
ve sünnetle terbiye etmiş, yetiştirmiş olmasından dolayıdır.
Âlimler, velilerin gösterdiği kerametleri, o velinin bağlı olduğu
Peygamberin mucizesi olarak kabul ederler. Çünkü veli, velayet
makamına bağlandığı peygamber sayesinde çıkabilmiştir.
İkin-Li
hu
B, Peygamberimiz (sav)’in Peygamberlik Delilleri 79

Peygamberimiz (sav\ Allah'm son peygamberidir, O da,

kendisinden önceki peygamberler gibi, peygamberliğini isbat
etmek için başta en büyük mucize olan Kur an olmak üzere, sa­
yısız mucizeler göstererek peygamberliğini isbat etmiştir. Fakat

45lBkz Bcdiüzzjjııjn Said NursL ZfiLfîkar, Ainnbaşık Neşriyat, s. 321 ( 19- Söz, 1.
Rcşha)
 Peygamberimiz (sav)’in, risale e delilleri, yalnızca mucizelerine
münhasır değildir. Önyargısız olmak şartıyla araştırma yapan
herkes, onun bürün hareketlerinden, fiillerinden, hallerinden,
sözl erinden, ahlâkı n dan, o n un doğrul u ğun u ve ci dd İye tini anla­
yabilir, Hatta meşhur Yahudi âlimlerinden Abdullah İbn-i Selâm
gibi bazı zatlar, yalnızca onun sımasını görmekle. "Şu sımada ya­
lan yok, şu yüzde hile olamaz T diyerek imana gelmişlerdir,
Bazı âlimler, peygamberlik delillerinin ve mucizelerin bin
kadar olduğunu söylemişlerse de binlerce peygamberlik delilleri
vardır.
Burada Peygamberimiz (sav)'in peygamberlik dd illerinden
yalnızca sekiz tanesi üzerinde duralım.
■9

1. Peygamberimiz (sav)'in Şahsı

Kur an-1 Kcrİm’dc "Ey insanlar! Size Rabbin izden bir burhan
(delil) geldi. Ve size açık bir nur indirdik/' (Nisa, 174) buyrulur,
Bu ayette “burhan* ile kastedilen Peygamberimiz (sav), nur ile
de kastedilen Kur’ân’dır. Peygamberimiz (sav) hem Allah'ın var­
lığına birliğine hem de kendi risaletinc en açık delildir.
Peygamberimiz (savVin hayatı boyunca hiçbir yalanı görül­
memiştir. Dost ve düşman herkes onun güzel ahlaklı olduğunda
ittifak etmiştir. Ümıııi olduğu halde insanlık âlemine yüksek ilmi
hakikatler getirmiştir. Dinini tebliğ ederken kimseden korkma­
[land
kın mış, tehditlere veya para, makam gibi tekliflere aldırış etmemiştir.
80
Kendinden son derece emin bir şekilde vazifesini ifa etmiştir. O,
Allah’ı herkesten daha çok tanımış, sevmiş ve korkmuş, ibadetler­
de herkesten en ilerde olmuştur. Getirdiği dinin bütün kuralları­
na herkesten daha çok uymuştur. Yaptığı her şeyi Allah rızası için
yapmış, dünyevi, şahsi hiçbir menfaat için hareket etmemiştir.
Bütün bu durumlar, onun hileye yalana tevessül etmediğini,
davasında samimi ve doğru olduğunu gösteren del ille rinde nd ir.
2. Asr-ı Saadet
Bundan 1400 sene önce Peygamberimiz (sav), büyük bîr İn­
kılap gerçekleştirdi. O, Cahil iye Dönemini bütünüyle ortadan
kaldırıp, Kuran ve sünnete göre şekillenmiş, yepyeni bir top­
lum, (bir ümmet) oluşturdu. Ondan önce putlara tapan müşrik
İnsanlar, gece namaz kılan, gündüz oruç tutan İnsanlara dönüş­
tüler. Kızlarını diri d İri toprağa gömen İnsanlar, karıncaya bile
ayak basamaz hale geldiler. Cahil, okuma yazma bilmeyen be­
devi insanlar, İslâm kültür vc medeniyetini oluşturdular. Bütün
insanlık âlemine örnek İnsanlar oldular,
Peygamberimiz (sav)’in gerçekleştirdiği bu inkılap dünya ta­
rihinde tektir. Eşi ve benzeri yoktur. O, bu inkılabı şahsı gücü
vc kuvvetiyle değil, Allah'ın yönlendirmesiyle, yani risale tiyle
gerçekleştirmiştir. Bu yönüyle cahilîye döneminin, asr-ı saadete
dönüşmesi, onun risaletinc delildir.

3. Kur an
Kur’ân, Peygamberimiz (sav)'in en büyük mucizesidir. Pey­
gamberimiz (sav) bir hadisinde ‘'Peygamberlerden her bir pey­
gambere insanların iman etmesi için (Allah tarafından) mutlaka
mucizeler verilmiştir. Bana verilen mucize ise Al lalı ın bana vah-
yettiği Kur andır. Bu yüzden kıyamet gününde tabi leri en çok
olanın ben olacağımı umuyorum?"
İktrKİ
Em
Peygamberimiz (sav), Kur an la etrafındaki insanlara mevdan Sİ
okumuş, onlan Kur an ın bir benzerini yapmaya davet etmiştir. On­
lar edebil atta (belagat ve fesahatte) en ileri seviyede oldukları halde,
tınımı ve şiir bilmeyen Peygamberimiz (sav) e muaraza edememişler­
dir. Bu hal Kuran in mucize olduğunu gösteren delillerden biridir.
^Kitaplara iman” kısmında Kur anla ilgili izahlar ele alınacaktır.
46» Buhari. Kjrabu.l-Fcd.aj liî l-Kıırin, BaK 1 / Mndin^ Kitıbul-lman, Bab,. 0P hnz 15Z
 4. Şeriat

Şeriat, toplumda uyulması gereken hukukî kurallar demektir.

Peygamberimiz (sav), ümmî olduğu halde krt, aile ve top­

lum hayatıyla ilgili hukuk kuralları ortaya koydu. Bu kurallar,
Kut ândan, onun sözlerinden, fiil ve hallerinden ortaya çıkıyor­
du* Bu hukukî kurallar, 14 asır boyunca milyonlarca İnsanı adi­
lane bir şekilde idare etti.
İslâm hukukunun (şeriatın); şahsi hayan, aile hayatını, top­
lum hayatım, millet hayat mı bütünüyle kuşatan bir yapısı vardır.
Bu yapıda yemek yeme adabından, milletlerarası hukuka varın­
caya kadar her hükmün birbiri yİ e mükemmel bir uyum içinde
olduğu görülür. Islâm şeriatının 14 asır öncesinden söylediği
bazı konulara bugünkü medeni milletler ancak yüzyıllar sonra
erişebilmişlerdir.
Ümmî bir zatın hukuk kuralları ortaya koyması vc asırlar
boyunca insanları adilane idare etmesi mûcizevî bir olaydır ve
Peygamberimiz (sav)'in risaletıne delildir.

5. Alimler vc Evliyalar

En büyük liderler, lider yetiştiren liderlerdir. Peygamberimiz

(sav) ümmetinin lideri olmakla beraber, hem kendi zamanında
[land hem de sonraki zamanlarda insanlık âlemine önderlik edecek
ktıı
82 1 ide 11 er ye tişti rm iştin On un u m met inden çı kan , î ıı ı am -t Azam,
İmam Şafî, İmanı Malik, İmam Gazali, İmam Buharı, İmanı
Müslim, İmam Eş'arî gibi binlerce dahi âlimler ümmete ilmi
alanda yol göstermişlerdir.

Yine onun ümmetinden, Abdulkadir Ceylan i, Şcvh Şazcli,

Mevlâna,Şah-ı Nakşıbend, İmam Rabbani gibi binlerce evliyalar
da manevi alanda ümmete vol göstermişlerdir. Onlar hem Pcv-
gam berimiz (sav)’i tasdik etmişler, hem de ümmete onuıı hak
pcygamber ol duğ unu. deli ileriyle ispat e tm i s, gös tcrmişlerdir.
Âlimler ve evliyaların, Peygamberimiz (sav) sayesinde ilim­
de ve maneviyatta yüksek mertebelere çıkmaları, Peygamberi­
miz (sav)'in asaletini tasdik etmeleri, etraflarındaki insanlara
da İspat ermeleri, bu konularda irtifak etmeleri Peygamberimiz
(sav) in hak peygamber olduğunun delillerındendir*

6. Önceki Peygamberler
Âdem (as)'dan Peygamberimiz (sav)e kadar binlerce pey­
gamber gelmiştir. Onlar mûdzektiyle, kitaplarıyla, ahlaklarıyla
davalarını ispat ederek insanlara rehber olmuşlardır. Geçmişteki
bütiin peygamberler, lisan-ı halleriyle Peygamberimiz (sav)'in
risale tine delildirler. Çünkü Musa ve İsa (as) gibi peygamberle-
re, peygamber dedirten bürün hasletler, mûcizckr, deliller, tari­
hin şahadetiyle en mükemmel şekliyle Peygamberimiz (sav) ele
de vardır, Diğer peygamberleri inkâr etmeyen. Peygamberimiz
(sav)’in asaletini de inkar etmemelidir.

7. Kutsal Kitaplar
Peygamberimiz (sav) in risaktinin en büyük delillerden biri
de onun risakriııi, daha önceki Tevrat, Zebur, İncil gibi kutsal
kitapların haber vermiş olmasıdır. Bu hakikat Kur an'da da açık­
Jl'.niLi
ça bildirilmiştir. Mesela bir ayet şevledir: "Kendilerine kitap Em

verdiklerimiz onu (ahir zaman peygamberini), öz oğulların e ta­ 83

nıdıkları gibi tanırlar. Buna rağmen onlardan bir grup bık bik
gerçeği gizlerler? (Bakara, 146)
Hüseyin Cisrî, (rahmerullahi aievh), ‘lRisale-i Hamidiye"
adlı kitabında Tevrat ve Incil'den Peygamberimiz (sav)Ün ri-
saletine dair yüz on delil çıkarmıştır. Muhtemelen bu kısımlar
bu kutsal kitapların tahrif edilmesinden, bozulmasından Önce
 daha çoktu. Islâm âlimleri bu kutsal kitaplarda Peygamberimiz
(sav) e dair delilleri çıkararak ehli kitap insanlara Pevgamberi­
miz (sav)’in rİsalerim ispat ermişlerdir.

8. Peygamberimiz (sav)’in M ûc İzclen

Mucize Allah'ın peygamberlerine peygamberliklerini ispat

etmeleri için verdiği olağanüstü şevlerdir. Peygamberimiz (sav) e
de pek çok mucize ihsan edilmiştir,
İslâm İlimleri bu mucizelerin bin kadar olduğunu söylemiş­
lerdin Onlardan bazdan geçmiş ve gelecekten verdiği haberlerle
ilgilidir. Bazdan ağaçların, taşların dile gelerek onun risale t ine
şehader etmeleriyle ilgilidir. Bazıları hayvanların onun risaleti-
ne şehadet etmesiyle İlgilidir Bazıları yemeklerin, suların bere­
ketlenmesiyle ilgilidir Bazdan ölülerin dirilmesi, hastaların şifa
bulmasıyla İlgilidir Bu mûcızelerin içinde en mühimi Kur an ın
da haber verdiği miraç ve şakku kamer mûcizclcridm
Peygamberimiz (sav)’in izhar ettiği bu mucizeler meşhur ve
sahih hadis kitaplarında nakledilmiştir. Bazı âlimler bu konuda
müstakil eserler tel i t etmiştir?"
Kadı lyaz, Şıfa-i Şerif adlı kitabında, Hazretti Abdullah İbn-i
Ömer’den haber veriyor ki:

Bir seferde Resul-i Ekrem AJevhissalâtü

/ Vesselamın
" ■ vanına
/
[land
kın bir bedevi geldi. Ona "Nereve gidiyorsun?' diye sordu. Bedevi
Sd
’Aileme1 dedi. Peygamberimiz (sav), ’Ondan daha hayırlı bir şey
istemez misin?’ dedi. Bedevi de O nedir?’ dedi. Peygamberimiz
(sav), ’Allah’tan başka ilah olmadığına, onun bir olup şeriki, or­
tağı olmadığına, Muhammed’in onun kulu ve resulü olduğuna
şehader getirmendir dedi. Bedevi Bu şehâdete şâhid nedir?’
■; . Lstad Bcdiiızzunan, "Muazar-[ AhmcdR'c” 19. Mektup Risalesinde
Peygamberimiz \ sav)1 in Jüt) mucizesini izah eder.
dive sordu. Peygamberimiz (sav), ‘Vadi kenarındaki şu S em Lire
ağacı şahid olacak” buyurdu.
tbn-i Ömer der ki; “O ağaç verinden sallanarak çıktı, yeri şak
erci, yardı, ta Resul-İ Ekrem Aleyhissalârü Vesselamın yanma ka­
dar geldi. Üç defa, Resul-İ Ekrem Aleyh İssal ât ü Vesselam, o ağacı
kendi rİsaletinİ şehadete davet etrî. Ağaç da onun doğruluğuna
şchadecccri. Sonra emretti ağaç yine yerine gidip yerleşti."
Bedevi bu mûdzcyi görünce 'Ben kavmimc döndüğümde
eğer sana iman erme konusunda bana tabı olurlarsa, onların
hepsini sana getiririm. Eğer itaat ermezlerse, ben senin yanına
gelir ve seninle beraber olurum*4* dedi.

Jl'.niLi
Em
R5

4R. BcdiuzzamiJi Said Bfurri, Züitikaır. AJtınbaşak Ncşriyar. s, 25(19. Mektup’

Kadı ivaz, Şifa-ı Şerif, Bedir y, s. 2 94, Süncn-i Darimi. Mukaddime, Bab. 4, hn; 1(4
M

MÖ
 ÜÇÜNCÜ ESAS

KİTAPLARA İMAN
Kitaplara İmanın diğer iman esaslarıyla çok yakın bir İrtibatı
vardın Şöyle ki:
Kitabı indiren Allah olduğu için bu esas Allaha imanla, me­
lek aracılığıyla peygamberlere indirildiği için meleklerle, pey­
gamberler aracılığıyla insanlara tebliğ edildiği için peygamber-
ferle, âh İ red haber verdiği için âh i rede irtibadıdır.

İslâm âlimleri kitaplara imanı anlatırlarken konuyu suhııflar

ve kitaplar olarak iki kısma ayırmışlardır.

A. Suhuf
Stıhuf, kitap manasına gelen "sahıfeTtın çoğulu olup Tevrat,
Zebur, İncil, Kufin ismi verilen dört büyiik kitabın dışında,
peygamberlere indirilmiş olan kitapçıklara denilir.
Suhuflann, 100 sayfa olduğu rivayet edilmiştir. Ebû Zer (ra),
şöyle der:
Ben, peygamber (say)'e "Ya Resûlallah! Allah kaç kitap in­
dirdi?" diye sordum. O da * 104 kitap. Şife 5ü sahile, îdrise 30
sahile, İbrahim’e İÜ sahile, Musa’ya da Tevrat’tan önce J 0 sahile
indirildi. Ve (ayrıca) Tevrat. İncil, Zebur ve burkan (Hak ile ba­
tılı birbirinden ayıran Kur in) indirildi.'’ buyurdu.19
49. İmam Suyuti. kd-l Jüttü I-Mensur, Darü’l-I-ikı, Beyrut, 1993* c. 8, s. 489. Fahrcddin
Kâzı Tefsirinde Âdem (as)'z da 10 suhut verildiğini zikreder. Bkz. İctsir-L Kebir
Tercümesi, .Vkçağ y, c. 23, s. 89.
 Bu suhufların hiç biri günümüze kadar gelmemiştir. Bu yüz­
den onların muhtevası/içeriği hakkında bir şey bilmemekteyiz.

B. Kitaplar

L Tevrat
“Kanun, Şeriat” manasına gelen Tevrat, Musa (as) a indi­
rilmiş kutsal kitaptır, Tevrat bu gün Eski Ahit denilen kitabın
yalnızca bir bölümünü oluşturur. 1 evrat, Musa (as) zamanında
indiği gibi kalmamış, zamanla tahrif olmuştun Şöyle kİ:
Musa (as) zamanında Tevrat tek nüsha idi. Ezberleme gele­
neği yoktu, Çoğaltılmam tşu. Ancak 3 veya 7 senede bir ahit san­
dığından çıkarılıp halka okunması Hz. Musa tarafından vasiyet
edilmiştir,**
LÖ. 605 yılında Buhtunnasır, Kudüs'ü işgal edince bütün
Tevrat nüshalarını yaktırdı. Yüz yıl sonra Üzeyir (as) onları ez­
berlediğini söyledi ve tekrar yazdırdı. Sonra Romalılar, Eilistin i
İşgal ederek Tevrat’ın nüshalarını tekrar yok edip ortadan kaldır­
dılar. Bunun neticesinde Yahu d iler onu yeniden ortaya koydu­
lar. Ancak onların bu işi hangi esasa göre yaptıkları bilinmemek­
tedir. Bu itibarla Tevrat’ta, aslında olmayan şeylerin bulunması
ve önceki şeklinde bulunan kısımların noksanlaştırılmış olması
yadı rgan m amalidir?1

Tevrat ın yakılması, yok edilmesi, kaybolması, sonra tekrar

bulunması, o zamanlarda kitap çoğaltmanın zor oluşu, yazanla­
rın bilmeden yanlışlıkla veya kasten bazı ibareleri eklemeleri, çı­
karmaları gibi durumlar Tevrat'ın bozulmasını netice vermiştin
50. Prof, Giınay i ürocr, Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi. Ocak y, Ank. 1938.i. 127
51. DinbilimJcri Akademik Araştırma Dergisi, Vll (21107), sayı: 3, s. 159. (Kur'kn-ı
Kerim 11c Diğer S t miri Kitapların/Sayfaların Karşılaştırmak Kası Bir Jarihi.
Muhammed HamidrtUah (Çcv: öaJıaırİH Darımı)
 Tevrat’ın tahrif edildiği bizi Yahudi ve Hıristiyanlarca da iti­
raf edilmiştir. Tevrat’ın tahrif edildiğine dair pek çok örnek ve­
rilebilir. Mesela, Allah'ın 6 günde kâinatı yaratıp 7, gün İstirahat
ettiği. Hz. Yakut’un Allah’la güreştiği ve Allah’ı yendiği. Musa
(as)’ın kardeşi ve bir peygamber olan Harun (ıs)’m altından
buzağıyı yapıp İnsanları buna İbadete davet ettiği* Lux (as)’ın
kızlarının babalarını sarhoş ettikleri, Davud (as)’m zina ettiği
gibi çirkin olaylar açıkça lcvratm tahrif edildiğini gösterir. Bu
konuda örnekleri çoğaltmamız mümkündür

2. Zebur
Zebur, Allah tarafından Davud (as) a indirilmiş bîr kitaptır
B i r ayet te ** 13a vu d a d a Z e bu r u ve rm i şri k .* (N İs a. 163) buy r ul u r.
Zebur hakkında Kur’ân ve sünnette fazlaca bir tafsilat verilme­
miştir
Bir kısım âlimler "Zebur, hep nasihatlerden ve ilahilerden
ibaret olup, onda şer'İ hükümler, kanunlar yoktu, Davud (as) da
Israiloğullannın daha önceki peygamberleri gibi, Musa (as)ın
şeriatıyla amel ermiştir" demişlerdir^
Zebur da, Tevrat gibi bu gün Eski Ahır denilen kitabın bir
bölümünü oluşturur.

3. İncil
“Müjde" manasına gelen İncil, İsa (as) a indirilmiş kutsal ki­
taptır.
İsa (as) kendisine vahyedilen İncil i insanlara tebliğ etnıişT fa­
kat onun tebligatı yazıya geçirilmemişti. Onun semaya kaldırıl­
masından sonraki dönemlerde H iristi van lar arasında ihtilaflar
çıktı. Ona bir peygamber di ve n ler olduğu gibi, ifrat edip ilah

5Z Cevdet Kısas-ı Enbiya, Bedir Yay.. İsıinbul, 11, s. 36.

olduğunu, Allalı m oğlu olduğunu savunanlar da oldu. (Önce­
leri Hrisriyan düşmanı bir Yahudi iken, sonra Hrisriyan olup
Hrısriyanlann içine giren Pavlosun Hrisriyanlığın bozulmasın­
da büyük bir rolü vardır. Teslis İnancını Hıristiyanlığa Pavlos
sokmuştur.) Çok sonraları şifahi olarak anlatılan şeyler yazıya
geçirildi. Fakat şifahi olarak anlatılan bu rivayetler birbirinden
çok farklıydı ve bu yüzden onlarca İncil nüshası ortaya çıktu

Roma imparatoru Konstantin putperest İken Hıristiyanlığı

kabul ecri. Fakat o teslis -yani baba, oğul, Ruhu’l-Kudüs inan­
cını savunuyordu. Hıristiyanlar arasındaki ihtilafı kaldırmak
amacıyla miladî 325 yılında lzniktc 2048 piskoposu topladı.
Bu toplantı tarihlere İznik Icons İli olarak geçti. Bunlar içinde
teslis inancını savunan Pavlosun fikrinde olan 318 kişi vardı.
Kral Konstantin, teslis inancını kabul ettiğinden, azınlık olan
318 kişiyi destekledi ve 40-50 İncil içinden teslis inancına uy­
gun Matta, Markos, Luka ve Yuhanna isimlerini taşıyan 4 İncil
seçildi. Bu 4 İncirin seçilmesinden sonra diğer İnciller yasaklan­
dı. Isa (as)’tn bir ilah olmadığını söyleyenler aforoz edildi veya
cezalandırıldı.

Zamanla teslis anlayışı bürün Hıristiyan lar arasında yay­

gınlaştı ve o zamana kadar pek çok Hıristiyan1 m kabul ettiği
Allah’ın birliği ve İsa (as)’m peygamber olduğu anlayışı unutul­
du. Böylelikle Hıristiyanlık, bozulmuş oldu?1

Barnaba İncili
Barnaba, Hz. İsa (as)'ın havarisi idi. Onun yazmış olduğu İn­
cil de yasak kitaplar içine dahil edildi. Yüzyıllar boyunca yasak
$3. Muhammed Lbu Zehra, Hriscryanlık Özerine Konferanslar, bikir y,
İstanbul, s. 230. liu 4 indilerin hiçbiri İsa ( asj’ın dili olan İbranîcc değil. Latince
yızılm ıstı ve dördü de Isı (as !'ıtı hayal hikâyesi (biyografisi! şeklindeydi.
haber verir.

Muharref Kitaplar Hakkında İslâmî Hükiim

Buraya kadar aktardığımız deliller açıkça bu kitapların tahrif

edildiğini ortaya koymaktadır. Bununla beraber bu kitapların
içinde hala Allah kelâmı olan bazı kısımlar da vardır. Bu durum­
da bu kitaplara yaklaşımımız ne olacak?
Bu muharref (tahrif edilmiş, bozulmuş) kitapları muhteva
yönünden üç kısma ayırabiliriz:
a. Bu kitaplarda Kur âna ve sünnete uygun olan kısımları bizde
tasdik eder* kabul ederiz.
b. Bu kitaplarda Kurana ve sünnete muhal i t olan kısımları
-mesela İsa (as) ve Üzcyir (as)'a Allah’ın oğlu demeleri gibi
kısımları- reddederiz.
C* Kurana ve sünnete uygun m udun değil midir, bilemediği­
miz konularda onları tasdik de etmeyiz, red de etmeyiz?*

54. Bluz. Mamur Ali Nasıf, tr-J’ac, Pamuk y, c. 4, s. 49 / Mutınckfuri. Tuhfarnı'L

Alıtczi. Daru'î-KıinjbuT llmhyc. Beyrut, c. 370.
55. Buharı. Kirabut-Tcfsir. Bab, 11.
 Pe ygam ber i m i z (s av)’ i n bu t av siy es i yanlış 11 kla, d oğru olan bi r
şeyi yalanlamamak, batıl olan bir şevi de, tasdik ermemek için en
doğru yoldur. Bir rivayette Peygamberimiz (sav) onlara şu ayeti
okumayı tavsiye ermiştir: '"Biz, Allah'a ve bize indirilene; İbra­
him, İsmail, İshak, Ya’kub ve onun torunlarına indirilene, Musa
ve kaya verilenlerle Rableri tarafından diğer peygamberlere ve­
rilenlere, onlardan hiçbiri arasında fark gözetmeksizin inandık
ve biz sadece Allaha teslim olduk5 deyin? (Bakara, 136)

4. Kur an
Alimler, KurWi şöyle tarif etmişlerdir: Yİice Allah tarafın­
dan Cebrail vasıtasıyla son peygamber Hz. Muhammed e, bürün
insanlara tebliğ edilmek üzere Arapça olarak indirilmiş, bize ka­
dar tevatür yoluyla nakledilmiş, mushaflarda yazılı, Fatiha suresi
ile başlayıp Nâs suresi ile sona eren ilahi kelâmdır.

Kur'ân, J14 sure, yaygın görüşe göre 6666 ayetten İbarettin

Kuran tahrif edilmemiş, edilememiş tek kutsal kitaptır. O
nasıl inmiş ise bu zamana kadar o şekilde gelmiştir.

Kuran-ı Kerimin Günümüze Kadar Tahrif Edilmeden

Gelmesi
Peygamberimiz (sav), kendisine gelen ilk vahiyden son vahye
kadar bütün sure ve ayetleri yazdırıp, muhafaza altına aldırmış­
tır. Kendisine bir vali iv geldiğinde» hemen bir vahiy kâtibi çağı­
rıyor ve yazdırıyordu. Yazma işi bitince onu tekrar okutturuyor,
hata varsa düzeltiyordu. Her yeni gelen ayetin Kur ân'ın bütü­
nü içindeki -yazılacağı, yerleştirileceği- yeri kâtiplere söylüyor,
diğerleri gibi onlar da kaydediliyordu, ayetlerin veya surelerin
yazılmasından sonra, nüshalar çoğalttırılıyor ve Müslümanlar
arasında yayılıyordu. Ayrıca, Peygamberimiz (sav''1 sahabelere,
Kur in'i, namazda olsun namaz dışında olsun ezberlemeleri ve
okumaları için pek çok teşvikte bulunuyorduk

Peygamberimiz, Medine ve hicret ettikten sonra, her vd

Ramazan avında, Cebrail (as)la karşılıklı Kuranı baştan sona
okurdu. (Bu okumaya "arza" denilmiştir.) Vefat etmeden önceki
Ramazanda İse, KuCân’t baştan sona İki defa okumuştur?7
Peygamberimiz (sav), hayattayken bütün sure ve ayetleri
yazdırmışa, fakat onları bir kitap haline gerimi emişti. Hz. Ebû
Bekir (ra), Kur an* ■ n, M us haf (bi r ki tap) halinde cop la nm ası n ı
emretti. Bunun için vahiy kâtibi Zeyd b. Sabit (ra) görevlendirip
di. Zeyd, yazılı sure ve ayetleri sahabelerden topladı. Bu konuda
çok titiz davranıyor, yazılı metni getiren şahıslardan bu metnin
Peygamberimiz (sav)'in gözetiminde yazıldığına dair iki şahit is­
tiyordu. Neticede bir yıl kadar titiz bir çalışma sonunda Kuran
bir Mushaf haline getirildi. Bütün sahabeler de bu Mushaf’ta
eksik veya fazla bir şey olmadığında ittifak ettiler.

Hz. Osman (ra)’ın hilâfeti zamanında bu Mushaf'tan çe­

şitli nüshalar kopya edilerek vilayetlerin merkezlerine gönde­
rildi. Onlardan şu anda bir nüsha İstanbul'da (ki bu önceden
Medine de idi), bir adet Taşkent‘tc (bunu Tim tirittik Şam'dan
getirmiştir), bir tanesi de Londra India Offîca Kütüphanesi ndc
bulunmaktadır ki onlar (İngilizler) bu nüshayı, l857Jde işgal et­
tikleri zaman Delhi‘deki Moğol sultanlarının kütüphanesinden
gasp etmişlerdir.** n
Hz. Osman döneminde çoğaltılan Kur‘ânlar esas alınarak,
Kuran nüshalarının sayısı çoğaltıldı ve bunlar bütün İslâm
âlemine yayıldı. Bu yayılmada Müslümanlar çok hassas ve titiz
56. Muhsin Demirci, Tefsir Usulü. İFAV.s, 70 vd_
57* Bahiri, Fcdailü’l-Kurân, Bab, 7.
58. Muhsin Demirci, age. s. 77 vd.
 davranarak Kur an a ne eksik ne de fazla bir şev Yazmadılar. Bu­
nun en büvük del İJ i, dünyadaki bürün Kur anların harfi, harfine
aynı olmasıdır.
Bürün bunların neticesinde, Kur’ân, Peygamberimiz (sav)e
nasıl İnmişse aynı hal muhafaza edilerek bugüne kadar bozul­
madan gelmiştir. Hâlbuki diğer kitapların orijinal halleri muha­
faza edilememiştir.

Kur'ân Mucizedir
Peygamberler Allah ın emirlerini insanlara tebliğ ettiklerin­
de, kav İmlerin in iman etmesi için mucizeler göstermişlerdir.
Daha önce bahsettiğimiz gibi, Peygamberimiz (sav) de pek
çok mucize göstermiştir. Bu mûcizder içinde, Kur ân en büyük
mucizedir. Peygamberimiz (sav) şöyle buyurmuştun "Peygam­
berlerden her bir peygambere insanların iman etmesi için (Allah
tarafından) mutlaka mûcizeler verilmiştir. Bana verilen mucize
ise Allah ın bana vahyettiği Kurandır. Bu yüzden kıyamet gü­
nünde tabileri en çok olanın ben olacağımı umuyorum."”
Geçmişteki peygamberlerin mucizelerine, ancak o zaman
diliminde yaşayanlar şalı it olmuştur. O peygamberlerin vefat et­
mesiyle onların mûcizeleri de son bulmuştun Hâlbuki Peygam­
berimiz (sav) vefat ettiği halde, Kur atfın mûcizeleri,, kıyamete
Üçılndî
rjısu kadar baki kalacaktın Bu yüzden onun ümmeti, diğer peygam­
94 berlerin ümmetinden daha çok olacaktır.*1
İslâm âlimleri Kur atfın ınûcize oluşunu değişik yönlerden
ele almışlardır. Burada Kur’âıı'ın mucizevi birkaç yönüne işaret
edelim:
59. Buhari. Kitabul’Fedai Eiı]-Kuran. Bab, i /Müslim, Kitabül-îman, Bab. “0,kn: 152.
60. CchJcddin Suyuti, Kufârı İlimleri Ansiklopedisi. ( El-! si an Fi UlumiTKuran
tercümesi), Madvc Yay- c. 2, s. 307.
a» Kur’ân Edebî Yönden Mucizedir

Pe vganıbe rim iz in gönderildiği dönemde C e z İ re tu 1 -A rap

ahalisi arasında şiir çok yaygındı. Herkes şiirle meşgul oluyor, şa­
irler milli kahraman gibi kabul ediliyordu. Belagat o kadar tesir­
liydi ki, bazen bir şairin şiiriyle iki kabile savaşa tutuşuyor, bazen
de bir şairin bir şiiriyle savaşı bırakıyor, barışıyorlardı. Araplar,
her yıl panayırlarda şiir yarışmaları düzenliyorlardı. Bu yarış­
larda yedi şairin, yedi şiiri seçilmiş, akınla yazılarak Kabe'nin
duvarına asmışlardı. Bu yedi şiir daha sonra "Muallakat-ı Scba"
adıyla meşhur olmuştu.
İşte böyle bir zamanda, edebiyatın, b d agacin en rağbette
olduğu bir zamanda, Kuran, Allah tarafından Peygamberimiz
(sav) e indirildi. (Mıısâ Aleyhîsselâm zamanında sihir ve tsâ
Aleyh İssclâm zamanında tıp revaçta İdi; mûcizelerinın mühim-
mi o cinsten geldi. Peygamberimiz (sav) döneminde de edebi-
yar, belagat revaçta olduğundan, onun mûçizesi de belagat yö­
nünden mucize olarak geldi.)

Allah, Arap edebiyatçılarım, şairlerini, Kur’An'm en kısa bir

suresine benzer veya daha üstün bir söz söylemeye davet etti.
“Eğer kulumuza indirdiğimizden (Kurandan) bir şüpheniz var­
sa onun misli gibi bir sure getiriniz? (Bakara, 23) ayetiyle onlara
meydan okudu.

Edebiyatta en İleri seviyede olan o zamanki Arapkir, Kur atfın

bu meydan okumasına karşılık veremediler. Hatta ^Muallakat-ı
Seba" denilen şiirlerini, Kâbenin duvarından indirdiler. İşte
Arap şairlerinin Kur an’a karşı çıkamavışları, benzerini yapama­
mışı, Kuranın belagat yani edebi vat yönünden mûcize olduğu­
nu, Peygamberimiz (sav)'in sözü olmayıp, Allah kelâmı olduğu­
nu göstermektedir.
b. KıırWin Geçmiş ve Gelecekten Bahsetmesi Mucizedir
Kur Win en büyük mucizelerinden biri de, onun geçmiş ve
gelecekten haber vermiş olmasıdır. Şöyle ki:
Peygamberimiz, okuma yazma bilmediğinden, onun, kitap
okuyarak geçmişi öğrenmesi mümkün değildir, (Üstelik Arap­
ların yazılı kitapları yoktu. O dönemde Tevrat ve İncil de, Arap-
çaya çevrilmemişti.) Halbuki Kar'ân, Âdem (as), Nuh (as), İb­
rahim (as) gibi pek çok peygamberden, pek çok kavimden, pek
çok tarihi olaydan doğru olarak bahsetmiştir. Bugün yapılan
bazı tarihi araştırmalar, Kur an m haber verdiği bilgilerin doğru
olduğunu göstermiştir. Öyle ise, Kuran, Peygamberimiz (sav)'İn
değil, geçmişi bütün teferruatıyla bilen Allah'ın kelâmıdır.
Kur an, geçmişten bahsettiği gibi gelecekten de bahsetmiştir,
Mesela, miladı 613 (nübüvvetin beşinci) yılında Irani dar ve Bi­
zanslIlar arasındaki bir savaş oldu. Savaşı kanlılar kazandı. Bizans­
lIlar bu savaşta büyük bir bozgun yaşadılar. Mekke'de müşrikler
‘Bizans eh İd kitap olduğu halde putperest kanlılara yenildiler,
biz de bir gün sizi böyle tepeleyeceğiz’1 dediler. Bunun üzerine
Cenab-ı Hak, indirdiği bir ayette “Runılar en yakın bir yerde ye­
nildiler, Onlar bu yenilgilerinden bir kaç yıl sonra galip gelecek­
lerdir." (Rum, 2, 5) buyurdu. Gerçekten de daha sonra yapılan sa­
vaşta, Kur Win haber verdiği gibi Bizanslılar, kanlıları yendiler?1
Mekke daha fethedilmeden önce indirilen “Mescidi Harama
gireceksiniz" (Fetih, 27) ayetiyle. Mekke nin fethedileceği ön­
ceden haber verilmiş, bu haber aynen çıkmıştır. Yine Nasr su­
resinde ’’Allah’ın yardımı ve fetih (Mekke'nin fethi) geldiğinde,
insanların bölük bölük Allah'ın dinine girmekte olduklarını gö­
rürsün” (Nasr, 1, 2) buvrulmuş, hakikaten de Mekke fedıedil-
dikeen sonra, Arap yarımadasındaki İnsanlar bölük, bölük Islâm
dinine girmişlerdir.
61. J-Jmahh Hamdı Yazn. Hak Dini Kur an Dili, Azim Dağıtını, t. 6. s. 236.
 Kurân’m gelecekten verdiği haberler bunlarla da sınırlı değil­
dir. Bu konuda pek çok örnek vardır. Peygamberimiz (sav), ken­
di [iğinden geçmiş ve geleceği bilemeyeceğine göre, Kur an in,
geçmiş ve gelecekten verdiği haberler, onun, geçmiş ve geleceği
bilen Allah'ın kelâmı olduğunu gösterir.

c Kur’ân'm Bugünkü İlmi Buluşlardan Balı seçmesi Mucizedir

Bugün bilim ilerlemiş, geçmiş asırlarda bilinmeyen pek çok

yeni şeyler bulunmuştur Bilimin bulduğu bu yeni şeyleri, 1400
sene önce inmiş olan Kur’ân da haber vermiştir,

Mesela, bilim bugün kâinatın büyük bir patlamayla yaratıl­

dığını ortaya koymuştur, Kur’ân, "İnkâr edenler, göklerle yer bi­
tişik bîr halde iken bizim, onları birbirinden ayırdığımızı görüp
düşünmediler mi?" (Enbiya, 30) ayetiyle, bilimin ortaya koydu­
ğu şeyin aynısını söylemiştir.
önceleri kâinat sabit zannedilirken, günümüz bilimi kâinatın
genişlemekte olduğunu ortaya koymuştun Buna Kur an'd a
"Göğü kendi ellerimizle biz kurduk ve biz (onu) el bette gen işle­
ticiyiz." (Zarıyat, 47) ayetiyle işaret edilmiştir.
Bir ayette "İki denizi birbirine kavuşmak üzere salıvermiştir
Aralarında bir engel vardır, birbirine geçip karışmazlar." (Rah­
man, 19, 2ü) buyrulun Hakikaten de, Kur an*m bahsettiği bu
hadise yirminci yüzyılda bazı denizlerde müşahede edilmiştir. i
Peygam beri m iz (sav) de n i z ken an n da yaşam am iş, hiç den iz yol - 97
culuğu yapmamış biri olarak, böyle bir şeyi kendiliğinden bil­
mesi mümkün değildir. Öyleyse bu haberi bize bütün denizleri,
her yönüyle
< <
bilen Allah haber vermektedir.
Bilimin keşfettiği şevlerle örtüsen pek çok Kur an ayeti var­
dır. Bu konuda müstakil kitaplarda yazılmıştın Bürün bunlar
Kur ânün Allah kelâmı olduğunu gösteren delillerdir.
 DÖRDÜNCÜ ESAS

MELEKLERE İMAN
İmanın altı esasından bîri olan meleklerin varlığına İman,
Allah'a İmandan sonra gelen bir konudur Meleklerin varlığına
iman tarzdır ve onları inkâr etmek küfürdür.

1. Melek Nedir?
Melekler için "Gözle görülemeyen, latif nurani varlıklar” de-
nılm İştir, Onlarda insanlar gibi, şuıır ve irade sahibidirler.
Melekler, insanlar gibi imtihana tabi değildirler. Bu yüzden
onlara nefis verilmemiş şeytan da onlara musallat olmamıştır
Onlar, günah işlemezler (masumdurlar) Allah, onlara ne emret-
sc itiraz etmeden yaparlar
Onların hepsinin kendilerine göre belli makam lan ve rütbe­
leri vardır. Bu makam ve rütbeler sabittir, değişmez. Allah tara­
fından kendilerine verilen vazifeleri, ibadetleri yerine getirmek­
ten, kâinatta. Allah’ın isim ve sıfatlarının tecellilerini müşahede
etmekten çok büyük manevi fevz ve lezzet alırlar. Onlara verilen Dördüncü
mükâfat, işte bu lezzetlerdir, insan sudan, havadan, ışıktan, ye­ En
»
diği, içtiği şevlerden nasıl lezzet alıyorsa, melekler de Allah'ın
emrini verine getirmekten, zikirden, tesbihden, ibadet ve mari­
fetten, Allah’a olan muhabbetlerinden öyle lezzet alırlar. Çün­
kü onlar nurdan yaratıldıkları için, gıdalarına nur kâfidir. Hatta
nura yakın olan güzel, hoş kokular onların bir nevi gıdalarıdır
ki, ondan hoşlanıyorlar.61
62. Bkz. tkiiüzzajnin Said Nuisl. Sözler, Alnnbişak Neşriyat, s. 139 (24. Söz. 4. Dal'
 Şuur sahibi varlıklar içinde en çok ve en kalabalık olan var­
lıklar meleklerdin Bu konuda Peygamber efendimiz (sav) şöyle
buyurmuştur: “Gök, gıcırdamaktadır. Ve gıcırdamak, hakkı­
dır. Onda bîr ayak yeri yoktur ki orada secde eden bir melek,
bulunmasın?*’ Bu konuda şöyle bir ayet vardır "Rabbinin ordu­
larım ancak kendisi bdir? (Miiddessİr, 31)
İnsanların iradc-i cüziyyesî olduğu gibi, meleklerin deirade-i
cüz'üyeleri vardır. Yapakları hizmetleri, bu i rade-İcüz’iyyeteriyle
yaparlar. Yalnız onlar insanlardan farklı olarak iradelerini hiçbir
zaman şerde, günahta kullanmazlar. Çünkü onlar masumdur.
Şerre kabiliyetleri yoktur. İradelerini yalnızca Allah'ın emri
doğrultusunda kullanırlar Yaptıkları bütün işler onların ibadeti
hükmündedir.

Fakat insanların kudreti nasıl yara ediyorsa meleklerdeki kud-

ret de Allah tarafından yaratılır. Onların hakikî tasarrufları yok*
tur. Allah'tan başka İliç kimsenin icada gücü yetmez. Bu yüzden
meleklerin fiilleri, yaratma yönünden Allah a, kesb (kazanma)
yönünden meleklere nısbet edilir.
Mesela. Allah’ın emriyle yağmur yağdı ran Mikâtl (as) dır. Fa­
kat eğer Allah, Mikâil (as)’da, güç ve kuvvet yarat m asaydı. o bu
işleri yapamazdı. Bu yüzden yağmur yağdırma fiili, kesb yönün­
den Mikâile. yaratma (halk) yönünden Allaha aittir.
Dördüncü
Em
Melekler, bir memlekette işleri yapan memurlara benzerler.
IÛO Bilindiği gibi, her memleketin kendine has kanunları olur ve
devlet memurları bu kanunları icra ederler. KanunLir. kendilik­
lerinden memleketi idare etmezler. Kainat memleketinde de, en
küçüğünden en büyüğüne varın cava kadar bütün taal ive tier ka­
nunlara göre düzenlenmiştir. Kâinattaki kanunların bütününe
“tabiat1* denildiği gibi, İslâm dininde daha çok "şeriat-ı fıtriye*

63. Tirmtzi. Kicabüz-Zühd. Bab.9,hnı 2312 (Çagn Yay.)

veya "şerıat-ı tekviniye” denilir. Allah’ın memurları olan melek-
ler, bu kanunlara göre, kâinattaki varlıkları idare ederler.

2. Meleklerin Yaratılış Sebebi

Cenab-ı Hak, cemal ve kemalini görmek ve göstermek İçin

bu mahlûkatı yaratmıştır, Melekler de bu hikmete binaen ya­
ratılmıştır, Bcdiüzzaman hazretleri bu konuda şöyle der; *Her
cemal ve kemal sahibi, kendi cemal ve kemalini görmek ve gös­
termek ister”
Meleklerde -ins ve cin gibi- şu âlem sarayının seyircileri ve
şu kâinat kitabının miitalaacdan ve şu salranar-ı rubûbiyyctin
del Lİl kırıdırlar. Külli ve umumi ibadetleri ile kâinatın büyük ve
külli mevcûdâun teşbihlerini temsil ediyorlar.
9

Evet, şu kainatın durumu, onların varlığını gösteriyor. Çün­

kü kâinatı had ve hesaba gelmeyen dakik (ince) sanadı süsler,
manidar güzel Iiklerle ve lı İkmetli nakı şlarla süslemesi: bi Ibcdâhe
ona göre tefekkür eden ve o güzelliklere hayran olan, takdir eden
varlıkların görmelerini ister; vücudlarmı, varlıklarını raleb eder.
Hâlbuki ins ve cin, şu nihayetsiz vazifeye, şu hikmetli nezarete,
şu geniş ibadete karşı, milyondan ancak birisini yapabilir, De­
rnek bu nihayetsiz ve çok çeşitli olan şu vazifelere ve ibadetlere,
nihayetsiz melâike çeşitleri lâzımdır ki, şu büyük âlem mescidini
Dördüncü
saflarıyla doldurup şenlendirsinler. En
IGI
Evce, şu kâinatın her bir cihetinde, her bir dairesinde,
ruhanilerden ve meleklerden birer taife, birer ubudiyet vazife­
siyle vazifeli olarak bulunurlar. Bazı hadîslerin işaretiyle ve şu
âlemdeki intizâmın hikmetiyle denilebilir ki: Bir kısım seyyar,
gezici cansız cisimler-semada gezen yıldızlardan tut, ta yağmur
katrelerine kadar- bir kısım meleklerin gemileri ve binekleridir­
ler. O melekler, bu seyyarelere Allah'ın izniyle binerler, şehâder
 âlemini seyredip gezerler ve o bineklerin teşbihlerini, zikirlerini
temsil ederler.64
Bir de melekler, güzelliği anlaşılmayan Allah’ın bizi icraatla-
rmdaperde olmak için yaratılmışlardır. Şöyle ki;
Allah'ın bürün icraatlarında pek çok hikmetler ve güzellik­
ler vardın Fakat insanlar çoğu zaman bu hikmet ve güzellikleri
anlayamazlar. Bu yüzden de Allah'a İsyan ve itiraz ederler. Allah
insanların İsyan ve İtiraz etmemeleri İçin, hikmeti anlaşılamayan
icraatlarının önüne melekleri perde olarak koymuştur. Mesela,
ölümde pek çok hikmet ve güzellikler vardın Fakat insanların
çoğu bu likmct ve güzellikleri anlayamaz. Bu yüzden Azrail (as)
ölümde Allah’a bir perde olmuştur. Bununla beraber, hastalıklar
da Azrail (as) a perde yapılmıştın ölüm vuku bulduğunda, in*
sanlar bunu hastalıklara verirler ve Allaha itiraz etmezler.
Bu konuda tabiinden Cabir b. Zeyd şöyle demiştir: ölüm
meleği, önceleri hastalık olmaksızın insanların ruhlarını alıyor­
du. Bu yüzden insan lar ölüm meleğine sövüp, lanet ettiler. O d a,
bunları Cenab-ı Hakka şikâyet etti. Allah da hastalıkları ölüm
meleğine perde yaptı ve böylccc o, unutuldu/*

3* Meleklerin Varlığının İsbatı

Melekler lat if varlıklar oldu klan nd a n göz I e gö rii 1 m e zle r. Fa -

Dördüncü
Em kat onların görünıncyişi, olmadıkları manasına gelmez. Çünkü
102
gözümüzle göremediğimiz birçok şeyin varlığını kabul ediyo­
ruz. Mesela, bazı mikroorganizmalar var ki, ancak mikroskopla
görülür. Biz onların varlığını görmediğimiz halde, bilim adam­
larına i ti m ad ederek kabul ediyoruz. Elektriği görmüyoruz, ta­
kar inkâr da edemiyoruz. Hava âleminde pek çok radyo d algal a-

64. ÜcdıuzzamAJi Said Nurs i. Sözler, Aİtuıbifik Neşriyat, s. 1/6 (29. Söz
65- İfnam Suyun, Ed-D iirrü'l-Mensur. Dıriıl-Fikr, c. 6, s. 543.
rıT televizyon görüntüleri yar. Fakat biz onları da göremiyoruz.
Onları göremevişimiz onların olmadığını göstermez.

Semavi dinler basta olmak üzere hemen hemen bürün din­

ler meleklerin varlığını kabul etmiştir. Peygamberler, harca
peygamber olmayan bazı insanlarda değişik zamanlarda onlar­
la görüşmüştür. Mesela, Cebrail (as) çoklukla Dılıye isimli bir
sahabe şeklinde Peygamberimiz (sav) in yanına geliyordu, Onu
İnsanlar görüyorlar, fakat D ıh ye sanıyorlardı. Onun gitmesin­
den sonra Peygamberimiz (sav)’in haber vermesiyle onun melek
olduğunu anlıyorlardı. Bedir Savaşı nda beş bin adet melek yar­
dıma gelmiş, onları hem mümin hem de müşrikler görmüşlerdi.
Bu konuda nakledilen haberler sayısızdır.

4. İnsanlar ve Melekler

Melekler, insanlarla alakadardırlar. Onlarla ilgilenin mümin

olanları severler, anlara dua ve yardım ederler.

Bu konuda bazı ayetler şöyledir:

riArş'ı taşıyan ve arşın etrafında bulunanlar (melekler), Rab-

lerinı hamd ile teşbih ederler, Ona iman ederler ve müminler
için de istiğfar ederler (Onların bağışlanması için dua ederler.
Ve): Ev Rabbimiz! Senin rahmet ve ilmin her şeyi kuşatmıştır. Dördüncü
En
O halde tevbe eden ve Senlin yoluna gidenleri bağışla, onları ce­
103
hennem azabından koru! (derler)' (Mümin, 7)

'Şüphesiz, Rabbi m iz Allah tır devip sonra istikamet üzere

olanların (Allah’m yolunda, sapmadan yürüyenlerin) üzerine
melekler iner. Onlara: "Korkmayın, üzülmeyi nT size vaad olu­
nan cennetle sevinin! Biz dünya havacında da, âhirette de sizin
dosdannızız." derler” (Fuss ile t, 30. 31)
 5. Meleklerin Kısımları
Bitkiler ve hayvanların nasıl değişik türleri, cinslen varsa, on­
lardan dalıa ulvi bir şekilde meleklerin de kemli aralarında sayı­
lamayacak kadar çok çeşitleri, sınıfları vardır. Elbette bir vağmur
tanesine görevli melekle, güneşe görevlendirilmiş melek bir de­
ğildir. Burada kısaca âlimlerin yaptığı bazı sınıflandırmalardan
bahsedelim.
Mukarrcbûn: Allah karında kıymetli olup Allah'a yakınlaş­
tırılmış Melekler demektir Bu kısım melekler, Âbiddiıier yani
daima ibadetle meşgul olurlar Onlar, Allah'ın marifetine, mu­
habbetine dalmış olup yalnızca ona ibadetle meşguldürler

5.1. Dört Büyük Melek

Cebrail (as)
Meleklerin en üstünü olup, peygamberlere vahiy getiren me-
[eğin ismidir. Cebrâîl, Allah'ın kulu, Abdullah manasına gelen
ibranice bir kelimedir Kuranda Cebrâîl, Cibril olarak geçen
Ayrıca Kur'ân’da Cebrail'e, Ruhu’l-Kudüs, Ruhu’l-Enıin, Ruh,
Resul gibi isimler verilmiştir. Kurân'ın ifadelerine göre Cebrail,
üstün ve kesin bilgilere ve karşı konulmaz bir güce sahiptir. Al­
lah katında çok değerli olup, diğer meleklerin de kendisine itaat
ettiği bir melektir.

İsrafil (as)
lX>rdüflcû
ktu s rafı I (as) kıyametin kopacağı zaman sura üfleyecek olan
104
melektir. İsrâfıl (as) sura iki defa üfleyecek. Birinci üflemede
yerde ve gökte bulunan herkes ölecek, İkinci üflemede ise bütün
canlılar dirilecek ve mahşer yerine gelecekler.

Mikâîl (as)
Nlikâîl (as), rüzgârlara, Yağmurlara, bitkilere, tabiat olayları­
na müvekkel olan melektir.
 Azrail (as)
Azrail (as), ölüm meleğidir. Eceli gelenlerin ruhlarını AllaKın
emriyle O, alır. Kur an da Azrail ismi geçmez. Kur ân da ondan
“meleku 1-mcvt” yani “ölüm meleği" diye bahsedilir,
Burada çokça sorulan şu soru üzerinde duralım, Dünyada bir
anda yüzlerce insan ölüyor Azrail (as), tek başına bürün bu İn­
sanların ruhunu nasıl alıyor?
Bu soruya İki şekilde cevap verebiliriz:
a. Melekler ruhanî oldukları için, onlar bir anda birçok yerde
bulunabilirler Mesela, yüzlerce aynanın olduğu bir odaya
girdiğimizde, bir kişi olduğumuz halde yüzlerce görünürüz.
Güneş bir tane olduğu halde bir anda sayısız yerlerde görü­
nür ve ısı ve ışığıyla hadsiz icraatlar yapar Aynen bunun gibi,
Azrail (as) nurani olduğundan bir anda yüzlerce yerde olup
ruhları kabzeder, alır Bunlar ona zor gelmez.
b. İkinci bir görüşe göre Azrail'in (as) ruhları alma konusun­
da Yardımcıları vardır Kur ândaki * Birinize ölüm gelince
elçilerimiz, bir eksiklik yapmaksızın onun canını alırlar."
(Enam, 61) ayeti can alma işim yapan meleğin birden fazla
olduğunu göstermektedir. Azrail (as), bu meleklerin başkam
durum undad ı r.66

5.2. Müdebbirâc Melekleri Dördüncü

En
Müdebbir; çekip çeviren, planlayan, idare eden mânalarına 105

gelir Müdebbiıat melekleri ise; kâinatın çekip çevrilmesiyle gö­

revli olan meleklerdir.
Şu avetler ıııüdebbirat melekleri hakkındadır: J lozdurup
savuranlara, yükünü yüklenenlere, kolayca süzülenlere, işleri ki-
66. Bu konuda Bkz. Bcdiüzzamau Slid NursL Mekruhu. Alnnfaasak Neşriyat, *. 229
(28. Mektup, 2. Mesele)
 şunlara ayıranlara yemin olsun." (Zarivat, 1, 4) ”lş(ler)î düzenle­
yenlere yemin olsun.’* (Nâzlar, 5), Sal sal dizilenlere, o havkınp
sürenlere ve o zikir okuvanlara,
■ ■vein in ederim ki ilâhınız birdir.”
(Saffat, 1,4)

Müdebbirat meleklerini, sem a vat melekleri ve arz (Dünya)

melekleri olmak üzere İkiye ayırabiliriz, Gökyüz ündeki küçük
veya büyük bürün yıldızlar, gezegenler, gök cisimleri -mesela
Güneş, Ay, Dünya- bu meleklerin idaresi ve kontrolü altındadır,
Gükyüzündcki cisimlerin herbiri onların birer mescidi, birer
mabedi hükmündedir.

Dünyadaki biıcün varlıklara birer melek tayin edilmiştir. Bu

konuya işareten bazı rivayetlerde *semadan yağan yağmur tane­
lerine bile müvekkel melekler olduğu" hatta “her şeve müvekkel
bir meleğin olduğu” rivayet edilmiştin

Müdebbirat meleklerini, cansız varlıklara, bitkilere, hayvan­

lara ve insanlara müvekkel olmak üzere 4 kısma ayırabiliriz.

Bazı rivayetlerde bir kısmı melekler, melekü "l-dbal (dağlar

meleği), meleku I-bihar (denizler meleği) gibi isimlerle anılmış­
tır. Bu ifadelerden cansız bile olsa her varlığa meleklerin tayin
edildiği anlaşılmaktadır.
Dördüncü
Em
IÜ6 53» İnsanlara Görevlendirilmiş Olan Melekler

Hayatın başlangıcından, sonuna kadar pek çok melek insanla

ilgilenir. Hatta her insanla daima beraber olan 20 veya 360 me­
lek olduğu rivayet edilmiştir/" İnsanla ilgilenen meleklerin bir
kısmından bahsedelim:
6 . Bkz. İntanı Sııyuci, Ed- D LUTüTMcnjur, e. 4. s. âl5-
5.4. İnsanın Şekillenmesine Görevlendirilmiş Melek

Anne ralıminde insanın şekillenmesi, Allah’ın görevlendirdi'

ği nıelek tarafından İcra edilir. Bu konuda Peygamberimiz (sav)
şöyle buyurmuştur:

"Nud'enin üzerinden kırk iki gün geçtikten sonra, Allah, ona

bir melek gönderir. Melek, onu şekillendirir, kulağı, gözü, cildi,
eti ve kemikleri yaratılır, Sonra melek "Ya Rabbi! Erkek mi ola­
cak. dişi mi ?” diye soran Rabbin dilediğine hükmeder, Melek de
yazar. Sonra "Ya Rabbi! Eceli ne olacak?" der. Rabbin dilediğini
sövlec Melek yine yazan Sonra "Yâ Rabbit Rızkı ne olacak?" det
Rabbin dilediğini hükmeder. Melek yine yazar. Sonra melek, bir
sabite dinde olduğu halde çıkar, emr olunduğunun üzerine faz­
lalık ve noksan yapmaz.”**

5.5. Kiramen Kâtibin

Kiramen kâtibin, "Allah katında kıymetli yazıcılar" manasına

gelin Bu melekler iki tane olup, insanın hayır ve şerle ilgili yap­
tıklarını kaydetmektedirler. Yalnız bu meleklerin iyilik ve gü­
nahları yazmalarının keyfiyeti, nasılhğı bizim için meçhuldür.

Bu konuda iki ayet şeyledir: "Şunu iyi bilin ki üzerinizde

Dördüncü
bekçiler, kiramen kâtibin (Allah katında değerli, kıymetli yazıcı- En

lar) var. Onlar, yapmakta olduklarınızı bilirler. 1 u ihtar, 10. 12) 107

1ki melek (insanın) sağında ve solunda oturarak yaptıklarını

yazmaktadırlar. İnsan hiçbir söz söylemez ki, yanında gözetleyen
yazmaya hazır bir melek bulunmasın." (Kat, 17.18)

6İS. Muslim, Kitabü'l-Kader, Bat, 1, tını 2645. (Aynı babda Miistım bir rivayette
kişinin dört şeyinin .rızkı, eceli, ameli re said veya şaki olacağının- da yazLEdığını
nakleder.)
 Bu meleklerin yazdıkları, mahşerde insana bir amel kitabı ola­
rak verilecek, bıı melekler de onun yapaklarına şahit olacaklardır

5.6. Haf'aza Melekleri

Halaza melekleri, insanı önünden ve arkasından koruyan
■ me-
teklerdir Bu konuda bir ayet şoykdır blOnun (insanın) önünde
ve arkasında Allah'ın emriyle onu koruyan takipçiler (melekler)
vardır." (Rad, 11)6’
Bu meleklerin insanları; cinlerden, yırtıcı hayvanlardan,
haşcrarcan ve zararlı şeylerden korumak için görevlendirildiği
söylenmiştin Anlatıldığına göre bir adam Hz. Ali ye gelip "Bir
kısım insanlar seni öldürmek istiyorlar, onlardan kendini koru!
“ dedi. Hz. Ali ona şöyle cevap verdi “Her İnsanla beraber olan
ve onu takdir edilmemiş şeylerden koruyan iki melek vardır. Fa­
kat kader geldiğinde melekler kişi ile kaderin arasından çekilir­
ler. Muhakkak ki ecel sağlam lür kalkandır (yani eceli gelmeyen
ölmez.)"70

5.7. xMiinkcr ve Nckir

Kabirde İnsanı sorguya çeken iki melektir. Onlara "Münker
ve Nckir denilmesi, tanınmamalarından dolayıdır. Çünkü ölen
şahıs onları daha önce hiç görmemiştir. Bu iki melek insana
“Rabbinit dinini, peygamberini” sorarlar. Mümin kimse bu so­
Dördüncü
Em rulara doğru cevap verir. Kâfir ise veremez. Münker ve Nckir1 İn
İM sualleri hakkında pek çok hadis rivayet edilmiştir.71 Bu sorgu su­
alden sonra kabir ya cennet bahçelerinden bir bahçe veya cehen­
nem çukurlarından bir çukur olur.
69- Tafsilat için Bkz. Muhtasar lb n Kesir tefsiri, c. 2h.s. 273. İmam Snynti, Ed-Diirriıl-
Mcnsur. c. 4. s. 615.
-0. İmim Suyuti, Ed-DüırüTfdcnsıır, c.4h sl6İ4
71. İmam Pczdcvi, EM-i Sünnet Akaidi» Kayıharı y.s. 237 / TirmizLCcnaiz, Bah,70 /
Kertani, Nazımı T Mütcnasir, Darü'li-KiınıbuJ-Ümryyc, s. 132, hru 111.
5.8. Cennet Melekleri

Çeşitli ayetlerde cennet meleklerinden bahsedilmiştir. Bir

ayet şovledir “Rablcrine karşı gelmekten sakınanlar, bölük bö­
lük cennete sevk edilir, oraya varıp da kapıları açıldığında cen­
net bekçileri (olan melekler): Selam size! Tertemiz geldiniz, Ar­
tık ebedi kalmak üzere girin buraya, derler. (Zümer, 73) Cennet
meleklerinin başkanı Rıdvan adlı melektin

5.9. Cehennem Melekleri

Cehennem meleklerine Kuranda “İtip kakanlar” mana­

sında “Zebani" denilmiştir (Alak, 18) Cehennem melekle­
ri 19 adettir. (Müddcssir, 30) Başkanlan olan meleğin ismi
“Malikedir (Zuhruf, 77) Cehennem melekleri hakkında bir
ayet şöylcdir T0y İman edenler! Kendinizi ve ailenizi, yakı­
cı insanlar ve taşlar olan bir ateşten koruyun. Onıın başında,
acımasız, güçlü, Allah'ın kendilerine emrettiği konularda ona
isyan etmeyen ve kendilerine emredileni (eksiksiz) yapan me*
lekler vardır.” (Tahrim, 6)

6. Melekler mi, Yoksa insanlar mı Üstündür?

Ehl-i Sünnet âlimlerine göre, bürün peygamberler, bütün Dördüncü

t.ıu
meleklerden üstün, yani Allah katındaki dereceleri daha yüksek
109
ve fazileti id itler. Meleklerin resulleri ise diğer insanlardan daha
faziletlidirler. Bu konuda ilimlerin irtifakı vardır. İnsanlardan
takva ve amel-i salih sahipleri de derecelerine göre (meleklerin
resulleri hariç) diğer meleklerden daha faziletli ve üstün kabul
edilmişlerdir'1
2. Bkz. Ömer Nasuhi Bilmen, Mtıvazzıfı İlmi Kelâm. Bilmen y, 1972, s. 2Ş0.
 7. CİNLER VE ŞEYTANLAR

7.1. Cinler
Cinler ateşten yaratılmış, değişik şekillere girebilen, gözle gö­
rülmeyen ruhânî varlıklardın Kur anda şöyle buyrulur: “Cinleri de
(insanlardan) daha önce zehirli ateşten yaratmıştık.” (Hicr. 27)
Lisanlar, cinlerden iscl'dad, kabiliyet (yetenek) yönünden
daha zengin olmakla beraber, bazı konularda cinler insanlardan
üstündür.
Âlimlerin çoğunluğuna göre cinler, uzunluk, kısalık, bir
mekânda bulunmak gibi sıfatlara sahiptirler. Bunlasın, beşerin
gücünün yetmediği meşakkatli zor İşleri kolaylıkla yapabilecek
güce sahip olmak, insanlar tarafından bilinmeyen kendilerine
mahsus bazı ilimleri bilmek, değişik şekillere girebilmek gibi
özellikleri vardır/'
Cinler dc insanlar gibi şuurlu ve ibadetle mükellef varlıklar­
dır Bu konuda Kuranda "Ben cinleri vc insanları, ancak bana
ibadet etsinler diye yarattım? (Zariyat, 56) buyrul muştun
Cinlerden de iman edenler veya kafir olanlar vardır. Kuranda
cinlerin kendi aralarında şöyle konuştukları nakledilir “Gerçek­
ten biz, -kimimiz sâlıh kişiler, kimimiz ise bunlardan aşağıda
olmak üzere- türlü türlü yollar tutmuştuk." (Cin, I 1) Onlar bu
yönleriyle insanlardan farklı değillerdir.
Dördüncü Peygamberimiz (sav), insanlara gönderildiği gibiT cinlere
ktu
110
de peygamber olarak gönderilmiştir. Bu yüzden ona “Resulü*s-
Sakaieyn” denilmiştir.

7.2. Şeytanlar
Şevran kelimesi lügat olarak 'Hayırdan ve rahmetten uzak­
laşmış, yanıp helake maruz kalmış” demektir. Istılah i olarak;
3. Vehbi Efendi, 1-lülısan.ı l-Bcyın. tJçdıl Neşriyat, c. 15, i 0174.
cinlerden olup insanları doğru vol d an saptırmaya çalışan azgın,
rııhâni varlık demektir.

Şeytan denilince Adem (as)'ı kandırıp, O’na yasak meyveyi

yedirerek cennetten çıkmasına sebep olan İblis alda geldiği gibi,
İnsanlardan ve cinlerden olup insanları şerre, batıla, günahlara
sevk eden varlıklar da akla gelir. Bu yönüyle şeytan kelimesi hem
özel isim hem de cins isim olarak kullanılır,

7.3. İblis-Şcytan

Allah, Âdem (as)hı yaraup meleklere ona secde etmelerini em­

rettiğinde, melekler hemen secdeye kapanmışlar; fakat melekle'
rin içinde olan Şeytan diretmiş, kibirlenmiş ve secde etmemiştir.
Allah ın niçin secde etmediğine dair sorusuna da "Kendisinin
ateşten. Ademdin topraktan yaratıldığını, dolayısıyla üstün ola­
nın, üstün olmayana secde etmesinin doğru olmayacağını" iddia
ederek cevap vermiş ve Allaha isyan etmiştir. Allah da bu kibir
ve isyanından dolayı onu lanetlemiş, rahmetinden ve cennetin­
den kovmuştun Bunun üzerine Şeytan:

"Ev Rabbi m! O halde tekrar dirilrilccekl eri güne kadar bana

mühlet ver" dedi.
Dördüncü
Allah: "Haydi, sen mühlet verilenlerdensin. O bilinen güne En
111
kadar." buyurdu. İblis: "Senin izzetine (mudak kudretine) yemin
olsun ki onların hepsini mutlaka azdıracağım. Ancak onlardan
ihlash kulların hariç* dedi. (Sad, 80> 83)

Şeytan İaneden ip cennetten kovulmasının ardından, Adem

(as)’ı kandırıp yasak meyveyi yedirdi ve Adem (as)’m da cennet­
ten çıkmasına sebep oldu.
 7.4, Şeytanların Yaratılış Sebebi
Cenab-ı Hakk’ın şey tam, çerleri ve kötülükleri yaratmasının
hikmeti nedir? Şerrin yaratılması şer, çirkinin yaratılması çirkin
değil midir?
Haşa! Şerrin yaratılması şer değil» bilakis; şerrin tercih edil­
mesi çerdin Çünkü bir şeyi yaratmak, i cad etmek; o şeyin bu-

hususi neticelere bakar.

Mesela, marketlerde bıçak sacdır. Bıçağın satılması körü de­
ğildin Çünkü onunla pek çok hayırlı ve güzel işler yapmaktayız.
Fakat birisi bıçağı satın alıp, onu adam öldürmekte kullanırsa bu
körü ve çirkindin Bu çirkinlik, onu yanlış yolda kullanan şahsa
aittir. Bıçağı satan şahsa ait değildir.
Meselâ, yağmur yağmasının binlerce güzel ve hayırlı netice­
leri var. Birisi kendi hatasından dolayı yağmurdan zarar görse
"Allah'ın yağmuru yağdırması rahmet değildir? diyemez, "Yağ-

Dördüncü
ku.1
İIZ
1IZ
 Elhasıl: HayT-ı kesir İçin, şerr-i kalil kabul edilir. (Herhangi
bir içte hayır çoksa. şer az İse, hayrın çokluğundan dolayı o iş ya­
pılır, az olan şerre bakılmaz) Eğer az miktardaki şerrin olmaması
İçin, çok hayırları necice verecek olan bir iş terk edilse, o vakit,
pek çok şer ortaya çıkar.
Meselâ; cihada, savaşa asker sevk ermekte, elbette bazı cüzî,
maddî ve bedenî zararlar ve şerler olur. Fakat o cihadda pek çok
hayırlar vardır. Bu sayede Müslüman hr, kâfirlerin hücumundan
ve istilâsından kurcu] ur. Eğer o az şer yüzünden cıhad cerk edilse,
o vakit pek çok hayırlar yok olacağı gibi, pek çok şerler meydana
gelir, (Memleketi düşman ıscila eder,) O İse tam bir zulümdür.
Hem meselâ, kangren olmuş ve kesilmesi lâzım gelen bir par­
mağın kesilmesi hayırdır, İyidir, Hâlbuki zahiren bir şerdir. Par­
mak kesilmezse el kesilir. Bu ise, daha büyük bir şerdir.
İşte, kâinattaki çerlerin, zararların, belaların ve şeytanların vc
zararlı şeylerin yaratılması vc icadlan şer ve çirkin değildir. Çün­
kü onlar çok mühim neticeler için yaratılmışlardır.

Meselâ, meleklere şeytanlar musallat olmadıkları için, terak­

kileri yoktur; makamları sabittir, değişmez. Keza, hayvanlara da
şeytanlar musallat olmadığı için, mertebeleri sabittir, noksandır,
İnsanlık âlemindeki mertebelerde ise, yükselmeler ve alçal­
malar nihayetsizdir. Nemrudardan, Firavunlardan tut, tâ ev­ Dördüncü
liyaların en üstünü olan sıddıklara ve peygamberlere kadar ga­ En
113
yet uzun bir terakki mesafesi vardır. İşte, kömür gibi olan süfli
ruhları, elmas gibi olan yüksek, âli ruhlardan ayırmak, temviz
ve tefrik etmek için, şeytanların yaratılmasıyla ve sırr-ı teklif ve
peygamber göndermek ile bir meydan*! imtihan ve tecrübe ve
cihad ve müsabaka açılmış. Eğer mücahede ve müsabaka olma­
saydı maden-ı insaniyetteki elmas ve kömür hükmünde olan
istidatlar beraber kalacaktı. En yüksek makamdaki Ebû Bekr-i
 Sıddık'uı ruhu, en aşağı derecedeki Ebû CchiTin ruhuyla bir se­
viyede kalacaktı.
■T

Demek, şeytanların ve şerlerın yaratılması, büyük ve külli

neticelere baktığı için, icadlan şer değil, çirkin değildir. İnsanın
irade-i cüz’iyycsıni kötüye kullanmasından kaynaklanın, hususi
durumlardan oluşan şerler, çirkinlikler insanın kendi İradesine
aittir; Allah'ın icadına ait değildir,
"Eğer sual etseniz kİ: Şeytanlar yüzünden insanların çoğu
kâfir oluyor, küfre gidiyor, zarar görüyor. “El-hükmü 1 i’1-ek ser”
yani “hüküm çoğunluğa göredir*" k aides ince, ekseriyet bir şey­
den zarar görse o vakit şerrin yaratılması şer olmaz mı?
Elcevap: Kemiyetin (adet çokluğunun), keyfiyete (kaliteye,
kıymete) nisbecen ehemmiyeti yok* Asıl ekseriyet, keyfiyete ba­
kar*
Meselâ, yüz hurma çekirdeği bulunsa, toprak akma konup
SU verilmezse yüz kuruş kıymetinde yüz çekirdek olur* Fakat yer
altına konulup su verildiğinde, seksen çekirdek bozulsa* yirmisi
hurma ağacı olsa diyebilir misin ki, ‘Suyu vermek şer oldu, çekir­
deklerin çoğu bozuldu?' Elbette diyemezsin. Çünkü o yirmi çe­
kirdek ağaç olarak, yirmi bin hükmüne geçti. Sekseni kaybeden,
yirmi bini kazanan zarar etmez, şer olmaz.
Hem meselâ, tavus kuşunun yüz yumurtası bulunsa, Yumurta
Dördüncü
itibarıyla beş yüz kuruş eder* Fakat o yüz yumurta üstünde tavus
Em oturtuka, seksen yumurta bozulsa* yirmisi yirmi tavus kuşu olsa
114
denilebilir mi kiT Çok zarar oldu* bu muamele şer oldu, bu ku­
luçkaya kapatmak çirkin oldu, şer oldu' Hayır, öyle değil* belki
hayırdır. Çünkü o tavus milleti ve o yumurta taifesi* dört yüz
kuruş fiyatında bulunan seksen yumurtayı kaybedip seksen lira
kıymetinde yirmi tavus kuşu kazandı.
şte* insanlık âlemine* peygamberlerin tebliğ vazitesivle gön­
derilmesinden sonra* teklif ve imtihan başlar. İnsanların bir kıs-
nııT nefisleriyle ve şeytanlarla cihad ederler. Bunun neticesinde
yüz binlerce enbiya, milyonlarca aslıya, milyarlarla evliya ve sa­
yısız salihler ortaya çıkar. Bunlar insanlık âlemini şereflendiren,
güneşler, avlar ve yıldızlar hükmündedir.
İm cihan neticesinde, insanların bir kısmı da, nefis ve şeytan­
lara uyarlar, Allah11 inkâr ederler veya münafık olurlar. İmtihanı
kaybederler. Bunlar sayı itibarıyla çok olsalar da, keyfiyet yönün­
den ehemmiyetsiz, zararlı hayvanlar hükmün de d İri en Bunların
Allah kacmda hiçbir kıymetleri ve ehemmiyetleri yoktur Allah
onlara zerre kadar değer vermez/*
U4

O kıt il arda ımtihan la r yap ılır Imtiha ndan ı n aksat çalışkanca -

lebeyle, tembel calcbeyİ birbirinden ayırmaktır. Eğer imtihan ya*
pılmazsa, çalışkanla, tembeli birbirinden ayırt etmek mümkün
olmaz. Aynı zamanda çalışkanlarda tembelleşirler.
Cenaba Hak bu dünyada bizi şeytanla imtihan ederek, kim
kendi rızasını tercih edecek, kim şeytana uyacak onları orta*
ya çıkarmaktadır. Eğer şeytan olmazsa, Hz. Ebu Bekir (ra)’la,
Ebu CehiLi birbirinden ayırt edemeyiz, İmtihanla hayırlılar,
şerlilerden ayrılır. Mükâfatı hak edenle, cezayı hak eden ortaya
çıkar.

Dördüncü
En
115

4. Bcdiıızzimuı Said Nursî, Mckmbjr. Ainnba^ak Neşriyat, s. 31 (12. Mektup

 BEŞİNCİ ESAS
ÂHÎRETE İMAN

Ah irere iman, kıyametin kopmasından sonra başlayacak olan

ebedî âlemi ifade eder.
İslâmî ıstılaha göre kıyamet veya kıyamet günü iki manaya
gelir: Birincisi; İsrafil (as)'m sura üflemesiyle kâinatın düze­
ninin bozulması ve her şeyin alt üst edilerek mahvolmasıdır
İkincisi ise; İsrafil (as)*m sura ikinci defa üflemesiyle, “basii
badeT.-mevt"in, yanı öldükten sonra dirilmenin vuku bulması
ve insanların kabirlerinden kalkarak mahşer yerine gelip toplan­
malarıdır.

A* Kıyamet Alâmetleri (Eşratüs-Sâat)

Bir insanın ne zaman öleceğini kimse bilemez. Fakat yaşlılık,
hastalık gibi haller ölümün belirtileridir. Bu belirtiler ortaya çık­
tığında kişinin ne zaman öleceği tahmin edilebilir.
Dünya da büyük bir insandır. Onun da kıyamet dediğimiz V?
bir eceli vardır ve eceli gelince o da ölecektir. Bu ecelin ne za- 11_
man olacağı belli değilse de ölümüne delalet eden birtakım
hastalıklar vardır. Biz bu hastalıklara “kıyamet
< alâmetleri" di-
yoruz. Peygamberimiz (sav)» pek çok hadislerinde bu kıyamet
alâmetlerinden bahsetmiştir. Bazı âlimler, bu hadisleri bir araya
getirerek bu konuda müstakil eserler telif etmişlerdir."*
5. Cscıd Bcdiuzzajnan, 5. Şua jdh risalesinde bukonuîan izah etmiştir.
 ceğiz.

a. Kıyametin Küçük Alâmetleri

Her ne kadar âlimler» kıyametin alâmetlerini küçük ve hu­

rin, bilgisizliğin yaygınlaşması, sarhoşluk veren içkilerin çokça

içilmesi, faizin, ahlaksızlığın yaygınlaşması, evlenmelerin azalıp,
zina ve benzeri kötülüklerin çoğalması, çocukların anne ve ba­
balarına isyan ermesi, akrabalar arası bağların zayıflaması, idare­
cilerin zulmetmesi, öldürme olaylarının anması..,
\U
b. Kıyamdın büyük Alâmetleri
Alimler bazı hadislerden yola çıkarak, kıyametin büyük ala­
metleri hakkında şunları sıralamışlardın
1, Ye'cüc vc Meciic adında iki millerin yeryüzüne yayılarak yer­
E
£u>
mj

lifi yüzünü ifsad etmeleri.

2, Yalıudilerin içinden Deecal denilen birinin çıkıp, Allah'ı
inkâr etmesi» ilahlık dava etmesi. Ayrıca İslım deccalı olan

arması.
bir hadise yoktur.^4 “Allah’ın gönderdiği her peygamber mar­
kka ümmetini çok yalancı ve kör (Deccal)’dcn korkucmuşnır.
Dikkat edin! O, kördür, sizin Rabbin iz kör değildir. Onun iki
gözü arasında “kâfir” yazılıdır.”76
77
3. Hazret-i İsa (as)'ın gökten inerek D e teali öldürmesi. Pey­
gamberimiz (sav)’in şeriatı ile amel ermesi,
Peygamberimiz, şöyle buyurmuştur: H Nefsim kudret dinde
olan Allah’a yemin ederim ki muhakkak ileride Meryem oğlu
İsa, sizin içinize adaletli bir hakem olarak inecektir. O haçı kıra­
cak, domuzu öldürecek, cizye vergisini kaldıracak, mal o kadar
çoğalacak ki hiçbir kimse mal kabul etmeyecek. Bir tek secde
dünya ve dünyadaki her şeyden daha hayırlı olacaktın”
Hadisi nakleden Ebû Hureyre (ra), şöyle dedi: “İsterseniz şu
ayeti okuyunuz: 'Ehbi kitaptan hiçbir kimse yoktur ki (İsa'nın)
ölümünden önce mutlaka ona iman edecek olmasın. Kıyamet
gününde ise o, onlara şahitlik edecektir,” (Nisa, 159)™
4. Mehdinin gelmesi, Süfyanî denilen münafık bir şahısla mü­
cadele etmesi ve İsa (as) [a ittifak ederek, İslam’ı butun dün­
yaya yaymaları
5. İsa (as) ve Mehdi zamanında İslimi hayatın yaygınlaşmasın­
dan bir müddet sonra toplum hayatının tekrar bozulması.
6. Kabe n i n yıki 1 mas ı ve K ur ân ı n yery üz ün de n kald t r 11 m a s ı.
7. “ Dab be tu l-A rz ” ad ı n da caniı b i r ya ratığ ın ye rden ç ika rak in- 119
sanlara iman edip ermediklerini söylemesi.
8. Yemen tarafından korkunç bir ateşin çıkıp etrafa yayılması.

76. Sahih-i Müslim, Ki tabu'] - Fi tcıı, Bat, 25. hn: 2946 / Ahmcd, t 4, s. 20.
77. Sahih-i Buharı. Kiubu'l- Firm. Bab, 26 / Ahmcd, c. 3, s. İU3
TfiL Sahih4 Müslim. Kiubu'k İman, Bab. 71, hru 242. (cl, s. 135' / Sahih-i Buhar:.
KıtabuT Huyu. Bab. 102. (c, 3, s. 40) Çağn Yay.
 9. Doğuda bacıda ve Arap yanmadasın da. birer büyük yer çö­
küntüsünün olması.
10. Müminleri nezleye tutulmuş ve kâfirleri sarhoş gibi yapacak
bir dumanın çıkması.
11. Güneşin battığı yerden doğması.
12. Kıyametin kopuzu.

B. Kabir Hayatı
İslâm dinine göre, ölüm yokluk değildir, ölüm esnasında ruh
cesetten aynim Ceset çürüyüp, dağılsa da, ruh varlığını devam
ettirir. Ruhun varlığını devam ettirdiği âleme Kabir âlemi veya
Berzah âkını denilin (Berzah aralık demektir. Kabir âlemi, dün­
ya ile âhiret arasında olduğu için ona Berzah âlemi denilmiştir)

Kabir âlemiyle ilgili bazı ayetler ve pek çok hadisler rivayet

edilmiştir. Bu ayetlerden biri şöykdır: "Kötü azap Firavunun
adamlarını sardı. Onlar, sabah akşam areşe sunulurlar. Kıyamet
çattığı gün, “Firavun un adamlarını azabııı en ağırına sokun'- de­
nir.” (Mümin, 45,46)

Âlimler, Firavun'un adamlarının kıyamet öncesinde ateşe su­

nulmalarının kahir azabı olduğunu söylemişlerdir.

Bu konuda sayılamayacak kadar pek çok hadis vardır. Bir ha­

120 dis şöyledir:
“Mümin kabrine konulduğunda ona bir melek gelir ve “Sen
dünyada neve tapıyordun?” diye sorar. Allah o mümine doğru­
yu gösterir, o da “Allah a ibadet ediyordum" der. Melek yine “Şu
(peygamber denen) zat hakkında ne diyordun?" der. Mümin de
"O Allahın kulu ve resulüdür" der. Artık bundan sonra kendisi­
ne başka bir soru sorulmaz. Sonra onu içinde ateş olan (cehen-
nemdeki) bir eve götürürler ve ona "Bu senin cehennemdeki
yerin olan evindir. Fakat Allah seni korudu ve sana merhamet
erci (imam nasip etti) de, bu evi cennetteki bir evle değiştirdi”
denilir. Mümin “Beni bırakınız gideyim bunu ailemi müjdeleye­
yim’ der. Kendisine: “(Hayır olmaz), sen burada kabrinde otur.”
derlen Kâfir de kabrine konduğunda ona da bir melek gelip sert­
çe çıkışır ve “Sen dünyada neye tapıyordun?” dîye soran O da:
“Bilmiyorum" der. Melek de ona 'Bilemedin ve hakka uymadın"
der, sonra ona “Şu (peygamber denen) zat hakkında ne diyor­
dun?” der, O da "(İnanmayan) insanlar ne diyorsa ben de onu
derdim” cevabım verir. Bunun üzerine o melek onun kulakları
araşma demirden bir tokmakla vurur O adam Öyle hır bağırır ki,
insan ve cinlerden başka onu bütün yaratıklar İşitir.”7’
Başka bir hadiste gelen meleklerin Münker ve Nekir adın­
da iki melek olduğu söylenmiştir. Yine meşhur bir hadisde de,
"Kabir ya cennet bahçelerinden bir bahçedir ya da cehennem
çukurlarından bir çukurdur"" buyrulmuşum

C. öldükten Sonra Dirilmenin İsbatı

r/ı-
Haşir Risalesı’ndç Öldükten sonra dirilme ile ilgili kuvvedi /M
delillerle ortaya konulmuştur. Burada bazı delilleri kısaca ele ala­
lım:

1. Kâinatta gördüğümüz faaliyetlerdeki bütün merhamet,

Ikunci
hikmet ve adalet, Allah'ın Adik merhametli ve Hâkim olduğunu
121
göstermektedir. Bunlar da, Allahkn insanı ebedî hayata mazhar
edeceğini göstermektedir. Çünkü Allah, insan h t ratın a ebedî
yaşama arzusunu koymuştur. Böyle bir arzuyu ona verip, sonra
da onu ebedileştirmemek, Allah'ın rahmetine, hikmetine, adale­
tine ters bir durumdur.

"9. Lbu Davud. Kitabıı's-Süıınc, Bıb, 2 . hu; 4753.

80. Tirmizi. Kirabıı Sıtın'ı'l-Ccnnc. Sah. 15. hn: 254?
 2. Her hükümet kendisine hizmet eden memurlara mükâfat,
isyan eden asilere de ceza verir. Kâinat memleketinde ru bubiye-
ti, kanunları hükmeden ilahi saltanatta kendine iman ve ibadet
eden itaatkârlara mükafat, isyan eden azgınlara da ceza vermesi
gerekir. Bu dünyada bu mükâfat ve ceza nisbeten görünüyor ise
de bürün yönleriyle tezahür etmiyor, görünmüyor. Mesela, na­
maz kılan, namazın mükâfat mı, gün ah kâri arda günahların m ce­
zasını dünyada görmüyor Öyleyse itaat edenin mükâfat, isyan
edenin ceza göreceği bir başka memleket mutlaka olmalıdır.
Bu konuda Kuranda şöyle buyrulur: "Yoksa kötülük işle­
yenler, hayatlarında ve Ölümlerinde kendilerini, İman edip salih
amel işleyen kimselerle bir tutacağımızı ını sandılar? Ne kötü
hüküm veriyorlar! Allah, gökleri ve yeri yerli yerince yaratmıştır,
Böylece herkes kazancına göre karşılık görür. Onlara haksızlık
edilmez.” (Casiye, 21-22)
3. Bu dünyada çoğunlukla zalim izzetinde, mazlum zilletin­
de göçüp gidiyor. Zalimden mazlumun hakkının alınması İçin,
âh i ret in mutlaka olması gerekir. Burada tam gerçekleşmeyen
adalet, âh i re t te, Malık eme-i Kübrâ'da bütünüyle sağlanacaktır.
Bu konuda bir ayette şöyle buyrulur: “Mümin erkek ve ka­
dınlara işkence yapıp sonrada tevbe ermeyenlere cehennem aza­
bı ve yangın azabı vardır." (Buruc, 10)
4. Dünyada Allah, bizlere öldükten son ra dirilmenin pek çok
numunelerini göstermektedir. Mesela her gece uykuyla ölürüz,
her sabah uyanarak tekrar diriliriz. Her kış mevsiminde dünya
Ölür, bahar ve yaz mevsiminde ise dirilir. Her yüzyılda bir nesil
gider, yeni bir nesil gelir. Elbette her gece, her sene, her asır öl­
dükten sonra dirilmenin numunelerini gösteren Al lalı, insanlara
vaad ettiği öldükten sonra diriltmeyi de gerçekleştirecektir.
5- Kur ân da çoklukla kışın ölmüş kurumuş koca yeryüzünün
ballarda yeniden diriltilmesi nazara verilir. Bu örnek haşrin en
acık delilidir. Kısın tamamen Ölüp hiçbir terdi kalmayın yüz bin­
lerce canlı türleri?’ bahar geldiğinde Herdeyse geçen yılın aynısı
gibi tekrar yaratılmaktadırlar. Mesela, kışın tamamı ölmüş bîr
kısım sinek türleri bahar geldiğinde emsalleri yaratılarak tekrar
yeryüzünü dolduruyorlar. Hem kışın ölmüş gibi olan ağaçlara
baharda yeniden hayat veriliyor; yapraklan, çiçekleri, meyveleri
yeniden inşa ediliyor, Her bahar gördüğümüz bu haşir ve diri­
lişlerdeki olağanüstülük, Allah'ın hem varlığını hem İlim, irade,
kudret ve hayat vermek sdâdanna sahip olduğunu İspat ediyor.
Öyleyse, her baharda yüz binlerce canlı türlerini yeniden yara­
tan, inşa eden, hayat veren, bir nevi haşreden Allah, elbette kı­
yamet kışı ile ölmüş olan insan türünü arkasından gelecek olan
haşrin baharıyla diriltecek, ikinci defa yaratacaktır,
Kur’âtvı Kerimin bahar mevsiminin haşrc delil oluşunu zik­
reden ayederden biri şöyledir: “Şimdi Allah'ın rahmet eserlerine
bak! Ölümünden sonra yeryüzünü nasıl diriltiyor? Muhakkak ki
O, ölüleri diriltendir. Ve Onun gücü her şeye yeter," (Rum, 50)
6. Kuran'ın Allah kelâmı olduğuna dair ortaya konulan
bütün deliller, öldükten sonra dirilmenin de delilidir. Çünkü
Kuran, öldükten sonra dirilmenin olacağını haber vermiştir.
Onun hak olduğu ortaya çıktığında, haşrin de hak olduğu or­
taya çıkar.
7, Allah} başta Kur'ân olmak üzere, bütün seınâvı kitaplarıyla
bizi niçin yarattığını bildirmiştir. O na iman ve ibadet edecekle­
re cenneti vaad edip, müjdelemiş, iman ve ibadet etmeyenleri de
cehennemle korkutmuş ve tehdit etmiştir. Vaad ettiği şevleri ya­
ratmak kudretine son derece kolaydır. Bir ayette şöyle buyrulun
"İnsan, kendisini bir damla sudan Tarattığımızı görmedi mi de,
şimdi apaçık bir hasını kesildi? Yaratılışını unutarak bize bir de
misal getirdi: "Çürümüş kemikleri kim yaratacakdedi. De ki:
XL Bcdiuzzjınıajı Hazretleri. 41HLÜÛI) 'den zhade
* bitki ve havvan
r türünden bahseder.
Tespit edilen yeni türlerle bu rakam bir buçuk milyarnı a^mıs durumdadır.
 “Onları İlk defa yaratan kim ise O diriltecek ve O her türlü ya­
ratmayı bilendir” (Yasin, 77,79) Allah'ın, kudretine son derece
kolay olııı ve vaad ettiği âhirer havarini yaratmaması düşünüle­
mez. O, itaatkâr kullarını cennetine, asi düşmanlarını cehenne­
mine gönderecektir.

8. Peygamberimiz (sav)’in hak olduğuna dair ortaya konulan

bütün deliller. Öldükten sonra dirilmenin de delilidir. Çünkü
Peygamberimiz (sav) de, öldükten sonra dirilmenin olacağını
haber vermiştir. Onun peygamber olduğu tahakkuk ettiğinde,
haşrin de hak olduğu ortaya çıkar,

9, Her alanın uzmanı, konusunu herkesten daha iyi bilir. Ma­

neviyat alanının uzmanlan da peygamberler, evliyalar ve asfiya-
tardın Peygamberler davalarını mucizelerle, evliyalar keramet­
lerle, adıyalar güçlü delillerle İspat etmişlerdir. Öldükten sonra
ti i riltueıj iıı olacagEiub işte bu maneviyat al....... im uzmanlan, yüz
yirmi dört bin peygamber, milyonlarca evliya, binlerce asfiya
aynı davada ittifak etmişlerdir. Onların bir kısmı baş gözleriyle,
bir kısmı ise kalp gözlerivlc ahirce âlemlerini görmüş/-' bir kıs­
mı kesin delillerle varlığına hükmedip bize haber vermişlerdir.
Hatta bu büyük zatların en büyüğü ve reisi olan Peygamberimiz
(sav) Miraç Gecesi bizzat cenneti ve cehennemi görmüş, sonra
dönüp bizlere haher vermiştir. Butun insanlığı temsilen, Aİlalı-u
Tcâlâ âhirce âlemlerini Peygamberimiz (sav) e göstererek kendi-
114 sini şâhid kılmıştır. Madem O,“gittim ve gördüm" diyor bundan
daha sağlam, daha doğru bir haber olamaz. Elbette ölümden ve
kıyametten sonra bütün insanlar oravagidecekler, mükâfat ya da
ceza göreceklerdir.
ÜZ. Biz televizyonla had ve hesaba gelmez şeyleri nasıl görüyor isek, Allah da makbul
kullarına manevi televizyonlarla cennet ve cehennemin hallerini gösterir. Bunun
herkese açık bir çeşidi uykuda, rüya esnasında cennet ve cehennemi görmektir.
sen yarattın, niçin daha sonra onları öldürüyorsun?1’ diye
sordu.
Ccnab-ı Hak, sorunun Cevabını hemen vermedi. Musa (as) a
'Ey Musa! Bir tarlaya buğday ek T dîye emretti. Musa (as)
buğdayları ekti. Tohumlar, ekinler iyice olgunlaştığında ora­
ğı alıp onları biçmeye başladı.
Cenab-ı Hak. Musa (as) a *Ey Musa! Bu buğdayları eken sen
değil misin? Niçin şimdi onları biçiyorsun?” dedi.
Musa (as) şöyle dedi: rtYa Rabbi! Buğday ekmekten maksat,
ürün elde etmektir. Ürünler olgunlaştı. Onları burada bı­
rakmak doğru olmaz. Onun için bunları biçiyorum. Bir dcr
bunların içinde tane de var, saman da. Tane ile samanın bir*
birinden ayrılması gerekir. Çünkü tanenin saman ambarına
konması uygun olmadığı gibi, samanın da buğday ambarına \İİ
konması uygun olmaz. Mutlaka bunları ayırt etmek lâzım."
Cenab*ı Hak "Ey Musa!1 dedi. "Bana sorduğun sorunun t

gönderiyorum. Maksat hâsıl olduktan sonra, onları dünya*

Ikunci
Ijiu
125

\ lev I inu C elaled din - i Ruj nfnia Mesnevi s iriden.

 D. ÂJıirer İnancının Faydalan

Fert ve toplum hayatında huzurun ve saadetin temdi âlı İre t e

imandır. Bunun yüzlerce delilinden yalnız dört tanesine işaret
edelim.
Birinci Delil: İnsanlık aleminin yansını teşkil eden çocuk­
lar, yalnız cennet İnancıyla, onlara dehşetli ve ağlatıcı görü­
nen Ölümlere ve vefatlara Iraqi dayanabilirler ve gayet zayıf ve
nazik vücutlarında manevi bir kuvvet bulabilirler. Her şeyden
çabuk ağlayan gayet mukavemetsiz ruhlarında, o cennet İle
bir ümit bulup sevinçle yaşayabilirler. Meselâ,, cennet inan­
cıyla bir çocuk '‘Benim küçük kardeşim veya arkadaşım öldü,
cennetin bir kuşu oldu. Cennette gezer, bizden daha güzel ya­
şar’ der.
Yoksa her vakit etraflarındaki kendi yaşlarındaki çocukların
veya büyüklerin -mesela anne ve babasının- ölümleri, o zayıf
biçarelerin endişeli nazarlarına çarpması; mukavemetlerini ve
kuvve-i ınancviyclcrini yıkacaktı. Onların gözleriyle beraber
ruh, kalp, akıl gibi bütün duyguları dahi ağlayacak* ya mahvola­
l//
caklar veya divane bir bedbaht olacaklardı.
İkinci Delil: İnsanlık aleminin bir cihette yarısı olan ihti­
yarlar, yalnız âh i ret hayatı ile yakınlarında bulunan kabre kar­
şı tahammül edebilirler. Ve çok alâkadar oldukları havadarının
vaki nd a s ö n m esine ve güze 1 dü n yala n n i n kapa n m asına mu kabil
126 bir teselli bulabilirler ve çocuk hükmüne geçen çabuk etkilenen,
üzülen hassas ruhlarında ve mizaçlarında* ölüm ve zevalden kay­
naklanan elemlere ve dehşetli ümitsizliklere karşı* ancak ebedî
hayatın
n inancı ve ümidiylerf mukabele edebilirler.
Yoksa o şefkate lâyık muhteremler ve sükûnete ve kalben isti-
r abate çok muhtaç o endişeli babalar ve anneler* ruhen Öyle bir
vavevla edecekler ve kalben övle bir elem hissedeceklerdi ki bu
dünya onlara karanlıklı bîr zindan ve hayat dahi sıkıcı hır azap
olurdu.
Üçüncü Delil: İnsanların toplum hayatının en kuvvetli me­
darı olan gençlerin, delikanlıların, galeyanda olan şiddetli hissi­
yatlarını ve aşırı derecedeki nefis ve Revalarını tecavüzlerden ve
zulümlerden ve tahribattan alıkoyan ve toplum hayatının güzel
bir şekilde cereyanını temin eden (veya edecek olan); yalnızca
cehennem inancıdır.

Yoksa cehennem endişesi olmazsa *JEl-hükmü lıl-galib" yani

'galip olan istediğini yapabilir" kaidesiyle o sarhoş delikanlılar,
heveslerinin peşinde bîçare zayıflara, âcizlere, dünyayı cehenne­
me çevireceklerdi. İnsanlığı gayet süfli bir hayvanlığa döndüre­
ceklerdi.

Dördüncü Delil: Dünya saadeti için âdeta bir cennet, bir

sığmak, bir barınak; aile hayatıdır. Ve herkesin hanesi, onun
küçük bir dünyasıdır. Ve o hane ve aile hayatının hayatı ve sa­
adeti İse; samimi ve ciddi ve vefadarane hürmet ve hakiki ve
şefkatli ve fcdakâraııe merhamet ile olabilir. Ve bu hakikî hür­
met ve samimi merhamet ise; ebedi bir arkadaşlık ve daimi

şane münasebetlerin bulunması fikriyle ve inancıyla olabilin

Meselâ imanlı bir şahıs der: “Bu eşim, ebedî bir âlemde, ebedi iz?
bir hayatta, daimî bir hayat arkadaşımdır. Şimdilik ihtiyar
ve çirkin olmuş ise de zararı yok. Çünkü ebedi bir güzelliği
var, gelecek. Ve böyle daimî arkadaşlığın hatırı için her bir
fedakârlığı ve merhameti vaparım” d iverek o ihtiyar karısına,
güzel bir huri gibi muhabbetle, şefkatle, merhametle muka­
bele edebilir.
 Yoksa geçici bîr arkadaşlıktan sonra ebedî bir avnlığa ma­
ruz kalan evlilik; elbette gayet suni, geçici, hayvan gibi bir
cinsi yakınlık manasında ve mecazî bir merhamet ve sun i bir
hürmet verebilir. Bu durumda başka menfaatler ve diğer galip
hisler, o hürmet ve merhameti mağlup edip o dünya cenneti­
ni, cehenneme çevirir, Aile havacında karı, koca arasındaki bağ
yok olur.
İşte öldükten sonra dirilmeye imanın yüzlerce faydasından
zikrettiğimiz dört dehle diğerleri kıyas edilebilir Beşerin ida­
re, ahlâk ve toplum hayatıyla çok alâkadar olan sosyologların,
siyasetçilerin, ahlakçıların kulakları çınlasın! Gelsinler, âhirete
imanın doldurduğu bu boşluğu ne ile doldurabilirler ve bu derin
yaralan ne ile tedavi edebilirler?"”

E. Öldükten Sonra Dirilme ve Âhİret Halleri

L Öldükten Sonra Dirilme

İsrafil (as)’ın sûra birinci üflemesiyle kıyamet kopacak, bir

l//
müddet sonra Allah'ın emriyle ikinci defa sura üflemesiyle di­
riliş, yeniden yaratılış başlayacaktır. Bu diriliş göz açıp kapay ın­
caya kadar kısa bir zamanda olacaktır. KurWda şöyle buyru­
lur: 'Sizin yaratılmanız da tekrar diriltilmeniz de (kudretimi­
ze nisbetle) bir tek nefsin (yaratılması ve diriltilmesi) gibidir.”
(Lokman, 28), ""Kıyametin kopması (veya diriltil meniz) bir göz
açıp kapayıncaya kadar, hatta daha kısa bir zamanda olacaktır.”
(Nahl, 77)

Öldükten sonra dirilme esnasında; cesetler yeniden teşkil

edilecek, cesetlere hayat verilecek ve cesetlere ruhlar gelip ver-
83. licdiiızzamajı Said Nursî. Şualar. Altuıbaşak Ndjriyat, 1.182.
leşecek. Üstad Bediüzzaman, kısa bîr zamanda bu üç hadisenin
çok kolav ve süratli bir şekilde olmasını şöyle anlatır:

a. Cesetlerin teşkili; Bahar mevsiminde sayısız ağaçların yaprak,

çiçek ve meyveleri, bitkilerin ve küçük hayvancıkların hiçten
vücutlarının inşa edilmesi, insan bedenlerinin de inşasına ör­
nektin

b. Cesetlerde hayatın yaratılması; bir düğmeyi çevirmekle mil­

yonlarca lambayı bir anda yakmak mümkün olduğu gibi,
sayısız insan bedenlerinde de, bayat çok süratli bir şekilde
yaratılın

c. Ruhların cesetlerde yerim alması; bir boru sesiyle dağılmış

olan ordudaki askerler nasıl çabukça sırada yerlerini alıyor­
larsa, Allah'ın askerleri hükmünde olan ruhlar da sürade ce­
setlerdeki yerlerini alırlar?*

2. Haşir vc Mahşer

Haşir; toplanma, mahşer de; toplanma yeri manasına gelin

Haşir meydanına "Arasat" da denilmiştir.
t
Haşir esnasında yeryüzü düzlenerek, düz bir arazi haline ge­
tirilecektir. Bu konuda bazı ayetler şövledir: "O gün yeryüzü bir Ikunci
Iju
başka vere; gökler, başka göklere dönüşecek ve bütün ınahlûkat
129
bir ve gücüne karşı konulmaz olan Allah ın huzuruna toplana­
caklardır.' [İbrahim, 48), “Sana dağlarfm kıyametteki durumu­
nu) sorarlar, de ki: ' Rabbim onları ufalayıp savuracak. Böylcce
yerlerini dümdüz hoş bir halde bırakacak. Orada nehir çukur ne
de bir tümsek göreceksin? (Taba, 105-1Û7)

84. agc. s. 31.

 3. Mahşer Yerinin Dehşeti

Kur anın pek çok ayetinde mahşer yerinin dehşetli bir yer
olacağı nazara verilerek insanlar ikaz edilmişlerdir. Onlardan
bazılan şöyledir:

“Yaklaşmakta olan o felaket günüyle onları korkut! O gün

yürekler gırtlaklara dayanmıştır, (kederlerinden) yutkunup du­
rurlar. Zalimler için ne samimi bir dost ne de sözü dinlenecek
bir şefaatçi vardır? (Mümin, I S)

“Kulakları sağır eden o ses geldiğinde* İşte o gün, kişi kar­

deşinden* annesinden* babasından* eşinden ve çocuklarından
kaçar. O gün, herkesin kendine yetip artacak bir derdi vardır?
(Abese, 33-37)

Mahşer yerinin etrafını cehennem kuşatacak* güneş bir mil

kadar insanlara yaklaşacak, insanlar amellerinin durumuna göre
tere batacaklar. Herkes kendini kurtarma derdine düşecek. Pey­
gamberler bile kendi derdime düştüm manasında "nefsi, nefsi"
diyecekler İnsanlar peygamberlere şefaat etmeleri için müracaat
edecekler. Her peygamber insanları bir başka peygambere hava­
le edecek. En son Peygamberimiz (sav)e müracaat edilecek ve
Peygamberimiz (sav) insanlık âlemi için arşın altında secdeye
kapanıp şefaatte bulunacak, Allah onun duasını kabul edecek.
130
Bu kabulden sonra insanlara amel defterlerinin dağıtılması ve
hesabın görülmesine başlanacak.1*

Mahşer yerindeki bekleme, hesap, kitap 50 bin sene olacak.

Bu bekleme mümin kullara çok kısa gelecektir.
S5. Sahih-1 Buhari, Kitabıft- Lnbnna* Öab. 3 / Sah ili-ı Müslim, Kırabil h 1nun. Bab,
84, hn: 194,195.
4. Amel Defterleri

Ki ram en Katibin adlı meleklerin vardığı Âdcmoğlunun

amelleri, mahşerde bir amel defteri olarak kendisine verilecek­
tir Bu defterler kimine sağından, kimine solundan, kimine de
arkasından verilecek ve insanın hayatı boyunca yaptığı iyilik ve
kötülüklerin, küçük, büyük hepsini ihtiva edecektir Bu konu­
da bir ayet şöykdir: "Kitap ortaya konmuştur: Suçluların, onda
yazdı olanlardan korkmuş olduklarım görürsün,uVay halimize!
Derler, bu nasıl kitapmış! Küçük büyük hiçbir şey bırakmaksı­
zın (yapaklarımızın) hepsini sayıp dökmüş!’ Boylece yaptıkları­
nı karşılarında bulmuşlardır, Senin Rabbin hiç kimseye zulmet­
mez? (Kehf. 49)

Amel defterleri bazılarına sağından, bazılarına solundanve-

rilcccktir. Bu bir ayette şöyle anlatılın “Anıcl defteri kendisine
sağından verilen kimse, kolay geçireceği bir hesaba çekilir ve ar­
kadaşlarının yanına sevinçle dönen Ama amel defteri kendisine
arkasından (sol eline) verilen kimse: “Malı void um." diye bağırır
ve çılgın alevli cehenneme girer? (İnşikak, 7, 12)

Amel defterlerinin sağdan veya soldan verilmesi kişinin cen­

netlik veya cehennemlik olacağının ilk belirtileridir.
İkinci

131
5. Hesap

İnsanların amel defterlerini almalarından sonra, dünyada

yaptıklarının hesabım Allah a vermeleri, bu hususta sorgu ve su­
ale çekilmeleri demektir. Bu konuda pek çok ayet vardır. Bazıla­
rı şovledir: “Bizim sizi boş yere yarattığımızı ve sizin hakikaten
huzurumuza geri getirilmeyeceğinizi mi sandınız?1’ (Müminim,
 115), LLO gün sîz bütün nimetlerden hesaba çekileceksiniz/ (Te-
kas lir, 8)

Peygamberimiz (sav) ile şöyle buyurmuştur: “Ademoğlu

Rabb inin huzurunda beş şeyden hesaba çekilmeden ayakları
kaymaz: Ömrünü nerede harcadığından, gençliğini nasd geçir­
diğinden, malını nereden kazanıp nereye harcadığından, bildi­
ğiyle nasıl amel ettiğinden."**

Başka bir hadis de şöykdır:J Kıyamet gününde kul amelle­

rinden ilk önce namazdan hesaba çekilin Eğer namazı iyi çıkarsa
felaha ermiş, hesabı geçmiş olur, Eğer namazı iyi çıkmazsa zarar
ve ziyana uğradı demektir Eğer farzlarından bir noksan çıkar­
sa Rab azze ve cellc meleklere hitaben "Bakınız! Kulumun na­
filelerinden bir şey var mı?" den Farzların noksanlığı onlardan
tamamlanır. Sonra diğer amelleri de bu minval üzere cereyan
eder/1"

6. Mizan

Mizan, terazi demektir.

Kıyamet günü, insanların sevaplarını, (kıymetli, iyi .ımel[eri­

ni) ve günahlarını (değersiz, körü amellerini) ölçmek, tartmak
ve miktarını sahiplerine göstermek için ilâhı bir mizan, yani ma­

132
hiyeti bizce bilinmeyen bir terazi, tartı aleti kurulacaktır.

Bu tartmak ve hesaplamak, adalet ve hakkın tecelli edeceğine

işarettir. Herkes orada, ne kadar küçük de olsa hakkını alacak,
bövlece ilâhı adalet tanı olarak tecelli edecektir. Bu hususlara
işaret eden ayetlerden biri şövledır: “Kıyamet günü için adalet
i irinizi, SıtaruTKiyamc, Bib, I, hn: 2416
S-. Tirmizi. Kirabu’s-Sahc. Bab, lSÜ,hn: 413
terazileri kurarız. Hiç kimseye bir haksızlık edilmez. (İnsanın
yaptığı iş), bir hardal tanesi ağırlığınca da oka onu getiririz. He­
sap gören olarak biz yeteriz/* (Enbiya» 47)

Tartı neticesinde sevapları, iyilikleri ağır basanlar cennetlik,

günahtan, kötülükleri ağır basanlar ise cehennemlik olmaya
müstahak olmuş olurlar. Şu var ki, imanı olup da günahı çok
olanlar cehennemde günahları miktarınca kaldıktan sonra cen­
nete girerler.

7. Şefaat
Şefaat: birisinin affedilmesi için, aracı olmak demektir,

Dini tsutahda şefaat; Âhiret gününde bir kısım günahkâr

müminlerin affedilmesi ve bir kısım itaatkâr müminlerin de
daha yüksek mertebelere ermeleri için Peygamberimiz (sav)'in
ve diğer büyük zatların Allahü Tcâlâ’dan niyaz ve dilekte bulun­
malarıdır.
Şefaat hakkında pek çok ayet ve hadis vardır. Bu konuda iki
ayet şöyledir:

"O gün. Rahman ın katında söz ve izin alandan başkası şefaat

edemeyecektir. (Meryem, 87) “O gün Rahmandın izin verdiği ve
sözünden razı olduğu kimseden başkasının şefaati fayda ver­ JlpIlHİ
tau
mez" (Taha, 109)" 133

İslâm âleminde en geniş hadis koleksiyonu olarak kabul

edilen» Kenzu 1-Ummal*de şefaat konusuyla ilgili 86 adet hadis
kaydedilmiştir?’ Bu 86 hadisin toplamı, kalbinde iman ve insaf
olan herkese bir kanaat verecek mahiyettedir.
Ayrıca Blcz. Scbc. 23. Bil:ara. 255, Yunus,. 3* Z ulun t. 36, Nccrn. 26. Enbiya,28.
89. Bkz: Aİİ Muttaki, Kcnziı l-L-mmal, c. 14, s. 390-415- 628-6-İ0
 Yedi sahabeden sahih ve mürevatir olarak nakledilen bir ha­
diste Peygamberimiz (sav), "Her peygamberin Allah karında
makbul bir duası vardır. Her peygamber duasını dünyada vaprı.
Ben İse duamı kıyametçe ümmetime şefaat İçin sakladım?**bu­
yurmuştur.

8. Havz-ı Kevser
Mahşer günü Allah-ü Teâlanın Peygamberimiz (sav)c ihsan
buyurduğu gayet büyük bir havuzdur, Suyu pek cadı ve pek fe­
rahlatıcıdır. Müminler bu sudan içecek, mahşerin dehşetinden
meydana gelen hara re derini bununla gidereceklerdin

Bazı hadislerde her peygamberin bir havuzu olacağı ve her üm­

metin kendi peygamberinin havuzundan içeceği belirtilmiştir.

9. Sırat
Sırat; yol demektir.
Mahşerdeki sıratı Peygamberimiz (sav); mahşer yeri ile cen­
l//
net arasına ve cehennemin üzerine kurulmuş “Kıldan İnce" ve
“kılıçtan keskin" bir köprü şeklinde haber vermiştir/1 Cennet­
likler bunun üzerinden geçerler. Cehennemlikler üzerinden ge­
çerken ayaklan sürçer ve cehenneme yuvarlanırlar.”
Âlimler, sırat köprüsünün hadislerde “kıldan ince, kılıçtan
134 keskin" denilmesinin, bu köprüden geçmenin zorluğuna işaret
olduğunu söylemişlerdir. Bu köprüyü geçmek kişinin iman ve

90. Ketimi. NazmüTMürcnasir Pil-EJıadisi'l-Mütcvatir, Darü’l-Ktitübül-Ilmiyyr:,

Beyrut, s. 244. hn: 300.
91. Ahmcd, c 6. s. 110 / Müslim \ahabi Ebu Said Ll-Hudri nin “Bana ulattığına göre
.■cehennem üzerine kıınılan l köpnı kıldan ince kılıçtan keskincedir, dediğini rivayet
eder (Kirabu’l-lman).
92. Nurcddin cs-Sâbûni, Matnridiyc Akaidi \clBidâyc tî Usûlid-DinL s. 178.
amel durumuna göre değdir. Yunus Etmenin bir şiirinde "Sırat
kıldan İnce, kılıçtan keskincedir / Varıp onun üstüne evler ya­
pasım gelir* demesi, bu köprüden geçmenin s al ılı kimseler için
kolay olacağına bir işarettir.

Peygamberimiz, bazı insanların bu köprüden bir göz açıp

kapayıncaya kadar süratli, bazılarının şimşek gibi, bazılarının
rüzgâr gibi, kuş gibi, hizli koşan adar develer gibi değişik sürat­
lerde geçeceklerini, bazılarının cehenneme düşeceklerini haber
vermiştir?’

10. Fetret Ehli

Sözlükte "zayıflık, sakinlik, kesilmek” anlamlarına gelen fet­

ret kelimesi dînî terim olarak, daha çok Isa (as) ile Peygamberi­
miz (sav) arasında peygambersiz geçen dönem için kullanılır. Bu
dönemde yaşayan insanlara da “fetret ehli" denir.

Eş arı ve Matııridî âlimleri fetret ehlinin durumu hakkında

ihtilaf etmişlerdir. İmam Maturidi'ye göre fetret dönemindeki
insanlar Allahsın varlığım ve birliğini aklen bulmak mecburiye­
tindedir. Aksi halde bu insanlar cehennemlik olurlar. İmam Şafii
ve Eş’arı ise “Biz bir peygamber göndermedikçe azab etmeyiz?
(Isra. 15)” ayetine dayanarak fetret dönemi insanlarının ne hal­
de olurlarsa olsunlar ehl-i necat (yani cehennemden kurtulmuş Iknnci
knu
kimseler) olacağını kabul etmişlerdir.”
135
Bediüzzaman Hazretleri bu konuda şöyle der:
“Biz bir peygamber göndermedikçe azap etmeyiz? (Isra.
15), ayetinin sırrıyla; ehl-i fetret, ehki necattırlar (yani ce-
93. Sahih-i Muslim, Kitabu’l- İman.
94. Ayrıca likz. M aide , 19, Nisa. 165. Tzha, 134
95- BLl .Mahmud Ahisi, RilIiliTM.iujl Darü İhyau'r-TıirasiTAnıbj, OcyniL. e. 15. s. -K).
 hen neni den kurtul urlar) Bilir tılak, teferruattaki haralarından
sorumlulukları yoktun İmam-t Şafiî ve İmam-ı Eşarîce; küfre
de girse ıısûl-i i manide bulunmazsa vine ehl-i necattır. Çünkü
İlahı teklif, peygamber göndermekle olur ve bundan haberdar
olmakla teklif takarrür eder, kesinleşir. Madem gaflet ve uzun
zamanın geçmesi daha önceki peygamberlerin dinlerini ört­
müş gizlemiş, o ehl-i fetret zamanına hüccet olamaz. İtaat erse
sevap görür» ermezse az ab görmez, Çünkü gizli kaldığı için
hüccet olamaz,*6
İmam Gazali insanları üç kısma ayırır. Birinci kısım: Peygam­
berimiz (sav) İn ismini duymamış, kendilerine İslâm tebliğinin
ulaşmamış olduğu kimseler. Bunlar ehl-i necat olacaklardır,
İkinci kısım: kendilerine İslâmiyet tebliğ edilmiş olanlar. Bun­
lar İslâm'ı kabul etmezlerse cehennemlik olurlar. Üçüncü kısım:
Islâm'ın kendilerine yanlış tanıtıldığı kimselerdir. İmam Gazali
“Kanaatime göre bunların durumu birinci gurupta olanların du­
rumu gibidir" der.*7

l//
11. A’râf
“Dağ ve tepenin yüksek kısımları” anlamına gelen Arif, cen­
netle cehennemin arasında bulunan surun ve yüksek kısmın adı­
dır.
Kuranda Aral'da bulunanlarla ilgili olarak şöyle buvurulur:
13* Mîki taraf (cennetliklerle cehennemlikler) arasında bir perde ve
A rat üzerinde herkesi simalarından tanıyan adamlar vardır ki,
bunlar henüz cennete giremedikleri halde (girmeyi) umarak
J seslenirler. Gözleri cehennem ehli
cennet ehline selâm size dive

96. Mckmbar. Aitınba^ak Neşriyat, s. Z69 ■ 2S. Mektup)

97- İnam Gazali, İslâm'da Müsamaha J-aysalut-Tcfrika flcyncTlsEâm vcz-Zcndaka),
Marifet y, İstanbul, 1990. s. 71-73.
tarafına döndürülünce: Ey Rabbimiz, bizi zâlimler topluluğu
ile beraber bulundurma.' derler." (Araf, 46-47)

Âlimler, ’A’râflıkJann kimler olacağı konusunda tarklı görüş­

ler söylemişlerse de ekseriyet “Sevap ve gün alı lan eşit olup cen­
nete de cehenneme de girmemiş olanlardır” demişlerdir.

Bir kısmı âlimler de, fetret döneminde olduğu gibi, her­

hangi bir peygamberin tebliğini duymadan ölen insanlarla,
müşriklerin küçükken ölen çocuklarının da Arâfea olacaklarını
söylemişlerdir?1*

Araf, daimi kalınacak bir yer değildir, A’râ (ta kiler bir süre
bekletilecekler, sonra Allah’ın lütfuyla cennete gireceklerdir.

12. Cennet

Cennet, hatır ve hayale gelmeyen t is man i ve ruhanî bütün

lezzetlerle, nimederle dolu olan ebedi bir mükâfat yeridir. Cen­
net yaratılmış olup, şu anda da mevcuttur.**

Cennet ehli, otuz üç yaşında, Âdem (as) boyunda, Yusuf (as)

güzelliğinde, kalpleri Eyyüb (as) kalbi gibi olacaktır.1™1

Bazı hadislere göre, cennete en son girecek olan şahsa, dün­

yanın on misli bir yer verilecektir.1*” Bazı cennet ehline ise, bin
senelik bir cennet ihsan edilecektir, 137

Cennet sekiz kattır. En yüksek katı Pirde vs cennetidir. Pey­

gamberimiz (sav) “Allah'tan cenneti istediğinizde Pirde vs cen-
98. Bkz. Ebul-Fcrcc Ibnul-Ccvzi,ZadnTl-Mcsr, c. 3 s. 207,208.
99. Tdtxzani, Şcrhü'l-AldLid; NurcdJin cs-Sâbûni.cl-Bidayc, s. 92.
100. Kcnzul-Ununal, c. 14, s. 490, hru 39382.
101. Müslim, KiEzbııTCcLinc, Bıb, S3, hm 308.
 netini isteyiniz! Çünkü o, cennetin hem ortası, he m de en yük­
sek yeridir”101 buyurmuştur.

Bu hadisten sekiz kar cennetin âdeta aşağıdan yukarıya doğ­

ru koni biçiminde olacağı anlaşılmaktadır.

Müminler, cennette pek çok nimetlere kavuşacaklardır.

Peygamberimiz (sav) şöyle buyurmuştur; “Allah-u Teala “Salih
kullarım İçin cennette öyle şeyler hazırladım kit onları ne göz­
ler görmüş, ne kulaklar işitmiş, ne de beşerin kalbine (hayaline)
gelmiştir" buyurdu. Eğer isterseniz Allah’ın (Kurandaki) “Yap­
tıkların a karşılık (cennette) gözler aydınlığı olacak şeylerden
neler gizlenmiş olduğunu kimse bilemez"1® ayetini okuyunuz"
Buyurdu.104
102 103

Cennetteki nimetlerin en büyüğü ise Cenâb-ı Hakk ı gör­

mek ve Onun cemalini seyretmek olacaktır. Öyle ki bu bütün
cennet lezzetlerinin üzerinde bir lezzet olacaktır.

ıh Cennet hayatı ebedidir. Peygamberimiz (sav) cennetlikler

cennete, cehennemlikler de cehenneme girdiklerinde, cennet­
le cehennem ortasında bütün insanların göreceği bir mevkide
ölümün biı koç suretinde getirilerek kesileceği Bundan sonra
size ölüm yok!” deneceğini, bunun cennetliklerin sevincini ar­
131 tırırken cehennemliklerin de üzüntü ve acılarını artıracağın T
bildirmiştir.1®

102. Buharı, Kitabur-Tevhid. Bah, 22.

103. Sccdc, 17
104. Buharı, Ki tabu İkd'i'l-l-JaJk. Bab, 8.
105- Buhari, Kitabu’r-RikaL Bab. 51.
13. Cehennem

Kelime olarak “derin kuvıT anlamına gelen cehennem,

âhircttc kâfirlerin sürekli olarak, günahkâr müminlerin de gü­
nahları ölçüsünde cezalandırılmak üzere kalacakları azap yeri­
dir Cehennem yedi katur. Cehennem de cennet gibi yaratılmış
ve şu an mcvcurrur.
“inkâr edip âyederimizi yalanlayanlar yok mu, İşte onlar Ce­
hennem ehlidirler!”"*
“Kim hır kötülük yapar ve günâhı kendisini kuşatır (da kâfir
olarak ölürjse* işte onlar Cehennem ehlidirler! Onlar orada
ebedî olarak kalıcıdırlar.”"17 gibi pek çok Kur’ân ayetleri bezlere
cehennem azabını bildirmektedir.
Peygamber Efendimiz de (asm) cennet ve cehennemden ha­
ber verdiği pek çok hadis-i şeritlerinden birisinde şöyle buyur­
muştur:
"Cennet güçlük ve zorluklarla kuşatılmıştır. Oraya girebil­
mek bunları aşmakla mümkündür. Cehennem ise şehvet ve is­
teklerle çevrilmiştir. Oraya girmemek için bunlara sahip olmak
(onlardan sakınmak) gerekir."""
t

İkinci
Lıu
139

106. Maidc. 10
107. Bakara. 81
108.1 irmizi. Ccnncrvc Cehennemin özellikleri. 21
 ALTINCI ESAS

KADERE İMAN

Islâm tarihinde kader konusundı, Ehl-i Sünnet, Cebriye ve

Mutezile olmak üzere üç mezhep ortaya çıkmıştır. Cebriye ifrat
ederek insan iradesini inkâr etmiş, her şeyi kadere n İs bet etmiş­
tin Mutezile mezhebi de tefrit ederek kaderi inkâr etmiş, “İnsan
kendi fiilini kendi yaratır? demiştin

Ehl-i Sünnet ise, Kur an ve sünnetin izahları doğrultusunda

mutedil bir yol tutmuş, kaderi kabul etmiş, fakat insanın hür bir
irade-i cii/iyycsi olduğunu, bu iradesiyle hayatta kendine bir yol
çizdiğini, bununla beraber, iradesini kullandıktan sonra, filleri­
ni Allah'ın yarattığını söylemişlerdin

Bu konulan sırayla ek alalım.

1. Kader ve Kazanın Tarifleri

Alana
Kader kelimesi lügatte 'ölçme, takdir, tayin etme, gücü yet-
141
me” gibi manalara gelir.

Istılahı olarak “Allah in ezeli il i m ve i i adesiyle her bir mahlûku

doğumundan ölümüne kadar, bütün keyfiyetleriyle, * zaman,
mekân, miktar, şekil, rızık, ömür, güzellik, çirkinlik, tayda, za­
rar gibi bürün yönleriyle- bilinmesi, takdir ve tayin edilmesidir.”
denilmiştir.
 Kaza ise; ezelde ilim ve irade sıfatlarıyla tayin ve takdir edilen
şevlerin, vakti geldiğinde Allah'ın kudretiyle vukua gelmesidir
Kader Allahın ilim ve İrade, kaza ise; ilim, irade ve kudret
sıfatlarıyla ilgilidir.
Kader İçin kâinatın planı, projesi, kaza İçin de, bu plan ve
projenin tatbikat sahasına konulması, gerçekleştirilmesi denile­
bilir
Her bir varlığın kaderi vardın Bir bütün olarak kâinatın ka­
deri olduğu gibi, galaksilerin. dünyanın, canlı nevilerini n, her
bir canlının kaderi vardır.

2. Kader ve Kazanın Del illeri

Kader ve kazanın pek çok aklî ve naldı delilleri vardır. Bunla­

rı sırayla ele alalım:

a. Kadere Dair Nakli Deliller

Kader ve kazayla ilgili ayet ve hadisler sayılamayacak kadar
çoktur, Her şeyin levh-i mahfuzda yazılı, kayıtlı olduğunu ifade
eden pek çok ayet vardır Onlardan bazıları şeyledir:
“Göklerde ve yerde zerre kadar olanlar bile Onun ilminin dı­
Akund şında değildir. Bundan daha küçüğü ve daha büyüğü de şüphesiz
bu
142
apaçık Kitap ta (Levh-i mahfuzda'd ir." (Sebe, 3)
’'Gaybın anahtarları Onun karındadır, onları ancak O, bilir
Karada ve denizde olanı bilir. Düşen yaprağı, yerin karanlıkla­
rında olan taneyi, yaşı kuruyu -ki apaçık Kitapta (Levh-i nıah-
fuzda)dır- ancak O, bilir" (En am, 59)
109. Yukarıda kadervc kazayı dair zikrcrriğinıiz rariticr Minindi ilimlerine göredir.
I:/iriler kaderi: kaza. kazaya da kader manalarını yüklerler.
 "Şüphesiz Biz her şeyi bir kadere (belli bîr miktara, Ölçüye)
göre varacmışizdir’1. “İnsanların vapnklan her şey kitaplarda kanıt­
lıdır. Küçük ve büyük, hepsi satır satırdır” (Kamer, 49, 52, 53)

Bu konuda bazı hadisler de şöyledir:

Meşhur Cibril hadisinde Peygamberimiz (sav) İmanın alcı esa­

sım sayarken, “Kadere, kaderin hayrının da şerrinin de Allah'tan
olduğuna” İmanı da saymıştır.

Peygamberimiz (sav)’in bir hadisi de şöyledir: “Allah’ın ilk

yarattığı şey kalemdir. Ona “Yaz!" dcdit kalem de "Ne yazayım?"
diye sordu, Allah, "Kıyamete kadar (olacak) her şeyin miktarım
(kaderim) yaz!” buyurdu. (Kalem de olmuş ve olacak her şevi
Levh-ı Mahfuza yazdı)" Hadisi rivayet eden sahabe Ubade b.
Samİt oğluna şöyle dedi "Ey evladım! Ben Resulullah (sav)'in
"Kim bu inancın dışında ölürse o benden değildir" Dediğini
işittim1?"
Sahibelerden Abdullah b. Amr Peygamberimiz (sav)’İn şöyle
dediğini rivayet etmiştir: "Allah, miktarları (varlıkların kaderle*
rın i) semavac ve arzın yaratılmasından elli bin sene önce takdir
etti.*111
Bu ve benzeri hadislerden anladığımıza göre: Allah, kâinatı
yaratmadan önce, âdeta kâinatın plan ve projesini il m-i ezelîsinde
Alana
takdir etmiştir. Yedi kat sema, galaksiler, yıldızlar, yeryüzü, in­ Exu
143
sanlar, hayvanlar, hücreler, atomlar nasıl olacaklarsa ve ne ya­
pacaklarsa hepsi kaydedilmiştir. Sonra da icraat başlamıştır. Bu
gün kâinattaki bütün icraatlar * atomlardan kürelere kadar her
şev- bu ilahi plana göre yürümektedir ve yürüyecektir.

11ÖL Ebu Davud. Kicabıa's-Siinnc. Bab, 16. bn: / Tirmizi, Ki tabul-Kader, Bah,
17, hn: 2155.
111. Tirynizi.KiLjbu’bKadcr, Bab, IS, hn: 2156.
 b. Kadere Dair Aklı Deliller
Levh-i mahfuza delil olabilecek eıı güzel örnekler; çekirdek­
ler» yum ur çalar ve insan DN Asıdır. Bu örnekleri inkar edeme-
■F

ven, Levh-i mahfuzu da inkar edemez. Söyle ki:

Bir çekirdekte ağacın planı» yumurtada, kuşun planı, İnsan

DNA'sında ise İnsanın planı» bürün Özellikleri Allah tarafından
yaz ilmiş ur» Çekirdekten» ağaç: yumurtadan, kuş; nutfeden, in­
san yazılmış plan ve özelliklere göre çıkarlar,

Levh-i mahfuzda da kainatta olmuş veya olacak her şey yazıl­

mıştır» Kainatı büyük bir ağaca benzetirsek Levh-i mahfuz için,
bu büyük kâinat ağacının çekirdeği diyebiliriz. Eğer kâinata bü-
< bakarsak, Levh-i mahfuz bu büvük
■»vük bir insan nazarıyla «t inşa-
nın DNA sidir. Keza kâinat büyük bir kuş olsa» Levh-i mahfuz
bu büyük kuşun yumurtasıdır diyebiliriz»

3- Kader ve lradc-i CüZiyyc

Yukarıda, 'Kader» kâinatın ve her bir varlığın hayatının bir

planı, kaza ise bu planın uygulanması’ demiştik. Kader ve kaza­
nın tarifi bu olmakla beraber, insanın ayrıca bir iradc-i diz’i şy es i
de vardır. İnsan hayatında hayır veya şer gibi konularda, bu hür
iradesiyle tercihte bulunmakta, bu yönüyle kendi iradesiyle haya­
Alono tına yon vermektedir» Konuyu teferruatıyla ele alalım. Şöyle ki:
k<ü
144 İnsan hayatında bazı olaylar insan iradesinin dışındadır. Me­
sela ne zaman ve nerede doğacağımız, hangi uıne ve babanın
çocuğu olacağımız» erkek veva kız olacağımız, zekâ seviyemiz,
duygulanınız gibi konular bizim irademizi bütünüyle aşar. Bu
konularda hükmeden yalnızca Allah'in iradesidir. İnsan iradesi­
nin bu konular da hiçbir fonksiyonu yoktur. Bu konularda zaten
insan sorumlu da değildir.
 Fakat insan hayatın da iradesiyle tercih ederek yaptığı faali­
yetler de vardır. Özellikle hayır ve şer konusunda insan "irade-i
cüz’iyye" dediğimiz iradesiyle bir tercih yapmakta, ona göre Al­
lah katında mükâfat ve cezaya hak kazanmaktadır.
Ehl-i Sünnet, âlimleri konuyu söyle anlatırlar:
Allah, insanda hayır ve şerre kabiliyeti olan bir irade yaratır.
İnsan, bu hayra ve şerre kabiliyeti olan İradeyi, hayır veya şerri
tercih etmekte kullanın Kullanılan bu iradeye “irade-i dız’iyye’*111
denilir ve bu irade insana nisbet edilin insanın iradesini kullan­
masından sonra fiil Allah tarafından yaratılır.

»«

Burada kısaca Cebriye Mezhebi, Mutezile Mezhebi ve Eht-i

Sünnet arasındaki bazı farklar üzerinde de durmalıyız. Şöyle ki:

a. İnsanın Bir İradesi Vardır

İslâm tarihinde Cebriye denilen bidat fırkası, insan iradesini
bütünüyle inkâr etmiş, meydana gelen bütün olayların —hayır
vcvaşer- Al lalı ın irade ve kudretiyle meydana geldiğini, insanın
rüzgâr önündeki yaprak gibi olduğunu, kendine ait iradesinin
olmadığını iddia etmiştir. Cebriye Mezhebi nin fikirleri akla,
Kuran ve sünnete aykırı olduğu içüı İslâm tophunlannda pek
Akına
taraftar bulamamıştır. Cebriye nin görüşünü reddeden bir ayet t.cu
145
şöyledir:
“Puta tapanlar, Allah, dileseydi babalarımız ve biz, puta tap­
maz ve hiçbir şeyi haranı kılmazdık, d ivecekler. Onlardan önce­
112. İradır-i cüz'iyyc için; “Herhangi bir şeyi yapmak veya yapmamak jıklınndan
birini tercih ermek” dc denilmiştir. Ayrıca irade-i cüz'iyycyc, Azm-i Masam mam.
Meyi, Kcsb isimleri dr verilmiştir. Bkz. AbduElatif Narpuri, Tcnkihu'l-
Kclam, s. 202 vd.
 kiler de bîzüıı şiddetli azabımızı radana kadar böyle demişlerdi.
Sen onlara Bize karşı çıkarabileceğiniz bir bilginiz (bir delili­
niz) var mı ? Siz ancak zanna uyuyorsunuz ve sadece rahminde
bulunuyorsunuz.1 de. 'Üstün delil Allah’ın delilidir. O dilesevdi
hepinizi doğru yola erişti rirdi' de." (Enam, 148, 149)
Ayette açıkça müşriklerin İddiaları reddedilmiş, Allah'ın in­
sanları iradelerinde hür bıraktığı, şirke gidenlerin hür itadelcriy-
k şirke gittikleri açıklanmıştır.

M»

Ehl-i Sünnet dediğimiz Mat tiridi ve Eş'arî Mezhepleri kaderi

kabul etmiş, hayır ve şerri insanların hür iradeleriyle tercih ettik­
lerini, fakat insanın tercih ettiği hayır veya şerri Allah’ın yarattı­
ğını söylemişlerdir.
Burada insanın İrade-i cüz'tyyesmın varlığına dair bazı delil­
ler sunalım:
i. Allah-u Teâlâ, Âdern (as)'dan Peygamberimiz (sav) e ka­
dar binlerce peygamber göndermiş, bu peygamberler insanlara
Allah'ın emir ve nehiykrini tebliğ etmişler, itaat edene mükâfat,
isyan edenlere ceza olacağını haber verin işlerdir. Eğer insanların
seçme özgürlüğü, yani iradeleri olmasaydı Allah ın peygamber
göndermesi, kitap indirmesi anlamsız olurdu. Bu konuda bir
ayet, şövledir: " Müjdeleyin ve korkutucu olarak peygamberler
Akıncı
Eju gönderdik ki insanların peygamberlerden sonra Allah’a karşı bir
146
bahaneleri olmasın! Allah, Azizdir (dilediğini yapar), Hakim dir
(yaptığı her işte bir hikmet vardır)1 (Nisa, 165)
2* Keza Allah’ın insanlara hem peygamber gönderip hem de
onları küfür ve isyana mecbur tutup, arkasından da onları ce­
henneme atarak cezalandırması, Allah-u Teâlâraın adaletine,
merhametine, hikmetine tamamen zıttır. Bir ayette şövle buyru­
lur * (Cehennemlik olan şahıslara şöyle denilir:} ^Bu, yaptığını­
zın karşılığıdır." Yoksa Allah kullar (m) a asla zulmedici değildir."
(Al-i İmran, 182, Enfal, 51)

3. Kur an tarafından da pek çok ayette insanların İradeleri

olduğuna dikkat çekilmiş ve cebir inancı reddedilmiştir. Bu ko­
nuda bazı ayetler şoylcdir:
a. *Dc ki; “Gerçek Rabbinİzdendir" dileyen iman etsin, dile­
yen inkar etsin. Şüphesiz zalimler İçin, duvarları çepeçevre
onları içine alacak bir ateş hazırlamışadır" (Kehf, 29)
b* “De ki: “Ey insan Iar! Rabbmizdcn size gerçek gel m iştir. Doğ­
ru yola giren ancak kendisi için girmiş ve sapıtan da kendi
zararına olarak sapıtmıştır. Ben sizin üzerinize vekil değilim"
(Yunus, 108)
c. “Scmud kavın İne, doğru yolu gösterdik, fakat onlar körlüğü,
doğru yolda gitmeye tercih ettiler," (Rıssilet, 17)

d, “Allah diiescydi onlar şirk kopmazlardı.” (Enam 107)

4. Her insan vicdanen kendisinde hür bir irade olduğunu
hisseder, Mesela güzel ve çirkinle karşılaşınca güzeli: faydalı ve
zararlı şeylerle karşılaşınca da faydalıyı seçeriz. Bu bizim hür
irademiz olduğunu gösterir. Keza iki farklı şeyden birini tercih
eden insan, neticeden memnun kalırsa İyi ki böyle yapmışım."
der. Eğer netice iyi olmazsa * Keşke böyle yapmasaydı m." der. Fi­
illerinde ve seçimlerinde özgür olmayın insan ne "İyi ki böyle
Alana
yapmışım" diyebilir ne de "Keşke böyle yapmışıydım.1' diyebilir.
Bu iki duygu bizim tercihlerimizi hür olarak, özgür irademizle 147

seçtiğimizin, yaptığımızın psikolojik ve vicdani delilleridir.

5. Kaderin ne olduğunu anlamamış olanlar bazen işledikleri

günahı veva hataları, kadere nisbet ediyorlar ve “Allah, yazdığı
için biz yapıyoruz.” diyorlar. Hâlbuki Allahün yazması hiçbir
zaman insanı günah işleme ve zorlayan bir durum değildir. Al­
lah ezeli ilmiyle ileride bizim ne yapacağımızı bilmiş ve bunları
 levh-i mahfuza yazmış ur. Fakat yaptığımız şeyleri Allah, yazdığı
İçin yapmıyoruz, tam tersine hür irademizle bizim ne Yapacağı­
mızı Allah bildiği için yazmıştır Allah ın bizim ne yapacağımızı
bilmesi ve yazması, bizi yapacağımız fiilleri yapmaya zorlamaz,
mecbur kılmaz. Çünkü ’"İl im maluma tabidir” yani bilgi, bili­
nen şeye bağlıdır. Mesela, yarm güneşin ne zaman doğacağını
bizim bilmemiz ve bunu takdimlere yazmamız, güneşi o saatte
doğmaya mecbur etmez.
6. Allah’ın ilmi bizim İlmimiz gibi değildir Biz ancak geç­
mişi biliriz, geleceği bilemeyiz. Hâlbuki Allah, ezeli İlmiyle hem
geçmişi hem içinde olduğumuz zamanı hem de geleceği bütün
özellikleriyle bilir Mesela; senin elinde bir ayna bulunsa sağ ta­
rafındaki mesafeyi mâzi, sol tarafındaki mesafeyi ise müstakbel
(gelecek) farz etsen, o ayna ne tarafa dönükse o tarafı gösterin
Aynada görülenler yakınlık ve uzaklık itibarıyla değişik olur.
Fakat o aynayı yukarıdan aşağıya bakar bir tarzda tuttuğumuz­
da, ayna sağ ve sol iki tarafı birden, bir anda tutar İşte bu durum­
da aynada görülenlerin aynaya uzaklıkları eşit bir durumdadır
Hiçbiri için önce veya sonra diyemeyiz. Bizim bilgimiz -ayna­
mız- geçmişe dönüktür ve yalnızca geçmişi bir sıra dahilinde bi­
lebilir. Fakat geleceği bilemez. Hâlbuki Allah’ın ezeli ilmi tıpkı
yukarıdan bakan ayna gibi, ezelden ebede kadar, geçmiş ve gele­
cek, olmuş ve olacak her şeyi, birden tutar, ihata eder, kuşatır. Bu
Akmo bilgide öncelik ve sonrahk gibi bir durumda yoktur.”1
En
1+8
b* İnsan Fiilleri Allah Tarafından Yarardır

Eh ki Sünnet, insan iradesini kullandıktan sonra fiilin Al lalı

tarafından yaratıldığını kabul etmiştir. Mutezile Mezhebi ise,
Lnsan fiilini -Allah değil- kendisi yaratır’ demiştir. Burada fi­
ili. Bkz. Bedıiizzaman Slid Nurd, tılsımlar., AEtınbaşak Nc.jriyar, s, 84 ,26. Söz,
Kader Risalesi)
tilerin Allah tarafından yaratıldığına dair bazı deliller üzerinde
duralım:
1, Biraverre “Sizi ve sizin işlediğiniz amelleri Allah yaratmış­
tır? (Saffac, 96) buyrulun Bu ayete uygun olarak Peygamberi­
miz (sav): “Muhakkak kİ Allah her iş yapanı ve onun yaptığı işi
yaratmıştın""4 buyurmuştun
2, Değişik ayetlerde “Allah* her şeyin yaratıcısıdır? buyrulur,
(Bkz: Zümer62,Gafir 62,Enam, 102) Bir ayet, şöyle dir "Yoksa
Allah a, -Allah gibi yaratan- ortaklar buldular da yaratmaları bir­
birine mi benzettiler? De kİ: “Her şeyi yaratan, Allah'tın O» her
şeye üstün gelen tek ilahem" (Rad, 16,) Bu avenen yola çıkarak
insan fiilleri de “şey" kapsamına girdiğinden, onların da yaratıl­
dığını söyleyebiliriz.
3, Herhangi bir şeyi yaratmak ilim, irade, kudret sıfatlarım
gerektirir. Yaratıcı olanın her şeyden önce, yaratacağı şeyi bütün
teferruatıyla bilmesi, sonra yaratmayı irade etmesi, istemesi, son­
ra da kudretiyle yaratması gerekir. İnsan fiillerinin hiç bîrinde
bunları göremiyoruz, Dolayısıyla insan fiilleri, insan tarafından
yaratılmış olamaz. Kuranda şöyle buyrulur: “Hiç yaratan bil­
mez mı? O Latifve her şeyden haberdar olandır? (Mülk, 14)

c. Şerrin Yaratılması Şer Değil, Kesb Edilmesi (Kazanılması)

Şerdir
Alana
Ehl-i Sünnet .ilimleri insanın iradc-i cüzÜvyesini sırt etme­
149
sinden sonra, bütün fiillerin -hayır veya şer- Allah tarafından
yaratıldığını söylemişlerdir. Fakat şer olan fiillerin yaratılması
konusunda “Halk-ı şer, şer değildir; kesb-i şer şerdir" yani, “Şer­
rin yaratılması değilT şerrin kul taralından seçilmesi, istenmesi,
kesb edilmesi çirkindir? demişlerdir. Çünkü Allah'ın şerre rızası
114 Kcnrj'l-L nuııal, Fin: 1319. (Hakim. Bcyhaki ve Buhari run “Halk-ı cf"al-ı ibad'
kitabından naklen)
 yoktur ve şerri ancak İnsan istediği için yaratmaktadır. Bu yö­
nüyle çirkinlik yaratmaya değil, kulun iradesine n is bet edilir.

"Halk-ı şer, şer değil, bilakis kesb-i şer şerdir. Çünki yaratma
ve ıcad, bürün neticelere bakar; insanın kesbi İse, hususî bir İlişki
olduğu için, hususî neticelere bakan

Meselâ; Yağmurun gelmesinin binlerce neticeleri var, bütü­

nü dc güzeldir. Bazıları İradelerini yanlış kullanarak yağmurdan
zarar görse “Yağmurun icadı, rahmet değildir? diyemez; 'Yağ­
murun yaratılması şerdir? diye hükmedemez, Bilakis iradesini
yanlış kullanmakla ve yanlış kesbiylc yağmur onun hakkında şer
oldu.
Hem ateşin yaratılmasında çok faydalar var; bütünü de ha­
yırdır. Fakat bazıları iradelerini yanlış kullanarak, ateşten zarar
görse “Ateşin yaratılması şerdir? diyemez* Çünkü ateş yalnız
onu yakmak için yaratılmamıştın bilakis o, kendi sırt ihtiyarıy­
la, yemeğini pişiren ateşe elini soktu ve o hizmetkârını kendine
düşman etti?1”
“İnsanın irade-i cüz* iyesi gerçi zayıftır, fakat Cenâb-ı Hak vc
Hakîm-i Mutlak, o zayıf cüz’i iradeyi, külli iradesinin taallûkuna
[ve kulun fiilinin yaratılmasına] bir şart yapmıştır. Yâni Cenab ı
Hak, manen Ey kulum! İradenle hangi yolu istersen seni o yolda
götürürüm. Öyle ise mesuliyet sana aittir!* der,"
Akund
bu “Teşbihte hatâ olmasın, sen iktidarsız bir çocuğu omuzuna
150
alsan onu serbest bırakıp 'Nerevi istersen seni oraya götürece­
ğim? desen çocuk, onu yüksek bir dağa çıkarmanı istese ve sen
de götürsen. Çocuk dağda üşüse veya düşse ve sana ^Beni buraya
niçin getirdin." dese elbette ”Sen istedin? diyerek azarlayacak ve
bir tokat vuracaksın.
] 15. Şeytanların yaranlma. sebebini an Lı; irken bu konuda geniş izah yıpmıjnk. Oraya
müracaat edilebilir.
 İşte Cenâb-ı Hak, Ah kem ü’l-Hâkim in, son derece zayıf olan
kulıın iradesini bir şart-ı âdi yapıp (kulun fiilinin yaratılması
için) irade-i külliyesi ona nazar eder 11(1
Bu İzahtan da anlaşılacağı üzere, şerri insanın isteği üzere ya­
ratan Allah tır. Bürün mesuliyet de ona aittin

4. Kader ve İ l el
*EceF belli bir vakit veya bu belli vaktin sonu, herhangi bir
şey İçin belirlenmiş zaman dilimi manasına gelir, "Ecd’ daha
çok 'Allah'ın her canlı için takdir ettiği yaşama süresi ve bu süre­
nin sonu olan ölüm vakti11 manasında kullanılmıştır

Kur anda şöyle buyrulur: "Her ümmetin bir eceli (yaşayaca­

ğı belirli bir süresi) vardır; ecelleri geldiğinde onlar ne bir saat
gecikebilir ne dr öne geçebilirler? (Araf, 34) ‘Bir nefsin eceli
geldiğinde, Allah, onu tehir edip asla geri bırakmaz? (Münafi-
kun, 11)

Bu ayetler açıkça insanlara belli bir ömür takdir edildiğini,

bu ömür bittiğinde (eceli dold uğun da) bütün insanların ölecek­
lerini ifade etmektedir.
Fakat acaba bir katilin öldürmesiyle ölen şahısların dıınımu
bu avetın kapsamına girer mi? Her insana belli bir ömür verildi­
ğine göre, katil, ölen şahsı, öldürmesevdi ne olurdu? Eceli doldu­ Ain no
t.cu
ğu için katil öldürmese yine de ölümlüydü? Yoksa ezelde kaderi 151
başka olurdu da, ona verilen ömür daha uzun mu olurdu?

Bu sorular etrafında bazı tartışmalar yapılmıştır. Konuya

Ehl-i Sünnef in, Cebriye nin ve Mutezilenin yaklaşımları deği­
şik olmuştur.
116. Ek d i uzzjıiLin Said Nıırsî, Tılsımlar, Alnr.hjşîk Ncjriyat, s. 84. (26.Söz. Krdcr
Risalesi)
 Ehl-ı Sünnet âlimleri, nasıl fıtrî seyrini doldurarak Ölenler,
ecelleriyle ölüyorsa öldürülen şahısların da ecelleriyle öldüğün­
de müttefiktir.
Kader, sebeple neticeyi beraber ele alır, taallûk eder. Yâni,
kader "Şu. necice, şu sebeple beraber meydana gelecek." diye ta­
alluk eder. Bu yüzden: "Madem filân adamın ölmesi» filân va­
kitte takdir edilmiştir. Irade-i cüz'iyesiyle tüfek atan adamın ne
kabahati var, atmasaydı yine ölecekti ?" denilemez ve denilmesi
de yanlıştır.
Çünkü kader, ölen şahsın ölmesini, katilin tüfeğiyle tayin et­
miştir. Eğer omın tüfek atmamasını farz edersen o vakit kaderin
taallûk etmemesini farz etmiş olursun. O vakit Ölmesine ne ile
hükmedeceksin? Ya Cebriye gibi sebebe ayrı, neticeye ayrı bi­
rer kader tasavvur etsen veyahut Mutezile gibi kaderi inkâr et­
sen Ehl-İ Sünnet ve'l-Cemâati bırakıp dalalet fırkalarına girmiş
olursun.
Netice olarak; biz ehl i hak olan Ehl-ı Sünnet “Tüfek atma­
saydı Ölmesi bizce meçhuldür" deriz.
Cebriyc'den olanlar "Atmasaydı yine ölecekti/ derken.
Mutezile: "Atmasaydı ölmeyecekti der.'1"

5. Tevekkül ve Kader
Akund
bu Tevekkül lügatte; Aczini izhar ederek, başkasına itimat er­
152 mek, işini başkasına havale etmek, birini vekil tayin etmek ma­
nalarına gelir. İstılahta ise; herhangi bir işin olması için yapılma­
sı gereken ön hazırlıkları yapıp, sebepleri yerine getirip neticeyi
Allah a havale etmektir. Ayrıca "Gücünün yettiği şeyleri vapıp,
vermediği konularda Allaha dayanmak, güvenmek" de denil­
miştir. Kişinin kendine düşen vazifeyi yapmadan işi Allah'a ha­
] 17. Bkz. Bcdiiizzaman Slid \ursî. ıgc. s. 84. (26. Söz, Kader Risalesi)
vale etmesi tevekkül değil tembelliktir. Bu tür b İr anlayış Kuran
ve sünnet tarafından da reddedilmiştir.
Kur an'da "İnsan İçin ancak çalıştığı şey vardır." (Necin,
39) buyrularak müminler çalışmaya teşvik edilmiştir. Peygam­
ber efendimiz (sav) kendisine "Devemi (bağlamadan) bırakıp
Allah'a tevekkül edeyim mi?* diye soran şahsa, “Bilakis, Onu
bağla ondan sonra tevekkül et!" buyurmuştur.118 119
“Yanlış anlamayalım! Tevekkül, sebepleri bürün bütün red­
detmek değildir Belki sebepleri, Allah'ın kudretinin perdesi bi­
lip riayet etmek gerekin Sebeplere teşebbüs etmek ise, bir nevi
fiil i dua olduğunu düşünüp neticeleri yalnızca Cenab-ı Hak'tan
beklemektir."
Mesela çiftçinin Tarlasını sürüp ekmesi, neticeyi ise Allah’a
havale etmesi, hastanın doktora girmesi, ilaçları kullanması ve
şifayı Allah kan beklemesi bir tevekküldür.

Şifayı veren Alkilidir. Fakat ilaçlar şifaya bir vesiledir, ilacın

içinde şifa)i Allah yaratır. Anlatıldığına göre Musa (as) hastalan­
dı, İsrailoğulları onu ziyaret ettiler ve Bu hastalığın ilacı şudur,
biz onunla tedavi olup şifa buluruz. Sen de onu kullan!' dediler,
Musa (as) Allah beni ilaçsız ş i fava kavuştu run cay a kadar tedavi
olmayacağım” dedi. Allah Teâlâona "Sen, onların sana söyledik­
leri ilaçla tedavi olmadıkça sana şifa vermem, İlaçlar içine fayda­
Akına
yı koyan da benim' buyurdu. Bunun üzerine, Musa (as), onların t.cu
söylediklerini yaptı ve hastalıktan kurtuldu."J 10

Peygamberimiz (sav) de bu konuda "Allah yeryüzüne hasta­

lığı da, devasını da indirdi. Her derdin bir devası vardır. Tedavi
olunuz! Fakat hıramla tedavi olmayınız!*120 buyurmuştur.

118. Kcnzül'Ummal, hn: 5687, 5688, 5689

119. İmam Gazali, İhya, Bedir y, c. 4, s. 515.
120. Ebu Davııd. Kitabıı't-Tıp. Bah. 11, hn: 3876.
 Kadere îman, tevekkülü necice verir. Bediüzzaman Hazretleri
söyle der: "İman, tevhidi; cevhidt teslimi; teslim, tevekkülü; te­
vekkül, saadet d dârevni (dünya ve âhirer saadetini) iktiza eder.”
Pek çok ayette müminler Allah a tevekkül etmekle emr olun­
muşlardır.
“Bîr şeye azmettin mi, artık Allaha tevekkül et! Muhakkak
ki Allah kendine tevekkül edenleri sever? (Ahi İtnran, 159)

“De ki; "Hiçbir zaman bize Allah'ın bizim için takdir etti­
ğinden başkası dokunmaz. O bizim Mevla'm izdir. Müminler
yalnızca Allah'a tevekkül etsinler." (Tevbe, 51)
Kader Risalesinde şöyk bir izah yer almaktadır:
Kadere iman o kadar lezzetli, saadet! id ir ki tarif edilmez. Yal­
nız şu temsil ile o lezzete ve o saadete bir işaret edeceğiz. Şöyle ki:
İki adam, bir padişahın geniş bir bahçe içindeki muhteşem
sarayına girerler.
Biri, padişahı bilmez; çok garip şeylerle dolu olan bahçe ve sa­
rayı* gasp ederek, hırsız gibi oraya yerleşmek ister. Fakat o bahçe
ve sarayın iktiza ettiği, makineleri işlettirmek, garip hayranların
rızıklannı teinin etmek gibi zahmetli külfetleri, masrafları* ida­
ren in zeri uğun u görü n * Bu işlerin üs tesın den nasıl gelec eğim?'
diye mütemadiyen ızdırap çeker, O cennet gibi bahçe, başına
bir cehennem gibi olur. Her şeve acır. Hiçbir şeyi idare edemez,
Akıncı
Eju teessüfle vaktini geçirir. Sonra da o hırsız, edepsiz adam, ceza
154
olarak hapse atılır.
İkinci adam, padişahı tanır, padişaha kendini misafir bilir.
Bütün o bahçedeki, o saraydaki işlerin, bir nizâmın kanunuvla
cereyan ettiğini, her şeyin bir programla, kem âl-i suhuletle işle­
diğine inanır. Zahmet ve küllerleri, padişahın kanununa bırakıp,
kendi işine bakar kcmâl-i safa ile o cennet gibi bahçenin bütün
lezzetlerinden istifade eder. Padişahın merhametine, hikmetine
ve i dire kanunlarının güzelliğine istinaden her şeyi hoş görür,
kemâl-i lezzet ve saadetle hayatını geçirir?21
Bu misaldeki padişahtan kasıt Cenab-ı Haktır. Saray ve bahçe
şu dünyadır; Birinci şahıs Allah a inanmayan, kâinatın başıboş,
sahipsiz olduğunu, olayların kendiliğinden olduğunu zanneden
kişilerdin İkinci şahıs İse, Allah a iman eden, her şevin Allah ın
izniyle, kader ve kudretiyle olduğunu bilen, irikad eden şahıslar­
dır, Bu inanca sahip olanlar her olayda, her işte, bir hikmet ciheti
olduğunu düşüniider, Allah’ın hikmet ve adaletine itimat edip,
Allah’ın icraatlarına karışmazlar kendi vazifelerini yaparlar,
İşte, bu hakikate binaen Peygamberimiz (sav) "Kadere iman,
üzüntü ve hüzünleri giderir* buyurmuştur?15

6. Hayırlar, Allaha; Şcrlcr, Nefse Nisbet Edilir

Yüce RabbimiZ] "Sana gelen her iyilik Allah'tandır, sana ge­
len her kötülük ise, nefsindendir? (Nisa, 79) buyurmaktadır. Bu
ayete istinaden hayır ve sevapların kadere; ferlerin ve günahların
ise cüzi iradeye nisbet edilmesi gerekmektedir.
Burada şu soru akla gelebilir: Hayırlar niçin kadere nisbet
edilirde, şerler cüzi iradeye nisbet edilir? İkisinin de cüzi irade­
ye nisbet edilmesi gerekmez mİ?
Cevaben diyebiliriz ki hayırda insan iradesinin rolü çok az­
Ain no
dır. Hâlbuki şerler bütünüyle insana aittir. Konuyu bir misalle t.cu
açalım. Şöyle ki: 155

Yüz kişinin çalıştığı bir ticaret gemisinin, bir şehirden, başka

bir şehre pek çok ticari eşyayı götürdüğünü ve neticede malların
satılması via
«! 10ü milyar kâr ettiklerini farz edelim. Geminin dü-
mencisi ’‘Eğer ben olmasaydım bu gemi buraya gelemez ve dola-
121. Bcdiıızzaman Said Ntıırf, agc. s. 89. (26. Söz, Kader RisaJc.si)
122, Alid-Miıcuki. Kcnziıl-Ummak£ 1+sl I06h hm 481.
 vısıyla bu kadar kârlı bîr ticaret olmazdı. Bıı yönüyle bu kârın %
99 u benim olmalı.” Dese, gemide çalışan bütün arkadaşları ona
itiraz edecekler, “Seninkadar bizde çalıştık. Bİz olmasaydık sen
de bu gemiyi buraya getiremezdin. Dolayısıyla kârı yüze bölme­
miz gerekir. Senin hissen ancak % Fdir’1 diyeceklerdir.
Dönüşte dümenci sarhoş olup geminin batmasına sebep
olsa ve "Madem kârı yüze böldük, öyleyse zararı da yüze böle­
lim." dese, arkadaşları ona “Kârda ortaktık, çünkü kârın ortaya
çıkmasında herkesin hissesi vardı. Buradaki zararda tek mesul
sen sin. Çünkü hepimiz vazifemizi yaptık, sen yapmadın, senin
hatan yüzünden bu felâket başımıza geldi. Dolayısıyla bütün suç
ve zarar % 100 sana aittir.” diyeceklerdir.
Bu örnekte olduğu gibi insan vücudu bir gemi gibidir. İnsa­
nın irade-i cüz*iyyesi ise bu geminin dümencisi gibidir. Bir fiilin
meydana gelmesinde insan İradesinin büyük rolü vardın ama fi­
ilin meydana gelmesi için yalnızca irade kâfi değildir. Fiilin mey­
dana gelmesinde bütün azalanınızın, organlarımızın ve duygu­
A’
larımızın o fiile iştiraki vardır. Bu azahnmızı, duygularımızı ve
onların sâyesitide meydana gelen fiilleri yaratan Allah tır. Bunlar
içinde insana nisbet edilen tek şey, yalnızca insanın iradesidir
İnsan, iradesini hayra sarf eder ve hayrın meydana gelmesine
vesile olursa yukarıdaki örnekte olduğu gibi, irade-i cüz’iyvesiyk
bu havrın meydana gelmesindeki hissesi % 1 dır denilebilir. i'akat
Akmo şerrin meydana gelmesinde irade-i cüz’üyen in hissesi %100’dÜL
En
15* İnsanın, hayrın meydana gelişinde hissesi az olduğu için gu­
rurlanmaya hakkı yoktur.
Eğer insan iradesini şerre sarf eder ve şerrin me vdana gelme­
sine sebep olursa âdeta gemiyi batıran dümenci neferi gibi bü­
tün mesuliyet de ona ait olur.
Çünkü şefler ve günahlar, tahribat nev’indendir. Her ne ka­
dar şer olan fiillerde Allah tarafından yaratılıyor ise de, bu varar-
ma insanın isteğine (yani iradesine) bağlı olduğu için, mesuliyet
de insana aittir. Bu yönüyle şer olan şevi yaratmak şer değil, şerri
kesb etmek, istemek, kazanmak sentin Bu yüzden bürün mesu­
liyet nefse ait olur.
Hulasa; İnsan kendisinden sudur eden bütün iyilikleri,
kem alan kad ere (yan i Allah a) n İsber etmel î, b u i yi 1 i k ye ketini lad a
gururlanın amah, kibfrlcnmemelıdm Şerler ve günahları İse nef­
sine ıı isber etmeli, mesul olduğunu idrak ederek Allah’a yönelip
tevbe İstiğfar etmelidir.
 1

DELİLLERİYLE
İMAN ESASLARI
İmandaki tahrip, diğer fei akederin de başlangıcı
oldu. Toplumda İslami yaşantı azaldı, ahlak bo­
1
zuldu. İnsanlar arası bölünmeler, mücadeleler baş­
ladı, Siyasi, sosyal ve ekonomik pek çok sıkıntılara
maruz kalındı.

Bu felaketlerden kurtulmak için, yeni bir iman

hamlesine ihtiyaç vardır. Çünkü iman, bünyesinde
potansiyel muazzam bir gücü barındırmaktadır* Bu
yüzden Üstad Bediiizzaman * Hakiki îmanı elde eden
adam, kâinata meydan okuyabilir? der. Bu potansiyel
güç, bizim bütün problemlerimizi çözebilecek özel*
liklere sahiptir.

Toplumun imanım giiç lend irebil itsek, geçmişteki

parlak dönemlere benzer hallere kavuşabiliriz. Ümmeti
yeniden canlandırabilir, insanlık âlemine örnek yeni bir
toplum inşa edebiliriz.

Bugün huzur ve saadetini kaybetmiş bütün dünya, böyle

bir toplumun özlemini çekmektedir.