ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ - ΤΕΥΧΟΣ ΔΙΑΛΕΞΗ

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ
ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ
ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ- ΔΙΑΛΕΞΗ
Σύγχρονο Νοσοκομείο
Βασικές Αρχές σχεδιασμού χώρων νοσηλείας
Λαβιδά Κασσιανή
Επιβλέποντες Καθηγητές
Αμερικάνου Ελένη
Εξαρχόπουλος Πάνος-Λουκάς
Θωμάς Νικόλαος
Ξάνθη, 2017
Ευχαριστώ τους καθηγητές για την καθοδήγηση
και τις συμβουλές καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνας.
Στην οικογένεια μου,
Περιεχόμενα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
1. ΧΩΡΟΙ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ
1.1 Η αρχιτεκτονική αξία του κτιρίου νοσοκομείου σελ. 17
1.2 Η ιστορική εξέλιξη του νοσοκομείου σελ. 21
1.2.1 Από την αρχαιότητα μέχρι τον Μεσαίωνα σελ.21
1.2.2 Από τις απαρχές του 18ου αιώνα μέχρι το νοσοκομείο του σήμερα σελ.25
1.3 Η οργάνωση των εγκαταστάσεων υγείας σελ. 32
1.4 Οι λειτουργίες του νοσοκομείου σελ. 34
2 ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

2.1 Χώρος και άνθρωπος σελ. 41
2.2 Οι ψυχολογικές ανάγκες του ασθενή – Η ιεραρχία του Μaslow σελ. 42
2.3 Oι ψυχολογικές ανάγκες του χρήστη και ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός σελ. 47
3 ΧΩΡΟΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑΣ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

3.1 Το κοινωνικό περιβάλλον στους χώρους μακροχρόνιας νοσηλείας σελ. 49
3.2 Στόχοι σχεδιασμού εγκαταστάσεων μακροχρόνιας νοσηλείας σελ. 49
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥ σελ. 50

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
4 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
4.1 Χώρος και ψυχολογία : παράγοντες που ενισχύουν το ευ ζην σελ. 58

4.2 Ο χώρος και η συμβολή του στο θεραπευτικό αποτέλεσμα-
στοιχειοθετημένος σχεδιασμός σελ. 61
4.3 Το θεραπευτικό περιβάλλον σελ. 63
4.4 Εξωτερική και εσωτερική δομή – Η δύναμη του κτιστού περιβάλλοντος σελ. 66
5 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΩΝ ΠΟΥ ΕΝΙΣΧΥΟΥΝ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ

5.1 Παράγοντες που καθορίζουν τον σχεδιασμό νοσηλευτικών μονάδων σελ. 67
5.2 Σχεδιασμός - Εύρεση χώρων σελ. 69
5.3 Βασικές σχεδιαστικές διαδικασίες σελ. 71
5.3.1 Μεταβλητότητα / εκτατότητα σελ. 76
5.3.2 Τυποποίηση σελ. 79
5.3.3 Από τον ανοιχτό θάλαμο στα μονόκλινα σελ. 83
5.3.4 Η ιδιωτικότητα και το πολύκλινο σελ. 84
5.4 Η διεπιστημονική ομάδα σχεδιασμού σελ 87
5.5 Η φιλοσοφία Planetree σελ 88
5.6 Εξανθρωπισμός των χώρων υγείας μέσω του σχεδιασμού σελ.88
6 ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

6.1 Σχεδιασμός που επιτρέπει την ανάληψη πρωτοβουλιών από το χρήστη σελ. 91
6.2 Φιλόξενος σχεδιασμός για κοινόχρηστους χώρους σελ. 91
6.3 Χώροι κίνησης, διάδρομοι, γέφυρες, ράμπες σελ. 93
6.4 Φωτισμός σελ. 95
6.4.1 Είδη φωτισμού σελ.96
6.4.2 Επιδράσεις του φωτός στους ασθενείς και το προσωπικό σελ.97
6.4.3 Συμβουλές για το φωτισμό σελ.99
6.5 Ακουστική σελ. 100
6.5.1 Ο θόρυβος στα νοσοκομεία σελ. 100
6.5.2 Ακουστική μέσω του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού σελ. 101
6.6 Εσωτερικό φινίρισμα/ Υλικά σελ. 102
6.6.1 Επίπλωση/ Διακόσμηση σελ. 103
6.7 Θετικοί αντιπερισπασμοί στον υλικό χώρο σελ. 104
6.7.1 Φύση σελ. 104
6.7.2 Έργα τέχνης σελ. 108
6.7.3 Μουσική σελ. 110
6.8 Χρώμα σελ. 110
6.8.1 Επίδραση χρωμάτων στους ασθενείς σελ. 111
6.9 Σχήματα και μορφές σελ. 112
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ σελ. 113
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
7 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ σελ. 119
8 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ σελ. 140
9 ΕΠΙΛΟΓΟΣ /ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ σελ. 141
10 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ σελ. 143
11 ΠΗΓΕΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗΣ σελ. 146
Σύγχρονο Νοσοκομείο. Βασικές αρχές σχεδιασμού χώρων νοσηλείας. 13
«Ο άνθρωπος είναι η απάντηση όποια και αν είναι η ερώτηση»1
EΙΣΑΓΩΓΗ
Η υγεία δεν ορίζεται απλά ως η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας, αλλά ως μία σύνθετη και πολυπαραγοντική
κατάσταση. Η θεραπεία έχει ρυθμό και ροή. Ο Ιπποκράτης στο έργο του ‘Περί αέρων, υδάτων και τόπων’
αναφέρει ότι «η υγεία καθορίζεται από την ισορροπία ανάμεσα στις δυνάμεις του περιβάλλοντος και την
ατομική συμπεριφορά» και ο Πλάτωνας στο διάλογο ‘Τίμαιος’ υποστήριξε ότι: «υγεία είναι κατάσταση
πλήρους αρμονίας με το σύμπαν».
Έτσι, στην παρούσα ερευνητική εργασία, ως θεραπεία θεωρούμε την - όσο το δυνατόν - αποδέσμευση του
ανθρώπινου οργανισμού από το στρες και την επιδίωξη μιας ψυχοσωματικής κατάστασης ευεξίας, μέσα
από τη συμβολή του θεραπευτικού περιβάλλοντος. Η μελέτη αυτή δε σκοπεύει να διερευνήσει όλες τις πλευρές
του ζητήματος της υγείας, αλλά ούτε να εξετάσει τις εγκαταστάσεις υγείας από την τεχνική και
κατασκευαστική άποψη.
Η έρευνα χωρίστηκε σε βήματα και η συγκεκριμένη ερευνητική εργασία χωρίζεται σε τρεις βασικές ενότητες-
μέρη.
Το Πρώτο Μέρος χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο κεφάλαιο εξετάζει την αρχιτεκτονική αξία και
την ιστορική εξέλιξη των νοσοκομείων ,την οργάνωση και τις λειτουργίες των χώρων νοσηλείας. Το δεύτερο
αναφέρεται στους χρήστες των χώρων νοσηλείας και τις ψυχολογικές ανάγκες τους, ενώ το τρίτο κάνει μια
σύντομη αναφορά στους χώρους μακροχρόνιας νοσηλείας.
Στο Δεύτερο Μέρος που είναι πιο εκτεταμένο αναλύεται θα λέγαμε το κυρίως θέμα της εργασίας.
Απαρτίζεται και αυτό από τρία κεφάλαια. Αρχικά γίνεται διερεύνηση της συμβολής του χώρου στο
θεραπευτικό αποτέλεσμα και παρουσιάζεται η έννοια του θεραπευτικού περιβάλλοντος. Τα επόμενα δύο
κεφάλαια αναδεικνύουν σχεδιαστικούς παράγοντες και διαδικασίες. Παρουσιάζονται και αναλύονται ζητήματα
σχεδιασμού του χώρου και βασικές επιδιώξεις του αρχιτέκτονα.
1
Andre Breton, Τα Μαγνητικά Πεδία , 30 Μαΐου 1920
Το βιβλίο αυτό προήλθε σε μεγάλο βαθμό από τις παρατηρήσεις του Andre Breton ως ασκούμενος γιατρός.
14 Σύγχρονο Νοσοκομείο. Βασικές αρχές σχεδιασμού χώρων νοσηλείας.
Στο Τρίτο Μέρος παρατίθεται συλλογή συμπερασμάτων από την ερευνητική εργασία που διεξήχθη από
το Πανεπιστήμιο του Sheffield με επικεφαλής τον καθηγητή Bryan Lawson. Η ερευνητική ομάδα εργάστηκε
σε στενή συνεργασία με δύο ανεξάρτητες οργανώσεις του Συστήματος Υγείας της Μεγάλης Βρετανίας στο
Poole Hospital και το South Downs Health στο Brighton. Η συγκεκριμένη έρευνα πραγματεύεται τα στοιχεία
που συγκεντρώθηκαν σχετικά με την περίοδο νοσηλείας των ασθενών σε συγκεκριμένα νοσοκομεία και οι
εμπειρίες τους από αυτά .
Η μελέτη εξετάζει τις επιδράσεις του αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος για τη ζωή των ασθενών και σε
κάποιο βαθμό του προσωπικού σε δύο νοσοκομεία, ένα στον τομέα γενικής ιατρικής και ένα στον τομέα της
ψυχικής υγείας. Εξετάζει αντιδράσεις των ασθενών για το περιβάλλον και τα αποτελέσματα που είχε στην υγεία
τους.
Τέλος, η παρούσα εργασία ολοκληρώνεται με τη συγκέντρωση συμπερασμάτων.
Οι στόχοι της μελέτης αυτής ήταν:

Ο προσδιορισμός των καινοτομιών του σύγχρονου νοσοκομείου σε σύγκριση με τον παραδοσιακό τύπου
νοσοκομείου «πτέρυγας».
Η κατανόηση της χρήσης και της αντίληψης του χώρου από τους χρήστες
Η έκφραση της αρχιτεκτονικής γλώσσας
Όσον αφορά τη μεθοδολογία, οι πληροφορίες που χρησιμοποίησα στην πλειοψηφία τους , αποτελούν
τεκμηριωμένα στοιχεία που προέρχονται από σχετική με το θέμα βιβλιογραφία. Στο μεγαλύτερο μέρος της η
βιβλιογραφία είναι ξενόγλωσση. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν διπλωματικές αλλά και ερευνητικές εργασίες
φοιτητών με παρόμοια θέματα. Καταληκτικά, οι προτάσεις και τα συμπεράσματα, προέκυψαν και από την
προσωπική μου εμπειρία ως ασθενής ή ως επισκέπτης σε νοσοκομεία και κλινικές της Ελλάδας.
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΧΩΡΟΙ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ
1.1 Η αρχιτεκτονική αξία του κτιρίου νοσοκομείου
« Τα νοσοκομεία είναι κατά κάποιον τρόπο το μέτρο του πολιτισμού ενός λαού…»2
Αναμφίβολα το «νοσοκομείο» ως θέμα αρχιτεκτονικής επίλυσης και σχεδιασμού είναι από τα απαιτητικά και
σύνθετα, γιατί απευθύνεται σε όλο το φάσμα που καλύπτει τη ζωή από τη γέννηση μέχρι τη φθορά.i
Κατά το σχεδιασμό ενός νοσοκομείου διασταυρώνονται δύο καθαρά αμιγείς τομείς της τέχνης και της
επιστήμης : αρχιτεκτονική και ιατρική. Και οι δύο αποτελούν αρχέτυπα ανθρωπίνων αναγκών και ο ρόλος τους
στη διαμόρφωση του νοσοκομείου είναι καθοριστικός, ιδιαίτερα όταν αλληλοσυμπληρώνονται στις
δημιουργικές εκείνες φάσεις που προηγούνται της λειτουργίας του.ii
Η ιατρική , που ασχολείται με τον άνθρωπο ως ον με νοημοσύνη και συναισθήματα, χρειάζεται - αλλά
σπάνια απαιτεί- ένα περιβάλλον ευχάριστο και ειρηνικό, ένα περιβάλλον που θα βοηθήσει – όσο μπορεί– στην
αποκατάσταση του ηθικού του ατόμου που έχασε στο κρεβάτι του πόνου ή στο χειρουργείο.iii
Για το σχεδιασμό και την κατασκευή ενός ποιοτικά και λειτουργικά άρτιου νοσοκομείου δεν αρκεί η χρήση
προηγμένων δομικών υλικών και μοντέρνων επίπλων. Tα τούβλα και το κονίαμα από μόνα τους δεν κάνουν
ένα εξαιρετικό νοσοκομείο. Απαιτείται αναμφίβολα χρόνος και κόπος.iv Αλλά παράλληλα ένα μεγάλο μέρος
της δύναμης της αρχιτεκτονικής νοσοκομείου πρέπει να προέρχεται από την μέριμνα για τις ανάγκες των
ασθενών, του προσωπικού και των επισκεπτών.
Δεν είναι βέβαιο τι επηρεάζει τους ανθρώπους σε ένα κτίριο ή δωμάτιο, αφού διαφέρει από άνθρωπο σε
άνθρωπο. Ακόμα, τις περισσότερες φορές δεν είναι ξεκάθαρο στο ίδιο το άτομο. Αυτό οδήγησε στην
τυποποίηση και την προσπάθεια να κρατηθεί μια ουδέτερη γραμμή στο σχεδιασμό κοινά αποδεκτή από τους
περισσότερους χρήστες γεγονός που εξηγεί την χρήση εκφράσεων όπως «η λευκή καθαρότητα των
νοσοκομείων».v
2
Jacques Tenon, Mémoires sur les hôpitaux de Paris, Paris ,1788
H αρχιτεκτονική διάταξη είναι ένας παράγοντας μεταξύ πολλών που επηρεάζει την επικοινωνία και το
ηθικό.vi Ένα κτίριο μπορεί να κάνει μια καλή κατάσταση καλύτερη ή μια κακή κατάσταση χειρότερη. Έτσι ένα
καλό νοσοκομείο όχι μόνο επιτρέπει, αλλά παρακινεί μια καλή νοσοκομειακή περίθαλψη.vii
Η σύγχρονη αρχιτεκτονική θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τις ανάγκες και τα αισθήματα των
ανθρώπων, καθώς και τη δυνατότητα του ανθρώπινου εγκεφάλου να συνθέτει τα αναρίθμητα ερεθίσματα που
λαμβάνει από το περιβάλλον του μέσω των αισθήσεων. Η θεραπεία δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτή με την
απαλλαγή από τα συμπτώματα, αλλά ως μια ψυχοσωματική ολοκλήρωση, όπου ο άνθρωπος βρίσκεται σε
πλήρη αρμονία με το περιβάλλον του.
Ένας αρχιτέκτονας, είναι ο δημιουργός της «διάθεσης» των ατόμων σε ένα χώρο. Σε αρκετά συχνές
περιπτώσεις, προσπαθεί να χρησιμοποιήσει σχήματα και υφές για να επηρεάσει συναισθηματικά το χρήστη .
Tα ζητήματα λειτουργίας ενός κτιρίου νοσοκομείου συχνά επισκιάζουν τα υπόλοιπα ζητήματα που
χαρακτηρίζουν την αρχιτεκτονική του. Ο λόγος που συχνά παραβλέπουμε τα ζητήματα αυτά είναι η δυσκολία
στο να καθοριστεί η ποιότητα της αρχιτεκτονικής και στο πώς αυτή μπορεί να αξιολογηθεί. Κάποτε, η
αρχιτεκτονική ποιότητα ήταν συνώνυμη με την ασφάλεια και τη λειτουργική απόδοση. Τώρα, αναζητείται στις
αισθητικές και πολιτισμικές αξίες. Επιπλέον, δεν υπάρχει μια απόλυτη κλίμακα αξιών της ποιότητας ανάλογα
με τους διαφορετικούς «χρήστες» και τους στόχους.
Συγκεκριμένα στα κτίρια νοσοκομείων, τα εργαλεία αξιολόγησης και οι σχετικοί δείκτες ποιότητας είναι
πολυάριθμα. Τα σημαντικότερα όλων έχουν να κάνουν με τις ειδικές υγειονομικές λειτουργίες και λιγότερο με
τις υπόλοιπες. Έτσι συνηθίζαμε να αντιμετωπίζουμε το νοσοκομείο μόνο ως κτιριακό σύστημα και όχι ως
αρχιτεκτονική.viii
Αξίζει να τονιστεί ότι το νοσοκομείο δεν πρέπει να θεωρείται απλά μια δομική μορφή που συμβατικά
δημιουργήθηκε για να λύσει κάποια προβλήματα. Αντίθετα, αποτελεί ένα όργανο που συμβάλλει στην πιο
σημαντική κοινωνική προσπάθεια του ανθρώπου. Πρέπει να εξυπηρετεί κάθε κοινωνική οργάνωση και να
χρησιμοποιεί τη σύγχρονη τεχνολογία που προοδεύει συνεχώς.ix
Τα νοσοκομεία αποτελούν τις μακροβιότερες εν ενεργεία ανθρώπινες κατασκευές, αλλά και μαρτυρίες
αδράνειας, προόδου ή παρακμής. Μέσα από την μακρόχρονη λειτουργία τους αποτυπώνουν τον κυρίαρχο ρόλο
που επιτελούν ως κέντρα ίασης με τις επικρατούσες κάθε φορά συνιστώσες ιατρικές και τεχνολογικές και τη
διάρθρωση των κοινωνικών αντιλήψεων για την υγεία και την ασθένεια.x
Επίσης, τα νοσοκομειακά κτίρια παίζουν καταλυτικό ρόλο και στο αστικό περιβάλλον, δημιουργώντας
εντυπώσεις για την πόλη και τους πολίτες. Λειτουργούν ως εφαλτήριο για την προώθηση της ανάκαμψης των
αξιών ένταξης και ενσωμάτωσης με το κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.
O αρχιτέκτονας Antonio di Pietro Averlino ( γνωστός ως Filarete, από το Ελληνικό Φιλάρετος) για
παράδειγμα, στο νοσοκομείο του Ca 'Granda στο Μιλάνο το 1456, δημιούργησε ένα πρωτοποριακό κτίριο
σταυροειδούς σχήματος σε δίδυμη συμμετρική παράταξη, το οποίο ανταποκρίνεται στο σχεδιασμό , ικανοποιεί
τις ανάγκες της υγείας, της πόλης της οικογένειας Sforza, και συμβολίζει την πολιτική εξουσία και τις
πνευματικές απόψεις της συγκεκριμένης περιόδου. xi Το νοσοκομείο αυτό κατέχει μια θέση ανάμεσα στα πιο
σημαντικά και με τη μεγαλύτερη διεθνή επιρροή νοσοκομεία, μέχρι και τον 18ο αιώνα. Έχει αναγνωριστεί ως
διακριτό πρότυπο νοσοκομειακής αρχιτεκτονικής.xii
1 ,2 Απεικονίσεις από τη συνθήκη αρχιτεκτονικής του Filarete
3 Πρόσοψη απο το δρομο (via) Festa del

perdono, αιώνας ΧΙΧ
Συχνά το θέμα που προκύπτει όταν κανείς έχει να σχεδιάσει ένα νοσοκομείο είναι το τι σκέφτεται ένας ασθενής
ή η οικογένειά του. Άλλωστε με την παραδοσιακή έννοια, ασθενής θεωρείται κάποιος που πρέπει να σωθεί,
κάποιος που πρέπει να εγκαταλείψει τουλάχιστον ένα τμήμα της ελεύθερης βούλησής του και να ακολουθήσει
όποια πορεία προτείνει ο γιατρός του για θεραπεία, κάποιος δηλαδή που μπορεί να χειραγωγηθεί.
Τα καλύτερα και λειτουργικότερα νοσοκομεία στον κόσμο σχεδιάστηκαν από ανθρώπους που δεν είχαν
στο μυαλό τους την αφηρημένη έννοια ενός «πελάτη», αλλά σχεδίαζαν ένα περιβάλλον απόλυτα
εναρμονισμένο με τις θεμελιώδεις ανάγκες του ανθρώπου. Σήμερα, έχουν εκπονηθεί αρκετές μελέτες για
χώρους. Ωστόσο, δεν έχει υπάρξει μία ολοκληρωμένη έρευνα σχετικά με τις ποιότητες του χώρου και το πώς
αυτές, επιστημονικά αποδεδειγμένα, μπορούν να λειτουργήσουν κατασταλτικά ως προς το στρες.
Τα βασικά ερωτήματα λοιπόν που πρέπει να απαντηθούν για να ολοκληρωθεί ένας άρτιος σχεδιασμός
χώρων περίθαλψης είναι, τι είναι αυτό που χρειάζεται, θέλει και αγαπά ο άνθρωπος. xiii
1.2 Ιστορική Εξέλιξη νοσοκομείων

«Η αρχιτεκτονική είναι η επιθυμία μιας εποχής εκφρασμένη στο χώρο»3
Η ιστορική εξέλιξη της νοσοκομειακής αρχιτεκτονικής είναι μια αρκετά σύνθετη, μη γραμμική διαδικασία.
Αυτό προκύπτει από την αλληλένδετη σχέση της με την εξέλιξη της επιστήμης της ιατρικής. Σε κάθε εποχή
κάτω από διαφορετικές προϋποθέσεις και για ειδικούς κάθε φορά λόγους παρατηρούμε κάποιες αρκετά
μεγάλες περιόδους αργής ανάπτυξης, στις οποίες παρεμβάλλονται επαναστάσεις, ριζικές δηλαδή αλλαγές στην
ιατρική γνώση και την τεχνολογία που επηρεάζουν τον τρόπο λειτουργίας των νοσοκομείων.
1.2.1 Από την αρχαιότητα μέχρι τον Μεσαίωνα
Μέσα στην πάροδο των χρόνων, έχουν γίνει πολλαπλές προσπάθειες για τη δημιουργία χώρων θεραπείας , από
τους αρχαίους Έλληνες, με τη λειτουργία των Ασκληπιείων ως τον Peter Zumthor με το Thermes de vals. Από
τα πρώτα παραδείγματα θεραπευτικών χώρων ήταν τα Ασκληπιεία στην αρχαία Ελλάδα. Στην πραγματικότητα
ήταν τα πρώτα συγκροτήματα υγείας, τόσο του ελληνικού χώρου όσο και του δυτικού πολιτισμού.
4 Ασκληπιείο της Κω 5 Τhermes de Vals ,στην Ελβετία, σε σχέδιο του

Ελβετού αρχιτέκτονα Peter Zumthor
3
Mies van der Rohe, 1886-1969, Γερμανός αρχιτέκτονας
Σε αυτούς τους χώρους η θεραπεία λαμβάνει διαφορετικές μορφές, είναι η κίνηση προς την επιθυμητή
κατεύθυνση- από την ασθένεια και τη διαταραχή στην υγεία.
Σε άρθρο της η Σοφίας Χατζηκοκόλη- Συράκου αναφέρει : « Τα Ασκληπιεία ήταν χώροι λατρείας στους
οποίους ένας άρρωστος δεχόταν αυτό που λέμε σήμερα ολιστική φροντίδα υγείας. Ο άνθρωπος (ασθενής και
ικέτης) αντιμετωπίζονταν με ιερό σεβασμό, ως ον ολοκληρωμένο με προσωπικότητα και ιδιαίτερα πνευματικά,
ψυχικά, συναισθηματικά, κοινωνικά και ηθικά χαρακτηριστικά, που βρισκόταν σε απόλυτη αρμονία με το
γήινο περιβάλλον του. Η ασθένεια από την οποία βασανιζόταν θεωρείτο ως ένα αποτέλεσμα πολύπλοκων και
αρνητικών αλληλεπιδράσεων περιβαλλοντικών, κοινωνικών, ψυχολογικών, πνευματικών, συναισθηματικών
και φυσικών παραγόντων. Όσον αφορά την φροντίδα υγείας είχε στόχο την αποκατάσταση της αρμονίας
ανάμεσα στους παραπάνω παράγοντες έχοντας επιπλέον βοήθεια την ιατρική επέμβαση , είτε χειρουργική,
είτε φαρμακευτική. »xiv
Όπως αναφέρει η Esther Sternberg «το πλήθος των μορφών θεραπείας είναι τόσο μεγάλο , όσα τα κύτταρα του
ανθρώπινου οργανισμού και όλες ανεξαιρέτως επιδιώκουν την αποκατάσταση του σώματος και την πλήρη
ισορροπία και ευεξία ». xv
Κυρίαρχο ρόλο διαδραμάτιζε ο τόπος όπου λειτουργούσαν τα Ασκληπιεία- απομακρυσμένα από τις πόλεις,
μέσα σε δάση, καταπράσινα τοπία και κοντά σε πηγές νερού- καθώς και η ψυχαγωγία των ασθενών με άθληση
και θεατρικές παραστάσεις, που συντελούσαν στη ψυχική ευεξία τους.xvi
Μιας και η ίαση τα χρόνια αυτά ήταν στενά
συνδεδεμένη με την θρησκεία καθόλου δεν
εκπλήσσει το γεγονός πως τα κτίρια για την υγεία
ακολουθούσαν το μοντέλο των χώρων
θρησκευτικής λατρείας, δηλαδή των κλασικών
ναών, με τις κατάλληλες βέβαια επεμβάσεις και
προσθήκες.
Η αρχιτεκτονική τους οργάνωση φανερώνεται

σύμφωνα με πλήθος πληροφοριών από γραπτές
πηγές, καθώς και από τα αρχαιολογικά ευρήματα
στον ελλαδικό χώρο- ιδιαίτερα της Επιδαύρου.
6 Το εν Άστει Ασκληπιείον , Ἀθήνα
Το Ασκληπιείο δεν αποτελεί ένα απλό οικοδόμημα,

αλλά ένα κτιριακό συγκρότημα με επίκεντρο το ναό
του Ασκληπιού. Τα ερείπια, που σώζονται ως σήμερα,
μαρτυρούν την ύπαρξη πολύπλοκων κατασκευών, που
στο σύνολό τους θυμίζουν την οργάνωση ενός
νοσοκομείου.
Ο ναός διαθέτει πολλά ιδιόμορφα χαρακτηριστικά σε

σύγκριση με την τυπική μορφή των ναών που συνήθως
συναντάται. Υπήρχε ένα ειδικό οικοδόμημα, που ο
ρόλος του σχετιζόταν με την προπαρασκευή των
7 Αναπαράσταση του Ασκληπιείου της Κω ασθενών να δεχθούν την επίσκεψη του θεραπευτή
θεού, ενώ μέσω ενός διαδρόμου έφτανε κανείς στον κεντρικό μαρμάρινο θάλαμο, όπου τελούνταν τελετές
μυστικιστικού χαρακτήρα. Σε στενή συνάφεια με το ναό βρισκόταν οι χώροι διαμονής των ιερέων- θεραπευτών
και του προσωπικού που απασχολούσαν στις θεραπείες. Πλευρικά του ναού βρισκόταν ο χώρος που
προοριζόταν για την παραμονή των ασθενών και κοντά στα κτίρια αυτά υπήρχαν ξενώνες για τους επισκέπτες,
στοές για περίπατο, γυμναστήρια, παλαίστρες, λουτρά και τέλος το θέατρο, για τη ψυχαγωγία των ασθενών.
Οι Σινχαλέζοι ίσως να είναι οι πρώτοι που εισήγαγαν την

έννοια των νοσοκομείων στον κόσμο. Άλλωστε
γνωρίζουμε πως η ιατρική παράδοση στη Σρι Λάνκα
ξεκινάει στην προϊστορική εποχή. Εκτός από μια σειρά
ιατρικών ανακαλύψεων που πρόσφατα αναγνωρίστηκαν
από τη δυτική ιατρική, οι αρχαίοι Σινχαλέζοι πιστεύεται
ότι είναι υπεύθυνοι για την εισαγωγή της έννοιας του
νοσοκομείου στον κόσμο. Σύμφωνα με το αρχαίο χρονικό
της Σινχαλεζικής βασιλείας που γράφτηκε τον 6 αιώνα
μ.Χ., ο βασιλιάς Παντουκαμπχαγια (King Pandukabhaya,
4ος αιώνας π.Χ.) έκτισε νοσοκομεία σε διάφορα σημεία
της χώρας. Αυτό αποτελεί την αρχαιότερη
καταγεγραμμένη απόδειξη της ύπαρξης ιδρυμάτων
αποκλειστικά αφιερωμένων στη θεραπεία των 8 Ερείπια του Αρχαίου Νοσοκομείου στο όρος Μιχιντάλε
ασθενών οπουδήποτε στον κόσμο. xvii
Το νοσοκομείο Μιχιντάλε (Mihintale Hospital) που χτίστηκε από τον βασιλιά Sena II στο ομώνυμο
βουνό της Σρι Λάνκα και χρονολογείται από τον 9ο αιώνα είναι ίσως το αρχαιότερο στον κόσμο.xviii
Κατά τη περίοδο της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον 4ο αιώνα και μετά, τα νοσοκομεία της
εποχής, όπως για παράδειγμα οι βυζαντινοί «ξενώνες» , αυτά τα «εκλεπτυσμένα ιατρικά ιδρύματα» αποτέλεσαν
«αληθινούς πρόγονους των σύγχρονων νοσοκομείων». xix Επιπλέον οι Βυζαντινοί εφάρμοζαν τη χρήση των
λουτρών και της λουτροθεραπείας. xx
9 Νοσοκομείο των κοπτών στη Δαμασκό (8ος 10 Πρότυπο νοσοκομείο: Ο ξενών του
αιώνας) κατά υον Βarsky Παντοκράτορος στην Πόλη
Τον 11ο αιώνα μέσω των ταγμάτων των σταυροφόρων εξαπλώθηκε στην Ευρώπη εκ νέου η έννοια ενός
κτιρίου στο οποίο περιθάλπονταν οι ασθενείς και οι τραυματίες.xxi Mέχρι τον 12ο αιώνα έχουμε μικρά
νοσοκομεία τα οποία συνήθως ήταν καταφύγια για άπορους αρρώστους, αλλά και ένας τρόπος απομόνωσης
των ατόμων με λοιμώδη νοσήματα.
Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, έλειπαν οι προϋποθέσεις αλλά και οι προθέσεις για αυθύπαρκτες
νοσοκομειακές μονάδες. Το «νοσοκομείο» αυτή την περίοδο δεν διεκδικούσε αυτούσια μορφή ή αυτοτελές
σχέδιο, συμβατό με το λειτουργικό του περιεχόμενο.xxii Τα νοσοκομεία ήταν προσαρτημένα σε άλλους
κτιριακούς «τύπους» όπως μοναστήρια, παλάτια, μέγαρα, στρατώνες.
Στο χώρο των μοναστηριών και των εκκλησιών συνήθως υπήρχε ένα κτίσμα με το ρόλο του
αναρρωτηρίου. Το βασικό κίνητρο για την ανέγερση νοσοκομείων ήταν το χριστιανικό ιδεώδες της περίθαλψης
και της παροχής ελεημοσύνης. Τα νοσοκομεία που χτίστηκαν αν και κάποιες φορές ήταν υπό τον έλεγχο της
εκκλησίας ξεχώριζαν από τα εκκλησιαστικά ιδρύματα μιας και αποτελούσαν δημόσια αστικά κτίρια.
Η διαπίστωση ότι οι μεταδοτικές ασθένειες ξεκινούσαν στις φτωχές περιοχές, όπου οι συνθήκες υγιεινής
δεν ήταν καλές, οδήγησε στην άποψη ότι για την παροχή των θεραπευτικών ιδιοτήτων του νοσοκομείου δεν
αρκεί η ιατρική επιστήμη, αλλά είναι απαραίτητα η διατήρηση της καθαριότητας του χώρου και η τοποθέτησή
του σε φυσικό περιβάλλον με καθαρό αέρα.
Κατά τις «στατικές χρονικές» περιόδους ίσχυε γενικά ένας αναπαραγόμενος ή εκ «μεταφοράς σχεδιασμός».
Πρόκειται για διευθετήσεις σε παλαιότερα κενά κτίρια ή σε μορφές κτιρίων κατάλληλες για την εξυπηρέτηση
άλλων λειτουργιών που δεν χρειαζόταν ουσιαστικά να αλλάξουν μορφολογικά για την άσκηση λειτουργιών,
όπως η περίθαλψη και θεραπεία ασθενών (π.χ κλίτη εκκλησιών κ.ά.)xxiii
1.2.2 Από τις απαρχές του 18ου αιώνα μέχρι το νοσοκομείο του σήμερα
Κατά τη μετάβαση από τον 17ο στον 18ο αιώνα ιδιαίτερα στην Αγγλία
αρχίζει να διαφαίνεται σταδιακή διάπλαση της αντίληψης των
αρχιτεκτόνων για τον αυτούσιο χαρακτήρα του νοσοκομειακού
σχεδιασμού σε αντιδιαστολή με τη στιλιστική θεώρηση του δημόσιου
κτιρίου. Η αντίδραση εναντίον των περιττών διακοσμήσεων οι οποίες
«σαγηνεύουν το ευτελές γούστο και απωθούν την ορθή και ευαίσθητη
κρίση»xxiv υπήρξε κι αυτή αφορμή για τον προσδιορισμό της νέας
ταυτότητας και του κεντρικού ρόλου του νοσοκομείου.xxv
Την εποχή των μεγάλων κοινωνικοοικονομικών μετασχηματισμών

καθώς και των επιστημονικών και τεχνολογικών καινοτομιών στη Δύση,
αλλάζουν το νόημα και το περιεχόμενο των θεσμών και των αντίστοιχων
φορέων τους , και επομένως και των νοσοκομείων. Οι μεγάλες
ανατροπές ξεκινούν από τα μέσα του 18ου αιώνα και εξελίσσονται μέχρι
και τα τέλη του 19ου αιώνα με επίκεντρο τη Γαλλία (κέντρο επανάστασης
πολιτικού χαρακτήρα) και τη Μεγάλη Βρετανία (κέντρο βιομηχανικής
επανάστασης). xxvi
11 Κάτοψη του επεκτεινόμενου
νοσοκομείου του I.K.Brunei στο Renkioi
(1855).
Τα νοσοκομεία του 18ου και 19ου αιώνα αποτέλεσαν σταθμούς για τη μεταγενέστερη φυσιογνωμία και
την εξέλιξη του σύγχρονου νοσοκομείου.
Η συμβολή της Florence Nightingale (1820-1910) στην εξέλιξη των νοσοκομείων ήταν καταλυτική. Η
ίδια ως νοσοκόμα στα αγγλικά στρατιωτικά νοσοκομεία κατά τον πόλεμο της Κριμαίας, κατέγραψε τις
παρατηρήσεις της σχετικά με τις συνθήκες νοσηλείας των στρατιωτών και συνδυάζοντάς τες με τους τρόπους
μετάδοσης επικίνδυνων ασθενειών προσπάθησε να βελτιώσει τις συνθήκες υγιεινής. Όλα αυτά είχαν ως
αποτέλεσμα την δραματική μείωση του ποσοστού των θανάτων.
Η Nightingale στο βιβλίο της "Notes on Hospitals" καθόρισε

κριτήρια για το σχεδιασμό νοσηλευτηρίων. Σχεδιάστηκαν,
έκτοτε πάρα πολλά νοσηλευτήρια του τύπου "περιπτέρων"
(pavillion). Η σύνθεσή τους βασίζεται στην επανάληψη ενός
τυποποιημένου στοιχείου, κύρια της νοσηλευτικής μονάδας,
γνωστής σαν θάλαμος «Nightingale» ή ανοιχτός θάλαμος.
Ένας τυπικός Nightingale θάλαμος χαρακτηρίζεται
από την παράταξη διπλής σειράς 30 συνολικά κλινών. Τα
μεγέθη του θαλάμου είναι συνήθως 9 μέτρα πλάτος, 36,6
μέτρα μήκος και 5 μέτρα ύψος.
12 Τυπικός Nightingale θάλαμος
Τα περίπτερα συνδέονται μεταξύ τους με διαδρόμους και βοηθητικούς χώρους. Οι σχεδιαστικές

απαιτήσεις που καλύπτονται εκφράζονται με όρους που περιγράφουν το κτίριο ή το ακολουθούμενο μοντέλο
και όχι με όρους που καθορίζουν το εύρος των λειτουργιών και των παροχών που το κτίριο θα καλύψει.xxvii
Μ' αυτό τον τρόπο επιχειρήθηκε ο επαναπροσδιορισμός των λειτουργικών αναγκών όλων των επιμέρους
τμημάτων του νοσοκομείου, που κατέληξε σε προτάσεις γενικών αρχών σχεδιασμού. Προτάθηκε, για
παράδειγμα, η ανάπτυξη των νοσηλευτικών μονάδων, όπου το οικόπεδο επιτρέπει, σε μονώροφα κτίρια που να
επιτρέπουν τη διείσδυση άφθονου φυσικού φωτός, θέας και άμεση επαφή με τον περιβάλλοντα χώρο.
Η πρόταση αυτή έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με τη λύση που δόθηκε στο Royal Victoria Hospital στο Belfast,
που επιτρέπει μεν την ανάπτυξη του νοσοκομείου σε μια συμπαγή κάτοψη, αλλά δημιουργεί προβλήματα
φωτισμού, αερισμού, επικοινωνίας κτλ.
13 Κάτοψη ισογείου του Belfast Royal Victoria Hospital (1899), αρχιτέκτονες Henman & Cooper
Η μείωση του εμβαδού του απαιτούμενου οικοπέδου αντιμετωπίζεται από το Nuffield Report xxviiiμε την
ανάπτυξη των νοσηλευτικών μονάδων σε πολλά επίπεδα, διατηρώντας πάντοτε την αρχή του καλού φωτισμού,
αερισμού, θέας κτλ. και την επικοινωνία να διεκπεραιώνεται με ανελκυστήρες. Υπεισέρχεται έτσι το πρόβλημα
της κυκλοφορίας και της ενόχλησης που προκαλεί και επιβάλλει η συγκέντρωση των κλιμακοστασίων και
ανελκυστήρων και η αποφυγή ή η μείωση διερχόμενης από άλλους χώρους κίνησης, έτσι που να μη διασπάται
η αυτόνομη λειτουργία συγκεκριμένων χώρων.
Η ανάγκη για χαμηλού ύψους κτίρια είχε ήδη αναγνωριστεί από την ομάδα Nuffield αν και, τελικά,
θεωρήθηκε ότι το κόστος κατασκευής και συντήρησης μειώνεται στα υψηλά κτίρια.
Τα χαμηλού ύψους και συμπαγή κτίρια, αντίθετα, πλεονεκτούν ως προς την οικονομία στις μετακινήσεις
(λιγότεροι ανελκυστήρες), τη μείωση των τόπων διακίνησης υλικού (λινών, ακάθαρτων...) και την οικονομία
στην καταναλισκόμενη ενέργεια. Οικονομικότερα ως προς τη θέρμανση και ψύξη των χώρων είναι τα σχήματα
που δίνουν μέγιστη εσωτερική επιφάνεια σε σχέση με το ανάπτυγμα των εξωτερικών επιφανειών (π.χ.
παραλληλεπίπεδα). xxix
Σημειώθηκαν πολλές απόψεις, συχνά αντικρουόμενες, σχετικά με το τι σημαίνει νοσοκομείο. Από πολλούς
αντιμετωπίστηκε ως μια κοινότητα και όχι ως ένα κτίριο. Η θεώρηση του νοσοκομείου ως κοινωνικής δομής
και όχι επιβολής πολιτικής δύναμης ή κύρους, xxx εκφράζεται στο σχεδιασμό του Slough General Hospital στη
Virginia παράλληλα με μια από τις πιο επιτυχημένες προσπάθειες δόμησης νοσοκομείου πάνω σε μια
ραχοκοκαλιά, αναπτυσσόμενη σε ένα επίπεδο. Αρχικά ήταν οι στρατώνες για τους στρατιώτες της φρουράς και
έγινε νοσοκομείο το Μάιο 1864.
To Slough μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος των νοσοκομείων York (1976) και Northwich Park (1970).
Στην τυπολογία της κεντρικής ραχοκοκαλιάς με πτέρυγες αρθρωμένες σε αυτήν, το κενό και το πράσινο μεταξύ
των πτερύγων επέτρεπαν στο φως και τον καθαρό αέρα να εισέρχονται στο νοσοκομείο, αποτρέποντας τη
μετάδοση ασθενειών. Την εποχή αυτή τα νοσοκομεία είχαν ανεξαρτητοποιηθεί από τη θρησκεία και
δημιουργήθηκε έτσι η πρώτη λειτουργική τυπολογία νοσοκομείου στην ιστορία της αρχιτεκτονικής. xxxi
15 Slough General Hospital στη Virginia 14 νοσοκομείου-χωριό Northwich Park στο Λονδίνο,
αρχιτέκτονες R.Llewelyn και. J.Weeks
Με την εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης και της τεχνολογίας, το αρχιτεκτονικό περιβάλλον σταμάτησε να
θεωρείται το πιο σημαντικό θεραπευτικό μέσο.
Μέσω της τυπολογίας Pavilion φαινόταν ξεκάθαρα η εξειδίκευση της ιατρικής επιστήμης, μιας και κάθε
πτέρυγα στέγαζε διαφορετικό τομέα, ενώ όλες μαζί μοιράζονταν συλλογικές λειτουργίες, όπως το μαγειρείο.
xxxii
16 Νοσοκομείο Βετεράνων στις ΗΠΑ του 1921 17 Νοσοκομείο στο Ρένκιοι
Κατά τη διάρκεια του 19ου και του 20ου αιώνα, η ανάπτυξη των στρατιωτικών μονάδων υπήρξε κατά κάποιο
τρόπο καθοριστική για τον γενικότερο σχεδιασμό νοσοκομείων.
Υπάρχουν αρκετά παραδείγματα ορθολογικού σχεδιασμού, προκατασκευής και τυποποίησης μονάδων της
συγκεκριμένης εποχής, όπως για παράδειγμα το νοσοκομείο στο Ρένκιοι της Τουρκίας (1856) κατά τον πόλεμο
της Κριμαίας, ή τα νοσοκομεία Βετεράνων (VA / Veterans Administration Hospitals System) στις HΠΑ που
απευθύνονταν στους απόμαχους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και του πολέμου του Βιετνάμ.
Xάρη στην ραγδαίες εξελίξεις του 19ου αιώνα στην

τεχνολογία και την ιατρική το νοσοκομείο σήμερα κατέχει
κυρίαρχη θέση, αφού ο χαρακτήρας του άλλαξε. Πλέον τα
νοσοκομεία δεν παρέχουν απλά περίθαλψη, αλλά
θεραπεία.
Κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, η διαπίστωση
πως η μετάδοση ασθενειών γινόταν μέσω των βακτηρίων
που βρισκόταν στον αέρα και οι τρόποι αντιμετώπισής τους
που βρήκαν οι επιστήμονες, οδήγησαν στην εγκατάλειψη
της τυπολογίας pavilion, η οποία κρίθηκε
αναποτελεσματική λόγω των μεγάλων αποστάσεων μεταξύ
18 Νοσοκομείο τυπολογίας Pavilion
των λειτουργικών ενοτήτων.
Ο νέος τύπος ήταν πιο συμπαγής (block hospital) και

έδινε τη δυνατότητα να σχεδιαστεί το νοσοκομείο σαν
ένα μεγάλο συνεκτικού τύπου κτίριο με δημόσιο
χαρακτήρα. Έθετε μικρότερες απαιτήσεις οικοπεδικής ή
οριζόντιας κάλυψης Αυτή η αλλαγή βέβαια μετέτρεψε
το νοσοκομείο σε χώρο συγκέντρωσης της ιατρικής
τεχνολογίας και των επιστημόνων, κάτι που αύξησε το
κόστος νοσηλείας και έκανε το νοσοκομείο απρόσιτο
για τους απόρους,xxxiii
Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οργανώθηκαν

συστήματα κοινωνικής ασφάλισης και τα νοσοκομεία
μετατράπηκαν πάλι σε κοινωνικά ιδρύματα για όλους. 19 New York Hospital/Cornell Medical Center, 1930
Η αρχιτεκτονική τους άρχισε να εκδηλώνει τη φιλοδοξία να γίνουν μνημεία του κράτους πρόνοιας. Αυτή την
εποχή όμως η νοσηλεία δεν είναι ανθρωποκεντρική , δηλαδή οι ασθενείς αντιμετωπίζονται ως ένα σύνολο
ατόμων που πάσχουν από την ίδια ασθένεια και όχι ως άτομα. Στο νοσοκομείο πρακτικά ο ασθενής
εξαφανίζεται.
Πριν από το 50’ στα περισσότερα νοσοκομεία χορηγούνταν σχετικά απλά φάρμακα, γίνονταν ελάχιστες
χειρουργικές επεμβάσεις και ο χρόνος παραμονής του ασθενή στο χώρο του νοσοκομείου αφορούσε κυρίως
παραμονή στο κρεβάτι. Σταδιακά δημιουργήθηκαν δύο βαθμίδες νοσοκομείων νοσηλείας οξέων περιστατικών.
Η πρώτη ήταν νοσοκομεία που σχετίζονταν με πανεπιστήμια σε μεγάλα αστικά κέντρα στα οποία προστέθηκαν
μια σειρά ιατρικών ειδικοτήτων που υποστηρίζονταν από την εξέλιξη της ιατρικής και της τεχνολογίας. Η
δεύτερη βαθμίδα αποτελείται από μικρότερα νοσοκομεία, λιγότερο αναπτυγμένα με περιορισμένο αριθμό
ειδικοτήτων. Τα νοσοκομεία αυτά ήταν περιφερειακά σε κωμοπόλεις και αγροτικές περιοχές, ενώ τα πιθανά
σοβαρά περιστατικά έπρεπε να μεταφερθούν στα μεγάλα νοσοκομεία xxxiv
Mετά τη δεκαετία του 70’ κορυφώθηκαν οι ιατρικές εξελίξεις των προηγούμενων δεκαετιών. Ανακαλύφτηκαν
νέα φαρμακευτικά προϊόντα γεγονός που άλλαξε αρκετά τον τρόπο αντιμετώπισης ασθενειών. Επίσης
εμφανίστηκαν πολλές νέες ειδικότητες, όπως η ογκολογία. Πολλές παθήσεις που μέχρι τότε συνεπάγονταν με
παρατεταμένη νοσηλεία, πλέον αντιμετωπίζονταν σε εγκαταστάσεις εξωνοσοκομειακής περίθαλψης. Το
πλήθος των χειρουργικών επεμβάσεων και των τεχνικών αυξήθηκε. Βρέθηκαν πολύπλοκες θεραπείες και οι
διαγνωστικές δυνατότητες διευρύνθηκαν από τα εξελιγμένα μέσα απεικόνισης. Όλες οι παραπάνω τεχνολογίες
και οι θεραπείες ταχείας δράσης, οδήγησαν στη μείωση της διαμονής στα νοσοκομεία κατά τη διάρκεια του
1990.
Την εποχή αυτή διατυπώνεται η άποψη ότι το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον είναι καθοριστικής
σημασίας για την ευημερία της ανθρωπότητας. Αυτό αρχίζει να εκφράζεται στα νοσοκομεία με την ανάπτυξη
της ιδέας της περίθαλψης με επίκεντρο τον ασθενή ( patient focused care). Aυτό σημαίνει πως η οργάνωση του
νοσοκομείου πρέπει να γίνεται με γνώμονα τον ίδιο τον ασθενή, σεβόμενη την προσωπικότητά του. Τα
νοσοκομεία παύουν να είναι μνημεία ιατρικής και εντάσσονται στον αστικό ιστό μέσω σχεδιασμού μεγάλων
αιθουσών, ευρύχωρων στεγασμένων διαδρόμων, αιθρίων με καταστήματα ακόμα και εστιατόρια. xxxv
Όλα τα παραπάνω, αποδεικνύουν πως το «μοντέρνο νοσοκομείο» δεν είναι γέννημα της εποχής που διανύουμε,
ανεξάρτητο από τα δημιουργήματα άλλων εποχών. Όλες οι εποχές προσέθεσαν με επαγωγικό, συνειρμικό και
αναδραστικό τρόπο τον καρπό των καινοτομιών τους, προϊδεάζοντας παράλληλα για το μέλλον. Προφανώς οι
μεταλλάξεις περιεχομένου και μορφής πραγματοποιούνται σε συνάρτηση με την εξέλιξη των επιστημών , των
τεχνολογιών και των αισθητικών τάσεων των εκάστοτε κοινωνικών προτιμήσεων. xxxvi
1.3 Η οργάνωση των εγκαταστάσεων υγείας
Το νοσοκομείο έχει χαρακτηριστεί από πολλούς το πιο σύνθετο κτιριακό έργο, από αρχιτεκτονικής πλευράς.
Αυτό είναι εύκολο να το καταλάβει κανείς αν αναλογιστεί πως ως μια χωρολειτουργική οντότητα, ως ένα
μοντέλο οργάνωσης κατέχει την πρώτη θέση από πλευρά πολυπλοκότητας λειτουργιών και οργανωτικών
σχημάτων σε σχέση με όλες τις αντίστοιχες-δημιουργημένες από τον άνθρωπο- οντότητες.xxxvii
Τα τελευταία τριάντα χρόνια, γίνεται διεθνώς, μια συστηματική προσπάθεια βελτίωσης και εκσυγχρονισμού
των εγκαταστάσεων υγείας που αντανακλά μία αντίστοιχη αναδιοργάνωση των υπηρεσιών υγείας γενικότερα.
Για την υλοποίηση αυτής της προσπάθειας πραγματοποιήθηκαν και πραγματοποιούνται ακόμα έρευνες και
μελέτες, τα αποτελέσματα των οποίων εκφράζονται άμεσα στη σημερινή δομή και μορφή των εγκαταστάσεων
υγείας.
Ειδικότερα στην Ελλάδα βρισκόμαστε σε μια περίοδο έντονης αμφισβήτησης του ισχύοντος συστήματος
της παροχής αυτών των υπηρεσιών και στην αναζήτηση νέων υπηρεσιών υγείας που θα οδηγήσουν στη
διατύπωση ενός λειτουργικού προγράμματος για τις εγκαταστάσεις υγείας. Μια πληρέστερη πληροφόρηση θα
δώσει τη δυνατότητα στον αρχιτέκτονα να επιλύσει προβλήματα και να απαντήσει σε ερωτήματα που
ανακύπτουν κατά την οργάνωση και τον σχεδιασμό των χώρων μιας εγκατάστασης υγείας.
Ενώ οι χώρες που έχουν εφαρμόσει νέα συστήματα υγείας βρίσκονται σε περίοδο αναθεώρησης και
αξιολόγησης των μεταρρυθμίσεων που πραγματοποίησαν, η χώρα μας βρίσκεται στο σημείο εκκίνησης για την
αναδιοργάνωση των υπηρεσιών υγείας. Έτσι, όπως είναι φυσικό, έχουμε ακόμα ελάχιστα μεμονωμένα
παραδείγματα εγκαταστάσεων υγείας που να εκφράζουν τη συζητούμενη αναδιοργάνωση. Συνέπεια αυτού του
γεγονότος είναι να μην επεκτείνονται τα τμήματα αυτής της εργασίας, που αφορούν εγκαταστάσεις, στον
ελληνικό χώρο, αλλά να αναφέρονται στη συζήτηση της σύγχρονης διεθνούς εμπειρίας, με στόχο πάντοτε την
αναζήτηση των δυνατοτήτων και των περιορισμών που προδιαγράφονται από την εφαρμογή αντίστοιχων
εγκαταστάσεων στον διεθνή χώρο, για την Ελλάδα.
Η μελέτη και η αξιολόγηση αυτής της εμπειρίας είναι σημαντικές για τη λήψη αποφάσεων για τον
προγραμματισμό-σχεδιασμό των εγκαταστάσεων υγείας στην Ελλάδα, ώστε μετά την πάροδο χρόνων και
σημαντικών επενδύσεων, να μειώσουν την πιθανότητα λαθών.
Συγκρίνοντας το σύγχρονο νοσοκομείο με τα παλαιά μοντέλα, είναι προφανές ότι έχει πολλές αλλαγές, τόσο
όσον αφορά στην ανακάλυψη νέων τεχνολογιών όσο και νέους τρόπους φροντίδας και βοήθειας. Στο επόμενο
χρονικό διάστημα, υπάρχει η σκέψη ότι το νοσοκομειακό μοντέλο θα πρέπει να οργανωθεί σε ένα "σύστημα
δικτύων και εξειδικευμένων κόμβων "xxxviii .
Σε κάθε περίπτωση παρά τις αλλαγές στην οργάνωση οι δύο βασικοί τύποι των νοσοκομείων θα συνεχίσουν
να λειτουργούν με αυτόν τον τρόπο. Τα κτίρια του νοσοκομείου θα ξεχωρίζουν σε κλινικές :
- Μικρότερες, διάσπαρτες σε μεγάλους αριθμούς στην περιοχή

και θα παρέχουν τοπικές υπηρεσίες επείγουσας φροντίδας και υγείας
- Και λίγα περιφερειακά συγκροτήματα, μεγαλύτερα, σε στρατηγικά

σημεία, με εξειδικευμένες λειτουργίες σε υψηλότερο τεχνολογικό επίπεδο.
Και στις δύο περιπτώσεις, ο αριθμός των κλινών θα προϋποθέτει τη συντομότερη περίοδο νοσοκομειακής
περίθαλψης και την άμεση μεταφορά σε δομές που θυμίζουν περισσότερο κατοικία. Επιπλέον, επιβεβαιώνεται
ο ρόλος του νοσοκομείου ως καταλύτης, κοινωνικός και πολιτιστικός, για την πόλη, ενσωματώνοντας
δραστηριότητες όπως ο αθλητισμός, η εκπαίδευση, το εμπόριο, κ.λπ.
Διαφορές οργάνωσης παραδοσιακού και σύγχρονου νοσοκομείου

παραδοσιακή Σύγχρονη
Πρόληψη, θεραπεία και αποκατάσταση
Στόχος Θεραπεία
οικογενειών και ομάδων
Σανατόριο, άσυλο, Ιατρική κλινική, νοσοκομείο ημέρας, γενικό
ίδρυμα
στρατιωτικό νοσοκομείο νοσοκομείο,
Ανοιχτά νοσοκομεία, συμμετοχή ασθενών,
Ατμόσφαιρα ιδρύματος Ασυλιακή, περιοριστική
θεραπευτική κοινότητα
Διοικητική οργάνωση Πυραμίδα ιεραρχίας Συνεργασία ισότιμων ειδικών
Χωροκατανομή Συγκέντρωση αποκέντρωση

1.4 Οι λειτουργίες του νοσοκομείου
Η πολλαπλότητα του ρόλου των νοσηλευτικών εγκαταστάσεων εκφράζεται μέσα από το μεγάλο αριθμό λέξεων
που χρησιμοποιήθηκαν για να προσδιορίσουν τους χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας όπως, νοσοκομείο,
πτωχοκομείο, άσυλο κ.α. Οι ποικίλες παροχές στον τομέα της υγείας εκφράζονται με μια ποικιλία οργανώσεων
και σχημάτων.
Στο σύγχρονο νοσοκομείο λαμβάνουν χώρα μια σειρά από λειτουργίες , οι οποίες μπορεί να είναι αρκετά
διαφορετικές μεταξύ τους αλλά πρέπει να συνυπάρχουν αρμονικά. Η βασική λειτουργία του από τα πρώτα
χρόνια εμφάνισής του είναι η περίθαλψη και η θεραπεία των ασθενών. Παράλληλα, σήμερα το νοσοκομείο
μπορεί να αποτελεί χώρο διδασκαλίας και έρευνας. Επιπλέον, το νοσοκομείο είναι σημαντική πηγή προσφοράς
εργασίας σε τοπικό επίπεδο και έχει διάφορους κοινωνικούς ρόλους , γεγονός που επηρεάζει την οργάνωσή
του και τη σχέση του με το ευρύτερο περιβάλλον.xxxix
Το βασικότερο όλων όμως είναι πως οι φορείς παροχής υγειονομικής περίθαλψης, δεν εξυπηρετούν ασθενείς,
εξυπηρετούν ανθρώπους. Σχεδιάζουν και παρέχουν υπηρεσίες που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των
απλών ανθρώπων στις πιο δύσκολες στιγμές της ζωής τους. Ο σχεδιασμός και η παροχή υπηρεσιών υγείας
συχνά δεν αφορούν τον άνθρωπο, στο πλαίσιο της φυσικής του ύπαρξης, αλλά τον αντιμετωπίζουν ως ασθενή
και κατά κάποιο τρόπο πελάτη.xl
Σε γενικές γραμμές οι κυριότερες λειτουργίες του νοσοκομείου είναι οι παρακάτω:
Περίθαλψη ασθενών
Είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό ενός νοσοκομείου περίθαλψης οξέων περιστατικών. Διακρίνουμε

αρκετές κατηγορίες περίθαλψης: επείγουσα ή προγραμματισμένη , περίθαλψη εσωτερικών ή εξωτερικών
ασθενών , επείγουσα περίθαλψη ή αποθεραπεία. Παρόλα αυτά εκτός από τις διαφορές στην περίθαλψη και
στην θεραπεία, ακόμα και στις περιπτώσεις που μιλάμε για τον ίδιο τύπο ασθένειας διαφέρουν πάντα η
προσωπικότητα και οι ανάγκες του ασθενή.
Νοσηλεία εσωτερικών ασθενών
Όπως αναφέρθηκε η νοσηλεία και θεραπεία των εσωτερικών ασθενών αποτελεί την βασική λειτουργία του
νοσοκομείου. Οι βασικές δραστηριότητες που αφορούν τη νοσηλεία περιλαμβάνουν :
 Νοσηλευτικές δραστηριότητες ρουτίνας, παρεχόμενες από το νοσηλευτικό προσωπικό
 Προετοιμασία, μεταφορά και επαναφορά ασθενών από χειρουργεία και διαγνωστικά τμήματα
 Ιατρική εξέταση/γνωμάτευση
 Επίσκεψη και ειδική αγωγή από φυσικοθεραπευτές, διαιτολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς κ.ά.
 Συλλογή δειγμάτων για εργαστηριακές αναλύσεις
 Χορήγηση φαγητού, ροφημάτων κτλ.
 Διαδικασίες εισαγωγής και εξόδου
 Παράδοση/ διακίνηση ιματισμού, αποστειρωμένων ειδών/υλικού, φαρμακευτικού υλικού και
αναλώσιμων γενικά.
20 Διάγραμμα διατμητικών
συσχετισμών Τμημάτων
Νοσηλείας με τα υπόλοιπα
νοσοκομειακά τμήματα.
Συνοπτικά η νοσηλευτική λειτουργία θα

μπορούσε να απεικονιστεί , σαν μια
κυκλική ακολουθία συνήθως πέντε
διαδικασιών. Οι διαδικασίες αυτές είναι
προφανώς αλληλένδετες με τον κύκλο
αρμοδιοτήτων των νοσηλευτριών που έχει
διάφορες εκδοχές , άλλοτε πιο
παραδοσιακές (μαύρο) και άλλοτε
σύγχρονες (κόκκινο).
Η αρχιτεκτονική των χώρων περίθαλψης

και νοσηλείας των ασθενών εκφράζει
περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη
κατηγορία λειτουργιών τον τυπολογικό
χαρακτήρα του νοσοκομείου, εφόσον
πρόκειται για μια σύνθεση από
τυποποιημένα στοιχεία, τους θαλάμους. xli
Στη δυτική Ευρώπη ο αριθμός

21 Περιληπτικό διάγραμμα νοσηλευτικών διαδικασιών σύμφωνα νοσοκομειακών θαλάμων και κατ’
με δύο εκδοχές επέκταση κλινών συνεχώς μειώνεται, αυτό
όμως δεν συμβαίνει και με τους ασθενείς αφού όλο και περισσότερα άτομα νοσηλεύονται για μικρότερες
περιόδους και εντατικότερη θεραπεία. Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν πολύ το σχεδιασμό των νοσοκομείων.
Μικρότεροι χώροι παραμονής και μεγαλύτερος αριθμός ασθενών σημαίνει συνωστισμός άρρωστων ατόμων,
γεγονός που επιβαρύνει περαιτέρω την υγεία τους. Επίσης επιτακτική είναι η ανάγκη πρόβλεψης χώρων όπου
οι ασθενείς να υποβάλλονται σε πολύπλοκες επεμβάσεις, εφόσον οι νέες τεχνολογίες σήμερα το επιτρέπουν.
Τα μεταβαλλόμενα πρότυπα νοσηλείας προϋποθέτουν ευέλικτο σχεδιασμό στα νοσοκομεία, με λιγότερα
κρεβάτια αλλά περισσότερες εγκαταστάσεις για ακτινολογικά , ενδοσκοπικά και χειρουργικά τμήματα.
Παράλληλα, τα νοσοκομεία οφείλουν να ανταποκριθούν στις νέες προσδοκίες του κοινού. Παλαιότερα η
νοσηλεία σε μια σειρά κρεβατιών μέσα σε μια μονάδα ήταν επαρκής, ενώ σήμερα σε χώρες υψηλού
εισοδήματος προτιμούνται τα μονόκλινα δωμάτια και έτσι καταργούνται ακόμα και τα τετράκλινα δωμάτια.
22 Διάγραμμα
οργάνωσης ΜΕΘ
Εξωνοσοκομειακή νοσηλεία
Η εξωνοσοκομειακή νοσηλεία περιλαμβάνει μια σειρά δραστηριοτήτων, όπως προσέλευση σε εξωτερικά

ιατρεία και τμήματα επειγόντων περιστατικών, πολύπλοκες θεραπείες όπως αιμοκάθαρση ή χημειοθεραπεία ,
καθώς και χειρουργεία ημέρας. Η εξωνοσοκομειακή νοσηλεία έχει διευρυνθεί για πολλούς λόγους και έχουν
αυξηθεί τα χειρουργεία εκτός νοσοκομείου, χάρη στις εξελίξεις στα αναισθητικά ταχείας δράσης και τις
σύγχρονες μεθόδους μη επεμβατικής χειρουργικής. Αυτό σημαίνει πως σε πολλές περιπτώσεις ο ασθενής μετά
την επέμβαση δεν χρειάζεται να νοσηλευτεί και να διανυκτερεύσει στο νοσοκομείο.
Ο πολυλειτουργικός χαρακτήρας των εξωτερικών ιατρείων έχει επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό την
αρχιτεκτονική των χώρων υποδοχής , αναμονής και διακίνησης στον τομέα εξωνοσοκομειακής νοσηλείας στα
μεγάλα νοσοκομεία. Οι χώροι αυτοί που παλιότερα θύμιζαν προσεγγίσεις ενός περιβάλλοντος εμπορικών
αξόνων (γραμμική ανάπτυξη) στους οποίους κυριαρχεί η αίσθηση του διαμπερούς , τείνουν να επεκτείνονται
όλο και περισσότερο.
Οι κυριότερες λειτουργίες των Εξωτερικών Ιατρείων σε γενικές γραμμές είναι:

 Υποδοχή ασθενών
 Διαπίστωση του «προβλήματος» ( για μη προγραμματισμένες επισκέψεις, διαλογή [triage])
 Διάλογος ασθενή-γιατρού (consultation)
 Γραφική εργασία γιατρού ( σημειώσεις, υπαγορεύσεις [dictation])
 Προετοιμασία ασθενή για εξέταση ( μερική ή ολική αφαίρεση ιματισμού [undressing])
 Κλινική εξέταση
 Μικροεπεμβάσεις (minor prosedures)
 Παροχή ιατρικής γνωμάτευσης και εντολών για επόμενη φάση αγωγής, παραπεμπτικά, εισιτήριο
εισαγωγής κτλ.xlii
23 Διάγραμμα λειτουργιών και

ροών σε Εξωτερικά Ιατρεία
Επείγουσα θεραπεία
Μια άλλη διάσταση του νοσοκομείου νοσηλείας οξέων περιστατικών είναι η επείγουσα θεραπεία. Η επείγουσα
θεραπεία είναι κι αυτή βασική λειτουργία του νοσοκομείου και λαμβάνεται από ασθενείς με παθήσεις από πολύ
ελαφριές μέχρι πολύ σοβαρές.
Ο σχεδιασμός του Τμήματος
Επειγόντων και Ατυχημάτων
συνδέεται άμεσα με τη φιλοσοφία
της λειτουργίας του αλλά και με τη
λειτουργία του νοσοκομείου στο
σύνολό του, ανάλογα με τη
σημασία και την κλίμακα που του
αποδίδονται.
24 Διάγραμμα οργάνωσης και

ροών σε Τμήμα Επειγόντων και
Ατυχημάτων
Αποθεραπεία
Το τελευταίο στάδιο της περίθαλψης είναι η αποθεραπεία. Το παραδοσιακό παθητικό μοντέλο της σταδιακής
κινητοποίησης του ασθενή, ο οποίος εξαναγκάζεται σε μεγάλες περιόδους κατάκλισης, κρίνεται
αναποτελεσματικό .Το ερώτημα για το αν η αποθεραπεία πρέπει να γίνεται όσο ο ασθενής παραμένει στο
νοσοκομείο εξαρτάται από τις ατομικές συνθήκες. Τα νοσοκομεία ημέρας επιτρέπουν στους ασθενείς να
γυρίζουν σπίτι μετά τη θεραπεία τους.
Προληπτικός έλεγχος
Η παροχή υπηρεσιών σε άτομα που υποψιάζονται ότι πάσχουν από κάποια ασθένεια ή σε μη πάσχοντες, και σε
άτομα τρίτης και τέταρτης ηλικίας αναπτύσσεται ολοένα και περισσότερο. Αυτό συμβαίνει λόγω της
αυξανόμενης σημασίας που αποδίδεται σε υπηρεσίες ενημέρωσης , έγκαιρης διάγνωσης και πρόληψης. Τέτοιου
είδους διαγνώσεις γίνονται με τη βοήθεια των ιατρικών απεικονίσεων ή εργαστηριακών/ βιοχημικών
εξετάσεων.
Για να εξυπηρετούνται οι ροές και να διευκολύνονται οι διαδικασίες αυτές, σχεδιάζονται οι παρακάτω
«ζώνες», ανάλογα με την εκάστοτε κλίμακα και τη μορφολογική συγκρότηση:
1. Ζώνη ασθενών
2. Ζώνη εξετάσεων
3.1 Περιοχή κεντρικής επεξεργασίας-
διαχείρισης αποτελεσμάτων
3.2 Ζώνη προσωπικού
3.3 περιοχή αρχείων
25 Διάγραμμα περιοχών και ροών –

διαδικασιών σε ένα τυπικό εργαστηριακό
τμήμα νοσοκομείου
ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

«Η διατήρηση της υγείας είναι καθήκον. Λίγοι φαίνεται να συνειδητοποιούν ότι υπάρχει και κάτι που θα
μπορούσαμε να το πούμε φυσική ηθική.»4
2.1 Χώρος και άνθρωπος

Ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται το χώρο, τόσο σε μικροκλίμακα όσο και μακροκλίμακα. Η αλληλεπίδραση
μεταξύ χώρου και ατόμου είναι συνεχής.
Ο τρόπος που βιώνεται και χρησιμοποιείται ο
χώρος δε διαμορφώνεται μόνο από τον σχεδιαστή του αλλά
και από τους ίδιους τους χρήστες. Υπάρχουν περιπτώσεις
που οι χρήστες παραβλέπουν ή αγνοούν το σχεδιασμό του
χώρου, και προσαρμόζονται σε αυτόν με έναν τρόπο πολύ
διαφορετικό από ότι κανείς θα περίμενε. Το βασικό
κίνητρο για την επιλογή αυτή του χρήστη μπορεί να είναι
η συνήθεια ή η οικειότητα. Για παράδειγμα, κάποιος
μπορεί να επιλέξει να διασχίσει μια πλατεία μέσω ενός
αυτοσχέδιου περάσματος ανάμεσα από τα δέντρα και όχι
από τον πλακόστρωτο δρόμο , είτε για να αισθανθεί πιο
κοντά στη φύση ή για να κάνει πιο σύντομη τη διαδρομή
του . 26 Η διαμόρφωση του χώρου από τους χρήστες,
Κάτι ανάλογο μπορεί να συμβεί και σε ένα σε αντίθεση με τον υπάρχοντα σχεδιασμό
νοσοκομείο. Ένας ασθενής μπορεί να επιλέξει να στέκεται
δίπλα σε ένα παράθυρο ή σε ένα φυτό , αντί να κάθεται σε ένα ψυχρό και αφιλόξενο καθιστικό .
Από τη μια μεριά, μπορούν να δημιουργηθούν χώροι οι οποίοι αλλοιώνουν ή ορισμένες φορές καταστρέφουν
το περιβάλλον και εν συνεχεία επηρεάζουν αρνητικά τους χρήστες. Από την άλλη μεριά, μπορούν να
δημιουργηθούν χώροι οι οποίοι βοηθούν στην αρμονική συνύπαρξη ατόμου και περιβάλλοντος,
συνεισφέροντας παράλληλα στην υγεία του πρώτου.xliii
4
Herbert Spencer, 1820-1903, Βρετανός φιλόσοφος
2.2 Οι ψυχολογικές ανάγκες του ασθενή
«Όταν τα σώματα ασθενούν οι ψυχές αρρωσταίνουν περισσότερο».5
Ο Αβραάμ Μaslow ήταν Αμερικάνος ψυχολόγος, που έμεινε γνωστός για την θεωρία ιεράρχησης των αναγκών
του ατόμου. Υποστηρίζει ότι υπάρχουν πέντε επίπεδα αναγκών, από τα οποία εξαρτάται όλη σχεδόν η
συμπεριφορά μας. Αυτά τα ταξινόμησε ιεραρχικά, από τα πιο βασικά και πρωτόγονα (σε σχέση με τη
συμπεριφορά που προκαλούν), μέχρι τα πιο πολιτισμένα και ώριμα.
Ο Abraham Maslow (1987) κατέταξε τις ανθρώπινες ανάγκες σε μια ιεραρχία :

1) φυσιολογικές,
2) ασφαλείας ,
3) κοινωνικές,
4) εκτίμησης και
5) αυτοπραγμάτωσης.
Ο κάθε άνθρωπος προσπαθεί να ικανοποιήσει τις ανάγκες του χαμηλότερου επιπέδου πριν ανέβει στο επόμενο.
Το άτομο πρέπει να καλύψει πρώτα τις φυσιολογικές του ανάγκες που περιλαμβάνουν τροφή, νερό καθαρό
αέρα και βασικές υπηρεσίες υγείας που τον κρατούν στη ζωή πριν αναζητήσει ασφάλεια, κοινωνικές επαφές,
εκτίμηση και αυτοπραγμάτωση. Στη συνέχεια το άτομο απαιτεί να ζει σε ένα προστατευμένο περιβάλλον, με
ψυχική ηρεμία και με τη βεβαιότητα πως οι ανάγκες αυτές θα καλύπτονται και μελλοντικά. Οι κοινωνικές
ανάγκες ακολουθούν, καθώς επιζητούμε τη σύναψη σχέσεων με άλλους ανθρώπους (ψυχοκοινωνικές ανάγκες).
Η εκτίμηση αντιπροσωπεύει αυτό που αντλούμε από τις πράξεις και τις σχέσεις : κατανόηση , συναισθηματική
και πνευματική υποστήριξη. Τέλος, η αυτοπραγμάτωση αναφέρεται στη μέγιστη ικανοποίηση που βιώνουμε
όταν εκπληρώνουμε τους στόχους μας.
Ο τρόπος σχεδιασμού και παροχής υπηρεσιών υγείας θα λέγαμε πως ταυτίζεται με την ιεραρχία του Maslow
τουλάχιστον αυτό ισχύει για τα τελευταία 50 χρόνια. Η πρώτη προτεραιότητα στον τομέα της υγείας είναι να
μην προκληθεί οποιαδήποτε βλάβη στην υγεία του ασθενή.
5
Σωκράτης, Έλληνας Αθηναίος φιλόσοφος
Οι ασθενείς και οι οικογένειές τους θεωρούν δεδομένη την ποιότητα των υπηρεσιών υγείας. Όταν εκλείπει η
ποιότητα αυτή όμως, γίνεται κύριο μέλημα η απόκτησή της. Μελέτες δείχνουν πως μόλις καλυφθεί το κατώτερο
όριο ασφάλειας και τεχνικής ποιότητας που επιθυμούν ασθενείς και οικογένειες, αποκτούν άλλες ανάγκες
ύψιστης σημασίας.
Χαρακτηριστικά σύμφωνα με την πυραμίδα του Μaslow , ένας ασθενής είναι προτιμότερο να μην έχει
παράθυρο αλλά να βρίσκεται σε έναν τυφλό θάλαμο, εφόσον η ύπαρξη ανοίγματος μπορεί να ρισκάρει την
ασφάλεια του. Πρωταρχικό μέλημα δηλαδή οφείλει να είναι η ασφάλεια με κάθε κόστος.
Ο Maslow επινόησε την ιεράρχηση για να επεξηγήσει τα ανθρώπινα κίνητρα, δηλαδή είχε στόχο να
απαντήσει στο τι κινητοποιεί τους ανθρώπους να επιτύχουν υψηλά επίπεδα απόδοσης. Η θεωρία αυτή βασίζεται
σε υγιή άτομα με υψηλούς στόχους. Οι προτεραιότητες των ανθρώπινων αναγκών, ίσως μεταβάλλονται όταν
οι άνθρωποι ζουν δύσκολες ή απειλητικές για τη ζωή τους καταστάσεις. Για αυτό το λόγο η θεωρία του Maslow
αποδείχτηκε ανεπαρκής για την κάλυψη των αναγκών των ασθενών, παρόλο που έχει αδιαμφισβήτητο
ενδιαφέρον.xliv
Όσον αφορά τις ανάγκες του ασθενή πολλές φορές κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του αντιμετωπίζει
άρνηση να εμπλακεί στην κοινωνική ζωή της μονάδας. Η διαμόρφωση κατάλληλου περιβάλλοντος μπορεί να
βοηθήσει τους ασθενείς επηρεάζοντας θετικά την εξέλιξη της θεραπείας τους.
Στη μεγαλύτερη βάση δεδομένων υπάρχουν αξιολογήσεις ασθενών σχετικά με τις εμπειρίες που είχαν όταν
νοσηλεύτηκαν. Η βάση περιέχει απαντήσεις περισσότερων από εννέα εκατομμυρίων ασθενών για το 2004. To
ερώτημα που προσπαθώ να απαντήσω είναι ποια κοινά στοιχεία προκύπτουν σύμφωνα με τις ανάγκες που
θεωρούν οι άνθρωποι σημαντικότερες κατά το χρονικό διάστημα που νοσηλεύτηκαν. Τα τελευταία 15 χρόνια
πολλά έχουν γραφτεί για θεραπευτικά περιβάλλοντα. H έρευνα οδήγησε σε πέντε στοιχεία που πρέπει να λάβει
κανείς υπόψιν του κατά το σχεδιασμό. Αυτά είναι :
Α) Σχέση με τη φύση
Β ) Δυνατότητες και επιλογές
Γ) Πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινωνικής υποστήριξης
Δ) Δημιουργία μη αγχωτικού περιβάλλοντος
Και Ε)Δημιουργία εικόνων που προωθούν τη θετική σκέψη

Ορισμένα κρίσιμα ζητήματα που πλήττουν την ψυχολογία του νοσηλευόμενου είναι τα παρακάτω.
- Κατάθλιψη
Είναι ουτοπική η άποψη πως ένα προσεγμένο και ελκυστικό περιβάλλον αρκεί για να αντιμετωπιστεί η
κατάθλιψη. Η αντιμετώπιση της κατάθλιψης είναι πολυτομεακή και περιλαμβάνει απασχόληση,
συμβουλευτική υποστήριξη, δημιουργικότητα και σε περίπτωση χρόνιων νοσημάτων εκμάθηση του ασθενή
να ζει με την ασθένειά του και να αποδέχεται τον εαυτό του. Επιπρόσθετη σε αυτά τα στοιχεία φυσικά είναι
και η ποιότητα του χώρου. Κάποιοι χώροι στις εγκαταστάσεις νοσηλείας παραμελούνται ως προς την αισθητική
τους, ενώ είναι πολύ σημαντικοί για την αναπτέρωση του ηθικού των ασθενών.
Για παράδειγμα, στις εγκαταστάσεις αποθεραπείας, η υδροθεραπεία είναι ένα από τα βασικά κομμάτια της
θεραπείας του ασθενή. Πολλές φορές όμως, οι εγκαταστάσεις αυτές αποκτούν ιδρυματικό χαρακτήρα μιας και
βρίσκονται στα υπόγεια και δεν έχουν παράθυρα ή θέα. Αντίστοιχα ζητήματα παρατηρούνται σε τμήματα
φυσικοθεραπείας και διάφορα εργαστήρια. Αυτοί οι χώροι έχουν συνήθως μια πολύ χαρακτηριστική
ιδρυματική εμφάνιση , ενώ στην ουσία το χρώμα και ο σχεδιασμός είναι ζωτικής σημασίας για την
κινητοποίηση και την ενίσχυση της ευεξίας των ασθενών.
- Διάρκεια διαμονής
Η μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής νοσηλευόμενων ασθενών γίνεται στις μονάδες αποθεραπείας και
αποκατάστασης. Η διάρκεια κυμαίνεται από τρεις εβδομάδες έως και χρόνο, ανάλογα την ασθένεια ή τον
τραυματισμό και την οικογενειακή κατάσταση του ασθενή, αφού μπορεί να είναι απαραίτητη η συνέχιση της
θεραπείας του ως εξωτερικού ασθενούς. Όσο πιο μακροχρόνια η νοσηλεία τόσο πιο σημαντική είναι η
δημιουργία χώρων, οικείων και φιλόξενων, με χαρακτήρα κατοικίας .
- Κοινωνική συμμετοχή
Ο ασθενής ειδικά όταν πάσχει από κάποια χρόνια νόσο πρέπει να αποδεχτεί σιγά σιγά τη νέα του κατάσταση.
Σε αυτό βοηθάει αναμφισβήτητα η κοινωνική συμμετοχή, που επιτυγχάνεται με εγκαταστάσεις που προωθούν
την επαφή του ασθενή με τους δικούς του ανθρώπους. Με αυτό τον τρόπο ο ασθενής βρίσκει υποστήριξη και
μετατοπίζει την προσοχή του, από την ενασχόληση με τον εαυτό του και το πρόβλημά του στο ενδιαφέρον για
τους άλλους. Η έννοια της κοινωνικής συμμετοχής διαφέρει ανάλογα με την κατάσταση του ασθενή.
Οι περισσότερες μονάδες ημερήσιας φροντίδας εστιάζουν σε τακτικές ακινητοποίησης και ελέγχου. Με αυτό
τον τρόπο προσπαθούν να μειώσουν τον κίνδυνο για τους ασθενείς. Σε κάποιες μεγάλες νοσηλευτικές μονάδες
όπου το προσωπικό πολλές φορές δεν επαρκεί οι τακτικές αυτές διευκολύνουν τη διαχείριση και την θεραπεία
των ασθενών. Οι μονάδες αυτές βασίζονται στη λογική σχεδιαστικών μοντέλων όπου οι ασθενείς είναι
καθηλωμένοι σε κρεβάτια.
Η κοινωνική συμμετοχή σε εγκαταστάσεις προσανατολισμένες στην αποκατάσταση είναι μεγαλύτερη,
μιας και υπάρχει μεγάλη ποικιλία προγραμμάτων ,υπηρεσιών και δραστηριοτήτων. Η αξία της κοινωνικής
αλληλεπίδρασης είναι μεγάλη, οφείλει όμως ο σχεδιαστής να την προωθήσει ελεγχόμενα προσέχοντας μην
καταργήσει εντελώς την ιδιωτικότητα. Κάτι τέτοιο θα αύξανε τα επίπεδα στρες του ασθενούς.
- Ψυχολογικοί παράγοντες
Το περιβάλλον ή ο φυσικός χώρος μιας νοσηλευτικής μονάδας πολλές φορές αποτελεί πηγή στρες. Ο θόρυβος
και η μεγάλη κινητικότητα είναι ένας από τους κυριότερους λόγους άγχους σε μια νοσηλευτική μονάδα, ειδικά
σε τραπεζαρίες και χώρους αναμονής.
- Απώλεια
Όταν μιλάμε για απώλεια δεν αναφερόμαστε μόνο στο θάνατο κάποιου αγαπημένου. Η απώλεια μπορεί να
σημαίνει επίσης μείωση των αισθητηριακών αντιλήψεων αλλά και έλλειψη υγείας. Συνήθως πιο έντονα
αντιμετωπίζουν το συναίσθημα της απώλειας οι ηλικιωμένοι που βρίσκονται σε μια περίοδο προσαρμογής.
- Αίσθηση του ελέγχου

Θετική επίδραση στη μείωση του άγχους έχει η αίσθηση του ελέγχου. Όταν έχουμε τον έλεγχο κάποιων
καταστάσεων, το περιβάλλον μας φαίνεται πιο κατανοητό και προβλέψιμο. Η αβεβαιότητα προκαλεί πάντα
φόβο και άγχος. Οι άνθρωποι έχουν μια δυνατή ανάγκη για έλεγχο, αφού έτσι εξασφαλίζουν σιγουριά,
ασφάλεια και ευεξία. Στους χώρους υγείας η έλλειψη ελέγχου είναι σύνηθες πρόβλημα.
- Φόβος εγκατάλειψης
Η απομάκρυνση από την οικειότητα του σπιτιού και της γειτονιάς είναι τραυματική, και είναι κατανοητός ο
φόβος της εγκατάλειψης ενός ανθρώπου που βρίσκεται μακριά από την οικογένειά του.
- Μοναξιά και απομόνωση

Τα ιδιωτικά δωμάτια, ανεξαρτήτως κόστους, παρόλο που παρέχουν την ποθητή ιδιωτικότητα σε πολλές
περιπτώσεις δεν είναι κατάλληλα. Μελέτες έχουν δείξει πως οι νοσηλευόμενοι προτιμούν ημιιδιωτικά δωμάτια
για να έχουν συντροφιά και να μειώνεται το αίσθημα της απομόνωσης. Το ημιιδιωτικό δωμάτιο διαθέτει το
κατάλληλο επίπεδο ιδιωτικότητας, χωρίς όμως να θυσιάζει την συντροφικότητα ( Μalkin, 1991).
- Στρες
Το στρες μπορεί να έχει ψυχογενή προέλευση ή να είναι συνέπεια σωματικής πάθησης. Επιπλέον, εξαρτάται
από τις συναισθηματικές διεργασίες, τον τρόπο ζωής του ατόμου και τον τρόπο αντίληψής του. Σε περιπτώσεις
αυξημένου άγχους επηρεάζεται αρνητικά η υγεία του ατόμου, ψυχική και σωματική. Ανησυχία, υπερένταση ,
αγωνία , δυσφορία, ταχυκαρδία , δύσπνοια , τάση για λιποθυμία, απομόνωση, αποξένωση, κατάθλιψη και
αναποφασιστικότητα αποτελούν ένα δείγμα των σοβαρών επιπτώσεών του στον ανθρώπινο οργανισμό. Αυτές
επηρεάζουν άμεσα το ανοσοποιητικό σύστημα, κάνουν ευάλωτο τον οργανισμό σε αρρώστιες και
παρουσιάζονται συμπτώματα παρόμοια με τα προαναφερθέντα. Το στρες έχει κατηγοριοποιηθεί σε σωματικό
και ψυχολογικό, αν και λόγω της άμεσης σύνδεσης νου και σώματος, αντιμετωπίζεται ως ψυχοσωματικό
σύμπτωμα.
2.3 Οι ψυχολογικές ανάγκες του χρήστη και ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός
Το αρχιτεκτόνημα επηρεάζει τον ψυχισμό του ανθρώπου. Τα ερωτήματα που τίθενται είναι σε ποιο βαθμό τον
επηρεάζει και κατά πόσο μπορεί ο χώρος να λειτουργήσει ευεργετικά σε αυτόν. Έχοντας ως κύριο άξονα τη
συνεχή αλληλεπίδραση ανθρώπου- χώρου μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο που ασκείται αυτή, μπορούν να
σχεδιαστούν χώροι που θα προάγουν τη ψυχοσωματική υγεία του ατόμου μέσα από την εμπειρική και
βιωματική κατανόηση και γνώση του χώρου.
Οι αρχιτέκτονες κατά το σχεδιασμό χρειάζονται ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τις ψυχολογικές

ανάγκες του ασθενή . Τις πληροφορίες αυτές θα μπορούσαμε να τις χωρίζουμε σε τρεις βασικές κατηγορίες.
Η πρώτη κατηγορία είναι οι απαιτήσεις που δημιουργούνται στο χρήστη με βάση τις αγαπημένες του
δραστηριότητες και συνήθειες : Τα όσα κάνουν δηλαδή οι άνθρωποι, το που και το πότε, και ο τρόπος με τον
οποίο οι δραστηριότητες αυτές υποβάλλονται σε τροποποιήσεις, αποτελούν πληροφορίες βασικές και
θεμελιώδεις για τους αρχιτέκτονες.
Η δεύτερη κατηγορία αφορά τις θεμελιώδεις αρχιτεκτονικές ιδιαιτερότητες ενός κτιρίου νοσοκομείου . Οι
αρχιτέκτονες πρέπει να καθορίζουν τις προτεραιότητες και τις σχετικές αξίες του σχεδιασμού, που σημαίνει
πως πρέπει να κατανοήσουν πλήρως τις χρήσεις και το κτιριολογικό πρόγραμμα του κτιρίου.
Η τρίτη κατηγορία αφορά τις σχέσεις ανάμεσα στην ανθρώπινη συμπεριφορά και το περιβάλλον, δηλαδή την
εξάρτηση του από τη φύση, την επιθυμία του για έκθεση στον ήλιο και στον καθαρό αέρα, την ανάγκη του για
επαφή με στοιχεία πρασίνου και νερό.
ΧΩΡΟΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑΣ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ
3.1 Το κοινωνικό περιβάλλον στους χώρους μακροχρόνιας νοσηλείας
Η περίοδος νοσηλείας είναι συνυφασμένη με στιγμές έντονου άγχους . Ο ασθενής μεταφέρεται από το γνώριμο
περιβάλλον του και την παραγωγική διαδικασία, στην αφιλόξενη, και παθητική διάσταση του νοσοκομείου.
Ανάλογα με την προσωπικότητά του αλλά και το περιβάλλον του ο κάθε ασθενής αντιμετωπίζει διαφορετικά
το άγχος αυτό. Η κοινωνική ζωή του ατόμου που νοσηλεύεται συχνά παραμερίζεται αφού απομονώνεται
σκεπτόμενος την θεραπεία του. Επομένως, είναι επιτακτική η ανάγκη πρόβλεψης ενός χώρου που ευνοεί την
κοινωνικοποίηση και την συναναστροφή.
3.2 Στόχοι σχεδιασμού εγκαταστάσεων μακροχρόνιας νοσηλείας
O κύριος στόχος του αρχιτέκτονα για τις εγκαταστάσεις μακροχρόνιας περίθαλψης είναι η δημιουργία
περιβάλλοντος που μεγιστοποιεί την ικανότητα του ατόμου να απολαύσει μια πλήρη ζωή με την ελάχιστη
δυνατή εξάρτηση από άλλους.
Το περιβάλλον πρέπει να ενισχύει την ικανότητα του ατόμου να διατηρήσει τον τρόπο ζωής του. Αυτό σημαίνει
να μην αποξενωθεί με την γειτονιά του ή την κοινότητά του. Επίσης σημαίνει τη διατήρηση της ικανότητας
του ατόμου να κοινωνικοποιείται και να διασκεδάζει, ή να μένει μόνος όταν το επιθυμεί. Με άλλα λόγια, το
ζητούμενο είναι να ενισχύεται η ικανότητα του ατόμου να επιλέγει τι θέλει να κάνει και πότε. Οι νοσηλευόμενοι
χρειάζονται την ελευθερία να επιλέξουν ανάμεσα στην ιδιωτικότητα ή την συντροφικότητα, είτε και τα δύο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥ

i
Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος, Το νοσοκομείο στις διασταυρώσεις της Αρχιτεκτονικής με την Ιατρική, από το στερεότυπο στο
νεωτερικό, Αθήνα 2016, σ.23
ii
Στο ίδιο, σ. 14
iii
Friedman Sigmund L, Medical Scools and Teaching Hospitals: Curriculum, Programming and Planning ,New York 1965
iv
Pütsep Ervin, Modern hospital : international planning practices, London 1979, p.128
v
Jencks Charles A., The Language of Post-modern Architecture, London 1977, p.37
vi
Sommer Robert, Tight Spaces. Prentice- Hall, 1974, p.145
vii
Burgun J Armand at the Conference on Health Facility Planning and Design in the Developing Countries, New York 1975
viii
Giuseppe Pellitteri, Flavia Belvedere, Architectural of hospital space: Changes and Design Methods, έρευνα, χ.χ
ix
περιοδικό αρχιτεκτονικά θέματα 10/1976, Προγραμματισμός και σχεδιασμός εγκαταστάσεων υγείας, Προληπτικό νοσοκομείο
των αρχιτεκτόνων Μ.Α. ΔΑΛΛΑ και Ε.ΔΑΛΛΑ-ΖΑΪΜΗ , στο : Κ. Ξανθόπουλος (επιμ.)
x
νεωτερικό, Αθήνα 2016, σ. 28
xi
Giuseppe Pellitteri, Flavia Belvedere, Architectural of hospital space: Changes and Design Methods, έρευνα, χ.χ
xii
xiii
Marberry Sara O., Improving healthcare with better building design, Chicago IL, 2006
xiv
Σοφία Χατζηκοκόλη- Συράκου, Ασκληπιεία: τα Κέντρα Υγείας της αρχαιότητας , εφημ. Βήμα, 2001
xv
Esther M. Sternberg, M.D., Healing spaces, Massachusetts: The Belknap press of Harvard University Press, 2009, σελ. 14.
xvi
Σεβαστή Χαβιάρα- Καραχάλιου, Ασκληπιείο Τιτάνης, το πρώτο κέντρο υγείας στον ελληνικό χώρο; , Διδακτορική διατριβή,
Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επιβλέπων καθηγητής: Β.Π. Ρόζος, 1984, σ. 26.
xvii
Prof. Arjuna Aluvihare, "Rohal Kramaya Lovata Dhayadha Kale Sri Lankikayo" Vidhusara Science Magazine, Nov. 1993.
Resource Mobilization in Sri Lanka's Health Sector - Rannan-Eliya, Ravi P. & De Mel, Nishan, Harvard School of Public Health &
Health Policy Programme, Institute of Policy Studies, February 1997, p. 19.
xviii
Heinz E Müller-Dietz, Historia Hospitalium ,1975
xix
Timothy S. Miller, H γέννησις του νοσοκομείου στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μτφρ. Ν. Κελερμένος, ΒΗΤΑ Ιατρικές Εκδόσεις,
Αθήνα 1998 , σ. 15-26
xx
xxi
Martin McKee and Judith Healy, Hospitals in a changing Europe , Philadelphia 2002
xxii
xxiii
Στο ίδιο, σ. 75
xxiv
Παράφραση κριτικής αναφοράς από το μεγάλο άγγλο ποιητή της εποχής , τον ασθενικό Αλεξάντερ Πόουπ (1688-1744)
xxv
xxvi
Στο ίδιο, σ 25
xxvii
Φανή Bαβήλη – Τσινίκα, Διδακτορική διατριβή: Οργάνωση και σχεδιασμός εγκαταστάσεων υγείας: Το ψυχιατρικό
νοσηλευτήριο, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 61
xxviii
Nuffield Provincial Hospital Trust, Studies in the Functions and Design of Hospitals. London, 1955, p.145.
xxix
xxx
B.Hitchcox, Handout Notes on Whole Hospital Design Strategies, London, 1981.
xxxi
xxxii
Cor Wagenaar, The architecture of hospitals, 2006
xxxiii
Στο ίδιο
xxxiv
xxxv
Cor Wagenaar, The architecture of hospitals, 2006
xxxvi
νεωτερικό, Αθήνα 2016, σ.15-16
xxxvii
Βαβύλη Φανή (επιμ.) , πρακτικά «Σχεδιασμός κτιρίων για την Υγεία και το Ευ Ζείν στο κατώφλι του 21ου αιώνα », Univercity
Studio Press ,1999.
xxxviii
Romano Del Nord, (2008) “ENVIRONMENTAL DESIGN IN HOSPITALS”, IFHE BARCELONA 2008
xxxix
xl
Marberry Sara O., Improving healthcare with better building design, Chicago IL, 2006
xli
xlii
Στο ίδιο, σ.264
xliii
Esther M. Sternberg, M.D., Healing spaces, Massachusetts: The Belknap press of Harvard University Press, 2009, σσ. 291.
xliv
Clark PA, Drain M, Malone MP. Addressing patients' emotional and spiritual needs. Jt Comm J Qual Saf. 2003 p.659–70.
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
Σύγχρονο Νοσοκομείο. Βασικές αρχές σχεδιασμού χώρων νοσηλείας 57
ΤΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
«Βασιζόμαστε έμμεσα στο περιβάλλον μας προκειμένου να εκφράζει τις διαθέσεις μας και τις ιδέες που
σεβόμαστε και κατόπιν να μας τις υπενθυμίζει. Αναζητούμε από τα κτίρια να μας διαμορφώνουν, σαν ένα είδος
ψυχολογικού καλουπιού, ώστε να αποτελούμε μία χρήσιμη εκδοχή του εαυτού μας. Φροντίζουμε ώστε γύρω μας να
υπάρχουν υλικές διατάξεις που να μας μεταδίδουν αυτό που χρειαζόμαστε εσωτερικά, αλλά διατρέχουμε διαρκώς τον
κίνδυνο να το ξεχνάμε».1
1
Botton, Alain de, The Architecture of Happiness, London, Hamish Hamilton, 2006.
4.1 Χώρος και ψυχολογία : παράγοντες που ενισχύουν το ευ ζην
«Και οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές, είτε μας αρέσει είτε όχι, πρέπει πάντα να φροντίζουν τις« ψυχολογικές
επιπτώσεις» των αποφάσεων του σχεδιασμού τους»2
Στα τέλη της δεκαετίας του πενήντα, στο πλαίσιο της ψυχολογίας παρουσιάζεται μια νέα περιοχή μελέτης, η
Αρχιτεκτονική Ψυχολογία. Αυτή μελετά την συμπεριφορά προς το φυσικό και το δομημένο περιβάλλον και τους
ειδικούς παράγοντες που περιλαμβάνουν την άμεση αισθητηριακή δραστηριότητα του υποκειμένου, που βοηθά να
καθοριστεί η ποιότητα του περιβάλλοντος.
Ένα άλλο ζήτημα της Αρχιτεκτονικής Ψυχολογίας είναι ο εξανθρωπισμός του χώρου. Στην περίπτωση των
κτιρίων νοσοκομείων η προσοχή επικεντρώθηκε καταρχάς στον ασθενή. Είναι ολοκληρωμένη προσωπικότητα με
φυσικές και συναισθηματικές ανάγκες. Το κτίριο νοσοκομείου είναι απλώς ένα λειτουργικό κέντρο γνώσεων και
θεραπευτικών τεχνολογιών, καθώς επίσης και τόπος στον οποίο συνυπάρχουν επαγγελματικών και ανθρωπίνων
σχέσεων ζητήματα.
Η Διακήρυξη για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας δήλωσε ότι: «Η Διάσκεψη επαναλαμβάνει με έμφαση ότι για
την υγεία, η οποία είναι μια κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι απλώς η απουσία
ασθένειας ή αναπηρίας, αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και ότι η επίτευξη του υψηλότερου δυνατού επιπέδου
υγείας είναι ένας πολύ σημαντικός σε παγκόσμιο επίπεδο κοινωνικός στόχος η υλοποίηση του οποίου απαιτεί τη δράση
πολλών επιπλέον κοινωνικών και οικονομικών τομέων εκτός από τον τομέα της υγείας»i
Αυτή η πρόταση επισημαίνει την ανάγκη να παράγει μια αλλαγή για τη στάση και την οργάνωση των
υπηρεσιών υγείας που αναπτύσσονται από τις ανάγκες του ανθρώπου στο σύνολό τους. Από την άλλη στο Χάρτη
της Οτάβα για την Προαγωγή της Υγείας (1986) προσδιορίζεται η ανάγκη για «δημιουργία υποστηρικτικού
περιβάλλοντος», αναγνωρίζοντας τον άρρηκτο δεσμό μεταξύ ανθρώπου και δομημένου περιβάλλοντος.
Η διαδικασία εξανθρωπισμού περιλαμβάνει την ολιστική θεώρηση ανθρώπων, χώρων και δραστηριοτήτων. Το 2001,
στην Ιταλία, η Υπουργική Επιτροπή πρόεδρος της οποίας ήταν ο αρχιτέκτονας Renzo Piano, ανέπτυξε ένα νέο
μοντέλο Νοσοκομείου υψηλής τεχνολογίας, θέτοντας βασικό στοιχείο των θεωρητικών αρχών της, τον
εξανθρωπισμό του νοσοκομειακού χώρου.
2
David Canter , Psychology for Architects, London, Applied Science, 1974
Άλλωστε " μια υπηρεσία υγείας, ακόμη και αν παρέχεται μέσω εκπαιδευμένου προσωπικού, είναι υποτιμημένη, όταν
το περιβάλλον, αντί να αντανακλά, έρχεται σε αντίθεση με οποιαδήποτε προσοχή προς τον άνθρωπο»ii
Αναγνωρίζοντας τις διαδραστικές διαδικασίες που συμβαίνουν μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντος,
σχεδιάζοντας περιβάλλοντα και χωρικές ενότητες, στις οποίες οι ανάγκες του ασθενή (αίσθηση αποδοχής και
εξοικείωση , σεβασμός της ιδιωτικότητας , άνεση στο χώρο, ευκολία προσανατολισμού) ικανοποιούνται
εξαλείφοντας συγχρόνως τους παράγοντες που προκαλούν στρες.
Οι τρόποι μέσω των οποίων μπορεί να εφαρμοστεί ένα σχέδιο εξανθρωπισμού είναι πολυάριθμοι. Οι
παράγοντες που επηρεάζουν και διαμορφώνουν το κτιστό περιβάλλον είναι οι εξής:
 η κατανομή και σύνθεση των χώρων,
 το σχήμα του εξωτερικού όγκου του κτιρίου,
 οι διαφορετικές οπτικές φυγές προς τα έξω,
 η ύπαρξη πρασίνου και χώρων λατρείας,
 τα έπιπλα,
 τα υλικά,
 τα τελειώματα,
 τα χρώματα,
 η σήμανση,
 το φως (φυσικό και τεχνητό)
 στοιχεία που δημιουργούν οπτικές αναφορές όπως για παράδειγμα, έργα τέχνης.
Σύμφωνα με την
Αρχιτεκτονική Ψυχολογία η
ευεργετική επίδραση των
παραγόντων αυτών, κάθε ένας εκ
των οποίων έχει μελετηθεί από
συγκεκριμένες ειδικότητες,
προέρχεται από τον συνδυασμό
τους.
Οι ψυχολόγοι χρησιμοποιούν την

έννοια ‘χώρος ζωής’ , την οποία
εισήγαγε ο κοινωνιολόγος Κurt
Lewin (1890-1947). H ορολογία
αυτή έχει διττή σημασία.
Αντιληπτικά ο χώρος ζωής ενός
ατόμου είναι τα όρια του
περιβάλλοντός του, όπως αυτό τα
28 Διάγραμμα χώρου ζωής του ατόμου συλλαμβάνει. Ο αρχιτέκτονας
οφείλει να διευκολύνει τις
συνδέσεις. Ένα άτομο έχει τόσους ιδιαίτερους χώρους ζωής, όσα και τα περιβάλλοντα στα οποία περνά καθημερινά
μέρος του χρόνου του :το σπίτι του, τον τόπο εργασίας του, τους δρόμους της γειτονιάς του κτλ. Ο αρχιτέκτονας
οφείλει να διευκολύνει τις συνδέσεις μεταξύ αυτών των τόσο διαφορετικών χώρων. Ο καθένας απ’ αυτούς τους
χώρους απαιτεί τη δική του τάξη. Μεταξύ τους είτε είναι συντονισμένοι, είτε εξαρτώμενοι ο ένας από τον άλλον.
Το 1859 η Florence Nightingale στο Νotes in Hospital έγραψε «Μπορεί να φαίνεται περίεργη η διατύπωση αλλά ως
πρώτη προϋπόθεση, ένα νοσοκομείο θα πρέπει να βλάπτει την αρρώστια» iii. Μια όμορφη εικόνα της φύσης, ένα ζεστό
χρώμα είναι στοιχεία που μπορούν να αλλάξουν την διάθεση του ασθενή από την μια στιγμή στην άλλη. Η όρεξη για
ζωή επιστρέφει και ο οργανισμός αμέσως αναζωογονείται.
Το 1888 στο βιβλίο Notes on Nursing διευκρινίζεται «Η επίδραση των όμορφων αντικειμένων στην ασθένεια,
από μια ποικιλία αντικειμένων και ιδιαίτερα η λαμπρότητα του χρώματός τους, δεν εκτιμάται σχεδόν καθόλου. Οι
άνθρωποι λένε ότι η επίδρασή τους είναι μόνο στο μυαλό. Δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Η επίδραση είναι και στο σώμα
επίσης. Παρόλο που λίγα γνωρίζουμε για τον τρόπο με τον οποίο επηρεάζονται από τη μορφή, το χρώμα, και το φως,
ένα ξέρουμε στα σίγουρα: έχουν πραγματική φυσική επίδραση στον άνθρωπο ».iv
4.2 Ο χώρος και η συμβολή του στο θεραπευτικό αποτέλεσμα- στοιχειοθετημένος

σχεδιασμός
Όλοι μπορούν διαισθητικά να αντιληφθούν ότι το κτιστό περιβάλλον επηρεάζει τον τρόπο που λειτουργούν
οι άνθρωποι, ακόμη και αν η εν λόγω επίδραση είναι πολύ αφηρημένη και γενική. Η κατανόηση της επίδρασης των
περιβαλλοντικών χαρακτηριστικών θα βοηθήσει στο σχεδιασμό χώρων που θα έχουν θετική επιρροή στους χρήστες.
Ως αρχή και άξονας, ο στοιχειοθετημένος σχεδιασμός εφαρμόζεται σε κάθε τύπο κτιρίου, παρέχοντας πολύτιμες
πληροφορίες. Στην πράξη, όμως, εστιάζει κυρίως σε χώρους υγείας και, συγκεκριμένα, στα νοσοκομεία.v Πρόκειται
για ένα από τα βασικά μέσα για τη δημιουργία συνθηκών θεραπευτικού περιβάλλοντος. Έτσι, θα μπορούσαμε να
ορίσουμε το στοιχειοθετημένο σχεδιασμό ως μια διαδικασία δημιουργίας χώρων υγείας, ενημερωμένη πλήρως από
τα πλέον δόκιμα στοιχεία που έχουν καταγραφεί μέχρι τη στιγμή εκείνη, με σκοπό τη βελτίωση των αποτελεσμάτων
(πρωτίστως στη διαδικασία ανάρρωσης του ασθενούς) και τον συνεχή έλεγχο της επιτυχίας του σχεδιασμού που θα
ακολουθήσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. vi
Βασικά στοιχεία του στοιχειοθετημένου σχεδιασμού είναι η ολιστική θεωρία, η ολιστική ιατρική πρακτική και
η ολοκληρωμένη προσέγγιση. Αναφερόμενοι στην ολιστική ιατρική εννοούμε ένα σύστημα περίθαλψης που
ενθαρρύνει τη συνεργασία ανάμεσα στους ειδικούς που την ασκούν και τους ασθενείς με σκοπό την επίτευξη
οργανικής, συναισθηματικής και πνευματικής υγείας. Αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως ολότητα καθώς περιλαμβάνει
την ανάλυση διατροφικών, περιβαλλοντικών, συναισθηματικών, κοινωνικών, διανοητικών παραμέτρων και τρόπου
ζωής και περικλείει όλους τους δυνατούς τρόπους διάγνωσης και θεραπείας. Η ολιστική ιατρική επικεντρώνεται στην
προσωπική προσπάθεια κατάκτησης ισορροπίας και ευεξίας.vii
Ο στοιχειοθετημένος σχεδιασμός εστιάζει στην ασφάλεια των ασθενών, στη μείωση του stress και στην
«οικολογική» υγεία. O σχεδιασμός καθοδηγείται, όλο και περισσότερο, από επιστημονική έρευνα. Το αποτέλεσμα
είναι επίτευξη θεραπευτικού περιβάλλοντος που βοηθά τους ανθρώπους υπό stress (ασθενείς) και την αποδοτικότητα
των εργαζομένων.viii
To περιβάλλον δίνει μια πρώτη εντύπωση σχετικά με την οργάνωση της υγειονομικής περίθαλψης, τις υπηρεσίες και
την ποιότητα τους. ix Σημειώνεται, πως οι ασθενείς σπάνια μπορούν να εκτιμήσουν την κλινική φροντίδα που
πρόκειται να δεχτούν, αλλά η εμπιστοσύνη τους μπορεί να κλονιστεί ή να ενισχυθεί με τις αισθητηριακές τους
αντιλήψεις.
Ο Berry L.L. (2002) παρατήρησε οτι οι ασθενείς ψάχνουν στοιχεία στο χώρο που νοσηλεύονται, κάθε ένα από τα
οποία δίνει είτε ένα θετικό είτε ένα αρνητικό μήνυμα. Όλα αυτά για να αντιμετωπίσουν το φόβο και το άγχος του
άγνωστου.
Ο υλικός χώρος συχνά θεωρείται πηγή άγχους και συνδέεται με την εξέλιξη της ασθένειας. Περισσότερη
έμφαση έχει αρχίσει να δίνεται τα τελευταία χρόνια στο σχεδιασμό, καθώς αναπτύσσονται νέες απόψεις σχετικά με
το στρες και την ασθένεια, αλλά και την επίδραση θετικών συμπεριφορών στην ανάρρωση. Παλαιότερα, αγνοούσαν
το γεγονός ότι ο χώρος χώρο έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει τους θεραπευτικούς στόχους. x
Δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι κανόνες σχετικά με τη δημιουργία ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος, παρατηρήθηκαν
όμως ένα σύνολο παραγόντων που προκαλούν σωματικές αντιδράσεις στους ασθενείς. Οι παράγοντες αυτοί έχουν
να κάνουν με το θόρυβο, το φωτισμό, το χρώμα, την ιδιωτικότητα και την επικοινωνία με το νοσηλευτικό
προσωπικό. Ο κάθε σχεδιαστής αντιλαμβάνεται καλύτερα τους παράγοντες που δημιουργούν άγχος στο νοσηλευτικό
χώρο αν βάλει τον εαυτό του στη θέση του ασθενή.
Επιπλέον, είναι προφανές πως η οργάνωση του χώρου επηρεάζει τη λειτουργία του διευκολύνοντας ή δυσχεραίνοντας
για παράδειγμα την κυκλοφορία. Εκτός αυτού ο χώρος περνά από μόνο τους ψυχολογικά μηνύματα στον ασθενή.
Ο σχεδιασμός γίνεται σημαντικό εργαλείο μιας και ένας καλά σχεδιασμένος χώρος μπορεί να υποστηρίξει τις
επιθυμητές συμπεριφορές ή να αποτελέσει όριο σε ανεπιθύμητες. Ένας χώρος μπορεί να αλλάξει ώστε να
απομακρυνθεί από τα παλιά δεδομένα και να υποστηρίξει τη νέα εικόνα, τις νέες διαδικασίες, και τις νέες
προβλεπόμενες συμπεριφορές.
Παραδοσιακά ο σχεδιασμός των εγκαταστάσεων υγείας έδινε έμφαση στη λειτουργικότητα, όπως φαίνεται από την
μέριμνα για αποδοτικούς χώρους εργαστηρίων και επαρκή πλάτη για πόρτες. Η τεχνική αυτή έχει οδηγήσει στην
παραγωγή εγκαταστάσεων λειτουργικά αποτελεσματικών, αλλά αρχιτεκτονικά και ψυχολογικά «σκληρών». Οι
εγκαταστάσεις αυτές έχουν το μειονέκτημα ότι δημιουργούν άγχος στον ασθενή, στους επισκέπτες και το προσωπικό,
γεγονός που δεν ευνοεί καθόλου τη θεραπευτική διαδικασία.
Στα πρώτα στάδια του σχεδιασμού, δηλαδή κατά τη διαδικασία τη σύλληψης, ο αρχιτέκτονας πρέπει να ξεκαθαρίσει
το σκοπό που εξυπηρετεί το κτίριο , ποιες λειτουργίες θα εκτελούνται, τι θα συμβαίνει εκεί και ποια θα είναι τα
γενικά αντικείμενα του οργανισμού που θα στεγάζει. Το είδος των απαιτήσεων που πρέπει να θεωρήσει ένας
αρχιτέκτονας μπορεί να ξεκαθαριστεί όσο και οι γενικές προσεγγίσεις που θα πρέπει να επιχειρήσει απέναντι στο
κτίριο ( π.χ. τι τρόπους συμπεριφοράς ενθαρρύνουν τα χαρακτηριστικά ενός κτιρίου)
Όσο το σχέδιο διαμορφώνεται, ξεκαθαρίζεται σιγά σιγά η διαδικασία καθορισμού λεπτομερειών του σχεδίου,
τα μεγέθη, οι μορφές, οι σχέσεις οι υπηρεσίες. Στο στάδιο αυτό ο αρχιτέκτονας στρέφεται ξανά στην ψυχολογία για
ειδικές πληροφορίες που συσχετίζουν τις φυσικές μεταβολές με τις ψυχολογικές ( λ.χ. κατά πόσο η φωτεινότητα των
χρωμάτων μπορεί να επηρεάσει την δραστηριότητα των εργαζομένων στα γραφεία).
Στο τρίτο στάδιο ο αρχιτέκτονας εξετάζει το κτίριο, με σκοπό να εξακριβώσει ποια στοιχεία είναι σωστά, έτσι ώστε
να τα επαναλάβει στο μέλλον και ποια θα ήταν καλό να αποφευχθούν. Στο στάδιο αυτό η ψυχολογία έχει σχέση με
τον προσανατολισμό του αρχιτέκτονα στο να αξιολογήσει τις οπτικές που χρειάζεται.
Συνοψίζοντας, ο σχεδιασμός δεν αρκεί να παράγει λειτουργικές εγκαταστάσεις υγείας αλλά ο βασικότερος στόχος
των σχεδιαστών είναι να προωθούν την ευεξία δημιουργώντας χώρους που στηρίζουν ψυχολογικά τους χρήστες. Το
υποστηρικτικό περιβάλλον διευκολύνει τον ασθενή και κατ’ επέκταση επιταχύνει την ανάρρωσή του.
4.3 Το θεραπευτικό περιβάλλον
Το θεραπευτικό περιβάλλον είναι άμεσα συνδεδεμένο με την έννοια της περιβαλλοντικής (σωματικής), κοινωνικής
και ψυχολογικής άνεσης. Οι φυσικές παράμετροι του θεραπευτικού περιβάλλοντος είναι ο φωτισμός, φυσικός και
τεχνητός, τα χρώματα και οι υφές των επιφανειών, η επαφή με τη φύση , ο προσανατολισμός, η ποιότητα του αέρα,
η θερμοκρασία και η υγρασία, τα επίπεδα θορύβου, καθώς και η ιδιωτικότητα, η επικοινωνία, η στέγαση της
οικογένειας και η αποφυγή ιδρυματικού χαρακτήρα. Επομένως, για την κατανόηση των στοιχείων και των
χαρακτηριστικών εκείνων που συνιστούν ορισμένους χώρους θεραπευτικούς, πρέπει αρχικά να κατανοηθεί ο ίδιος ο
όρος από τη σκοπιά της ανθρωποκεντρικής προσέγγισης της θεραπείας.
To ουσιώδες τρίπτυχο για την δημιουργία ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος είναι o σχεδιασμός βάσει στοιχείων, η
λειτουργική απόδοση, και η άρτια οργάνωση. To να αγνοήσει κανείς οποιοδήποτε από τα παραπάνω στοιχεία θα
ήταν ανάλογο με το να κατασκευάσει ένα σκαμπό με δύο πόδια. Παρόλο που υπάρχει μια αισθητική συνιστώσα που
σχετίζεται με το θεραπευτικό περιβάλλον , δεν είναι συνδεδεμένη με ένα συγκεκριμένο στυλ. Στην πραγματικότητα,
η υλοποίηση ενός τέτοιου περιβάλλοντος μπορεί να επιτευχθεί με ένα μέτριο προϋπολογισμό.
Το σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι ασθενείς είναι σε θέση να αισθάνονται άνετα και ότι το περιβάλλον είναι αβλαβές.
Το θεραπευτικό περιβάλλον προέρχεται από την κουλτούρα της φροντίδας στην οποία η άνεση και η ευκολία των
ασθενών είναι οι προτεραιότητες. xi
Κατά τη δημιουργία ενός θεραπευτικού περιβάλλοντος πρέπει να ληφθούν υπόψη πολλοί παράγοντες όπως :
1) Έλεγχος του θορύβου

i. Ήχος από βήματα στους διαδρόμους
ii. Κλείσιμο και χτύπημα πορτών
iii. Ήχος συστήματος τηλεειδοποίησης
iv. Συζητήσεις προσωπικού
v. Τηλεοράσεις και ραδιόφωνα ασθενών
2) Ποιότητα του αέρα
i. Ανάγκη για καθαρό αέρα
ii. Αποφυγή βλαβερών αερίων από συνθετικά υλικά
iii. Αποφυγή δύσοσμων καθαριστικών
3) Θερμική άνεση μέσω ρύθμισης της θερμοκρασίας και υγρασίας στα δωμάτια
4) Ιδιωτικότητα
i. Δυνατότητα ελέγχου της θέας προς τα έξω
ii. Δυνατότητα ελέγχου των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων
iii. Ασφάλεια προσωπικών αντικειμένων
5) Φωτισμός
i. Δυνατότητα ρύθμισης της έντασης του φωτός
ii. Κατάλληλο φως για διάβασμα
iii. Φωτισμός πλήρους φάσματος στα δωμάτια
6) Επικοινωνία
i. Άμεση δυνατότητα επικοινωνίας με το προσωπικό
ii. Τηλέφωνο διαθέσιμο σε περίπτωση ανάγκης
iii. Χώρος για επίσκεψη από την οικογένεια
7) Οπτικές στη φύση
i. Θέα δέντρων, λουλουδιών ή θάλασσας από τα δωμάτια των ασθενών και τα καθιστικά
ii. Κατάλληλο ύψος παραθύρων, ώστε να βλέπει ο ασθενής ξαπλωμένος
8) Χρώματα, προσεκτικά επιλεγμένα για χαλαρή και ευχάριστη ατμόσφαιρα
9) Υφές και υλικά ,στις επιφάνειες των τοίχων, τα δάπεδα, τις οροφές, τα έπιπλα, τα υφάσματα και τα έργα
τέχνης
10) χώρος παραμονής των συγγενών

i. διαμόρφωση χώρων για τα μέλη της οικογένειας , ώστε να αισθάνονται άνετα και όχι ανεπιθύμητοι
και ενοχλητικοί
ii. παροχή σαλονιών επισκεπτών και καφετέριες xii
Η έρευνα για τα θεραπευτικά περιβάλλοντα εστιάζει κυρίως σε πέντε κατηγορίες:
1) σύνδεση με τη φύση
2) ποιότητα του αέρα
3) πρόσβαση σε κοινωνική υποστήριξη
4) εξάλειψη στρεσογόνων παραγόντων
5) θετικoύς αντιπερισπασμούς.
Συνολικά , θεραπευτικό περιβάλλον είναι αυτό που είναι ψυχολογικά υποστηρικτικό για τους ασθενείς, τις
οικογένειές τους , αλλά και για το προσωπικό. Εκτός από τον ασθενή υποφέρει και η οικογένεια του εξαιτίας της
νοσηλείας του.
4.4 Εξωτερική και εσωτερική δομή – Η δύναμη του κτιστού περιβάλλοντος
Όπως ο νοσηλευτής έχει την ικανότητα να βοηθήσει τους ασθενείς στη διαδικασία ανάρρωσης, το κτισμένο
περιβάλλον έχει την δυνατότητα να είναι θεραπευτικό. Το περιβάλλον είναι συμπλήρωμα για την κλινική φροντίδα.
H κατασκευή ενός κτιρίου πρέπει να έχει ανθεκτικότητα και να προσφέρει περιβαλλοντική προστασία, άνεση, υγεία
και ασφάλεια, στοιχεία που μπορούν και πρέπει να χρησιμοποιούνται για να διευκολύνουν τις αποφάσεις των
σχεδιαστών (Ulrich και Zimring, 2004). Όλα αυτά εξαρτώνται άμεσα από την τοποθεσία και το περιβάλλον, το κλίμα,
τη γεωγραφική θέση και τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά μιας περιοχής. Οι χρήστες αποκτούν σταδιακά αισθητήρια
αντίληψη και αναγνωρίζουν τα φυσικά στοιχεία του κτιρίου. Αυτό περιλαμβάνει την είσοδο στο κτίριο, την κίνηση
μέσα από την χωρική ακολουθία, την λειτουργία των χώρων, τις ιδιότητες του φωτός, του χρώματος, της υφής, της
θέας και του ήχου και τελικά την έξοδο από αυτό. Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθεί πως ένα κτίριο μπορεί να
σχεδιαστεί λαμβάνοντας υπόψιν τις παραπάνω παραμέτρους ,αλλά παρόλα αυτά να μην είναι καλαίσθητο και να
στερείται ζεστασιάς, άνεσης και αρμονίας. Δεν υπάρχει υποκατάστατο για την διαίσθηση ενός χαρισματικού
αρχιτέκτονα ή σχεδιαστή .
Από την άλλη το εσωτερικό , είναι ένας ανεξάρτητος κλειστός κόσμος. Το τοπίο που γίνεται ορατό μέσω ενός
παραθύρου δεν το αντιλαμβανόμαστε ως έναν άλλο χώρο αλλά ως όριο του δωματίου, εκτός αν πλησιάσουμε αρκετά
κοντά. Το εσωτερικό επιτρέπει τη σύγκριση με άλλους τόπους μόνο μέσω της μνήμης ή της προσδοκίας που έχει ο
επισκέπτης. Η συνάφεια μεταξύ εξωτερικού και εσωτερικού ή μεταξύ διαφορετικών εσωτερικών παραμένει έμμεση.
To εσωτερικό φινίρισμα πρέπει να είναι πρακτικό όσον αφορά δύο παράγοντες την αντοχή και την ευκολία
συντήρησης , και στις μέρες μας μια μεγάλη σειρά από επιλογές δημιουργεί κτίρια με αισθητική φιλικά στο
περιβάλλον.
ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΩΝ ΠΟΥ ΕΝΙΣΧΥΟΥΝ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ

5.1 Παράγοντες που καθορίζουν το σχεδιασμό νοσηλευτικών μονάδων
Παρατίθεται μια σειρά παραγόντων που καθορίζουν το σχεδιασμό νοσηλευτικών μονάδων. Συγκεντρώθηκαν μετά
από πολύχρονη εμπειρία Βρετανών από τη συμμετοχή τους στην οργάνωση και το σχεδιασμό νοσηλευτικών μονάδων
στη Βρετανία, ΗΠΑ και Αυστραλία xiii και είναι:
1. Η ειδικότητα (παθολογία κτλ.) - ηλικία - φύλο. Ομαδοποίηση των ασθενών ανάλογα με τις ανάγκες.
2. Το μοντέλο νοσηλείας - ρόλος του προσωπικού - ιεραρχία
3. Ο αριθμός νοσηλευόμενων ασθενών ή αριθμός κρεβατιών.
4. Η κατανομή των κρεβατιών. Η θέση τους σε σχέση με α. την παρακολούθηση από το προσωπικό β. τις
εξυπηρετήσεις των ασθενών γ. τον εφοδιασμό σε τροφή, φάρμακα, λινά, κτλ., δ. την απομάκρυνση των ακάθαρτων
και των σκουπιδιών, ε. την επιτήρηση – ιδιωτικότητα, στ. τη θεραπεία ζ. τη μεταβλητότητα - μέγιστη μεταβλητότητα
κατά τη χρήση - χρονικά - δυνατότητα ανάμειξης των φύλων
5. Η κυκλοφορία και η πυρασφάλεια•
6. Το περιβάλλον - φυσικό – τεχνητό
Ως κριτήρια για την ανάλυση και αξιολόγηση κατόψεων νοσηλευτικών μονάδων αναφέρονται:
1. Οι σχέσεις των χώρων
1.1. Στάση νοσηλευτών σε σχέση με: θαλάμους, προετοιμασία νοσηλείας, καθαρά-ακάθαρτα.
1.2. Θάλαμος σε σχέση με: χώρους υγιεινής, καθιστικό, τραπεζαρία
1.3. Αποθηκευτικοί χώροι σε σχέση με τους τόπους χρήσης: λινά, καθαρά, ακάθαρτα.
2. Η είσοδος & ο έλεγχος
2.1. Είσοδος: ασθενών, επισκεπτών, προμηθειών, αποκομιδή ακάθαρτων.
2.2. Έλεγχος εισόδου-εξόδου.
3. Η μεταβλητότητα
3.1. Χρήση από διαφορετικές ειδικότητες.
3.2. Χρήση από διαφορετικές ομάδες φύλων (άνδρες-γυναίκες)
3.3. Μεταβλητότητα αριθμού ασθενών
Ο μέχρι τώρα σχεδιασμός

νοσηλευτικών μονάδων
έδωσε μια μεγάλη
ποικιλία μορφών.
28 ποικίλοι τύποι
νοσηλευτικών μονάδων
Στις περισσότερες περιπτώσεις, κύρια επιδίωξη ήταν η μείωση των αποστάσεων και η οικονομία στις κινήσεις του
νοσηλευτικού προσωπικού, που φθάνει συχνά να διανύει μέση απόσταση 2.5 km, κατά τη διάρκεια μιας
συνηθισμένης βάρδιαςxiv, και η απλοποίηση και ελαχιστοποίηση της κυκλοφορίας και των μεταφορών.
5.2 Σχεδιασμός - Εύρεση χώρων
Πολλοί παράγοντες θεωρούνται ότι επιδρούν στο σχεδιασμό ενός τυπικού νοσηλευτηρίου. Από διάφορους μελετητές
αναφέρονται η τεχνολογία, η ιατρική πρακτική, τα οργανωτικά σχήματα, τα πρότυπα (standards) διαβίωσης και η
επιθυμητή εικόνα του νοσηλευτηρίου.xv Πέρα απ' όλα αυτά ο αρχιτέκτονας ενδιαφέρεται για τη θέση και το οικόπεδο,
τον προσανατολισμό, τους κτιριοδομικούς κανονισμούς, το κόστος, τα υλικά, τη δυνατότητα επέκτασης, τις σχέσεις
ανάμεσα στις διάφορες ομάδες χώρων, το σχήμα του κτιρίου, τον τύπο των οδών επικοινωνίας και τις επιμέρους
σχεδιαστικές λεπτομέρειες.
Καθορίζονται έτσι τρεις αλληλεξαρτώμενες κατηγορίες παραγόντων που περιγράφουν:
α) τους στόχους του νοσηλευτηρίου,

β) το επιχειρησιακό σχήμα και
γ) τη μορφή του κτιρίου.
Ο παράγοντας που καθορίζει

σημαντικά, το σχεδιασμό είναι
η επιχειρησιακή οργάνωση. Το
πρώτο βήμα ήταν ο χωρισμός
του νοσηλευτηρίου σε σχετικά
ομοιογενείς περιοχές που
πρέπει να διαταχθούν έτσι
ώστε οι σχέσεις επικοινωνίας
να αναπτύσσονται
ανεμπόδιστα.
29 Βασικές περιοχές σε ένα μεγάλο

νοσοκομείο
Γενικά αποδεκτός είναι ο χωρισμός του νοσοκομείου σε πέντε διακεκριμένες ζώνες:
1) την περιοχή των εσωτερικών ασθενών (inpatient area): στεγάζει τους ασθενείς που ζουν κάποιο μικρό ή μεγάλο
χρονικό διάστημα στο νοσοκομείο και τις ιατρικές και κλινικές διαδικασίες που καλύπτουν τις ανάγκες τους,
2) την περιοχή των εξωτερικών ασθενών (outpatients area): παρέχει υπηρεσίες σε εξωτερικούς ασθενείς, όπως
πρώτες βοήθειες, διάγνωση, θεραπεία και ιατρικές συμβουλές,
3) την περιοχή θεραπείας και διάγνωσης (treatment and diagnostic area ή medical performance): περιέχει εργαστήρια
(ακτινολογικά, μικροβιολογικά. ..) , χειρουργεία, μαιευτικό, κτλ. που χρησιμοποιούνται από εσωτερικούς και
εξωτερικούς ασθενείς,
4) τη βιομηχανική περιοχή (industrial ή service area): περικλείει όλες τις μη κλινικές εξυπηρετήσεις (τροφοδοσία,
συντήρηση) και
5) τη διοίκηση και τις εξυπηρετήσεις του προσωπικού.xvi
Σύμφωνα με την R.Cammock , η κατανομή των χώρων μιας νοσηλευτικής εγκατάστασης σε ζώνες (zoning), που
μπορούν να αναγνωριστούν και σαν δημόσιες, του προσωπικού και κοινές περιοχές, είναι ένας τρόπος ελέγχου της
πρόσβασης και της διατήρησης του αισθήματος της ασφάλειας και του απόρρητου που επιδιώκεται στη σχέση ασθενή
– νοσηλευτικού και ιατρικού προσωπικού.xvii
Η ικανότητα αναγνώρισης και εύρεσης των χώρων είναι συνάρτηση του καλού σχεδιασμού του χώρου. Για
παράδειγμα, είναι σημαντικό να σταθούμε και να κοιτάξουμε τη μορφή του κτιρίου και τη σχηματική διάταξη για να
δούμε αν υπάρχουν αρχιτεκτονικοί περισπασμοί (π.χ η θέα ενός κήπου, μια αυλή ή ίσως ένα άλλο κτίριο στην
ευρύτερη περιοχή που έχει αξιομνημόνευτη παρουσία) που μπορούν να χρησιμεύσουν ως οπτικά ερεθίσματα.
Παρ’ όλη την τάση για μεταφορά των δραστηριοτήτων στην περιοχή των εξωτερικών ασθενών και θεραπείας-
διάγνωσης, η συγκρότηση του νοσοκομείου καθορίζεται κύρια από την περιοχή των νοσηλευτικών μονάδων
(inpatient area). Η χωροθέτηση των επιμέρους σχετικών χώρων επιλύει μερικά από τα τεχνικά προβλήματα που
εμφανίζονται π.χ. χώροι με μικρή ανάγκη για θέα ή χώροι με μεγάλη εξάρτηση από μηχανολογικές παροχές.
Μια προφανής στρατηγική θα έπρεπε να αναπτυχθεί για την κίνηση των ασθενών από κάθε χώρο εισόδου προς
όλους τους κύριους χώρους. Για παράδειγμα, η διατήρηση οπτικής επαφής με τον εξωτερικό χώρο είναι επιθυμητό
για όλους τους διαδρόμους της κύριας αρτηρίας, αν ο σχεδιασμός του χώρου το επιτρέπει. Αρχιτεκτονικά στοιχεία
όπως φεγγίτες, αίθρια, σκάλες, μοναδικά έργα τέχνης στο δημόσιο χώρο, και επαρκής σήμανση για να γνωρίζουν
όλοι ότι είναι στο σωστό δρόμο, γίνονται ένα δίκτυο βελτίωσης τρόπων εύρεσης χώρων.
Αν ο σχεδιασμός του χώρου είναι ορθός, δεν χρειάζεται να βασίζεται κανείς στη σήμανση και στην επιλογή
των χρωμάτων που πρέπει απλά να ενισχύουν και να μην ανταγωνίζονται τις χωρικές ενδείξεις κυκλοφορίας.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δίνεται στις εισόδους των κτιρίων. Είναι εξαιρετικά μεγάλο το ποσοστό των ιατρικών
κέντρων, στα οποία ο λάθος χειρισμός της εισόδου από τον αρχιτέκτονα δημιουργεί τεράστιο άγχος στους ασθενείς
και τους επισκέπτες. Oι είσοδοι κτιρίων πρέπει να είναι προφανείς και εύκολα προσβάσιμες.
Και άλλες παράμετροι υποστηρίζουν τη σαφή, αρθρωτή, κατάτμηση του νοσηλευτηρίου σε ζώνες, όπως βασικές
οικονομίες στο κόστος και την καταναλισκόμενη ενέργεια, χωρίς παράλληλα να επιβάλουν απαγορεύσεις στην άνεση
των ασθενών. Κτίρια με υψηλή αναλογία εξωτερικών τοίχων και στέγης σε σχέση με το εσωτερικό εμβαδόν,
προκαλούν αύξηση του κόστους. xviii
Η μείωση του κόστους οδήγησε τους μελετητές νοσηλευτικών κτιρίων προς το βιομηχανικό τομέα και την
παραγωγή κτιρίων χωρίς παράθυρα που είναι φθηνότερα και κατασκευαστικά και κατά τη λειτουργία τους (σαν
εργοστάσια ή αποθήκες) ή στο σχεδιασμό κτιρίων με πολύ μεγάλο βάθος, που είναι κτίρια με μικρή αναλογία
εξωτερικών τοίχων και στέγης σε σχέση με το εσωτερικό εμβαδό. Και οι δυο παραπάνω προτάσεις, σε διαφορετικό
βαθμό, επιβάλλουν θερμικές, οπτικές, ακουστικές και αναπνευστικές εντάσεις με ποικίλες ψυχολογικές επιπτώσεις
στους χρήστες.
Η δημιουργία ισόρροπου εσωτερικού περιβάλλοντος, κατά τον Goromosov, μπορεί να επιτευχθεί χωρίς τη
χρήση υψηλής τεχνολογίας και μεγάλου κόστους λειτουργίας, αν και ο καλός σχεδιασμός που ικανοποιεί τις
απαιτήσεις των χρηστών, είναι συνήθως, το αποτέλεσμα συνεχών βελτιώσεων και εξελίξεων .xix
Άλλες παράμετροι που επιβάλλουν ομαδοποιήσεις χώρων σε μια ζώνη είναι η κοινή χρησιμοποίηση μηχανολογικών
εγκαταστάσεων, η προσιτότητα στην κυκλοφορία και παροχές, κύρια, στους εσωτερικούς ασθενείς. Και πάλι το πολύ
βαθύ κτίριο (deep plan), εμποδίζει τον ηλιασμό και φωτισμό μεγάλων εσωτερικών επιφανειών και αποστερεί τη θέα
για πολλούς από τους χρήστες.
5.3 Βασικές σχεδιαστικές διαδικασίες
Στο σχεδιασμό νοσηλευτηρίων χρησιμοποιήθηκαν ποικίλες προσεγγίσεις. Ο E.Putsep τις συγκεντρώνει σε δυο
μεγάλες κατηγορίες που τις ονομάζει "βιολογικό σχεδιασμό" (biological design) και βασίζεται στις λειτουργικές
ανάγκες και την ισορροπία ανάμεσα στην οργάνωση του νοσηλευτηρίου και του περιβάλλοντός του και τον
"περίτεχνο σχεδιασμό" (artistic design) που βασίζεται κύρια, σε μορφές, μοντέλα και προαποφασισμένους χώρους.xx
Οι υποστηρικτές του biological design θεωρούν ότι ένα νοσηλευτήριο δεν είναι απλά μια συνάθροιση
τμημάτων και λειτουργιών. Περιλαμβάνει παραμέτρους, μερικές ήδη αναφέρθηκαν, που η κάλυψη των απαιτήσεών
τους, επέκτασης-ομαδοποίησης-διαφοροποίησης-επαναομαδοποίησης-διαχωρισμού, προϋποθέτει ότι στο αρχικό
μοντέλο έχουν προβλεφθεί οι μεταβολές αυτές. Οι μεταβολές όμως δεν μπορούν να προβλεφθούν με ακρίβεια και ο
σχεδιασμός με στόχο τη μελλοντική διαφοροποίηση, απασχολεί ακόμα τους αρχιτέκτονες.
Ο Weeks προτείνει το σχεδιασμό "ανοιχτής απόληξης" (open-ended planning) όπου
α) κάθε λειτουργική ενότητα θα είναι εκτατή ή αντικαταστάσιμη,
β) το μοντέλο κυκλοφορίας -μεταφοράς θα πρέπει να επιτρέπει διεύρυνση, χωρίς να διαταράσσονται οι βασικές
συνδέσεις και
γ) το δομικό σύστημα θα πρέπει να εναρμονίζεται σε όλη την παραπάνω λογική. xxi
Κατά τον Putsep "το μεγαλείο μιας σχεδιαστικής

πρότασης, που έχει συστηματικά επιλύσει κάθε
παράμετρο και κάθε αλληλουχία, φαίνεται ότι
αιωρείται ανάμεσα σε ένα απόλυτο καθορισμό και μια
απόλυτη ελευθερία". Οδηγούμαστε έτσι σε μια μη
τελειωμένη αρχιτεκτονική λύση.
30 Master Plan of York General

Hospital. Επεκτεινόμενο
νοσοκομείο που αναπτύσσει
περίπτερα (pavillions) πάνω σε μια
ραχοκοκαλιά.
Αντίθετα στο artistic planning, οι προαποφασισμένες μορφές οδηγούν σε μια "ολοκληρωμένη αρχιτεκτονική", αφού
είναι φανερό ότι το σχήμα του κτιρίου και γενικά οι προαποφασισμένες μορφολογικές λύσεις, πρέπει να διατηρηθούν
ανεξάρτητα από την ποικιλία και τις ιδιαιτερότητες των λειτουργιών που πρέπει να στεγάσει. Τα νοσηλευτικά κτίρια
είναι, κατά τον McLaughlin «καταφανώς μνημειώδη και συστηματικά, είναι αξιοθαύμαστα σαν γλυπτά μεγάλης
κλίμακας από ό,τι τα κοινά παλιά νοσηλευτήρια, αλλά είναι και λιγότερο χρήσιμα».xxii
Χρησιμοποιήθηκαν ποικίλα σχήματα στο σχεδιασμό νοσηλευτηρίων. Η ταξινόμησή τους σε διάφορες κατηγορίες
σκόπευε στον καθορισμό των πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων που κάθε μορφή επιτρέπει .
α) στην πολλαπλή, μεταβαλλόμενη χρήση των χώρων

β) στην αξιοποίηση της θέσης και του οικοπέδου και
γ) στην επιθυμία δημιουργίας κάποιας αρχιτεκτονικής δήλωσης (statement).
Πέρα από τους παραπάνω παράγοντες το μέγεθος του νοσηλευτηρίου (μικρό: 300-400 κρεβάτια, μεσαίο: 400-700
κρεβάτια, μεγάλο: 700 κρεβάτια και πάνω) επηρεάζει την ευελιξία του κτιρίου. Θεωρείται όμως ότι το σχήμα του
είναι περισσότερο καθοριστικό. Τα σχήματα αυτά ταξινομήθηκαν σύμφωνα με διάφορα κριτήρια. Θεωρώντας το
νοσηλευτικό κτίριο ως ένα περίβλημα των ειδικών ομάδων λειτουργιών που εκφράζει τις εσωτερικές δράσεις όπως
την κυκλοφοριακή λογική, τη συνολική ανάγκη για εκτατότητα των χώρων, την οικονομία καθώς και τις
περιβαλλοντικές συνθήκες, αναγνωρίστηκαν τέσσερις βασικές ομάδες σχημάτων.
31 Τέσσερις ομάδες βασικών

σχημάτων νοσηλευτηρίων. Από
αυτά το (4) περικλείει, νοσοκομεία
που βασίζονται στο βιολογικό
σχεδιασμό'.
Μπορούν επίσης τα χαρακτηριστικά σχήματα

να ταξινομηθούν σύμφωνα με έναν αριθμό
χωρικών ή γεωμετρικών ποιοτήτων και είναι :
1) το σχετικό ύψος, ο αριθμός ορόφων
2) ο βαθμός σύνδεσης και
3) η πυκνότητα.xxiii
32 Ανάλυση τριών κριτηρίων

ταξινόμησης νοσηλευτηρίων
Συγκεντρώνοντας όλα τα χαρακτηριστικά που χρησιμοποιήθηκαν από διάφορους μελετητές (Putsep, Rawlinson,
Green,...) μπορούν να συγκεκριμενοποιηθούν κριτήρια για την αξιολόγηση του κάθε τύπου κτιρίου:
1) Προσαρμογή του κτιρίου σε διάφορα οικόπεδα (μικρά, επικλινή...)
2) Προσαρμογή του κτιρίου για ανάπτυξη σε φάσεις.
3) Ενδεχόμενη μελλοντική επέκταση (μη προσδιοριζόμενη με ακρίβεια).
4) Απλότητα σχεδιασμού, κατασκευής και χρήσης.
5) Οικονομία στο σχεδιασμό, στην κατασκευή και τη χρήση.
6) Ευκολία, στη διακίνηση, κυκλοφορία, επικοινωνία ανθρώπων, υλικών και πληροφορίας.
7) Προσαρμογή στην κάλυψη των διαφόρων λειτουργιών του νοσοκομείου.

Αναλύοντας τους τύπους που κατέγραψε ο Green φαίνεται ότι τα χαμηλά συμπαγή κτίρια προσφέρουν περισσότερα
πλεονεκτήματα από ό,τι τα υπόλοιπα σχήματα και ο τύπος αυτός χρησιμοποιήθηκε εκτενώς (Best-Buy, Lorna Linda
Veterans' Hospital)
33 Έξι βασικά σχήματα νοοοκομεύων 34 Αρχή σχεδιασμού γραμμικού νοσοκομείου 1000

κλινών. Στη μια πλευρά του κύριου άξονα βρίσκονται τα
εξωτερικά ιατρεία.
Αντίθετα, άλλοι μελετητές θεωρούν ότι τα γραμμικού τύπου πιστοποιούν την ευελιξία και την προσαρμοστικότητα
σε μελλοντικές ανάγκες. Η ανεξάρτητη ανάπτυξη των διάφορων τμημάτων που συνδέονται με την κύρια οδό
κυκλοφορίας, επιτρέπει την εύκολη αύξηση του όλου συγκροτήματος με ελάχιστη διαταραχή των υπόλοιπων
λειτουργιών και συστημάτων. Άποψη που μοιάζει μ' αυτή που ακολουθήθηκε από τους Davies, Weeks στο Northwick
Park. Η μορφή αυτή παρουσιάζει προβλήματα διαφορετικά από τα χαμηλά συμπαγή κτίρια. Απαιτεί μεγάλη έκταση
και είναι έτσι απαγορευτική σε αστικές περιοχές. Παράλληλα, η ισχνή σύνδεση συγκεκριμένων χώρων μεταξύ τους
δεν επιτρέπει, τη συχνά απαιτούμενη από τις ιατρικές ανάγκες, συνύπαρξη ειδικοτήτων.
Είναι φανερό, από τα παραπάνω, ότι δύο είναι οι αντιπαρατιθέμενες τάσεις. Η τάση για διερεύνηση νέων
σχεδιαστικών ιδεών με την ελπίδα ότι θα επιλυθούν τα προβλήματα που εμφανίζονται κατά το σχεδιασμό και τη
λειτουργία των νοσηλευτηρίων και η τάση για εξέλιξη μιας ιδέας-μορφής σε ένα αριθμό κατόψεων, που η γνώση
από τα λάθη της προηγούμενης θα οδηγήσουν, την επόμενη, σε καλύτερα αποτελέσματα.
5.3.1 Μεταβλητότητα/ Εκτατότητα
Ένα νοσοκομείο δεν τελειώνει ποτέ οριστικά, παραμένει πάντα ένα «εργοτάξιο». Η αναζήτηση γενικών αρχών
σχεδιασμού έφερε στο προσκήνιο, για πρώτη φορά με τόση ένταση, το ζήτημα της ανάγκης για μεταβλητότητα και
δυνατότητα επέκτασης. Η απαίτηση για αύξηση και αλλαγή προήλθε από την ανάγκη για κάλυψη των αυξήσεων και
μειώσεων στη ζήτηση υπηρεσιών υγείας, των μεταβολών στην οργάνωση, την εισαγωγή νέων τεχνικών και
θεραπευτικών πρακτικών.
Η μελέτη της ομάδας Nuffield εισηγείται την αυτόνομη αύξηση κάθε διακεκριμένου τμήματος, χωρίς να
παρεμποδίζεται η λειτουργία του υπόλοιπου οργανισμού, τονίζοντας παράλληλα τη σημασία της συνέχισης της
λειτουργίας των κύριων δικτύων επικοινωνίας και διακίνησης. Η αύξηση αυτή, βέβαια, δεν μπορεί και δεν χρειάζεται
να είναι ποσοτικά η ίδια για όλα τα τμήματα. Οι μεταβολές που παρατηρήθηκαν κατά τα χρόνια 1960-1972 είναι για
τις νοσηλευτικές μονάδες 20%, για την περιοχή των ιατρικών υπηρεσιών 40%, για τους χώρους εξωτερικών ασθενών
80% και για την ομάδα διάγνωσης και θεραπείας και παροχής γενικότερα ιατρικής τεχνολογίας 110 %. xxiv
Η ποσοστιαία αυτή διακύμανση οφείλεται στις μεταβολές στο ακολουθούμενο μοντέλο νοσηλείας και τις
κοινωνικές ανάγκες (περισσότερα κέντρα υγείας, κέντρα ημέρας...). Η αύξηση των τμημάτων είναι οριακή. Μπορεί
να απαιτηθεί προσθήκη μερικών δωματίων ή στην περίπτωση νοσηλευτικών μονάδων προστίθεται συνήθως μια
νοσηλευτική μονάδα για να αποφεύγεται η αλλοίωση της οργανωτικής της δομής. Η προσθήκη κάποιων χώρων είναι
δυνατή σε περιπτώσεις γραμμικών διατάξεων, ανοιχτής απόληξης (open-ended) που συχνά έχουν χρησιμοποιηθεί .
Oι μεταβολές που παρατηρούνται συνήθως στα νοσοκομεία προκαλούν είτε αλλαγές στο κτίριο είτε στη λειτουργία.
Οι κτιριακές μεταβολές που αφορούν το θέμα τις εργασίας κοστίζουν και γι' αυτό πρέπει να αποφεύγονται ή να
προβλέπονται από τους μελετητές. Οι λειτουργικές αλλαγές μπορούν να επιτευχθούν, αν το κτίριο παρέχει
ικανοποιητικό βαθμό "μεταβλητότητας". xxv Η μεταβλητότητα είναι ένα πρόβλημα πάρα πολύ γνωστό στους
μελετητές νοσηλευτηρίων.
Για να επιτευχθεί ένα εύκαμπτο κτίριο προτάθηκαν διάφορες τεχνικές. Επιχειρήθηκε, από πολλούς, η χρήση
μετακινούμενων διαχωριστικών επιφανειών που αποδείχτηκαν, στην πράξη, μάλλον ακριβές και προβληματικές (π.χ.
μειωμένη ηχομόνωση).
Ένα νοσοκομείο που μελετήθηκε, μέσα από μια τέτοια οπτική ήταν το Greenwich, στο Λονδίνο. Αντικείμενο της
μελέτης ήταν η διερεύνηση των μεθόδων που θα επέτρεπαν την επίτευξη
α) της επέκτασης του χρόνου ζωής του κτιρίου χωρίς να αχρηστεύεται λειτουργικά,
β) της χωρικής οικονομίας χωρίς να θυσιάζεται η μεταβλητότητα,
γ) του αποδεκτού περιβαλλοντικού ελέγχου (θόρυβος, εξαερισμός κτλ.), σε δύσκολα αστικά οικόπεδα
και δ) του παράλληλου ελέγχου των αναγκών των χρηστών και των προτάσεων σε όλη τη διάρκεια της διαδικασίας
προγραμματισμού-σχεδιασμούxxvi.
Κάθε μεταβολή στην κάτοψη ή στη λειτουργία σημαίνει,

επίσης, αλλαγές στις ηλεκτρομηχανολογικές
εγκαταστάσεις. Οι προσπάθειες δημιουργίας μιας
ευέλικτης αρχιτεκτονικής στα νοσοκομεία,
αποδεσμευμένης από τον τεχνικό εξοπλισμό,
εκφράστηκε με την εισαγωγή του "μηχανικού" ορόφου.
O ενδιάμεσος όροφος επιτρέπει τη μεταβολή και
ανάπτυξη των ηλεκτρομηχανολογικών εγκαταστάσεων
και την εύκολη συντήρησή τους.
35 Μηχανικός όροφος, Woodhull Medical Center,New
York.
Η ευκαιρία για εφαρμογή της άποψης του ευρύτερου προγραμματισμού και σχεδιασμού κατά τη φάση του master
plan με τήρηση ταυτόχρονα της αρχής ότι το νοσοκομείο είναι ένας δυναμικός και όχι στατικός οργανισμός, δόθηκε
το 1962 κατά τη δημιουργία του Northwich Park. "Το νοσοκομείο μοιάζει με μια πόλη, είναι πρωταρχικά ένα
αναπτυσσόμενο σύνολο, όχι ένα τελειωμένο κτίριο, και ο σχεδιασμός πρέπει να ξεκινά από τη διερεύνηση των
διακεκριμένων ομάδων χώρων (ζωνών) και των οδών κυκλοφορίας". Την άποψη αυτή εξέφρασαν στο σχεδιασμό
του νοσοκομείου-χωριού Northwich Park oι R.Llewelyn και. J.Weeks. Κάθε τμήμα του νοσηλευτηρίου μοιάζει με
ένα σπίτι σε ένα χωριό που συνδέεται με τον κεντρικό δρόμο. Ο Weeks λέγοντας ότι ένα νοσοκομείο δεν πρέπει να
σχεδιάζεται σαν ένα κτίριο γραφείων αλλά σαν ένα σύνολο διακεκριμένων τμημάτων, όπως ένα χωριό που συντίθεται
από μεμονωμένα διακεκριμένα τμήματα, εκφράζει τη φιλοσοφία του για την ανθρώπινη ταυτότητα που απεικονίζεται
στο Northwick Park Hospital. xxvii
Οι αρχές σχεδιασμού ήταν ότι το νοσοκομείο συντίθεται από αυτοτελή τμήματα που έχουν διαφορετικές
περιβαλλοντικές, κατασκευαστικές και χωρικές ανάγκες για μεταβολή και επέκταση και οι ανάγκες των ανθρώπων
που δουλεύουν στο νοσοκομείο καθρεφτίζονται στο μοντέλο "χωριό" που προσφέρει ποικιλία ενδιαφερόντων. Το
αποτέλεσμα ήταν ένα συγκρότημα από ημιτελή κτίρια, ένα χωριό με διασπαρμένα άδεια οικόπεδα, που ακόμα και
μέχρι πρόσφατα κατασκευάζονταν κτίρια και μεταβάλλονταν οι λειτουργίες των εσωτερικών χώρων.
Ο σχεδιασμός των νοσηλευτηρίων καθορίζεται και από την απαιτούμενη προς κατανάλωση ενέργεια. To
Northwick Park, για παράδειγμα, είναι ένα σπάταλο νοσοκομείο, αλλά δίνει πολλές δυνατότητες επαφής με τον έξω
κόσμο. Οι δύο αυτές παράμετροι βρίσκονται σε αντίθεση ως προς τον καθορισμό της δομής και του σχήματος του
κτιρίου.
Αντίθετα, στη Σουηδία για να διευκολυνθεί η ανάγκη αυτή μεταβλητότητας, υιοθετήθηκε η έννοια των «σχεδίων
ανάπτυξης». Το σχέδιο αυτό αποτελείται από έναν σκελετό, πάνω στον οποίο μπορούν να μελετηθούν διάφορες
εναλλακτικές λύσεις. Ο πρόσθετος χώρος που προβλέπεται συνήθως στα κτίρια νοσοκομείων αποδεικνύεται σύντομα
ανεπαρκής. Απαιτείται επομένως η ανέγερση καινούριων κτιρίων μεγάλου κόστους , τα οποία πολλές φορές δεν
συνδυάζονται επιτυχώς με το παλιό.
Τα σχέδια- σκελετοί αποσκοπούν :
 στη διευκόλυνση επεκτάσεων

 στο λειτουργικό συνδυασμό των διάφορων μονάδων κάθε φάσης
 στην αρμονική σχέση μεταξύ παλιών και νέων κτισμάτων
 στη διεύρυνση των δυνατοτήτων επιλογής κατασκευαστικών μεθόδων.xxviii
Συνοψίζοντας, σήμερα το ζήτημα της ευελιξίας, επί της οποίας έχει γίνει αρκετός πειραματισμός και αρκετές
καινοτόμες χωρικές διατάξεις, σε πολλές περιπτώσεις θεωρείται συνώνυμο με την ασάφεια και την αστάθεια και όχι
με τη δυνατότητα να συντονιστούν διαφορετικοί τύποι λειτουργιών σε ένα μόνο σημείο. Έτσι, έχει αντικατασταθεί
μερικώς από την έννοια της πολλαπλότητας, με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας των υπολογιστών, των
εμπειριών και της έρευνας νέων τύπων χώρων.
5.3.2 Τυποποίηση
Οι ανάγκες και τα κριτήρια που εκφράστηκαν, από την Nightgale και μετά, στο σχεδιασμό των νοσοκομείων έδωσαν
ποικίλα σχεδιαστικά αποτελέσματα. Η σπουδαιότητα όμως των πρώτων ερευνητικών, σχεδιαστικών και
κατασκευαστικών εργασιών έγκειται, στο εύρος των προβλημάτων που εντοπίζουν στο σχεδιασμό και τη σημασία
των αντικειμενικών δεδομένων (που βασίζονται σε μετρήσεις). Σταδιακά επιδιώχτηκε (Ευρώπη - ΗΠΑ) η συνέχιση
της εμπειρίας που αποκτήθηκε από τη μελέτη παλαιότερων κτιρίων στα μεταγενέστερα και η ανάπτυξη
συστηματικών μεθόδων στη διαδικασία συγκέντρωσης πληροφορίας, προγραμματισμού και οργάνωσης.
Μια από τις πρώτες μελέτες μέτρησης της απόδοσης (efficiency study) διεξήχθη από τον W.G. Thompson του
πανεπιστημίου Cornell (1913) και το πρόβλημα που ερευνήθηκε ήταν η αύξηση της δουλειάς των αδελφών-
νοσοκόμων που οφειλόταν στη στροφή προς τα ιδιωτικά δωμάτια. Η επίδραση του σχήματος της κάτοψης στην
απόσταση που διανύουν οι αδελφές (Yale Traffic Index), καθώς και συγκριτικές μελέτες για τη σκοπιμότητα μιας
κεντρικής ή όχι κουζίνας υπήρξαν αντικείμενα μετρήσεων από τους Thompson και Pelletier.xxix
Το κύριο ενδιαφέρον στο σχεδιασμό νοσηλευτηρίων της δεκαετίας του 60, ήταν η παρατηρούμενη διαφορά ανάμεσα
στην αύξηση του κόστους και στην ικανότητα των μηχανικών και κατασκευαστών να παράγουν κτίρια αρκετά
γρήγορα. Στη Βρετανία αναπτύχθηκαν, κατά τον προγραμματισμό-σχεδιασμό του Greenwich Hospital στο Λονδίνο,
μέθοδοι που είχαν ως κύρια επιδίωξη τον έλεγχο του διαχωρισμού που παρουσιάζονταν ανάμεσα στις επιχειρησιακές
και σχεδιαστικές απόψεις και προτάσεις και την ενθάρρυνση της δουλειάς των διεπιστημονικών ομάδων.
To DHSS3 υιοθέτησε μερικές από τις διαδικασίες που ακολουθήθηκαν στο Greenwich Hospital project και
ανέλαβε τη συγκέντρωση και την καταγραφή όλων των επιμέρους χαρακτηριστικών κάθε χώρου,κάθε μηχανήματος,
..., στα πλαίσια του προγράμματος CUBITH. To CUBITH (Coordinated Use of Building Industrialised Techniques
for Hospitals) είναι ένα σύστημα προγραμματισμού, σχεδιασμού και κοστολόγησης.
Παράλληλα με την ανάπτυξη του CUBITH το DHSS σε συνεργασία με το ιδιωτικό γραφείο μελετών Hospital
Design Partnership διερευνούσε απλούστερες μεθόδους προγραμματισμού και σχεδιασμού νοσηλευτηρίων με
μειωμένο κόστος. Αποτέλεσμα αυτής της προσπάθειας ήταν η δημιουργία του γνωστού σαν "Best Buy" Hospital. Η
εμπειρία που αποκτήθηκε από τις παραπάνω μελέτες χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη του συστήματος "Harness",
που θεωρήθηκε ότι είναι ένα σύστημα που θα μπορούσε να εφαρμοστεί στο σχεδιασμό του 70% των μελλοντικών
νοσηλευτηρίωνxxx.
3
DHSS: Department of Health and Social Security. Είναι το βρετανικό Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και διαθέτει άρτια
επανδρωμένη τεχνική υπηρεσία.
36 Greenwich District
General Hospital, DHSS
37 Τυπική σύνθεση των

σταθερών τμημάτων των
νοσοκομείων Harness,
DHSS.
Το σύστημα "Harness" υιοθέτησε σταθερές μεταβλητές για πλάτη και μήκη χώρων
μέσα σε ένα κάναβο 15 x 15 μέτρα που θεωρήθηκε ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες
της πλειονότητας των νοσηλευτικών τμημάτων. Κύρια επιδίωξη του συστήματος
ήταν η τυποποίηση των κατόψεων των τμημάτων έτσι που να προσαρμόζονται σε
μια μέθοδο οικοδόμησης, που αποτελείται από σταθερά εμβαδά, τύπο κατασκευής
και μηχανολογικών εγκαταστάσεων.
Στη συνέχεια, σε ένα μεγάλο βαθμό, το Harness λειτούργησε ως ένα
"εργαλείο" που μετέτρεπε ουδέτερες κατόψεις τμημάτων σε ειδικούς νοσηλευτικούς
χώρους. Αν και μια από τις παραμέτρους του συστήματος θεωρήθηκε η μείωση του
συνολικού κόστους αποδείχτηκε, στην πράξη, ότι ίσχυε το αντίθετο.
Η στροφή, στη Βρετανία, από τα νοσοκομεία "υψηλής τεχνολογίας" προς τη χρήση

τρέχουσας τεχνολογίας που άρχισε με τα Best Buy Hospitals κατά τη δεκαετία του
60, κυριαρχεί, πια, στα νοσοκομεία του τύπου "με πυρήνα" (nucleus), το πρώτο από
τα οποία σχεδιάστηκε για το Maidstone, από τους Powell & Moya και αρχιτέκτονες
του DHSS. Στο σχεδιασμό των Nucleus συμπεριλήφθηκαν τα πλεονεκτήματα των
νοσοκομείων Best Buy και Harness.
Τα Nucleus είναι μικρά με μέγιστό αριθμό κλινών τις 300 και οριακό ύψος τους τρεις ορόφους αν και συνιστώνται
τα διώροφα. Το σύνολο του νοσοκομείου είναι μια σύνθεση ενός πυρήνα σε μορφή σταυρού, που είναι το κύριο
επαναλαμβανόμενο στοιχείο και ενός μη σταθερού ορθογώνιου τοποθετημένου συνήθως στο άκρο της
νοσοκομειακής οδού, που στεγάζει τις βοηθητικές υπηρεσίες. Η ουσιαστικότερη μεταβολή έγκειται στη μείωση των
εμβαδών των χώρων που επικρατούσαν τις τελευταίες δεκαετίες.
To Nucleus δεν είναι μόνο το περίγραμμα ενός συστήματος

σχεδιασμού. Ακολουθείται από ένα φάκελο πληροφοριών
(Green Pack) που διευκρινίζει κάθε μικρολεπτομέρεια,
απαραίτητη στο σχεδιασμό. Θεωρήθηκε ότι με ένα τόσο
λεπτομερές πακέτο πληροφοριών ακόμα και αρχιτέκτονες
άπειροι με το θέμα νοσηλευτήριο, θα μπορούσαν να
καταλήξουν σε μια αξιοπρεπή πρόταση. Βέβαια υπήρξαν
πολλοί ισχυρισμοί από αντίθετους προς τον
προγραμματισμό του Εθνικού Σύστηματος Υγείας των
Βρετανών, ότι η γνώση και ο χειρισμός όλων των
δεδομένων του DHSS είναι χρονοβόρος και απαιτεί από
έμπειρους στο σχεδιασμό νοσηλευτηρίων μελετητές
,δουλειά τεσσάρων ως δώδεκα μηνών, έτσι ώστε να έχουν
πλήρη γνώση της δομής του νοσοκομείου. Αλλά όλοι
συμφωνούν ότι ο χρόνος που απαιτείται για την
ολοκλήρωσή του (απόφαση-σχεδιασμός-λειτουργία) είναι
λιγότερος από το μισό του μέχρι τώρα καταναλισκόμενου 38 Τυπική οργάνωση Nucleus Hospitals, α' φάση
(συνήθως 5 χρόνια). To Nucleus πέτυχε σαφή οφέλη στον ανάπτυξης(μέγιστος αριθμός κλινών 300). Αναπτύσσεται,
τομέα της εξοικονόμησης της ενέργειας. σε δυο ορόφους.
Παράλληλες, περίπου, προσπάθειες με αυτές των Βρετανών έγιναν και στις HΠA. Η διαφοροποίηση έγκειται κυρίως
στην ανάπτυξη υψηλών και τεχνολογικά ακριβών κατασκευών. Το πρόβλημα του σχεδιασμού νοσηλευτηρίων
εκφράστηκε από τον Neergaard (1952) που τόνισε ότι «Τα νοσοκομεία απαιτούν έναν ειδικό τύπο έρευνας του
προγραμματισμού, σχεδιασμού και της κατασκευής τους.... » xxxi
Η γνώση του know-how και του know-how-not είναι εξίσου σημαντική. Αν κάθε καινούριο νοσοκομείο μπορούσε
να αποφύγει τα πολλά λάθη από τα οποία υποφέρουν τα παλιά και υιοθετηθούν μορφές που να λειτουργούν με την
ελάχιστη συντήρηση ή αντικατάσταση, η οικονομία μετριέται σε εκατομμύρια". Ο καταλυτικός παράγοντας στο
σχεδιασμό νοσηλευτηρίων, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, ήταν η ελαχιστοποίηση της σπατάλης και η μεγιστοποίηση του
κέρδους. Αποτέλεσμα αυτών των τάσεων ήταν η ανάπτυξη μεθόδων σχεδιασμού, με τη χρήση ηλεκτρονικού
υπολογιστή (Computer Aided Design), στην επιλογή του σχήματος του κτιρίου, των κατόψεων και των μηχανικών
συστημάτων τροφοδοσίας και διακίνησης. Στόχος ήταν η μείωση του χρόνου κατασκευής και της καταναλισκόμενης
ενέργειας και η ελαχιστοποίηση των αποστάσεων. xxxii
Ο προγραμματισμός και σχεδιασμός νοσηλευτηρίων χαρακτηρίζεται επίσης, από τη δουλειά του Αμερικανού Gordon
Freisen για τη διακίνηση των προμηθειών. Η μέγιστη χρήση ανελκυστήρων, κυλιόμενων ιμάντων, συσκευών
αυτόματης ρίψης υλικού και αγωγών πεπιεσμένου αέρα, μείωσε το μέχρι τότε αναγκαίο αριθμό προσωπικού για την
εξυπηρέτηση του ίδιου αριθμού κλινών. Οι χώροι αποθήκευσης κάθε ορόφου, συγκεντρώθηκαν και έγιναν το σημείο
υποδοχής και διανομής όλων των προμηθειών, αντικαθιστώντας τις επιμέρους αποθηκεύσεις και τους αντίστοιχα
υπεύθυνους υπαλλήλους. Ο Freisen κινήθηκε μέσα σε πλαίσια εκλογίκευσης του συστήματος "νοσηλευτήριο", με
κίνητρο όμως το κέρδος, αξιοποιώντας την υπάρχουσα τεχνολογία.
39 R.E.Thomason's
General Hospital,Texas.
Εμφανίζονται oι σχέσεις
που προκύπτουν με την
ορθολογική οργάνωση του
συστήματος παραλαβή –
διάθεση προμηθειών που
έγινε από τον Gordon
Freisen.
5.3.3 Από τον ανοικτό θάλαμο στα μονόκλινα
Ίσως η χαρακτηριστικότερη μεταβολή στο σχεδιασμό νοσηλευτικών μονάδων να εντοπίζεται στην πορεία από το
μεγάλο ενιαίο ανοιχτό θάλαμο με διάταξη των κλινών σε δύο σειρές, κάθετα προς τα παράθυρα, προς νοσηλευτικές
μονάδες που αποτελούνται από μικρότερες ομάδες κλινών σε διακεκριμένους θαλάμους. Πριν από το 1950
κυριαρχούσε ο σχεδιασμός ανοιχτών θαλάμων (Nightingale). Ένας μεγάλος αριθμός παραγόντων επηρέασε το
σχεδιασμό και τη στροφή προς την ομαδοποίηση των κλινών. Οι παράγοντες αυτοί είναι, η άνεση, και η ιδιωτικότητα
του ασθενή, τα μηχανικά συστήματα διακίνησης των προμηθειών, η χρήση του μηχανικού εξαερισμού, και η
οικονομία σε επιφάνειες και διανυόμενες αποστάσεις.
Η νοσηλευτική μονάδα Nightingale θεωρείται φθηνότερη κατασκευαστικά και επιτρέπει εύκολη
παρακολούθηση των ασθενών. Τα μειονεκτήματά της είναι η δυσκαμψία στην κατανομή των κλινών ανάλογα με το
φύλο των ασθενών (η ανάμειξη ανδρών-γυναικών μέσα στην ίδια νοσηλευτική μονάδα θεωρείται αναγκαία από
νοσηλευτική άποψη), οι υψηλές στάθμες θορύβου του χώρου, η ενοχλητική, άμεση πρόσπτωση των ηλιακών ακτινών
και η έλλειψη ιδιωτικότητας. Το πλεονέκτημα της συνεχούς εποπτείας των ασθενών και του αισθήματος ασφάλειας
και ανακούφισης από τη συνεχή παρουσία του νοσηλευτικού προσωπικού, δεν αντισταθμίζεται από τις μεγάλες
αποστάσεις που διανύουν οι εργαζόμενοι για να διεκπεραιώσουν τη δουλειά τους, αφού οι βοηθητικές εγκαταστάσεις
είναι συγκεντρωμένες στην είσοδο του θαλάμου.
Η άρση αυτών των
μειονεκτημάτων επιχειρήθηκε σε
διάφορα νοσοκομεία με τη μετατροπή
του ενιαίου θαλάμου σε
ομαδοποιημένους χώρους κλινών. Η
εξέλιξη από τον ενιαίο θάλαμο σε έναν
αριθμό θαλάμων με μικρό αριθμό
κλινών που συνιστούν τη νοσηλευτική
μονάδα είχε ως κύριο χαρακτηριστικό
τη διάταξη των κλινών παράλληλα
προς τα ανοίγματα, σε ομάδες
ανοιχτών ή κλειστών δωματίων, με
πόρτες ή χωρίς πόρτες, κατά μήκος
ενός διαδρόμου και με αριθμό
40 St.Charles Hospital, London. Κάτοψη της νοσηλευτικής μονάδας κυμαινόμενο από 2-8 ασθενείς ανά
Addison and Mary πριν κau μετά τον επανασχεδιασμό'. ομάδα και ένα αριθμό μονόκλινων δωματίων.
5.3.4 Η ιδιωτικότητα και το πολύκλινο
Πολλές συζητήσεις στο σχεδιασμό των νοσηλευτηρίων, τα τελευταία χρόνια, δημιούργησαν το ερώτημα της
ιδιωτικότητας των ασθενών. Παράλληλα, με την πρόβλεψη για χώρους κοινωνικής συνεύρεσης πρέπει να
προβλέπονται και γωνιές όπου ένα άτομο ή ακόμα και μια μικρή ομάδα μπορούν να κάτσουν ήσυχα και άνετα. Επίσης
επαρκής ησυχία, άνεση και ανεξαρτησία πρέπει να παρέχεται στα δωμάτια των ασθενών. Μεγάλοι «πολυχώροι»
εξυπηρετούν μεν μεγάλο αριθμό ατόμων, αλλά ο χρήστης δεν μπορεί να ασχοληθεί με μια ατομική δραστηριότητα
χωρίς να αισθάνεται εκτεθειμένος σε αδιάκριτα βλέμματα .Μια άρτια σχεδιασμένη νοσηλευτική μονάδα διευκολύνει
τις προσπάθειες του προσωπικού να παρέχουν περίθαλψη και τις προσπάθειες των κατοίκων της να είναι
ανεξάρτητοι.
Όπως και σε άλλα είδη κτιρίων και κυρίως στην κατοικία, ο βαθμός ιδιωτικότητας του χώρου είναι συνάρτηση
κοινωνικοοικονομικών παραμέτρων. Σε κοινωνίες με άφθονους πόρους που χαρακτηρίζονται από όλο και
περισσότερη προστασία της ιδιωτικής ζωής αυξάνεται και η εξατομίκευση των παρεχόμενων υπηρεσιών στα
νοσηλευτήρια. Πολλοί θεωρούν, λόγου χάρη οι Αμερικανοί, ότι η παροχή της μέγιστης δυνατής ιδιωτικότητας
επιβάλλεται, εφόσον οι ασθενείς είναι σε θέση να καλύψουν το κόστος. Ο παράγοντας όμως του κόστους προκαλεί,
αυτόματα, κατηγοριοποίηση των ασθενών ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση και κατά συνέπεια κατά
κοινωνική τάξη.
Το πρόβλημα της ιδιωτικότητας είναι ακόμα ανοιχτό και οι διάφορες απόψεις αντικρούουν η μια την άλλη. Και δεν
έχουν καθοριστεί οι προτιμήσεις των ασθενών για ιδιωτικότητα ή όχι. Η νοσηλευτική μονάδα, όπως ήδη αναφέρθηκε,
πρέπει, πρωταρχικά, να επιτρέπει τη μέγιστη δυνατή επιτήρηση - παρακολούθηση του ασθενή, παράμετρος που
έρχεται σε σαφή αντίθεση με την ιδιωτικότητα. Ξεκινώντας από την παραπάνω αρχή η Nightingale, προτίμησε την
τοποθέτηση 40 ασθενών σε ένα μεγάλο θάλαμο, παρά τη διασπορά τους σε δέκα τετράκλινους.
Αντίθετα η θεώρηση του νοσοκομείου σαν ξενοδοχείο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Για τον απλό λόγο
ότι η παραμονή στο ξενοδοχείο γίνεται με προσωπική επιλογή ενώ αντίθετα η εισαγωγή στο νοσοκομείο είναι
υποχρεωτική και συχνά χωρίς πολλά περιθώρια επιλογής. Στον ασθενή δίνεται ότι είναι διαθέσιμο τη στιγμή της
ζήτησης, που στην πλειονότητα είναι ένα κρεβάτι σε πολύκλινο θάλαμο. Ο βέλτιστος αριθμός ασθενών ανά θάλαμο
συζητείται ακόμα. Στην προσπάθεια εξεύρεσης κριτηρίων για τη χρήση μονόκλινων δωματίων η ομάδα Nuffield
απευθύνθηκε σε άτομα ποικίλων ειδικοτήτων υπεύθυνων για τη λειτουργία νοσηλευτικών μονάδων.xxxiii Η ερώτηση
που τέθηκε ήταν "με βάση ποιες ιατρικές και νοσηλευτικές ανάγκες θα τοποθετούσαν ασθενείς σε μονόκλινα
δωμάτια".
Οι απαντήσεις που δόθηκαν ομαδοποιήθηκαν στις παρακάτω πέντε κατηγορίες:
α) ασθενείς που θεωρούνται ύποπτοι για μετάδοση ασθενειών σε άλλους,
β) ασθενείς ιδιαίτερα ευαίσθητοι σε μολύνσεις και επηρεασμούς,
γ) βαριά άρρωστα άτομα και ετοιμοθάνατοι,
δ) ασθενείς που ενοχλούν και αναστατώνουν τους υπόλοιπους και
ε) ασθενείς που χρειάζονται ειδική φροντίδα και ειδική παρακολούθηση.
Οι παράμετροι του κοινωνικού κύρους ή της μεγάλης άνεσης δε λαμβάνονται υπόψη .
Στα γενικά νοσοκομεία, σύμφωνα με τα βρετανικά πρότυπα, το 25% του συνολικού αριθμού κλινών διατίθενται σε
μονόκλινα. Στα μονόκλινα είναι δύσκολη η ισορροπία του αντικρουόμενου δίπολου ιδιωτικότητας-παρακολούθησης.
Η χαλαρή παρακολούθηση που προέρχεται από μείωση του προσωπικού για οικονομικούς λόγους επιφέρει, συχνά,
τραγικές ευθύνες στο νοσηλευτήριο. Το κόστος του μονόκλινου δε μετριέται μόνο μέσα από οικονομικές και
νοσηλευτικές παραμέτρους. Υπεισέρχονται και ψυχολογικοί παράμετροι όπως αυτές της ασφάλειας και της
μοναξιάς. Η στροφή προς το δίκλινο είναι απλά μια ενδιάμεση λύση που στόχο έχει την επίλυση των παραπάνω
αναφερθέντων προβλημάτων. Μειώνει παράλληλα το μήκος του διαδρόμου που όπως παρατηρεί η Rosenfield,
δημιουργεί περισσότερα προβλήματα στο νοσηλευτικό προσωπικό.xxxiv
Κατά κύριο λόγο σήμερα, προτάσσεται η επιθυμία για ιδιωτικότητα του ασθενή και προσδιορίζεται το μονόκλινο ως
χώρος παροχής σύγχρονης θεραπευτικής αγωγής σε ένα οικιακό περιβάλλον, όπου ο ασθενής αντιμετωπίζεται ως
μια ξεχωριστή οντότητα και όχι ως ένα ιατρικό περιστατικό όμοιο με τόσα άλλα. xxxv Η παράμετρος αυτή συζητείται
και έχει ενδιαφέρον όταν η πλειονότητα των αναγκών μιας χώρας σε νοσηλευτικά κρεβάτια έχει, γενικά, καλυφτεί
και αναζητείται μια, όλο και μεγαλύτερη, ποιότητα. Η όλη συζήτηση βέβαια για την ιδιωτικότητα, ημι-ιδιωτικότητα
κτλ. είναι, όπως ήδη αναφέρθηκε, συνάρτηση του ποιος πληρώνει.
Συνοψίζοντας, παρακάτω παρατίθενται συγκεκριμένες προτάσεις που προκύπτουν από συμπεράσματα μελετών και
σχετίζονται με την διατήρηση του ατομικού δικαιώματος για ιδιωτικότητα, επιλογή και έλεγχο.
1) Οι ασθενείς που έχουν καθορισμένο ιδιωτικό χώρο, όπως ιδιωτικά υπνοδωμάτια, τείνουν να
κοινωνικοποιούνται πιο εύκολα.
2) Αν δεν υπάρχει δυνατότητα για εξ ολοκλήρου ιδιωτικά δωμάτια, πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο
ιδιωτικοποιημένα γίνεται.
3) Οι χώροι συγκέντρωσης που αρθρώνονται σε διαδρόμους κύριας κυκλοφορίας χρησιμοποιούνται
περισσότερο από τους πιο απομακρυσμένους χώρους.
4) Η διαμόρφωση πολλών μικρότερων χώρων εστίασης είναι προτιμότερη από την ύπαρξη ενός μεγάλου χώρου
, αφού σ’ αυτόν χάνεται η ανθρώπινη κλίμακα λόγω μεγέθους , ενώ οι πρώτοι είναι πιο ήσυχοι και έχουν πιο
οικείο χαρακτήρα.
5) Η οργάνωση των δωματίων διαμονής γύρω από ένα κέντρο εξαλείφει τους διαδρόμους, κάνει τις αποστάσεις
μικρότερες και δίνει την αίσθηση ύπαρξης ενός χώρου για συγκέντρωση.
6) Η διάσπαση των μεγάλων χώρων διημέρευσης και των καθιστικών δημιουργεί πολλές εκτονώσεις και
διαφορετικές οπτικές του χώρου, ώστε οι ασθενείς να μπορούν να αλλάζουν παραστάσεις.
5.4 Η διεπιστημονική ομάδα προγραμματισμού – σχεδιασμού
Ο προγραμματισμός και σχεδιασμός, ιδιαίτερα, των σύνθετων κτιρίων εμπλέκει, απαραίτητα, περισσότερες από μια
ομάδες ειδικοτήτων. Προγραμματίζοντας και σχεδιάζοντας με προϋπόθεση τη μεταβλητότητα, αυξάνεται η ανάγκη
για βαθύτερη γνώση των αναγκών των χρηστών. Η αντιμετώπιση του προβλήματος, επιχειρήθηκε μέσα από δύο
οπτικές. Η μια βασίζεται στη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία αυτών που καθημερινά εργάζονται μέσα στις
εγκαταστάσεις υγείας ή ασχολούνται με το σχεδιασμό-προγραμματισμό τουςxxxvi. Η άλλη βασίζεται στην
πληροφορία και τη γνώση που προσφέρουν επιστήμες που βρίσκονται έξω από τους παραπάνω αναφερθέντες
χώρους, με το σκεπτικό ότι οι σχετιζόμενοι, με οποιοδήποτε τρόπο, με τα νοσηλευτήρια συνδέονται τόσο στενά με
τα προβλήματά τους, που δυσκολεύονται να τα αντιμετωπίσουν με ουδετερότητα. Τίποτα, όμως δεν εμποδίζει τις
δύο αυτές προσεγγίσεις να δουλεύουν συμπληρωματικά έτσι που να επιτυγχάνεται ή απαραίτητη ισορροπία ανάμεσά
τους. Άλλοι θεωρούν ότι η συμμετοχή γιατρών, νοσοκόμων και διοικητικών με την άμεση εμπειρία τους από τη
συμμετοχή τους στη λειτουργία υπηρεσιών και εγκαταστάσεων υγείας είναι υπεραρκετή.
41 Η διεπιστημονική ομάδα προγραμματισμού-

σχεδιασμού ως ο πυρήνας επικοινωνίας ανάμεσα
στους χρήστες και την ομάδα σχεδιασμού.
5.5 Η φιλοσοφία Planetree
Το Planetree Model Hospital project στο San Francisco στα μέσα της δεκαετίας του ’80 ήταν μια μεγάλη καινοτομία
όσον αφορά στον τρόπο που αντιμετωπίζει τον ασθενή με σεβασμό.
Tα εννέα στοιχεία της περίθαλψης Planetree

1) H σημασία της αλληλεπίδρασης των ανθρώπων
2) Η ενημέρωση διαφορετικών πληθυσμών
3) Η σημασία της συμμετοχής οικογένειας και φίλων
4) Διατροφή
5) Πνευματικότητα
6) Ανθρώπινη σωματική επαφή
7) Θεραπευτικές τέχνες
8) Εισαγωγή συμπληρωματικών και εναλλακτικών πρακτικών στη συμβατική περίθαλψη
9) Θεραπευτικά περιβάλλοντα ( σχεδιασμός που ευνοεί την υγεία, ψυχική και σωματική)xxxvii
Σύμφωνα με την οργάνωση Planetree αποστολή τους είναι να βοηθήσουν τα νοσοκομεία να παρέχουν
εξατομικευμένη, ανθρωπιστική, με επίκεντρο τον ασθενή υγειονομική περίθαλψη, σε ένα θεραπευτικό περιβάλλον.
Επίσης στόχος τους είναι η χειραφέτηση του ασθενή ώστε να εμπλέκεται ενεργά στις αποφάσεις που επηρεάζουν την
περίθαλψή του και την ευημερία του, μέσω της ενημέρωσης, και να έχουν ηγετικό ρόλο στις προσπάθειες βελτίωσης
της υγείας στις κοινότητες που εξυπηρετούν. xxxviii
5.6 Εξανθρωπισμός των χώρων υγείας μέσω σχεδιασμού
Πολλοί μίλησαν για τη δημιουργία συνθηκών ανθρωπιάς στα νοσοκομεία. Λύσεις προσπάθησαν να βρεθούν αλλά
ίσως παραμένουν λίγο επιφανειακές. Τα ζωηρά διακοσμητικά στοιχεία- πίνακες, χρώματα , έπιπλα- τα φυτά, τα
λουλούδια και άλλα που αναλύονται σε επόμενα κεφάλαια, βελτιώνουν την κατάσταση δεν λύνουν όμως το
πρόβλημα. Η πιο αποτελεσματική και άμεση λύση ,που προτείνει ο αρχιτέκτονας Θύμιος Παπαγιάννης σε ομιλία του
είναι με την βοήθεια των οργανωτικών και τεχνολογικών μέσων να διασπαστεί ο όγκος του νοσοκομειακού κτιρίου
του μέλλοντος.xxxix
Το ενιαίο κτιριακό συγκρότημα να δώσει τη θέση του σε ένα πλέγμα υπηρεσιών και εγκαταστάσεων ορθολογικά
κατανεμημένων μέσα στην περιοχή μελέτης , που να συνδέονται μεταξύ τους. Οι εγκαταστάσεις θα ξεκινούν από το
κέντρο υγείας κάθε γειτονιάς και κλιμακωτά προχωρούν μέχρι τα κεντρικά με τον πιο βαρύ εξοπλισμό. Κατά μήκος
του πλέγματος θα μεταδίδονται οι πληροφορίες μέσω της τεχνολογίας, έτσι ο ασθενής θα έρχεται σε επαφή με το
πλησιέστερο σημείο του πλέγματος και από κει ανάλογα με την διάγνωση θα μετακινείται. Φυσικά θα ήταν
εξαιρετικά ενδιαφέρον οι κτιριακές εγκαταστάσεις να μπορούσαν να έχουν ένα ενιαίο αρχιτεκτονικό χαρακτήρα και
ύφος, ώστε το κοινό να εξοικειωθεί με τις υπηρεσίες υγείας.
Τα πλεονεκτήματα που εντοπίζονται στην συγκεκριμένη διάσπαση είναι τα εξής:
 Το νοσοκομείο θα έρθει πιο κοντά στο κοινό, γεγονός που θα παίζει μεγάλο ρόλο στην προληπτική αγωγή.
 Θα μειωθεί ο κτιριακός όγκος και η πολυπλοκότητα των εγκαταστάσεων. Η κλίμακα των κτιρίων θα είναι
πιο ανθρώπινη τόσο για τους ασθενείς, όσο και για τους εργαζόμενους.
 Η συχνή επαφή του κατοίκου με την τοπική μονάδα υγείας θα προκαλέσει βαθμιαία εξοικείωση και
δημιουργία προσωπικών επαφών με τις υπηρεσίες δημόσιας υγείας, γεγονός που θα κάνει το νοσοκομείο πιο
ανθρώπινο.
ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ
6.1 Σχεδιασμός που επιτρέπει την ανάληψη πρωτοβουλιών από το χρήστη
Παρακάτω αναφέρονται κάποια παραδείγματα σχεδιασμού που κάνουν το χώρο πιο οικείο στον χρήστη , εφόσον
δίνουν ελευθερίες σχετικά με διάφορες δραστηριότητες και επομένως μειώνουν το στρες:
1) Σχεδιασμός χώρου που επιτρέπει στους νοσηλευόμενους να ασχοληθούν με τα ενδιαφέροντά τους και να
ξεχαστούν λίγο από τη θεραπεία και την ασθένεια
2) Ελεγχόμενη θερμοκρασία δωματίων για ασθενείς που υποβάλλονται σε εγχειρήσεις ή αιμοκάθαρση και
είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι
3) Ελεγχόμενη ένταση φωτισμού
4) Πρόβλεψη χώρων διαλείμματος για το προσωπικό
5) Ύπαρξη περιοχών εργασίας που είναι προσβάσιμες και από τους ασθενείς, χωρίς όμως αυτό να προκαλεί
θόρυβο στην περιοχή των δωματίων.
6.2 Φιλόξενος σχεδιασμός για κοινόχρηστους χώρους

Τα τελευταία χρόνια, ειδικά οι εγκαταστάσεις μακροχρόνιας νοσηλείας, έχουν αρχίσει να αποκλίνουν από τα
παραδοσιακά μοντέλα. Όπως γνωρίζουμε τα συμβατικά μοντέλα προτείνουν απομόνωση των ασθενών, σήμερα όμως
θεωρείται πιο σωστό ένα πρόγραμμα που ενθαρρύνει τη συμμετοχή και τη δραστηριοποίηση των νοσηλευομένων.
Η ενθάρρυνση πνευματικών, κοινωνικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων θέτει ειδικούς στόχους για τους
διαχειριστές και τους σχεδιαστές των νοσηλευτικών χώρων. H περίθαλψη στην οποία οι ασθενείς αισθάνονται μέλη
μιας κοινότητας που ενδιαφέρεται γι’ αυτούς είναι πάντα πιο αποτελεσματική. Το ζητούμενο για να επιτευχθούν τα
παραπάνω είναι η ενθάρρυνση της κοινωνικής εφευρετικότητας και της ευφάνταστης αρχιτεκτονικής.
Ωστόσο, ως επί το πλείστον οι λιγότερο καλοσχεδιασμένοι χώροι στις νοσηλευτικές κοινότητες είναι οι
κοινόχρηστοι. Οι περισσότεροι σχεδιαστές δίνουν ιδιαίτερη προσοχή στα ιδιωτικά δωμάτια των ασθενών, στις
νοσηλευτικές μονάδες, στους χώρους άθλησης και στα εστιατόρια. Οι χώροι όμως που καλλιεργούν την αίσθηση
συντροφικότητας και είναι φορτισμένοι με πολλά συναισθήματα είναι οι χώροι αναμονής και τα καθιστικά.
Οι χώροι αναμονής αναβαθμίζονται, καθώς εξοπλίζονται με πολλά και διαφορετικά καθίσματα, που
εξυπηρετούν και προσφέρουν άνεση σε όλους. Επίσης πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη καθισμάτων για άτομα
υπέρβαρα.. Διάφορες μελέτες ερευνούν το πώς οι διατάξεις των επίπλων και των δωματίων επηρεάζουν τα επίπεδα
κοινωνικής αλληλεπίδρασης μεταξύ των ασθενών. Για παράδειγμα, μελέτες χώρων διημέρευσης και καθιστικών
οδήγησαν στο συμπέρασμα πως η κοινωνική αλληλεπίδραση μειώνεται όταν τα καθίσματα είναι τοποθετημένα σε
παράθεση , στην περίμετρο του χώρου. Επίσης τα σταθερά και βαριά έπιπλα αποτρέπουν την κοινωνική
αλληλεπίδραση. Η καλύτερη και πιο αποδοτική λύση όσον αφορά την κοινωνική συναναστροφή είναι ο ευέλικτος
σχεδιασμός με έπιπλα που μετακινούνται εύκολα και διατάσσονται σε μικρές ομάδες.
42 Άποψη κεντρικού χώρου αναμονής Εξωτερικών Ιατρείων (2010)

του Νοσοκομείου Ντειβεντερ στην Ολλανδία 43 Άποψη χώρου αναμονής Εξωτερικών
ασθενών του τμήματος Ειδικών ιατρικών
εξετάσεων (ισόγειο), Πανεπιστημιακό
νοσοκομειακό κέντρο Βαρκελώνης
Ωστόσο κάποιες «οδηγίες» σχετικά με το σχεδιασμό των κοινόχρηστων χώρων συγκεντρώθηκαν παρακάτω :
1) Οι κοινόχρηστοι χώροι πρέπει να σχεδιάζονται και για ατομική και για ομαδική δραστηριότητα, ώστε ο
ασθενής ανάλογα με την ψυχολογική του κατάσταση ναι μπορεί να επιλέξει.
2) Επίσης δεν αρκεί να σχεδιάζονται οι χώροι μόνο για διάδραση, εφόσον η συμμετοχή δεν είναι απόλυτη. Οι
νοσηλευόμενοι πρέπει να μπορούν να επιλέξουν το επίπεδο συμμετοχής που επιθυμούν, σε κάποιες
περιπτώσεις ακόμα και να παραμείνουν παθητικοί.
3) Καλό είναι ενδιάμεσα από προορισμούς ρουτίνας να έχει τη δυνατότητα κανείς να βρει κοινόχρηστους
χώρους.
4) Ο σχεδιασμός πρέπει να ενθαρρύνει τη συνέχιση των καθημερινών δραστηριοτήτων ( απασχόληση με κάποιο

χόμπι, βόλτα στον υπαίθριο χώρο, κοινωνικές συναναστροφές κ.ά.)
5) Ο σχεδιασμός πρέπει να επιτρέπει την οπτική επαφή στους περισσότερους χώρους, εκτός από αυτούς στους
οποίους πρέπει να προστατεύεται η ιδιωτικότητα.
6) Οι κοινόχρηστες περιοχές πρέπει να είναι διάσπαρτες, ώστε να ενθαρρύνουν τους ασθενείς να περνούν
μπροστά από άλλα διαμερίσματα και να διασχίζουν την κοινότητα.
6.3 Χώροι κίνησης, διάδρομοι, γέφυρες, ράμπες
Οι χώροι κυκλοφορίας- διάδρομοι, σκάλες, ράμπες, γέφυρες – δεν είναι απλά «λωρίδες κυκλοφορίας». Αποτελούν
χώρους συνάντησης.
Οι κανονισμοί που αφορούν τα κτίρια υγείας και οι οικονομικοί περιορισμοί επηρεάζουν το σχεδιασμό. Συνήθως, η
κυκλοφορία διοχετεύεται σε διαδρόμους που αποκλείουν την επαφή με το έξω, όπως σήραγγες, αντί να ρέει μέσα
από ευρύτερους χώρους, όπως πλατείες. Οι ανοιχτοί χώροι σε μια νοσηλευτική εγκατάσταση είναι εξίσου σημαντικοί
με τις υπαίθριες διαμορφώσεις σε μια πόλη.xl
H κυκλοφορία πάντα ανταγωνίζεται την ιδιωτικότητα. Εάν δεν ήταν απαραίτητο να προστατεύονται οι κάτοικοι σε
μια σειρά δωματίων από την εξωτερική κίνηση, η εύκολη κυκλοφορία θα ήταν δυνατή εάν απλά άνοιγαν οι
διαχωριστικοί τοίχοι, ανεμπόδιστα ώστε οι άνθρωποι να κινούνται. Η ανάγκη για διατήρηση της ιδιωτικότητας αλλά
και παράλληλη διευκόλυνση της κυκλοφορίας οδηγεί σε διαδρόμους και πόρτες. Για λόγους οικονομίας συναντάμε
δωμάτια και στις δύο πλευρές του διαδρόμου. Στις περιοχές των δωματίων κυριαρχεί η ιδιωτικότητα, γεγονός που
μπορεί να οδηγήσει στο να φανεί ο δημόσιος χώρος απρόσωπος και ακατάλληλος για κοινωνικότητα.
Αρκετές εναλλακτικές λύσεις για το σχεδιασμό του διαδρόμου έχουν προκύψει κατά καιρούς: παραλλαγές στο
μέγεθος, στο σχήμα, στις γωνίες, στα ύψη, και στις οπτικές φυγές, μπορούν να δημιουργήσουν καλύτερο χώρο
κυκλοφορίας. Σε κάθε περίπτωση οι διάδρομοι δεν πρέπει να έχουν μεγάλο μήκος και παράλληλα κρίνεται σκόπιμο
να έχουν παράθυρα.
Μια γέφυρα πάνω από το αίθριο ή μεταξύ κτιρίων δεν είναι απλώς μια διαδρομή. Μπορεί να αποτελέσει μια υπέροχη
εμπειρία, και μια αλλαγή παραστάσεων. Αυτό προϋποθέτει όμως ότι ξεκινά και καταλήγει σε σημαντικούς χώρους ,
όχι απλώς σε έναν ακόμα διάδρομο. Η θέα από τις γέφυρες, σε κήπους ή στο τοπίο, είναι το ζητούμενο, ειδικά αν
είναι κατασκευασμένες έτσι ώστε οι πεζοί να μπορούν να κάνουν επάνω μια μικρή στάση και τα άτομα με αναπηρίες
να έχουν ανεμπόδιστη θέα. Ομάδες ατόμων πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να συγκεντρώνονται σε ένα χώρο με
καθιστικό για να απολαύσουν τη φύση ή μια ομαδική δραστηριότητα.
44 Απεικόνιση τρισδιάστατου μοντέλου , Proton Therapy Centre

προηγμένης θεραπείας του καρκίνου στο Aarhus , της Δανίας 44 Άποψη Διαδρόμου στο Nicu
Καμία άλλη περιοχή μέσα σε ένα κτίριο δεν έχει την δυνατότητα των χώρων κυκλοφορίας ώστε να δεχτεί αλλαγές. .
Ένας ανατολικός διάδρομος μπορεί να είναι χώρος περιπάτου στο πρωινό ευεργετικό φως του ήλιου, ενώ μια ήσυχη,
φωτεινή εσοχή μπορεί να είναι τόπος συγκέντρωσης ασθενών για χαλάρωση και κοινωνική επαφή.
6.4 Φωτισμός
Ο φωτισμός είναι το πιο σημαντικό στοιχείο ενός εσωτερικού χώρου. Η έκθεση σε φως είναι ζωτική για τον άνθρωπο
και ικανή να επισπεύσει τη θεραπεία, συμβάλλοντας στην παραγωγή κατάλληλων ορμονών και βιταμινών.xli H
επαρκής έκθεση σε φυσικό φως είναι ουσιώδης για την υγεία και τη ρύθμιση του κιρκάδιου ρυθμού 4. Μάλιστα ο
νευροεπιστήμονας Richard Wurtman αναφέρει ότι «το φως είναι η πιο σημαντική περιβαλλοντική εισαγόμενη δύναμη
μετά το φαγητό, στον έλεγχο της σωματικής λειτουργίας»xlii
Oι διαταραχές του κιρκαδιανού κύκλου προκαλούν βραχυπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα συμπτώματα κούρασης,
αυπνίας και αποπροσανατολισμού, ενώ και άλλες σοβαρές παθήσεις (διπολική διαταραχή- μανιοκατάθλιψη) που
αναφέρονται σε επαναλαμβανόμενες διαταραχές της διάθεσης συνδέονται με την ανώμαλη ή παθολογική λειτουργία
του κιρκαδιανού συστήματος. xliii
Σύμφωνα με έρευνες που έγιναν σε χώρους νοσηλείας, οι ασθενείς που βρίσκονται σε δωμάτια, στα οποία εισέρχεται
το φως του ήλιου, έχουν λιγότερο άγχος. Επιπλέον, μειώνεται η διάρκεια της παραμονής τους μιας και θεραπεύονται
πιο γρήγορα. xliv Παράλληλα, τα μέλη του προσωπικού που εκτίθενται περισσότερο στο φυσικό φως του ήλιου
κουράζονται λιγότερο και παραμένουν συγκεντρωμένοι στη δουλειά τους. xlv
Tα μεγάλα κτίρια σήμερα έχουν έναν ευφάνταστο σχεδιασμό ώστε να διαχέεται το φυσικό φως στο εσωτερικό τους.
Κάθε δωμάτιο που φιλοξενεί ανθρώπους πρέπει να έχει φυσικό φωτισμό. Αυτό θέτει μια πρόκληση για τα μεγάλα
κτίρια, που απλώνονται οριζοντίως, όταν αυτό επιβάλλεται από το εκάστοτε πολιτιστικό πλαίσιο ή τους όρους
δόμησης.
4
είναι μια οποιαδήποτε βιολογική διαδικασία που παρουσιάζει ενδογενή περιοδική μεταβολή στη διάρκεια ενός 24ώρου. Αυτός ο
ρυθμός ορίζεται από ένα κιρκάδιο ρολόι κι έχει παρατηρηθεί σε πολλούς ζωντανούς οργανισμούς εκ των οποίων και ο άνθρωπος.
Παρόλο που οι κιρκάδιοι ρυθμοί είναι ενδογενείς, προσαρμόζονται στο τοπικό περιβάλλον από εξωγενείς παράγοντες, πιο σημαντικός
από τους οποίους είναι το φως της ημέρας.
6.4.1 Είδη φωτισμού
Ο φωτισμός διακρίνεται σε δύο είδη:

τον φυσικό φωτισμό κατά τη διάρκεια της μέρας, που οφείλεται στο ηλιακό φως και
τον τεχνητό φωτισμό που χρησιμοποιείται συμπληρωματικά την ημέρα και υποχρεωτικά τη νύχτα.
Ο φυσικός φωτισμός, συνδυάζοντας θέα, φως, δυνατότητα αερισμού, αξιοποίηση και ρύθμιση της εισερχόμενης
ηλιακής ακτινοβολίας, επιτυγχάνει την οπτική άνεση στο εσωτερικό του κτιρίου και την γενική βελτίωση των
συνθηκών διαβίωσης. Κατά το σχεδιασμό των συστημάτων φυσικού φωτισμού έχει ιδιαίτερη σημασία να καλυφθούν
οι ανάγκες σε φωτισμό όσο το δυνατόν καλύτερα από το φυσικό φως. xlvi Ένας καλός σχεδιασμός εγκαταστάσεων
φωτισμού είναι τέχνη για το κάθε κτίριο, και λίγο παραπάνω για τα νοσοκομεία.
Ο τεχνητός φωτισμός πρέπει να καλύπτει τις

φυσιολογικές απαιτήσεις του ατόμου και να
δημιουργεί ψυχολογικά ευχάριστο περιβάλλον. Ένας
υπερφωτισμένος χώρος είναι το ίδιο προβληματικός
με έναν ελλειπτικά φωτισμένο. Δεν επαρκεί μόνο η
ικανοποιητική ποσότητα, αλλά απαιτείται και υψηλή
ποιότητα φωτισμού. Το έμμεσο φως θα πρέπει να
χρησιμοποιείται σε όλους τους χώρους που οι
ασθενείς αναπαύονται ή είναι ξαπλωμένοι ,δηλαδή
45 υπερφωτισμός δωματίου από σε θαλάμους ασθενών, αίθουσες χειρουργείων και
άμεσο ηλιακό φως. Απεικόνιση εντατικής θεραπείας.
από πρόταση για το διαγωνισμό Υπάρχουν διάφορες πηγές έμμεσου φωτός,
Νέο Νοσοκομείο "Südspidol" από ένα γραμμικό φωτεινό πέτασμα που τρέχει
περιμετρικά κατά μήκος του διαδρόμου, μέχρι εσοχές με κρυφό φωτισμό ή 46 κρυφός φωτισμός σε
εντοιχισμένα φωτιστικά με ανακλαστήρες που κατευθύνουν το φως και το διαχέουν. διάδρομο στο Dubai Mall
Tα φωτιστικά αυτά επιτυγχάνουν έναν ατμοσφαιρικό φωτισμό ( γενικός φωτισμός) Medical Centre
στα δωμάτια θεραπείας του τμήματος επειγόντων περιστατικών, στις μονάδες
διαγνωστικής απεικόνισης, και τα δωμάτια των ασθενών που φωτίζονται παράλληλα και από τα φώτα εξέτασης. Tα
συνηθισμένα φωτιστικά φθορισμού με πρισματικό ακρυλικό φακό έχουν γίνει σήμα κατατεθέν σε χώρους όπως το
νοσοκομείο, αλλά πρέπει να χρησιμοποιούνται σε δευτερεύοντες και βοηθητικούς χώρους.
Ο φωτισμός σε έναν εσωτερικό χώρο πρέπει να ικανοποιεί τρείς λειτουργίες:
 Να εξασφαλίζει την ασφάλεια των χρηστών κάνοντας ορατούς τους πιθανούς κινδύνους.
 Να διευκολύνει την διεξαγωγή των εργασιών κάνοντας ευδιάκριτες τις διάφορες λεπτομέρειες
 Να δημιουργεί κατάλληλο οπτικό περιβάλλον δίνοντας έμφαση σε διαφορετικές επιφάνειες και αντικείμενα
στον εσωτερικό χώρο. xlvii
6.4.2 Επιδράσεις του φωτός στους ασθενείς και το προσωπικό
Αρκετές έρευνες έχουν γίνει σχετικά με το φως και την υγεία και έχει αποδειχθεί πως το φυσικό φως επιδρά θετικά
στην υγεία του ανθρώπου, αλλά και στον πόνο, στην εξάλειψη της κατάθλιψης , στη μείωση του άγχους και του
χρόνου νοσηλείας. Οι χώροι με απευθείας φυσικό φως είναι σαφώς καλύτεροι. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που οι
νοσηλευόμενοι ανταποκρίνονται αρνητικά στη συνεχή έκθεση σε ηλιακό φως.
Παρακάτω αναφέρονται ορισμένα συμπεράσματα που προέκυψαν από τις έρευνες:
 Οι ασθενείς ψυχιατρικών κλινικών που νοσηλεύτηκαν σε ηλιόλουστα δωμάτια έμειναν λιγότερες μέρες και η
θεραπεία τους ήταν πιο αποτελεσματική.
 Οι τραπεζαρίες με καλό φυσικό φωτισμό αυξάνουν την όρεξη των ασθενών για λήψη τροφής και βελτιώνουν τα
θρεπτικά τους επίπεδα.
 Ο ίκτερος των νεογνών μειώνεται, εφόσον έχουν πρόσβαση στο φως του ήλιου
 Σύμφωνα με τους Clare Cooper Marcus και Μarni Barnes το 25 % των ασθενών που ρωτήθηκαν για το φως της
ημέρας, υποστήριξαν πως μετά από μια βόλτα στον κήπο του νοσοκομείου ένα ηλιόλουστο πρωινό η διάθεσή
τους βελτιώθηκε.
 Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι αρκετές είναι οι μελέτες που αποδεικνύουν οτι η έκθεση των
ασθενών σε ηλιακό φως μειώνει αισθητά τον πόνο. Σύμφωνα με έρευνα του Walch και των συνεργατών του «
The effect of sunlight on post-operative analgesic medication usage : Α prospective study of patients undergoing
spinal surgery», οι ασθενείς που εισάγονταν σε φωτεινούς θαλάμους αφού είχαν υποβληθεί σε εγχειρήσεις στην
σπονδυλική στήλη, ανέφεραν λιγότερο πόνο σε σχέση με όσους νοσηλεύτηκαν σε «σκοτεινούς» θαλάμους.
Εκτός αυτού το φως φαίνεται ότι μείωσε την ποσότητα των αναλγητικών φαρμάκων που χορηγήθηκε, επομένως
μειώθηκε το κόστος της φαρμακευτικής αγωγής.
 Το ηλιακό φως μειώνει την κατάθλιψη, αυξάνει την πρωινή επαγρύπνηση, και ενισχύει την ποιότητα .xlviii Σε
αμερικανικό περιοδικό ψυχιατρικής (American Journal of Psychiatry) δημοσιεύτηκε το αποτέλεσμα είκοσι
τυχαίων, αλλά ελεγχόμενων ερευνών. Η θεραπεία φωτός για τη μη εποχιακή αλλά και την εποχιακή κατάθλιψη
είναι αποτελεσματική, με μεγέθη επίδρασης αντίστοιχα εκείνων των αντικαταθλιπτικών φαρμακοθεραπειών xlix
Επιπλέον πλεονέκτημα είναι ότι το φως μπορεί να δημιουργήσει σημαντική μείωση της κατάθλιψης σε λιγότερο
από δύο εβδομάδες, ενώ τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα απαιτούνε τουλάχιστον τέσσερις με έξι εβδομάδες πριν
την εμφάνιση των πρώτων αποτελεσμάτων. Σημαντικό είναι επίσης να σημειωθεί ότι το πρωινό φως είναι
ευεργετικό και αναζωογονητικό, και σίγουρα πιο αποτελεσματικό από ότι το απογευματινό.l
 Μια άλλη μελέτη έγινε για τον αντίκτυπο της ποσότητας του φυσικού φωτός στη διάρκεια νοσηλείας σε ασθενείς
με μονοπολική ή διπολική διαταραχή. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι διπολικοί ασθενείς που έτυχε να
νοσηλευτούν σε πιο φωτεινά, με ανατολικό προσανατολισμό (εκτεθειμένοι στο άμεσο φως του πρωινού ήλιου),
είχαν κατά 3,67% μικρότερη μέση διαμονή στο νοσοκομείο από αυτούς που νοσηλεύτηκαν σε δωμάτια με δυτικό
προσανατολισμό.li Οι Beauchemin και Hays σε έρευνα που πραγματοποίησαν από το 1996 μέχρι το 1998
διαπίστωσαν πως οι ασθενείς μιας ψυχιατρικής μονάδας που έπασχαν από κατάθλιψη και νοσηλεύονταν σε
ευήλια δωμάτια έμεναν κατά 2,6 % λιγότερες μέρες από εκείνους που νοσηλεύονταν σε πιο σκοτεινούς
θαλάμους. Επίσης σε μελέτη που έγινε και εξετάστηκε η διάρκεια παραμονής και τα ποσοστά θνησιμότητας 628
ασθενών με έμφραγμα του μυοκαρδίου που φιλοξενήθηκαν σε φωτεινά ή σκοτεινά δωμάτια. Οι ασθενείς στους
ηλιόλουστους θαλάμους παρέμειναν λιγότερες μέρες από ότι οι ασθενείς στα μουντά δωμάτια. ( 2,3 μέρες έναντι
3,3 ). Αντίστοιχα το ποσοστό θνησιμότητας ήταν χαμηλότερο στα ευήλια δωμάτια 21/293 έναντι 39/335 στα
σκοτεινότερα.lii
Εκτός από την ευημερία των ασθενών ο φωτισμός πρέπει να λαμβάνει υπόψιν τις ανάγκες των υπόλοιπων χρηστών,
δηλαδή των εργαζομένων και των επισκεπτών. Όπως είναι φυσικό, το φως πρέπει να δημιουργεί ιδανικές συνθήκες
για τη διεξαγωγή των καθηκόντων των γιατρών και των νοσηλευτών. Υπάρχουν χώροι όπου οι ασθενείς περνούν
πολύ λίγο χρόνο, σε αντίθεση με το προσωπικό. Οι διοικητικές περιοχές, τα εργαστήρια, οι κουζίνες τα χειρουργεία
είναι χώροι στους οποίους το πρωταρχικό έργο του φωτός είναι να υποστηρίζει την δουλειά του νοσηλευτικού
προσωπικού. liii
Άλλη μια έρευνα σχετικά με την πιθανότητα ιατρικών λαθών καταλήγει στο συμπέρασμα ότι τα υψηλά επίπεδα
φωτισμού μειώνουν τα λάθη. Σε αίθουσες εξετάσεων και εργαστηρίων, τις περισσότερες φορές υπάρχει έλλειψη
φυσικού φωτός . Σε αυτές τις περιπτώσεις μια δυναμική τροποποίηση έντασης κατεύθυνσης και χρώματος του
τεχνητού φωτός, μπορεί να ευνοήσει στην συγκέντρωση και την προθυμία για πράξη, να δημιουργήσει κίνητρα και
να αυξήσει την αίσθηση της ευημερίας στο εργασιακό περιβάλλον.
Συγκεκριμένα, 141 νοσοκόμες οι οποίες δούλευαν σε ηλιόλουστους χώρους το λιγότερο για τρεις ώρες τη μέρα
σύμφωνα με τα λεγόμενά τους είχαν λιγότερο άγχος και υψηλότερα ποσοστά απόδοσης. liv
6.4.3 Συμβουλές για το φωτισμό
Ο σωστός φωτισμός σημαίνει συνδυασμό τριών πραγμάτων :
• Οπτικής άνεσης, δηλαδή επάρκειας που επιτρέπει απρόσκοπτη λειτουργία της όρασης από κάθε άποψη σε
συνθήκες νύχτας.
• Δημιουργία κατάλληλης ατμόσφαιρας μέσω φωτισμού
• Αισθητικής, δηλαδή αρμονικής διακοσμητικής παρουσίας των φωτιστικών lv
Παρακάτω συνοψίζονται μερικά βασικά στοιχεία που πρέπει να έχει στο μυαλό του αυτός που καλείται να σχεδιάσει
ένα χώρο και να προβλέψει το φωτισμό του.
• Να γίνεται χρήση του φυσικού φωτός μέσω της δημιουργίας ανοιγμάτων όπως πόρτες, φεγγίτες οροφής,
πλευρικά ανοίγματα και παράθυρα όπου είναι εφικτό.
• Να χρησιμοποιούνται ενεργειακά αποδοτικοί λαμπτήρες χαμηλής περιεκτικότητας σε υδράργυρο φτιαγμένες

από κατασκευαστές που έχουν στόχο την προστασία του περιβάλλοντος.
• Να χρησιμοποιείται ποικιλία από διαφορετικά φωτιστικά, διατηρώντας όμως παράλληλα την αρμονία.
6.5 Ακουστική
Ο θόρυβος είναι ένας από τους πιο επιβλαβείς περιβαλλοντικούς στρεσογόνους παράγοντες, γνωστός για την
πρόκληση αλλαγών στο σώμα που επηρεάζουν τη θεραπεία. Σε πολλές περιπτώσεις αυξάνει την ανάγκη για
παυσίπονα χαμηλώνοντας το προσωπικό όριο του πόνου και κρατά το μυαλό διεγερμένο, με αποτέλεσμα ο ασθενής
να μην μπορεί να ξεκουραστεί ή να κοιμηθεί. Από τη μια πλευρά αν ο ήχος προσλαμβάνεται σαν θόρυβος και δεν
μπορεί να ρυθμιστεί είναι αρνητικός. Από την άλλη όμως , αν προσλαμβάνεται ως μουσική μπορεί να είναι θετικός
και θεραπευτικός.lvi
6.5.1 Ο θόρυβος στα νοσοκομεία
Έρευνες που έχουν γίνει σε χώρους νοσηλείας έχουν αποδείξει ότι τα νοσοκομεία έχουν υψηλά επίπεδα θορύβου
(65-80 dB), αρκετά υψηλότερα από τις κατευθυντήριες γραμμές του παγκόσμιου οργανισμού υγείας. Οι επιστήμονες
κατέγραψαν τα επίπεδα θορύβου του υποβάθρου που συχνά είναι υπερβολικά. Κυριότερα προβλήματα ακουστικής
είναι οι εξωτερικές και εσωτερικές πηγές θορύβου που είναι πολυάριθμες. Τρία είναι τα κύρια είδη πηγών :
 Το προσωπικό, οι ασθενείς και οι επισκέπτες τους

 Ο εξοπλισμός
 Οι θόρυβοι του περιβάλλοντος lvii
Tα πιο συχνά καταγεγραμμένα παραδείγματα πηγών θορύβου είναι συστήματα τηλεειδοποίησης, καροτσάκια,
σωλήνες πεπιεσμένου αέρα, φωνές προσωπικού και νοσηλευόμενων. Θόρυβος από ξυπνητήρια, αλλαγές βάρδιας
προσωπικού και εξοπλισμός όπως μηχανήματα για ακτινογραφίες είναι περίπου συγκρίσιμα με την ένταση που
βιώνει κάποιος που περπατάει δίπλα σε αυτοκινητόδρομο τη στιγμή που περνάει μεγάλο φορτηγό.
Σαφώς μεγαλύτερο πρόβλημα έχουν οι ασθενείς που μένουν σε δωμάτια με πολλά κρεβάτια , από αυτούς που
νοσηλεύτηκαν σε μονόκλινα. Κυρίως οι ασθενείς διαμαρτύρονται για θορύβους που παράγονται μέσα στο κτίριο
και ελάχιστα διαμαρτύρονται για τους εξωτερικούς θορύβους. Εξίσου ενοχλητικό είναι ένα πολύ χαμηλό επίπεδο
γενικού θορύβου. Στην περίπτωση αυτή, οι ασθενείς νιώθουν εκτεθειμένοι αφού οτιδήποτε συζητούν με τους
γιατρούς μπορεί να ακουστεί . Το δυσάρεστο φαινόμενο να ακουστούν ιδιαίτερες συζητήσεις μπορεί να αποφευχθεί
δημιουργώντας ένα γενικό επίπεδο θορύβου που λειτουργεί σαν ήχος κάλυψης.
6.5.2 Ακουστική μέσω του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού
Τρία αποδεδειγμένα και υψηλά αποτελεσματικά μέτρα σχεδιασμού για τη μείωση του θορύβου είναι :
 Παροχή μονόκλινων δωματίων
 Εγκατάσταση υψηλά αποδοτικών ηχο-απορροφητικών πλακιδίων οροφής ή πάνελ που κόβουν απότομα τη
διάδοση του θορύβου και βελτιώνουν την ακουστική.
 Μείωση των πηγών θορύβου, για παράδειγμα αντικατάσταση της τηλεειδοποίησης με ένα αθόρυβο
σύστημα.lviii
Ένα ευρύ φάσμα των προκατασκευασμένων συστημάτων οροφής (ψευδοροφές) προσφέρουν στους σχεδιαστές μια
ευκαιρία να δημιουργήσουν μοναδικές σχεδιαστικές ποιότητες σε πολύ λιγότερο κόστος από ότι μια συμβατική
κατασκευή. Αυτά τα συστήματα μπορεί να είναι είτε ξύλινες οροφές, κυματιστά ακρυλικά πάνελ, ή πλέγμα
αλουμινίου, αλλά και πολλά άλλα υλικά. Συνήθως, οι κατασκευές αυτές συνδυάζονται με ηχομονωτικά και
ηχοαπορροφητικά πλακίδια.
Όσον αφορά τα υλικά, σημαντικός παράγοντας αύξησης του θορύβου είναι οι σκληρές επιφάνειες (δάπεδα,
οροφές) που αντανακλούν το θόρυβο, καθόλου ηχο-απορροφητικές, που επιτρέπουν στον ήχο να αντηχεί και να
διαδίδεται. Επίσης στα περισσότερα νοσοκομεία, αλλά και στα εμπορικά, χρησιμοποιούνται πάνελ με δείκτη
ηχοαπορρόφησης που δεν επαρκεί, ώστε να μειώσει το θόρυβο και την αντήχηση στους θαλάμους του προσωπικού,
στους διαδρόμους και στα δωμάτια των ασθενών.
Τα ηχομονωτικά και ηχοαπορροφητικά πλακίδια που τοποθετούνται στους διάφορους χώρους διαφορετικών
λειτουργιών του νοσοκομείου , πρέπει να επιλέγονται με μεγάλη προσοχή και να μην χρησιμοποιείται ένα είδος
παντού.
6.6 Εσωτερικό φινίρισμα/ Υλικά

Tα εσωτερικά φινιρίσματα που χρησιμοποιούνται ειδικά για τις εγκαταστάσεις υγειονομικής περίθαλψης επιτρέπουν
στους σχεδιαστές να δημιουργούν ένα ευχάριστο περιβάλλον, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο τον έλεγχο των λοιμώξεων
ή την ευκολία στην συντήρηση. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε πως οι ασθενείς δεν μπορούν να αξιολογήσουν την
κλινική επάρκεια ενός ιδρύματος, αλλά μπορούν να εκφέρουν τη γνώμη σχετικά με την ποιότητα του περιβάλλοντος
του νοσοκομείου και την αλληλεπίδραση τους με το προσωπικό. O φανερά προσεγμένος σχεδιασμός των
λεπτομερειών του εσωτερικού χώρου δημιουργεί αισθήματα εμπιστοσύνης για το ιατρικό προσωπικό που δουλεύει
εκεί και τις υπηρεσίες που παρέχονται.
Τα υλικά εφόσον εντάσσονται στο σχεδιασμό, ενσαρκώνουν μέσω της ποιότητάς τους το όραμα του χώρου και
δίνουν μια άλλη διάσταση στο θεραπευτικό περιβάλλον. Το ξύλο προσφέρει ζεστασιά στον χώρο. Ακόμα και το
ψεύτικο ξύλο είναι προτιμότερο από πλαστικό, μέταλλο και γυαλί. Το καφέ χρώμα του ξύλου στα δάπεδα προσδίδει
στους χρήστες την αίσθηση ασφάλειας και ηρεμίας. Τα μαλακά υλικά, όπως ο τάπητας στις περισσότερες
περιπτώσεις είναι προτιμότερα από τα πιο σκληρά ή γυαλιστερά υλικά όπως δάπεδα βινυλίου ή λινόλεουμ. Τα φυσικά
υλικά, όπως τα ακατέργαστο ξύλο, το τούβλο, το
φυσικό πλακάκι και το καθαρό γυαλί
συνδυασμένα , επιτρέπουν στη φυσική
ακτινοβολία να περάσει ανενόχλητη. Η άμμος
επίσης έχει θεραπευτική αξία στο περιβάλλον,
είναι απαλή στην υφή και ήπια στα πόδια, ενώ η
πέτρα έχει κρύα αφή και σκληρή. Το σκυρόδεμα
προσφέρει σταθερότητα και ασφάλεια. Ένα
ιδιαίτερα κερωμένο πάτωμα που έχει λειανθεί,
δημιουργεί πράγματι την επιθυμητή αίσθηση
καθαριότητας. Πράγματι, πολλοί σχεδιαστές
ακόμα ακολουθούν αυτήν την τακτική. Αυτή είναι
μια νοοτροπία που τείνει να αλλάξει. Oι
κατασκευαστές πατωμάτων των νοσοκομείων
έχουν φτιάξει προϊόντα που δεν χρειάζονται 47 Απεικόνιση τρισδιάστατου μοντέλου, δωματίου νοσηλείας του
κέρωμα. Randall Children´s Hospital, στο Πόρτλαντ, των Αρχιτεκτόνων
ZGF Architects
6.6.1 Επίπλωση /διακόσμηση
Η διάταξη επίπλων σε ένα χώρο επηρεάζει τον τρόπο

με τον οποίο αλληλοεπιδρούν οι άνθρωποι μέσα σε
αυτόν. Ένα λιτά επιπλωμένο δωμάτιο μπορεί να
θεωρηθεί πιο ευρύχωρο από ένα δωμάτιο ίδιων
αναλογιών που είναι φορτωμένο με έπιπλα ή ακόμα
και άδειο. Ο γενικός κανόνας λέει πως ένα δωμάτιο
επιπλωμένο σε κάποιο βαθμό έχει θετική επίδραση
στην αίσθηση άνεσης και ευφορίας. Ενυδρεία, γλυπτά,
τζάκια είναι τα κατάλληλα διακοσμητικά στοιχεία
επειδή είναι πλούσια σε χρώματα και ενσωματώνουν
κίνηση. Καθρέφτες πρέπει να τοποθετούνται έτσι,
ώστε να αντανακλούν τις πολύχρωμες και ζεστές
πλευρές του δωματίου, και να δίνουν την εντύπωση ότι
τις μεγεθύνουν. lix
48 Beatriz Angelo Hospital, στην
Πορτογαλία, των αρχιτεκτόνων
Saraiva & Associados + PINEARQ
49 Το ενυδρείο στο Royal Children’s

Hospital, στην Μελβούρνη της Αυστραλίας
6.7 Θετικοί αντιπερισπασμοί στον υλικό χώρο ( φύση, έργα τέχνης και μουσική)
O «θετικός αντιπερισπασμός» είναι ένα στοιχείο του περιβάλλοντος που προκαλεί θετικά συναισθήματα, κεντρίζει
το ενδιαφέρον του ασθενή και επομένως περιορίζει τις αρνητικές σκέψεις και το άγχος .
6.7.1 Φύση
Ως ένας τέτοιος αντιπερισπασμός λειτουργεί η θέα σε στοιχεία

της φύσης, όπως δέντρα ή νερό. Πολλές σχετικές μελέτες
υποδεικνύουν ότι εικόνες της φύσης δημιουργούν το καλύτερο 50,51 Άποψη
περιβάλλον ανάρρωσης. Από τους αρχαίους χρόνους υπάρχει η κηποτεχνικής
πεποίθηση ότι η φύση είναι ευεργετική στο σώμα και το μυαλό. διαμόρφωσης
Η προοπτική του βάθους και ένα στοιχείο μυστηρίου (π.χ. ένα υπαίθριων χώρων
μονοπάτι που χάνεται ,προκαλώντας τη φαντασία του θεατή για στα δώματα των
το τι υπάρχει μετά τη στροφή) είναι εξαιρετικά αποδοτικά στο υπόσκαφων
να μειώσουν το άγχος. τμημάτων του
Κοινοτικού
Υπάρχουν ποικίλοι τρόποι επαφής με τη φύση. Τόσο οι νοσοκομείου στο
ασθενείς όσο και το προσωπικό μπορούν να δουν τη φύση από Βίδερο
ένα παράθυρο ή από εικόνες κρεμασμένες στον τοίχο.
Παράλληλα σημαντικό είναι να έχουν τη δυνατότητα να
επισκεφτούν με κάποιο τρόπο το φυσικό περιβάλλον, μέσω ενός
κήπου ή ενός πάρκου ή να απολαύσουν φυτά εσωτερικού χώρου
και λουλούδια. Μια άριστη λύση που επιτρέπει στους ασθενείς 52 Άποψη
να έρθουν κοντά στη φύση ακόμα και μέσα στα δωμάτιά τους κλιμακοστασίου με
παρακείμενο
είναι μέσω μιας μεγάλης επίπεδης οθόνης τηλεόρασης που
θερμοκήπιο στη
προβάλει διαρκώς μη επαναλαμβανόμενες εικόνες τοπίων στάθμη του πρώτου
φυσικού κάλους που συνοδεύονται από μουσική κατάλληλη για υπογείου
ανάρρωση και ηρεμία, και παρέχονται σε ένα κανάλι κλειστού
κυκλώματος μέσω του δικτύου του νοσοκομείου.
H διάθεση του ασθενή μπορεί να βελτιωθεί μέσω της απεικόνισης εικόνων της φύσης στην οροφή χώρων, όπως το
ακτινολογικό, το διαγνωστικό εργαστήριο, και οι θάλαμοι ενδοσκόπησης, ανάρρωσης και προετοιμασίας καθώς
επίσης και στους διαδρόμους με μεγάλη κινητικότητα φορείων. Oι εικόνες αυτές τυπώνονται σε διαφανείς ταινίες
και εφαρμόζονται σε ένα άκαμπτο διαφανή φακό που αντικαθιστά τον τυπικό φακό φωτιστικού. Επίσης στοιχεία από
δέντρα, όπως φύλλα, δημιουργούν θαυμάσια διακοσμητικά για το ταβάνι και τους πλευρικούς τοίχους.
53,54 Άποψη ουρανού και ενός ανθισμένου δέντρου σε οθόνες στο ταβάνι.
Βέβαια δεν είναι όλα τα στοιχεία της φύσης τόσο ευεργετικά. Μέρη με ψηλά δέντρα, στοιχεία νερού και ποικιλία
από θάμνους και λουλούδια είναι πιο ευνοϊκά από αυτά που έχουν μόνο γρασίδι. lx Σε ένα θεραπευτικό περιβάλλον
είναι καλό να ενσωματώνονται στοιχεία της φύσης , όπως κήποι, φυτά και σιντριβάνια.
Ο υπαίθριος χώρος υποστηρίζει την υγεία με τους παρακάτω τρόπους :
 Ενισχύει την αίσθηση ελέγχου ,δίνοντας ευκαιρίες για απομόνωση, αυτοσυγκέντρωση και ανασύνταξη
μακριά από το θάλαμο νοσηλείας
 Προωθεί την κοινωνικοποίηση ως τόπος ανάπαυλας και συνάντησης ασθενών, προσωπικού και επισκεπτών
 Αποτελούν κίνητρα για κινητοποίηση και φυσική άσκηση. Η ακινησία εκτός από τις περιπτώσεις που
επιβάλλεται, δημιουργεί επιπρόσθετα προβλήματα στην υγεία.
 Απομακρύνουν τις σκέψεις ανησυχίας, αμβλύνει τους φόβους και συμβάλει στη μείωση του στρες.lxi
Υπάρχει μεγάλος όγκος έρευνας σχετικά με την επίδραση της φύσης στα ιατρικά αποτελέσματα. Χαρακτηριστικά σε
έρευνα οι Clare Cooper Marcus και Μarni Barnes έθεσαν σε ασθενείς το ερώτημα« Πού επιλέγει ένας νοσηλευόμενος
να καταφύγει όταν είναι αγχωμένος;». Το 95% των ερωτηθέντων απάντησαν ότι βγαίνοντας σε κάποιον υπαίθριο
χώρο βελτιώθηκε κατά πολύ η διάθεσή τους και μειώθηκε το έντονο συναίσθημα ανησυχίας και άγχους.
Από αρχαιοτάτων χρόνων οι θεραπευτικοί κήποι θεωρήθηκαν χώροι

αποκατάστασης του σώματος και λύτρωσης πνεύματος και μυαλού. Ο Robert
Ulrich, ειδικός στα θέματα περιβαλλοντικής ψυχολογίας, υποστηρίζει πως ως
θεραπευτικοί χαρακτηρίζονται όλοι εκείνοι οι κήποι που όχι μόνο συνεισφέρουν
στη μείωση του στρες, αλλά παράλληλα ενεργοποιούν πληθώρα θετικών
αντιδράσεων στους ασθενείς , τους επισκέπτες, τους συγγενείς και το
προσωπικό.lxii
Χαρακτηριστικά παραδείγματα κήπων που σχεδιάστηκαν με σκοπό την
ενδυνάμωση της εσωτερικής αρμονίας και κάθαρσης αποτελούν οι ιαπωνικοί
Κήποι Zen και οι Κήποι του Τσαγιού. Ο Zen Garden εμφανίστηκε μεταξύ του 1185
και 1333. Αυτός ο τύπος κήπου αποτελούσε επίκεντρο του φιλοσοφικού
στοχασμού. Συνήθως αποτελούνταν από μια σύνθεση από πέτρες και μερικά φυτά,
αλλά τόσο οι φόρμες όσο και η τοποθέτησή τους στο χώρο επιδείκνυαν μια
απλοποιημένη έκφραση της φύσης.
55 Shinto, Ιαπωνικός ιερός Οι Κήποι του Τσαγιού αποτελούσαν έκφραση μιας ηθελημένης δημιουργίας
χώρος αναπαράστασης της ενός συμβολικού σχεδίου, που ανταποκρινόταν στον ψυχισμό του ατόμου.
φύσης. Η φύση αποτελούσε τόσο
χώρος λατρείας όσο και
άντλησης θεραπευτικής δύναμης.
Οι ιδιότητες κάθαρσης, που είχε αυτός ο κήπος, δίνονταν από την εμπειρία του ταξιδιού μέσα από ένα δεδομένο
δρόμο, με κατευθυνόμενες θέες, σημεία εστίασης και περιοχές αυτοσυγκέντρωσης. Ένα βασικό στοιχείο της
διαδρομής ήταν τα ακανόνιστα σχέδιά της, που καλούσαν τον περιηγητή να μειώσει ταχύτητα, να κοιτάξει το έδαφος,
να προσέξει την κάθε λεπτομέρεια και να αφεθεί στις αισθήσεις του.lxiii
Αξιοσημείωτη είναι η παρατήρηση πως ο όρος θεραπευτικός (healing) δεν είναι συνώνυμος με τη θεραπεία (cure).lxiv
Όπως είναι προφανές ένας κήπος δεν μπορεί να θεραπεύσει τα πάντα, και σίγουρα δεν μπορεί να κάνει καλά ένα
σπασμένο πόδι, ούτε να εξαφανίσει τον καρκίνο.
Έχει όμως αρκετές θεραπευτικές ιδιότητες:
 Μειώνει τον πόνο
 Βελτιώνει τον προσανατολισμό
 Μειώνει το κόστος της θεραπείας ( λιγότερα φάρμακα και λιγότερες μέρες νοσηλείας)
 Βοηθάει τους ασθενείς να συνειδητοποιήσουν και να αποδεχτούν τυχόν μη ιάσιμες ιατρικές διαγνώσεις.
 Παρέχει χαλαρωτικό περιβάλλον για την αλληλεπίδραση ασθενών- επισκεπτών μακριά από τους θαλάμους
νοσηλείας.
 Δημιουργεί ευκαιρίες για κίνηση και φυσική δραστηριότητα. lxv
Οι κήποι αυτοί βελτιώνουν το νοσοκομειακό περιβάλλον, όχι μόνο από αισθητικής πλευράς αλλά κυρίως ως
προσπάθεια να αντιμετωπιστεί η ασθένεια. Μπορεί να είναι είτε εσωτερικοί είτε εξωτερικοί χώροι και αποτελεί
βασικό κριτήριο το να επιδρούν χαλαρωτικά και ευεργετικά για την πλειονότητα των χρηστών. Η χωρική εμπειρία
του βαδίσματος κατά μήκος μονοπατιών, η στάση για ανάπαυση και παρατήρηση, η ύπαρξη πράσινων ορίων για
σκιά και προστασία του μικροκλίματος παρέχουν χώρο και χρόνο για προσωπική αναθεώρηση και μεταμόρφωση.
lxvi
To υγρό στοιχείο στους κήπους αποτελεί χαρακτηριστικό σημείο αναφοράς. Το νερό (συντριβάνι, μικρή λίμνη) είναι
πολύ δημοφιλές τόσο στους ασθενείς, όσο και στο προσωπικό και συχνά λειτουργεί ως σημείο συνάντησης ή
συγκέντρωσης. Η θέα και το άκουσμα της ροής του νερού έχουν χαλαρωτικές ιδιότητες, κυρίως σε άτομα που
υποφέρουν από στρες. Ο ήχος ενός συντριβανιού μπορεί να μετριάσει ενοχλητικούς ήχους υπόβαθρου
δημιουργώντας ένα νοητό ακουστικό παραπέτασμα.lxvii
Τα καινούρια νοσοκομεία των τελευταίων χρόνων δίνουν αρκετή έμφαση στην πρόσβαση των ασθενών στη φύση,
είτε μέσω ανοιγμάτων στο τέλος των διαδρόμων, είτε σε θεραπευτικούς κήπους οργανωμένους σε ζώνες αναψυχής
ασθενών και προσωπικού.
56 Θεραπευτικός κήπος, Νοσοκομείο στο

Rockford,Illinois του σχεδιαστή Kurisu 57 Ο βραβευμένος Θεραπευτικός κήπος Barbara
Truland-Butz στο Νοσοκομείο Shady Grove Adventist
6.7.2 Έργα τέχνης
Τα έργα τέχνης αποτελούν θετικό αντιπερισπασμό στους χώρους υγειονομικής περίθαλψης, αποσπώντας έστω για
λίγο την προσοχή των ασθενών που υποφέρουν από πόνους ή αντιμετωπίζουν ανίατες νόσους.
Οι θεραπευτικές τέχνες ( healing arts, therapeutic

arts) είναι όρος που εμπεριέχει ευρύ φάσμα
δραστηριοτήτων. Συμβάλλουν στην ταχύτερη
ανάρρωση και βοηθούν τον ασθενή να αισθάνεται
άνθρωπος και όχι μια ακόμα περίπτωση κάποιας
ασθένειας. Στα νοσοκομεία, η μουσικοθεραπεία
και η θεραπεία με τέχνη συμβάλουν στην
απόσπαση των ασθενών από τον πόνο τους.
Φυσικά, η επιλογή του έργου τέχνης που θα

τοποθετηθεί στο χώρο ενός νοσοκομείου πρέπει
να είναι προσεκτική. Ο Roger Ulrich στο A&M
Πανεπιστήμιο του Τέξας, ανέφερε πως ένας
ασθενής ερμηνεύει ένα έργο τέχνης πολύ
διαφορετικά από έναν υγιή άνθρωπο. Είναι 58 GOLISANO CHILDREN'S HOSPITAL
γνωστό ότι η συναισθηματική κατάσταση κάποιου
επηρεάζει τον τρόπο που αντιλαμβάνεται και
δέχεται τα ερεθίσματα από το περιβάλλον.lxviii
Αυτό σημαίνει ότι oι ασαφείς εικόνες μπορεί να

είναι τρομακτικές και να δίνουν την αποπνικτική
αίσθηση στον ασθενή, χεριών που προσπαθούν να
τον αρπάξουν ή ουρανού που ανοίγει να τον
καταπιεί. Το σκηνικό μιας άδειας καρέκλας ή μιας
προβλήτας με ένα άδειο πλοίο , σε ένα υγιές
άτομο , ίσως να έφερνε στο νου ευχάριστες
αναμνήσεις διακοπών, αλλά σε έναν ασθενή ή την
οικογένεια του μια άδεια καρέκλα μπορεί να
συμβολίζει θάνατο ή εγκατάλειψη.lxix
59 Τρισδιάστατη απεικόνιση του Νέου ιατρικού κέντρου της

Μόσχας.
6.7.3 Μουσική
Δεν είναι λίγες οι μελέτες που οδήγησαν στο συμπέρασμα πως η ευχάριστη μουσική μειώνει την ανησυχία και βοηθά
στην ανάρρωση. Η μουσική έχει αναλγητική ή παυσίπονη επίδραση σε πολλές περιπτώσεις , και κάποιοι τύποι
σύγχρονης μουσικής που είναι βασισμένοι σε φυσικούς ρυθμούς του σώματος είναι ιδιαίτερα χαλαρωτικοί. Για
παράδειγμα , η κλασική μουσική έχει θετική επιρροή τόσο στα βρέφη που τα βοηθά να αναπτύξουν συντονισμό των
κινήσεων, όσο και στους ενήλικες που μειώνει το άγχος και τις άσχημες σκέψεις.
6.8 Χρώμα
Οι γιατροί και οι ψυχολόγοι συμφωνούν πως ό,τι επηρεάζει την ψυχολογία ενός ανθρώπου, επηρεάζει ταυτόχρονα
και την φυσική του κατάσταση.
Σε γενικά πλαίσια πολλοί είναι αυτοί που φοβούνται τα έντονα χρώματα. Μια ‘’γενναία’’ εφαρμογή χρώματος από
έναν επιδέξιο σχεδιαστή μπορεί να ζωντανέψει έναν χώρο. Για πολλά χρόνια άσπροι τοίχοι, πατώματα και διάδρομοι
που δίνουν την αίσθηση πως δεν τελειώνουν πουθενά
έγιναν συνώνυμα με την ιδρυματική αρχιτεκτονική.
Αυτό ερχόταν στο μυαλό του καθενός στο άκουσμα
του όρου νοσοκομείο. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο,
οι αρχιτέκτονες και οι σχεδιαστές υιοθέτησαν τη
χρήση χρωμάτων και υφών στους χώρους παροχής
υγειονομικής περίθαλψης και χρησιμοποίησαν
καινοτόμες τεχνικές φωτισμού για να τα τονίσουν.
Οι άνθρωποι που περιβάλλονται συνέχεια από
ζωηρά και φωτεινά χρώματα, χαίρουν καλύτερης
φυσικής κατάστασης και ψυχικής ηρεμίας. Το χρώμα
μπορεί να θεραπεύει , να χαλαρώνει ή να διεγείρει.
60 Κέντρο Buerger προηγμένης παιδιατρικής φροντίδας
Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι συγκεκριμένοι χρωματικοί συνδυασμοί αλλάζουν την χωρική αντίληψη και τη
διάθεση του χρήστη. lxx Τα νοσοκομεία παίδων σήμερα είναι εκπληκτικά παραδείγματα σχεδιασμού που προάγουν
το πνεύμα, αξιοποιώντας την τεχνολογία, το χρώμα και την τέχνη, και έτσι όχι μόνο μορφώνουν τα παιδιά αλλά και
τα ψυχαγωγούν.
61,62 Απόψεις του Νοσοκομείου Παίδων του Phoenix
6.8.1 Επίδραση χρωμάτων στους ασθενείς
Yπάρχουν πολλά παραδείγματα συμπτωμάτων από κάποια χρώματα σε ασθενείς που πάσχουν από συγκεκριμένες
ασθένειες. Για παράδειγμα, οι επιληπτικοί ή άλλοι ασθενείς με νευρολογικές παθήσεις χάνουν την ισορροπία τους
και είναι επιρρεπείς σε κρίσεις όταν φοράνε κόκκινο. Σύμφωνα με τον νευρολόγο Kurt Goldstein μια μεγάλη ποικιλία
κινητικών αντιδράσεων εμφανίζονται εξαιτίας του κόκκινου και του πράσινου φωτός. Συγκεκριμένα, το γράψιμο
ήταν πολύ πιο γρήγορο και εύκολο με το πράσινο στυλό από ότι με το κόκκινο. lxxi
Έρευνες των Jacobs και Ηustmyer (1974) έδειξαν ότι το κόκκινο διεγείρει περισσότερο από το πράσινο , το πράσινο
περισσότερο από το μπλε ή το κίτρινο. Μεταγενέστερες έρευνες εξέτασαν τα αποτελέσματα του χρώματος στα
επίπεδα άγχους. Οι ερευνητές Jacob και Suess παρατήρησαν υψηλά επίπεδα άγχους σε χώρους που επικρατούσαν
κόκκινοι και κίτρινοι χρωματισμοί παρά σε χώρους με πράσινο ή μπλε. Καταληκτικά, οι ασθενείς συσχέτισαν το
κόκκινο με το άγχος στο μέγιστο βαθμό, το πράσινο και το μπλε με την ανακούφιση, το πορτοκαλί με μια ευχάριστη
τόνωση και το βιολετί με μυστηριώδη συναισθήματα.lxxii
6.9 Σχήματα και μορφές

Ένας χώρος δημιουργείται από τις ιδιότητες του σχήματος και της κλίμακας των αναλογιών. Τα μάτια είναι
φτιαγμένα για να βλέπουν τις μορφές που το φως και οι σκιές αποκαλύπτουν. Κύβοι, κώνοι, σφαίρες, κύλινδροι ή
πυραμίδες είναι οι μεγάλες αρχικές μορφές που αποκαλύπτονται. Οι μορφές και τα σχήματα έχουν διαφορετική
δυναμική και ψυχολογική επίδραση στον άνθρωπο.
Ο κύκλος είναι μια κεντρική, εσωστρεφής μορφή, που είναι φυσιολογικά σταθερή και
εγωκεντρική στο περιβάλλον της. Ένας κύκλος στο κέντρο ενός πεδίου ενισχύει την
κεντρικότητά του. Ο συσχετισμός του ωστόσο, με ευθύγραμμες ή γωνιώδεις μορφές ή την
τοποθέτηση ενός στοιχείου κατά μήκος της περιμέτρου, μπορεί να επιφέρει στον κύκλο μια
εμφανή περιστροφική κίνηση.
Το τετράγωνο αντιπροσωπεύει το αμιγές και το ορθολογικό. Είναι σταθερό όταν ακουμπά σε

μια από τις πλευρές του και δυναμικό όταν στέκεται σε μια από τις γωνίες του.
Το τρίγωνο φανερώνει σταθερότητα όταν αναπαύεται σε μια από τις πλευρές του. Όταν όμως
γέρνει για να σταθεί σε μια από τις κορυφές του, είτε μπορεί να βρεθεί σε μια επισφαλή
ισορροπία, είτε είναι ασταθές και τείνει να ξαναπέσει σε μια από τις πλευρές του.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ

i
Διακήρυξη της Άλμα-Άτα, Διεθνής Διάσκεψη για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Alma-Ata, Σεπτέμβριος ,1978.
ii
Spinelli, R. J., The applicability of Bass’s model of transformational, transactional, and laissez-faire leadership in the hospital
administrative environment. Hospital topics: Research and Perspectives on Healthcare,2006, 13
iii
Florence Nightingale, Notes on Hospitals, Longman, Green, Longman , Roberts, and Green, 1863
iv
Florence Nightingale, Notes on Nursing , D. Appleton and Company, New York, 1860
v
Malkin J. Healing environments as the Century mark: The quest for optimal patient experiences. In: Wagenaar C (ed) The architecture
of hospitals. NAi Publishers, Rotterdam, 2006 p.258–265
vi
ULRICH R, QUAN X, ZIMRING C, JOSEPH A, CHOUDHARY R. The role of the physical environment in the hospital of the 21st century:
A once-in-a-lifetime opportunity. Center for Health Design, California, 2004
vii
http://www.holisticmed.com/whatis.html
viii
4. SMITH R, WATKINS N. Therapeutic environments. Therapeutic environments forum. Academy of Architecture for Health,
Washington,2008
ix
Ford Robert C., Fottler Myron D.; Creating Customer-Focused Health Care Organizations; Health Care Management Review; Fall 2000;
25; 4; page 18 .
x
Malkin, Jain , Hospital interior architecture: creating healing environments for special patient populations, Van Nostrand Reinhold, New
York,1991
xi
Sara O. Marberry, Improving healthcare with better building design, Health Administration Press, Chicago, 2006
xii
Malkin, Jain , Hospital interior architecture: creating healing environments for special patient populations, Van Nostrand Reinhold,
New York,1991, Chapter 2
xiii
M.McCutceon, Handout Notes on Ward Planning. MARU, London, Dec.1980
xiv
J.Hanson, Η.Field, S.Lippert, Ρ.Ronco, "Development of Physical and Psychological Measurement Instruments in Evaluation of Hospital
Design". Boson, 1971, p. 147-208
xv
R.Lindheim, Factors which determine hospital design, American Journal of Public Health, 1966, vol.56, No.10, pp. 1668-1675.
xvi
J.Delrue, E.Mikho, op.cit. p.53.
xvii
R.Cammock, Confidentiality in Health Centres and Group Practices: the implications for design. Journal of Architectural Research, vol.Η
No.l, Feb.1975, p. 5-17.
xviii
J.Frye, The impact of energy conservation on h o s p i t a l design. Hospitals , 1978, vol.52, No.4, p. 105-110.
xix
M.Goromosov, The physiological basis of health standards for dwellings,Geneva, 1968.
xx
E.Putsep, op.cit., p.122.
xxi
J.Weeks, Hospitals for the 1970's. Journal of the Royal Institute of British Architects^ December 1964.
xxii
Η.McLaughlin, The monumental headache, 1976 Architectural Record, p.160 αναφέρεται από τον E.Putsep, op.cit.
xxiii
C.Rawlinson, The development of a classification framework for selecting case study hospitals. London, 2/76, p.9.
xxiv
J.Kruisheer στο IV UIA International Public Health Seminar, Prague, October 1972 αναφέρεται από τον E.Putsep, Modern Hospital.
London, 1979, p.134.
xxv
J.Delrue, E.Mikho, Rationalization of planning and construction of medical care facilities in developing countries, p.76 στο
B.Kleczkowski and R.Pibouleau (eds), Approaches to planning and design of health care facilities in developing areas. Geneva, 1976, vol.1,
p.76.
xxvi
J.Green, R.Moss, G.Jackson, Hospital Research and Briefing Problems,London, 1971.
xxvii
J.Weeks, Designing and living in a hospital: an enormous house. Journal
of the Royal Society of Arts. July 1979, p.471.
xxviii
Σύγχρονες τάσεις στην αρχιτεκτονική των νοσηλευτικών ιδρυμάτων στη Σουηδία και τη Σκανδιναβία , του πολιτικού μηχανικού Ηans
Fries
xxix
J.Thompson and R . P e l l e t i e r , . Y a l e Studies of Hospital Function and
Design. New Haven, Conn., 1969.
xxx
DHSS + RHBS, HARNESS: Departmental Explanatory Document. Draft. London, 1972.
xxxi
J.Thompson and G.Goldin, The Hospital: A Social and Architectural History. New Haven, 1975, p.253.
xxxii
G.Agron, SMP compiles the most informative wall. Architectural Record, May 1973, pp. 57-58.
xxxiii
Nuffield Provincial Hospital Trust, op.cit.
xxxiv
Τ. Rosenfield , Hospitals . Integnated design ,New York, 1950, p. 58
xxxv
0.Rowel, The Single Room. British Ward Design and Equipment Supplement to Hospital Management. May/June 1971, p.15 8.
xxxvi
Nuffield Provincial Hospital Trust, p. XIX
xxxvii
Frampton, Gilpin, and Charmel μέλη του Planetree Group (2003)
xxxviii
www.planetree.org
xxxix
3ο συνέδριο «Αρχιτεκτονικής και Τεχνολογίας Νοσηλευτηρίων , Αθήνα ,24 Μαΐου 1974
xl
Ηauck, 1992)
xli
Γούσια Γλυκερία, Ματζούλα Φεβρωνία, ΔΙΑΛΕΞΗ : ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ, ΞΑΝΘΗ 2015
xlii
Olds, A. & Daniel, P. Child health care facilities: Design guidelines – Literature outline. Bethesda, MD: The Association for the Care of
Children’s Health,1987
xliii
Τσιάντου Ελενα Διάλεξη : Θεραπεία-αρχιτεκτονική. Στοιχεία σχεδιασμού του νοσοκομειακού χώρου που ενισχύουν την ευεξία,
Ξάνθη 2016
xliv
Roger Ulrich, Craig Zimring, Xiaobo Quan, Anjali Joseph, and Ruchi Choudhary., Role of the Physical Environment in the Hospital of the
21st Century, The Center for Health Design, 2004
xlv
Tennessen, T.M. & Cimprich, B. (1995). Views to nature: effects on attention. Journal of Environmental Psychology, 15, 77-85.
xlvi
Μαυράκης Αλέξανδρος, Διπλωματική Εργασία: μελέτη φυσικού φωτισμού δίκλινου θαλάμου νοσηλείας με λογισμικό, Αθήνα Μάιος
2014
xlvii
Πλακιά Ευσταθία- Πλατανίτη Βασιλική , Διπλωματική εργασία: Διερεύνυση της συμβολής του χρώματος στο φυσικό φωτισμό και το
εσωτερικό περιβάλλον θαλάμων νοσηλείας μέσω φωτορεαλιστικού λογισμικού, Αθήνα Ιούλιος 2013)
xlviii
Martiny K, Lunde M, Simonsen C . Relapse prevention with citalopram in SAD patients responding to one week of bright light
treatment. Acta Psychiatr Scand, 2004, p.230–234
xlix
Golden, J., M. O'Dwyer A, "Depression and anxiety in patients with hepatitis C: prevalence, detection rates and risk factors.",2005,
p.656
l
Lewy, A. J., Bauer, V. K., Cutler, N. L., et al ,Morning vs evening light treatment of patients with winter depression. Archives of General
Psychiatry, 1998, p. 890 -896.
li
Francesco Benedetti , Cristina Colombo, Barbara Barbini, Euridice Campori,Enrico Smeraldi, «Morning sunlight reduces length of
hospitalization in bipolardepression» , Journal of Affective Disorders ,2001 p. 221–223
lii
K M Beauchemin and P Hays, Dying in the dark: sunshine, gender and outcomes in myocardial infarction, J R Soc Med. , 1998 Jul,
p. 352–354.
liii
Φανή Βαβύλη , Aspects of healing environments, Eκδόσεις Ζήτη, 2009
liv
Τσιάντου Έλενα Διάλεξη : Θεραπεία-αρχιτεκτονική. Στοιχεία σχεδιασμού του νοσοκομειακού χώρου που ενισχύουν την ευεξία,
Ξάνθη 2016
lv
Άρτεμις Δ. Τσιρογιάννη, Χώρος και ψυχολογία. Παράγοντες που ενισχύουν το Ευ ζην, Θεσσαλονίκη, 2012
lvi
Ξάνθη 2016
lvii
Αgnes E. Van den Berg, PH.D: Health Impacts of Healing Environments, Wageningen Univercity and Research Center, Wageningen , The
Netherlands, 2005
lviii
Cor Wagenaar , The architecture of Hospitals , Nai Publishers, 2006,KΕΦΑΛΑΙΟ 5ο
Healing by Architecture, Roger Ultich, Evidence based healthcare design, σελ 281
lix
lx
Heerwagen, J. H. and Orians, G. H. (1993) Humans, habitats, and aesthetics. In Kellert, S. R. and Wilson, E. O. The Biophilia Hypothesis.
Shearwater Books/Island Press, Washington, DC, p. 138–150.
lxi
Συλλογικό έργο, επιμέλεια ΒΑΒΥΛΗ ΦΑΝΗ, Τέχνες και χώροι υγείας, Εκδόσεις Ζήτη, 2009
lxii
Gerlach-Spriggs N.,Kaufman Re, Wamer Sb, Restorative Gardens : The healing landscape, New haven : Yale University Press, 1998
lxiii
Nitschke, G. ‘MA: The Japanese Sense of ‘Place’, Architectural Design ,1966
lxiv
Ξάνθη 2016
lxv
Cοr Wagenaar , The architecture of Hospitals,Nai Publishers,2006, Kεφάλαιο 5ο Ηealing by Architecture, Clare Cooper Marcus , Healing
Gardens in Hospitals, σελ. 314
lxvi
Robin Guenther and gail Votter, Sustainable Healthcare Architecture ,2008 , chapter 4 (Φύση και θεραπεία), Jody Rosenblatt- Naderi,
Asla, and Jerry Smith, ASLA, Design with Rhythm
lxvii
Αγγελοπούλου Δήμητρα, Υπαίθριοι χώροι θεραπευτικών εγκαταστάσεων, Θεσσαλονίκη
lxviii
Bower 1981, Singer και Salovery 1988, Niedenthal, Setterlund και Jones, 1994
lxix
Sara O. Marberry, Improving healthcare with better building design, Health Administration Press, Chicago, 2006
lxx
Rudolf Arnheim, H τέχνη και η οπτική αντίληψη, μτφρ. Γκαβάγιας Χρήστος, εκδόσεις Θεμέλιο, 2005
lxxi
Malkin Jain, Hospital Interior Architecture, creating healing environments for special patient populations, Van Nostrand Reinhold, New
York 1992, Kεφάλαιο 3 η επιδίωξη της τελειότητας
lxxii
Ξάνθη 2016
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
Παράρτημα
Παρακάτω συγκεντρώθηκαν τα βασικά αποτελέσματα που προέκυψαν μετά τη μελέτη της ερευνητικής εργασίας που
διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο του Sheffield με επικεφαλής τον καθηγητή Bryan Lawson. Η ερευνητική ομάδα
συνεργάστηκε στενά με δύο ανεξάρτητες οργανώσεις του ΝΗS1 στο Poole Hospital και το South Downs Health στο
Brighton. Η συγκεκριμένη έρευνα συνοψίζει τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν σχετικά με την περίοδο νοσηλείας
των ασθενών σε συγκεκριμένα νοσοκομεία και οι εμπειρίες τους από αυτά .
Η μελέτη εξετάζει τις επιδράσεις του αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος στη ζωή των ασθενών και σε κάποιο βαθμό του
προσωπικού σε δύο νοσοκομεία του ΝΗS, ένα στον τομέα γενικής ιατρικής και ένα στον τομέα της ψυχικής υγείας.
Εξετάζει αντιδράσεις των ασθενών για το περιβάλλον και τα αποτελέσματα που είχε στην υγεία τους.
63 Iδιωτικό δωμάτιο στο Νοσοκομείο Pool 64 Άποψη της εισόδου του Mill View Hospital στο Brighton
1
To ΝΗS/ National Health Service είναι το Βρετανικό Εθνικό Σύστημα . Η έναρξη του ΝHS στοιχειοθετήθηκε το 1948 , ημερομηνία που
αποτέλεσε ορόσημο στη σύγχρονη ιστορία του νοσοκομείου στην Βρετανία , αλλά και στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Συνοπτική παρουσίαση των πορισμάτων
 Οι ασθενείς είναι πολύ ευαίσθητοι σχετικά με το αρχιτεκτονικό περιβάλλον του νοσοκομείου και παράλληλα εύκολα
ξεχωρίζουν ένα ευχάριστο περιβάλλον από ένα λιγότερο ευχάριστο και αγχωτικό και δηλώνουν ξεκάθαρα τι τους
αρέσει και τι όχι.
 Οι ασθενείς φαίνεται να κάνουν πολύ καλύτερη πρόοδο στα νέα, σύγχρονου σχεδιασμού κτίρια από ότι στα
αντίστοιχα παλαιότερα.
Στον τομέα της ψυχικής υγείας η διάρκεια της θεραπείας των ασθενών μειώθηκε κατά περίπου 14%. Στον
τομέα γενικής ιατρικής για τους μη χειρουργημένους ασθενείς ο χρόνος θεραπείας μειώθηκε κατά περίπου 21%.
 Υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ότι η συνολική βελτιωμένη ατμόσφαιρα και η ποιότητα ζωής μπορεί να είναι ένα
από τα πλεονεκτήματα των καλύτερα σχεδιασμένων χώρων. Οι ασθενείς αξιολογούν και την θεραπεία τους και το
προσωπικό που τους φροντίζει θετικότερα.
Στον τομέα της ψυχικής υγείας ο αριθμός των σοβαρών περιπτώσεων λεκτικής βίας και απειλητικής
συμπεριφοράς μειώθηκαν σημαντικά. Οι ασθενείς χρειαζόταν να περάσουν σημαντικά λιγότερο χρόνο στα
καταλύματα που έκριναν ασφαλή.
Στους θαλάμους γενικής ιατρικής μειώθηκε σημαντικά η απαραίτητη ποσότητα χορηγούμενων αναλγητικών
φαρμάκων.
 Τα περισσότερα από τα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά που είναι υπεύθυνα για τα συνολικά οφέλη φαίνεται να είναι
γενικά χαρακτηριστικά οργάνωσης χώρων και όχι χαρακτηριστικά που αφορούν ειδική κτιριολογία των κτιρίων του
νοσοκομείου.
Οι ασθενείς διχάζονται έντονα για το ζήτημα της επιλογής ανάμεσα σε κοινωνικότητα και ιδιωτικότητα και έχουν
ισχυρή προτίμηση για το αν το δωμάτιό τους θα είναι ενός ή περισσότερων κρεβατιών .
Οι ασθενείς που μένουν στο είδος του δωματίου που προτιμούν φαίνεται να έχουν καλύτερη και γρηγορότερη
ανάρρωση από εκείνους που δεν έχουν τη δυνατότητα επιλογής.
Οι ασθενείς θεωρούν πολύ σημαντικό το να έχουν οπτική επαφή με εξωτερικούς χώρους. Όχι μόνο νιώθουν πιο
άνετα, αλλά μπορούν παράλληλα να έχουν τον προσωπικό έλεγχο του άμεσου περιβάλλοντός τους. Από τις
μεγαλύτερες προτεραιότητες για τους ασθενείς είναι η καθαριότητα.
 Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι τα σχέδια και για τις δύο νέες πτέρυγες δεν ήταν ιδανικά από την άποψη
των αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών που περιγράφονται παραπάνω. Συγκεκριμένα:
Το Νοσοκομείο στο Poole είχε λιγότερα μονόκλινα δωμάτια από όσα χρειαζόταν.
Η θέα θα μπορούσε να βελτιωθεί για πολλούς ασθενείς που νοσηλεύονταν τόσο στο Poole όσο και στο Brighton.
Ο θόρυβος παρέμεινε ένα σημαντικό πρόβλημα και στο Poole και στο Brighton.
Ο σχεδιασμός δεν κατάφερε να κάνει τους ασθενείς να πάρουν στα χέρια τους τον έλεγχο του περιβάλλοντός τους.
Το καθεστώς καθαρισμού στο Poole δεν κάλυπτε τις απαιτήσεις των ασθενών.
 Το κόστος δεν φαίνεται να είναι σημαντικά υψηλότερο στις νέες πτέρυγες.
Οι κεφαλαιουχικές δαπάνες ήταν λιγότερες από το σχετικό δείκτη αναφοράς για κάθε τύπο κτιρίου.
Το κόστος της παροχής υπηρεσιών δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις παλαιές και τις καινούριες
πτέρυγες.
Ερευνητικές μέθοδοι
Η κύρια μελέτη αποτελείται από μια έρευνα πεδίου σχετικά με τους θαλάμους σε δύο νοσοκομεία, ένα γενικής
ιατρικής (Poole) και ένα στον τομέα της ψυχικής υγείας (South Downs Health in Brighton).
Και οι δύο Τrusts2 είχαν αναπτυξιακά προγράμματα και κατασκεύασαν νέες πτέρυγες που άνοιξαν κατά τη διάρκεια
της συγκεκριμένης μελέτης. Και στις δυο περιπτώσεις, ο τρόπος νοσηλείας του εκάστοτε ασθενή θα παρέμενε ο ίδιος,
όπως στα παλαιότερα νοσηλευτήρια
Το Trust του Νοσοκομείου Poole ανακαίνισε μια σειρά υφιστάμενων γενικών θαλάμων του 1960. Στoυς
αρχικούς θαλάμους υπήρχαν έξι φατνώματα με τέσσερα κρεβάτια ο καθένας και άλλοι έξι με ένα κρεβάτι και
αποχωρητήρια σε κάθε άκρο του θαλάμου. Στην ανακαινισμένη μονάδα υπάρχουν δεκαέξι μονόκλινα δωμάτια και
τρεις τετράκλινοι θάλαμοι. Τα νέα υπνοδωμάτια έχουν ένα λιτό εσωτερικό, με κυρίαρχο στοιχείο το φυσικό ξύλο και
διαθέτουν ιδιωτικό μπάνιο .
2
NHS trust είναι ένας οργανισμός κατά την αγγλική εθνική υπηρεσία υγείας που γενικά εξυπηρετεί είτε μια γεωγραφική περιοχή ή μια
εξειδικευμένη λειτουργία (όπως μια υπηρεσία ασθενοφόρων). Σε κάθε συγκεκριμένη θέση μπορεί να υπάρχουν αρκετές Trust που
εμπλέκονται στις διάφορες πτυχές της υγειονομικής περίθαλψης για έναν κάτοικο. Οι τύποι των ΝΗS Trusts είναι 1)ΝΗS Trusts
νοσοκομείων , η οποία παρέχει υπηρεσίες δευτεροβάθμιας περίθαλψης, 2) ΝΗS Trusts για την ψυχική υγεία, 3) ΝΗS Trusts υπηρεσίες
πρώτων βοηθειών και 4) ΝΗS Trusts Κοινοτικής Υγείας
Στο South Downs Health NHS Trust στο Μπράιτον η αρχική διαμονή για τους ψυχικά ασθενείς γινόταν σε θαλάμους
των 15 κλινών σε τυπικό Βικτοριανό τούβλινο κτίριο με χαρακτηριστικά ψηλά ταβάνια. Αυτό αντικαταστάθηκε με
ένα νέο μέσης ασφάλειας, ψυχιατρικής περίθαλψης κτίριο που σχεδιάστηκε από τους Powell και Moya εξ ολοκλήρου
με μονόκλινα δωμάτια και σήμερα είναι γνωστό ως νοσοκομείο Mill View στο Χόουβ.
65 Άποψη του αρχικού Βικτοριανού τούβλινου κτιρίου 66 Το νοσοκομείο Mill View στο Χόουβ
Στην έρευνα μελετήθηκαν τέσσερα δείγματα ασθενών, δύο σε κάθε νοσοκομείο ένα στους παλιούς θαλάμους και ένα
στις νέες πτέρυγες. Αναπόφευκτα τα δείγματα των ασθενών στα νέα κτίρια δεν μπορούσαν να είναι εντελώς
πανομοιότυπα με εκείνα στα παλιά, αλλά ήταν αρκετά παρόμοια ώστε τα αποτελέσματα να είναι όσο πιο κοντά στην
πραγματικότητα γίνεται.
Τα παραπεμπτικά, οι θεραπευτικές αγωγές και άλλοι παράγοντες ήταν ουσιαστικά ίδια, στις περισσότερες
περιπτώσεις ήταν ίδιο και το προσωπικό. Τα μεγέθη των δειγμάτων ήταν περίπου 140 άτομα στο Γενικό Νοσοκομείο
Poole, όπου οι ασθενείς συνήθως έμειναν για 9 ή 10 ημέρες, και περίπου 75 άτομα στη μονάδα Ψυχικής Υγείας του
Μπράιτον, όπου οι ασθενείς συνήθως έμειναν περισσότερο, περίπου 35-40 ημέρες. Σχετικά με τα δείγματα στις νέες
πτέρυγες, μεσολάβησαν αρκετοί μήνες προσαρμογής , ώστε να υπάρξει συνολική οργάνωση του συστήματος μετά
τη μετακίνηση και ύστερα ξεκίνησε η μελέτη.
Εκτός από την απαραίτητη βιβλιογραφική έρευνα , οργανώθηκε μια σειρά από ομάδες έρευνας από ανθρώπους
κλειδιά ως ένα πρώτο βήμα για την οργάνωση της έρευνας. Συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν με μέλη του
προσωπικού σε κάθε ένα από τα δύο νοσοκομεία. Συγκεντρώθηκε επίσης μια ομάδα ειδικών στο σχεδιασμό χώρων
για την υγειονομική περίθαλψη.
Η έρευνα αυτή έδωσε τη δυνατότητα να συγκεντρωθούν σημαντικά ερωτηματολόγια που συμπληρώθηκαν από τους
ασθενείς. Τα ερωτηματολόγια συμπληρώθηκαν από τους ίδιους τους ασθενείς στις πτέρυγες γενικής ιατρικής ενώ
στις πτέρυγες ψυχικής υγείας από τους ασθενείς με τη βοήθεια των φροντιστών τους. Οι απαντήσεις δόθηκαν από
τους ασθενείς στο τέλος της περιόδου νοσηλείας τους. Τέλος πραγματοποιήθηκε μια σειρά μελετών για να ελεγχθεί
η ομοιότητα των δειγμάτων.
Αυτά περιλαμβάνουν το προσωπικό, τις θεραπευτικές αγωγές, το κόστος παροχής υπηρεσιών και το κόστος
κεφαλαίου των κτιρίων. Εξετάστηκε το μέγεθος και το χρονοδιάγραμμα των δειγμάτων και άλλοι τέτοιοι
μεθοδολογικοί παράγοντες που θα μπορούσαν να έχουν επηρεάσει τα αποτελέσματα. Επιθεωρήθηκαν επίσης στενά
τα δεδομένα για να εντοπιστούν τυχόν ασυνήθιστα είδη συμπτωμάτων του ασθενούς, όπως σημαντικές μολύνσεις,
παράγοντες εισαγωγής που θα μπορούσαν να είναι υπεύθυνοι για οποιοδήποτε από τα αποτελέσματα που προέκυψαν.
Το υπόβαθρο της έρευνας και η βιβλιογραφία
Το γεγονός ,ότι το περιβάλλον μας μπορεί να συμβάλει στην ευημερία μας, έχει τύχει σχετικά μικρής προσοχής στη
βιβλιογραφία, σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μελέτη. Ωστόσο, η γενική βιβλιογραφία για την επίδραση του
αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος στην ψυχολογία αυξάνεται σταθερά.i Μετά από εκτεταμένη ανασκόπηση της
βιβλιογραφίας βρέθηκαν πολλές υποδείξεις πως το περιβάλλον παίζει σημαντικό ρόλο και στα νοσοκομεία, και αυτό
διατυπώθηκε από τον Peter Scher.ii Οι προτάσεις του επιβεβαιώνονται από τα δεδομένα της εν λόγω έρευνας.
Υπάρχει εξαιρετικά λίγη έρευνα αυτού του είδους, ολιστικής φιλοσοφίας. Μια σειρά από λεπτομερείς μελέτες έχουν
δημοσιευθεί. Ο Roger Ulrich κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι ασθενείς σε δωμάτια με θέα ήταν πιο πιθανό να
πάρουν εξιτήριο από το νοσοκομείο γρηγορότερα.iii
Είναι ενδιαφέρον, ότι η Florence Nightingale είχε ήδη υποστηρίξει τη σημασία του παράγοντα «θέα» έναν
αιώνα νωρίτερα, απλά με βάση τις προσωπικές της παρατηρήσεις. Μια άλλη μελέτη δείχνει ότι οι ασθενείς που
διαμένουν σε δωμάτια σε ηλιόλουστες όψεις έχουν καλύτερο αποτέλεσμα στη θεραπεία τους από αυτούς που
διαμένουν σε σκοτεινούς θαλάμους.iv Άλλοι έχουν εξετάσει την οργάνωση του χώρου και τη διάταξη των επίπλων,
για παράδειγμα στον τομέα της ψυχικής υγείας.v Άλλες πιο πρόσφατες έρευνες εξετάζουν τις επιδράσεις της μουσικής
και της τέχνης στα νοσοκομεία. vi
Οι αντιδράσεις των ασθενών στο αρχιτεκτονικό περιβάλλον τους

Στην ομάδα έρευνας που απαρτιζόταν από έμπειρους σχεδιαστές ειδικούς στην υγειονομική περίθαλψη
Διατυπώθηκαν κάποιες απόψεις ότι η μελέτη αυτή ήταν απίθανο να είναι επιτυχής. Ένα από τα μέλη της ομάδας ήταν
πολύ σαφής σχετικά με αυτό:
Νομίζω ότι χάνουμε πολύ χρόνο ζητώντας από τους ανθρώπους σε αυτή την κατάσταση (άρρωστοι στο
νοσοκομείο) τι σκέφτονται σχετικά με την αρχιτεκτονική του χώρου. Είναι μάταιο και δεν πρόκειται να μάθουμε
πραγματικά πάρα πολλά.
Η εξήγηση που έδωσε για τη παραπάνω θέση του ήταν ότι οι ασθενείς στο νοσοκομείο έχουν τόσα πολλά στο
μυαλό τους σχετικά με την ασθένειά τους, που δεν είναι σε θέση να επικεντρωθούν στην αρχιτεκτονική και μπορεί
ακόμη και να μην την προσέξουν. Όμως η μελέτη απέδειξε πολύ καθαρά ότι αυτό είναι ψευδής γενίκευση. Φυσικά
μπορεί να υπάρξουν μερικά πολύ σοβαρά περιστατικά ασθενών για τους οποίους αυτό είναι αλήθεια, αλλά η
συντριπτική πλειοψηφία των δειγμάτων έδειχνε να επηρεάζεται ιδιαίτερα από το αρχιτεκτονικό περιβάλλον στο
νοσοκομείο.
Ίσως αυτό να αποτελεί έκπληξη, αλλά ενώ μπορεί να βλέπουν το γιατρό μία φορά την ημέρα και νοσοκόμες
αρκετές φορές την ημέρα, παρατηρούν το περιβάλλον γύρω τους όλη την ημέρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε γενικές
γραμμές, τα επίπεδα ικανοποίησης ήταν χαμηλότερα για τους ασθενείς στην κλινική ψυχικής υγείας από ό, τι για
εκείνους στους θαλάμους γενικής ιατρικής. Αυτό είναι ίσως κατανοητό δεδομένου της φύσης των προβλημάτων που
αντιμετωπίζουν οι πρώτοι. Αυτό που είναι σημαντικό εδώ είναι ότι οι βασικές γραμμές μεταξύ των παλαιών και των
νέων κτιρίων ήταν οι ίδιες και στους δύο τομείς.
Διαρρύθμιση και γενικός σχεδιασμός

Οι ασθενείς στα νεότερα κτίρια εξέφρασαν σημαντικά μεγαλύτερη ικανοποίηση με την διαρρύθμιση, τη διάταξη και
το συνολικό σχεδιασμό των θαλάμων τους. Όταν ρωτήθηκαν για την εικόνα των θαλάμων στο Poole περίπου το 73%
των ασθενών στις νέες πτέρυγες έδωσε την υψηλότερη δυνατή βαθμολογία, σε σύγκριση με μόνο το 37% των
ασθενών των παλαιών θαλάμων.
Στο Μπράιτον τα ποσοστά αυτά ήταν και στις 2 περιπτώσεις χαμηλότερα, κατά 41% και 20%. Είναι σαφές ότι
στα σχέδια είναι σημαντικές οι βελτιώσεις, όχι μόνο αισθητικές αλλά και λειτουργικές.
66 Οι ασθενείς αξιολογούν την γενική εικόνα των παλαιών και των νέων θαλάμων
Όταν ρωτήθηκαν σχετικά με το συνολικό σχεδιασμό στο Poole περίπου 65% των ασθενών έδωσαν υψηλότερες
βαθμολογίες στις νέες πτέρυγες σε σύγκριση με μόνο το 35% για τις παλιές πτέρυγες. Ομοίως, προέκυψαν το ποσοστό
του 47% έναντι 14% στο Μπράιτον.
Ο χώρος ύπνου
Είναι γνωστό ότι υπάρχει ένας διχασμός σχετικά με τη φύση της ιδιωτικής
φιλοξενίας που θα πρέπει να προσφέρεται στους ασθενείς στο νοσοκομείο.
Κάποιοι θεωρούν ότι όλοι οι ασθενείς θα πρέπει να έχουν ιδιωτικά δωμάτια,
και υπάρχει μια αυξανόμενη τάση για την παροχή αυτή.
Ωστόσο, εδώ αναφέρουμε ότι οι ασθενείς γενικά και στα δύο νοσοκομεία
ανέφεραν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα ικανοποίησης στις νέες πτέρυγες από
67 Οι ασθενείς αξιολογούν τα
ότι στις παλιές. Στην πραγματικότητα, στο Poole 72% έδωσαν την υψηλότερη
ιδιωτικά/ μονόκλινα δωμάτια στο
Μπράιτον
βαθμολογία σχετικά με τον χώρο ύπνου στις νέες πτέρυγες σε σύγκριση με το 38% για τις παλιές πτέρυγες.
Ομοίως, τα ποσοστά για το Brighton ήταν 51% για τις καινούριες σε σύγκριση με το 16% στις παλιές. Αυτή η
βελτίωση των ποσοστών στις νέες πτέρυγες ισχύει τόσο για τους ασθενείς σε μονόκλινα δωμάτια όσο και για τους
ασθενείς σε πολύκλινα .
Περιβαλλοντική άνεση
Έπειτα οι ασθενείς κλήθηκαν να απαντήσουν σε αρκετά λεπτομερείς ερωτήσεις σχετικά με την περιβαλλοντική
ποιότητα όσον αφορά το φωτισμό, τη θερμοκρασία, την ποιότητα του αέρα και τον θόρυβο. Και πάλι, και στις δύο
περιπτώσεις νοσοκομείων στις νεότερες πτέρυγες τα αποτελέσματα έδειξαν βελτίωση, αλλά σχετικά μικρή, μιας και
οι διαφορές είτε δεν είναι στατιστικά σημαντικές είτε είναι οριακές.
Συγκεκριμένα, οι ασθενείς που έδωσαν την υψηλότερη αξιολόγηση στους παράγοντες περιβαλλοντικής άνεσης
αυξήθηκαν μόνο στο 55% από 46% για τη θερμοκρασία, για παράδειγμα. Τα ποσοστά για το Brighton δεν
παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση. Σε συνδυασμό με πιο λεπτομερή ερωτήματα τα συνολικά δεδομένα δείχνουν
σαφώς ότι οι νεότεροι θάλαμοι όσον αφορά την εμπειρία των ασθενών είχαν ορατές βελτιώσεις στην χωρική και
οπτική άποψη, αλλά ήταν οριακά καλύτερες από άποψη περιβαλλοντικής άνεσης.
Υπήρξαν πολλά παράπονα για το θόρυβο στα συγκεκριμένα νοσοκομεία. Αυτό μπορεί εν μέρει να
επιδεινώνεται από την ύπαρξη σκληρών ανακλαστικών επιφανειών , πράγμα που συμβαίνει στα νοσοκομεία.
Ωστόσο, για τους ανοιχτούς θαλάμους τα
επίπεδα του θορύβου μπορεί να είναι δύσκολο
να ελαχιστοποιηθούν, γεγονός που αναφέρουν
συχνά οι ασθενείς στα ερωτηματολόγια. Τα
αποτελέσματα συμφωνούν και με άλλες
έρευνες για την ηχητική όχληση. Μπορεί να
μην είναι απαραιτήτως τα φυσικά επίπεδα του
θορύβου, αλλά περισσότερο η ύπαρξή του.vii
Για παράδειγμα, οι ασθενείς συχνά εξέφρασαν 68 Οι ασθενείς αξιολογούν την περιβαλλοντική άνεση στις νέες και
την ενόχλησή τους για νοσηλευτές που τις παλιές πτέρυγες
κουβεντιάζουν κατά την αλλαγή βάρδιας τη νύχτα. Τέτοια επίπεδα θορύβου είναι πιθανώς πολύ χαμηλά σε
πραγματικούς όρους, αλλά εξίσου ενοχλητικά για αυτούς!
Περιβαλλοντικός έλεγχος
Γιατί ,με όλες τις σύγχρονες τεχνολογίες μας και την κατανόηση της περιβαλλοντικής άνεσης αλλά και τα συστήματα
που είναι απαραίτητα για να επιτευχθεί, υπάρχουν ακόμα περιθώρια βελτίωσης στο σχεδιασμό των χώρων υγείας;
Ένα στοιχείο εντοπίζεται στο βαθμό, τον οποίο οι ασθενείς έχουν τον έλεγχο του περιβάλλοντός τους.
Παρά το γεγονός ότι και στα δύο νοσοκομεία οι ασθενείς αναφέρουν πως έχουν τον έλεγχο του φωτισμού,
αντίθετα πολύ λίγο ελέγχουν τη θερμοκρασία και την ποιότητα του αέρα, τις περσίδες ,τις κουρτίνες και τον θόρυβο.
Ένα από τα πιο ισχυρά ανεπίσημα στοιχεία που υποστηρίζουν την έρευνα προήλθε από μια νοσοκόμα σε μία από τις
ομάδες έρευνας. Αυτή ξαφνικά και απρόσμενα έγινε ασθενής του ίδιου νοσοκομείου στο οποίο εργάζεται και για
λίγο έμεινε καθηλωμένη στο κρεβάτι. Θυμήθηκε έντονα να είναι ξαπλωμένη στο κρεβάτι και ο ήλιος να πέφτει
απευθείας στο πρόσωπό της. Μπορούσε να δει τις περσίδες στο παράθυρο, αλλά δεν μπορούσε να τις ρυθμίσει από
το κρεβάτι της. Γνωρίζοντας πόσο απασχολημένοι είναι οι νοσηλευτές, μετά από κάποιο χρονικό διάστημα,
απρόθυμα, πατήσε το κουμπί κλήσης νοσηλευτή.
69 Επίπεδα περιβαλλοντικού ελέγχου των ασθενών/ δυνατότητα ανάληψης πρωτοβουλιών

Μετά από ένα χρονικό διάστημα 5-10 λεπτών ήρθε μια νοσοκόμα και έκλεισε τις περσίδες. Με το αναπόφευκτα
απρόβλεπτο αγγλικό καλοκαίρι, ενώ τη μια στιγμή ο ήλιος έλουζε το δωμάτιο, την επόμενη σκοτείνιασε τόσο που
δεν μπορούσε να διαβάσει. Θυμήθηκε πως δεν ήθελε να ξαναενοχλήσει τη νοσοκόμα και αποφάσισε «απλώς να
μείνει εκεί ενοχλημένη».
Υπάρχει η θεωρία ότι το κόστος για τον έλεγχο του φυσικού και του τεχνητού φωτός από το κρεβάτι του ασθενή και
για τη θερμοκρασία και τον εξαερισμό είναι πολύ μικρές σε σχέση με τον συνολικό κεφαλαιακό προϋπολογισμό,
αλλά θα αποδώσει σημαντικά από άποψη ικανοποίησης για τους ασθενείς.
Επιπλέον, υπό το πρίσμα της βιβλιογραφίας η ιδέα ενός συνόλου περιβαλλοντικών συνθηκών που είναι
κατάλληλες για όλους τους χώρους, και ανά πάσα στιγμή, είναι ειλικρινά παράλογη. Κατά κάποιο τρόπο, το να έχει
τον έλεγχο ο ασθενής εξακολουθεί να θεωρείται ως μια ακριβή πολυτέλεια από τη μία πλευρά και είναι πιθανό να
οδηγήσει σε προβλήματα διαχείρισης από την άλλη. Στόχος είναι να επανεξεταστεί αυτό το ζήτημα και να τεθεί ως
προτεραιότητα, τουλάχιστον στις προδιαγραφές των νέων κτιρίων.
Οι αντιδράσεις των ασθενών στη θεραπεία τους λόγω της νέας αρχιτεκτονικής
Ρωτήθηκαν , επίσης, οι ασθενείς , αν θεωρούν ότι το αρχιτεκτονικό περιβάλλον είχε βοηθήσει στην ανάρρωσή τους
και τη βελτίωση της διάθεσής τους. Σε γενικές γραμμές και πάλι, στους νεότερους θαλάμους δόθηκαν υψηλότερες
βαθμολογίες. Στο Poole φαίνεται σημαντική βελτίωση το ότι 85% των ασθενών στην νεότερη πτέρυγα αισθάνεται
πως το περιβάλλον τους βοήθησε σε σύγκριση με το 68% στην παλιά πτέρυγα. Τα ποσοστά στο Brighton πάλι είναι
χαμηλότερα αλλά αναλογικά ισχύει αυτή η βελτίωση στο καινούριο κτίριο 68% σε σύγκριση με το 39% στο παλιό.
Και στα δύο νοσοκομεία οι ασθενείς βλέπουν ξεκάθαρα ότι το περιβάλλον
παίζει σημαντικό ρόλο στη θεραπεία τους, ακριβώς όπως πολλοί ερευνητές και
σχεδιαστές του τομέα υγείας έχουν διατυπώσει.
Ωστόσο, ίσως πιο σημαντική και ενδιαφέρουσα, είναι η διαπίστωση ότι οι

ασθενείς στους νεότερους θαλάμους έδωσαν επίσης υψηλότερες αξιολογήσεις
τόσο για την θεραπεία που έλαβαν όσο και για το προσωπικό που τους
παρακολουθούσε. Αυτές οι διαφορές ήταν αναπόφευκτα πολύ μικρές στο
Poole, εφόσον όλοι οι ασθενείς έδειξαν πολύ υψηλά επίπεδα έγκρισης για τη
φροντίδα που τους παρείχαν, ακόμη και στις παλιές πτέρυγες. 70 Σας βοήθησε το αρχιτεκτονικό
Ωστόσο, στο Μπράιτον το 56% των ασθενών στο νεότερο κτίριο ήταν περιβάλλον να αισθανθείτε καλύτερα;
ευχαριστημένοι με τη θεραπεία τους σε σύγκριση με το μικρό ποσοστό του ( Βrighton)
39% των θετικών κριτικών στα παλαιά κτίρια.
Ομοίως, οι γιατροί, οι νοσηλευτές, οι θεραπευτές αλλά και οι υπόλοιποι εργαζόμενοι τόσο στο Poole όσο και στο
Μπράιτον έδωσαν υψηλότερες βαθμολογίες από ότι οι ασθενείς στα νέα κτίρια. Αυτό συμβαίνει επειδή όπως
αναφέρθηκε οι ασθενείς εκτιμούν τόσο πολύ τους νοσηλευτές τους ακόμα και στις παλαιότερες πτέρυγες. Καμία από
αυτές τις αυξήσεις στα ποσοστά δεν είναι αρκετά μεγάλη για να είναι στατιστικά σημαντική και, σε ατομικό επίπεδο,
θα μπορούσαν να αγνοηθούν.
Συγκεντρώνοντας συνολικά τα δεδομένα, βλέπουμε μια σαφή συνολική εικόνα των ασθενών στα νεότερα
κτίρια είναι πιο ευτυχισμένοι στο περιβάλλον τους και να αισθάνονται ότι τους βοηθά.
Είναι τελικά οι γιατροί και το λοιπό προσωπικό καλύτεροι στα νεότερα κτίρια και η ιατρική θεραπεία ανώτερη στις
νέες πτέρυγες; Όπως ήδη αναφέρθηκε στην ενότητα της μεθοδολογίας, πολλοί αν όχι οι περισσότεροι από το
προσωπικό ήταν πραγματικά οι ίδιοι άνθρωποι. Η πρόθεσή τους ,φυσικά, ήταν να παρέχουν τις ίδιες θεραπευτικές
αγωγές. Βέβαια, το προσωπικό είναι πιθανό να ανταποκριθεί καλύτερα σε ένα πιο προσεγμένο περιβάλλοντα όπως
ακριβώς και οι ασθενείς. Το συμπέρασμα, όσον αφορά το προσωπικό είναι πως είναι πιο θετικοί και δημιουργικοί
και αυτό μεταδίδεται στους ασθενείς τους.
Αποτελέσματα στην υγεία των ασθενών

Ως τώρα, έχουμε αναφερθεί σε εμπειρικά στοιχεία για να υποστηρίξουμε την άποψή μας σχετικά με την επίδραση
της αρχιτεκτονικής στους ασθενείς, και τα περισσότερα από αυτά είναι σημαντικά στατιστικώς. Ωστόσο, ακόμα
παραμένει σημαντικά αντικειμενικό. Δύο ερωτήσεις απομένουν. Πρώτον, πόσο οι ασθενείς επηρεάζονται
πραγματικά από αυτό στην υγεία τους; Και δεύτερον ποια είναι η βασική συνεισφορά του αρχιτεκτονικού παράγοντα;
Η παρακολούθηση των ασθενών μας έχει προσφέρει μια μάζα δεδομένων σχετικά με την πρόοδό/ανάρρωσή τους
στο νοσοκομείο. Η μέτρηση της προόδου των ασθενών δεν είναι τόσο απλή υπόθεση όσο φαίνεται, αφού υπάρχουν
πολλοί πιθανοί δείκτες, με ίσως τον πιο προφανή την διάρκεια της θεραπείας.
Στην πραγματικότητα, πολλοί ασθενείς από τα δείγματα στο νοσοκομείο και στην ψυχιατρική κλινική στις
καινούριες πτέρυγες , πήραν εξιτήριο αισθητά πιο γρήγορα από τους ασθενείς στις παλιές. Οι ασθενείς που δεν
χρειάστηκαν κάποια εγχείρηση εμφάνισαν σημαντική μείωση 21% στο χρόνο ανάρρωσης (Poole), και οι ασθενείς
ψυχιατρικής κλινικής μείωση 14%. (Brighton). Οι ασθενείς στο Poole που υποβλήθηκαν σε κάποια εγχείρηση δεν
πήραν εξιτήριο γρηγορότερα. Αυτό φαίνεται να οφείλεται σε συγκεκριμένες συνθήκες σχετικά με την προεγχειρητική
περίοδο, η οποία ήταν κατά μέσο όρο σχεδόν διπλάσια στις παλιές πτέρυγες. Οι λόγοι σχετικά με αυτό δεν έχουν
τίποτα να κάνουν με το σχεδιασμό ή τη λειτουργία της νέας πτέρυγας.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να αναφερθεί πως έγινε εκτεταμένη έρευνα σχετικά με άλλους ιατρικούς και έμμεσους
παράγοντες που μπορεί να επηρεάζουν τα αποτελέσματα. Για παράδειγμα, επιβεβαιώθηκε ότι δεν υπήρχε άνιση
κατανομή των συνδρόμων που παρουσιάζονται είτε στο Poole είτε στο Brighton. Επίσης ελέγχθηκαν οι περιπτώσεις
MRSA και άλλες επιπλοκές που θα μπορούσαν να έχουν προκαλέσει αλλοιώσεις στα δεδομένα. Ενώ μπορεί να
υπάρχουν μικρές διακυμάνσεις, δεν είμαστε σε θέση να ανακαλύψουμε οποιεσδήποτε σημαντικές διαφορές στα
δείγματα μας που θα μπορούσαν να εξηγούν τις διαφορετικές προσεγγίσεις στη διάρκεια θεραπείας.
71 Διάρκεια διαστήματος νοσηλείας των ασθενών σε παλιές και νέες πτέρυγες

Υπάρχουν επίσης άλλοι ενδιαφέροντες δείκτες που συνεισφέρουν στη συνολική εικόνα. Στα νοσοκομεία, αναλγητικά
φάρμακα λαμβάνονται σε μεγάλο βαθμό εντός καθορισμένων ορίων. Καταγράφηκε μια δραματική μείωση της
ποσότητας των αναλγητικών στους ασθενείς στους καινούριους θαλάμους. Επιπρόσθετα, ο αριθμός των δόσεων που
χορηγήθηκε εκείνες τις μέρες εμφάνισε μείωση 47%. Ουσιαστικά, εδώ βλέπουμε ασθενείς που ζητούν λιγότερα
παυσίπονα στα νέα δωμάτια του νοσοκομείου σε σχέση με τα παλιά. Μπορούμε να συμπεράνουμε ότι, στις νέες
πτέρυγες , οι ασθενείς έχουν λιγότερη αίσθηση ή τουλάχιστον είναι λιγότερο επιρρεπείς στον πόνο .
Στο Brighton, παράλληλα, στους νέους θαλάμους σημαντικά

περισσότεροι ασθενείς κρίθηκαν από το προσωπικό πως είχαν
καλή και γρήγορη πρόοδο. Στις ψυχιατρικές κλινικές είναι
φυσιολογικό να καταγράφονται πολλά στοιχεία της
συμπεριφοράς των ασθενών, συμπεριλαμβανομένων όλων των
περιπτώσεων των λεκτικών κακοποιήσεων, σωματική βία προς
τους άλλους και τον σωματικό αυτοτραυματισμό. Τα αρχεία
αυτά μελετήθηκαν και τα αποτελέσματα ήταν αρκετά αξιόλογα.
Ενώ ο αριθμός των περιστατικών λεκτικής και σωματικής

κακοποίησης παρέμενε σε μεγάλο βαθμό, η σοβαρότητά τους
μειώθηκε αρκετά στους νέους θαλάμους. Ο αριθμός των
περιπτώσεων των ασθενών που τραυμάτιζαν τον εαυτό τους 72 αξιολογήσεις του προσωπικού για την πρόοδο
μειώθηκε δραματικά κατά τα δύο τρίτα. Οι ασθενείς που των ασθενών (Brighton)
κρίνονται επικίνδυνοι για τον εαυτό τους, κανονικά
τοποθετούνται για μια περίοδο σε απομόνωση σε ένα ασφαλές δωμάτιο με έντονη εποπτική φροντίδα. Το χρονικό
διάστημα για το οποίο αυτό ήταν απαραίτητο μειώθηκε κατά ένα αξιοσημείωτο 70% στη νέα πτέρυγα, με μέση
μείωση 9 ημερών, από 13 έως 4, σε ένα τυπικής διαμονής. Μια σαφής και συνοπτική εικόνα προκύπτει από ένα πολύ
σύνθετο σύνολο δεδομένων. Οι ασθενείς στα νέα κτίρια φαίνεται να ξοδεύουν λιγότερο χρόνο στο νοσοκομείο και
να αισθάνονται λιγότερο σωματικό πόνο ή να είναι ψυχολογικά πιο ήρεμοι.
73 επίπεδα της παρεμβατικής και απειλητικής συμπεριφοράς (Brighton)

Αρχιτεκτονικοί παράγοντες υπεύθυνοι για τα αποτελέσματα
Προφανώς το πλεονέκτημα με τις νέες πτέρυγες είναι ακριβώς ότι είναι καινούριες. Κάποιοι θα μπορούσαν να
υποστηρίξουν ότι τα αποτελέσματά είναι απόρροια της ηλικίας των κτιρίων και καθώς τα χρόνια περνούν θα
διαφοροποιηθούν. Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι για αυτό, αλλά υπάρχουν μερικοί λόγοι που οδηγούν στο
συμπέρασμα ότι δεν είναι υπεύθυνη καθαρά και μόνο η ηλικία του κτιρίου για τις επιδράσεις που έχουν καταγραφεί.
Αρχικά ,άλλες μελέτες που εξετάστηκαν δείχνουν πως όταν σε γενικές γραμμές ασθενείς ρωτήθηκαν για την
αρχιτεκτονική νοσοκομείων απάντησαν πως προτιμούν τα παλαιότερα κτίρια σε σχέση με τα νεότερα.
Στην πραγματικότητα, ενώ κανείς θα περίμενε οι νεότεροι ασθενείς να προτιμούν την νεότερη αρχιτεκτονική, κάτι
τέτοιο δεν αποδείχθηκε από τα δείγματα. Ωστόσο, ο σημαντικότερος παράγοντας είναι ότι, οι ασθενείς στα δείγματα
ήταν σε θέση να προσδιορίσουν ποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά των νέων θαλάμων τους έκαναν να ξεχωρίζουν.
Επιπλέον, ο σχεδιασμός των μονόκλινων δωματίων ήταν ο βασικός αρχιτεκτονικός παράγοντας, που επηρέασε σε
μεγάλο βαθμό τα αποτελέσματα. Οι αξιολογήσεις των ασθενών για το συγκεκριμένο χώρο συνολικά είχαν αρκετά
υψηλή συσχέτιση με τα γενικά επίπεδα ικανοποίησής τους. Όσο καλύτερη ήταν η αξιολόγηση των ασθενών για τα
ιδιωτικά μονόκλινα δωμάτια, τόσο καλύτερα ήταν και τα αποτελέσματα που προέκυπταν για τη γενική εικόνα των
εγκαταστάσεων.
Τα μονόκλινα σε σχέση με τα πολύκλινα δωμάτια
Η προκαταρκτική έρευνα οδήγησε στο συμπέρασμα πως ο αριθμός κλινών των δωματίων αποτελεί σημαντικό
παράγοντα. Ωστόσο, το βασικό ερώτημα που τίθεται σε κάθε περίπτωση είναι κατά πόσον ο εκάστοτε ασθενής
βρίσκεται στον τύπο δωματίου που επιθυμεί ( π.χ. μονόκλινο, δίκλινο, κ.λπ.) .Σημαντικός αριθμός ασθενών οι οποίοι
συμμετείχαν στη έρευνα μετακινήθηκαν σε διαφορετικό δωμάτιο κατά τη διάρκεια νοσηλείας τους , γεγονός που
επηρεάζει τα αποτελέσματα. Για αυτό το λόγο, πραγματοποιήθηκε ειδική νέα μελέτη για να εξετάσει αυτόν τον
παράγοντα.
Οι δύο τύποι δωματίων που εξετάστηκαν, ήταν στις πτέρυγες του Γενικού Νοσοκομείου στο Poole. O ένας
τύπος ήταν μονόκλινα και ο δεύτερος πολύκλινα (συγκεκριμένα τετράκλινα) δωμάτια. Ρωτήθηκαν 473 ασθενείς .
Από αυτούς οι 106 (22%) μετακινήθηκαν κατά τη διάρκεια της διαμονής τους.
Από τους ασθενείς που παρέμειναν σε έναν τύπο δωματίου σε όλη διάρκεια της νοσηλείας τους, το 24% ήταν
σε μονόκλινα δωμάτια , ενώ το 76% ήταν σε τετράκλινα. Και οι δύο ομάδες ασθενών φαίνεται να έχουν αντιστοιχία
στην ηλικιακή κατανομή και το φύλο και να έχουν μείνει στο νοσοκομείο για περίπου το ίδιο χρονικό διάστημα.
Στην πραγματικότητα, οι ασθενείς στα μονόκλινα δωμάτια κατά μέσο όρο πήραν εξιτήριο, λίγο νωρίτερα από ό, τι
εκείνοι στα πολύκλινα. Η διαφορά είναι εμφανής, αλλά όχι σημαντική. Όταν ρωτήθηκαν για τη συνολική παραμονή
τους στο νοσοκομείο, τη νοσηλεία και αν το περιβάλλον βοήθησε να αισθανθούν καλύτερα, οι δύο ομάδες έδωσαν
σχεδόν ταυτόσημες απαντήσεις. Ωστόσο, η ομάδα στα μονόκλινα κρεβάτια ήταν πολύ πιο ευχαριστημένη από τον
χώρο ύπνου, με το 71% να του δίνει την υψηλότερη βαθμολογία (5/5) σε σύγκριση με το 33% στο πολύκλινο.
Επιπλέον, βαθμολόγησαν το μπάνιο και την τουαλέτα με σημαντικά υψηλότερα ποσοστά (48% έναντι 26%).
Προτίμηση για μονόκλινο ή πολύκλινο δωμάτιο
Συνολικά 54% των ασθενών εξέφρασαν την προτίμηση για διαμονή σε πολύκλινους θαλάμους, το 43% δήλωσε πως
προτιμά μονόκλινους, ενώ οι υπόλοιποι δεν έδειξαν ιδιαίτερη προτίμηση. Ωστόσο, τα συγκεκριμένα ποσοστά δεν
παρουσιάζουν από μόνα τους μια σαφή εικόνα. Από τους ασθενείς που παρέμειναν στο ίδιο δωμάτιο σε όλη τη
διάρκεια της νοσηλείας τους , η μεγάλη πλειοψηφία εξέφρασε προτίμηση σχετικά με τον τύπο δωματίου. Από τους
ασθενείς σε πολύκλινα δωμάτια το 76% δήλωσε πως προτιμάει αυτόν τον τύπο δωματίου για νοσηλεία στο
νοσοκομείο, ενώ το 93% των ασθενών στα μονόκλινα , θα ξανά επέλεγε αυτόν τον τύπο δωματίου. Είτε αυτό
συμβαίνει επειδή το νοσοκομείο έκανε εξαιρετική δουλειά προσφέροντας στον κάθε ασθενή υπηρεσίες σύμφωνες με
τις προτιμήσεις του ή οι ασθενείς απλά εκτίμησαν τα οφέλη του δωματίου στο οποίο βρίσκονταν. Φυσικά δεν
μπορούμε να είμαστε σίγουροι , αυτό είναι απλά μια εικασία. Μία ένδειξη για αυτό μπορεί να είναι η αξιολόγηση
ενός ασθενή, ο οποίος έγραψε : « Τις προηγούμενες δύο φορές νοσηλεύτηκα σε πολύκλινο θάλαμο και δεν πίστευα
ότι η διαμονή σε ένα μονόκλινο δωμάτιο ήταν πιο άνετη και ευχάριστη. Αυτή τη φορά που νοσηλεύτηκα και έμεινα
σε ιδιωτικό δωμάτιο κατάλαβα πως είναι καλύτερο το περιβάλλον. » Σαφώς αυτός ο ασθενής ήταν ένας από εκείνους
που ψήφισαν υπερ της διαμονής σε πολύκλινο , αλλά αυτή τη φορά ψήφισε το μονόκλινο. Ωστόσο, υπήρχαν επίσης
παραδείγματα στα οποία συνέβη ακριβώς το αντίθετο .
Από τους ασθενείς που δεν μετακινήθηκαν κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους και εξέφρασαν την προτίμησή τους
σχετικά με τον τύπο δωματίου, το 80% προτίμησε τον τύπο δωματίου στον οποίο βρίσκονταν, ενώ το 20% θα
προτιμούσε να βρίσκεται στον άλλο τύπο. Αν εξετάσουμε την αξιολόγησή των ασθενών που παρέμειναν στο
δωμάτιο που επιθυμούσαν, μπορούμε να δούμε ότι ήταν σημαντικά πιο ευχαριστημένοι από εκείνους τους ασθενείς
οι οποίοι θα προτιμούσαν να βρίσκονται σε διαφορετικό τύπο θαλάμου. Στην πραγματικότητα αυτός φαίνεται να
είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας για την συνολική αξιολόγηση της νοσηλείας των ασθενών.
Αξίζει να σημειωθεί πως όσοι νοσηλεύτηκαν στον τύπο δωματίου που επιθυμούσαν, δήλωσαν πως το περιβάλλον
βοήθησε στην ανάρρωσή τους, με υψηλότερο ποσοστό 42% σε σύγκριση με μόνο το 26% των ατόμων του
νοσηλεύτηκαν στον αντίθετο τύπο δωματίου από αυτό που επιθυμούσαν .
74 Οι απαντήσεις των ασθενών που νοσηλευτήκαν στο προτιμώμενο ή το μη προτιμώμενο δωμάτιο
Επίσης απάντησαν, πως οι εγκαταστάσεις ικανοποίησαν τις ανάγκες τους πολύ καλύτερα, με υψηλότερο ποσοστό
52% έναντι του 34%. Αξιολόγησαν την συνολική διαμονή τους στο νοσοκομείο με υψηλότερη βαθμολογία : το 78%
των ατόμων που διέμειναν στο δωμάτιο της αρεσκείας τους έδωσαν την υψηλότερη βαθμολογία ικανοποίησης (5/5),
ενώ αντίθετα μόνο 55 % των ατόμων που βρίσκονταν στα μη προτιμώμενα δωμάτια βαθμολόγησαν με 5/5 .
Παράλληλα, αξιολόγησαν συνολικά τη θεραπεία τους πιο θετικά (το 81% των πρώτων βαθμολόγησε με άριστα , ενώ
από την άλλη μόνο το 68%)
Αν προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε σε τι οφείλονται αυτά τα σημαντικά υψηλότερα ποσοστά, μπορούμε να βρούμε

μια σαφή ένδειξη. Αισθάνθηκαν συνολικά μεγαλύτερη περιβαλλοντική άνεση, με το 48% των ασθενών στα
προτιμώμενα δωμάτια να δίνει την υψηλότερη βαθμολογία (5/5) σε σύγκριση με μόλις το 25% των ασθενών στα μη
προτιμώμενα δωμάτια. Ωστόσο, κανένας από τους επιμέρους περιβαλλοντικούς παράγοντες δεν είχε στην
πραγματικότητα σημαντικά υψηλότερη βαθμολογία. Οι ασθενείς όμως αισθάνθηκαν ότι είχαν σημαντικά μεγαλύτερο
προσωπικό έλεγχο του άμεσου περιβάλλοντός τους. Επίσης δεν υπήρχαν μεγάλες διακυμάνσεις στην βαθμολογία για
την εικόνα της πτέρυγας ή το συνολικό σχεδιασμό, ούτε ισχυρίστηκαν ότι θα μπορούσαν να προσανατολιστούν πιο
εύκολα. Σαφώς, αυτό αποδεικνύει, πως ο συνολικός σχεδιασμός του κτιρίου δεν είναι ο παράγοντας που προκαλεί
το αποτέλεσμα.
Το ζήτημα, λοιπόν, φαίνεται να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από δύο παράγοντες. Είναι προσωπική επιλογή
μεταξύ της ιδιωτικότητας που προσφέρει το μονόκλινο και της συντροφικότητας που παρέχει το πολύκλινο δωμάτιο
, με το πρόσθετο πλεονέκτημα της ανάληψης πρωτοβουλιών του εκάστοτε ασθενή στα μονόκλινα δωμάτια. Όσον
αφορά την επιλογή δωματίου, οι ασθενείς στα ερωτηματολόγια σημείωσαν κάποια επιπλέον σχόλια. Υπάρχουν δύο
παραδείγματα ένα για κάθε επιχείρημα ( μονόκλινο / πολύκλινο) που απεικονίζουν την επιλογή τέλεια. «Αν θα
μπορούσα να επιλέξω τους άλλους ασθενείς στο δωμάτιο θα ήταν εξαιρετικά.» Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το «Tο
μονόκλινο είναι πολύ καλύτερη επιλογή λόγω της φύσης της ασθένειας, είσαι πιο ήσυχος και ξεκουράζεσαι καλύτερα.»
Επιπρόσθετα, ένα ακόμα σχόλιο υπέρ του πολύκλινου θαλάμου ήταν πως η παρακολούθηση των ασθενών από το
νοσηλευτικό προσωπικό ήταν πιο συχνή και ευκολότερη εκεί.
Πολλοί, σκέφτονται ότι θα προτιμούσαν μονόκλινα δωμάτια. Ωστόσο, είμαστε πεπεισμένοι από την
συγκεκριμένη μελέτη ότι υπάρχει ένας σημαντικός αριθμός ατόμων που προτιμούν να είναι σε πολύκλινα δωμάτια.
Ίσως, η έρευνα αυτή να υπερεκτιμά το μέγεθος αυτής της ομάδας. Οι δύο βασικοί λόγοι που επιλέγουν οι άνθρωποι
τους συγκεκριμένους χώρους είναι ότι «έχουν άλλους να μιλήσουν και να μην είναι μόνοι » και « είναι πιθανό να
βλέπουν το νοσηλευτικό προσωπικό συχνότερα από ό, τι αν είναι κρυμμένοι σε ένα δωμάτιο με τον εαυτό τους». Όποια
και αν είναι η πραγματικότητα, αυτή είναι η αντίληψη ορισμένων.
Θα έλεγε κανείς πως η επιλογή μονόκλινου ή πολύκλινου δωματίου να είναι συνάρτηση της προσωπικότητας,
αλλά μπορεί επίσης να σχετίζεται με την ηλικία, το φύλο και την κοινωνικοοικονομική ομάδα του εκάστοτε ασθενή.
Δεν υπάρχουν στοιχεία σχετικά με την προσωπικότητα, αλλά έγινε συλλογή δεδομένων σχετικά με την ηλικία και το
φύλο και την περιοχή κατοικίας. Το φύλο και η ηλικία τελικά αποδείχτηκε πως δεν παίζουν κανέναν απολύτως ρόλο.
Η ανάλυση των στοιχείων μόνιμης κατοικίας των ασθενών δεν έδωσε ξεκάθαρα αποτελέσματα.
Ασθενείς που άλλαξαν θάλαμο κατά τη διάρκεια της νοσηλείας
Τα παραπάνω, όπως αναφέρθηκε, αφορούν μόνο εκείνους τους ασθενείς που παρέμειναν στο ίδιο δωμάτιο καθ’ όλη
τη διάρκεια της διαμονής τους. Ωστόσο υπάρχει και ένα ποσοστό 22% των ασθενών που μετακινήθηκε. Ποιες είναι
οι απόψεις τους σχετικά με τους παράγοντες που εξετάστηκαν προηγουμένως; Πρώτον, εκείνοι που έμειναν σε ένα
μέρος δήλωσαν ότι το περιβάλλον τους ευνόησε την υγεία τους με μεγαλύτερα ποσοστά από αυτούς που
μετακινήθηκαν.
Επίσης, έδωσαν υψηλότερη βαθμολογία για τη συνολική διαμονής τους στο νοσοκομείο αλλά και τη θεραπεία, αν
και αυτές οι διαφορές δεν ήταν στατιστικά σημαντικές. Συνολικά, ωστόσο, αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι το
να μετακινηθεί ένας ασθενής κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του είναι μια αρνητική παράμετρος.
Παράθυρα, το φυσικό φως του ήλιου, εξαερισμός και προοπτικές

Μετά το ζήτημα επιλογής μονόκλινου ή πολύκλινου δωματίου , συχνά αναφέρεται η δυνατότητα ή μη του ασθενή
να δει έξω από το δωμάτιό του και να απολαύσει το φυσικό περιβάλλον. Στην παρούσα μελέτη , το παράθυρο ήταν
το πιο συχνά αναφερόμενο αρχιτεκτονικό στοιχείο. Τα παράθυρα αναφέρονται σχεδόν σε όλα τα ερωτηματολόγια,
εφόσον όλοι οι ασθενείς, αλλά και το προσωπικό, ήθελαν να υπάρχουν παράθυρα και να είναι σε θέση να δουν έξω.
Μια από της νοσηλεύτριες της ομάδας δήλωσε : «Νομίζω είναι ξεκάθαρη η ανάγκη όλων μας για φυσικό
φωτισμό και αερισμό.» Φυσικά, αυτήν τη θέση εξέφρασε με σιγουριά και η προκάτοχός της Florence Nightingale.
Άλλη μια νοσοκόμα σε μία από τις ομάδες έρευνας δεν είχε καμία αμφιβολία σχετικά με τη θεραπευτική αξία της
θέας στη φύση. «Ξέρετε ότι αν κάθεστε μπροστά σε ένα παράθυρο για μεγάλο χρονικό διάστημα βλέποντας τον
ουρανό και τα σύννεφα, ξεχνάτε αυτά που σας ανησυχούν αυτό είναι καλό. » Επίσης τόνισε την ανησυχία της για
την έλλειψη θέας στο νοσοκομείο . «Μπορεί η ψυχολογία ενός ασθενή να επηρεαστεί πολύ αρνητικά αν δεν μπορεί
να δει έξω από το ίδιο του το δωμάτιο».
Η συγκεκριμένη ανάγκη των ανθρώπων να αισθάνονται ότι έρχονται σε επαφή με το περιβάλλον τονίζεται
από όλες τις ομάδες και ιδιαίτερα από το νοσηλευτικό προσωπικό. viii Σε γνωστή πλέον μελέτη του, ο Ulrich
υποστήριξε με δεδομένα, την θεραπευτική αξία της θέας μέσα από τα παράθυρα του νοσοκομείουix Τα δεδομένα της
μελέτης του Πανεπιστημίου του Sheffield υποστηρίζουν αυτή τη διαπίστωση.
Βέβαια ,δεν έχουν καμία απόδειξη ότι οι ασθενείς γενικά επιθυμούν συμβατικά όμορφα τοπία, για παράδειγμα,
όπως τη θέα σε μια νοσοκομειακή αυλή, έξυπνα διαμορφωμένη. Στην πραγματικότητα, τα στοιχεία που συλλέχθηκαν
δείχνουν πως το ζητούμενο είναι να βλέπουν οι ασθενείς τον κόσμο πέρα από το νοσοκομείο , την καθημερινότητα
που τρέχει και να ενισχύεται το κίνητρό τους για ζωή. Έτσι αισθάνονται λιγότερο αποκομμένοι από τον κόσμο και
μάλιστα αποσπάται η προσοχή τους από τα προβλήματα υγείας τους και έχουν περισσότερη όρεξη για συνομιλία με
άλλους ασθενείς.
Αυτό διατυπώθηκε ξεκάθαρα από μια νοσηλεύτρια του τομέα της ψυχικής υγείας «Οι ασθενείς θέλουν να
γνωρίζουν τι συμβαίνει έξω και να παραμένουν σε επαφή με την καθημερινή ζωή. Είναι πολύ εύκολο να
δημιουργήσει κανείς τη δική του πραγματικότητα, όταν είναι υποχρεωμένος να μένει κλεισμένος σε ένα νοσοκομείο,
και αυτό σίγουρα δεν επιταχύνει την ανάρρωσή του. Δεν προωθείται η ανεξαρτησία και οι δεξιότητες του ατόμου,
όταν αποκόπτεται από την πραγματικότητα και την καθημερινότητα.» x
Το νοσοκομείο στο Poole είχε υπέροχη θέα στο λιμάνι Poole, και εκτιμήθηκε πολύ από τους ασθενείς θα μπορούσαν
να την απολαύσουν. Ωστόσο, τα ύψη των παραθύρων και η κλίση του κρεβατιού σε μερικά δωμάτια εμπόδισε τους
κλινήρεις να δουν έξω. Αυτοί οι ασθενείς σχολίασαν το συγκεκριμένο γεγονός αρκετά θυμωμένοι. Για άλλη μια φορά
η δύναμη του εκνευρισμού τους, αποδεικνύει τη σημασία της θέας για τους ασθενείς του νοσοκομείου.
Το προσωπικό περιβάλλον του ασθενή
Ήδη αναφέρθηκαν σε προηγούμενη ενότητα τα παράπονα των ασθενών σχετικά με το πόσο λίγο μπορούσαν να
επέμβουν και να ρυθμίσουν οι ίδιοι τις περιβαλλοντικές συνθήκες του χώρου στον οποίο παρέμεναν σχεδόν όλη τη
μέρα.
Το γενικό θέμα, κατά πόσο οι ασθενείς είχαν τη δυνατότητα να επέμβουν στο άμεσο περιβάλλον τους και σε τι βαθμό,
συγκέντρωσε αρκετά σχόλια, τόσο από τους ασθενείς στα ερωτηματολόγια όσο και από το προσωπικό στις ομάδες
έρευνας. Ένα μέλος του ιατρικού προσωπικού, που βρέθηκε στη θέση του ασθενή λίγο καιρό πριν την έρευνα,
ανέφερε «Μετά την επέμβαση, η δεύτερη νύχτα, ήταν εξαιρετικά ζεστή και εγώ δεν μπορούσα να κλείσω το παράθυρο.
Αν και μπορούσα να σηκωθώ από το κρεβάτι, δεν είχα τη δύναμη να κλείσω το παράθυρο. Το κουμπί κλήσης δεν
λειτουργούσε. Δεν μπορούσα να κλείσω τις κουρτίνες ούτε να σβήσω το φως. Περίπου τα μεσάνυχτα, μια νοσηλεύτρια
πέρασε ,ενώ μέχρι τότε, καθόμουν ενοχλημένος και ταραγμένος.»
Είναι επιτακτική λοιπόν η ανάγκη ύπαρξης χειριστηρίου που θα βρίσκεται στο κομοδίνο δίπλα στο κρεβάτι των
ασθενών που είναι κλινήρεις και σε πολλές περιπτώσεις αδυνατούν να σηκωθούν .xi Μέλη του προσωπικού ανέφεραν
πως συχνά οι συγγενείς των ασθενών έφερναν ανεμιστήρες και τους τοποθετούσαν στο κομοδίνο, όπως και άλλες
συσκευές, ώστε να βελτιώσουν τις συνθήκες διαμονής.
Τέλος επιστρέφοντας στον παράγοντα μονόκλινο ή πολύκλινο δωμάτιο , οι ασθενείς πραγματικά φαίνεται να είναι
απογοητευμένοι και δυσαρεστημένοι με την αδυναμία τους να προστατέψουν τα προσωπικά τους δεδομένα, όπως θα
έκαναν στην καθημερινή ζωή τους. Το να επιλέξουν αν η πόρτα είναι ανοιχτή, μισάνοιχτη ή κλειστή, για παράδειγμα,
είναι κάτι που κάνει ο καθένας στο οικιακό και εργασιακό του περιβάλλον. Ωστόσο, ένας κατάκοιτος ασθενής δεν
έχει την ικανότητα να το κάνει αυτό.
Καθαριότητα , τάξη / Μπάνιο και τουαλέτα
Εν συνεχεία ομαδοποιήθηκαν ορισμένα σχόλια που αρχικά θα μπορούσε να πει κανείς πως αναφέρονται σε ποικιλία
αρχιτεκτονικών χαρακτηριστικών ή διαφορετικές πτυχές υπηρεσιών. Όμως όλα αυτά μπορούν να συγκεντρωθούν
και να αποτελέσουν ένα κεφάλαιο με τίτλο καθαροί, τακτοποιημένοι χώροι . Οι ασθενείς ανέφεραν συχνά στα
ερωτηματολόγια το χώρο του μπάνιου και την τουαλέτα. Η συνολική βαθμολογία για τους χώρους μπάνιο / τουαλέτα
ήταν η χαμηλότερη από την βαθμολογία όλων των επιμέρους χώρων για τους οποίους ρωτήθηκαν οι ασθενείς, και
χαμηλότεροι από όλες τις βαθμολογίες σχετικά με την εικόνα, το σχεδιασμό και το περιβάλλον του θαλάμου. Αυτό
ίσχυε και για τις καινούριες και για τις παλιές πτέρυγες.
Τα γενικά αποτελέσματα υποδεικνύουν πως η ποιότητα του μπάνιου είχε μεγάλη επιρροή στη γενική εικόνα που
σχημάτισαν οι ασθενείς από την νοσηλεία τους στο νοσοκομείο. Περίπου το 48% των ασθενών έκανε αρνητικά
σχόλια για το συγκεκριμένο χώρο και στα δύο νοσοκομεία , ενώ το 29% έκανε θετικά. Από τα αρνητικά σχόλια τα
περισσότερα αφορούσαν την έλλειψη καθαριότητας, ενώ το επόμενο πιο συχνό παράπονο ήταν σχετικό με τον
περιορισμένο αριθμό σε λουτρά, ντους ή τουαλέτες. Η έλλειψη εγκαταστάσεων προφανώς προκαλεί δυσφορία, όπως
και η έλλειψη ιδιωτικότητας. Αυτό το τελευταίο ζήτημα αναφέρθηκε επίσης από αρκετούς ασθενείς ως το χειρότερο
χαρακτηριστικό του συνολικού σχεδιασμού της πτέρυγας. Φαίνεται ότι ο συγκεκριμένος χώρος έχει μεγάλη σημασία
για τους ασθενείς και όμως παραμελείται κατά τον σχεδιασμό.
Μια σημαντική ανησυχία τον ασθενών είναι η καθαριότητα . Χαρακτηριστικά, αναφέρεται σε ένα από τα
ερωτηματολόγια των ασθενών, «Αν σε ένα νοσοκομείο δεν γίνεται να διατηρήσουν καθαρό το χώρο της τουαλέτας και
του μπάνιου, τότε πόσο ενδιαφέρονται πραγματικά οι υπεύθυνοι για αυτό το μέρος;»
Το αμέσως επόμενο ερώτημα που τίθεται είναι πόσο καλά φροντίζουν τους ασθενείς, την στιγμή που παραμελούν
το χώρο τους.
Στην πραγματικότητα, στις ομάδες έρευνας ένα από τα πιο συχνά παράπονα των αρχιτεκτόνων και των σχεδιαστών
ήταν η έλλειψη φροντίδας και συντήρησης των κτιρίων.
Διακόσμηση
Η διακόσμηση και η εικόνα ενός χώρου τις περισσότερες φορές είναι υποκειμενική. Προφανώς το χρώμα και η
διακόσμηση επιδρούν στην ψυχολογία των ασθενών. Στις νέες πτέρυγες και των δύο νέων νοσοκομείων υπήρξαν
θετικά σχόλια, αλλά τα περισσότερα σχόλια που αφορούσαν το χρώμα και τη διακόσμηση ήταν αρνητικά.
Οι ασθενείς σχετικά με τη νέα πτέρυγα στο Poole σχολίασαν θετικά την παρουσία των εικόνων στους τοίχους,
αλλά σημείωσαν ότι ήταν πολύ λίγες και θα έπρεπε να υπήρχαν περισσότερες! Άλλοι ασθενείς ανέφεραν πως οι
ταπετσαρίες και τα χαλιά θα έκαναν το χώρο πιο ζεστό και οικείο. Οι "σκοτεινοί" χώροι δεν εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα
από τους ασθενείς. Τα πολύ φωτεινά και έντονα χρώματα στις νέες πτέρυγες στο Brighton δεν ήταν η καλύτερη
επιλογή , όπως ανέφερε σημαντικός αριθμός ασθενών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι ασθενείς ήθελαν να δουν ένα μέρος
οικείο που να θυμίζει «κατοικία».
Από τα σχόλια που έγιναν, αυτό φαίνεται να περιλαμβάνει ποικιλία στις υφές. Η ποικιλία είναι επιθυμητή στο
φωτισμό, το χρώμα και τα υλικά. Όλα αυτά έρχονται σε αντίθεση με την συμβατική εικόνα ενός νοσοκομείου, στο
οποίο έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε λείες, γυαλιστερές επιφάνειες που καθαρίζουν εύκολα, και ομοιόμορφο
φωτισμό φθορισμού σε όλους τους χώρους.
Συμπεράσματα
Στο σύνολό τους, όλα αυτά τα αποτελέσματα ενισχύουν την σημασία και την αξία του καλού σχεδιασμού στον τομέα
της υγείας. Η άρτια μελέτη νοσοκομειακού κτιρίου δεν είναι επιφανειακό θέμα, αλλά ένας από τους σημαντικότερους
παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα της ζωής των ασθενών, των επισκεπτών τους και του προσωπικού των
νοσοκομείων Η έκθεση αυτή, επίσης, αποδεικνύει ότι ο καλός σχεδιασμός από μόνος του δεν είναι αρκετός, και ότι
οι εγκαταστάσεις θα πρέπει ταυτόχρονα να είναι καλά οργανωμένες και διατηρημένες.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ
i
Lawson, B. R., The Language of Space. Oxford, Architectural Press.2001
ii
Scher, P, Patient-Focused Architecture for Health,Care. Manchester, Manchester Metropolitan University,1996
iii
Ulrich, R. S. ‘View through a window may influence recovery from surgery,’1984, Science,p. 420–421
iv
Beauchemin, K. M. and Hays, P. . ‘Sunny hospital rooms expedite recovery from severe and refractory depressions,’ Journal of Affective
Disorders, 1996, p. 49–51
v
Baldwin, S. . ‘Effects of furniture arrangement on the atmosphere of wards in a maximum-security hospital,’ Hospital & Community
Psychiatry, 1985, p.525–528.
vi
Staricoff, R. L., Duncan, J. et al. ‘A study of theeffects of the visual and performing arts in healthcare,’ Hospital
Development, 2001, p. 25–28.
vii
Lawson, B. R. and Walters, D., ‘The effects of a new motorway on an established residential area’, in Psychology and the Built
Environment, D. Canter and T. Lee, London,The Architectural Press, 1974, p. 132–138.
viii
Ulrich, R. S., Visual landscapes and psychological well-being, Landscape Research, 1979, p . 17–23
ix
Ulrich, R. S. , ‘View through a window may influence recovery from surgery’, Science, 1984, p. 420–421. Σε μελέτη στους
Ασθενείς με χολοκυστεκτομή. Ευρήματα - Οι ασθενείς που νοσηλεύτηκαν σε δωμάτια με θέα στο φυσικό περιβάλλον
είχαν μικρότερη μετεγχειρητική παραμονή στο νοσοκομείο, είχαν ταχύτερη ανάρρωση σύμφωνα με τις σημειώσεις των νοσηλευτών,
και πήραν λιγότερα ισχυρά αναλγητικά από τους ασθενείς σε παρόμοια δωμάτια με παράθυρα που βλέπουν στο φωταγωγό.
Αποτελέσματα – Μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής στη νοσοκομείο, λιγότερο καλή πορεία ανάρρωσης στις σημειώσεις των
νοσηλευτών, χορήγηση μεγάλης ποσότητας ισχυρών αναλγητικών .
x
Ulrich, R. S. , ‘Visual landscapes and psychological well-being’, Landscape Research,1979, p. 17–23.
xi
Kenny, C. . Evaluating acute general hospitals, in Designing for Therapeutic Environments, John Wiley &
Sons,1979, p. 309–332; και
Restuccia, J. D., ‘The effect of concurrent feedback in reducing in appropriate hospital utilisation,’ Medical Care, 1982, p.46–62.
Επίλογος – Συμπεράσματα
«Το νοσοκομείο του μέλλοντος, παρά την πολυπλοκότητά του, θα εξελιχθεί σε έναν τόπο όπου θα
επικρατούν η αρμονία και ο ανθρωπισμός… τα πάντα στην αρχιτεκτονική του θα πρέπει να συμβάλουν
στο να το καταστήσουν καθησυχαστικό, ευπρόσιτο και γιατί όχι… ελκυστικό! Πρέπει να είναι ευέλικτο
και εξελίξιμο, γιατί η χρήση του πρέπει εφεξής να προσαρμόζεται. Θα προσανατολιστεί ακόμα
περισσότερο στις υπηρεσίες εξωτερικής φροντίδας σε βάρος της μακροχρόνιας ενδονοσοκομειακής
νοσηλείας.»1
Η εξέλιξη των νοσοκομείων δεν είναι μια διαδικασία στατική, είναι στενά συνυφασμένη με τις νέες εξελίξεις της
ιατρικής γνώσης και επιστήμης και τις ανάγκες των ασθενών. Τα σύγχρονα νοσοκομεία συγκεντρώνουν ένα πλήθος
λειτουργιών και αναλαμβάνουν ποικίλους ρόλους. Τα πρότυπα περίθαλψης μεταβάλλονται συνεχώς και έχουν
οδηγήσει στην ανάδυση νέων τύπων νοσηλείας, με χαρακτηριστικότερη την φιλοξενία των μακροχρόνια
νοσηλευόμενων ασθενών σε εγκαταστάσεις που δεν θυμίζουν τα παραδοσιακά νοσοκομεία.
Οι ασθενείς ενός νοσοκομείου ανήκουν σε διαφορετικές ομάδες μεταξύ τους, καθώς τα ζητήματα, οι ασθένειες και
οι ανάγκες τους είναι διαφορετικές. Ακόμα και οι ασθενείς που υποφέρουν από την ίδια αρρώστια τις περισσότερες
φορές πρέπει να αντιμετωπίζονται ξεχωριστά. Παρόλες τις διαφορές όλοι οι νοσηλευόμενοι έχουν ένα κοινό,
περιορίζονται για ένα χρονικό διάστημα εντός της νοσηλευτικής μονάδας και εγκαταλείπουν για αυτό το χρονικό
διάστημα τον τρόπο ζωής τους και τις κοινωνικές συναναστροφές τους.
Η σύγχρονη διεθνής ακαδημαϊκή και επιστημονική κοινότητα επανεξετάζει και αποδεικνύει συνέχεια, υπό το φως
των σύγχρονων δεδομένων, αυτό που διαισθητικά ήταν κατανοητό ήδη από την αρχαιότητα: Ότι το διαμορφωμένο
περιβάλλον επηρεάζει σε μεγάλο ποσοστό τον άνθρωπο. Ειδικότερα στην περίπτωση των χώρων υγείας, όπου το
άτομο βρίσκεται στην πλέον ευαίσθητη και ευάλωτή του εκδοχή, το περιβάλλον έχει ακόμη πιο μεγάλη επίδραση,
οπότε και πρέπει να έχει χαρακτήρα θεραπευτικό, υποστηρικτικό και να εστιάζει στον άνθρωπο.
1
Συνέντευξη του αρχιτέκτονα Ζαν-Φιλίπ Παργκάντ στον Κλώντ Πολάκ/ Impact Medicine με θέμα: L’ architecture hospitaliere , aujourd’
hui et demain (CyberArchi, site du Groupe Batiweb, 08/02/2006)
Επιπλέον, φαίνεται ότι το θεραπευτικό περιβάλλον έχει μεγάλα περιθώρια να συνεισφέρει στην εξοικονόμηση
ενέργειας και στο βιώσιμο σχεδιασμό.
Η Ελλάδα, μέχρι στιγμής, δεν έχει ακολουθήσει την εξέλιξη της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής των νοσοκομείων. Το
περιβάλλον στα περισσότερα ελληνικά νοσοκομεία αντικατοπτρίζει την αξία που δινόταν στο παρελθόν στην ιατρική
τεχνολογία. Χωρίς να αμφισβητείται η συνεισφορά της ιατρικής τεχνολογίας στην υγεία μας, το αποτέλεσμα είναι η
ύπαρξη νοσοκομείων που εστιάζουν περισσότερο στις ιατρικές διαδικασίες παρά στον άνθρωπο. Πράγματι, το κενό
που έχει δημιουργηθεί είναι αρκετά μεγάλο. Είναι όμως ένα κενό που μπορεί και επιβάλλεται να γεφυρωθεί, έτσι
ώστε τα νοσοκομεία να βελτιώσουν την παρεχόμενη ποιότητα και να πλησιάσουν το επίπεδο των «πρότυπων»
νοσοκομείων.
Απόρροια και συμπέρασμα όλων των παραπάνω στοιχείων είναι πως το ποιοτικό θεραπευτικό περιβάλλον συμβάλλει
στην ταχύτερη ανάκαμψη των ασθενών, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ίδιων αλλά και των εργαζομένων,
στην προστασία του περιβάλλοντος και στην εξοικονόμηση σημαντικών πόρων και κόστους λειτουργίας των χώρων
υγείας.
Βιβλιογραφία
Botton Alain, The architecture of happiness, NewYork : Vintage Books, 2006

Clark PA, Drain M, Malone MP. Addressing patients' emotional and spiritual needs. Jt Comm J Qual Saf. 2003
Christopher Day, Places of the Soul :Architecture and Environmental Design as a Healing Art,United Kingdom,
Architectural Press, December 2003
J.Frye, The impact of energy conservation on hospital design. Hospitals , 1978
Robin Guenther and Gail Vittori, Sustainable Healthcare Architecture, 2008
M.Goromosov, The physiological basis of health standards for dwellings,Geneva, 1968
J.Hanson, Η.Field, S.Lippert, Ρ.Ronco, Development of Physical and Psychological Measurement Instruments in
Evaluation of Hospital Design, Boson, 1971
B.Hitchcox, Handout Notes on Whole Hospital Design Strategies, London, 1981
Charles A. Jencks , The Language of Post-modern Architecture, London ,1977
Jain Malkin, Hospital interior architecture: creating healing environments for special patient populations, Van
Nostrand Reinhold, New York,1991
Sara O. Marberry , Improving healthcare with better building design, Health Administration Press, Chicago IL, 2006
Clare Cooper Marcus, Marni Barmes, Healing Gardens, Therapeutic Benefits and design recommendations,
Wiley,1999
M.McCutceon, Handout Notes on Ward Planning, MARU, London, Dec.1980
Martin McKee and Judith Healy, Hospitals in a changing Europe , Philadelphia, 2002
Heinz E Müller-Dietz, Historia Hospitalium ,1975
Florence Nightingale, Notes on Hospitals, Longman, Green, Longman , Roberts, and Green, 1863
Florence Nightingale, Notes on Nursing , D. Appleton and Company, New York, 1860
Nitschke, G. ‘MA: The Japanese Sense of ‘Place’, Architectural Design ,1966
Romano Del Nord, Environmental Design in Hospitals, Ifhe Barcelona, 2008
Ervin Pütsep, Modern hospital : international planning practices, London, 1979
Τ. Rosenfield , Hospitals . Integnated design ,New York, 1950
Friedman Sigmund L, Medical Scools and Teaching Hospitals: Curriculum, Programming and Planning, New York
1965
Smith R, Watkins N., Therapeutic environments. Therapeutic environments forum, Academy of Architecture for
Health, Washington,2008
Robert Sommer, Tight Spaces, Prentice- Hall, 1974
R. J. Spinelli, The applicability of Bass’s model of transformational, transactional, and laissez-faire leadership in
the hospital administrative environment. Hospital topics: Research and Perspectives on Healthcare,2006
Esther M. Sternberg, M.D., Healing spaces, The Belknap press of Harvard University Press, Massachusetts, 2009
J.Thompson and G.Goldin, The Hospital: A Social and Architectural History. New Haven, 1975
Ulrich R, Healing by Architecture, Evidence based healthcare design
Roger Ulrich, Craig Zimring, Xiaobo Quan, Anjali Joseph, and Ruchi Choudhary., Role of the Physical Environment
in the Hospital of the 21st Century, The Center for Health Design, California, 2004
Stephen Verderber, Ben J. Refuerzo, Innovations in Hospice Architecture, 2006
Cor Wagenaar, The architecture of hospitals, NAi Publishers, Rotterdam, 2006
Nuffield Provincial Hospital Trust, Studies in the Functions and Design of Hospitals. London, 1955
Αγγελοπούλου Δήμητρα, Υπαίθριοι χώροι θεραπευτικών εγκαταστάσεων, Θεσσαλονίκη

Φανή Βαβύλη , Aspects of healing environments, Eκδόσεις Ζήτη, 2009
Φανή Βαβύλη (επιμ.) , πρακτικά «Σχεδιασμός κτιρίων για την Υγεία και το Ευ Ζείν στο κατώφλι του 21ου αιώνα»,
Univercity Studio Press ,1999.
Συλλογικό έργο, επιμέλεια Φανή Βαβύλη, Τέχνες και χώροι υγείας, Εκδόσεις Ζήτη, 2009
Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος, Το νοσοκομείο στις διασταυρώσεις της Αρχιτεκτονικής με την Ιατρική, από το
στερεότυπο στο νεωτερικό, Αθήνα 2016
Σταύρος Σταυρίδης, Η συμβολική σχέση με το χώρο, Κάλβος,1990
Rudolf Arnheim, H τέχνη και η οπτική αντίληψη, μτφρ. Γκαβάγιας Χρήστος, εκδόσεις Θεμέλιο, 2005
Timothy S. Miller, H γέννησις του νοσοκομείου στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, μτφρ. Ν. Κελερμένος, ΒΗΤΑ
Ιατρικές Εκδόσεις, Αθήνα 1998
Άρθρα
Prof. Arjuna Aluvihare, "Rohal Kramaya Lovata Dhayadha Kale Sri Lankikayo" Vidhusara Science Magazine, Nov.
1993
Francesco Benedetti , Cristina Colombo, Barbara Barbini, Euridice Campori,Enrico Smeraldi, «Morning sunlight
reduces length of hospitalization in bipolardepression» , Journal of Affective Disorders ,2001
K M Beauchemin and P Hays, Dying in the dark: sunshine, gender and outcomes in myocardial infarction, J R Soc
Med. , 1998 July
R.Cammock, Confidentiality in Health Centres and Group Practices: the implications for design. Journal of
Architectural Research, Feb.1975
Giuseppe Pellitteri, Flavia Belvedere, Architectural of hospital space: Changes and Design Methods
Ford Robert C., Fottler Myron D.; Creating Customer-Focused Health Care Organizations; Health Care
Management Review, Fall 2000
Tennessen, T.M. & Cimprich, B,Views to nature: effects on attention. Journal of Environmental Psychology,1995
J.Weeks, Designing and living in a hospital: an enormous house. Journal of the Royal Society of Arts, July 1979
J.Weeks, Hospitals for the 1970's. Journal of the Royal Institute of British Architects^ December 1964.
Σοφία Χατζηκοκόλη- Συράκου, Ασκληπιεία: τα Κέντρα Υγείας της αρχαιότητας , εφημ. Βήμα, 2001
Εργασίες
Αgnes E. Van den Berg, PH.D: Health Impacts of Healing Environments, Wageningen Univercity and Research
Center, Wageningen , The Netherlands, 2005
νοσηλευτήριο, Θεσσαλονίκη 1985
Γούσια Γλυκερία, Ματζούλα Φεβρωνία, Διάλεξη : Θεραπευτική αρχιτεκτονική, Ξάνθη 2015
Κωνσταντινίδου Μαρία-Ανθή,Μωυσίδου Ησαΐα,Διάλεξη: Οι αισθήσεις και η θεραπευτική του χώρου, Ξάνθη, 2013
Μαυράκης Αλέξανδρος, Διπλωματική Εργασία: μελέτη φυσικού φωτισμού δίκλινου θαλάμου νοσηλείας με
λογισμικό, Αθήνα Μάιος 2014
Πλακιά Ευσταθία- Πλατανίτη Βασιλική , Διπλωματική εργασία: Διερεύνηση της συμβολής του χρώματος στο
φυσικό φωτισμό και το εσωτερικό περιβάλλον θαλάμων νοσηλείας μέσω φωτορεαλιστικού λογισμικού, Αθήνα
Ιούλιος 2013
Τσιάντου Ελενα Διάλεξη : Θεραπεία-αρχιτεκτονική. Στοιχεία σχεδιασμού του νοσοκομειακού χώρου που ενισχύουν
την ευεξία, Ξάνθη 2016
Σεβαστή Χαβιάρα- Καραχάλιου, Ασκληπιείο Τιτάνης, το πρώτο κέντρο υγείας στον ελληνικό χώρο; , Διδακτορική
διατριβή, Τμήμα Ιατρικής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, επιβλέπων καθηγητής: Β.Π. Ρόζος, 1984
Professor Bryan Lawson and Dr Michael Phiri, The Architectural Healthcare Environment and its Effects on Patient
Health Outcomes, A report on an NHS Estates-Funded Research Project, 2003
3ο συνέδριο «Αρχιτεκτονικής και Τεχνολογίας Νοσηλευτηρίων , Αθήνα ,24 Μαΐου 1974
Διακήρυξη της Άλμα-Άτα, Διεθνής Διάσκεψη για την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, Alma-Ata, Σεπτέμβριος,1978
Περιοδικό αρχιτεκτονικά θέματα 10/1976, Προγραμματισμός και σχεδιασμός εγκαταστάσεων υγείας, Προληπτικό
νοσοκομείο των αρχιτεκτόνων Μ.Α. ΔΑΛΛΑ και Ε.ΔΑΛΛΑ-ΖΑΪΜΗ , στο : Κ. Ξανθόπουλος (Burgun J Armand at
the Conference on Health Facility Planning and Design in the Developing Countries, New York 1975
Πηγές εικόνων
Κωνσταντίνος Ξανθόπουλος, Το νοσοκομείο στις διασταυρώσεις της Αρχιτεκτονικής με την Ιατρική, από το
στερεότυπο στο νεωτερικό, Αθήνα 2016
νοσηλευτήριο, Θεσσαλονίκη 1985
Professor Bryan Lawson and Dr Michael Phiri, The Architectural Healthcare Environment and its Effects on Patient
Health Outcomes, A report on an NHS Estates-Funded Research Project, 2003
www.google.gr
www.pinterest.gr

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ - ΤΕΥΧΟΣ ΔΙΑΛΕΞΗ

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ - ΤΕΥΧΟΣ ΔΙΑΛΕΞΗ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ- ΔΙΑΛΕΞΗ

2 ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

3 ΧΩΡΟΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑΣ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥ σελ. 50

4.1 Χώρος και ψυχολογία : παράγοντες που ενισχύουν το ευ ζην σελ. 58

5 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΩΝ ΠΟΥ ΕΝΙΣΧΥΟΥΝ ΤΗΝ ΕΥΕΞΙΑ

6 ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΔΕΥΤΕΡΟΥ σελ. 113

«Ο άνθρωπος είναι η απάντηση όποια και αν είναι η ερώτηση»1

Οι στόχοι της μελέτης αυτής ήταν:

Η έκφραση της αρχιτεκτονικής γλώσσας

1.1 Η αρχιτεκτονική αξία του κτιρίου νοσοκομείου

1 ,2 Απεικονίσεις από τη συνθήκη αρχιτεκτονικής του Filarete

3 Πρόσοψη απο το δρομο (via) Festa del

1.2 Ιστορική Εξέλιξη νοσοκομείων

1.2.1 Από την αρχαιότητα μέχρι τον Μεσαίωνα

4 Ασκληπιείο της Κω 5 Τhermes de Vals ,στην Ελβετία, σε σχέδιο του

Η αρχιτεκτονική τους οργάνωση φανερώνεται

Το Ασκληπιείο δεν αποτελεί ένα απλό οικοδόμημα,

Ο ναός διαθέτει πολλά ιδιόμορφα χαρακτηριστικά σε

Οι Σινχαλέζοι ίσως να είναι οι πρώτοι που εισήγαγαν την

Την εποχή των μεγάλων κοινωνικοοικονομικών μετασχηματισμών

Η Nightingale στο βιβλίο της "Notes on Hospitals" καθόρισε

Τα περίπτερα συνδέονται μεταξύ τους με διαδρόμους και βοηθητικούς χώρους. Οι σχεδιαστικές

16 Νοσοκομείο Βετεράνων στις ΗΠΑ του 1921 17 Νοσοκομείο στο Ρένκιοι

Xάρη στην ραγδαίες εξελίξεις του 19ου αιώνα στην

Ο νέος τύπος ήταν πιο συμπαγής (block hospital) και

Μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, οργανώθηκαν

1.3 Η οργάνωση των εγκαταστάσεων υγείας

- Μικρότερες, διάσπαρτες σε μεγάλους αριθμούς στην περιοχή

- Και λίγα περιφερειακά συγκροτήματα, μεγαλύτερα, σε στρατηγικά

Διαφορές οργάνωσης παραδοσιακού και σύγχρονου νοσοκομείου

Χωροκατανομή Συγκέντρωση αποκέντρωση

1.4 Οι λειτουργίες του νοσοκομείου

Σε γενικές γραμμές οι κυριότερες λειτουργίες του νοσοκομείου είναι οι παρακάτω:

Είναι το καθοριστικό χαρακτηριστικό ενός νοσοκομείου περίθαλψης οξέων περιστατικών. Διακρίνουμε

Νοσηλεία εσωτερικών ασθενών

Συνοπτικά η νοσηλευτική λειτουργία θα

Η αρχιτεκτονική των χώρων περίθαλψης

Στη δυτική Ευρώπη ο αριθμός

Η εξωνοσοκομειακή νοσηλεία περιλαμβάνει μια σειρά δραστηριοτήτων, όπως προσέλευση σε εξωτερικά

Οι κυριότερες λειτουργίες των Εξωτερικών Ιατρείων σε γενικές γραμμές είναι:

23 Διάγραμμα λειτουργιών και

24 Διάγραμμα οργάνωσης και

25 Διάγραμμα περιοχών και ροών –

ΧΡΗΣΤΕΣ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

2.1 Χώρος και άνθρωπος

2.2 Οι ψυχολογικές ανάγκες του ασθενή

«Όταν τα σώματα ασθενούν οι ψυχές αρρωσταίνουν περισσότερο».5

Ο Abraham Maslow (1987) κατέταξε τις ανθρώπινες ανάγκες σε μια ιεραρχία :

Β ) Δυνατότητες και επιλογές

Γ) Πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινωνικής υποστήριξης

Δ) Δημιουργία μη αγχωτικού περιβάλλοντος

Και Ε)Δημιουργία εικόνων που προωθούν τη θετική σκέψη

- Αίσθηση του ελέγχου

- Μοναξιά και απομόνωση

2.3 Οι ψυχολογικές ανάγκες του χρήστη και ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός

Οι αρχιτέκτονες κατά το σχεδιασμό χρειάζονται ορισμένες πληροφορίες σχετικά με τις ψυχολογικές

ΧΩΡΟΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΑΣ ΝΟΣΗΛΕΙΑΣ

3.1 Το κοινωνικό περιβάλλον στους χώρους μακροχρόνιας νοσηλείας

3.2 Στόχοι σχεδιασμού εγκαταστάσεων μακροχρόνιας νοσηλείας

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΜΕΡΟΥΣ ΠΡΩΤΟΥ