You are on page 1of 6

1 'CRazze", geni.

lingue e cultiire
I

Noi1ost;iiirc I'iiitcnsit:~ ci-rsccnic. tlci coiitarti c ilcgli suiiiiibi ira Ic popolrtzioni clcl
pi:ilicta. r iioiiost;iiitc! Ic iiiigrnzioiii C tc riicscc~l:iiizc ti';\ iii<livicliii e g i ~ i ~ prove- pi
iiiciiti d3 regioiii Iont:iiic. noi1 pii0 iiilii <:c)lpirc.In gi-andc vnric'tli clic c;ir:itieriiiz;i I'ii-
11i;iiiit3nttriiile. 'l'iilc ~:irieiasi iii;iiiiti.>i;i a piir li\*t:lli. Da (in piiiirn di vist:i fisico gli
csscii iiiiinni si ilifl'ci-cri~,iaiio1x1.1;i s1;\ttìr:i3il ~ ( ~ l o clcllii r . ~ ~ x l l cc tlcpli ii~:ctii.pcr
I;r fciriiiii (li qticsii i i l t i i i i i . rioii~lit!1)t.r. cliicll:~cle:i ciipclli t! tici i ~ i t t iI;?cci:ili. A liicl-
lo liiipiiistico I i i \';ìt,ii't;i ci cy>i-iiiic.i11 :iIriiciiii ciiicliic'ini1:i liii~~iic oggi jI:ii.liiic iicl
~iioiidoC in i111 niiiiiciu) in1 iriit;iiii.ciiti. 5iipcriorc tli idiì~iniI(w:ili c t u i o ~ ~ i iCOIIIL- ~ l i "<li;i-
I ~ ~ chistc 011:i pfiiiì{!~\9;~rictii
Ierti'', Siil 17i:iiio c i i l ~ i i r : ~iii['ii~r, ili <~i?i~iportanici~ti C (li
~I!L\C' cllc c o ~ ~ t ~ ; i ~ l ~ l ipc'r~iiio
s ~ i i i ~i j~i i i; i ci i t i c(iiidivid<~~io gli stc.ssi 111otIc1lic ~ ~ I i ~ ~ ~ i ~ l i .
fronte i l i iliicsi:~gi':iil(lc \';iiici?i iicl gcncre iiiiiiiiio possiiiiiici tciriststnic ~icrìj
elciriciiti cli forte iiiiit3. ;\Il:\ fint. ilcl S\:IIl ?;ccol(i i l ii;itiii:ili?;iaC;c<.ii-gi.I ,ccl~*r~! (Ic
1hiCfi1ii fii :iil cscinl~ioiii ;!i-:iiit.~(li st:it,ilii.c clic i yriiplii utii:iiii faniio iiiiii 1i:irtc di
ii11:i sol;i sliccic.. Ncl\:i sccciiiil:r mctii tlell'C)ti~ii.ci~io gli :iiiii.opcilogi cliiiiosii-iiri~iic,
clic gli emssci.i( I I I ~ : I I I ~sono i;ili ~>iolii'ii'p~rc.11C;sono i l i t i i prixl~~ttor~i (11 CIIIIIIT~, T :illqili-
circ:i iicllo stesso periodo i liiig,~iiatihiiiiiscri>:ill;i coiii.liisioiiri clic Ic lingiic p;ii.l:i-
tc' ( l i i l l ~ilivci'ac 1iopciln7.ioiii11cll;i ici-i-;!possicclono. :il tli lii tlvllc~riiibriiii diffcrcri;lc
cIiC Ic contr:icldis~irigiioiio. sii-tiitiirc gi-:iiiiin:itic.:ili ~);ir:~poii:il>ili tliil piiiitc~di visi;\
tlcll:i coniplc.ssiiii. Qu:ilc. rilc.\.:iiiz;i 1i:iiiiio qtiesic v:iricri i. iinirii Iirr I o stiiclio tli.1
6Cll"C"Ll?ll;ill(~'! Q L I ~illlpOrl;lii/:i
IC i ~ i v c s l i pcr ) ~ ~t'iiritrol~oì<~~i.?
~ c-iiìtiii':tic?
Per Iiiiigo leiii[x' I':ispi~itoclcgli esstri iitrioiii Ii:i costitiiiio i l pi.iiicipnlr: f:itriir,c
cli ricnriosciriiciiin clcll:i tliifcr~~~ii/.:i. I t i cft'c!ti I ' iiz~cllofisico (so1)r~;ittiitto il coloi.~
tlclla p ~ ~ lcl etlci ~ n p c l l iI:). l i ~ i . o~.oiiriqtcri;>.;ii ir;iili f;i~.ciiilijC- citi ìlic colpiscc pii1
ii'ogiii i1111.iicosa, iissicilii. :\i bnoiii (li iii.in lingii;~i*i.oiio.;ciiitn.(;li ;iii[ichi Circzi f,ici.-
vaiio tlsllu liiigli:~i l priii~.ip;il~. ci,itci.io di ilistiriziorio (i-;i loro stessi. £li Elleni. e gli
"iil1i.i". i ì3arh;iri.
Iii varic cpoclic storiche lc diffcrcrizc fisiclic soiio i;(:ite tli suppoi-ro a ideologie
c prritichc di discriiiiiii;izioiic.. 11 colore della pelle Ii;i i.c~stitiiito( C in iiiolii c:tsi cosli-
tiiisce? iiiicnr;~o g ~ i riii ) riiarc;itoi-c tli divenitiì d;i ciii \:ciigoiio bttc talvolta dipeii-
dere crroriciiiileiirc le diflerriizc cultiimli. I l r:izzisrno. riellu sua forma classica. h3
irifacri preteso di stabilire i111 richso c;iiisale tci aspetto fisico c ciiltur;i. c di giusti-
ficare. siilla base delle dil'fei-eiiz~soniatiche, la dorniiiazione tli alciiiii gruppi sri
altri: nel tiria supposta supc.riori12 siil piriiio fisico tlo~cv:i i~ccessariiiinentesrgriirc
uiia supcrioritii sul pinrio cultiir;ile.
Qiicsto c altr-i i;i~ioriarilciitiiiiialog)ii Iirvscro pnnicol;iilriei~tcpiede iicll'Europ;i incilte. proprio cluelle più siipcrficiiili. Lz ossa di iin iiidivitl~io.ct-iiiic dcl ii.s(o il
dcll'Orrc~.ciic».iiii'epoc;~ i i i cui iilolri pacsi si 1;iiiciaroiii) iicll'irii~>r~cs;i coloni;rlz r siio criiiiio. ~ItIttiiIiIiOliti est'ilil)iri ri1;cliire iiioltc carntlerislic~iz:scsso. c,b;i. iii:iliittic'
nc-Il:) qiialc le frange ii;izioniiliste piìi itgpressivc sostenzv:iiio iiiiclie I'csisreiizn tli contratte i11 vit:i, tipo ( l i ilutrixioiic; iii:i iion porranno inai rivcliirci 4c ( 1 ~ ~ 1 1~0t c s s o
iiria gcriirchia di "piirczza" trii IC stesse popol:izioni ciii.opce. 1.e itleiilogic della siipe- in(li\.idiiu fossc uri iiem o un biiiiico o iin ;isi:irico, sc i capelli tohscro hioii<tic lihci
rioritit dri 0i:irichi sui neri. degli e ~ r o p c isugli :ifriciiiii e ~iigli:iui;jtici. iioii~li6(lei o ricci c iicri. si. i sii<iii~ccliifossctci ii iiinridiirl~ioppiire 110.
~iol>oli~iorclicisii cliiclli iiirilitcrriiiiei. poscio Ic h:isi coiicctriiiili. itlccilogi~li~. C ["ti- L'iinico tipo (li nncrlisi sciciitil'iciimcrite vali(l;i sxillc diffcrcnzc tr:i i gruppi iiii1nrii
C
siil'icative (li tiitii i in:issiicri (i cli tiittc Ic. pcrscciizioni r:izzi;ili clic iiis:irigiiiii;irori» il 2 quclln clii) si fi)iicl:i siill'esnrnc tlcl DKA C clzi suoi coiiipoiicinti di b:isc. i gcrii
iiostro continciilc iicl la priin:~nicth ilcl Yovecen tu. prii iic IKI tiitic qucl lc pcrperratc "cliissici" clic dcterniiiiaiio griippi sniigiiigni. proteine ed eriziriii. '1'~iir:ivi;i. gli stiicii
iii alcuni pacsi 1lell'Eiirop:i orientale e p)i diii nrizisii iici coritroiiti (Icgli chrci. 1:orril)iiiii ila iiii'eqriipc iiitcriiazioii;ilc dì scieiizi;iti guidiiti tl;il genetistit ii;ilinno
11 ,.~is~isiiiv.
' .. i111 : i i t ~ g g i i i n ~ ~ilii i a
t ~~ ~ t o c c l c I ~ della
r i . i ~propriii ruperiori[ii (la I,ui~i L. C:iv:rlli-Sfurzii. direttore cli uii Iiiboraiorio dt.II'Uiii\~ersii~idi Siiiiiti)rd.
iin 1:rto e :zzo pc!r coloro chc soiio ritetiiiti inlkriori tl:ill';iltro, niotii iit~or- li:[ iiiiio rogg iiintci risi1ltiili siirprcii<lciiti, che linniio iri panc conkriniito tcoiic ciii
110 :illi1 11, rrizzc~.Gli stutliosi tutt:ivia Iiaiiiio dimosti~;ito~ I i c iioii si piiì) par- CSpresse in prcccden;Til.
i a tli~ r: ~ ie coiric iiel caso dei c;oii c dei cnv:illi. ~wrcliCiioii csistc ;ilciin ; i i i ~ clie le difkrciizl: s<iiiiiiticlietrii t li
1.c iiccnctic sciciiiiillclic t ~ o i i l ' ~ ~ i i i iiifiitti
criicrio pcr iiidivic : possii r'iicriersi sciciitificiii~i eiite foiitliitii. tii ci1rc:i diic csscri iiiiiani. iinclic qiicllc piìi cvitlciiti. soiio diffc'rciize siipcrfici;ili e rcl~iri~~iii~cii-
secoli i teiiiativi di aie 1'~iiiiiiiit;ìin w i . c Iinniio infiitii vi:4 1 0 fiss:ii-Ci i l loro tc rcceiiti iicllii storia delin nostr;i spccic. t c l origiiii dcll'uoirio aii;itiiiiiic:iiii~!~~~c
nl1111(?io fril tre: C .,..
.io <lipcndc dal 17iitt(i ctic i ciriteri iitilitz:iti l'ci- Iii clas- innclcmo, Iloriio .srrpi<rirs .srrl>i(>rr.r(coiicisciii~ci;iiiclic ci11 iiiitiic di Cir-M:iyiiciri).
sifitii~,ionerlcllc iii/,~c.prev;ilciitc.iiiciiIc foiidiiti siill'u~licttolisicc clisccti- disii~crn~osi di1 prccctlc.ii!i sliccic. i l i Ilonio e priiiiii aiici)r:i (1:i ;iltre (li oiiiiiiitli. so110
dciix;i. sofio cslrc~iiiimentcsa,f!gctti\:i. I i i iinn cl;issific:izicinc " i i i i i i i eri~pi~i. (]:i sitit;irc in Afric:i orierit:ilc c iian risiil;:<.ino ;I iiii'cpocii iintcriorc iii I00.000 aiiiii
gli curope~scirio ;issiniiliiii agli :isiritici c cniitiii~ipiistiiigli ;ifiiciiiii f'ii. \li soli(>inciltic fondali rnotivi pcr siipp<irrcclic 1:i ii(isir:i spccic :ilihi;c i-;igg,iiiii
i c ilgli
; i i i ~ i i ; i l i i i i i i clall'nlti-o. SCc~oi~tlo ur1:i cliissiI'ic~:iziiiiic i i i ; i a ~ i i i i : i . i i i t ~ c c . .gli it;ili:iI1i io i l stio :1spc110 :ittii:ilc. iic>iic.!io Ic sii^ ~!ii[)iicj[iiiiitcl1t:ll~ii~li C Ic SIIL: ; i I ~ i l i iIiiiprii
~

~)oirctihcrocsscrc: corisi(icr~itiiiiiri r;iiz:i :i sc stniitc clivi.r iici.si. o i sicili:i- sliclic, iii t~.inl)i:iriccii'ii piii i~*r.e*iiii. ossi;i cii,c;i 50.000 iiliiii i:~.!:LI ;I I):II.III-T (l:\ qiri.-
r i i iina r:iiz;i divrrss d;ii ioscniii ... sl;i cliitii CIIL* gli chszri iiiiirir)i "iiio(lerrii" c.oiriiiiciilroiio ;i <lir'lcreiizi;ir\i ~i~iii:iiic;i-
[-:i "i.;izi;i"' C iiii?iiri iiiii:iiixiiiitio iiii:i cosl~.ii~,ioiic ciifiiiiii~c.L iii C cviileiitc Iicr iiicrilc, i i i scgiiiln 111 prc.)rncshcrriiigr;itorici c cli clisl)c.rsicinc dcll;i spccic. clic ,i\ rclilic
c s c ~ ~ i l irtcgli i o S1:iti 1111ifi (1 ' ~ l n ~ c r iO~i i ;i ~i .griippi i:i/zi ;\li aorio ricoiioiciiiii iil'ii- porf;ito 11ot)to. ~ / ì p i t ~ ,s<zpi<at~.~
ti.~ :I c~ilo11i~,7,;1rc l;! c111;tsiiiii:iIil:i CICI l>i;~ii&t:i 11c1~ I I .(11O
cialiiiciite: hi:iiiclii. iisri, iiidiniii ccc. Il1 qilC"("i 1~:lCsci l 1 I ii~tlivicIii~> I I ~ I I I2 "cliissi- circ:~ IO- 1 S.On0 :iiiiii.
I'icitio" ~ i i l l ; i h:isc cLrl siio i i s l ~ t t o ,n ]:I iii rclii xioiic . . ;il suoi :tscciitletiti (genitori, [.:i si.ci)ii~liic~iifci~iiiii ~.Iicciiicigc cl;illc i'icei.clic ilci g~iictisfii' clir. 2li csxri,i
riciiirii C'CL'.). Così IIII:I I)L-~SOII;Lpli?~eqsrrc I~i:iriciioppiirc iicrn ;I st-~.oii(l;iclic i siioi iiiiiiiiii ~io~sictloiio i c o CICI ti~tto?;iriiilc. Cii\~iilli-Sf~i~/ii
i i i i cori-txlo g ~ ~ ~ e t(IINA) C I
:isreiiilcnti fnsscro ~(iiisidzciti;i l o i ~ i~ o l t i ibiiiiiclii o iicri. I i i l3r;il;ilc v:ilc il coii- siioi coll:ihoriirori liiinno iin7i poiilto t1eicrriiin;ire che sul piano gerictico iliic indi-
1r:irio: iin iiiiliviiluo app:inictie :i tiri tipo siilln Iiitse dcl siin aspctto. Se :id cscm- viciiii riiciiiiri riormiiliiicnt~.cciiiic :~~ili;irteii~iiii ii11:i stessii r:izz:i (tl~ichiiinc.Iii. iliic
liio iiiin pcrsunn i. hi;iiic'a (I'iispeito. c' hrtrri(.(r. iri1lipcn~leiiiciiic1it~' tlnl fritto cli~,i gi:illi CCC.) ~ii.~'~ciit;~iio <lif'fii.ciizc'!:~'1ieiicI1~ s1iitistic;1111~11tC s~i-sctlr\ ~ c i i isiilicriori
~
s l i ~ iiiscciidmti fossero 11cri. hiiii~~lii o mcircann.y,ci02 I~i.iiiiidi c.:tnia_~ioiic.Così ii (lnelle rilev;il)ili ir;i iliic iiidivitliii clu;iliiiiqiic. prcsi :i c-aso trii iiitle It. 1io1)til:izioiii
I:i stessa pcrsoii;~cl-ic ncgli St:iti Clriiti ì. "iicra" piiì) esserc '-hiiinsa" iii 13r;isile, c (lcl l~~iiiict:~! (C'ii~;iIli-~fc>~.:\. 200 l , 1). IOj.
~ i c c v c r s e(Fisli. l09.5). I'iii reccnteineriit: i gcntiisti Iir\iiiio sviluppato ii~ioviiiiciridi (li indagine cc.iitr;i-
Noii 2 possibiIt. triicci:ire (listinzioiii rietic tra gnippi uiniiiii hiis:in<losisulle caiiit- ic sull'cre(litii dcl l),V.,1 i~~iro<.onrIr-i«lc e tlel c.ronrri,soni(r Y. Siccoiiic essi sciiio iii.1
terisiiclic corilarichc degli iii<lividiii.Se infiltti potessiriio osserviire coi1 uii solo colpci rciiil~oclcnic.iiii pii1 stiihili (li iiltri. C stiitn possi1,ilc tlctcrriiinare. ~ ~ ~ t r v i i i i Ic ( l iIoiu
)
tl'occliici tulii i ~ i p uinuiii i prcseiiti siil glolici. ci iiccorgcr?rnin~iiitl esenipio ~ I i cdii viirinziorii c la loro tlistribiizioric presso popolnzioni ciiverse, i punti (li dist:i~.co[i-;i
iior,(l ii sud c da cst :i o ~ c s tali t c;irnttciisliclitr ciiniliinii« grndual[nenic sfiirnaiido le i gnippi uinniii presi iii cciiisitli.r;izioiic.. 1iif:itii scnili1'i.1clie tluiiiito pii1 itiiipo i. Irx
liiie nelle iiltre. scorso cl:ill:i sc1inriiziorie (li dili: l)oliol:iziaiii. iniito pih ginntlc c' In distanzn gericti-
L-a cosa pii1 correrta che si pissii dirc a proposiio tlellii iiozioiie di '-rnzz:iV2 cliz ci1 t i a di esuz (Ciiviilli-Sforzii. 199'1. p. 47).
1alc iiozioiie, olirc ii cosiitiiiie iin protlotto del seiiso coniune ifoiidato siille appi- 1-21 distiiiiz;~geiieticii (relativa ;icli eltmeiiti coiisider:iti) tra drie popol:iLiciiii
rcii?e). rappresenta un vcicolo di stcreotipi (lifl'iisi e pcrsistciiti i i i hnse ai quali lo polrebhe divcrirare così una specie di stniiiicnio ccin cui ricostruire i l procc.hso 1
sti-sso senso coniiiiie opcra distinzioiii che sono qliusi seiriprc connesse a pregiudi- [empi di alloritariaiiieiito griippi 111nii11i IICI corso della coloiiixzi~zioiit.tlcl pi:l-
zi, xciiofobirì. interessi polirici e problenii sociali. I r i rcrilti qiiellc clic scnibriino ncta. Grazie n qiicste indagini ? >lii!o possibili: stiibilirc coi1 larsii sicui~czz~i ~ 1 l'(l- 1 ~
esscre tc dii'ferenzc pii1 appuriscciili trii i diversi soggetti iimani soilci, yaru(1ossal- rigilic di Holiio s;ipic.rls s:ipicils i. da collocarsi nc1I'Afric;i ceritro-sud-oricnt:ilc
i:iii ciiiigi,ij. coiiic ;ibbiai~icidctto. circ:i 100.000 iiiiiii or SOIIO. piissando prini:i i i i invece. :ilciini liiiziiisri e gloliolopi coininciaroiin i~ iiitt.:i\:cdcre sorni~liarizce ;iCfi-
A.IL.,IIO 01-iciltcC poi in L31~0pile iii1-1sia:per raggiiiiigcre iiifinc i l coritiiiciite austra- t i i t i !i-n altri gnippi ( l i lingiic. coine qiiclle se~iiiio-cai.i-iiiicIic(di ciii failno p:irte I'a-
11: c ]L. :\incrictic tr;i i 30.000 e i 15.000 aniii la. Lc: iiiiec t'ori<l:irneiit;ili Iiir~goIc i iiho. I 'ebraico r. i l herbt!ro) t. cliicl lc iiriiliclic (coinprcriclciiti i l fiiiiiico C i 'iiiiplicrc-
i l l i d i si .svcil?;eqticsrn processo riiiprntorio eruiio si:i ?;t;itt igotizznte (Iii archeologi ';C).Alculii studiosi ~1.riv:rroiio;itl(lir,ittiii:i :i ipotizzare. sulla base (li iilciinc ricoi--
i1;i piilrci;inri.opul~~gi siill;i base clellc loro riccrclie. riin Ic 1)i'ovr addotte clall;i geiic- rc.rizC l'oiie:ichc e iiiort'ologiclic. clic tiittt: Ic liiigiir cstirite e n;ii-letc fossero ricoii-
r i i . ; ~ scrnhrnrio oggi confci-rri:icli: con norcvnlc: ~~!.c*ciqioii~-. iliiciliili a [)i ìi $i.;iiidi ".;iiperi :iiiiiglir". Is ilii:~li uarcbhcro dr .IIIC
I! pcrì~inll)i)i.ti~l.itcO q S C J - V i I I F :i t;ilc i.j~i~;~i.<!i? CIIC' sc ]:I ~Iisturiz;~ gei~eticatra Ic c~rigiiie,'i'i-iii priini :\il ;t\:iinziw (111est:iipotesi vi fii i l $lotK~l~ :do
~i~l,ol:izinni f i i i t t o tli iiiigra~iciiii,qiicste iiltiiiie ti.ngporio il loro \?olt;i origiiic (Iii T'roriilictii ( IXh(.,-1929). i l (iiiiile I-itcntvnc\ic il gcnci'e iiin:iiio NII-
i';tt~irri:irrii>iciit~ili c!o cul!iir;ili. S:ippi;iirio nd cscinpio clic ncllii prcistoi.i;i I'irtipo- dctcrniiii:ito puiiici clcllii Tcrr:ì. Lc i~ilci ~ o r i cI I O I ~ ri~*c"\~ett crii al tcn ipo
\lc~-iii~i.rirci di iilciiiic rcgiorii e I'abbondaiiza tli :iltrc 13cr i(iiiitil» rig,tiiirda I:i tlispririi- 1110 iiiric (trnnnt. ctic (la piiric ili nlciiiii antrnpologi :iriicricniii ). 'i'iitt:i~ifI (li
Iiilit:i di c.i.rtc. riscirsc inditssero alcuni ;r~ilqii ~iiii;iiii I: sposiiirsi. I'cr contro, 1'cl:i- rcc biliin st;itc riprc:..;e coi1 vigori! il:i iin gruppo (li stiiclicisi. i c j ~ i i i l i sii l l i
Iiitr;iziniic di tiiio\'c tccniclic (li prcxltizi~tic(IcI cibo 11iiìi iivcr i~iesso; i I ~ i i r i i griip~i tl~s \'L. i piii .;oliclc cc~ii~sceiizc rispcll<) :i cliicllc disl.ioriil.iili ; t i .icrril~i --
tli
iiiii;iiii i n ci)ntlirioiic tii <f'nlttiii't i.i.;cii.sr i i i ;iri.i: ~li\,ci-sc tl:i i~iicllcircciil>:ite nl)i[ii;il- .I.I-c :irio st:\t1 11.1 xt.:!tii) tli cl:ihor;irc. iiiiii v i s i r i ~ itlcl
~ "iiios:ciro liiipiiisti~o"
inciitc:. C cliiintli :ivc!iii spiriti :iiiiigriirc. Si ~ C I I S;ilI:i ~ l'iihl?ric;i%io~ic: di <~i.iiiiC) (1: strii- 1)I;i IITIC' ricoii tliicihili. ;i fniiiislic c sii~>crl';iiiiiglii ;i l c i i n vciliiì (Icrivatc dii
iricriti ;i<l:~tti iiiI:i caccia c i i l i i i ciiltiirii (li :iiiiiiinli (li rin ccrto tipo iii:i :iii~Iic:. L' sopriil- i111 i l i q l i i i i l c i ~-..-m,-.
,,,..m ~\,,,ltinc. (JIICS~L' ~ ~ > s i % iSOIICI
o n i st:ifc (lcl'iiiit~"tii~if:~~.istc". (':ol«r(.i
tiitti-t. nll'cl~l~orazioiic di tcciiiclir (li col[i\::izioiic~c:lii. Ii;iiiiio t'n\ oriio. i i i coiicoiiii- iIic \.iilono ril i :I\:cI. iiiilivid~~:ito f'niniglic L. s~il~c~i~t':iriiiglic i l i ]in-
1:i11~.:1 COII I ' i i i ~ r ~ t i i ~d~ril(t~li~fic'(i t~li> co?iscL:tit~nfi:;:gli svi\iili~ii~lcll';~grii:oI~ii~~~~, l'qtc- ,cili . ;~si;iticli~: ~oliiit.si:iiicc :~rii~rindi;~ilr.. ;i loro \lr,lt;i clistiiigiiihili
C I ~ ~ I : I / I I ~ I ICC lo ~ I I ~ ~ ~ ~ I ~ I I(li I I Lseinpri:
: I I I ~ I niio\:Ì Icrri(o1.i. Se le iiii~!r;~~.io~ii ~>or~;~i-~iiii~ i11 ~ t ~ t ~ ~ ~ - ~ [l ' , p,,,,,,,
~ ~ ~ i,,,,,kvt>l~:
i ~ l i c . ilella qiicsti(>iic C clic le i~icctstr~izi~~~ii iii?cr:itc
; 1 1 1 ' : 1 1 1 ~ i i 1 ~ ~ i i i : i i i ! i ' i1'i t ~ijii~iitli
t : I ~ ~ ' ~ S ~ I ~ : Ip;ini:ilc
I I I C I I ~(!ci
C )pi'iilipi iiiii;i,ii, coii l;t loro tlni i-icvi-ì:iict i i sii11;i dir(;iiiz;i c siil proccssii (li ili!ti.rviizii17.i~11ic C I C I I ~ liil-
\.iriiheriii-iiic.~Ii~i:iiizi:i/ioiii~ sui ~!i:iiir! ;:c.ric.lico. si ( 1 c - v ~i.icoiicisccrc c.lic cliicst'iilii-. ;!.IIC S ~ I I I I N Y I ,Icrc. I;li-p,;iiiiciiic ii ~liicllitdi (1ist;inziiizion~ilclli: ~~iipolnj.ioiii
; I ~ ; I il<-1.cC ~ S C ~ c L~ * ~ r i x i ~ l icoiiic ~ i - : ~ l'ci'tc~tto
~:~ 111 spi~if~! L : I I I I ~ I I ~ ; Ipiìi
I ~ clw liiiil(\~:i~l~e, ,!!.ciicticlic ;i .ciigoiii) i sogpc'iii L.)IL. parl;iiio qiicgli itli4irrii. Iii i i i c i l r i cmi i:
st:t!<) ~~itssihilc sovr;ip~xii.r~- i gr;i['i~i~ I i cillustr;tiii~cntr:iliil>i i 1irocrs5i (li difl'crcii-
.ii:izioiic, qiicllii lin~iiisricoC cliicllo gcncticci (i0rs<ligr(!/ii.o l~u,qirlo.s~:;irc~i~tc~).
NOII11itrj lii~gi~is[i si11141pcrit qgxi ~l';iccor(l~t coli cl~icst:i visione iinit:irist;i, ed
c.spriiiioriu sei-i (liilihi clic ai ~iiiss;iiio~nclivi(lu;irccvere C prol,r.ic fiiriiiglie linyiiisti-
(.'i)nii. hpcsso ;icc:iilc iicl c:iiiilxi <Icll;i i-icvrcii i . vi soiio Lcorir. cl;ihoi.;iic clic senz;i clie si:i possiliile (Ilctciiiiiiiare 1'csistriiz:i tli iin:i ~~nt1o-liiipii:i dii cili essc
111 sciio :i unn i1ctti~iiiiii:ii:itlisii~~liii;~, ific scrril. :ire cciiitknnn iicllt' scol)t'i~- s:ii-chliri-<tdcri\.atc. Cili liriit:ir-isri. iiivccc. I:ivrirniici siillc siniiliiiitliiii f)iicticlic C
l<* (li t~ii':iItr-:i,<)i~i.>toC i l L.:IKO ~lcllcteorie 11e.i ~:~~~~ il.,tl ~1111iii!isiril~ii~i~t~ic (lei geiii riioi~fologiclic. kiczndo sps.xo aliriellti :ill':ircticolo_Sia e nllii stori;i ec(irioii1ic:i c
iini:ir!i , li- c l ~ i ; i l i scmhnino riccvc,rc 11inn confCi 121 classi t'ic;irionr. sc~ciiilc.scii~.iicscliiclerc In pcrssi2)ilitir ctie li! liiigiic pii1 recenti. iinziche dr.riv;irc :i
LIL.!Ic' ~ ~ i ~ i i i ilgi ~l i ~ ~ i i s ~ i c l i e " . c:isciit:i ci;~llt-l i i i p , i ~pii1 ~ :intiche, poss:trio ;iriclit: foriii:irsi per altri t';itfori.
l .'i~ie:idi i-;i~iiigl i;! Iiii~t~istic~i risa IC :ill:i sLsi 'li1 scccilo, L ~ ~ I I - C'oiiic 2 staiii 01-iiini rrirssci iii cvitl~.iizii(In ieinpo.. lu 0rcscii7.n di tiii:i liiigiin piiìi
i l t l 1 1 <1~1ri<t:1 inglchr \+'iIliiiiii .lo~ies(<.!le csc* iii:ilr tli irikitfi rsscn cli nltiicno iliiatiro proccshi: :i) l'cic.~.iip;izii~iic iniziale di tiii:i
( ' : I ~ C I I I I ; I . iii !11cIii1) iio10 1101c\~ii1i soiiiigIi:iii~c 1 ra tlcgli rr;:ioiie d1~f1 !:i <h\Trgeiixi:e.) ]:l citi~\'~?I'~~~ilY.:l: i l ) 1:) sosiitil~iOl1c111 ililil lili-
indii). i l Ii~firio,i l greco. i l c~cliicoC il goiico opos i10 gilii c.11~.[>ci che r:iyioii~.t* rii~ipiii~.?.:~~;~ iii tciiipi piii l't isiciio \>rc\!i da tI11:l
Jimc;...;cri<sc . rliicstc liiigiic iiiosiriiiio ~~~iii'afi'iiiiiit pii1 i t s i r c . 31.1 iic-iic: i ,i~li~.i c!ci Iiiig~i:~ I > ~ ~ ~ \ ~ L I I I ~~iill.csterrio.
CII~C
\ c r h i clic iic611c.foi-iiic. dcllrt gr:iiniii:itic:i. (li iliicil;i clic ~?ctti'~l)l>c cbhcrsi procloii:~ I l c;isii storic;iiiicnic. pii1 i-rcciitz (L.1 pi.«cc~s(ii i ) C i~iipprcsciit:\i<if ~ x s cdall;i ~010-
1x1 ~ i ~ ~ c ~ l i ~iJ!>lO ~ ! i l l c~O:'IC
; l i i f i l t i i C l l t IiCSSilIl fiIO\c$!O [ ) ~ i t l 2 b b t !~~ : l i l l i l i i i ~1~l l~I l C i ~ i y , ~ i i ~ i(liilla o ~ i cPolinesiii LILI p:irtc di pol>c>I;i~,ii)iii provciiici~iicl:~l SiicI-e.st :i~iit[i~O
[\cii~;i~ii*rsiiacl~~-sil chc csxc sono iiiite tl;i iiixi qii;ilc~lieI'oiiic cuiliiiiie. rlie, forsc, ;I pariirv dal I itiillcii~~io i1.C. I l caso 13) plih cssrre c o ~ i s c g ~ ~ edii ~diversi z ; ~ t':ittori trii
iioii csisrc. ~)iìi,>(cit. i i i Riililcri. 2001, 17. 1Ghj. ~1!:!310 gnippo di liiiguc iioii giii ciii le niigi.;iziorii. i coiillitti. In tlcri\.ii lirigiiistica. a,[ sit~1:17,iuiic c) illustrata dnllc
l>iirlntc nia i-icosir~iibilii i pii-tirc il;i tcsti scritti o da t'i~:ii~iilleiili. cli~e~ilie ii(it;i coiiie ~it~iazioni (11 prcht iro liiiciiiitico (per esciiipio parole ctiine <~lcool. (]A, iii<.!fkiecc.
l;i ,jiin/i,qli(~
~TI~~)<~I~I-~/)~,CI. ciriiiiii iiniversuliiiciitc clilfiisr) iii:r sopraltutto d:illc lingiic crcole doi Lnraibi c dai
l'ci. iii<.)liotc~iipo5i riieiiiic clic cliiesta "fniiiiliririti!" fcissc: ~:sclusiviidclle lingiic pirlgiri cte!l;i Niiovn Giiiiici;~,iclioiiii clit: sorgono iii ci>iicoii.ii~aiizacon iiri rapido c:
.lorics C di c~iiPI1c(la esse derivati: (l'liin(li tl;il sniiscrito. il tcdc~coi~iodcr-
\ ~ ~ i r l i : i i ed;i
~ iiitciiso cc>iilallociilttii;ilc. !.:i >itii:tzioiie d). iiiiinc. 1. qiiclla iii cui un gruppo con-
;io (l:il gciii~.o.l'ital~:iiic c i1 traricesc il;il I;irino ccc.). Coi1 i l progrtrlire dcgIi stridi. cluistatorc, spesso uii'Glite ~.iolitico-niiIilar~'. iriipone la propria lingiin e ad essa Ei
GEhTl:?. PCTPOLAZON. FAMIGLIE LIVGlliS1TCHE
A . A
7

"IGMtl M B V n PI'RIG~I~WIIGINAAII SMNOSCIL~.


l'iiiinnrlo clcll'infliieiizn dei processi mignitciri sull;i d i f I ' ~ i i ~.l c l poliol;i- l~
AFRIGAVI
WCIDENTALI
.-.i=*
,-_ml,#mim.i ~ I S E R . Y D R W F A N+,;:i
zioni geiiiliicliz. :ibbi:iino 17rcccdcnicnicnte osscrviito clic ~ : i l i iiiicr:ixioni c l c ~ ~ ) i i t ~
Phlil U
NILGTTI ..O*S..O.*II WD-SIIMRlA'.:
csacri: coiisiderii[c 111 ii~oliic n i coinc I'effelro tli spiiitc c~il[iirali:~ o i i ocliicsrc. i i l ~ i -
Shll IWniCIM&YtI ........................*ms,yn itic Ic vcrc rcspoiisiil~ilidinlliidi.;tniiii:iziorir geiietit.ir. I i i \:criiii i l c:orrcclo gcnctic,o
ETlOFCI
PERP-Ti1
,WEDl,7ah:ANl
,!:li.TICI
?in-MILI
;i~liif~:i~ivi(sclc~.iiiiiciiatiiralc). I c1ii:ili :ifisconil su perintii tciripcir:ili n- uil-
IR&NI&YI iirr-7 di coiiic lattori culiurali. iiiigr:i;rioiii c C(
glii. I.lii'cffic:icc illiisr~ii.ioiic~ : (11
I;LiRUF'FI
ShRTiI
lNl)lhNl 111--

'.,>.U~.O"Xi33JMX r,A"IpIC,
cl~icll;iclcri\;iiit~.tliilla tlifliisiorie tlel1':i~ricoltur;i i11 divci-sc piirti clcl 1: Mr-
i-31ANI SlJtinRIi h7111
lire d:iIl:i i-i\oI~l/.i<)iic :igricolii (IclI'VIl~rnillcnnio i1.C.
LA?PC"I!
Wl.l(liEDI
hliY:i:OLI
,....,,
I.....,
iJiULICh
Sczciiiclt~gli stiidiosi 1:i ~lil'Tii~iotic di nlciiiic ta~iiiglieIiiigiiisticlir pii1 iitc
TI13ClANI

[:I I R E I M
GIAP W N F T I
--
I-

i i i
11111
gr-ic
:I cui qiiclla iii(l»-c~iropc;~, 1u uiiii c.unsepiieiii.:i iIc11;i ~littiisionctlsll':i-
optbriidi :iIciiiii grttppi (vvlli (~1rti11(1).
CIt11i -i
le i~c~1':1gricoIt~ii-ii i11 tii\ci-st : I ~ c C C ~ C p~:i!ic!ii
[ C 111 I ~ I I I (Iiil'~*i-ci~~i
~ I si
RiL.. .. C I : I ~ I I I > X 111 tiri i ~ i c r c n l ~ n (cicll;~
o pr~polii~~ioi~c ( ~ I n i n i e r ~ ~ ie: i (i -~' i~~~v ; i ~ I ~ - S i o r ~ i ~ .
C"<*WSi ",-."-W
'..- rCC1flw.*I E!,:',
L-illR(I:iil v --P*=-- 8CI414Kt:Hl. <kW:MAPw 1054: liciit'i-c\v. 1Yr(O: I0001. i:ilc in~rcrii~rito
\I ~lcrncigral'icorcgiii dii I I I I 1,110
& M IIIi"<!ii
A41 0) jt>,!Ll
69.48 L, l,, ,l
iiii'csp:irisionc tci-riiori:ilc chc pori0 i11 :ircc scmprc pii1 vnsic ;iII;i ~o>iitii/.ioiiv
AMTRINOA
, ' 1111 i,I,
hU lmll!lml ~ 1 ~ ~ 1 cii~ci;i-i~;iccolt~~
1ii c*t>ii I ' : i ~ i ~ ~ c ~ l t d:ill'nliro
i~rii: I:i l i i i , ~ i i i ttlcyli :igriciiliciri ;iii\iì~
S ~ r ~ L ~ #!>ALI
I,,.
Ah! 1:lrI:~l 11~.1~,1141,11"~l F I I . DCNk
WRrmm. m ' r:tA~l
IN1 ',l v 1:Il ,Il %.l b i i i i i i i i i . i . i i \ i $itJ(i.l&3E7WL

hlrn ?IVL
7HN!hSF1 LI
H
..............,.,
ii.iiiii..i..i.ir r~lbT~ni[*,lc
DIIC*

I N D W '>l,\Nl
. .m.
1MLhV:IhNI
FILII'I~INI
.m
..
PMl*lt'ilhNI
MlCilOSti14NI i i i i i i d
WLCNCSIIIHI
INW. I ' K I F I C I
PIWWI
ALL?iIlILI,%Nh

[ I O ~ J O I ~ I L ~ O I ~coi~qiiiqi:~~:~
C \,oltc >i L.OII~O~III:I
per I I I \ I I ~ \ , I(li l~i~iticit?~ L, CO~I\~CIIICIJZ:I.

i i h i di cliicsto iipo storicaiiiciiic rcct'iit i soiio raj)[ii.~s~iit:iti da11;1 di t ' f i ~ s i ~ del


i ~ c Iiiii-
,'

no iii gnrii parte d'Eitiupii al 1e1111~0 dt'll;t ~lolnin;~zi~iic' i-<>iìl:ini1, d2111;i (lifhisio~~c clcl
snssolii: rielle isole brit;iririiclic iicll'Alto h-lctliocvo (che mtti~\~il.i resistette rli froi~le
nll'irivasioiic iiori-iiiiiiii:i dcll'X1 ?;rcolo). iIclla liiiyii;~~tcilic;iIwrtatii diii Maei;ir,i i11
Uiighcri;~iicl blediw\:o e dcllo <piigii010 c (Icll'iii_olesecsporiiitì iii niaiiicsa ri-iassic-
cia iicl Nuovo &loiido rispc~li\~ninc.iite a paiiirr d;il sccolo >(VI e clal sccolo XVIII.
"I:.Y%%I:". (ÌGSI. I.IU(:l'l, E CULTI 1<1- $4

?i. ~Icin~liiii cllt \'CIlCOIHI pii c»nsicIrr:ili tipici clell'iiiterii area. L'r1liic:i 2 st;ita n ~ i
cscmpio riicniiin per iiintto tcmtio i:tppr~srritnii~~ii di ;ilruric Torin~!'~classici~ic" tii
org:iiiizzi~ioiiesaci:ilc clii:ili il Iiy~aggioe la li-ihìi: I'liiiiia i l "iiiogo" &llc c:tstc
1x1.:nito~iomusia:i l Siidiiincricn arnazzonici~il luogo clclle societi fondnicl sulli.
inciii iii:rtriinoiiiali c su un elnboriito sisteins initico. Coii qiiesio ci-iltrio I;i
blclaiiesia è tliveni;iiii iiivecc 1':irc:i in cui la miiiiipol:i~.ioiit:tlzlle sosraiize coi-po-
rec viene coi~iiessiicoli clucllii dellc ili~iaiiiiciiesociali c cosniiclie: 13 I1olinexi:i i.
st:itn elctia :i luogo per cccelleiiza dei ineccaiiisiiii clella reciprocità ccoii»rnica: i l
hlcdio Orietire I'ni'ea dtill'oiion t. ilell:i vcntlcii;~:1:i <yiil:i clellii pitt:~fi1i:ile e così
vi:[ (li seguito (cfr. App;idur:ii.
I9X0, pp. 357-58).
I,n r;.cclt;i (li icrio il piìi clc-
iiiciiii socio-c-iili~ii.;iliLYIIIIC t>[)-
prcsrnciiiivi tlellc socictli ctii~i-
prcsc iii dcti.rmiii:itc aic.c. Ii;i
fiiiito c1ii;iqi ,si.rtiprc pcr crcarc.
i i r i i i tli~tiiixioiit' ti'ii sociclli c cul-
r i i i , ~piìi i~iil~l,i'c'sciitnti\'c c niciici
~ ~ i i ~ ~ j ~ i ~ c s r dcllc i i ~ t ~i11
i i ~ ; ~ i;IKC
q~ics~ioiic.. Si c.oi.ii il iiscliio <li
prcscriiiirc. Ic socicli1 pii1 r:ipprc-
sciit:ifivc ili iiii:i c.ci.iii :ii-C:\ciil-
1iir;ik L.OIIIC >C SI lr;itt:~ss~~ di
socictii sl:~ticllc.:il di fuori IIcII:~
s1ori:i LI sibllriilie :I i~i1;i~iiii(11ic
1?i'occsso (li ~i~iisforiii:izio11r. Il
Liito tli pri\.ilcgi;irc ccrii clc-
iiieriti ciiltiii-ali e cci-tc soc.irt;i.
I)CI.CIIC~ pici I , ; I [ ) ~ > I . ~ S ~tli ~II:II~V,~
iiri:i ccrtli iircil c ~ i l l i ~ r ~coili- ~le.
p»na In iiicss:i in omlirn (li tanfi
altri c.lsniciiti o di i:iiiic :il!rc
r,c:111;1soci:rIi. i .;I c o i i ~ i ~ I c r i ~ ~ . i o i ~ c
di qiiesii i i l r i i i i i tltivi.t:l)hi. iiive-
cc lti~orirciin'~i~i:iIisipiìi arti-
colain e maggiorniciitc prohle-
iii;iiica dclle rclnxioiii ti;i li:
socicr;ì c Ic cu![urc <li (~iii.ll':ii~e;i
iiicilcsiiiia. c tra qtiesti. iil~iirieC
Ic ciilturc e Ic societii npprirte-
i~cntiad :iltre ;li-cc cultiir;i!i.

You might also like