10. GAIA: GEOMETRIA LAUA (I): POLIGONOAK, TRIANGELUAK.

CURRICULUMA

1. ZIKLOAN.
4.MULTZOA. Geometria.
Forma lauak eta espazialak
 Objektuak eta gorputz geometrikoak deskribatzea, geometriako oinarrizko lexikoa erabiliz: erpinak, angeluak, aldeak, etab.
 Egunerokotasuneko objektu eta espazioetan irudi lauak identifikatzea: triangeluak,
 laukiak, pentagonoak, hexagonoak, zirkuluak eta zirkunferentziak.
 Irudi lauak sailkatzea, oinarrizko irizpideak erabiliz.
 Poligonoak irizpide geometrikoen arabera sailkatzen hastea: aldeak eta erpinak.
 Irudi batzuetatik beste batzuk eratzea, konposizioz eta deskonposizioz.
 Datuetatik abiatuta, irudiak eraikitzea.
6.MULTZOA. Problemak ebaztea.
 Problemak ebazteko elementuak eta prozesuak: (enuntziatua, datuak, galdera, soluzioa), eta gainditu beharreko zailtasunak
(hizkuntza-ulermena, zenbakizko datuak, matematika- kodetzea eta -adierazpena, soluzioa egiaztatzea, eta jarraitutako
prozesuaren ahozko komunikazioa).
 Problemak ulertzeko eta ebazteko estrategiak planteatzea eta garatzea.

2. ZIKLOAN.
4.MULTZOA. Geometria.
 Forma lauak eta espazialak
 Irudi lauak. Elementuak: alde kopurua, angeluak, ahurtasuna eta ganbiltasuna, sailkapena.
 Poligonoak identifikatzea eta izendatzea, alde kopuruaren arabera.
 Triangeluak sailkatzea, aldeen eta angeluen arabera.
 Triangelu baten aldeen eta angeluen arteko erlazioak.
 Perimetroa eta azalera.
 Irudi batzuetatik abiatuta irudi lauak eta gorputz geometrikoak eratzea, konposizioz eta deskonposizioz.
 Irudi lauen eta espazialen modeloak egitea, denetariko materialak erabiliz.
6.MULTZOA. Problemak ebaztea.
 Problemak ebazteko prozesuak
 Problemak ulertzeko eta ebazteko estrategiak planteatzea eta garatzea

GEOMETRIA LAUA vs. ESPAZIALA

GEOMETRIA LAUA GEOMETRIA ESPAZIALA
 2Dan adierazi.  3Dan adierazi.
 Irudi lau geometrikoak.  Gorputz geometrikoak.
 Lerro zuzenek edo kurboek planoan osatutako  Espazioan bolumen bat betetzen duten irudi
edozein forma dira. geometrikoak.
 Luzeera eta zabalera izan dezakete.  Luzeera, zabalera eta altuera (sakonera)
 Azalera izaten dute.  Azalera eta bolumena izaten dute.
 Irudi irekiak edo itxiak izan daitezke.  Gorputz txikiak.

Poligonoak (triangelua, lukia, pentagonoa, hexagonoa, Poliedroak (prisma, kuboa, piramidea, zilindroa, konoa,
zirkulua…) *Irudi lau guztiak ez dira poligonoak! esfera…)

10.1. IRUDI LAUAK

Definizioa:
 Lerro zuzenek edo kurboek PLANOAN osatutako edozein
forma dira.
 Irudi irekiak edo itxiak izan daitezke.
  2Dan irudikatzen dira.
Elementuak:
 Lerro kurbatuak edo zuzenak (poligonalak)
 Lerro irekiak edo itxiak

10.2. IRUDI LAUAK: POLIGONOAK

Definizioa:
 Lerro poligonal (zuzen) itxiek mugatutako irudi geometriko lauak.
 Alde deritzon zuzenkiz bakarrik mugatuta daude.
 Lerro zuzenen arteko ebaketaz eraturiko eremuak dira.
 Gutxienez 3 aldekoak.
 Grekoz… poli=asko gonia=angelu
Elementuak:
 Aldeak: poligonoa mugatzen duten zuzenkiak.
 Erpinak: aldeek elkar ebakitzen duten puntuak.
 Angeluak: bi aldeen arteko zabalera.
 Diagonalak: ondoz ondokoak EZ diren erpinak lotzen dituzten
zuzenkiak.
 Zentrua
 Erradioa
 Apotema
 Altuera
 Oinarria
Sailkapena:

Izena Alde kopurua Barne angeluen batura Forma Angelu bakoitzaren neurria
Triangelua 3 180° 60°
Laukia 4 360° 90°
Pentagonoa 5 540° 108°
Hexagonoa 6 720° 120°
 Heptagonoa 7 900° 128,57°
Oktogonoa 8 1080° 135°

Eneagonoa 9 1260° 140°

Edozein polígono n ( n−2 )∗180 ° ( n−2 )∗180 °
n
10.3. TRIANGELUAK (oinarrizko poligonoa)
Definizioa:
 3 alde / zuzenkiz mugaturiko, eta 3 erpinez, eta 3 angeluz osatutako irudi
geometriko POLIGONAL sinpleena.
 Laua eta itxia da.
Elementuak:
 Aldeak (a, b, c) : ondoz-ondoko bi erpin elkartzen dituzten eta perimetroa
mugatzen duten zuzenkiak.
 Erpinak (A, B, C): aldeek elkar ebakitzen duten ebaki-puntuak.
 Altuera (h): erpin batetik kontrako alderaino elkartzuta dagoen distantzia. Edozein
triangeluk, 3 erpin dituenez, 3 altuera ditu.
 Angeluak (∝, β, γ): elkar ebakitzen duten bi aldeek osatutako zabalera. Graduetan
(°) neurtzen dira.
 Barneko angeluak: ondoz-ondoko aldeak zehaztuak.
 Kanpoko angeluak: barneko angeluen betegarriak (180°) dira.
*motak:
Nulua 0° Zorrotza <90° Zuzena 90° Kamutsa >90° Laua 180° Ganbila <180° Ahurra >180° Osoa 360°

Erpin komuna duten angeluak:

Ondoz-ondokoak Auzokideak Erpinez aurkakoak
Osagarriak Betegarriak
(∝ + β= 90°) (∝ + β= 180°)

Ezaugarriak:
 Triangelu baten barne-angeluen batura beti 180°
 Angeluen arteko erlazioak kontuan hartuz, erpin batetik (B), aurkako aldeari (AC),
paraleloa den zuzena marraztuta, eratzen diren 3 angeluen arteko batura 180° dela
ziurtatu dezaekgu.

 Triangelu baten angeluen eta aldeen beste erlazio batzuk…

o Triangelu guztietan, kanpoko angeluaren neurria (α) horren ondoan EZ
dauden barneko bi angeluen baturaren berdina da.
o Edozein 2 alderen batura BETI da hirugarrenaren balioa baino handiagoa.
o Edozein 2 alderen kendura BETI da hirugarrenaren balioa baino txikiagoa.

Sailkapenak:
Triangeluak irudikatzen
 Tresnak:
o Graduatzailea
o Kartaboia
o Eskuaira (2 alde eta 2 angelu berdin)
o Erregela (angelu eta alde guztiak ezberdin)
o Konpasa
 Prozedurak:

Triangeluen beste kontzeptu batzuk

ERDIBITZAILEAK – ZIRKUNZENTROA
 ERDIBITZAILEA: aldearen erdiko puntutik igarotzen den
zuzen perpendikularra. Konpasa eta erregelaz atera.
Triangeluek 3 erdibitzaile dituzte.
 ZIRKUNZENTROA: Triangelu baten 3 aldeen erdibitzaileen
ebaki puntua. Zirkunferentzia zirkunskribatuaren (erpin
guztiak lotu) zentroa. Batzutan barruan, besteetan
kanpoan.
ERDIKARIAK – INZENTROA
 ERDIKARIA: angelua bi zati berdinetan
banatzen duen zuzenerdia. Konpasa eta
erregelaz aterata. Triangeluek 3 dituzte.
 INZENTROA: Triangelu baten 3 angeluen
erdikarien ebakitze puntua. Triangeluan
inskribatutako zirkunferentziaren zentroa da.
Beti barruan.

ERDIBIDEKOA – BARIZENTROA ALTUERA – ORTOZENTROA

 ERDIBIDEKOA: erpin batetik aurkako aldearen erdira doan  ALTUERA: erpin batetik aurkako aldearekiko
 zuzenkia (EZ da 90°-koa izan behar). Konpasa eta erregelaz elkartzuta 90°-tan doan zuzenkia da. Konpasa
atera. Triangeluek 3 dituzte. eta erregelaz atera. Triangeluek 3 dituzte.
 BARIZENTROA: Triangelu baten 3 erdibidekoen ebakitze  ORTOZENTROA: Triangeluen 3 altueren
puntua. Oreka puntua da (grabitate zentroa). ebakitze puntua. Kanpoan egon daiteke.

Zirkunferentzia zirkunskribatua: poligonoaren erpin guztiak ukituz inguratzen duen

zirkunferentzia da.
Zirkunferentzia inskribatua: poligonoaren alde guztiak ukituz haren barruan den
zirkunferentzia da.
Triangelu berean aurreko lau puntuak kalkulatzen badira, ba al dago erlaziorik horien artean?
EULERREN ZUZENA
 Ortozentroa – Barizentroa – Zirkunzentroa → zuzen berean aurkitu = EULERREN ZUZENA
 Inzentroa Eulerren zuzenean dago triangelua isoszelea denean.

Triangeluen perimetroa eta azalera

PERIMETROA (P): triangelua osatzen duten 3 aldeen neurrien batura da.
 Unitatea = cm, dm, m....
AZALERA (A): triangeluaren aldeek mugatzen duten planoaren neurria da.
 Unitatea = cm2 , dm2 ,m2...

OHIKO HUTSEGITEAK
 Irudi mentalak eraikitzeko zailtasunak.
 2D eta 3D nahasmena.
 Irudi lauak eta poligonoak ezberdinatzeko zailtasuna.
 Poligonoen ezaugarriak barneratzeko zailtasunak.
 Angelu motak nahastea.
 Angeluen neurria (o) ez jartzea.
 Triangeluen sailkapenak nahastea (aldeen eta angeluen
arabera).
 Graduatzailearen erabilera okerra. Erpina ez dute 0o-an
jartzen.
 Kartaboiaren eta eskuairaren posizioak alderantziz
jartzea.
 Konpasaren zabalera okerra.

POLIGONOAK ETA TRIANGELUAK LANTZEKO MATERIALA

TRIANGELUEKIN LOTUTAKO TEOREMAK
CURRICULUMA

2. ZIKLOAN.
4.MULTZOA. Geometria.
Forma lauak eta espazialak
 Irudi lauak. Elementuak: alde kopurua eta haien arteko erlazioak; angeluek
 eta erlazioak...
 Triangeluak sailkatzea, aldeen eta angeluen arabera.
 Triangelu baten aldeen eta angeluen arteko erlazioak.
 Perimetroa eta azalera.
 Irudi batzuetatik abiatuta irudi lauak eta gorputz geometrikoak eratzea,
 konposizioz eta deskonposizioz.
Erregulartasunak eta simetriak
 Antzekotasunaren sarrera: handitzeak eta txikitzeak.
6.MULTZOA. Problemak ebaztea.
 Problemak ebazteko elementuak eta prozesuak: marrazkiak, eragiketak, eskemak...
 Problemak ulertzeko eta ebazteko estrategiak planteatzea eta garatzea.

Egunerokotasunean
- Distantziak kalkulatzeko
- Neurriak hartzeko
- Konparaketak egiteko

(1) PITAGORASen TEOREMA  Triangeluen aldeen arteko erlazioak.

 TEOREMA: Triangelu zuzen batean, hipotenusaren karratua, bikatetoen karratuaren arteko batura da.
o Triangelu zuzenak 90°ko angelua du.
 o Katetoak (k1 eta k2), angelu zuzenaren alboan dauden aldeak dira.
o Hipotenusa (h), angelu zuzenaren aurrean dagoen aldea da.

o Material didaktikoak: legoak, tangram, cuissenaire erregletak, …

(2) THALESen TEOREMA (lehen teorema)  Triangeluen arteko propportzionaltasuna.
 Keps-ek piramide handienaren altuera kalkulatu zuen.
 Altuera eta itzalaren arteko proportzioa hartzen du kontuan  beste ordu batean, itzalak ezberdinak izango dira baina
PROPORTZIOA mantenduko da.
 Triangeluen arteko antzekotasuna azpimarratzen du zuzenkien arteko proportzionaltasuna finkatuz.
 Paraleloak EZ diren 2 zuzenen definitzen ditu (r eta r’)
 Hoien artean paraleloak diren hainbat zuzen marrazten ditu.
 Ateratako segmentuak (Adib. AB eta A’B’) proportzionalak dira.

o Orain paraleloak ez diren 2 zuzenak mozten dira.

o Berainen artean paraleloak diren zuzenak ditugu.

 TEOREMA: Triangelu bateko edozein aldetan marra paralelo bat irudikatuz gero, hasierako triangeluaren antzeko
beste bat lortuko dugu.

OHIKO HUTSEGITEAK
PITAGORASen TEOREMAN
 Katetoak eta hipotenusa ez desberdintzea.
 Teoremaren formula gaizki aplikatzea.
 Errokarratuak egiterakoan erroreak egitea.
THALESen TEOREMAN
 Triangelu proportzionalak ez identifikatzea.
 Proportzionaltasun erlazioak gaizki planteatzea.
 Ikusmen espaziala ez izatea.
MATERIAL MANIPULAGARRIA

 Montessoriren Pitagorasen Teorema

 Pitagorasen Teorema Sokarekin

o EGIPTON Pitagoras-en Teorema betezen zuen triangeluak egiteko
gai ziren. Baina Pitagoras jaio baino lehen!
Nola?
 Angelu zuzenak egiteko, 3,4,5 aldeko hirukiak
erabiltzen zituzten.
 Soka bat hartzen zuten, 13 korapilu
distantziakide egiten zituzten eta azkenekoa
lehenengoarekin lotzen zuten.