ΙΧΝΗΛΑΤΩΝΤΑΣ ΤΟ «ΔΡΑΚΟ»: Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΕΖΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΣΤΑ ΔΙΚΤΥΑ ΤΩΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ

ΔΗΜΗΤΡΑ ΛΟΥΚΑ

Διδακτορική Διατριβή

ΤΜΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

Μυτιλήνη
Μάρτιος 2011
Ευχαριστίες

Η ενασχόλησή μου με το συγγραφικό μέρος της διατριβής διήρκησε επτά χρόνια. Σ’ αυτό το
διάστημα, υπήρξαν πρόσωπα που με ιδιαίτερο τρόπο το καθένα συνέβαλλε στην ολοκλήρωση
της. Η υπομονή, η κατανόηση και η γενναιόδωρη υποστήριξη της επιβλέπουσας καθηγήτριάς
μου Ντιάνας Τράκα υπήρξε η λυδία λίθος για τη συνεχή συγκέντρωσή μου στις αρχικές,
κατευθυντήριες γραμμές της διατριβής και της είμαι ευγνώμων γι’ αυτό. Τα ίδια συναισθήματα
οφείλω και στα δύο μέλη της τριμελούς επιτροπής μου. Στο Θόδωρο Παραδέλλη ο οποίος κατά
τη διερεύνηση αρχειακού υλικού στις βιβλιοθήκες του Λονδίνου «ανακάλυψε» και μου
παραχώρησε πέντε διατριβές με θέμα την κινέζικη ιατρική, εκλεπτύνοντας την οπτική μου ως
προς τα στοιχεία της δικής μου έρευνας και συντελώντας καθοριστικά, κατ’ αυτό τον τρόπο,
στην οριστική μορφή του παρόντος κειμένου. Στην Ελένη Παπαγαρουφάλη για την άμεση,
ενδελεχή και καίρια ενασχόλησή της με το τελικό στάδιο της διατριβής, τις διεισδυτικές
παρατηρήσεις της στο επίπεδο των ιδεών που παρουσιάζονται αλλά και της φιλολογικής
επιμέλειας. Επίσης την ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη που με περιέβαλλε μέσα σε αυτά τα
χρόνια, αναθέτοντάς μου δύο παρουσιάσεις και ασκώντας με τοιουτοτρόπως στο δημόσιο
διάλογο με βάση την έρευνά μου.
Αν και ποικίλοι λόγοι δεν μου επέτρεψαν μια συχνή επαφή με τους καθηγητές του
μεταπτυχιακού τμήματος στη Μυτιλήνη, η «αόρατη» παρουσία τους, μέσω των γνώσεων και του
ήθους που αποκόμισα από αυτούς, υπήρξε αδιάλειπτη τόσο κατά την έρευνα του πεδίου όσο και
κατά το στάδιο της συγγραφής και τους ευχαριστώ θερμά γι’ αυτό.
Επίσης ευχαριστώ για την αποδοχή και τη συναίνεσή τους όλους τους εμπλεκόμενους δρώντες
της επιτόπιας έρευνας, ασθενείς, θεραπευτές, γιατρούς και εκπαιδευτές. Ιδιαιτέρως ευχαριστώ
για την πρόσβαση που μου παραχώρησε στα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών, τον υπεύθυνο
του μετεκπαιδευτικού κέντρου βελονισμού, Μιλτιάδη Καράβη, καθώς και για το σεβασμό που
επέδειξε κατά τη διάρκεια της έρευνας αναγνωρίζοντας τη συμβολή μιας διεπιστημονικής
κατανόησης του ζητήματος της κινέζικης ιατρικής. Ακόμη ευχαριστώ το γιατρό-βελονιστή
Κώστα Περιφεράκη και τη σύζυγό του Ιφιγένεια για τη φιλία με την οποία με περιέβαλλαν, μετά
τη γνωριμία μας στο ερευνητικό πεδίο, αποτελώντας έκτοτε τον συνεχή συνδετικό κρίκο με τα
δρώμενα του χώρου της κινέζικης ιατρικής.
Τις φίλες μου, Ολυμπία Τασοπούλου για τη βοήθειά της ως προς τη διεύρυνση του πεδίου
έρευνας μέσω των γνωριμιών της και τη συνεχή, ένθερμη υποστηρικτική της ενθάρρυνση. Τη
Βασιλική Πρίγκουρη για το ειλικρινές ενδιαφέρον με το οποίο περιέβαλλε τα στοιχεία της
έρευνας και για την ενθουσιώδη προτροπή της ως προς τη σημασία της ολοκλήρωσης του έργου
αυτού. Τη Μαρία Κόκκινου για την αγχολυτική επιρροή της και τη συντροφική της παρουσία
κατά τη συστηματική, καθημερινή συγγραφή της διατριβής στις βιβλιοθήκες του κέντρου της
Αθήνας. Τέλος χρωστώ ένα απεριόριστο ευχαριστώ στους γονείς μου, Ιωάννη και Ουρανία για
την σταθερή στο χρόνο, αμέριστη και πολυεπίπεδη συμπαράστασή τους σε κάθε εγχείρημα της
ζωής μου. Η διατριβή είναι αφιερωμένη σ’ αυτούς.

1
 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Ευχαριστίες 1
Πίνακας Περιεχομένων 2
Περίληψη 4

Εισαγωγή 6
1.0 Επιλογή του θέματος και μεθοδολογία του πεδίου έρευνας 12

Κεφάλαιο πρώτο: Βιβλιογραφική επισκόπηση 24

1.0 Η επιρροή του θετικισμού 25
1.1 Οι δομικού τύπου προσεγγίσεις 26
1.2 Η κριτική και η μετακίνηση από τη δομική προσέγγιση 27
1.3 Η πολυμορφία και οι αντιφάσεις στο επίκεντρο 28
1.4 Η θεραπεία ως ιστορικά προσδιορισμένη κατασκευή 30
2.0 Η πολιτική βιογραφία του βελονισμού
2.1 Η αμφισημία της γηγενούς ιατρικής στους χρόνους της αυτοκρατορικής Κίνας 40
2.2 Η εισαγωγή της δυτικής ιατρικής 43
2.3 Η «υβριδική» ιατρική κατά τη μαοϊκή εποχή και ο μετασχηματισμός της στη
μετα-μαοϊκή περίοδο 45
2.4 Η ένταξη του βελονισμού στον ευρωπαϊκό χώρο 48
2.5 Οι πρώτες εκπαιδευτικές προσπάθειες στον ελληνικό χώρο 49
2.6 Οι εσωτερικές διαμάχες και οι απόπειρες νομιμοποίησης προς τα «επάνω» 51
2.7 Η τελική διάσπαση 53

Κεφάλαιο δεύτερο: Οι βελονιστές της Αθήνας-Το πολιτικό πλαίσιο 57

1.0 Διαδικασίες νομιμοποίησης υπό το πρίσμα της επαγγελματικής ταυτότητας 59
2.0 Ο βελονισμός του «Τσελεμεντέ» 69
3.0 Πού μπορώ να σπουδάσω «μη γιατρός»; 72
4.0 Ο «ευνουχισμός» του βελονισμού στο βιοϊατρικό μοντέλο 77
5.0 Ο βελονισμός ως «Θειική», «προγονική» τέχνη 81
6.0 Σχέσεις γηγενών βελονιστών και μη 84

Κεφάλαιο τρίτο: Οι εκπαιδευτικές διαδικασίες 91

1.0 Εννοιολογώντας την εμπλοκή στο χώρο της κινέζικης ιατρικής 92
2.0 «Είμαι εντελώς παραδοσιακός, αλλά της δυτικής παράδοσης»: Η νευρωνική θεώρηση 98
3.0 Η αποκρυπτογράφηση ενός «χαρισματικού» θεραπευτή: Η παραδοσιακή θεώρηση 107
4.0 Η κατασκευή της «ελληνικής» εκδοχής της κινέζικης ιατρικής 118
5.0 Η οικειοποίηση των «μη δυτικών», εναλλακτικών θεραπευτικών τεχνικών 125

Κεφάλαιο τέταρτο: Όταν τα όργανα του σώματος «αισθάνονται» 130

1.0 Νοηματοδοτήσεις της «ασθένειας» 131
1.1 Η «ενέργεια» 133
1.2 Tο yin/yang ως έμβλημα ιεραρχίας 135
2.0 Τα «καταφύγια» της ψυχής 137

2
2.1 Η πολιτισμική μετάφραση στο ελληνικό, εκπαιδευτικό συμφραζόμενο 139
2.2 Το εξωστρεφές ήπαρ 141
2.3 Ο φοβισμένος νεφρός 148
2.4 Η αγχωμένη καρδιά 151
2.5 Ο μηρυκάζων σπλήνας 153
2.6 Το γαστρεντερικό σύστημα ως πρότυπο φαινομενολογικής δράσης του εαυτού 155
2.7 Εντάσσοντας το αλλότριο στο οικείο 159

Κεφάλαιο πέμπτο: Η κουζίνα ως κλινική 161

1.0 Η εισαγωγή των κινέζικων, θεραπευτικών βοτάνων 162
2.0 «Μαγειρεύοντας» την υγεία: Τα εκπαιδευτικά σεμινάρια στην κινέζικη διατροφή 174
2.1 Η διατροφή ως οδηγός αφύπνισης του «αρχέγονου» 176
2.2 Η «ενεργειακή φυσιογνωμία» των φυτών και η αναλογική, θεραπευτική τους δράση 178
2.3 «Σκεφτόμαστε κινέζικα, επιλέγουμε ελληνικά»: Ο «τόπος» ως θεραπευτική παράμετρος 186
2.4 Η απόρριψη του γάλακτος, ως πρακτική αντίστασης 189

Κεφάλαιο έκτο: Θεραπευτικά τοπία 193

1.0 Ασιάτες βελονιστές στην Αθήνα
1.1 Ο καθηγητής Τσανγκ 194
1.2 Ο δόκτωρ Λι 202
2.0 Έλληνες γιατροί-βελονιστές
2.1 Η ελίτ των επαγγελματιών 205
2.2 Δόκτωρ Τζέκιλ και μίστερ Χάιντ 212

Κεφάλαιο έβδομο: Η ιατρική σημειολογία της θεραπείας 220

1.0 Βελόνες: Η αμφισημία του αλλότριου 221
2.0 Προσδοκίες, Εκπληρώσεις, Διαψεύσεις, ασθενών-οπαδών 232
2.1 Η «ολιστική» παράμετρος στο επίπεδο της πρακτικής 238
2.2 Γιατί ο βελονιστής δε μιλάει 241

Κεφάλαιο όγδοο: Δίκτυα ασθενών-Το παράδειγμα του συλλόγου «Άνθος» 249

1.0 Η δημιουργία του δικτύου 251
1.1 «Η ζωή που θα έχεις, θα είναι όση και της ντομάτας που τρως»: Ταοϊστική,
διατροφική αλχημεία 254
1.2 Απόπειρες θρησκειολογικού συγκρητισμού, ως δομικό μέρος
της θεραπευτικής διαδικασίας 266
1.3 Τα «θαύματα» στην κλινική πρακτική 274
1.4 Η κατάρρευση του δικτύου 278

Επίλογος 284

Βιβλιογραφία 288

3
Περίληψη
Οι ποικίλοι λόγοι και πρακτικές που αναπτύσσουν οι Έλληνες επαγγελματίες του χώρου
της υγείας σε σχέση με την εισαχθείσα κινέζικη ιατρική, επιβεβαιώνουν τον βασικό ισχυρισμό
του Giddens και άλλων θεωρητικών αναφορικά με την παγκοσμιοποίηση1. Καθώς η γνώση
μετακινείται σε νέα περιβάλλοντα ενεργοποιεί ένα πολιτισμικό διάκενο το οποίο
αντισταθμίζεται με την οικειοποίηση και τη χρήση της νέας γνώσης κατά τρόπο που ταιριάζει
στις τοπικές αντιλήψεις (βλ. και Howell 1995). Η κινέζικη ιατρική, κατά την διαδικασία της
πολιτισμικής ενσωμάτωσης στον ελληνικό αστικό χώρο, επιδέχεται μετασχηματισμούς και
επαναπροσαρμόζεται, κατά περίπτωση, συνδεόμενη με αντιλήψεις που προϋπάρχουν και
συνδέουν το χώρο της υγείας με τις κατηγορίες της επιστήμης, του έθνους, του φύλου και της
θρησκείας. Κατά αυτή την έννοια, δημιουργούν μια εντόπια εκδοχή της κινέζικης ιατρικής,
εκδοχή που συνδέεται ακροθιγώς με το εισαγόμενο υπερεθνικό αγαθό και εκφράζει μία από τις
παγκοσμιοποιημένες όψεις του.
Η επαναλαμβανόμενη ερώτηση «τι είναι η κινέζικη ιατρική επιστήμη» ακολουθείται από
την αναπόσπαστη «ποιος έχει την εξουσιοδότηση να την αποσαφηνίσει και την ασκήσει». Οι
γιατροί-βελονιστές ακολουθούν τη μετανεωτερική στρατηγική του προσδιορισμού της
επαγγελματικής τους ταυτότητας προσθέτοντας στην ιατρική τους εκπαίδευση προνεωτερικές
μεθόδους θεραπείας, οι οποίες αναπροσαρμόζονται σε σύγχρονες ιατρικές θεωρίες και τεχνικές.
Ο βελονισμός και η βοτανοθεραπεία ωστόσο εμπλέκει και επαγγελματίες χωρίς ιατρική
εκπαίδευση οι οποίοι δρουν θεραπευτικά μέσα σε ένα εθνικό πλαίσιο υγείας όπου απουσιάζουν
οι νομικές διευθετήσεις που θα μπορούσαν να καθορίσουν το επίπεδο της εκπαίδευσής τους
όπως και τα όρια της θεραπευτικής τους παρέμβασης. Το υψηλό επίπεδο διεκδίκησης της
επαγγελματικής ταυτότητας εκφράζεται και από τις δύο ομάδες, μέσα από την δημιουργία
σχολών και επαγγελματικών δικτύων. Ταυτόχρονα, η επιτυχής διαπραγμάτευση της ατομικής ή
συλλογικής τους γνώσης εξαρτάται από την ικανότητά τους να σφυρηλατήσουν και να
κινητοποιήσουν υπερεθνικές κοινότητες οι οποίες βρίσκονται πέρα από τον άμεσο κύκλο των
εντόπιων θεραπευτών.
Ως προς το ζήτημα της κανονικοποίησης των κριτηρίων ειδημοσύνης των επαγγελματιών
που δρουν στο χώρο της κινέζικης ιατρικής, η άρνηση των ιατρικών συλλόγων της χώρας να

1
Ο Giddens ορίζει την παγκοσμιοποίηση ως την επίταση των, ανά τον κόσμο, κοινωνικών σχέσεων οι οποίες
συνδέουν απόμακρες, τοπικές κοινωνίες με τέτοιο τρόπο ώστε τα τοπικά συμβάντα να σχηματοποιούνται από
γεγονότα τα οποία συμβαίνουν μίλια μακριά, όπως και το αντίθετο (Giddens 1990:64).

4
αναγνωρίσουν το βελονισμό ως ιατρική πράξη ή ειδικότητα, καθώς θίγει τη βασική,
φαρμακευτική, θεραπευτική μεθοδολογία που ακολουθούν, αποτελεί έναν επιπλέον παράγοντα
για το ότι η τεχνική του βελονισμού εξακολουθεί να βρίσκεται στη σφαίρα της εναλλακτικής
ιατρικής, η οποία χαρακτηρίζεται ενίοτε και ως πρακτική κομπογιανιτισμού. Η περιθωριοποίηση
του βελονισμού, ωστόσο, δεν καταλαμβάνει μια πρωτογενή δομική θέση η οποία καθορίζεται
οριστικά συσχετιζόμενη με την προϋπάρχουσα και κυρίαρχη δυτική ιατρική, αλλά
μετασχηματίζεται και επανακατασκευάζεται διαρκώς μέσα σε ένα σύνολο άρρυθμων,
κοινωνικοιστορικών διαδικασιών. Προβάλλεται κάθε φορά ως μια συλλογή ετερογενών
πρακτικών οι οποίες διαμεσολαβούν στις μεταμορφώσεις που επιδέχεται η μετάδοση της
γνώσης, η επαγγελματική ταυτότητα και τα κοινωνικά δίκτυα. Οι κοινότητες της κινέζικης
ιατρικής συγκροτούνται μέσα από ελιγμούς-μετατοπήσεις αλληλεπικαλυπτόμενων δικτύων οι
οποίες καθιστούν τα σύνορα μεταξύ της κινέζικης ιατρικής, της επιστήμης και της δυτικής
ιατρικής δυσδιάκριτα.
Ο ανταγωνισμός για το ποια ιατρική παράδοση ή ακόμη ποια προσέγγιση της ίδιας
παράδοσης είναι πιο έγκυρη, συνοδευόμενη πάντα με την καταγγελία των εξουσιαστικών
πρακτικών της δυτικής ιατρικής, οδηγεί άτομα και ομάδες στην υιοθέτηση στρατηγικών
διεκδίκησης της ίδιας μορφής εξουσίας που, στη ρητορική τους, απαξίωναν. Η γλώσσα του
βελονιστή παραμένει σχεδόν πάντα η εξειδικευμένη γνώση του «ειδικού», της οποίας μετέχει
συνήθως ακροθιγώς ο ασθενής, όπως ακριβώς συμβαίνει και στην περίπτωση της δυτικής
ιατρικής. Τα ανθρωποκεντρικά ιδεώδη του «ολισμού», η διάθεση επιπλέον θεραπευτικών
μέσων στην αγορά της υγείας, συνοδευόμενη από κερδοσκοπικό ενδιαφέρον σε αβέβαιες
οικονομικά εποχές, αλλά και οι προσωπικές φιλοδοξίες, αποτελούν παράγοντες που οδηγούν
στην οικειοποίηση συγκεκριμένων στρατηγικών από τις εκάστοτε επαγγελματικές ομάδες.
Ενώπιον αυτών των δεδομένων, ο ασθενής παραμένει στις περισσότερες περιπτώσεις χωρίς
αξιόπιστη ενημέρωση κατά τη διαδικασία της επιλογής των επαγγελματιών στους οποίους
στρέφεται για τα ζητήματα της υγείας του. Η κριτικού τύπου, διαχείριση της ασθένειας
εξακολουθεί να παραμένει ζητούμενο καθώς, εν τέλει, η αμφισβητούμενη γνώση και πρακτική
των επαγγελματιών οδηγεί ενίοτε σε αμφισβητούμενη θεραπευτική αρωγή στους ασθενείς.

5
Εισαγωγή

Η παρούσα διατριβή έχει ως θέμα της την πολιτισμική ένταξη της κινέζικης ιατρικής στις
θεραπευτικές μεθόδους των επαγγελματιών υγείας της Αθήνας. Επικεντρώνεται στην μετάδοση
της νεοεισαχθείσας γνώσης, η οποία συμπεριλαμβάνει το βελονισμό, την κινέζικη
βοτανοθεραπεία και τη διατροφή, στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα των Ελλήνων γιατρών όπως
και στα αντίστοιχα των μη γιατρών. Περιγράφει, επιπροσθέτως, τους χώρους συνάντησης
θεραπόντων και ασθενών, παρακολουθώντας τον τρόπο με τον οποίο επιτελούνται και
καθίστανται διανοητές, πολιτισμικά αναγνωρίσιμες οι κυρίαρχες έννοιες και πρακτικές που
αφορούν στην κινέζικη ιατρική.
Η αναγνώριση του ότι η εξατομικευμένη κατανόηση και νοηματοδότηση του ζητήματος
της υγείας ή της ασθένειας σχηματοποιείται από την εμπειρία που προσφέρει η θέση που ο
καθένας καταλαμβάνει στο κοινωνικό γίγνεσθαι, επικέντρωσε την προσοχή μου στους
επαγγελματίες του χώρου της υγείας, οι οποίοι εμπλέκονται στο ζήτημα της κινέζικης ιατρικής.
Επέλεξα να εστιάσω σ’ αυτούς διότι αφ’ ενός ο κόσμος τους αποτελεί ένα καλά οροθετημένο
πεδίο στο εσωτερικό του οποίου κινούνται ως ειδικοί, ως οι μοναδικοί που νομιμοποιούνται να
εισέρχονται και να διαχειρίζονται μία ιδιαίτερη λογική, γλώσσα, κανόνες και τελετουργικά τα
οποία είναι πιθανόν, ταυτόχρονα, ακατανόητα για τους μη μετέχοντες. Εξαιτίας της θέσης τους
έχουν τη δύναμη να παράγουν κυρίαρχες κοσμοεικόνες, οι οποίες από τη στιγμή που
επικρατούν, τείνουν να ισχύουν για όλους. Αφ’ ετέρου, ο χώρος της υγείας, στο ελληνικό
συμφραζόμενο, αποκαλύπτει ένα πολυσυλλεκτικό πλαίσιο όπου ποικίλα εναλλακτικά
συστήματα υγείας συνυπάρχουν και ενίοτε συμφύονται με την δυτική ιατρική, οδηγώντας σε
υβριδικές μορφές ιατρικής και κοινωνικής σχηματοποίησης.
Η κινέζικη ιατρική, με πιο γνωστή μέθοδό της τον βελονισμό, ήταν ήδη διαδεδομένη στο
ελληνικό αστικό πλαίσιο, όταν πραγματοποιήθηκε η επιτόπια έρευνα, από το Σεπτέμβριο του
2000 έως και τον Αύγουστο του 2003. Τρέχοντα, μηνιαία, περιοδικά υγείας και αστρολογίας που
συντάσσονταν με το κίνημα της «νέας εποχής» έβριθαν αναφορών σχετικά με κεντρικές έννοιες
της κινεζικής, φιλοσοφικής παράδοσης όπως είναι η ενέργεια2, η δυαδική αντίστιξη του

2
Οι πλάγια και ενίοτε έντονα τονισμένες λέξεις θα σηματοδοτούν καθ’ όλη τη ροή του κειμένου όρους που
βρισκόταν σε συνεχή χρήση από τους δρώντες της επιτόπιας έρευνας. Για τους τίτλους των βιβλίων, άρθρων και εν
γένει έντυπου υλικού, που αναφέρονται μέσα στο κείμενο, θα χρησιμοποιηθεί η πλάγια γραφή. Τα εισαγωγικά, στην
αναφορά αυτούσιων απόψεων τόσο των δρώντων όσο και των μελετητών που χρησιμοποιούνται ώστε να
συμβάλλουν στο σχολιασμό των στοιχείων. Για τους ορισμούς εννοιών, επίσης τα εισαγωγικά.

6
yin/yang, το feng sui, και τα 5 στοιχεία, εξοικειώνοντας το κοινό, σ’ ένα πρωτόλειο επίπεδο, με
μια «εξωτική», μη γηγενή κατηγοριοποίηση του κόσμου, συμπεριλαμβανομένου και του
ανθρώπινου σώματος. Η δυναμική αυτή είχε υποστηριχθεί ισχυρά τις τρεις τελευταίες δεκαετίες
και από την προώθηση, δια μέσου συγκεκριμένων βιβλιοπωλείων, έντυπου, δευτερογενώς
κυρίως μεταφρασμένου υλικού, που αφορά σε μορφές ασιατικών, εν γένει, σωματικών τεχνικών
όπως το kung fu, το t’ai chi, η yoga. Σχολές κινέζικων πολεμικών τεχνών, ήδη από τα τέλη της
δεκαετίας του 1980, αναδύονταν διαρκώς, συνιστώντας πλέον μια εδραιωμένη πρακτική για ένα
διόλου ευκαταφρόνητο αριθμό πολιτών που συνδέει τη σωματική άσκηση με το ζήτημα της
υγείας. Η παγκόσμια κινητικότητα, ως ίδιον της μετανεωτερικής εποχής, είχε εισάγει στο
εσωτερικό της τοπικής κοινωνίας υπερεθνικά στοιχεία. Η γνωστοποίηση των παραδοχών της
κινέζικης ιατρικής σ’ ένα εν δυνάμει κοινό καταναλωτών εντάχθηκε στην αντίστοιχη διάδοση
των ιδεών της «νέας εποχής» και στο ελληνικό αστικό πλαίσιο. Συνδέθηκε, κατά τη γνώμη μου,
με τις σχολές πολεμικών τεχνών και η διάδοσή τους επηρεάστηκε από ποικίλες εντόπιες
συγκυρίες, ορισμένες από τις οποίες θα αναφέρω στη συνέχεια.
Ως φοιτήτρια στην Αθήνα, γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1980, θυμάμαι πως η
μεταπολιτευτική ζωή του κέντρου της πόλης χαρακτηριζόταν από δράσεις έντονης απαξίωσης
του πολιτικού συστήματος. Η κατάρρευση των μαζικών, θρησκευτικών και πολιτικών
κινημάτων επέτρεψε την έκφραση μιας αντίθεσης απέναντι στους μηχανισμούς ομογενοποίησης,
η οποία συνοδεύτηκε από ταυτόχρονη προβολή μιας αναγκαιότητας για ατομική διαφοροποίηση.
Η αντιεξουσιαστική συνδήλωση της άρσης του καρτεσιανού δυισμού, σε χώρους του κέντρου
της Αθήνας, όπως τα Εξάρχεια, ήταν έκδηλη. Η αμφισβήτηση των παραδεδομένων ιεραρχιών,
χαρακτήριζε τον τρόπο σκέψης εξωκοινοβουλευτικών αριστερών ομάδων και συμπαρέσυρε σε
αντίστοιχες συγκρουσιακές πρακτικές. Σε εκείνη την συγκυρία, σχολές πολεμικών τεχνών
έκαναν έντονη την παρουσία τους αντλώντας μαθητές από τις παραπάνω ομάδες. Ωστόσο, το
θεωρητικό πλαίσιο των τεχνών αυτών διατηρεί συγγένειες με την βουδιστική φιλοσοφία και
συνδέεται με την πρακτική του διαλογισμού3 μέσω των qigong. Σε βιβλίο του 1993, διαδεδομένο
στις σχολές πολεμικών τεχνών της εποχής εκείνης, με τον τίτλο The secret manuscripts of the

3
Η παράδοση των πολεμικών τεχνών αναφέρει πως ο Bodhidharma, πατριάρχης του βουδισμού, προσπαθώντας να
βρει μια λύση στο ότι οι μοναχοί ενίοτε κοιμόντουσαν κατά την διάρκεια του πολύωρου, καθιστικού διαλογισμού,
εφηύρε μια σειρά ασκήσεων του σώματος σε όρθια στάση, ώστε οι μοναχοί να διαλογίζονται αλλά να παραμένουν
και σε εγρήγορση δια μέσου της προσοχής στον τρόπο αναπνοής κατά την εναλλαγή της στάσης του σώματος.
Αυτές οι ασκήσεις αποτέλεσαν τα πρώτα qigong και την απαρχή όλων των πολεμικών τεχνών που προέρχονται από
την Ανατολή.

7
great five Buddhist chi-kung (Ting 1993) αναφερόταν πως τα qigong που παρουσιάζονται
αποτελούν αντιγραφή κειμένου του 1921 το οποίο αποδίδεται σε κινέζο μοναχό του βουδισμού.
Στο συγκεκριμένο βιβλίο υπήρχε άμεση αναφορά στην έννοια της ενέργειας (qi) και στη
σύνδεσή της με τη ροή του αίματος στα όργανα του σώματος όπως και στα αντίστοιχα σημεία
βελονισμού. Μέσω του σωστού τρόπου αναπνοής, κατά την εκτέλεση του διαλογισμού των
qigong, αναφερόταν επίσης πως «η ενέργεια ρέει ανεμπόδιστα μέσα στο σώμα, το μυαλό ηρεμεί,
οι σκέψεις δεν κινούνται άσκοπα, η προσοχή δεν περισπάται» (Ting 1993:21). Για έναν
ασκούμενο στο kung fu, την αρχαιότερη από τις πολεμικές τέχνες, η «κενότητα» του μυαλού,
δηλαδή η απαλλαγή από κάθε σκέψη, η οποία αποτελεί τον ύψιστο στόχο του βουδιστικού
διαλογισμού, μεταφραζόταν ως η απόλυτη αποτελεσματικότητα κατά την, κατά μέτωπο,
συγκρουσιακή επιτέλεση. Η κινέζικη σκέψη και πρακτική είχαν διεισδύσει.
Ο χώρος του κέντρου της πόλης αποτελούσε επιπροσθέτως, ένα θύλακα αμφισβήτησης
πολλαπλών αποδεκτών. Πέρα από τις προαναφερόμενες ομάδες, άτομα που κινούνταν στην
περιφέρεια του ίδιου χώρου και διατηρούσαν μια μη εξωστρεφή συγκρουσιακή λογική, είχαν
κατανοήσει την αντι-ιεραρχική ηχώ της θεωρίας του Αϊνστάιν, ως αντίποδα στην καρτεσιανή
θεώρηση, με θρησκευτικούς όρους. Όντας μαθητές των ίδιων σχολών ή ανήκοντας στο
συγκεκριμένο ευρύτερο κύκλο γνωριμιών των μαθητών στρέφονταν εναντίον της εξουσίας της
εκκλησίας και απέρριπταν τους κοσμικούς διαμεσολαβητές ανάμεσα στον άνθρωπο και στο
Θεό. Μια από τις κυρίαρχες εμβληματικές προτάσεις - δάνεια από την ορθόδοξη πραγματεία
που ακουγόταν σε συζητήσεις ήταν το δόγμα ότι ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος «κατ’ εικόνα και
ομοίωση». Αυτό συνοδευόταν από τη βεβαιότητα πως ο άνθρωπος είναι Θεός, αρκεί να το
θυμηθεί και να βρει τον τρόπο να οδηγηθεί στη θεϊκή του φύση. Η πρακτική του διαλογισμού σ’
αυτή την ακολουθία σκέψεων αποτελούσε τον βέβαιο δρόμο ενθύμησης του «δρόμου» ο οποίος
ταυτιζόταν με τη διεύρυνση της συνείδησης και τη βουδιστική ιδέα της «φώτισης». Η άσκηση
του διαλογισμού, επιπλέον, ως πρακτική ένωσης με το θείο μπορούσε να πάρει ποικίλες μορφές
οι οποίες δυνητικά μπορούσαν να ασκηθούν από το ίδιο άτομο χωρίς να αναιρεί η μία την άλλη,
αρκεί να ήταν αναγνωρίσιμη η ομοιότητα που υπερκερνούσε το τυπικό της κάθε επιμέρους
θρησκευτικής έκφρασης. Ανάλογα με την ιδιαίτερη αισθητική του κάθε εμπλεκομένου
μπορούσε να επιλεγεί, ως τρόπος διαλογισμού, η χριστιανική προσευχή, η yoga, η πολεμική
τέχνη, ο βουδιστικός διαλογισμός , η ένωση με το θείο μέσω ψυχοδηλωτικών φυτών, μέσω του
reiki, όλων αυτών μαζί ή ορισμένων, ανάλογα με το συγκεκριμένο, κάθε φορά, πλαίσιο της

8
εμπειρίας η οποία εξακολουθούσε να διατηρεί μια θρησκευτική αύρα αλλά εκτός των δομών της
επίσημης εκκλησίας.
Ο Fuller (1989:118-119) έχει περιγράψει τέσσερις αιτιάσεις για το ότι η «εκκοσμίκευση»
έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η θρησκευτική εμπειρία στον σύγχρονο κόσμο
και είναι οι εξής: η παρακμή της θρησκευτικής εξουσίας, του κύρους και της επιρροής της στον
κοινωνικό ιστό, η τάση της σύγχρονης εκδοχής της θρησκείας να επικεντρώνεται στην
αναβάθμιση της καθημερινής ζωής παρά στην μέλλουσα ζωή, η ιδιωτικοποίηση της θρησκείας
και η από-ιεροποίηση της οπτικής που αφορά στον άνθρωπο της Δύσης. Η εκκοσμίκευση
σύμφωνα με τον Ellwood (1979), δεν οδηγεί ωστόσο στην απώλεια της θρησκευτικής πίστης ή
της έκφρασής της καθώς η θρησκευτική εμπειρία εξακολουθεί να ευδοκιμεί ως υποκειμενική
εμπειρία μέσα σε μικρές ομάδες, όπως ακριβώς στα παραπάνω παραδείγματα.
Ως επιρροή της θρησκευτικής σύνδεσης συγκεκριμένου δυτικού χριστιανικού δόγματος
με τα εναλλακτικά ιατρικά κινήματα έχει αναφερθεί από μελετητές η προτεσταντική έμφαση
στην προσωπική αποκάλυψη, στην αντιαπολυταρχική της στάση και στην πουριτανική επιρροή
της ως προς την αναζήτηση της τελειοποίησης (O’Rourke 2001:210). Η εναλλακτική ιατρική
θεωρείται άρρηκτα συνδεδεμένη με τον προτεσταντισμό και οι εναλλακτικές ιατρικές ιδέες
αποτελούσαν ευθεία πρόκληση απέναντι σε κάθε παραδεδομένη εξουσία πριν ακόμη την εποχή
της Μεταρρύθμισης (Porter 1997). Επιπλέον, οι ιδέες των θεοσοφιστών του 19ου αιώνα για τις
«αόρατες ενέργειες», ο συνδυασμός στοιχείων από τις αρχαίες ελληνικές και αιγυπτιακές
μυστηριακές θρησκείες, την Καμπάλα και την υπόσχεση της μυστικής γνώσης που οδηγεί στην
επίγνωση του σκοπού της ύπαρξης καθώς και η επίθεση που αφορά την αποσπασματική λογική
της σύγχρονης επιστήμης, θεωρούνται επίσης προπομποί των ιδεών της «νέας εποχής» (Holroyd
1989, αναφέρεται σε O’Rourke 2001:253). Το κίνημα των θεοσοφιστών και η ενδιάμεσος
μέντιουμ Helena Blavatsky συνέθεσαν τις ανατολικές θρησκείες με τον δυτικό αποκρυφισμό
χρησιμοποιώντας ένα δυτικό πλαίσιο σκέψης που ήδη υπήρχε (Hanegraaff 1998:517 αναφέρεται
σε O’Rourke 2001:221). Οι ανατολικές θρησκείες παρείχαν το πλαίσιο νομιμοποίησης της μη
εκκλησιαστικής, αμερικανικής μεταφυσικής παράδοσης για την πίστη σε «αιθέριες ενέργειες»
και τη δυνατότητα επαφής με άλλους κόσμους μέσω του διαλογισμού (Fuller 1989). Τα βιβλία
της Blavatsky μαζί με ποικίλους άλλους τίτλους δυτικού αποκρυφισμού είχαν μεταφραστεί στα
ελληνικά ήδη από της δεκαετία του 1980 και οι αντίστοιχες ομάδες που απασχολούνται με τη
μελέτη τους υπάρχουν και σήμερα στην Αθήνα. Μέλη τους είναι ταυτόχρονα και μέλη άλλων

9
ομάδων με προσανατολισμό στην εμβάθυνση της βουδιστικής γραμματείας. Στη διάδοση της
έννοιας της «ενέργειας» στο ελληνικό κοινό συνέβαλαν επίσης θεραπευτές από τη Ρωσία οι
οποίοι στις αρχές της 10ετίας του 1990 διατηρούσαν θεραπευτικά κέντρα όπου η διάγνωση των
ασθενειών γινόταν με την «αύρα», το αιθερικό «ενεργειακό» σώμα που είχε ήδη καταγραφεί
φωτογραφικά μέσω της μεθόδου του Kirlian, συγκεντρώνοντας πλήθος ασθενών.
Ωστόσο, οι επιρροές του κινήματος της «νέας εποχής» ως προς τη σύσταση ενός
σημαντικού, εν δυνάμει, σώματος καταναλωτών των λεγόμενων εναλλακτικών θεραπειών δεν
περιορίζονται μόνο σε θρησκευτικού τύπου θεωρήσεις. Ο Berlin (2000) υποστήριξε πως η
έννοια της «νοσταλγίας», ως χαρακτηριστικό ορμέφυτο του ρομαντικού ρεύματος του 18 ου
αιώνα, επανεμφανίστηκε τον 21ο αιώνα και υπονόμευσε την καρτεσιανή ιδέα του διαφωτισμού η
οποία αφορά στην «αντικειμενικότητα» που θεωρείται ότι υπάρχει και απλά πρέπει να
ανακαλυφθεί. Αντέταξε την αποδοχή της ποικιλομορφίας των αντιλήψεων και την ιδέα ότι ο
καθένας μπορεί να δημιουργήσει τις δικές του προσωπικές αξίες. Η διατύπωση αντίρρησης
έναντι του τεχνοκρατικού και επιστημονικού ορθολογισμού δημιούργησε πολιτική κρίση,
επιτρέποντας τη διατύπωση εναλλακτικών προτάσεων. Σ’ αυτό το πλαίσιο, η εναλλακτική
ιατρική εκλήφθηκε ως ένα μέρος του κινήματος που αφορά την «ολιστική» θέαση του
ζητήματος της υγείας. Σύμφωνα με τον Hanegraaff (1998, αναφέρεται σε O’Rourke 2001:221),
αναπτύχθηκε παράλληλα και συμμερίστηκε, κατά ένα πολύ μεγάλο μέρος, τις αρχές του
κινήματος των «δυνητικών ανθρώπινων δυνατοτήτων» που πρέσβευε την αδιάρρηκτη
συνύφανση σώματος, πνεύματος και συναισθημάτων. Επιπλέον, όπως αναφέρει η O’Rourke
(2001:214), ένας ακόμη λόγος για τον οποίο οι καταναλωτές απαξίωσαν εν μέρει την αρωγή της
δυτικής ιατρικής και στράφηκαν στις εναλλακτικές θεραπείες ήταν ότι η εναλλακτική ιατρική
άσκησε πειστική, ρητορική επίδραση καθώς «χρησιμοποιεί μια γλώσσα πλήρη ποιήσεως και
ελπίδας». Η έννοια της ενέργειας, για παράδειγμα, στην κινέζικη ιατρική, τοποθετεί την εμπειρία
της ασθένειας «σε ένα κοσμικό δράμα ζωτικών ενεργειών που επιτρέπει στον πάσχοντα να
αισθανθεί μια βαθιά σύνδεση με τους άλλους αλλά και με το σύμπαν στην πιο εύθραυστη και
ευάλωτη στιγμή ψυχικής απομόνωσης» (Kaptchuk κ.ά.1996:59). Επιπροσθέτως, η θεωρία της
σύγχρονης φυσικής που αφορά στην ύλη και την ενέργεια, κατά τη επίκλησή της από όλες
σχεδόν τις ομάδες της «νέας εποχής», δημιούργησε, σύμφωνα με την επιτυχή έκφραση του
Albanese (1992:75), «μία νέα θεραπευτική θρησκεία η οποία αναδύθηκε υπό την σκέπη του
μετωνυμικού σημείου των κβάντων». Η έννοια της «ενεργειακής θεραπείας» είναι σύμφυτη με

10
πλήθος πρακτικών, όπως, ανάμεσα σε άλλες, η ομοιοπαθητική, τα ανθοϊάματα, το reiki, οι
κρύσταλλοι, η θεραπεία με πολύτιμους λίθους.
Οι αντίστοιχες θεραπευτικές φιλοσοφίες που συνοδεύουν αντιλήψεις και πρακτικές,
όπως οι προαναφερόμενες, συνδέουν γύρω από το έμβλημα της «ολιστικότητας» οποιονδήποτε
τρόπο ενσώματης πειθαρχίας και θεραπείας προέρχεται από τη μη ορθόδοξη δυτική ιατρική.
Σημειώνω πως ο πρώτος ορισμός της έννοιας του «ολισμού» προέρχεται από τον
Νοτιοαφρικανό φιλόσοφο Jan Christian Smuts και αναφέρεται στον «τρόπο κατανόησης και
περιγραφής ολόκληρων οργανισμών και συστημάτων ως οντοτήτων μεγαλύτερων και
διαφορετικών από ό,τι το σύνολο των μερών τους» (Gordon 1984:250). Όσον αφορά στις
μεθόδους θεραπείας του πάσχοντος σώματος, σε αντίθεση με τον τρέχοντα καρτεσιανό δυϊσμό
που χαρακτηρίζει το φιλοσοφικό πλαίσιο δράσης της δυτικής ιατρικής, οι εναλλακτικές
θεραπείες θεωρητικά ασπάζονται μια ολιστική αντιμετώπιση του ανθρώπινου σώματος
θεωρώντας τις βιολογικές και πνευματικές διαδικασίες αλληλοδρασιακές στην πρόκληση της
αρρώστιας, ενώ λαμβάνουν υπόψη τούς περιβαλλοντικούς παράγοντες που χαρακτηρίζουν τη
ζωή του ασθενή. Το ολιστικό παράδειγμα αντιμετωπίζει την ασθένεια ως διαταραχή της
ισορροπημένης ενότητας όλων αυτών των παραγόντων (Deliman and Smolowe 1982,
αναφέρονται σε Williams 1998:1195). Τα προβλήματα υγείας εκλαμβάνονται ως σήματα
ανισορροπίας στο αμυντικό σύστημα του οργανισμού με ταυτόχρονη απουσία πηγών ενέργειας
ώστε να αυτορυθμιστεί το σώμα. Σε επίπεδο διακηρύξεων των εναλλακτικών θεραπειών, κάθε
ασθενής αντιμετωπίζεται ως μοναδική οντότητα - κατασκευή, ακόμη και αν τα συμπτώματα της
ασθένειάς του είναι κοινά με αυτά άλλων. Κάθε υποκείμενο αναγνωρίζεται πως έχει ένα
ιδιαίτερο εαυτό, μια εσωτερική πηγή ενέργειας. Καθήκον του θεραπευτή αποτελεί η
κινητοποίηση της εσωτερικής δύναμης του υποκειμένου, αρχή που χαρακτηρίζει την ουσία της
θεραπευτικής διαδικασίας (Launso 1994:299).
Σ’ αυτό το θεωρητικό συμφραζόμενο, έχει διαπιστωθεί πως ένας ολοένα αυξανόμενος
αριθμός ατόμων φαίνεται να απορρίπτει τον ορθολογικό λόγο της σύγχρονης βιοϊατρικής και να
προτιμά μια μορφή θεραπείας εκτός του πλαισίου που θέτει η συμβατική ιατρική (Staugard
1994:28).Το εξηγητικό μοντέλο του βελονισμού ιδιαίτερα, τα τελευταία χρόνια, απέκτησε τέτοια
δημοτικότητα ώστε 90-100.000 Ευρωπαίοι γιατροί το έχουν συμπεριλάβει στην πρακτική τους
(Bruset 1994:93) χρησιμοποιώντας το ως βάση παρέμβασης στη θεραπευτική διαδικασία.

11
 Η κινέζικη ιατρική παράδοση, μετέχει θεωρητικά στο ολιστικό παράδειγμα και
μεταφερόμενη στο ελληνικό πλαίσιο, αναπόφευκτα συγχρωτίζεται και αλληλεπικαλύπτεται με
ποικίλους τομείς της κοινωνικής ζωής. Η μετάδοση της γνώσης περί της κινέζικης ιατρικής, σε
κάθε αλλότριο πολιτισμικό πλαίσιο, αποτελεί ζήτημα το οποίο εμπλέκει αναφορές που
στηρίζουν θεραπευτικές πράξεις σε συγκεκριμένα πολιτικά, οικονομικά και πολιτισμικά πεδία
με άμεσες επιπτώσεις στον επαναπροσδιορισμό της ταυτότητας, τόσο των εμπλεκομένων
επαγγελματιών, όσο και των ασθενών. Η έννοια της «ταυτότητας» εκλαμβάνεται πάντα,
σύμφωνα με τους Παπαταξιάρχη και Παραδέλλη (1992:9), ως «κατασκευή με ρευστό
περιεχόμενο, το οποίο, [σε κάθε πλαίσιο], συνάδει με την κοινωνική διαδικασία κατασκευής του
πολιτισμικού της περιεχομένου».

1.0 Επιλογή του θέματος και μεθοδολογική προσέγγιση του πεδίου έρευνας

Πιθανόν, η επικέντρωση του ενδιαφέροντός μου στο ζήτημα της κινέζικης ιατρικής να
εικονογραφεί παραδειγματικά τη θέση της Νάντιας Σερεμετάκη ότι «ανθρωπολογία είναι η
μελέτη ανθρώπων σε κρίση, από ανθρώπους σε κρίση»4. Η ενασχόλησή μου με την κοινωνική
ανθρωπολογία σε μεταπτυχιακό επίπεδο το 1997 σηματοδότησε μια δραστική, προσωπική,
αλλαγή θέασης του κόσμου. Έως εκείνη τη στιγμή, η οπτική μου χαρακτηριζόταν κυρίως από
προσωπικές, συναισθηματικές εξηγήσεις που αφορούσαν στα συμβαίνοντα, οι οποίες ωστόσο,
σε στιγμή κρίσης, προκάλεσαν αναπόφευκτα ψυχοσωματική κατάρρευση εξαιτίας της έντονης
βιωματικής μου εμπλοκής στο πλαίσιο των κοινωνικών συμβάσεων. Η διαχείριση και επίλυση
της σύγκρουσης αυτής υποβοηθήθηκε καταλυτικά από τη γνώση της ανθρωπολογικής θεωρίας
αρχικά, όπου προσέλαβα για πρώτη φορά το συναίσθημα ως «ένα κώδικα δηλώσεων που αφορά
στην εμπρόθετη δράση και καθορίζεται πολιτισμικά από τις διυποκειμενικές σχέσεις» (Lutz and
White 1986:417). Σύμφωνα μ’ αυτή τη θέση, το συναίσθημα ως «λόγος» εστιάζει συγχρονικά
στις πολιτισμικές αξίες που συνθέτουν ένα επικοινωνιακό ιδίωμα του κοινωνικού πεδίου, το
οποίο επιχειρεί να εκφράσει μια ενσώματη εμπειρία. Αποτελεί ταυτόχρονα σύμβολο των
κοινωνικών σχέσεων και των πρακτικών που αποκαλύπτουν την επίδραση της εξουσίας (Abu-
Lughod and Lutz 1990:13). Μία αναφορά σε κείμενο των Scheper-Hughes και Lock (1986:67),
κατά την οποία, η μη εμπρόθετη αλλά ταυτόχρονη σύμπραξη κοινωνικών και ατομικών

4
Η συγκεκριμένη θέση αναπτύχθηκε από την Ν. Σερεμετάκη, σε αφιερωματική εκπομπή στην ΕΤ1, το Φεβρουάριο
του 2001.

12
παραγόντων στο πεδίο του σώματος, συνοδευόμενη από διαρκή αλληλεξάρτηση και
αλληλεπίδραση, εκφράζεται μετωνυμικά στις σύγχρονες βιομηχανικές κοινωνίες μέσα από το
ιδίωμα της ψυχοσωματικής ασθένειας, έθεσε υπό οριστική αμφισβήτηση την αντίληψή μου που
αφορούσε στα συναισθήματα ως μοναδικά, συγκεκριμένα και προσωπικά, καθώς και στην
ιατρική εννοιολόγηση της ασθένειας ως εξατομικευμένου συμβάντος. Η οριστική αφορμή της
προσωπικής μου διανοητικής μετατόπισης ως προς την κατανόηση των λεγόμενων
«προβλημάτων υγείας» και τη σχέση τους με τα συναισθήματα επήλθε λίγο καιρό αργότερα
όταν συνάντησα σε ένα άρθρο τον παράδοξο – για τα τότε γνωστικά μου δεδομένα – τίτλο The
angry liver, the anxious heart and the melancholy spleen (Ots 1990). Ήταν η εθνογραφική
καταγραφή παραδειγμάτων από την κινέζικη παραδοσιακή ιατρική στη σύγχρονη Κίνα, όπου
συμπτώματα ασθενειών συνδέονται, στον ιατρικό λόγο, με τα συναισθήματα. Η απροσδόκητη
αυτή συνάντηση συνέστησε την καθοριστική αφορμή της εμπλοκής μου στο ζήτημα της
κινέζικης ιατρικής καθώς, ως παράδειγμα ιατρικού λόγου, μου προσέφερε την δυνατότητα
αποκρυπτογράφησης μιας φαινομενολογικής προσέγγισης του πάσχοντος σώματος,
διαφορετικής από την καρτεσιανή επιλογή της βιοϊατρικής.
Eπιχειρηματολογώντας για μια διαλεκτική κατανόηση της αντικειμενικότητας των
δομών της γνώσης και της βιωματικής υποκειμενικότητας, θα μπορούσε να λεχθεί πως
ανεξάρτητα από το πόση θεσμοθετημένη εξουσία εκχωρείται στις απρόσωπες δυνάμεις της
ιστορίας, της γλώσσας ή της αγωγής, το υποκείμενο εκφράζει πάντα για τη φαινομενολογία, τον
εγγύτερο «τόπο» όπου βιώνεται η ζωή, κατασκευάζονται τα νοήματα, ασκείται η θέληση,
εκφράζεται η συνείδηση, επιδρούν οι προκαθορισμοί και διαμορφώνονται οι συνήθειες. Η
φαινομενολογία, σε μια νοητική ανάλυση όπου η γνώση επαφίεται στην συνθετική
δραστηριότητα του υποκειμένου, αντιτάσσει το νοηματικό στοχασμό που παραμένει μέσα στο
εξαντικειμενικευμένο υποκείμενο, διασαφηνίζοντας την πρωταρχική ενότητα του (Merleau-
Ponty 1991:24). Αναφέρεται «στην επιστημονική σπουδή της εμπειρίας, στην περιγραφή της
ανθρώπινης συνείδησης στη βιωματική της αμεσότητα πριν αυτή καταστεί υποκείμενο
θεωρητικής επεξεργασίας ή εννοιολογικής συστηματοποίησης» (Jackson 1996:2). Πριν καν
τεθεί από την γνώση και με μια πράξη ρητής αναγνώρισης, ο κόσμος βιώνεται σαν ήδη
δημιουργημένος και παρών (Merleau-Ponty 1991:37), εφ’ όσον η αντίληψή του εξαρτάται από
τον βιωματικό κόσμο του σώματος. Με γενικούς όρους το σώμα αναφέρεται ως «το υπαρξιακό
έδαφος του πολιτισμού» (Csordas 1990:5) και «το απόλυτο μέσο της εμπειρίας και κατανόησης

13
για τον κόσμο» (Ots 1994:133). Για τον Merleau-Ponty τα σώματα εκφράζουν το αποτέλεσμα
της πολύπλοκης αλληλεπίδρασης ανάμεσα στο περιβάλλον, το κοινωνικοπολιτισμικό habitus
και στην διαρκή αναφορικότητα της ανθρώπινης δράσης (Turner 1992:222). H αξία στην
φαινομενολογική κριτική του καρτεσιανού δυϊσμού έγκειται στην κατάδειξη του ότι η
συνείδηση είναι πάντοτε τόσο εμπρόθετη όσο και ενσώματη.H φαινομενολογία του σώματος
εφαρμοσμένη αποκτά πρακτική σημασία για την ιατρική ανθρωπολογία καθώς ενδιαφέρεται
για τη βιωματική εμπειρία του πόνου, της δυσφορίας και της αποξένωσης (ό.π.57).Για την
φαινομενολογική οπτική υπάρχει η ενδόμυχη σχέση ανάμεσα στη συναίσθηση της ενότητας του
σώματος με τον εαυτό και την εμπειρία της αρρώστιας, όχι απλά σαν χτύπημα στο «εργαλειακό»
σώμα, αλλά ως μια ριζική παρείσφρηση που επηρεάζει συνολικά τον ενσώματο εαυτό (ό.π.169).
Επιχειρώντας να γνωρίσω το θεωρητικά φαινομενολογικό παράδειγμα της κινέζικης
ιατρικής, κατά την έρευνα του πεδίου ακολούθησα τα ίχνη της διάδοσής της στα περιβάλλοντα
όπου αυτή μεταδιδόταν μέσω της εκπαίδευσης. Δύο ήταν οι αρχικοί, κύριοι χώροι όπου
οδηγήθηκα κατά την προέρευνα που πραγματοποίησα το καλοκαίρι του 1999. Στον πρώτο, η
μετάδοση της γνώσης θεωρείτο ένας τύπος αποδεκτής, επαγγελματικής, δυτικοποιημένης,
εκδοχής της κινέζικης ιατρικής. Ήταν το κέντρο εκπαίδευσης των Ελλήνων γιατρών στο
σύστημα του βελονισμού, όπου εξασφάλισα την πρόσβαση στα εκπαιδευτικά σεμινάρια και στο
προσωπικό ιατρείο Έλληνα γιατρού-βελονιστή ο οποίος ηγείται των σεμιναρίων. Η κατ’
εξαίρεση παρακολούθηση των σεμιναρίων με την ιδιότητα της ερευνήτριας και χωρίς χρηματικό
αντίτιμο, οφειλόταν στο ότι κατά την πρώτη διερευνητική μου συνάντηση του κατέθεσα την
ερευνητική μου πρόταση και μετά την ανάγνωσή της θεώρησε πως μια τέτοιου είδους έρευνα θα
μπορούσε να συμβάλλει θετικά στο ζήτημα της περεταίρω αναγνώρισης του βελονισμού στον
ελληνικό χώρο. Εκτός από την άδεια παρακολούθησης των εκπαιδευτικών σεμιναρίων, για να με
διευκολύνει εντάσσοντάς με στο εκπαιδευτικό πλαίσιο με τον πλέον ομαλό τρόπο, πρότεινε να
με παρουσιάσει στους γιατρούς και των δύο ετών επισημοποιώντας τη συμμετοχή μου και
αιτιολογώντας την ειδική μεταχείριση και εύνοιά του στο πρόσωπό μου. Ωστόσο, προτίμησα να
ακολουθήσω το δρόμο μιας σταδιακής, προσωπικής παρουσίασης ακριβώς γιατί ενδιαφερόμουν
για το ποιες θα μπορούσαν να είναι οι αντιδράσεις των γιατρών απέναντι στην παρείσφρηση
μιας μη γιατρού σε ότι θεωρούν επαγγελματικό τους προνόμιο, στοιχείο που θεωρούσα
εξαιρετικά χρήσιμο για την έρευνα μου. Πράγματι, ορισμένοι από τους εκπαιδευόμενους
γιατρούς σχολίασαν με απορία και ίσως ενόχληση, σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις τις οποίες

14
πληροφορήθηκα στη συνέχεια, την παρουσία μιας μη γιατρού ανάμεσά τους καθώς δεν
μπορούσαν να ερμηνεύσουν την ερευνητική ταυτότητα την οποία δήλωσα. Ήταν
αδιαπραγμάτευτη γι’ αυτούς η επαγγελματική αποκλειστικότητα που παρείχε η εκπαίδευση στο
βελονισμό και οι σύντομες απαντήσεις που έπαιρνα από ορισμένους σε ερωτήσεις που έθετα,
δήλωναν έμμεσα την κατηγοριοποίησή μου ως δυνητικά απειλητικής παρουσίας.
Η δεύτερη επαφή μου αφορούσε ένα κέντρο στο οποίο η πρακτική του βελονισμού
ασκούνταν από Βιετναμέζο βελονιστή και μετεκπαιδευμένους στο βελονισμό Έλληνες γιατρούς,
από τους οποίους οι επτά ήταν ταυτόχρονα και μέτοχοι στην επιχείρηση. Το συγκεκριμένο
πλαίσιο με ενδιέφερε ως χώρος έρευνας διότι ο εν λόγω βελονιστής ήταν ο πλέον διάσημος στο
χώρο άσκησης της κινέζικης ιατρικής, ελκύοντας στο κέντρο γνωστά πρόσωπα της δημόσιας
ζωής, ενώ επιπλέον παρείχε σεμινάρια κινέζικης ιατρικής σε απλούς πολίτες υπό το πρίσμα του
«ευ ζην». Η εκπαίδευση, σε αυτό το πλαίσιο, χαρακτηριζόταν από προσωπική μετάδοση της
γνώσης από δάσκαλο σε μαθητές. Όταν γνωστοποίησα την ερευνητική μου πρόθεση, ο
βελονιστής και ο επί των δημοσίων σχέσεων Έλληνας γιατρός-βελονιστής υποδέχθηκαν θερμά
την προοπτική της, αλλά ο πρώτος μού εξήγησε ότι θα έπρεπε να πάρει την έγκριση και των
υπόλοιπων μετόχων, οι οποίοι όμως τελικά δεν δέχθηκαν την μόνιμη, επί ένα χρόνο, παρουσία
μιας ερευνήτριας στο χώρο τους. Οι λόγοι έγιναν κατανοητοί αρκετούς μήνες αργότερα, όταν τα
γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί έλαβαν δημοσιότητα μέσω των μέσων μαζικής
ενημέρωσης. Ωστόσο, σε εκείνο το πρώτο στάδιο επαφής δεν απέκλεισαν την πιθανή εμπλοκή
μου στο χώρο τους ως ασθενή, ταυτότητα την οποία εν τέλει χρησιμοποίησα κατά τη διάρκεια
του πρώτου χρόνου της επιτόπιας, καθώς ήταν ο μόνος τρόπος ώστε να μυηθώ στα δρώμενα του
κέντρου. Στη συνέχεια, καθώς παρακολουθούσα και τα σεμινάρια διατροφής, επέδωσα στο
βελονιστή μια επιστολή υπενθύμισης της ερευνητικής μου ιδιότητας, υπογεγραμμένης από την
επιβλέπουσα καθηγήτριά μου και μεταφρασμένης στα γαλλικά – τη δεύτερη γλώσσα την οποία
χειριζόταν – χωρίς να μου εκφράσει εκ νέου κάποια αντίρρηση. Σ’ αυτό το πλαίσιο
απαγορευόταν ρητά η χρήση μαγνητοφώνου και ήμουν το μόνο άτομο, στο ακροατήριο, το
οποίο κρατούσε γραπτές σημειώσεις με το περιεχόμενο των διαλέξεων του βελονιστή που
λάμβαναν χώρα στα σεμινάρια.
Ένα τρίτο πλαίσιο το οποίο διερεύνησα, ενδιαφερόμενη για την πολλαπλότητα των
εκδοχών της κινέζικης ιατρικής στον σύγχρονο, ελληνικό χώρο, υπήρξε το ιατρείο ενός Κινέζου
βελονιστή, πρώην «ξυπόλητου γιατρού» και μετέπειτα εκπαιδευμένου κατά την πρώτη μετα-

15
μαοϊκή περίοδο τυποποίησης και ένταξης της παραδοσιακής ιατρικής στο ακαδημαϊκό πλαίσιο
της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Μέσω κοινών γνωστών παρουσιάστηκα με την ταυτότητα
της ερευνήτριας και στη συνέχεια παρακολουθούσα τα δρώμενα στον χώρο του και ως ασθενής
σε τακτική, εβδομαδιαία βάση.
H πραγματοποίηση της επιτόπιας έρευνας διευθετήθηκε ως εξής: Δύο σαββατοκύριακα
κάθε μήνα, επί ένα χρόνο παρακολουθούσα τα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών στο
βελονισμό, τόσο του πρώτου όσο και του δεύτερου έτους, τα οποία λάμβαναν χώρα στις
απογευματινές ώρες του Σαββάτου, ώστε να είναι παρόντες οι γιατροί που κατέφθαναν από την
επαρχία και σχεδόν όλες τις ώρες μέχρι το βράδυ της Κυριακής, με ένα δίωρο μεσημεριανό
διάλειμμα. Το δεύτερο χρόνο, ένα σαββατοκύριακο κάθε μήνα παρακολουθούσα τα σεμινάρια
εκπαίδευσης των γιατρών στην κινέζικη βοτανοθεραπεία, συμμετέχοντας στην πρώτη ομάδα που
εκπαιδεύτηκε στην Ελλάδα και τον πρώτο χρόνο απευθυνόταν αποκλειστικά σε γιατρούς.
Επιπλέον, εξαιτίας του ότι ένας από τους γιατρούς-εκπαιδευτές δίδασκε την θεωρία της
κινέζικης ιατρικής σε σχολή εναλλακτικών ιατρικών σπουδών, η οποία απευθυνόταν κυρίως σε
μη γιατρούς, ζήτησα και απέκτησα πρόσβαση και σε αυτά τα σεμινάρια, ώστε να καταγράψω
τυχόν ομοιότητες ή διαφορές στον τρόπο διδασκαλίας όταν το κοινό απεύθυνσης είναι
διαφορετικό. Εκεί, είχα τη δυνατότητα να διευρύνω το πεδίο των πληροφορητών μου, ως προς
τους μη γιατρούς-εκπαιδευτές κινεζικών θεραπευτικών τεχνικών οι οποίες δεν διεκδικούνταν, με
όρους επαγγελματικής αποκλειστικότητας, από τους γιατρούς. Παρακολούθησα τα δίωρα
σεμινάρια των γιατρών πάνω σε εξειδικευμένα ιατρικά ζητήματα που συνδέονται με τη
θεραπευτική χρήση του βελονισμού και τις εργασίες του 8ο Πανελλήνιου Συνεδρίου Ιατρικού
Βελονισμού.
Την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα και για τα δύο χρόνια, συμμετείχα στα σεμινάρια
εκπαίδευσης πολιτών στην ταοϊστική θεωρία, όπως και στη διατροφή σύμφωνα με τη θεωρία
των 5 στοιχείων, τα οποία πραγματοποιούσε ο Βιετναμέζος βελονιστής. Κατά τον δεύτερο
χρόνο, ένα απόγευμα της κάθε εβδομάδας, βρισκόμουν στο χώρο του Κινέζου βελονιστή.
Πέρασα πολλά απογεύματα πραγματοποιώντας ανοικτές συνεντεύξεις με τους εκπαιδευτές των
κέντρων, με γιατρούς που εμπλέκονταν στην πρακτική του βελονισμού ως εκπαιδευόμενοι ή ως
επαγγελματίες, είτε στα ιατρεία τους, είτε στα νοσοκομεία όπου εργάζονταν, είτε σε
εξωτερικούς χώρους, με θεραπευτές, με ασθενείς-οπαδούς που παρακολουθούσαν σεμινάρια
εκπαίδευσης βελονιστή τα οποία απευθύνονταν σε απλούς πολίτες με στόχο την επίτευξη του

16
«ευ ζην» και συνεντεύξεις με ασθενείς οι οποίοι δέχονταν βελονισμό σε ποικίλα κέντρα
βελονισμού5.Ταυτόχρονα στα διαλείμματα των σεμιναρίων εκπαίδευσης συζητούσα με γιατρούς
και μη γιατρούς-βελονιστές για ζητήματα που προέκυπταν από την συγχρονική εκπαιδευτική
διαδικασία, θέτοντάς τους ταυτόχρονα ερωτήματα χωρίς ποτέ να βρεθώ μαζί τους σε εξωτερικό
χώρο, μεθοδολογία την οποία ακολούθησα και στο κέντρο εκπαίδευσης πολιτών-ασθενών.
Επιπροσθέτως συμμετείχα σε 15θήμερο εκπαιδευτικό ταξίδι γιατρών και θεραπευτών στην πόλη
Tianjin της Κίνας, το 2003, παρακολουθώντας καθημερινά μαθήματα θεωρίας της κινέζικης
ιατρικής στο πανεπιστήμιο ενώ παρευρέθηκα στην αντιμετώπιση περιστατικών ασθενών με
μεθόδους της κινέζικης ιατρικής στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο της πόλης.
Σε όλο το διάστημα του κύριου σώματος της επιτόπιας έρευνας, επιχείρησα να
ενημερωθώ, μέσα από έντυπα, για όλα τα πιθανά πλαίσια όπου λάμβανε χώρα οποιαδήποτε
μορφή εκπαίδευσης στην κινέζικη ιατρική. Ορισμένες φορές, αν και σε διαφημίσεις εντύπων
αναφέρονταν συγκεκριμένοι χώροι εκπαίδευσης, όταν ερχόμουν σε επαφή, διαπίστωνα πως
λόγω απουσίας ενδιαφέροντος οι υπεύθυνοι είτε έστελναν τους λίγους υποψήφιους, εφόσον ήταν
γιατροί, στο προαναφερθέν κέντρο εκπαίδευσης των γιατρών, είτε ανέστελλαν τη λειτουργία
τους για τον επόμενο χρόνο. Άλλες πηγές της έρευνας αποτέλεσαν οι σημειώσεις των κέντρων
εκπαίδευσης, βιβλία σχετικά με ζητήματα της κινέζικης ιατρικής των οποίων οι συγγραφείς ήταν
και εκπαιδευτές, δημόσιες παρουσιάσεις τους σε Μ.Μ.Ε., άρθρα σε μηνιαία περιοδικά και
εφημερίδες με αναφορές στην κινέζική ιατρική και ημερομηνίες συγγραφής έως και το 2009.
Κατά τη συμμετοχική παρατήρηση ενδιαφέρθηκα για τον τρόπο μέσα από τον οποίο
κοινωνικοποιούνται οι έννοιες, κατά τη διαδικασία μετάδοσης της γνώσης. Εστίασα στη
συλλογιστική που συνόδευε τις λεκτικές διατυπώσεις και στην ιδιαίτερη μετάφραση και ένταξη
των όρων σε προϋπάρχοντα εξηγητικά σχήματα των εμπλεκομένων μερών. Τα ποικίλα
εγχειρίδια και σημειώσεις των σχολών για την κινέζικη ιατρική και ειδικότερα για το βελονισμό,
χρησιμοποιούν μια εξειδικευμένη ορολογία σχεδόν πάντα απομακρυσμένη από την κοινωνική
πρακτική, αλλά απετέλεσαν τη βάση για ένα πρώτο επίπεδο κατανόησης εκ μέρους μου. Το
συγκεκριμένο επίπεδο, καθώς περνούσε ο καιρός, διαδέχθηκε ένα επόμενο, που συνδέθηκε με
τις αποχρώσεις πλέον της κινέζικης ιατρικής και του οποίου η αποκρυπτογράφηση δεν ήταν ούτε
δεδομένη, ούτε εύκολη. Ωστόσο, ήδη μέσω του βιβλίου Medicine in China (Unschuld 1985)

5
Ο ακριβής αριθμός των συνεντεύξεων που πραγματοποιήθηκαν ήταν 14 με γιατρούς-βελονιστές, 5 με μη
γιατρούς-βελονιστές(θεραπευτές), 5 με ασθενείς-οπαδούς και 25 με ασθενείς που δέχονταν βελονισμό.

17
ήμουν ήδη ενήμερη για το ότι δεν θα συναντούσα ένα μονολιθικό δόγμα σε σχέση με την
μετάδοση και την άσκηση της κινέζικης ιατρικής. Τα επιμέρους μαθήματα από διαφορετικούς
εκπαιδευτές αποκάλυψαν ποικίλες τάσεις και ερμηνείες της κινέζικης ιατρικής μέσα στην ίδια
σχολή, πόσο μάλλον σε διαφορετικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα.
Γενικά, οι κύριες τάσεις κατανόησης στη σχολή των γιατρών ήταν δύο, η νευρωνική και
η παραδοσιακή θεώρηση, οι οποίες όμως συνδυάζονταν ενίοτε με ασύμμετρο και
ιδιοσυγκρασιακό, κατά περίπτωση, τρόπο, διασκεδάζοντας τα καθαρά και οριοθετημένα
σχήματα περιγραφής τους. Η κατανόηση της πρώτης θεώρησης, ως προς τη διερεύνηση της
γνώσης και του τρόπου συλλογισμού των ειδικών, απαιτούσε μια αξιοσημείωτη, γνωστική
επάρκεια των λεκτικών όρων. Αυτό το γεγονός επέβαλε αρχικά την από μέρους μου εξοικείωση
με την ιδιαίτερη ιατρική ορολογία, την οποία δεν ήμουν σε θέση να χειρίζομαι εκ των προτέρων,
και στη συνέχεια τη σύνδεσή της με τους όρους της κινέζικης ιατρικής που διδάσκονταν στο
πλαίσιο των γιατρών. Σ’ αυτή τη διαδικασία βοηθήθηκα και από τους γιατρούς, κάθε φορά που
χρειαζόταν. Η κατανόηση της παραδοσιακής θεώρησης ήταν μια απλούστερη διαδικασία διότι οι
εκπαιδευτές χρησιμοποιούσαν την ευρέως διαδεδομένη ορολογία του Qi – κυρίαρχα
μεταφρασμένη στα ελληνικά ως ενέργεια – και των αμετάφραστων εννοιών yin/yang, γύρω από
τις οποίες οικοδομούνται τα περεταίρω σχήματα της διάγνωσης των ασθενειών και των
θεραπευτικών πρωτοκόλλων. Η παρελθούσα εμπλοκή μου στο χώρο των κινέζικων πολεμικών
τεχνών, όπου οι έννοιες της ισορροπίας και των δύο εμβληματικών όρων που προανέφερα ήταν
σε συνεχή χρήση, αποτέλεσαν το αρχικό, υποστηρικτικό υπόβαθρο. Πιθανόν αυτή ήταν η αιτία
και της αρχικής οικειότητας που απέκτησα με ορισμένους από τους εκπαιδευτές της
παραδοσιακής θεώρησης, γεγονός που ωστόσο στη συνεχεία δημιούργησε προσδοκίες
αναφορικά με το τι θα έγραφα γι’ αυτούς. Οι πληροφορητές, που έγιναν φίλοι, έθεσαν το
δίλημμα ανάμεσα στην ερευνητική ακρίβεια και στη διακριτικότητα, εν μέσω μάλιστα μιας
υποβόσκουσας διαμάχης για το ποια θεωρία προσέγγισης της κινέζικης ιατρικής είναι η
καταλληλότερη για τον επαγγελματία, διαμάχης που, όπως θα επιχειρήσω να δείξω στη
συνέχεια, παρήγαγε ζητήματα με άμεσες επιπτώσεις στην εκπαίδευση και στην κοινωνική
πρακτική των επαγγελματιών του χώρου της υγείας.
Εν γένει, θα υποστήριζα πως όλοι όσοι απευθύνθηκα για την πραγματοποίηση της
επιτόπιας έρευνας, υποδέχθηκαν με ευμένεια την ερευνητική προοπτική καθώς οι γιατροί
θεωρούσαν πως αυτή ίσως συνέβαλε θετικά στη διεκδίκηση του βελονισμού ως αποκλειστικής

18
επαγγελματικής τεχνικής, ενώ οι μη γιατροί-θεραπευτές, για τους οποίους η άσκηση του
βελονισμού ήταν άτυπα ανεκτή και ποινικά μη διώξιμη από το κράτος, θεωρούσαν πως η
παρουσία μου πιθανόν να υποβοηθούσε στο ζήτημα της νομιμοποίησής τους. Θα έλεγα πως η
υπέρβαση της δυσπιστίας με την οποία ήρθα αντιμέτωπη, ως προς την ιδιότητα της ερευνήτριας,
οφειλόταν κατά πολύ στην ευελιξία των θέσεων που καταλάμβανα, αναλόγως του
συγκεκριμένου κάθε φορά χωροχρόνου.
Ωστόσο, έχοντας επιλέξει να βρεθώ στο πεδίο με τις ιδιότητες της ερευνήτριας, της
μαθήτριας αλλά και της ασθενούς, διαπίστωσα πως οι ταυτόχρονοι ρόλοι δεν ήταν πάντα εύκολα
συμβατοί. Αν και όλες οι θέσεις είχαν για μένα εξαιρετικό ενδιαφέρον, υπήρχε δυσκολία ως
προς το σε ποιο θέμα έπρεπε να επικεντρωθώ κάθε φορά. Για παράδειγμα, όφειλα, ως
μαθητευόμενη να επικεντρωθώ σε τεχνικές λεπτομέρειες που μεταδίδονταν κατά την
παρουσίαση των ποικίλων θεωριών τις οποίες χειρίζονταν οι εκπαιδευτές, αλλά ως ερευνήτρια
να δίνω έμφαση στη διαπροσωπική ανταλλαγή που λάμβανε χώρα στους τόπους μαθητείας
ανάμεσα σε εκπαιδευόμενους και εκπαιδευτές και τους αντίστοιχους της θεραπείας ανάμεσα
στους ασθενείς και στους βελονιστές. Επιπροσθέτως, ενδιαφερόμουν να αποκρυπτογραφήσω τα
σημεία τοποθέτησης των βελόνων, ώστε να κατανοήσω ποια ήταν η διάγνωση του επαγγελματία
στο δικό μου σώμα και ποιο το θεραπευτικό πρωτόκολλο που χρησιμοποιούσε, σύμφωνα με τις
γνώσεις που αποκόμιζα από την εκπαίδευση. Η θέση της ασθενούς παρουσίαζε ιδιαίτερο
ενδιαφέρον για την έρευνα καθώς, δεχόμενη ταυτόχρονα βελονισμό από διαφορετικούς
επαγγελματίες, διαπίστωνα πως ενίοτε ο καθένας επικεντρωνόταν σε διαφορετικά στοιχεία στο
σώμα μου, χειριζόμενος ένα διαφορετικό σύστημα σκέψης, λεκτικής έκφρασης, τεχνικής στη
διάγνωση, στην επιλογή των σημείων και στον τρόπο τοποθέτησης των βελόνων. Αποκτώντας
την προσωπική εμπειρία της πολυπλοκότητας στην πράξη, κατά τη θεραπευτική διαδικασία,
απέκτησα μεγαλύτερη επίγνωση της περιπλοκότητας των προβλημάτων, των λύσεων και των
πρακτικών που λάμβαναν χώρα καθώς παρατηρούσα τη θεραπεία, δια του βελονισμού, άλλων
ασθενών, όταν αυτός εκτελούνταν από γιατρούς ή θεραπευτές.
Ως ερευνήτρια η οποία όφειλε να διαχειριστεί ένα σχεδόν εντελώς άγνωστο,
εννοιολογικό πλαίσιο, θεωρώ ότι απέκτησα αναλυτικότερη και εκτενέστερη κατανόηση του
πεδίου, από αυτή που θα είχα, αν είχα επιλέξει την αποστασιοποιημένη παρατήρηση του θεατή.
Η συμμετοχική παρατήρηση σε συνδυασμό με την εμπειρία συμμετοχής μου ως ασθενούς με
κατέστησε περισσότερο ευαίσθητη σε διαθέσεις και τάσεις των επαγγελματιών οι οποίες δεν

19
εκφράζονταν λεκτικά. Πιθανόν κατάφερα να διακρίνω τις διαφορές στη γνωστική και εμπειρική
προσέγγιση της κινέζικης ιατρικής ανάμεσα στα διαφορετικά περιβάλλοντα, ακριβώς γιατί
συμμετείχα ερευνητικά στη διαδικασία μετάδοσης της γνώσης και με επιμέρους ταυτότητες. Η
σχέση που κάθε φορά ανέπτυσσα διαμόρφωνε και τον τρόπο της επιτόπιας παρατήρησής μου
προσεγγίζοντας το πεδίο κάθε φορά από συγκεκριμένη θέση (Γκέφου-Μαδιανού 1998:389). Εν
γένει, αν και η έρευνα πραγματοποιήθηκε στον φαινομενικά οικείο, ελληνικό χώρο είχα την
αίσθηση πως αφορούσε κατά πολύ την αποκρυπτογράφηση μιας ετερότητας που βρισκόταν στο
εγγύς περιβάλλον μου και αφορούσε μια επαγγελματική ομάδα (Augé 1994:32) και μάλιστα
«πολλαπλής, αντιθετικής, συγκρουσιακής» (Γκέφου-Μαδιανού 1998:368). Η αποκλειστικότητα
της γνώσης που χαρακτήριζε την κατανόηση και μετάφραση εκφάνσεων της κινέζικης ιατρικής
από τους δρώντες του πεδίου, αναδείκνυε τις διαφορετικές εκδοχές μιας τέχνης ή μιας
επιστήμης, της οποίας τα νομιμοποιητικά, ρητορικά πλαίσια εκκινούσαν από τη «μαγεία» της
λειτουργίας του εγκεφάλου και κατέληγαν σ’ αυτήν της φύσης, της παράδοσης, της θρησκείας
και της ιατρικής σημειολογίας των αντικειμένων.
Ένα ζήτημα πάντοτε ιδιαίτερα ευαίσθητο κατά την πραγματοποίηση της επιτόπιας
έρευνας αποτελεί η τήρηση της δεοντολογίας η οποία οφείλει να εξασφαλίσει την ανωνυμία των
πληροφορητών. Στην συγκεκριμένη έρευνα ο προβληματισμός ως προς τη διαχείριση της
ανωνυμίας προνομιακών πληροφορητών του χώρου οι οποίοι εξακολουθούν ακόμη και σήμερα
να προΐστανται στα δρώμενα που αφορούν στην κινέζικη ιατρική στο ελληνικό πλαίσιο, υπήρξε
εξαιρετικά έντονος. Αυτό συνέβη διότι τα περιβάλλοντα μετάδοσης της γνώσης είναι
συγκεκριμένα και ελάχιστα σε αριθμό με αποτέλεσμα η χρήση ψευδωνύμων για αυτές τις
περιπτώσεις περιγραφών να μην αρκεί ώστε να εξασφαλίσει την ανωνυμία. Η Elisabeth Hsu
(1999) όπως και ο Ming-Jung Ho (2006) πραγματοποίησαν παρόμοιες έρευνες σε διαφορετικά,
εκπαιδευτικά πλαίσια μετάδοσης της κινέζικης ιατρικής στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας και
στη Νέα Υόρκη αντίστοιχα, ωστόσο εκεί, η εκτεταμένη παρουσία σχολών μπορεί να
εξασφαλίσει την ανωνυμία των πληροφορητών, εν αντιθέσει με το ελληνικό συμφραζόμενο.
Επιπροσθέτως ο λόγος ορισμένων πληροφορητών της έρευνας είναι, σε πολλές περιπτώσεις,
δημόσιος καθώς εκδίδουν βιβλία και υπογράφουν άρθρα σε περιοδικά που χρησιμοποιούνται
σαν στοιχεία μέσα στη διατριβή. Οι αφηρημένοι όροι που χρησιμοποιώ όπως παραδείγματος
χάρη, «εκπαιδευτής της παραδοσιακής θεώρησης», εφορμούν από την πρόθεση της όσο το
δυνατόν μικρότερης έκθεσης των πληροφορητών μου. Ωστόσο, ορισμένοι από αυτούς θα έλεγα

20
πως επιθυμούσαν ρητά την δημοσιοποίηση του πραγματικού ονόματός τους καθώς διαφαινόταν
η πρόθεσή τους να περάσουν ως νεωτεριστές στην ιστορία του βελονισμού ακόμη και σε
υπερτοπικό επίπεδο. Πιθανόν οι χαμηλοί τόνοι που διατήρησα κατά τη συμμετοχική
παρατήρηση δεν οδήγησαν σε μια δόκιμη ερμηνεία από μέρους τους, ως προς το τι επιχειρεί να
κατανοήσει και να περιγράψει μία κοινωνική ανθρωπολόγος πραγματοποιώντας έρευνα πεδίου.
Γι’ αυτό το λόγο, μετά την ολοκλήρωση της επιτόπιας έρευνας, απέφυγα να διατηρήσω
οποιαδήποτε επαφή, σε μια προσπάθεια βιωματικής απεμπλοκής από τις προσδοκίες των
δρώντων. Η απόσταση που διατήρησα για αρκετό χρόνο από το πεδίο υπήρξε ο μόνος τρόπος
διαχείρισης μιας συγχρονικότητας χωρίς τάξη και με ασταθείς προθέσεις (Augé 1994:58).
Εργαζόμενη «οίκοι» ωστόσο, διατήρησα «μακροχρόνια και αδιάλειπτη σχέση» (Γκέφου-
Μαδιανού 1998:412) με το χώρο της κινέζικης ιατρικής αλλά από τη θέση της αφανούς
παρατηρήτριας των εξελίξεων στο κοινωνικό επίπεδο, ώστε να επιστρέψω πλέον συγγραφικά, με
«νέα ματιά» (ό.π.395) στις «γηγενείς πρακτικές και στις βιωματικές διαδικασίες μέσω των
οποίων κατασκευάστηκαν οι πολιτισμικά αναγνωρίσιμες πραγματικότητες» (Παπαγαρουφάλη
2002:44) που αναδείχθηκαν κατά την επιτόπια έρευνα.

Η δομή που ακολουθεί η διατριβή ανά κεφάλαιο είναι η εξής: Στο πρώτο εμπεριέχεται η
βιβλιογραφική επισκόπηση της κινέζικης ιατρικής, σύμφωνης με τα κύρια θεωρητικά ρεύματα
που χαρακτήρισαν ιστορικά στη Δύση την ακαδημαϊκή ενασχόληση με το ζήτημα, ενώ
επιχειρείται η ιστορική παρουσίαση άσκησης της κινέζικης ιατρικής στο γηγενές της πλαίσιο και
ακολούθως στον ευρωπαϊκό χώρο.
Η αναγνώριση του ότι το κοινωνικό πεδίο, όπου συμπεριέχεται και ο χώρος της υγείας,
χαρακτηρίζεται από διεκδικήσεις ατόμων και ομάδων με συγκρουόμενα συμφέροντα και άνιση
πρόσβαση σε πεδία εξουσίας, όξινε την προσοχή μου ως προς την ρητή αλλά και την άρρητη
διαπραγμάτευση που επιτελείται στις σχέσεις των εμπλεκομένων μερών. Οι σχέσεις συνύπαρξης
της κινέζικης ιατρικής με την κυρίαρχη κλασική ιατρική, η ταυτόχρονα προνομιακή θέση της
στο πεδίο των εναλλακτικών ιατρικών συστημάτων, οι απόπειρες νομιμοποίησης έτερων
επαγγελματιών του χώρου της υγείας, μη γιατρών6, στο εργασιακό πλαίσιο που άπτεται της

6
Ο όρος «μη γιατρός» αντιστοιχεί στον διεθνή όρο «non-medical doctor» ο οποίος προτάθηκε από τους ίδιους τους
γιατρούς ώστε να διαχωριστεί και να κατοχυρωθεί η επαγγελματική τους ταυτότητα (MD=medical doctor) σε σχέση
με τους μη ακαδημαϊκά εκπαιδευμένους επαγγελματίες του χώρου της υγείας, τους αναφερόμενους στον ελληνικό

21
κινέζικης ιατρικής, η δημόσια αντιπαράθεση μεταξύ γιατρών και θεραπευτών ως προς το ποιος
έχει το δικαίωμα άσκησης της κινέζικης ιατρικής, καθώς και οι σχέσεις γηγενών βελονιστών και
μη, συζητούνται στο δεύτερο κεφάλαιο.
Τα κίνητρα των γιατρών ώστε να εμπλακούν στο χώρο της κινέζικης ιατρικής και οι
ιδιαίτεροι λόγοι, μέσω των οποίων παρέχεται η νοηματοδότηση της ασθένειας στο πλαίσιο
παρουσίασης της κινέζικης ιατρικής στους γιατρούς και στους θεραπευτές, κατά τις
εκπαιδευτικές διαδικασίες, απασχολούν το τρίτο κεφάλαιο, το οποίο επιχειρεί να δώσει
απαντήσεις ως προς το πώς συγκεκριμένοι τύποι γνώσης σχετικά με την υγεία ή την ασθένεια
διατηρούνται, αμφισβητούνται ή επανακατασκευάζονται.
Η πολιτισμική μετάφραση θεμελιωδών εννοιών της κινέζικης ιατρικής όπως είναι η
ασθένεια, η ενέργεια και το yin/yang, καθώς και η απόπειρα μιας φαινομενολογικής
προσέγγισης της ασθένειας με ταυτόχρονη άρση του καρτεσιανού παραδείγματος,
παρουσιάζονται στο τέταρτο κεφάλαιο, δια μέσου της ρητορικής που συνδέει στον ιατρικό λόγο
περί κινέζικης ιατρικής τα συναισθήματα με τη συμπεριφορά του ασθενή και ακολούθως με το
ιδίωμα της σωματικής ασθένειας.
Το πέμπτο κεφάλαιο αναφέρεται στην ανάδυση νεοεισερχόμενων στο ελληνικό
εκπαιδευτικό πλαίσιο θεραπευτικών μεθόδων της κινέζικης ιατρικής, πέραν του βελονισμού,
όπως είναι η βοτανοθεραπεία και η κινέζικη διατροφή, καθώς και η συμπαρασυρόμενη
επέκταση των αντίστοιχων επαγγελματικών δικτύων.
Η σχέση θεραπευτή/ασθενή, όπως αυτή διαμορφώνεται στη μεταξύ τους συνάντηση
στους χώρους θεραπείας, όπου νοηματοδοτείται η θεραπευτική επιτέλεση, παρουσιάζεται στο
έκτο κεφάλαιο, μέσω των παραδειγμάτων τεσσάρων θεραπευτικών χώρων, δύο μη γηγενών
βελονιστών και τριών εντόπιων.
Η άποψη των ασθενών για τους βελονιστές, οι προσδοκίες, οι εκπληρώσεις και οι
διαψεύσεις τους κατά την εμπλοκή τους στην κινέζικη ιατρική, το επίπεδο της μεταξύ τους
επικοινωνίας και ο συμβολικός ρόλος των αντικειμένων θεραπείας απασχολούν το έβδομο
κεφάλαιο.

χώρο και ως θεραπευτές. Αυτοί ασκούν ενίοτε παρόμοιες θεραπευτικές τεχνικές με αυτές των γιατρών, όπως είναι,
ανάμεσα σε άλλες και ο βελονισμός. Ο όρος περιλαμβάνει φυσιοθεραπευτές, νοσηλευτές, οδοντιάτρους,
χειροπρακτικούς, βελονιστές, βοτανοθεραπευτές (Μάρκος 2008:311).

22
 Το όγδοο κεφάλαιο αναφέρεται στις οργανωμένες προσπάθειες ασθενών ως προς την
εύρεση παράλληλων τρόπων επίτευξης της υγείας, μέσα από την παρουσίαση της δημιουργίας,
της λειτουργίας και της κατάρρευσης ενός δικτύου ασθενών το οποίο είχε συσταθεί γύρω από το
πρόσωπο ενός μη γηγενούς βελονιστή, υπό το πρίσμα του «ευ ζην».
Η αποκρυπτογράφηση της διαλεκτικής μεταξύ των ιατρικών και των κοινωνικών
ταυτοτήτων, οι απόπειρες νομιμοποίησής τους μέσα από συγκρουόμενους λόγους και ο
κοινωνικός επαναπροσδιορισμός τους αντικατοπτρίζουν πολιτισμικές αξίες και αντιλήψεις,
αναπαραστάσεις της ασθένειας και ζητήματα εξουσίας. Επικουρούν στην κατανόηση του πώς
σχηματοποιούνται οι διαπροσωπικές σχέσεις, τα κοινωνικά δίκτυα, η κοινωνική φιλοσοφία και,
εν τέλει, η κατασκευή αυτού που εκλαμβάνεται ως πραγματικότητα. Κατ’ αυτή την έννοια, η
μελέτη όψεων της πολιτισμικής ενσωμάτωσης της κινέζικης ιατρικής, στα δίκτυα των Ελλήνων
επαγγελματιών υγείας, συνιστά ένα πρίσμα κατανόησης του τρόπου με τον οποίο
κατασκευάζονται, αυτοπροσδιορίζονται και νομιμοποιούνται τα σύγχρονα, πολυσυλλεκτικά,
θεραπευτικά τοπία στο ελληνικό, αστικό συμφραζόμενο.

23
 Κεφάλαιο πρώτο

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ

24
 Η κινέζικη ιατρική υπήρξε ανέκαθεν ένα ζήτημα που διαπερνούσε τα διεπιστημονικά
σύνορα. Όπως αποκαλύπτεται στη σχετική βιβλιογραφία, η γνώση που αφορά στην κινεζική
ιατρική συνιστά μια αναζήτηση η οποία κινήθηκε πάντα στα περιθώρια, είτε της κινεζικής
ιστορίας, είτε της ιστορίας της επιστήμης, είτε της ιατρικής ανθρωπολογίας και σχεδόν ποτέ δεν
αποτέλεσε ιστορικά ένα αυτόνομο πεδίο έρευνας (Leslie and Young 1992:1-4). Στην
βιβλιογραφική επισκόπηση που ακολουθεί, θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω τις θεωρητικές
μετατοπίσεις καθώς και τις κυριότερες ενότητες ενδιαφερόντων που χαρακτήρισαν τις έρευνες
δυτικών μελετητών για την κινέζικη ιατρική, έως και την τελευταία δεκαετία.

1.0 Η επιρροή του θετικισμού

Οι πρώτες μελέτες ήταν ιστορικές και ανέδειξαν ως κεντρικό ζήτημα την «πρόοδο» της
κινεζικής ιατρικής, μέσω της απομάκρυνσής της από την θρησκευτική και δεισιδαιμονική
καταγωγή της, και της ένταξής της στις σύγχρονες ορθολογικές και επιστημονικές παραδοχές. Η
παράδοση αυτή εκκίνησε με το έργο του Joseph Needham (1985[1954]) ο οποίος, αν και είχε
υποστηρίξει πως η καταγωγή της επιστήμης και της τεχνολογίας είναι αποκλειστικά ευρωπαϊκή,
εντόπισε την κινεζική πρωτοπορία σε ποικίλες ανακαλύψεις που χαρακτήριζαν προηγούμενες
ιστορικές περιόδους. Η κινεζική συμβολή στον κόσμο της επιστήμης εκφράζει για τον Needham
την όψη μιας διαρκούς «εξέλιξης» πάνω στην οποία θα μπορούσε να οικοδομηθεί μια
οικουμενική επιστήμη. Για την κινεζική ιατρική, όπως ακριβώς και για την επιστήμη εν γένει, η
εθνική κουλτούρα μπορεί να είναι παραγωγική σε συγκεκριμένες ιστορικές στιγμές όμως είναι
αναπόφευκτο να ενσωματωθεί τελικά σε ένα ευρύτερο σχήμα αποδεκτό από τη σύγχρονη
επιστήμη. Οι Needham και Lu (1980,1988) εξέτασαν την κινεζική ιατρική σε σχέση με τα
σύγχρονα μοντέλα της επιστημονικής και ιατρικής γνώσης, δίνοντας έμφαση στον ορθολογισμό
και την αποτελεσματικότητα συγκεκριμένων ανακαλύψεών της, οι οποίες έγιναν ευρύτερα
αποδεκτές μέσα από εργαστηριακές αναλύσεις.
Άλλοι ερευνητές, όπως ο Croizer (1978) και η Topley (1978), οι οποίοι χρησιμοποίησαν
επίσης τη σύγχρονη επιστήμη ως εφαλτήριο για την αξιολόγηση της κινέζικης ιατρικής, την
εξέλαβαν ως «οιονεί» επιστήμη. Επέδειξαν ωστόσο απροθυμία στο να προκρίνουν τη δυτική
έναντι της κινέζικης ιατρικής ως μη ορθολογικής, και εξηγήσιμης μόνο μέσω αναφορών σε
κοινωνικούς και πολιτισμικούς παράγοντες. Κατ’ αυτούς, τέτοιου είδους παράγοντες δεν

25
αποτελούν ικανή συνθήκη για τη θεραπευτική επιλογή της δυτικής ιατρικής έναντι της
κινεζικής.

1.1 Οι δομικού τύπου προσεγγίσεις

Επιπροσθέτως, ένας ικανός αριθμός δυτικών μελετητών επιδόθηκε στην καταγραφή των
εννοιολογικών θεμελίων ενός ιατρικού συστήματος απολύτως άγνωστου στους ανθρώπους της
Δύσης. Στις δεκαετίες του 1970 και του 1980, ορισμένοι ερευνητές ακολουθώντας τους
Needham και Lu, δήλωσαν το σεβασμό τους στη θεωρητική πολυπλοκότητα της κινέζικης
ιατρικής επιχειρώντας την παρουσίασή της με τους δικούς της όρους ( Porkert 1982, Kaptchuk
1983). Κύριο στόχο τους αποτέλεσε η διερεύνηση και περιγραφή των ουσιωδών, «βασικών
αρχών» της. Οι αναλύσεις αυτής της τάσης υιοθέτησαν στρατηγικές σύγκρισης και τόνισαν την
θεωρητική ασυμβατότητα μεταξύ των δύο ιατρικών συστημάτων. Έδωσαν έμφαση κυρίως σε
εννοιολογικές τους αντιθέσεις και ταυτόχρονα αγνόησαν τις εσωτερικές εντάσεις και τις μη
ορθολογικές όψεις της δεύτερης. Εν ολίγοις, οι εργασίες αυτές, ενώ πρόσφεραν μια χρήσιμη
βάση προσέγγισης της κινεζικής ιατρικής, κινήθηκαν εκτός ιστορικού πλαισίου παρουσιάζοντάς
την ως διακριτό, οροθετημένο και ορθολογικό σύστημα. Ωστόσο, όπως δεικνύει η Elisabeth Hsu
(1996b), οι νεωτερισμοί και οι ανακαλύψεις δεν έχουν νόημα όταν εξετάζονται ερήμην του
ευρύτερου πλαισίου, το οποίο, οι προαναφερόμενες μελέτες, κατανοούν ως ένα συμπαγές και
συνεχές όλον.
Οι παραπάνω απόπειρες εντοπισμού των χαρακτηριστικών αρχών της ιδιαίτερης δομής
του κινεζικού ιατρικού συστήματος, οι οποίες θεωρείται ότι του προσδίδουν συνοχή,
οριοθέτησαν διακριτές πολιτισμικές και κοινωνικές κατηγορίες. Αυτές αφορούν συχνά δυαδικές
αντιστίξεις, ευκρινώς δυτικής προέλευσης, και αναφέρονται στις διχοτομήσεις πνεύματος
/σώματος, φύσης/πολιτισμού, ιερού/κοσμικού, επίσημου/λαϊκού, θεωρίας/πρακτικής. Κατ’ αυτό
τον τρόπο, η πνευματική ασθένεια αντιπαρατίθεται στη σωματική, ο συμβολισμός και η
τελετουργία στην ιατρική θεραπευτική, οι λαϊκοί θεραπευτές στην ελίτ των κομφουκιανών
γιατρών. Με την τάση αυτή συντάχθηκαν στις πρώτες εργασίες τους ο Arthur Kleinman
(1978,1980) και ο Charles Leslie (1978)7, οι οποίοι στράφηκαν βαθμιαία στις στρατηγικές των

7
Ο Charles Leslie είναι υπεύθυνος για την έκδοση δύο βιβλίων ορόσημων για τα ιατρικά συστήματα των ασιατικών
χωρών: Στο Asian Medical Systems του 1978, αναδείχθηκαν οι τρόποι με τους οποίους η ιστορία, η εκπαίδευση, οι
δημογραφικές αλλαγές και τα συγκεκριμένα πολιτικο-οικονομικά συστήματα οδήγησαν σε νέες εκφάνσεις των
παραδεδομένων ιατρικών παραδόσεων. Μία σχεδόν δεκαετία αργότερα στο Paths to Asian Medical Knowledge

26
ασθενών, εξετάζοντας το σύνολο των ετερόκλητων επιλογών τους στο πεδίο μεταξύ του ιερού
και του κοσμικού. Η ποικιλομορφία έγινε αυτομάτως ορατή κατά την μετακίνηση του
ενδιαφέροντος στους τρόπους με τους οποίους οι ασθενείς διαχειρίζονται την ασθένεια ή
επιχειρούν να την αποφύγουν (Topley 1979, Kleinman 1980). Ο ερευνητικός νεωτερισμός
αυτών των εργασιών έγκειται στο ότι, ενώ μέχρι τότε η κυρίαρχη προσέγγιση εστίαζε στις
διαχωριστικές γραμμές μεταξύ δυτικής και κινέζικης ιατρικής, αυτές προσανατολίζονται σε
αυστηρά τοπικές εκδοχές της κινέζικης ιατρικής.

1.2 Η κριτική και η μετακίνηση από τη δομική προσέγγιση

Η εφαρμογή των παραπάνω δυαδικών αντιστίξεων ως κατηγοριών ανάλυσης απέτυχε να
περιγράψει ικανοποιητικά την κινέζικη ιατρική διότι οι Κινέζοι αναζητούν την πνευματική
σωτηρία ασκώντας σωματικές τεχνικές. Ιστορικά, οι κομφουκιανιστές γιατροί είχαν
συμπεριλάβει στη θεραπευτική τους συμβολικές τεχνικές, όπως ο εξορκισμός δαιμόνων, ενώ οι
λαϊκοί θεραπευτές χρησιμοποίησαν βοτανικές συνταγές που ανήκαν στο θεραπευτικό
ρεπερτόριο των γιατρών (Dean 1993:90-91). Όταν οι Ευρωπαίοι μελετητές ενημερώθηκαν για
αυτά τα συνήθη περιστατικά εξέλαβαν τις συμβολικές τελετουργίες των γιατρών ως κατάλοιπα
του παρελθόντος και την χρήση των βοτάνων από τους θεραπευτές ως ένδειξη επιρροής της
ιατρικής ελίτ στον κόσμο των θεραπευτών, χωρίς ενδιαφέρον για τον προσδιορισμό των
διαδικασιών μέσα από τις οποίες έλαβε χώρα η μεταλαμπάδευση της γνώσης. Αρχικά η
αναγωγή είτε σε βιολογικούς είτε σε ψυχολογικούς μηχανισμούς, κατ’ αντιστοιχία της διάκρισης
μεταξύ κοσμικού και ιερού τρόπου θεραπείας, είχε συσκοτίσει την εστίαση στο ζήτημα της
ασθένειας και της θεραπείας καθώς δεν τις αντιμετώπιζε ως μία συνεχή, διαπερατή και
εξαρτώμενη από ποικίλους παράγοντες, σε κάθε ιστορική στιγμή, διαδικασία.
Ωστόσο, η εμπειρία του σώματος και του εαυτού αποτέλεσαν γόνιμα σημεία εκκίνησης
νέων προσεγγίσεων μελέτης της κινεζικής ιατρικής πρακτικής (Kleinman (1986,1995), Ots
1994, Chen 1995). Ο Arthur Kleinman μετακινήθηκε από τις δυαδικές διχοτομίες μεταξύ ιερού
και κοσμικού καθώς και των διακριτών ιατρικών συστημάτων που χαρακτήριζαν τις πρώτες
εργασίες του. Προσεγγίζοντας την ενσώματη εμπειρία της οδύνης, αντιμετώπισε πλέον την

(1992) διερευνήθηκαν τα ίδια ζητήματα, εστιάζοντας ωστόσο στις ιδιαιτερότητες της επιχειρηματολογίας μέσω της
οποίας επιδιώχθηκε η νομιμοποίηση αυτών των παραδόσεων, υπό το πρίσμα της σύγχρονης επιστήμης.

27
ιατρική πρακτική ως ένα ιστορικά ορισμένο τρόπο θέασης της ύπαρξης μέσα στον κόσμο που
εξαρτάται από την υποκειμενικότητα και διυποκειμενικότητα της εμπειρίας. Με την διπλή
ιδιότητα του ψυχιάτρου και του ιατρικού ανθρωπολόγου, διερεύνησε στο επίπεδο της κλινικής
πρακτικής, αρχικά στην Ταϊβάν (1968) και από το 1978 στην Κίνα, την εννοιολόγηση της
ψυχικής ασθένειας. Ενδιαφέρθηκε για την εμπειρία του πόνου, την κατάθλιψη, την επιληψία, τη
σχιζοφρένεια και την αυτοκτονία συμβάλλοντας σε μία διαπολιτισμική κατανόηση των
λεγόμενων ψυχικών νόσων. Η καίρια συνεισφορά του έγκειται στο ότι υπήρξε ο πρώτος δυτικός
μελετητής ο οποίος κατέδειξε πως οι Κινέζοι και εν γένει οι Ασιάτες ασθενείς σωματοποιούν
την κοινωνική και συναισθηματική πίεση επικαλούμενοι αποκλειστικά την ενσώματη δυσφορία
κατά την επαφή τους με τους γιατρούς. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην κατανόηση της
πνευματικής και σωματικής αίσθησης και δυσλειτουργίας ως αδιαίρετης στην κινεζική
κουλτούρα, σε αντίθεση προς τη δυτική. Οι Arthur και Joan Kleinman, παραδέχθηκαν,
επιπροσθέτως, πως τόσο οι ψυχαναλυτικές υποθέσεις όσο και η κοινωνικοκεντρική /
ατομοκεντρική διχοτομία μέσω των οποίων καθίστανται ορισμένες φορές διακριτές οι
εννοιολογήσεις του εαυτού και της εμπειρίας σε μη δυτικά περιβάλλοντα σε συμφωνία με την
καρτεσιανή παράδοση της Δύσης, είναι ακατάλληλες προς εφαρμογή στην περίπτωση της
κινέζικης ιατρικής (Kleinman and Kleinman 1994:711-713, 722).

1.3 Η πολυμορφία και οι αντιφάσεις στο επίκεντρο

Η Judith Farquhar έχει υποστηρίξει επίσης πως οι δυτικές προσεγγίσεις που προκρίνουν
την γνώση έναντι της δράσης, δεν συμβάλλουν στη μελέτη της κινέζικης ιατρικής. Αντίθετα
ανέφερε πως τα πρότυπα που κατασκευάζουν στην κινέζικη ιατρική τις αντιλήψεις για το σώμα
και διαφαίνονται στο επίπεδο της πρακτικής, κινούνται γύρω από τις έννοιες της πολλαπλότητας
και της μη προβλεψιμότητας. Χαρακτηρίζονται από μία απόλυτη αντίθεση σε σχέση με το
δυτικό ανατομικό σώμα, ως προς το ότι απουσιάζει ένα σταθερό σημείο αναφοράς από το οποίο
εκκινεί η ιεραρχική τάξη των δομών, όπως είναι τα κύτταρα, οι ιστοί και εν συνεχεία τα όργανα.
Η εστίαση έγκειται στα πολλαπλά λειτουργικά συστήματα της φυσιολογίας και της παθολογίας
τα οποία δεν συνδέονται ιεραρχικά αλλά διασυνδέονται σε κάθε περίπτωση με τρόπο αμοιβαίας,
πολυποίκιλης ανάταξης. Τα σύνορα μεταξύ σώματος και περιβάλλοντος είναι διάτρητα. Σε
αντίθεση με την βιοϊατρική επικέντρωση στις κακώσεις που εντοπίζονται σε συγκεκριμένες
σωματικές δομές, στην κινέζικη ιατρική οι δυσλειτουργίες δεν ελέγχονται ως μεμονωμένα

28
υποσυστήματα αλλά ως τέτοια που μεταφέρουν μετασχηματίζοντας τη δυσλειτουργία και σε
άλλα συστήματα (Farquhar 1992: 62-73). Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο η θεραπεία της ενσώματης
δυσφορίας μπορεί να προέλθει από ποικίλες κατευθύνσεις. Στο σύγχρονο πλαίσιο, η ιατρική
παρέμβαση εμπεριέχει την επιλογή κάποιας από τις αναρίθμητες πιθανές επιλογές που αφορούν
τόσο στην ανάλυση όσο και στην θεραπεία μιας συγκεκριμένης δυσλειτουργίας η οποία
επιπλέον μπορεί να επαναπροσαρμοστεί κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής επαφής (ό.π.71-72).
Κατά την ανθρωπολογική της έρευνα, για τους πολιτισμικά ορισμένους τρόπους της κινεζικής
γνώσης, η Farquhar (1994:2) ανέφερε πως οι λεκτικές δηλώσεις θα πρέπει να προσεγγιστούν ως
όπλα ενάντια στην ασθένεια, ως αφορμές δράσης και όχι ως ισχυρισμοί που αφορούν την
«φύση» και τις αναπαραστάσεις της αλήθειας.
Ο Shigehisa Kuriyama (2004) σε συγκριτική ιστορική μελέτη που αφορά την κινεζική
και την ιπποκρατική ιατρική, δεν τις εξέτασε ως αφηρημένα εννοιολογικά συστήματα αλλά
ενδιαφέρθηκε να εντοπίσει τους συγκεκριμένους τρόπους παρατήρησης και συγκρότησης της
οντότητας του ασθενή μέσα, για παράδειγμα, από το βλέμμα και την αφή. Επίσης, ο Volker
Scheid διαχειριζόμενος το θεωρητικό ζήτημα μιας μη ουσιοκρατικής και αναγωγικής αναλυτικής
προσέγγισης, επικεντρώθηκε στην πολυμορφία και στις αντιφάσεις της κινέζικης ιατρικής στο
σύγχρονο κινεζικό πλαίσιο. Ανέφερε ότι, οι παραλλαγές στους τρόπους με τους οποίους οι
σύγχρονοι Κινέζοι γιατροί επιχειρούν την διάγνωση και θεραπεία των ασθενειών είναι τόσοι
πολλοί ώστε αν κάποιος επισκεπτόταν δέκα διαφορετικούς γιατρούς για την ίδια ασθένεια είναι
πιθανόν να έφευγε από το ιατρείο τους με δέκα διαφορετικές βοτανικές συνταγές. Χωρίς να
ενδιαφέρεται να εντοπίσει τις βασικές ενότητες που αναδεικνύουν την πλήρη ασυμβατότητα
μεταξύ της δυτικής και της κινέζικης ιατρικής, ο Scheid (2002: κυρίως κεφ.2)) επικεντρώθηκε
στις διαδικασίες μέσα από τις οποίες αναδύεται η ιατρική πρακτική και γνώση και διέκρινε ένα
εκλεκτικό συγχρωτισμό μεταξύ των δύο ιατρικών συστημάτων κατά την κλινική πρακτική.
Η εστίαση στις πρακτικές του σώματος και στην εμπειρία του ενσώματου εαυτού
αποκάλυψαν πως η πολλαπλότητα, η μη προβλεψιμότητα, η διαπερατότητα και η αντίληψη της
σωματικής δυσλειτουργίας ως μίας συνεχούς διαδικασίας, αποτελούν κεντρικά και όχι τυχαία ή
περιθωριακά ζητήματα ως προς την ασθένεια, τη θεραπεία και την υγεία. Ο επανασχεδιασμός
της ερευνητικής επικέντρωσης εκ μέρους των δυτικών μελετητών της κινέζικης ιατρικής,
επηρεάστηκε από την μετανεωτερική ευαισθησία που προκρίνει τις προνομιακές αντιθέσεις, τις
ασυνέχειες, την έννοια της αντίστασης και των, μικρής επιρροής, περιθωριακών χώρων, έναντι

29
των εννοιών της συνοχής, του συστήματος και της κουλτούρας, έτσι όπως αυτές αναπαρίστανται
μέσα από τον λόγο και τις πρακτικές των προνομιακών κοινωνικών ομάδων. Το «σώμα», μέσα
στο πλαίσιο του μετανεωτερικού ενδιαφέροντος, εκλήφθηκε ως ο τόπος έκφρασης και εμπειρίας
των σχέσεων εξουσίας (Scheper-Hughes and Lock 1986,1987). Το ιδίωμα της «ενσώματης
εμπειρίας» αντικατέστησε στην ερευνητική πειθαρχία το καρτεσιανό μοντέλο σκέψης και
προσέγγισης του σώματος ως ένα περιχαρακωμένο ατομικό σώμα που υπόκειται συνεχώς στη
διχοτομική σύμβαση μεταξύ του εαυτού και του άλλου, του σώματος και του πνεύματος, του
συναισθήματος και της γνωστικής λειτουργίας. Η κριτική που ασκήθηκε στο δυτικό μοντέλο
σκέψης δέσμευσε τους ερευνητές στην προώθηση εναλλακτικών μοντέλων προσέγγισης της
κινεζικής ιατρικής εκτός του δυτικού πλαισίου σκέψης.

1.4 Η θεραπεία ως ιστορικά προσδιορισμένη κατασκευή

Οι παραπάνω διαδικασίες μετασχηματισμού, ως κεντρικό ερευνητικό ενδιαφέρον,
προσέβαλαν προϋπάρχουσες διχοτομήσεις, όπως αυτές μεταξύ της επιστημονικής ιατρικής και
της συμβολικής θεραπείας, οι οποίες δεν εκλαμβάνονταν πλέον ως «εκ φύσεως αντιθέσεις»,
αλλά ως ιστορικά προσδιορισμένες κατασκευές (Sivin 1995a). Παραλλαγές των τρόπων που
συνδέονται με τη φροντίδα του σώματος έπαψαν να αντιμετωπίζονται ως απομονωμένα,
διακριτά συστήματα όπως θα μπορούσε να είναι σε προηγούμενες εργασίες ο βουδιστικός, ο
ταοϊστικός, ο σαμανιστικός ή ο ιατρικός τρόπος θεραπείας (Hsu 1999). Επιπροσθέτως, η
παρουσία εναλλακτικών αφηγήσεων, έναντι αυτών του θριάμβου της κυρίαρχης δυτικής
ιατρικής σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο σύστημα θεραπείας και η συνεχώς αυξανόμενη
αποδοχή της κινεζικής ιατρικής από τον δυτικό κόσμο, ενθάρρυναν μια διαφορετική προσέγγιση
της κινεζικής ιατρικής από τους μελετητές.
Οι ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές προσεγγίσεις οι οποίες επηρέασαν και
ενσωματώθηκαν βαθμιαία στις ιστορικές μελέτες, έστρεψαν την προσοχή στην πολλαπλότητα
των θεραπευτικών προτάσεων στην Κίνα και των κοινωνικών πλαισίων μέσα στα οποία έχουν
παραχθεί και λειτουργούν (Unschuld 1985). Οι ίδιοι ερευνητές πραγματοποίησαν εναλλακτικά
μελέτες τόσο στο πεδίο της ιστορίας όσο και συγχρονικές επιτόπιες έρευνες. Ο Nathan Sivin
(1991), πρότεινε νέα διεπιστημονικά όρια για τη μελέτη της ιστορίας της επιστήμης,
συμπεριλαμβανομένης και της ιατρικής. Αυτά εμπεριέχουν την ιστορία της τεχνολογίας, τη
φιλοσοφία της επιστήμης, την ανθρωπολογία και την κοινωνιολογία, επιστήμες που κατά τον

30
Sivin θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στη μελέτη της κινέζικης ιατρικής. Επιχειρώντας να
παρέχουν ένα ιστορικό πλαίσιο στις εργασίες τους, οι ανθρωπολόγοι επικεντρώθηκαν κυρίως
στις διαδικασίες του μετασχηματισμού της ιατρικής γνώσης και πρακτικής, αμφισβητώντας την
οικουμενικότητα του βιοϊατρικού παραδείγματος (Lock and Gordon 1988, Kleinman 1978,1995,
Hsu 1996a). Εξετάζοντας την κοινωνική παραγωγή της γνώσης, ανθρωπολόγοι όπως ο Good
(1994) και ο Young (1995) προσέλαβαν τον ορθολογισμό ως κοινωνική κατασκευή και
συνέβαλαν στο να μην αντιμετωπίζεται πλέον η ιατρική ως ένα διακριτό εννοιολογικό και
υποστασιοποιημένο σύστημα. Η εστίαση στο ζήτημα της κατασκευής της κινέζικης ιατρικής
ενέπλεξε και τους επαγγελματίες της κινέζικης ιατρικής, οι οποίοι εξετάστηκαν ως κοινωνική
ομάδα σε σχέση με ζητήματα που αφορούν στην πρακτική και τη μετάδοση της γνώσης. Κατ’
αυτό τον τρόπο, το ενδιαφέρον στράφηκε στους τρόπους μέσα από τους οποίους η κινέζικη
ιατρική κατασκευάζεται και επανακατασκευάζεται μέσα στο χρόνο και σε κάθε ιδιαίτερο
πολιτισμικό πλαίσιο. Καθώς οι ιστορικές διαδικασίες δεν είναι ποτέ γραμμικές, η εδραίωση ενός
εντόπιου, ορθόδοξου ιατρικά εαυτού δημιουργεί νεωτερισμούς στην ιατρική πρακτική. Και ενώ
η εσωτερική ενότητα κατασκευάζεται μέσω της σύνθεσης ή του εκλεκτισμού, εντούτοις οι
ιδιαίτεροι τρόποι μέσα από τους οποίους πραγματοποιείται σε κάθε ιστορικό η συγχρονικό
πλαίσιο, αποτελεί ζήτημα διερεύνησης.
Από την άλλη πλευρά, ιστορικοί που εξέτασαν την πρώιμη περίοδο, υιοθέτησαν
ανθρωπολογικές παραδοχές και εστίασαν στον τρόπο με τον οποίο οι διαδικασίες μετάδοσης της
γνώσης ενδυνάμωσαν την εσωτερική συνοχή της ομάδας των Κινέζων γιατρών καθιστώντας την
ταυτόχρονα διακριτή σε σχέση με άλλες κοινωνικές ομάδες. Για παράδειγμα, ο Nathan Sivin
(1995b:194) αναφέρθηκε στο πως η διάρθρωση των τρόπων μετάδοσης της γνώσης εδραίωσε το
προνομιακό κύρος της τάξης των Κινέζων γιατρών, καθώς και το ότι η μεταβίβαση της γνώσης
από το δάσκαλο στο μαθητή αποτέλεσε μια τελετουργική μύηση σε μια πλασματική γενεαλογία
μέσω της οποίας μεταδόθηκε η γνώση από τη μία γενιά στις επόμενες γραπτές αποκαλύψεις.
Επίσης, ο Paul Unschuld (1985) εστίασε στο ότι η ψευδαισθητική εντύπωση που συνήθως
συνοδεύει την κινέζικη ιατρική ως ένα οροθετημένο, ενιαίο και συνεκτικό σύστημα σκέψης και
πρακτικής, δημιουργήθηκε ως απάντηση στην απειλή της πλήρους κατάργησής του8. Η Judith

8
Αυτό κατέστη ιδιαίτερα ορατό κατά την δεκαετία 1920-1930, όταν αστοί διανοούμενοι υιοθέτησαν αντιλήψεις
περί επιστημονικής εξέλιξης και επιτέθηκαν στην κινέζικη ιατρική, εκλαμβάνοντάς την ως οπισθοδρομική,
δεισιδαιμονική και δόλια. Όσοι ανέλαβαν το έργο της διάσωσής της, αποδέχθηκαν την κριτική και επιχείρησαν να
ισχυροποιήσουν την εύθραυστη θέση της, εκσυγχρονίζοντάς την με όρους επαγγελματικής αποκλειστικότητας,

31
Farquhar (1995) ανέφερε τον τρόπο με τον οποίο η δημοσίευση μίας σειράς δοκιμίων που
αφορούσαν στις ζωές των Κινέζων γιατρών, συνέβαλε στην πρόσληψη μιας εικόνας της
κινέζικης ιατρικής που πριμοδότησε την επικέντρωση στην κλινική πρακτική και στα
προσωπικά επιτεύγματα των γιατρών έναντι των εργαστηριακών αναλύσεων και της
εκπαιδευτικής διαδικασίας9. Αυτή η επιστημολογική μετατόπιση σηματοδότησε την οριστική
αποχώρηση των ερευνητών από προηγούμενες θετικιστικές προσεγγίσεις οι οποίες κατέληγαν
στο ότι οι μετασχηματισμοί στο χώρο της υγείας εκπορεύονται από τις ανακαλύψεις πιο
αποτελεσματικών τεχνολογιών και θεωριών με μεγαλύτερη ισχύ. Εγκαταλείφθηκε πλήρως η
εξέταση των θεωρητικών δομών της ιατρικής που οδηγούσαν σε ουσιοκρατικού τύπου
ερμηνείες, και η προσοχή των μελετητών στράφηκε στο σύνολο των διακριτών θεραπευτικών
πρακτικών και εμπειριών. Οι εργασίες των ανθρωπολόγων εστίασαν πλέον στην κατά τόπους
παραγωγή, αφομοίωση και αναπαραγωγή της γνώσης που αφορά στην κινέζικη ιατρική, τόσο
στην Κίνα όσο και στον δυτικό κόσμο.
Σημαντική ενότητα ενδιαφέροντος για τους ερευνητές αποτέλεσαν οι διαδικασίες
συγχρωτισμού της κινέζικης με τη δυτική ιατρική, οι οποίες εκφράζουν την κύρια
κατευθυντήρια αρχή για το σύστημα υγείας της Κίνας, ήδη από τη δεκαετία του 1950 (Hsu 1955,
αναφέρεται σε Lee 1980:366, Wilenski 1976, Sidel and Sidel 1982, Chen 2001). Σ’ αυτό το
θεματικό πλαίσιο, η Andrews (1996:κυρίως κεφ.5) ερευνώντας τις διαδικασίες εκσυγχρονισμού
της κινέζικης ιατρικής που έλαβαν χώρα κατά τη δεκαετία 1920-1930, ανέφερε ότι οι
διαδικασίες επανοργάνωσης της νοσολογίας τυποποίησαν το ιστορικό των ασθενών με όρους
νόσου, γεγονός που επέτρεψε τους ισχυρισμούς περί βασικής ενότητας της γηγενούς ιατρικής
και πρόσφερε τη βάση για την ανάπτυξη μιας εκλεκτικού τύπου ιατρικής. Ο Volker Scheid

τυποποίησης της εκπαιδευτικής διαδικασίας, συστηματοποίησης της γνώσης, απαλλαγής από στοιχεία που
εκλήφθηκαν ως προλήψεις και ενσωμάτωσης στοιχείων της δυτικής ιατρικής (Unschuld 1985).
9
Η εξατομικευμένη δεξιοτεχνία, η οποία τιμάται σε αυτές τις βιογραφίες, αντιμετωπίζεται ως μία κατάκτηση που
προήλθε μετά από χρόνια κλινικής εμπειρίας και μέσα από μία συνεχή διαδικασία ενασχόλησης με τους ασθενείς,
εν αντιθέσει με τα δεσπόζοντα μοντέλα της τυποποιημένης γνώσης. Πολλοί από αυτούς τους γιατρούς υπήρξαν
δάσκαλοι και συγγραφείς οι οποίοι συνετέλεσαν στην πραγμάτωση της τυποποίησης και θεσμοθέτησης της
ιατρικής, στα πρώτα χρόνια της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας. Οι βιογραφίες τους δρουν μετωνυμικά,
επιβεβαιώνοντας την ενότητα και συνέχεια της κινέζικης ιατρικής μέσα από φορείς-πρόσωπα τα οποία θεωρείται
ότι εμπεριέχουν την ουσιώδη υφή της και εκφράζουν κάθε πιθανή σύνδεση με το παρελθόν και το μέλλον (Farquhar
1995:251-276).

32
περιέγραψε, ωστόσο, την εκ νέου τυποποίηση των ασθενειών με βάση τη διαφοροποίηση των
συνδρόμων, κατά την δεκαετία του 1950.10 Το 1995, η εθνικής εμβέλειας τυποποίηση 406
ασθενειών που πραγματοποιήθηκε στη βάση της κινεζικής διαγνωστικής κατηγοριοποίησης και
όχι αυτής της δυτικής ιατρικής, χρησιμοποιήθηκε για να διευκολύνει τη διδασκαλία, την έρευνα
και την πρόσληψη ιστορικού του ασθενή. Ταυτόχρονα παρείχε το θεωρητικό πλαίσιο
υπερεθνικής τυποποίησης της κινέζικης ιατρικής (Scheid 2002). Η συνεχής προσπάθεια
κατάκτησης μιας προτυποποίησης της ιατρικής γνώσης και κανονικοποίησης της πρακτικής δια
μέσου του κεντρικού ελέγχου των εκπαιδευτικών διαδικασιών, ήδη από τη δεκαετία του 1950,
είχε συμβάλει στο ζήτημα της ομογενοποίησης της ιατρικής στην Κίνα. Ωστόσο παρατηρείται
ότι σε κάποιο βαθμό, η προσπάθεια αυτή εισήγαγε επιπρόσθετα στοιχεία δυτικής προέλευσης
που συνέβαλαν στη δημιουργία μιας εκ νέου ποικιλομορφίας της κινεζικής ιατρικής τόσο εντός
όσο και εκτός των θεσμοθετημένων πεδίων. Γενικότερα, η τάση που προώθησε τον συγκερασμό
της δυτικής με την κινέζικη ιατρική δημιούργησε μια ευρεία θεωρητική και πρακτική
ποικιλομορφία (Hsu 1999). Οδήγησε σε νεωτερισμούς και διέψευσε πρώιμες προβλέψεις οι
οποίες υποστήριζαν πως τέτοιου είδους συγχωνεύσεις θα οδηγούσαν σε αναγωγή της κινέζικης
ιατρικής σε απομονωμένες τεχνικές, οι οποίες θα ενσωματώνονταν στο κυρίαρχο βιοϊατρικό
μοντέλο ( Unschuld 1992).
Εθνογραφικές μελέτες που πραγματοποίησαν ερευνητές όπως ο White (1999) και οι
Harmsworth και Lewith (2001) εστίασαν στην άσκηση της «ενοποιημένης» ιατρικής στις
αγροτικές και αστικές περιοχές της σύγχρονης Κίνας. Ήδη από την εποχή της πολιτιστικής
επανάστασης (1966-1976) είχαν απομακρυνθεί από τη ιατρική θεωρία όλα εκείνα τα στοιχεία
που θεωρήθηκαν προλήψεις και κατάλοιπα της φεουδαρχικής εποχής. Η ιατρική γνώση
απλοποιήθηκε, η εκπαίδευση έγινε προσβάσιμη σε περισσότερους γιατρούς και η ιατρική
φροντίδα κάλυψε μαζικά τον πληθυσμό στην ενδοχώρα. Ωστόσο, παρ’ όλη την προσπάθεια
ομογενοποίησης της κινέζικης ιατρικής από την κεντρική εξουσία, η ποικιλομορφία των
κινεζικών ιατρικών πρακτικών εξακολουθεί να αποτελεί μία πραγματικότητα και μία επί πλέον

10
Επί δύο χιλιάδες χρόνια το νοσολογικό σύστημα ενάλλασσε συνεχώς την έμφαση μεταξύ νόσων και συνδρόμων,
όμως η προαναφερόμενη δεκαετία σηματοδότησε την μεγάλου βεληνεκούς προσπάθεια για την επικράτηση της
τυποποίησης του νοσολογικού συστήματος στη βάση της διαφοροποίησης των συνδρόμων. Στο συγκεκριμένο
ιστορικό πλαίσιο εδραιώθηκε η ενότητα μεταξύ θεωρίας και πρακτικής με θεμελιώδη θέση την κοινή ταυτότητα
των ποικίλων γηγενών θεραπευτικών παραδόσεων. Δόθηκε έμφαση στην πολιτική ορθότητα της κινέζικης ιατρικής
με εφαλτήριο τον διαλεκτικό υλισμό, στην διακριτότητά της από την δυτική ιατρική και η δυτική κατηγοριοποίηση
των νόσων εντάχθηκε στο διαγνωστικό σχήμα των συνδρόμων (Scheid 2002:κυρίως κεφ.7).

33
ερευνητική εστίαση. Σε εργασίες μελετητών, η ετερότητα των ιατρικών παραδόσεων στην Κίνα
αποδίδεται συνήθως στην ιστορική απουσία θεσμοθετημένων πλαισίων ως προς την τυποποίηση
της γνώσης και των κριτηρίων που συνδέονται με το ζήτημα της επαγγελματικής ταυτότητας
(Unschuld 1985:260, Hsu 1999, Scheid 2002). Δύο από τις πρόσφατα δημοσιευμένες έρευνες
που αφορούν σε ζητήματα της κινέζικης ιατρικής στο γηγενές της πλαίσιο πραγματοποιήθηκαν
από τη Zhang (2007) και τον Palmer (2007) διευρύνοντας το θεματικό, ερευνητικό πλαίσιο. Η
Zhang, ακολουθώντας την εστίαση των Kleinman και Ots, κατά την επιτόπια έρευνά της σε
κλινική του Πεκίνου, εξέτασε την επικοινωνία μεταξύ γιατρού και ασθενή για ασθένειες που
σύμφωνα με την ταξινόμηση της κινέζικης ιατρικής προέρχονται από τη διαταραχή των
συναισθημάτων. Η εργασία της παρείχε εμπειρικά δεδομένα για τον τρόπο εργασίας που
ακολουθεί η κινέζικη ιατρική ώστε να ορίσει και να μετασχηματίσει την εμπειρία του ασθενή
κατά την κλινική πρακτική. Ο Palmer συνδυάζοντας την ιστορική με την ανθρωπολογική και
την κοινωνιολογική οπτική περιέγραψε την διάδοση του qigong σύμφωνα με την κυρίαρχη τάση
που χαρακτήρισε τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας μετά το 1949, η οποία πρόκρινε την έμφαση
στην κατασκευή της νέας εθνικής ταυτότητας υπό την απόλυτη κυριαρχία του επιστημονικού
παραδείγματος. Ωστόσο, καθώς μετά το 1995 η επιστημονική, αποκλειστικά θεραπευτική
διάσταση του qigong αμφισβητήθηκε από μεγάλο μέρος του κινεζικού λαού προσδίδοντάς του
θρησκευτική διάσταση, ο Palmer σχολιάζει την αμείλικτη δίωξη που υπέστησαν οι ηγέτες και οι
οπαδοί του νέου κινήματος του qigong, γνωστού ως Falungong, ως παράνομη σέκτα.
Σε έρευνες που έλαβαν χώρα εκτός της Κίνας, η ανθεκτικότητα της κινέζικης ιατρικής σε
ποικίλα πλαίσια της ανατολικής και νοτιοανατολικής Ασίας συνδέθηκε με την προσπάθεια
επανοργάνωσης της παραδοσιακής ιατρικής πρακτικής. Για παράδειγμα, ο Ooi (1991:261)
ανέφερε πως τα κριτήρια τυποποίησης και θεσμοθέτησης της εκπαίδευσης, μέσω ιατρικών
ινστιτούτων και ένταξης των επαγγελματιών σε συλλογικά όργανα, δημιούργησαν
διαφοροποιήσεις μεταξύ των πρακτικών που ασκούνται σε ιδιωτικά κέντρα και σε αυτές που
εφαρμόζονται σε κλινικές και νοσοκομεία, όπως και μεταξύ παλαιότερων και νεωτερικών
πρακτικών της κινεζικής ιατρικής. Ο παρατηρούμενος πλουραλισμός των ιατρικών συστημάτων
και ο συγχρωτισμός των ιθαγενών, ιατρικών συστημάτων με την βιοϊατρική, απασχόλησε τη
Margaret Lock (1990:41), η οποία εξέτασε, στο ιαπωνικό πλαίσιο, την ενσωμάτωση της
κινεζικής βοτανοθεραπείας στην πρακτική της βιοϊατρικής. Ο εξορθολογισμός της πρώτης
επέτρεψε την ένταξή της στο θεραπευτικό ρεπερτόριο των γιατρών της δυτικής ιατρικής και την

34
θεσμοθετημένη αναγνώρισή της ως μία από τις πρακτικές του κυρίως ρεύματος τις δυτικής
ιατρικής. Επέτρεψε ταυτόχρονα τις πρώτες συνδέσεις της βοτανοθεραπείας με το ζήτημα της
ιατρικοποίησης, παρενέργεια που μέχρι τότε συνδεόταν μόνο με τα φαρμακευτικά σκευάσματα
της δυτικής ιατρικής. Η έρευνα των Furth και Yuen (1992) η οποία πραγματοποιήθηκε στην
Ταϊβάν και αφορούσε στις αντιλήψεις των γυναικών σχετικά με το ζήτημα της μιαρότητας της
έμμηνου ρήσης, έδειξε πως, χωρίς να θίγεται το αδιαπραγμάτευτο κύρος της βιοϊατρικής, η
κινεζική ιατρική παρείχε στις γυναίκες ένα εναλλακτικό πλαίσιο ερμηνείας, ενώ οι αντιλήψεις
τους περί μιαρότητας εφορμούσαν από τον λόγο περί θρησκευτικής σεμνότητας και συμβολικής
κάθαρσης.
Στη Σιγκαπούρη, η μελέτη της Lee (Lee κ.ά 2010) διερεύνησε κατά τη διαδικασία του
dang-ki, μιας μορφής κινεζικής σαμανιστικής θεραπείας, την επίδραση των συμβόλων στους
ασθενείς. Παρείχε εμπειρικά δεδομένα δια μέσου συνεντεύξεων πριν, αμέσως μετά και ένα μήνα
αργότερα από την ολοκλήρωση της διαδικασίας, συνδέοντας τις αντιλήψεις των ασθενών, ως
προς την αρωγή της θεραπευτικής προσέγγισης με το μοντέλο της συμβολικής θεραπείας. Στον
ίδιο χώρο η Rittersmith (2009) στην εργασία της διερεύνησε εν μέρει τον τρόπο με τον οποίο οι
πολιτικές διαδικασίες, από την εποχή της αποικιοκρατίας έως σήμερα, επηρέασαν τη δημόσια
έκφραση της κινεζικής κληρονομιάς ως στοιχείο της ταυτότητας του νέου κράτους.
Επιπροσθέτως, με εφαλτήριο την θεωρητική πρόταση της Hsu (2007) που αφορά στο
«οικολογικό σώμα», εξέτασε το βαθμό συμφωνίας των αντιλήψεων που φέρουν οι κινεζικής
καταγωγής υπήκοοι, μέσω των οποίων ερμηνεύουν την επίδραση άυλων, περιβαλλοντικών
στοιχείων στο σώμα τους, όπως είναι η θερμότητα, με τις αντίστοιχες της κινεζικής ιατρικής
θεωρίας και περιέγραψε πρακτικές διαχείρισης της υγείας εστιάζοντας στη διατροφή και τη
βοτανοθεραπεία.
Η πολυγραφότατη Elisabeth Hsu, δημοσίευσε εργασίες που αφορούν στην κινέζικη
ιατρική και βασίζονται τόσο σε εκτεταμένες κειμενικές αναλύσεις (1989,1996,2005b,2008b),
όσο και σε επιτόπιες έρευνες σε Κίνα, Τανζανία και Κένυα (1999,2005a,2008a,2009c).
Επιπροσθέτως, η πρόσφατη ανακάλυψη που αφορά στη χρήση του φυτού Artemisia vulgaris, με
το οποίο παρασκευάζεται η μόξα, ως ικανό αντίδοτο για την αντιμετώπιση της ελονοσίας, ώθησε
στη δημοσίευση μιας σειράς άρθρων, τόσο σε ιστορικό όσο και σε συγχρονικό συμφραζόμενο
που αφορούν στη χρήση του φυτού και στη διάδοσή του, ως φαρμακευτικού σκευάσματος, σε
χώρες της Αφρικής (Hsu 2006, 2009a, 2009b). Στα παραπάνω άρθρα αλλά και στην πλέον

35
πρόσφατη δημοσίευση (Hsu 2010), με γνώμονα τη διασύνδεση μεταξύ εθνοφαρμακολογίας και
ιατρικής ανθρωπολογίας, η Hsu υποστηρίζει πως η γνώση που αφορά στις ιδιότητες των φυτών
δεν αποτελεί μία θετικιστική, παραδειγματικού τύπου γνώση. Αντίθετα ορίζεται πάντα από το
ιδιαίτερο χωροχρονικό πλαίσιο και ανατέλλει μέσα από τις υπό διαπραγμάτευση σχέσεις.
Ταυτόχρονα, η «ανακάλυψη» ενός σύγχρονου φαρμακευτικού φυτού δύναται να ειδωθεί ως η
επιτομή μιας μακράς ιστορίας δανεισμού, κλοπής και ανταλλαγής.
Η μετατόπιση της προσοχής από την κατάδειξη των γνωρισμάτων που προσδίδουν
εσωτερική συνοχή στην πολυμορφία, έχει επικρατήσει σε και σε ανθρωπολογικές εργασίες που
αφορούν στις σύγχρονες πρακτικές της κινέζικης ιατρικής κατά τη διαδικασία της διάδοσής της
στον δυτικό κόσμο. Έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στην Αμερική, εξέτασαν την ανάδυση της
κινεζικής ιατρικής ως ένα ετερόδοξο ιατρικό σύστημα το οποίο αυτοπροσδιορίζεται ως
εναλλακτικό ή συμπληρωματικό στο πλαίσιο της πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Η επικέντρωση
αφορά σε διαστάσεις οι οποίες συνεπικουρούν στην εδραίωση κυρίως του βελονισμού, ως
επαγγελματικής πρακτικής, μέσα από τη δημιουργία σχολών παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής
όπως και την προσαρμογή τους στο δυτικό ιατρικό μοντέλο (Baer κ.ά. 1998a). Επίσης, όπως
εύστοχα κατέδειξε η Barnes (2003), η ένταξη του βελονισμού στο θεραπευτικό ρεπερτόριο των
γιατρών της δυτικής ιατρικής, εκφράζει μια διαδικασία διαπραγμάτευσης η οποία εγείρει
ζητήματα επανορισμού της επαγγελματικής τους ταυτότητας. Η διαδικασία αυτή εμπλέκει την
μεθοδολογική πρακτική των κλινικών δοκιμών μέσω των οποίων εξετάζεται η θεραπευτική
δεινότητα του βελονισμού και περιορίζεται η χρήση του. Η, εν δυνάμει, αντίσταση στην
αναγωγή του βελονισμού στο κυρίαρχο βιοϊατρικό μοντέλο έγκειται στην υπεράσπιση των
πολυσυλλεκτικών μέσων θεραπείας της κινεζικής ιατρικής από γιατρούς ολιστικής ιατρικής και
μη γιατρούς-θεραπευτές. Επιπροσθέτως, η εστίαση συμπεριέλαβε την εκπαίδευση των
επαγγελματιών, τις θεωρητικές κατευθύνσεις των σχολών και τις διαδικασίες νομιμοποίησης
τους στο εκάστοτε πολιτισμικό περιβάλλον (Barnes 1998, Hog 2002). Παράλληλο ενδιαφέρον
αυτών των ερευνών αποτέλεσε επίσης η αναφορά των ιστορικών γεγονότων ένταξης της
κινεζικής ιατρικής στα ποικίλα πλαίσια του δυτικού κόσμου (Hsu 1989, Barnes 2003).
Επίσης, η έρευνα του Dew (2000:1785), κατά την οποία εξετάστηκαν οι αναπαραστάσεις της
κινεζικής ιατρικής σε ιατρικά συνέδρια στη Νέα Ζηλανδία, έδειξε ότι η δυνατότητα κατανόησης
της σχέσης μεταξύ της βιοϊατρικής και της κινεζικής ιατρικής έγκειται στην κατανόηση και
κατάδειξη της εναλλασσόμενης φύσης αυτών των αναπαραστάσεων και στην εξάρτησή τους

36
από το εκάστοτε κοινωνικό πλαίσιο όπου λαμβάνει χώρα η αναπαράσταση. Η έμφαση δεν
αφορούσε στη διάκριση μεταξύ της ορθόδοξης και της εναλλακτικής ιατρικής, αλλά στον
πλουραλισμό των ιατρικών και θεραπευτικών τρόπων θέασης της ασθένειας και της θεραπείας
Άλλοι μελετητές κατέγραψαν την ανάδυση της κινέζικης ιατρικής από τα κάτω, από τους
καταναλωτές και τους μη γιατρούς-θεραπευτές, μέσα από διαδικασίες που εξαρτώνται από το
κοινωνικο-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο. Σ’ αυτές εντάσσεται η εργασία της Hare (1993),η
οποία επικεντρώθηκε σε μη Ασιάτες ασθενείς στον αστικό πλαίσιο των Ηνωμένων Πολιτειών
καταγράφοντας αντιλήψεις που αφορούν στην υγεία, στην ασθένεια και στη θεραπεία και οι
οποίες σχηματοποιούνται κυρίως στη βάση της προσωπικής εμπειρίας κατά τη διάρκεια της
θεραπείας. Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας, οι επαγγελματίες βελονιστές
κατά τη θεραπευτική τους πρακτική εστίαζαν στα κομφουκιανά ή ταοϊστικά ιδανικά της τάξης
και της υπευθυνότητας και προσλάμβαναν την κινεζική ιατρική θεραπεία ως ολιστική σε
αντίθεση με την περιοριστική δυνατότητα παρέμβασης της βιοϊατρικής.
Στον ελληνικό χώρο, το πρώτο κείμενο που εντόπισα και αφορά στη φιλοσοφία και στις
τεχνικές διάγνωσης και θεραπείας της κινέζικης ιατρικής, τοποθετείται στο 1961 και αποτελεί
κεφάλαιο του μεταφρασμένου έργου Η Ιστορία της Ιατρικής, του Arturo Castighoni, σε
επιμέλεια του γιατρού Ν. Παπασπύρου. Δεκατρία χρόνια αργότερα, δημοσιεύτηκε η πρώτη
εκλαϊκευμένη, ελληνική ιατρική αναφορά στο βελονισμό, η οποία αποτέλεσε την αφορμή
εκδήλωσης ευρύτερου ενδιαφέροντος για τη μέθοδο αυτή. Συγγραφέας του πρώτου αυτού
βιβλίου, με τίτλο Ο Βελονισμός στο πλαίσιο της όλης Ιατρικής, είναι ο Κύπριος γιατρός Γιάγκος
Καράβης, ο οποίος αποτελεί μία εμβληματική μορφή στο χώρο του βελονισμού στην Ελλάδα.
Αναφέρει ότι άρχισε να μελετά την μέθοδο αυτή το 1971 και αφού συγκέντρωσε όλες τις
ανταποκρίσεις από την Κίνα και διάβασε τα βιβλία του Felix Man, άρχισε να γράφει τις πρώτες
εντυπώσεις του (Καράβης Γ.1993:13)11. Η μετέπειτα συγγραφή βιβλίων για την κινέζικη ιατρική
αποδίδεται αποκλειστικά σε γιατρούς που ασκούν ή και διδάσκουν το εν λόγω θεραπευτικό
σύστημα ή σε βελονιστές χωρίς ιατρική παιδεία, ενώ η ενασχόληση κοινωνικών επιστημόνων με
την διάδοση και πρακτική της κινέζικης ιατρικής, όπως και για οποιαδήποτε άλλη υπερεθνική,
θεραπευτική πρακτική, στον ελληνικό χώρο, απουσιάζει εντελώς.

11
Παραθέτω και το αρχικό γράμμα του μικρού του ονόματος στις βιβλιογραφικές αναφορές για να τον διαχωρίσω
από έτερο γιατρό-βελονιστή με το ίδιο επώνυμο.

37
 Η εργασία μου παρουσιάζει συγγενή μεθοδολογική οπτική με τέσσερις μελέτες για
λόγους που διαφέρουν. Η πρώτη αφορά στην πρωτοποριακή έρευνα της Elisabeth Hsu (1999), η
οποία το 1988-89 παρακολούθησε ως μαθήτρια τους τρόπους μετάδοσης της κινέζικης ιατρικής
σε τρία διαφορετικά πλαίσια, στην πόλη Kunming της νοτιοδυτικής Κίνας. Καταγράφοντας τη
διαχείριση των εννοιών του yin/yang, του Qi και των 5 στοιχείων, στο πλαίσιο ενός δασκάλου
του qigong, ενός ακαδημαϊκά εκπαιδευμένου γιατρού της κινέζικης ιατρικής και ενός ιατρικού
κολλεγίου, κατάδειξε πως η επίδραση που έχει ο τρόπος μετάδοσης της γνώσης στην τελική
«αισθητική» και μορφοποίηση της γνώσης και πρακτικής του επαγγελματία, διαφέρει. Η
ομοιότητα που χαρακτηρίζει την παραπάνω εργασία με τη δική μου, έγκειται κυρίως στο ότι και
εγώ επίσης ενδιαφέρθηκα για τη μετάδοση της γνώσης σε εκπαιδευτικά πλαίσια, αλλά διαφέρει
στο ότι αφορά στο εκπαιδευτικό πλαίσιο Ελλήνων γιατρών της δυτικής ιατρικής, μη γιατρών και
ασθενών. Ενώ η Hsu παρουσίασε διεξοδικά και επικέντρωσε την ανάλυσή της στις βασικές
έννοιες που προανέφερα, η δική μου έρευνα εστιάζει κυρίως στην πολιτισμική μετάφραση που
επιδέχονται αυτές οι έννοιες κατά την μετάδοσή τους στο ελληνικό πλαίσιο. Η δεύτερη επιρροή
που δέχθηκε η μελέτη μου αφορά σε δύο άρθρα της Linda Barnes (2003,2009). Στο πρώτο η
Barnes (2003) εξέτασε, στο πολιτικό και εκπαιδευτικό συμφραζόμενο, τις ανταγωνιστικές
σχέσεις που παράγουν οι διαδικασίες νομιμοποίησης των επαγγελματιών που εμπλέκονται στην
κινέζικη ιατρική, στη Μασαχουσέτη των Ηνωμένων Πολιτειών. Σημαντική διαφορά με την δική
μου έρευνα εντοπίζω στο ότι οι όροι της νομιμοποίησης των επαγγελματιών διαφέρουν σε σχέση
με το ελληνικό συμφραζόμενο. Στις Ηνωμένες Πολιτείες οι επαγγελματίες που ανταγωνίζονται
συντίθενται από ένα σημαντικό ποσοτικά σώμα Κινέζων και εν γένει Ασιατών μεταναστών που
εμπλέκονται στην κινέζικη ιατρική όπως και δυτικών γιατρών που ασχολούνται με αυτή. Η
ύπαρξη κολλεγίων και εν γένει υποστηρικτικών δομών μετάδοσης της γνώσης τόσο για γιατρούς
όσο και για μη γιατρούς είναι σημαντική. Αντίθετα, όπως θα δείξει η παρούσα μελέτη στη
συνέχεια, στο ελληνικό συμφραζόμενο οι σχολές κινέζικης ιατρικής τόσο για γιατρούς όσο και
για μη γιατρούς είναι ελάχιστες και οι απόπειρες νομιμοποίησης της επαγγελματικής ταυτότητας
διανθίζονται από επιχειρήματα που εφορμούν από το εντόπιο πολιτισμικό ρεπερτόριο. Στο
δεύτερο άρθρο, η ενασχόληση της Barnes (2009) με τα αρχικά κίνητρα της εμπλοκής των
επαγγελματιών της κινέζικης ιατρικής στο πλαίσιο της Νέας Υόρκης και της Μασαχουσέτης,
τόσο μεταναστών τόσο και Αμερικανών βελονιστών, αποτέλεσε την αφορμή και της δικής μου

38
εστίασης στο συγκεκριμένο ζήτημα. Όμως οι δικοί μου πληροφορητές ανήκουν αποκλειστικά
στην ομάδα των Ελλήνων βελονιστών, καθώς η κλίμακα των μεγεθών ως προς τους
επαγγελματίες βελονιστές των δύο πλαισίων διαφέρει δραματικά και η παρουσία των
μεταναστών βελονιστών στον ελληνικό αστικό χώρο είναι στοιχειώδης. Η τέταρτη μελέτη η
οποία λειτούργησε ως έμπνευση για το παρόν κείμενο είναι, όπως ήδη έχω αναφέρει, ένα άρθρο
του Thomas Ots (1990) που αφορά στην σύνδεση των συναισθημάτων με τις σωματικές
δυσλειτουργίες μέσα από μια θεωρητικά φαινομενολογική προσέγγιση του πάσχοντος σώματος.
Ωστόσο ο Ots, εξέτασε την συγκεκριμένη ιατρική οπτική μέσα από παρατηρήσεις που αφορούν
στη σχέση γιατρού/ασθενή κατά την κλινική πρακτική στο κινεζικό συμφραζόμενο, ενώ η
παρούσα εργασία καταγράφει την υποδοχή και διαπραγμάτευση των παραπάνω παραδοχών
αποκλειστικά στο ελληνικό εκπαιδευτικό συμφραζόμενο μετάδοσης της γνώσης.

2.0 Η Πολιτική Βιογραφία του Βελονισμού

Ένας συνεχώς επαναλαμβανόμενος ισχυρισμός των πληροφορητών μου, γιατρών και μη
γιατρών-βελονιστών κατά τη διάρκεια της επιτόπιας έρευνας, ήταν το ότι η κινέζικη ιατρική
θεωρία και πρακτική υπήρξε αναλλοίωτη και συνεχής κατά τη διάρκεια των 2500 τελευταίων
χρόνων. Ωστόσο, αντίθετα με τις κυρίαρχες αντιλήψεις, η βιβλιογραφία αποκαλύπτει πως η
παραδοσιακή κινέζικη ιατρική έχει υποστεί αξιοσημείωτους μετασχηματισμούς κατά τη διάρκεια
των παρελθόντων χρόνων. Γι’ αυτό το λόγο, το «ταξίδι» που ακολουθεί στις βασικές ιστορικές
εποχές άσκησης της κινέζικης ιατρικής στο γηγενές της πλαίσιο, θεωρώ πως καθίσταται χρήσιμο
ώστε να γίνει κατανοητή, μέσα από δευτερογενείς πηγές, η ρευστότητα που χαρακτηρίζει
ιστορικά τη θέση και τους τρόπους άσκησης της εντόπιας ιατρικής, η οποία εξαρτήθηκε από
ποικίλες πολιτικές συγκυρίες. Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν, εν συντομία, τα κυριότερα
ιστορικά γεγονότα που αφορούν στην διάδοση του βελονισμού στον ευρωπαϊκό χώρο και
ακολούθως οι διαδικασίες ένταξης του βελονισμού στο ελληνικό αστικό πλαίσιο, από τα πρώτα
χρόνια της γνωστοποίησής του, μέχρι σχεδόν την εποχή όπου πραγματοποιήθηκε η παρούσα
μελέτη που αφορά στην κινέζικη ιατρική. Η ιστορική αυτή παρουσίαση θα επιτρέψει να διαφανεί
ότι η έντονη διαπραγμάτευση ως προς τους όρους άσκησης του βελονισμού και εν γένει της
κινέζικης ιατρικής στις τάξεις των επαγγελματιών του χώρου της υγείας, συνιστά μία διαχρονική
διαδικασία, όψεις της οποίας θα αναλυθούν στη συνέχεια της διατριβής.

39
2.1 Η αμφισημία της γηγενούς ιατρικής, στους χρόνους της αυτοκρατορικής Κίνας
Η ανακάλυψη των ιατρικών κειμένων της δυναστείας των Han (206 π.Χ-220μ.Χ) και οι
αρχαιολογικές ανασκαφές της δεκαετίας του 1970 διαφοροποίησαν τις, επί χρόνια, παραδοχές
που αφορούσαν στις απαρχές της κινέζικης ιατρικής. Τα Κλασικά κείμενα του Κίτρινου
αυτοκράτορα (Huangdi neijing), το βιβλίο που εκλαμβάνεται, εν γένει στον ελληνικό χώρο, ως
το πρώτο βιβλίο το οποίο πραγματεύεται τις αρχές της κινέζικης ιατρικής, αποδιδόταν ιστορικά
στην εποχή των μαχόμενων βασιλείων, που καλύπτει το διάστημα από τον 5ο έως τον 2ο αιώνα
π.Χ. (Granet 1992[1934]:19) και σε ένα μόνο συγγραφέα. Η συγγραφή του κειμένου
επαναχρονολογήθηκε οριστικά στον 1ο π.Χ. και αντιμετωπίστηκε ως το απάνθισμα ποικίλων
ιατρικών κειμένων, τα οποία προϋπήρχαν ( Harper 1998).
Κατά τη διάρκεια της δυναστείας των δυτικών Han, η οποία συνιστά την πρώτη εποχή
της κινέζικης αυτοκρατορίας, η ερμηνεία ενός εξαιρετικά επεξεργασμένου συστήματος
αντιστοιχιών, το οποίο συμπεριλάμβανε μια σειρά μεταφορικών κατηγοριών ως προς την
αιτιολόγηση και αντιμετώπιση σωματικών δυσλειτουργιών, σχηματοποίησε την κινεζική
ιατρική12. Οι πρακτικές «καλλιέργειας της ζωτικότητας του σώματος» ήταν διακριτές σε σχέση
με τις αντίστοιχες ιατρικές της συγκεκριμένης εποχής. Η Lo (1998:34-42) επισήμανε την
διαφοροποίηση μεταξύ των ιατρικών κειμένων της προ-Han εποχής, τα οποία επικεντρώνονται
σε ορατά σημεία που δηλώνουν την παρουσία ασθένειας καθώς και συγκεκριμένων τρόπων
απαλλαγής από αυτήν, και των συγχρονικών τους κειμένων που αφορούν στην κατάκτηση της
ζωτικότητας του σώματος όπου παρουσιάζονται πρακτικές που επικουρούν στην διατήρηση
της υγείας. Τα κείμενα αυτά χρονολογούνται στο 168 π.Χ. και ανακαλύφθηκαν στους τάφους
των Han στο Mawangdui το 1973, ενώ 320 χιλιόμετρα βορειότερα, δέκα χρόνια αργότερα, σε
άλλο τάφο, ανακαλύφθηκαν τρεις ακόμη εκδοχές των ίδιων κειμένων. Τα σημεία βελονισμού
δεν αναφέρονται σε αυτά τα πρώτα κείμενα, εν αντιθέσει με σαφείς αναφορές στον
καυτηριασμό και την εξαγωγή αποστημάτων με πέτρινα νυστέρια, ενώ περιγραφές του
σώματος, του yin/yang και του Qi είναι σπάνιες. Αντίθετα, η πλούσια, αισθητηριακή και
εξαιρετικά περίτεχνη γλώσσα η οποία περιγράφει την υποκειμενική εμπειρία της ζωτικότητας
12
Για καιρό, η ιατρική της δυναστείας των Han αναφερόταν ως η ορθολογική ιατρική των ισορροπιών και των
φυσικών δυνάμεων εν αντιθέσει με αυτήν της προηγούμενης περιόδου, της υπερφυσικής σαμανιστικής θεραπείας η
οποία μαχόταν τα πνεύματα των προγόνων ή τους δαίμονες ως υπαίτιους για την πρόκληση της ασθένειας.
Πρόσφατα ευρήματα ωστόσο δεικνύουν πως η ελίτ της περιόδου των Han εξακολουθούσε να επιδίδεται σε τεχνικές
απαλλαγής του σώματος από παθογόνες οντότητες όπως θεωρούνταν οι δαίμονες. Ωστόσο οι χρόνοι της δυναστείας
των Han θεωρείται ότι αποτελούν το σημείο ανάδυσης των διακριτών πρακτικών της κλασικής, κινέζικης ιατρικής
παράδοσης (Harper 1985).

40
 στα κείμενα που αναφέρονται στην καλλιέργεια της υγείας, αποτέλεσε για τη Lo το κρίσιμο
σημείο σύνδεσης αυτής της φιλολογίας με τις μετέπειτα συγκεκριμένες ονομασίες των
βελονιστικών σημείων, των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των μεσημβρινών και την διάτρηση
του σώματος από τις έννοιες yin/yang και Qi, όπως και τη χρήση τους στην τοπογραφία του
εσωτερικού περιβάλλοντος του σώματος, στα Κλασικά κείμενα του Κίτρινου αυτοκράτορα.
Η θεωρία του yin/yang συνέστησε το οργανωτικό σχήμα των φυσικών φαινομένων σε
δύο ομάδες ταξινόμησης σύμφωνα με συγκεκριμένους νόμους. Η πρώτη χρήση των όρων
αναφερόταν στη σκοτεινή και φωτεινή πλευρά ενός βουνού (Granet 1992 [1934]:130).
Αργότερα επεκτάθηκε και συμπεριέλαβε τη βόρεια και νότια όχθη ενός ποταμού, το φεγγάρι
και τον ήλιο, τη νύχτα και τη μέρα, την γυναίκα και τον άντρα, το εσωτερικό και το εξωτερικό
και εν γένει όλες τις πιθανές δυαδικές αντιστίξεις. Η θεωρία αυτή βρήκε εφαρμογή και στο
ανθρώπινο σώμα, το οποίο γίνεται αντιληπτό ως ενότητα και όπου τα όργανα ομαδοποιούνται
κάτω από τα εμβλήματα του yin/yang.
Βασική αρχή αποτελεί το ότι η καλή λειτουργία και κατάσταση του σώματος εξαρτάται
από την ομαλή ροή διαφόρων ειδών ενέργειας μέσα και έξω από το σώμα. Η ροή αυτή μέσα στο
σώμα πραγματοποιείται διαμέσου άυλων, νοητών «μονοπατιών» ή συστημάτων που ονομάζονται
μεσημβρινοί. Υγεία για τον βελονισμό σημαίνει επίτευξη μιας ικανοποιητικής ροής και αρμονίας
της συνολικής ενέργειας (Qi) που διατρέχει το σώμα και αποτελείται από επιμέρους ενέργειες
(Thomas 1994:241). Μια άλλη πλευρά της θεωρίας, αναφέρει ότι ισορροπία της ενέργειας
σημαίνει επίσης ισορροπία ανάμεσα στις πέντε φάσεις ή στοιχεία: του ξύλου, της φωτιάς, της
γης, του μέταλλου, του νερού. Ένα ή περισσότερα ζευγάρια κύριων μεσημβρινών αντιστοιχεί με
καθένα από αυτά τα πέντε στοιχεία, ενώ κάθε ζευγάρι μεσημβρινών τείνει να έχει ή χαρακτήρα
yin (δύναμη συντήρησης και αντοχής) ή χαρακτήρα yang (δύναμη παραγωγής και κίνησης). Από
τους yin πρωτεύοντες μεσημβρινούς, οι πέντε αντιστοιχούν στα yin όργανα του ήπατος, της
καρδιάς, της σπλήνας, των πνευμόνων, των νεφρών, ενώ ο έκτος στη λειτουργία του
περικάρδιου. Οι μεσημβρινοί yang αντιστοιχούν στα έξι yang σπλάχνα της χοληδόχου κύστης,
του λεπτού εντέρου, του στομάχου, του παχέος εντέρου, της ουροδόχου κύστης και του
λειτουργικού σπλάχνου Τριπλός θερμαστής ή Τριών Εστιών συνεχούς καύσης οι οποίες
αποτελούν ομάδες φυσιολογικών δραστηριοτήτων όπου εμπλέκονται όλα τα όργανα και τα
σπλάχνα που αφορούν λειτουργικά τον πεπτικό σωλήνα απ’ άκρη σ’ άκρη (Ρώσσης 1983: 176).
Κάθε πρωτεύοντας μεσημβρινός συνάπτεται προς ένα άλλον, ο οποίος με τη σειρά του

41
συνάπτεται με ένα τρίτο έως ότου ενωθούν όλοι. Εκτός από αυτό, οι πρωτεύοντες συμπλέκονται
με τους δευτερεύοντες, ώστε τελικά να σχηματίζουν ένα κλειστό κύκλωμα όπου κυκλοφορεί η
ενέργεια (Ρώσσης 1983:81). Επίσης, η πλέον διαδεδομένη μετάφραση του Qi στο δυτικό κόσμο
χρησιμοποιεί τον αγγλικό νεολογισμό που ταυτίζει την έννοια με τη λέξη «ενέργεια». Ωστόσο, οι
σινολόγοι του 19ου και πρώιμου 20ου αιώνα χρησιμοποιούν τη λέξη Qi ως την έννοια των
«ρευστών της ατμόσφαιρας και του σώματος», του «ατμού», του «αέρα» και της «αναπνοής»,
μετάφραση που είτε ακολουθούν στα κείμενά τους σύγχρονοι ερευνητές (Graham 1989:477), είτε
προτιμούν να αφήσουν τη λέξη αμετάφραστη (Daly 1999:1).
Ιστορικοί, όπως ο Epler (1980:337), έχουν υποστηρίξει το σαφή συσχετισμό του ιατρικού
μοντέλου με αυτό της γραφειοκρατικής διακυβέρνησης της αυτοκρατορικής Κίνας. Κατά τον
Unschuld (1985), η κινέζικη ιατρική εξελίχθηκε μέσα στη διάρκεια δύο χιλιάδων χρόνων σε
συμφωνία με τον κομφουκιανισμό και την επίσημη κουλτούρα του κινεζικού κράτους. Ο δυϊσμός
του yin/yang, αποτελεί πεδίο παράλληλο με αυτό των δυαδικών σχέσεων που συνθέτουν τη βάση
του κομφουκιανισμού. Ωστόσο, αν και τα yin/yang εκλαμβάνονται ως αντίθετες ποιότητες
θεωρούνται πάντα αλληλεξαρτώμενες μέσα από μία διαλεκτική σχέση όπου η κυρίαρχη ή η
υποτελής θέση τους συσχετικά, είναι διαρκώς εναλλασσόμενη, χωρίς να χαρακτηρίζονται ποτέ
από μία παγιωμένη ιεραρχία. Τα 5 στοιχεία που αφορούν στα όργανα του σώματος ακολουθούν
το σύνθετο δίκτυο σχέσεων, χαρακτηριστικό των γραφειοκρατικών δομών του κινεζικού
κράτους. Οι πέντε δυαδικές σχέσεις περικλείουν αυτές μεταξύ του κυβερνήτη/υπηκόου,
πατέρα/γιου, μεγαλύτερου αδερφού/μικρότερου αδερφού, συζύγων και σχέσεις μεταξύ φίλων,
ενώ ταυτόχρονα αναπαράγονται στα επίπεδα του ατομικού σώματος/ εαυτού, τοπικής
κοινωνίας/περιβάλλοντος και κράτους/σύμπαντος. Στόχος η διατήρηση της τάξης/υγείας και η
αποφυγή δυσλειτουργιών δια μέσω της σωστής συμπεριφοράς/φροντίδας για την υγεία και την
ισορροπία. Αργότερα, αυτός ο λόγος περί σωστής συμπεριφοράς και διατήρησης της ισορροπίας,
αντικατοπτρίζει μια έμφαση στην πρόληψη και αναδεικνύει την ατομική υπευθυνότητα ως
συνώνυμο της κοινωνικής ευθύνης. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον White (1999:1342), αποτελεί
τον κοινό τόπο ανάμεσα στο κομφουκιανικό και στο μαοϊκό ήθος της επαναστατικής εποχής.
Γεγονός αποτελεί το ότι αρχικά ο βελονισμός και η μόξα συνιστούσαν την ιατρική της
άρχουσας τάξης. Μόξα (moxa) ονομάζεται η θερμοθεραπεία σε σημεία βελονισμού με πούρα
κατασκευασμένα από φύλλα αψιθιάς (Artemisia vulgaris). Μικρά κυλινδρικά κομμάτια κόβονται
από το πούρο αρχικού μήκους περίπου 10 εκατοστών, τοποθετούνται στο κεφάλι των βελόνων

42
που εισάγονται σε συγκεκριμένα σημεία του σώματος και ανάβονται μέχρι να καούν. Ως
εναλλακτική πρακτική, τα κομμένα κομμάτια τοποθετούνται και ανάβονται πάνω σε μία
διάτρητη βάση με ύψος κάποιων εκατοστών που επιτρέπει την εισαγωγή θερμότητας στο σώμα,
σε συγκεκριμένα πάντα και όχι σε όλα τα σημεία βελονισμού. Ένας γιατρός-βελονιστής στην
επιτόπια, χαρακτήρισε τη μόξα, «θερμοφόρα της αρχαιότητας».
Στη δυναστεία των Tang (618-907 μ.Χ.) βελονισμός και μόξα αναγνωρίστηκαν από το
αυτοκρατορικό δικαστήριο (Si Yuanyi and Gong Chun, αναφέρονται από Hsu 1996:423) ενώ
κατά τη δυναστεία των Song (960-1279 μ.Χ.) διδάσκονταν στα αυτοκρατορικά ιατρικά κολέγια.
Ταυτόχρονα όμως, ο αντίλογος κατά τη διάρκεια εκείνων των χρόνων αναφέρεται σε ιατρικά
κείμενα τα οποία συζητούν τους μεγάλους κινδύνους που μπορεί να προέλθουν από λάθος
εφαρμογή της βελονο-θερμοθεραπείας, αγγίζοντας κάποιες φορές το αίσθημα αποστροφής ως
προς τις τεχνικές αυτές (Lu and Needham 1980). Το κύρος που απέπνεε η βελoνoθεραπεία και
στη διάρκεια της δυναστείας των Ming (1368-1644 μ.Χ.) ήταν ιδιαίτερα χαμηλό13.
Η κινεζική ιατρική, ωστόσο, κατά τη διάρκεια της ιστορίας της ποτέ δεν κυριαρχήθηκε
από μια μόνο ερμηνευτική προσέγγιση. Η λόγια τάση της ιατρικής, τον 16ο και 17ο αιώνα,
διακήρυττε την επιστροφή στην ερμηνεία των κλασικών κειμένων, έτσι όπως αυτή είχε
διαμορφωθεί την περίοδο της δυναστείας των Han, αποκηρύσσοντας ιδέες που είχαν ενταχθεί
στην ιατρική στους χρόνους των Sung, κατά τον 13ο έως τον 15ο αιώνα, ως πηγή παραποίησης
της «αυθεντική» ιατρικής όπως αυτή είχε παραδοθεί από τους σοφούς σε ένα αρχαίο αλλά
φωτεινό παρελθόν. Ο 16ος αιώνας θεωρείται ορόσημο ως προς το ότι επιτελέστηκε ο
κολοφώνας στην επέκταση της παραδοσιακής ιατρικής γνώσης, όταν εκδόθηκε η Κινέζικη
εγκυκλοπαίδεια φαρμάκων το 1596 και η πλέον κατανοητή Εγκυκλοπαίδεια του βελονισμού το
1601 (Unschuld 1992:44).

2.2 Η εισαγωγή της δυτικής ιατρικής

Μετέπειτα, κατά τη δυναστεία των Ch’ing, με διάταγμα του 1822, η άσκηση του
βελονισμού και της μοξοθεραπείας διώκονται, διότι «δεν υπηρετούν την ευπρέπεια και την
ευγένεια» (Lu and Needham 1980). Όταν οι Ευρωπαίοι γιατροί πήγαν για πρώτη φορά στην Κίνα

13
Στην ανάλυση μιας νουβέλας του 16ου αιώνα, ο Gullen (1993, αναφέρεται σε Hsu 1996:423) υποστηρίζει πως
αυτές οι θεραπείες είχαν περιέλθει σε χέρια ανθρώπων που θεωρούνταν πως έχουν χαμηλή κοινωνική θέση και
μικρή έφεση για μια βαθύτερη κατανόηση των ιατρικών θεμάτων, όπως ήταν οι μαίες και οι μάντεις.

43
τον 19ο αιώνα, η ιατρική σκέψη χαρακτηριζόταν από επιστημολογική στασιμότητα,
αντικατοπτρίζοντας τη φιλοσοφική και πολιτική παρακμή της κινέζικης κοινωνίας. Ο Unschuld
(1992:45) παρατηρεί ότι, μετά από μια αρχική περίοδο απροθυμίας ως προς την αποδοχή της
αλλότριας ιατρικής, αυτή διείσδυσε στην κοινωνική πραγματικότητα της Κίνας εξαιτίας μιας
συγκεκριμένης ιστορικής συγκυρίας: Οι Κινέζοι πατριώτες μετά την ταπεινωτική ήττα τους από
τις δυτικές δυνάμεις και την Ιαπωνία, θεώρησαν ότι οι παραδοσιακές αξίες και τρόποι σκέψης
ήταν ακατάλληλοι για την επανοικοδόμηση ενός ισχυρού έθνους. Η δυτική επιστήμη, η ιατρική
και η τεχνολογία, εκλήφθηκαν ως αναπόδραστα εργαλεία για την επανάκτηση της χαμένης
αξιοπρέπειας και ισχύος στο σύγχρονο διεθνές τοπίο.
Η «σχολή Han» του εικοστού αιώνα, αφαίρεσε την ερμηνεία των κειμένων έτσι όπως
αυτή είχε διαμορφωθεί στους χρόνους των Sung, όπως και τις αντιδράσεις σε αυτή την ερμηνεία
οι οποίες επιτελέστηκαν στις δυναστείες των Ming και Ch’ing. Στην πραγματικότητα αυτή η
τρίτη «Αναγέννηση» διαχειρίστηκε τα κλασικά κείμενα με τέτοιο τρόπο ώστε να
ανταποκρίνονται στα ευρήματα της σύγχρονης επιστήμης (Unschuld 1992:53). Η πρώτη
προσπάθεια σύγκρισης συντελέστηκε από τους χρόνους εισαγωγής της δυτικής ιατρικής. Από το
1880 περίπου και μέχρι το 1930 δημοσιεύτηκαν πολλά άρθρα και βιβλία προς αυτή την
κατεύθυνση, όπου άλλοτε τονίζονται οι διαφορές και άλλοτε ο κοινός τόπος. Ένα άρθρο του
1938 κατέληγε στο ότι η δυτική ιατρική είναι πιο αποτελεσματική από την κινεζική, όταν
πρόκειται για παθολογοανατομικές αλλοιώσεις, ενώ για τις ασθένειες αγνώστου αιτιολογίας και
αντιμετώπισης, καταλληλότερη είναι η κινέζικη (Uncshuld 1992:50)14.
Η γενικότερη αδιαφορία του επίσημου ιατρικού κόσμου ως προς τη βελονοθεραπεία
κατά την εθνικιστική και την πρώτη κομουνιστική περίοδο, αντανακλάται στην απουσία
δημοσιευμένων άρθρων που αφορούν στο βελονισμό, στο αναγνωρισμένου κύρους Chinese
Medical Journal. Ωστόσο αμέσως μετά, κατά τους χρόνους του «μεγάλου άλματος προς το
μέλλον» (1958-59), όταν κυρίαρχη ήταν η μαοϊκή πολιτική, δημοσιεύονται άρθρα που
προκρίνουν τη βελονο-θερμοθεραπεία ως ένα είδος «εθνικού θησαυρού» (Farqhuar 1992:72, Ηsu
1996b:423).Ταυτόχρονα όμως οι πρακτικές αυτές, αν και δεν έτυχαν επίσημης αναγνώρισης,
τόσο στην όψιμη περίοδο της αυτοκρατορικής Κίνας όσο και στη λεγόμενη δημοκρατική περίοδο

14
Ο Kaptcuk (1983:29) περιγράφοντας την εμπειρία του στην Κίνα του 1980 εκφράζει παρόμοια άποψη
παρατηρώντας ότι η δυτική ιατρική χρησιμοποιείται κυρίως για να αντιμετωπίσει οξέα συμπτώματα και
παθολογοανατομικά ευρήματα, ενώ η κινεζική ιατρική εφαρμόζεται σε περιπτώσεις χρόνιων ασθενειών και
λειτουργικών δυσλειτουργιών.

44
(1911-1949), δεν έπαψαν ποτέ να ασκούνται στην ευρεία κοινωνική κλίμακα.

2.3 Η «υβριδική» ιατρική κατά τη μαοϊκή εποχή και ο μετασχηματισμός της

στην μετα-μαοϊκή περίοδο
Αμέσως μετά την επανάσταση του 1949, το υπουργείο Υγείας της Κίνας στελεχώθηκε
κυρίως από γιατρούς εκπαιδευμένους στη δυτική ιατρική, οι οποίοι ενέκριναν μια πολιτική
μεταρρύθμισης του ιατρικού συστήματος, υιοθετώντας εχθρική στάση απέναντι στη γηγενή
θεραπευτική. Όμως, το απόφθεγμα του Μάο «ένωση και μεταρρύθμιση» υπέβαλε την ιδέα της
«ολοκληρωτικής ενοποίησης», μέσα από μια λογική διατήρησης της κινεζικής υπόστασης και
ταυτόχρονης ενσωμάτωσης των πλεονεκτημάτων από τη σύγχρονη δυτική σκέψη. Ο νέος
μετασχηματισμός υποστηρίχθηκε από το παράδειγμα του διαλεκτικού υλισμού (Kleinman 1986,
Sivin 1987): Η θέση και η αντίθεση έχουν ως αποτέλεσμα τη σύνθεση και κατά τον ίδιο τρόπο
θεωρήθηκε πως η αντίφαση ανάμεσα στη δυτική και στην αρχαία κινέζικη ιατρική θα μπορούσε
να παράγει την νέα κινέζικη ιατρική (Unschuld 1992:51). Αυτή η τάση δεν χαρακτήριζε μόνο την
ιατρική αλλά αντικατόπτριζε τη γενικότερη λογική του κομμουνιστικού κόμματος για την
ύπαρξη της Κίνας στο σύγχρονο κόσμο (Hsu 1996b:421). Οι ποικίλες όψεις αυτού του
προγράμματος ήταν αποτέλεσμα συγκρητισμού ο οποίος παρήγαγε ένα νέο εννοιολογικό πλαίσιο
για την άσκηση της ενοποιημένης ιατρικής, σύμφωνης με τη ρήση του Μάο «μάθηση μέσω της
πρακτικής».
Στο πλαίσιο εκσυγχρονισμού του συστήματος υγείας, τα πρώτα χρόνια της πολιτιστικής
επανάστασης, στρατολογήθηκαν επαγγελματίες από τρία διαφορετικά κοινωνικά πλαίσια
(Farquhar 1994): Νεαροί και μεσήλικες γιατροί, εκπαιδευμένοι στη δυτική ιατρική δια μέσου
κρατικών ιατρικών σχολών ή εκπαιδευτικών σεμιναρίων του λαϊκού απελευθερωτικού
στρατού15, στάλθηκαν από τα νοσοκομεία και τις κλινικές των πόλεων στις οποίες
απασχολούνταν, στις αγροτικές περιοχές. Γηραιότεροι επαγγελματίες που προέρχονταν από
οικογένειες με κληρονομικά μεταλαμπαδευόμενη γνώση και άσκηση της κινέζικης ιατρικής ή
τουλάχιστον αυτοί που κατείχαν ένα ρεπερτόριο «μυστικών» συνταγών από το χώρο της materia
medica, δηλαδή το σύνολο των, προς φαρμακευτική χρήση, φυτών, πετρωμάτων και ζώων.
Επίσης άντρες γύρω στην ηλικία των είκοσι χρόνων και με «καλό» πολιτικό παρελθόν,

15
Κινέζος βελονιστής, πληροφορητής στην επιτόπια έρευνα ανέφερε πως οι γιατροί εκείνης της εποχής ήταν
«αγρότες, εργάτες και στρατιώτες» και αναπόφευκτα η ιατρική που ασκούνταν τότε «δεν ήταν και τόσο καλή».

45
επιλέχθηκαν από το ίδιο το κόμμα για να παρακολουθήσουν εντατικά σεμινάρια ενοποιημένης
ιατρικής, διάρκειας έξι εβδομάδων έως τριών μηνών. Λίγο αργότερα, στη δεκαετία του 1970, αν
είχαν επιλεγεί, είχαν δικαίωμα εκπαίδευσης σε σεμινάρια διάρκειας έως έξι μηνών. Οι τρεις
αυτές ομάδες επαγγελματιών, οι διάσημοι «ξυπόλητοι γιατροί», κάλυψαν κάθε περιοχή της Κίνας
και δεσμεύτηκαν από το μαοϊκό ήθος της «αμοιβαίας σπουδής», «αμοιβαίας βοήθειας» και
«προσφοράς στους ανθρώπους» (White 1999:1338).
Η εκδοχή της κινεζικής ιατρικής, η οποία ενσωματώθηκε στην κρατική πολιτική άσκησης
της ενοποιημένης ιατρικής, εξαγνίστηκε από τις προλήψεις του φεουδαρχικού παρελθόντος,
μέσω της εξάλειψης των δηλώσεων μιας αφηρημένης και περίτεχνης κοσμολογίας. Απλοποίησε
όλες τις σχέσεις της συστημικής αντιστοιχίας δηλαδή τις σχέσεις yin/yang και τις σχέσεις των 5
στοιχείων, τις έννοιες των σωματικών οργάνων και υγρών, προσαρμόζοντάς τες σε πλαίσιο
κατανόησης σύμφωνο με την ανατομική και βιολογική δυτική ιατρική (Unschuld 1985). Η
διαδικασία αποκάθαρσης και επιστημονικοποίησης (Croizer 1968, Farquhar 1994:16) ενοποίησε
τις διαγνωστικές τεχνικές της κλασικής κινέζικης ιατρικής (π.χ. η διάγνωση της ασθένειας μέσω
του σφυγμού) και θεραπευτικές τεχνικές (βελονισμός, βεντούζες, μόξα, μασάζ και φαρμακευτικά
βότανα), με κύρια στοιχεία της δυτικής ιατρικής που έχουν ως επίκεντρο την πρωτοβάθμια
υγειονομική περίθαλψη. Υιοθετήθηκαν η δυτική ορολογία που αναφέρεται στις κατηγορίες
νόσων και μολυσματικών ασθενειών, έννοιες δανεισμένες από τη θεωρία των μικροβίων, αρχές
δημόσιας υγιεινής, εμβολιασμοί, χειρουργικές τεχνικές, ενέσεις, ενδοφλέβιες εγχύσεις (White
1999:1339)16. Η κομματική προπαγάνδα βρισκόταν στο απόγειό της, προκρίνοντας την εμπειρική
μέθοδο της δοκιμής και του λάθους έναντι της αφηρημένης θεωρίας.
Η διαχείριση ωστόσο της κινέζικης ιατρικής χαρακτηριζόταν πάντα από συγκρουόμενες
τάσεις. Η πολιτική πίεση που ασκήθηκε στην όψιμη δεκαετία του 1960 και στις αρχές του 1970
στους κινέζους γιατρούς να προκρίνουν τη σύνδεση και χρήση των παραδοσιακών πρακτικών με
την άσκηση της βιοϊατρικής, ατόνησε εντελώς μετά το 1976. Από το 1978, η Κίνα επιχείρησε
οικονομική αναδιάρθρωση, περνώντας από την κλειστή οικονομία σ’ αυτήν της ελεύθερης
αγοράς, και αναμόρφωσε εκ νέου το εθνικό σύστημα υγείας (Liu, Hsiao και Eggleton 1999:1349,
Dogg, Bogg, Rehnberg και Diwan 1999:777). Στις αρχές του 1980, οι εκπαιδευμένοι στην δυτική

16
H δυτική κατηγοριοποίηση των ασθενειών σε πολλές περιπτώσεις κινήθηκε παράλληλα με αυτήν της κλασικής
κινέζικης ιατρικής όπως παραδείγματος χάρη, η βρογχίτιδα εκφράζει μια ασθένεια που προέρχεται από τους
βλαπτικούς παράγοντες ανέμου/κρύου, η ρευματοειδής αρθρίτιδα είναι ένα σύνδρομο κρύου/ανέμου/υγρασίας.
Επίσης περιγράφηκαν οι καινούργιες τεχνικές στις οποίες αντικατοπτρίζεται η σύνθεση των δύο ιατρικών
συστημάτων (White 1999:1342).

46
ιατρική επαγγελματίες, επανεντάχθηκαν στα νοσοκομεία και στις κλινικές των πόλεων απ’ όπου
προέρχονταν. Σ’ αυτά τα αστικά ιδρύματα ο διαχωρισμός ανάμεσα στην παραδοσιακή κινέζικη
ιατρική και στη δυτική ιατρική επανεδραιώθηκε. Στην αγροτική Κίνα, η πλειοψηφία των
αγροτικών κολεκτίβων είχε διαλυθεί όπως και οι «συνεργατικές κλινικές υγείας». Οι
επαγγελματίες που απασχολούνταν σε αυτές επανεγγράφηκαν επισήμως ως «γιατροί του
χωριού», ακολουθώντας το δρόμο της ανεξάρτητης και ιδιωτικά ασκούμενης ιατρικής. Σε
εξετάσεις που διεξήχθησαν σε εθνικό επίπεδο το 1983, έπρεπε πλέον να επιλέξουν ανάμεσα σε
εξετάσεις οι οποίες θα κατηγοριοποιούσαν τους επαγγελματίες υγείας ως ειδικούς είτε στην
παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, είτε στη δυτική ιατρική (White1999:1338). Η επιτυχία στις
εξετάσεις απέδιδε επιπρόσθετο κύρος στους γιατρούς των αγροτικών περιοχών, χωρίς αυτό να
σημαίνει ότι οι αποτυχόντες στιγματίζονταν ή αποκλείονταν από την άσκηση της παραδοσιακής
ιατρικής. Ανεξάρτητα από την έκπτωση των πολιτειακών ρυθμίσεων που αφορούσαν στη
συλλογική, συνεργατική οργάνωση του αγροτικού συστήματος υγείας, οι επαγγελματίες υγείας
εξακολουθούσαν να είναι οι ίδιοι άνθρωποι που είχαν εκπαιδευτεί με τη λογική της ενοποιημένης
ιατρικής και στις αρχές του 1990, στην αγροτική περιοχή του Linjiang, αυτήν επικαλούνταν ως
δεσπόζουσα επιστημολογία στην οποία στήριζαν την θεραπευτική τους πρακτική (ό.π. 1339)17.
Σήμερα δεν τυγχάνει πολιτικής υποστήριξης και το σύνθημα «τρεις δρόμοι» επιτρέπει την
αποκλειστική ιατρική πρακτική της μιας ή της άλλης ιατρικής, ενώ η συνεργασία τους θεωρείται
δόκιμη μόνο σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις (Unschuld 1992:52). Η αναλγησία με
βελονισμό αποτελεί πλέον μια πρακτική που σπάνια λαμβάνει χώρα στα νοσοκομεία της Κίνας,
γεγονός που χαρακτηρίζει την εγκατάλειψη της πολιτικής των προηγούμενων χρόνων. Όμως από
το 1987 κέρδισε αξιοσημείωτο έδαφος σε διεθνή συνέδρια που οργανώνονταν στη Λαϊκή
Δημοκρατία της Κίνας και αναφέρθηκε σε σχέση με ευρήματα της δυτικής ιατρικής, συνδέοντας
την αποτελεσματικότητα του βελονισμού με τις ενδορφίνες. Τη δεκαετία του 1990 επιδείχθηκε
στους Ευρωπαίους γιατρούς που επισκέφτηκαν την Κίνα, στα πλαίσια μετεκπαιδευτικών
σεμιναρίων, όπως ανέφεραν οι Έλληνες γιατροί-βελονιστές. Ο βελονισμός πλέον, στο επίπεδο
της επίσημης πολιτικής, επιβιώνει μέσα από βιοϊατρικές έρευνες που αναφέρονται στο ζήτημα
της αντιμετώπισης του πόνου (Hsu 1996b:424). Τόσο ο Croizer (1968) όσο και ο Unschuld

17
Μετά το 1978, η ιατρική εκπαίδευση θεσμοθετήθηκε σε πανεπιστημιακό επίπεδο και η εισαγωγή είτε στη σχολή
της δυτικής ιατρικής είτε σ’ αυτήν της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής πραγματοποιείται έκτοτε σύμφωνα με τη
βαθμολογία των υποψηφίων σε εθνικής κλίμακας εξετάσεις. Ένας Κινέζος φοιτητής της παραδοσιακής κινέζικης
ιατρικής, τον Σεπτέμβρη του 2003 στο Tianjing της Κίνας, μου ανέφερε ότι οι έχοντες την υψηλότερη βαθμολογία
εντάσσονται στη σχολή της δυτικής ιατρικής, ενώ οι υπόλοιποι επιτυχόντες στην σχολή της παραδοσιακής ιατρικής.

47
(1992) έχουν υποστηρίξει ότι το μέλλον της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής ως μια
θεσμοθετημένη πρακτική στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας θα χάσει κάθε δεσμό με την
πολύσημη κληρονομιά της συστημικής αντιστοιχίας.
Η κινεζική ιατρική διαδόθηκε και σε άλλες χώρες της Ασίας, της Ευρώπης και της
Αμερικής και η εφαρμογή της σε κάθε συγκεκριμένο κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο παρείχε
αναπόφευκτα ευκαιρίες νέων μετασχηματισμών.

2.4 Η ένταξη του βελονισμού στον ευρωπαϊκό χώρο

Ο όρος «Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική» (Π.Κ.Ι.) (Traditional Chinese Medicine ή
TCM), στο γηγενές της πλαίσιο, αναφέρεται σε ποικίλες θεραπευτικές μεθόδους, όπως είναι ο
βελονισμός, η μόξα, η βοτανοθεραπεία και το μασάζ. Σε διεθνές επίπεδο, χρησιμοποιείται για να
περιγράψει αποκλειστικά την μαοϊκή, εξαιρετικά ορθολογική και τυποποιημένη, σύγχρονη
εκδοχή της κινέζικης ιατρικής, η οποία διδάσκεται τόσο στην Κίνα, όσο και στο παγκόσμιο
πλαίσιο (Hare 1993:3, Hsu1999:7). Ωστόσο, στον ευρωπαϊκό χώρο εν γένει, όπως και στο
ελληνικό πλαίσιο, μέχρι το 2001, η μόνη κινέζικη τεχνική η οποία συνιστούσε το κύριο
ενδιαφέρον, σε σημείο ώστε να ταυτίζεται με τον όρο «Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική», ήταν ο
βελονισμός και η χρήση της μόξας.
Η ιστορική ανασκόπηση της διάδοσης του βελονισμού στην Ευρώπη, επιχειρήθηκε από
τη Hsu (1989), η οποία εντόπισε τις απαρχές του στο 1683 και απέδωσε την έμπνευση και την
πρώτη χρήση του όρου acupuncture (βελονισμός) στον Γερμανό γιατρό Ten Rhyne, σε εργασία
που αφορά στη θεραπεία της ποδάγρας. Ήδη από το 1641, γιατροί της ολλανδικής εταιρίας των
ανατολικών Ινδιών ήρθαν σε επαφή με την πρακτική του βελονισμού, κυρίως στην Ιαπωνία. Στη
Γερμανία του 17ου αιώνα ο βελονισμός είτε δεχόταν αρνητική κριτική, είτε αγνοούνταν. Στη
Γαλλία ωστόσο ο Ιησουίτης Du Halde, το 1735, συνέγραψε αναλυτική περιγραφή της θεωρίας
και της τεχνικής του βελονισμού όπως και τη διάγνωση μέσω του σφυγμού ενώ, στις αρχές του
19ου αιώνα, η ασκούμενη πρακτική διαδόθηκε και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Μέχρι το 1825,
η πρακτική εφαρμοζόταν ευρύτατα στη Γαλλία για να θεραπεύσει ασθένειες όπως η νευραλγία
και οι ρευματισμοί (Hsu 1989:28-29). Στον 20ο αιώνα ο βελονισμός συνδέθηκε με τον Soulie de
Morant, ο οποίος, ως διπλωμάτης στην Κίνα, είχε εντυπωσιαστεί από τα αποτελέσματα της
παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής σε επιδημία χολέρας και επιστρέφοντας στη Γαλλία μετέφρασε
τα κλασικά, κινέζικα, ιατρικά κείμενα, εγκαινιάζοντας ταυτόχρονα την διδασκαλία του

48
βελονισμού στη Δύση. Στα τέλη της δεκαετίας του 1940, συστάθηκε στη Γαλλία η πρώτη εταιρία
βελονισμού, η οποία οργάνωσε διεθνή συνέδρια και οδήγησε, το 1951, στην ίδρυση μιας
επόμενης εταιρίας βελονισμού στη Γερμανία, από όπου η πρακτική διαδόθηκε και σε άλλες
γερμανόφωνες χώρες, και τέλος στις αρχές του 1960, στην Αγγλία. Σ’ αυτή τη χώρα
μνημονεύεται ο Felix Man, ως πρωτοπόρος γιατρός, στην άσκηση και διάδοση του βελονισμού,
μέσω του συγγραφικού του έργου (ό.π. 30).

2.5 Οι πρώτες εκπαιδευτικές προσπάθειες στον ελληνικό χώρο

Η «ανακάλυψη» της αναλγησίας με βελονισμό, η οποία θεωρήθηκε από τους
Κινέζους εφεύρεση της όψιμης δεκαετίας του 1950 εξαιτίας του συγκεκριμένου ιστορικού
πλαισίου όπου εφαρμόσθηκε, γνωστοποίησε τα εκπληκτικά αποτελέσματα της τεχνικής σε
ολόκληρη τη Δύση μέσω ενός τυχαίου γεγονότος18. Για πρώτη φορά πριν και κατά τη διάρκεια
μιας χειρουργικής επέμβασης, ο βελονισμός χρησιμοποιήθηκε ως τοπικό αναισθητικό19.Ο
συνδυασμός αυτός, αποτέλεσε τον ιστορικό νεωτερισμό που έφερε την δυτική ορθολογική σκέψη
αντιμέτωπη με ένα νέο παράδειγμα (Hsu 1996b:422): Βελόνες που παρείχαν αναλγητική δράση
χωρίς να ακολουθούν κάποια γνωστή ανατομική οδό και με τρόπο μη αποδεκτό από τη δυτική
μεθοδολογία.
Στο ελληνικό πλαίσιο, σκαπανέας ως προς τη γνωστοποίηση και ένταξη του βελονισμού
στο θεραπευτικό ρεπερτόριο των γιατρών, υπήρξε ο Κύπριος γιατρός, Γιάγκος Καράβης, τον
οποίο αναφέρω ονομαστικά διότι αποτελεί μία αδιαμφισβήτητα αποδεκτή μορφή από όλα τα
εμπλεκόμενα μέρη, με τα οποία συζήτησα κατά τη διάρκεια της επιτόπιας έρευνας 20. Επιχείρησε,

18
Ο Μάο, φοβούμενος ότι η στιγμή μιας πυρηνικής Σοβιετικής επίθεσης πλησίαζε επικίνδυνα, ερήμην των
συνεργατών του επιχειρεί αιφνίδια αποκατάσταση των σινοαμερικανικών σχέσεων. Κατά την ιστορική επίσκεψη
του αμερικανού προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον στο Πεκίνο το 1972, ένας Αμερικανός δημοσιογράφος που συμμετείχε
στην αποστολή, εγχειρίζεται μετά από οξεία κρίση σκωληκοειδίτιδας. Η αναισθησία κατά τη διάρκειά της, γίνεται
μόνο με βελονισμό (Καρζής 2000:230).
19
Η χρήση των βελόνων ως τοπικό αναισθητικό ήταν γνωστή και η αναισθησία κατά τη διάρκεια περιορισμένου
αριθμού εγχειρήσεων, σύμφωνα με τους ιστορικούς, είχε επιτευχθεί επίσης από δύο μυθικές μορφές της κινεζικής
ιατρικής, αλλά με συνταγές βοτάνων και όχι βελόνων (Hsu 1996b:422).
20
Θιασώτης της φυσικής θεραπευτικής ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια και με δράση τόσο σημαντική στον τομέα
της πρωτοβάθμιας περίθαλψης στην Κύπρο, ώστε το κύρος που εξέπεμπε να του επιτρέπει να συνδιαλλάσσεται με
κυβερνητικούς παράγοντες της εποχής. Το 1958 ίδρυσε τη σχολιατρική υπηρεσία στα ελληνικά εκπαιδευτήρια
Αμμοχώστου για 8000 παιδιά. Τον επόμενο χρόνο το Σώμα Α΄ Βοηθειών, όπου εκπαίδευσε μαθήτριες της Ε΄ τάξης
του Γυμνάσιου στην περιποίηση ασθενών και βρεφών. Πραγματοποίησε έρευνα για παιδιά με ειδικές αντιληπτικές
ικανότητες και επιχείρησε να ιδρύσει άσυλο για αυτά. Υπήρξε Σχολίατρος και Καθηγητής Υγιεινής στα ελληνικά
εκπαιδευτήρια Αμμόχωστου και καταρτιστής επιτροπής και εκπόνησης σχεδίων για την ίδρυση του πρώτου
ελληνικού νηπιαγωγείου στην Αμμόχωστο. Στην Αθήνα ίδρυσε το «ινστιτούτο Προληπτικής Ιατρικής και

49
ευθύς εξαρχής, την νομιμοποίηση του βελονισμού και κέρδισε ταυτόχρονα την αρωγή του
ραδιοφώνου, του Τύπου και της τηλεόρασης ως προς την, επί μήνες, προβολή του βελονισμού.
Ο ίδιος αναφέρει ότι έδωσε το πρώτο βιβλίο που συνέγραψε για το βελονισμό, στον τότε
αντιπρόεδρο της κυβέρνησης, ο οποίος μετά την επιστροφή του από ταξίδι στην Κίνα, του
έγραψε: «Κύριε Καράβη, πράγματι μου δόθηκε η ευκαιρία, κατά την επίσκεψή μου στην Κίνα,
να διαπιστώσω τις καταπληκτικές εφαρμογές του Βελονισμού στο μυστήριο του οποίου μυείται ο
αναγνώστης του βιβλίου σας» ( Καράβης Γ. 1993:13)21.
Το 1973, στην εποχή όπου ο βελονισμός αποτελεί ένα «αξιοθαύμαστο μυστήριο» που δεν
μπορεί να εξηγηθεί μέσα από τη γνώση της δυτικής ιατρικής, όμως η αποτελεσματικότητά του,
σε συγκεκριμένες εφαρμογές, καθίσταται απτή και αδιαμφισβήτητη, ιδρύθηκε το πρώτο «Κέντρο
Ερεύνης και Εφαρμογής Βελονισμού Ελλάδος» στο ιατρείο του Γιάγκου Καράβη, με
επιστημονικούς συνεργάτες τρεις ομογενείς του εξωτερικού. Μια πρώτη ομάδα αποτελούμενη
από είκοσι περίπου γιατρούς εκδήλωσε ενδιαφέρον για την τεχνική. Οι Έλληνες γιατροί οι οποίοι
αποτέλεσαν την πρώτη γενιά βελονιστών στον ελληνικό χώρο, αυτοαποκαλούνται ενίοτε ως η
γενιά των «ρομαντικών», εξ αιτίας του ότι υπερασπίστηκαν τον βελονισμό σε μια εποχή που
έμοιαζε περισσότερο με μαγεία ή τέχνη παρά με επιστήμη. Κίνητρό τους η ένταξη του
βελονισμού στο θεραπευτικό τους οπλοστάσιο ως μια πρακτική χωρίς παρενέργειες για
προβλήματα υγείας όπου οι αντίστοιχες λύσεις που προτείνονταν από τη δυτική ιατρική
χαρακτηρίζονταν ως ιδιαίτερα παρεμβατικές.
Το 1975 συστήθηκε η πρώτη «Ελληνική Εταιρία Βελονοθεραπείας», με απόφαση του
πολυμελούς πρωτοδικείου Αθηνών, με σκοπό «την επιστημονική διάδοση της θεραπευτικής
μεθόδου» (υπογράμμιση δική μου). Ήδη θέτονται οι όροι που αφορούν στη διεκδίκηση της
επαγγελματικής αποκλειστικότητας της τεχνικής, καθώς την εποχή εκείνη δεν τίθεται ζήτημα
κατανόησης του βελονισμού, σύμφωνης με τους όρους του επιστημονικού παραδείγματος σε
όλο το δυτικό κόσμο και η χρήση της λέξης «επιστημονική» παραπέμπει ευθέως στην τάξη των
Ελλήνων γιατρών διαχωρίζοντάς τους από τους, εν δυνάμει διεκδικητές, μη ακαδημαϊκά

Φυσιοθεραπείας». Το 1962 διορίστηκε ως οικογενειακός γιατρός στο ΙΚΑ και μετέβηκε στο Λονδίνο για να
μελετήσει το θεσμό του οικογενειακού γιατρού, που εκεί εφαρμοζόταν από το 1946. Συγγραφέας 20 περίπου
βιβλίων για όλα τα παραπάνω θέματα, συν την ομοιοπαθητική, την οστεοπαθητική και το βελονισμό (Καράβης
Γ.1993: 2-6).
21
Καθώς το μοναδικό βιβλίο που εντόπισα να αναφέρεται στην ιστορία του βελονισμού στον ελληνικό χώρο, έχει
ως συγγραφέα του τον προαναφερόμενο γιατρό, το χρονολόγιο που ακολουθεί, αντλείται από αυτή την πηγή.

50
καταρτισμένους, θεραπευτές. Επιπλέον, δηλώθηκε ρητά πως μέλη της εταιρίας μπορούν να
γίνουν μόνο γιατροί και οδοντίατροι (Καράβης Γ. 1993:13).
Μία ταινία, που παραχωρήθηκε από την πρεσβεία της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας,
αποτέλεσε το πρώτο υλικό εκπαίδευσης στο βελονισμό και χρησιμοποιήθηκε σε μια σειρά
διαλέξεων που πραγματοποιήθηκαν σε χώρους διαθέσιμους από ποικίλους φορείς, στην Αθήνα
και στον Πειραιά ή σε αίθουσες ξενοδοχείων. Το αυξανόμενο ενδιαφέρον των Ελλήνων γιατρών
στάθηκε η αφορμή, όπως αναφέρεται, για την πρόσκληση ξένων γιατρών ειδικών στο βελονισμό,
Πρώτος, το 1976, ένας Ιάπωνας υφηγητής αναισθησιολόγος και ειδικός στο βελονισμό, με τον
οποίο πραγματοποίησαν και την πρώτη χειρουργική-οδοντιατρική επέμβαση με αναισθησία-
αναλγησία αποκλειστικά με βελονισμό. Ακολούθησε πρόσκληση για μία σειρά μαθημάτων, σε
ειδικό από τη Ν. Αφρική και την ίδια χρονιά εκδόθηκε το πρώτο ελληνικό περιοδικό με τίτλο
Υγεία και Βελονισμός, με στόχο την εκλαϊκευμένη διάδοση του βελονισμού.
Το 1977, μετά από επαφή με τον Nguyen Van Nghi, υπεύθυνο για τη διδασκαλία του
παραδοσιακού κινέζικου βελονισμού στη «Μικτή Ιατρική και Φαρμακευτική Σχολή» της
Μασσαλίας, εκκίνησε η πρώτη περίοδος συστηματικής εκμάθησης του βελονισμού με τριετή
κύκλο σπουδών, ειδικό πρόγραμμα και δίπλωμα σπουδών (ό.π. 14). Στην εκπαίδευση συνέβαλαν
και Έλληνες γιατροί. Την ίδια χρονιά, σειρά διαλέξεων έδωσαν, μετά από προσκλήσεις, οι
πρόεδροι της «Διεθνούς Εταιρίας Βελονισμού», της «Γαλλικής Εταιρίας Βελονισμού», η
αντιπρόεδρος της «Εταιρίας Βελονισμού Βουλγαρίας», ο πρόεδρος της «Εταιρίας Βελονισμού
Κορέας». Κατόπιν σύστασης του τελευταίου, έτερος Κορεάτης βελονιστής εγκαταστάθηκε στην
Αθήνα για έξι μήνες, προσφέροντας σειρά σεμιναρίων. Επίσης, η «Ελληνική Εταιρία
Βελονισμού» πραγματοποίησε την πρώτη παρουσία της σε παγκόσμιο συνέδριο βελονισμού, στο
Βουκουρέστι.

2.6 Οι εσωτερικές διαμάχες και οι απόπειρες νομιμοποίησης προς τα «επάνω»

Την επόμενη χρονιά (1978) συντελέσθηκε η πρώτη διάσπαση της εταιρίας και η ίδρυση
παράλληλης εταιρίας βελονισμού, ενώ το 1980 ιδρύθηκε και εταιρία από μη γιατρούς η οποία
κάλεσε δύο Κινέζους ειδικούς και συνεργάστηκε με δύο Ελληνίδες γιατρούς, οι οποίες είχαν
σπουδάσει βελονισμό στην Κίνα (Καράβης Γ. 1993:16-17). Το 1981 δημιουργήθηκε το

51
«Ινστιτούτο Έρευνας και Εφαρμογής Τρηματοθεραπείας»22 από δύο γιατρούς και επιστημονικό
διευθυντή ένα Βιετναμέζο, μη ακαδημαϊκά εκπαιδευμένο βελονιστή, ο οποίος έχαιρε μεγάλου
σεβασμού και προσφωνούνταν με τον τίτλο του «Καθηγητή» (Καράβης Γ. 1993:32).
Οι εξελίξεις αυτές αφήνουν να διαφανούν οι διαφωνίες, οι εντάσεις και οι διαφορετικές
απόψεις των γιατρών στην πρώτη δεκαετία εισαγωγής του βελονισμού, για το ποιος έχει το
δικαίωμα να ασκεί το βελονισμό και κατά πόσο η ιατρική κατάρτιση αποτελεί βέβαιη
προϋπόθεση για την άσκηση του βελονισμού. Η συζήτηση αυτή, που αφορά στο κατά πόσο ο
βελονισμός αποτελεί «τέχνη ή επιστήμη», οπότε και ποιος είναι καταλληλότερος να τον ασκήσει
(ο θεραπευτής ή ο γιατρός) είναι ένα ζήτημα που εξακολουθεί να βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση
και συγχρονικά, όπως προτίθεται να δείξει η διατριβή στη συνέχειά της.
Οι προσπάθειες για μια επιστημονικού τύπου εξήγηση του βελονισμού, σε διεθνές
επίπεδο, είχαν ήδη εκκινήσει. Στις εργασίες του 6ου Παγκόσμιου Συνεδρίου Βελονισμού, το
1979, ο εκπρόσωπος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας συνέστησε στα κράτη-μέλη του να
μελετήσουν το βελονισμό για να ελαττώσουν την πολυφαρμακία και τις παρενέργειες των
δυνατών φαρμάκων (ό.π. 19). Η χρήση του βελονισμού ως οικονομικό κίνητρο για την
νομιμοποίησή του, μέσω της ένταξής του στα ταμεία Υγείας (ό.π. 61), αποτελεί ένα επιχείρημα
που διατρέχει επίσης συνεχώς τον λόγο των γιατρών. Μάλιστα, το θετικό κλίμα που φαίνεται πως
υπήρχε στην πρώτη αυτή 10ετία, ως προς την αποδοχή του βελονισμού ως ιατρικής πράξης, από
τους επίσημους φορείς του χώρου της Υγείας στο ελληνικό πλαίσιο, εκφράστηκε μέσα από μία
δήλωση του τότε υπουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών στους δημοσιογράφους το 1979: «Δε νοείται
οποιοσδήποτε περιορισμός στην άσκηση του Βελονισμού, εφόσον εφαρμόζεται υπεύθυνα από
γιατρό, γιατί αποτελεί θεραπευτική μέθοδο αποδεκτή από την ιατρική επιστήμη σε ολόκληρο τον
κόσμο. Κι αυτό γιατί έχουν προκύψει ενδείξεις ότι κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις ωφελεί»
(ό.π. 20) (υπογράμμιση δική μου). Η ανώτερη κανονικοποιητική αρχή, το κράτος δια του

22
Ο όρος «τρηματοθεραπεία» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «τρήμα» που σημαίνει σημείο. Οπότε
τρηματοθεραπεία σημαίνει θεραπεία του σημείου είτε με βελόνες, είτε με θερμότητα (μόξα), είτε με πίεση (Bac
phong 1997:93) και χρησιμοποιείται αντί του όρου βελονοθεραπεία. Ο Βιετναμέζος μη γιατρός-βελονιστής και
συγγραφέας του βιβλίου ισχυρίζεται πως ο ίδιος είχε δημιουργήσει τον όρο 15 χρόνια πριν, ωστόσο, έχοντάς τον
γνωρίσει προσωπικά κατά την επιτόπια, θα έλεγα με βεβαιότητα πως αυτό είναι αδύνατο, διότι τα ελληνικά του
εξακολουθούσαν να είναι εξαιρετικά πρωτόλεια για να είναι σε θέση να επιλέξει μόνος του μία τόσο λόγια λέξη.
Καθώς εκείνη την εποχή είχαν συστρατευτεί μαζί του δύο από τους αποχωρήσαντες γιατρούς της πρώτης ομάδας
των Ελλήνων γιατρών-βελονιστών, η εφεύρεση του όρου μάλλον αποτελεί ένδειξη του εσωτερικού ανταγωνισμού
μεταξύ των Ελλήνων γιατρών, για το ποιος θα μείνει στην ιστορία ως ο πρώτος που συνέβαλε για πρώτη φορά σε
μία πράξη που αφορά στην κατανόηση και ένταξη του βελονισμού στον ελληνικό χώρο.

52
εκπροσώπου του, παίρνει θέση υπέρ της επαγγελματικής αποκλειστικότητας της τεχνικής, από
τους γιατρούς. Επιπλέον, το 1ο Ευρωπαϊκό Συνέδριο Βελονισμού, το 1982, συγχρηματοδοτήθηκε
από το υπουργείο Πολιτισμού και Επιστημών. Στο ίδιο πλαίσιο αποδοχής και νομιμοποίησης του
βελονισμού, το 1984, η εταιρία συμμετείχε με δύο ανακοινώσεις στο 10ο Ετήσιο Πανελλήνιο
Ιατρικό Συνέδριο, ενώ την έναρξη του 3ου Διεθνούς Συνεδρίου Βελονισμού που
πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, κήρυξε ο τότε υφυπουργός Υγείας και Πρόνοιας (Καράβης Γ.
1993:24-25). Σε αυτό το συνέδριο συμμετείχαν επίσης καθηγητές ιατρικής και εκπρόσωποι της
«Ιατρικής Εταιρίας Αθηνών».
Την ίδια χρονιά, μέσα στον γενικότερο ενθουσιασμό που επικρατούσε για την πολιτειακή
αποδοχή του βελονισμού, επιχειρήθηκε μία προσπάθεια επανένωσης των δύο ιατρικών εταιριών
βελονισμού με κεντρικούς στόχους την εφαρμογή του στα κρατικά νοσοκομεία, την ένταξή του
στα ασφαλιστικά ταμεία και τη διδασκαλία του στο πανεπιστήμιο. Τροποποιήθηκε το
καταστατικό της νέας εταιρίας, ώστε, εκτός από τους γιατρούς και τους οδοντιάτρους να
συμπεριλάβει και τους κτηνιάτρους, ενώ το πρόγραμμα διδασκαλίας ευθυγραμμίστηκε με αυτό
που αποφασίστηκε σε συσκέψεις στη Δανία και στην Ελβετία, για μία «κοινή, ενιαία και υψηλού
βαθμού εκπαίδευση σε ολόκληρη την Ευρώπη». Εκκίνησαν επισκέψεις σε νοσοκομεία χωρών
που εφαρμοζόταν ο βελονισμός όπου παρακολούθησαν ανώδυνους τοκετούς, επεμβάσεις για
εκτρώσεις και αφαίρεση δοντιών με βελονισμό ως αποκλειστικό μέσο αναισθησίας (ό.π. 22-23).
Σε χώρες, όπως η Γιουγκοσλαβία της εποχής και εν γένει σε όλες τις χώρες του λεγόμενου τότε
ανατολικού μπλοκ, οι οποίες διατηρούσαν πολιτικές σχέσεις με την Κίνα, ο βελονισμός είχε
γνωστοποιηθεί και εφαρμοζόταν, εξαιτίας του εξαιρετικά χαμηλού οικονομικού κόστους του.
Ταυτόχρονα, νοσοκομεία της Αθήνας ζήτησαν να ενημερώνονται για τις εκδηλώσεις και τα
σεμινάρια της εταιρίας, ενώ από το 1987, ο «Παγκύπριος Ιατρικός Σύλλογος» ενέκρινε την
υπαγωγή του βελονισμού στις συμβάσεις των ασφαλιστικών ταμείων υγείας της χώρας (ό.π. 33).

2.7 Η τελική διάσπαση

Το 1988, εκκίνησαν οι ατομικές προσπάθειες για την εδραίωση του βελονισμού και
ιδρύθηκε το «Ιπποκράτειο Κέντρο Ελλάδας» με κύριο σκοπό «τη διάδοση και εφαρμογή σε
επιστημονική βάση της Προληπτικής Ιατρικής, Χειροπρακτικής, Ομοιοπαθητικής και
Βελονισμού» (Καράβης Γ. 1993:33). Το 1990 βρήκε τους γιατρούς-βελονιστές σε συνεχείς
εσωτερικές αντιπαραθέσεις που υποβάθμιζαν κάθε συλλογική προσπάθεια και το καθένα από τα

53
στελέχη «περιόρισε τη δραστηριότητά του στο ιδιωτικό του ιατρείο και με προσωπικές προβολές
κρατούσε και διεκδικούσε για δικό του λογαριασμό το αλάθητο των απόψεων και των
φιλοδοξιών του… έτσι χωρίς πρόγραμμα, χωρίς οράματα, χωρίς ενθουσιασμούς, με βαριά
καρδιά και χωρίς καμία προσπάθεια να ολοκληρωθεί η τόσο διατυμπανισθείσα συνένωση των
δύο εταιριών και ανάδειξη νέου Δ.Σ., φτάνουμε στο 1990» (Καράβης Γ. 1993:34). Το
«Ιπποκράτειο Κέντρο Ελλάδας» συνεργάστηκε με το «Ευρωπαϊκό Κέντρο για Ειρήνη και
Ανάπτυξη του Πανεπιστημίου Ειρήνης», του Ο.Η.Ε για την ίδρυση «Μετεκπαιδευτικού Κέντρου
Βελονισμού» στην Ελλάδα και υπογράφηκε σύμφωνο. Καταρτίστηκε πρόγραμμα 300
διδακτικών ωρών, επανασυγγράφηκε το υλικό των προηγούμενων ετών, συμπληρώθηκε με ό,τι
πιο σύγχρονο υπήρχε στη διεθνή βιβλιογραφία, ορίστηκε εκπαιδευτική ομάδα, αποκλειστικά από
γιατρούς, και βρέθηκε μόνιμη αίθουσα για την πραγματοποίηση της εκπαίδευσης (ό.π. 35).
Η προσπάθεια αυτή αντιμετώπισε την πολεμική έξι μελών του Δ.Σ. της «Πανελλήνιας
Ιατρικής Εταιρίας Βελονισμού» – της οποίας μέλη εξακολουθούσαν να είναι οι ιδρυτές του
«Ιπποκράτειου Κέντρου» – τα οποία:

έφτασαν με ανυπόστατες κατηγορίες μέχρι το υπουργείο Υγείας και με συνεχή

δημοσιεύματα στον ιατρικό τύπο προσπαθούσαν να σταματήσουν την πραγματοποίηση
του προγράμματος αυτού. Όλα έπρεπε να ανασκευαστούν και να αναθεωρηθούν οι
απαγορευτικές διατάξεις! Κακόβουλές, αντιδεοντολογικές ενέργειες προερχόμενες
μάλιστα από εκείνους που με τον ίδιο τρόπο (το 1978) διδάχτηκαν το βελονισμό!!!
(Καράβης Γ. 1993:36)

Η πρωτοβουλία ίδρυσης ιδιωτικού κέντρου εκπαίδευσης θεωρήθηκε από τους διαφωνούντες ως

απόπειρα προσωπικής προβολής και οικονομικού κέρδους που καταστρατηγούσε ένα από τους
κύριους σκοπούς της εταιρίας που ήταν η ένταξη της διδασκαλίας του βελονισμού στο
πανεπιστήμιο. Στο πρώτο συνέδριο είχε παραστεί ο τότε υπουργός Υγείας και οι κινήσεις για την
αποδοχή της διδασκαλίας του βελονισμού υπό την έδρα της παθολογίας, χωρίς αμοιβή για τα
πρώτα τρία χρόνια τέθηκε ως πρόταση. Το αντεπιχείρημα της άλλης εταιρίας αφορούσε στην
κρατική κωλυσιεργία σε σχέση με το παραπάνω ζήτημα και στην αναγκαιότητα άμεσης
εκπαίδευσης των γιατρών στο βελονισμό, σύμφωνης με τα διεθνή πρότυπα. Αν και
αντιμετώπισα μια γενική απροθυμία αναφοράς σε αυτά τα γεγονότα του παρελθόντος, το
γεγονός ότι ορισμένα από αυτά επικύρωσαν την ιστορική αλήθεια τους δια μέσου της

54
δικαστικής οδού23 αποτελεί ένα γεγονός που αδιαμφισβήτητα δεικνύει πως οι διαμάχες των
μελών του δικτύου που αφορά στο βελονισμό, ως προς ποικίλα ζητήματα όπως η νομιμοποίηση
και η θέση που θα καταλάβει το κάθε μέρος του κατά τη διαδικασία κανονικοποίησής του,
βρισκόταν και εξακολουθεί να βρίσκεται στο επίκεντρο. Πληροφορητής, γιατρός-βελονιστής
και ιστορικό στέλεχος ανέφερε:

Πάντα έλεγα πως είμαστε λίγοι και έπρεπε να υπάρχει μόνο μία εταιρία. Αλλά η
μεταγενέστερη εταιρία, είχε βάλει στο καταστατικό της, ότι τακτικά μέλη μπορούν να
γίνουν και όσοι ενδιαφέρονται για το βελονισμό, όρος που δεν μπορούσε να γίνει
αποδεκτός και έτσι όλες οι προσπάθειες ναυαγούσαν. Φτάσαμε και στα δικαστήρια.
Μηνύσαν την πρώτη εταιρία που ιδρύθηκε με την κατηγορία της απάτης έναντι των
γιατρών, ότι δήθεν θα τους δίνανε διπλώματα με άδεια ασκήσεως επαγγέλματος, αλλά
εμείς κάναμε σεμινάρια επ’ αμοιβή αλλά πολύ φθηνά. Βεβαίως αθωώθηκαν. Επίκουρη
καθηγήτρια είχε έρθει ως μάρτυρας λέγοντας ότι ήρθε για να μάθει δυο τρία πράγματα
για το ιατρείο πόνου. Εξηπάτηθην;

Νέα διάσπαση και ίδρυση νέας εταιρίας με τίτλο «Ελληνική Ιατρική Εταιρία
Βελονισμού». Ογδόντα πέντε ήταν οι γιατροί οι οποίοι παρακολουθήσαν τον πρώτο και δεύτερο
κύκλο εκπαίδευσης της εταιρίας. Είχαν πλέον στη διάθεσή τους 1000 σελίδες στην ελληνική
γλώσσα, 4000 διαφάνειες και τεράστια πλέον βιβλιογραφία (Καράβης Γ.1993:36-37). Το 1993,
εν τέλει, βρίσκει στον ελληνικό χώρο τρεις εταιρίες βελονισμού, την «Εταιρία Βορείου Ελλάδος»
με 20 μέλη, την νεοσυσταθείσα «Ελληνική Ιατρική Εταιρία Βελονισμού» με 95 μέλη και 60
δόκιμα και την «Πανελλήνια Ιατρική Εταιρία Βελονισμού» με 25 μέλη (ό.π. 39).
Αν και, αναφέρεται πως η ένωση των τριών εταιριών της Ελλάδας αποτελεί έναν από
τους μελλοντικούς στόχους (ό.π. 41), μία 10ετία σχεδόν μετά, η επιτόπια έρευνα βρήκε τις
εταιρίες της Αθήνας να λειτουργούν αυτόνομα, δραστηριοποιούμενες σε διακριτούς τομείς, η μία
σε αυτόν της πλήρους εκπαίδευσης των γιατρών στο βελονισμό ενώ η άλλη σε αυτόν της
οργάνωσης πανελλήνιων συνεδρίων για τον ιατρικό βελονισμό στον ελληνικό χώρο και
προσφάτως σε οργάνωση σεμιναρίων με εξειδικευμένα ιατρικά ζητήματα που χρίζουν θεραπείας
με τον βελονισμό. Η «Εταιρία Βορείου Ελλάδος» οργάνωσε το 2009, «Διεθνές Συνέδριο
Ιατρικού Βελονισμού» στη Θεσσαλονίκη, όπου συμμετείχαν με ανακοινώσεις μέλη από
23
Για παράδειγμα ποιος ήταν ο πρώτος που άσκησε το βελονισμό στην Ελλάδα, ο πρώτος που τον διέδωσε, το
πρώτο βιβλίο που γράφηκε στα ελληνικά, το πρώτο κέντρο έρευνας βελονισμού στη χώρα, η πρώτη εκπαιδευτική
προσπάθεια, η ίδρυση της πρώτης εταιρίας (Καράβης Γ.1993:68).

55
ελληνικές και μη, ιατρικές εταιρίες. Η τελευταία διάσπαση μεταξύ των γιατρών η οποία
αντικατοπτρίζει τη συγχρονική πραγματικότητα των κοινωνικών δικτύων που λαμβάνουν χώρα
στο αστικό γίγνεσθαι της Αθήνας, πραγματοποιήθηκε το 2004. Ιδρύθηκε η πρώτη ιδιωτική σχολή
στην Ελλάδα με κύριο αντικείμενο το βελονισμό και την κινέζικη βοτανοθεραπεία, ανάμεσα σε
άλλα εναλλακτικά, θεραπευτικά μορφώματα, όπου για πρώτη φορά επικεφαλής είναι
αποχωρήσαντας γιατρός από το εκπαιδευτικό δυναμικό της σχολής των γιατρών ενώ το
εκπαιδευτικό κοινό στο οποίο απευθύνεται, αποτελείται ως επί το πλείστον από μη γιατρούς.

56
 Κεφάλαιο δεύτερο

ΟΙ ΒΕΛΟΝΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ –ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

57
 Η παρουσίαση των βελονιστών της Αθήνας και εν γένει των Ελλήνων επαγγελματιών
που εμπλέκονται στον ευρύτερο χώρο της κινέζικης ιατρικής, εκκινεί από την παραδοχή του ότι
τόσο η αναγνωρισμένη ιατρική όσο και η μη αναγνωρισμένη, δεν μπορούν να εξεταστούν με
γνώμονα την οντολογική τους διακριτότητα καθώς και οι δύο αντικατοπτρίζουν πολιτικές,
πολιτισμικές και οικονομικές όψεις του κοινωνικού πλαισίου όπου εντάσσονται. Ωστόσο, στο
συμφραζόμενο της παγκοσμιοποίησης24, η παρουσία ενός «μη γηγενούς» ιατρικού συστήματος25
εγείρει πρωτίστως ζητήματα νομιμοποίησης26 στο υπάρχον θεραπευτικό πλαίσιο κάθε χώρας
υποδοχής.
Η εμπορευματοποίηση της θεραπευτικής φροντίδας και στον ελληνικό χώρο φαίνεται
πως συμφιλιώνει θεωρητικά αντίθετα ιατρικά συστήματα, ανακαλύπτοντας αρχικά συγκλίσεις

24
Ως «παγκοσμιοποίηση» ορίζεται η διαδικασία από-εδαφοποίησης της πολιτικής εξουσίας από τα διακριτά και
οροθετημένα εδαφικά σύνορα – τυπικά στο θεσμό του έθνους-κράτους – σε υπερεθνικά και υπο-εθνικά
περιβάλλοντα, συνθέτοντας τη «νέα γεωγραφία της εξουσίας» (Sassen 1996). Η διάρρηξη του «σιδερένιου
κλουβιού» πραγματοποιήθηκε σταδιακά δια μέσου της μετανάστευσης και των «υπερτοπικών περιβαλλόντων»
όπως είναι οι τουριστικές περιοχές, οι ζώνες ελεύθερου εμπορίου και οι καταυλισμοί προσφύγων (Appadurai 1996).
Η ιστορική σύμβαση εκχώρησης του δικαιώματος ελέγχου της οικονομικής δραστηριότητας εντός των εθνικών
συνόρων στην κεντρική εξουσία, μετατοπίζεται βαθμιαία σε ποικίλους τιμητές τόσο εκτός όσο και εντός του
εδαφικά ορισμένου κράτους (Mittelman 2000:6). Ο όρος εστιάζει εμφατικά επιπλέον στις διαδικασίες που
διαμορφώνουν τις ιδιαίτερες τοπικές σχηματοποιήσεις που επιδέχονται τα ιατρικά συστήματα της Ασίας, ως
καταναλωτικά αγαθά, κατά την μεταφορά τους στα εκάστοτε τοπικά περιβάλλοντα. Σε επίπεδο μικροκοινωνικών
συμβάντων οι δρώντες – γιατροί, θεραπευτές και ασθενείς – επηρεάζονται από μεγαλύτερα δίκτυα όπως είναι το
σύστημα υγείας και το ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο το οποίο αντενεργεί, αμφισβητεί, συμπληρώνει και
ενίοτε εκμεταλλεύεται την επαναλαμβανόμενη και δεδομένη δραστηριότητα του ιατρικού κατεστημένου (Hog and
Hsu 2002:206).
25
Οι πολυσυλλεκτικές δομές μέσα στις οποίες οι ιατρικές πρακτικές διατηρούν μια ανταγωνιστική ή
συμπληρωματική σχέση ως προς τη διαχείριση της ασθένειας, χαρακτηρίζονται ως «ιατρικά συστήματα» (Leslie
1980). Εμπεριέχουν μια ολοκληρωμένη διάταξη στοιχείων και συστατικών από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, η
οποία συνδέεται με την υγεία και την φυσική, διανοητική και κοινωνική ευημερία του πληθυσμού (Pedersen and
Baruffati 1989:487).
26
Η βεμπεριανή τυπολογία προσλαμβάνει την «νομιμοποίηση» ως την απαραίτητη συνθήκη δημιουργίας και
διατήρησης της συστημικής τάξης, αν και περιπλέκει τη διασάφηση της έννοιας της τάξης αναφέροντας πως
υπάρχουν ποικίλες ερμηνείες για το νόημα τέτοιων συστημάτων τάξης, όχι μόνο μεταξύ διαφορετικών κοινωνικών
ομάδων αλλά και μεταξύ των μελών της ίδιας ομάδας ακόμη και στον εσωτερικό κόσμο του ίδιου του ατόμου
(Weber 1978:31-32). Οι τρεις ιδανικοί τύποι που προτείνει για την προσέγγιση των σχέσεων εξουσίας, δέχτηκαν
κριτική ως ασαφείς, στατικοί και ενδεχομένως με περιορισμένη αναλυτική χρήση καθώς αδυνατούν να
περιγράψουν τους μετασχηματισμούς της πολιτικής εξουσίας. Αντίθετα με την επιχειρηματολογία του Weber,
υποστηρίζεται πως ο «χαρισματικός ηγέτης» δεν χρειάζεται να συγκεντρώνει υπερφυσικές ποιότητες ώστε να
νομιμοποιηθεί ως τέτοιος, αρκεί να επικαλεστεί συγκεκριμένα συναισθήματα ή παραδοσιακές πίστεις που ήδη είναι
παρόντα σε ορισμένες κοινωνικές ομάδες (Kelman 2001:59). H παραδοσιακή εξουσία δεν περιορίζεται σε μία
ορισμένη ιστορική περίοδο και εξαιτίας του ότι στηρίζεται στην ηθικότητα που κατακτάται δια της
κοινωνικοποίησης, εκλαμβάνεται ως κατασκευή. Ο όρος «κατασκευή» εμπεριέχει τη σύμφυτη δυναμική της
διαδικασίας η οποία οδηγεί τα άτομα να πιστέψουν στην ορθότητα της συγκεκριμένης εξουσίας. Κρίσιμη όψη
διατήρησης της κατασκευασμένης νομιμοποίησης η παρουσία των «ενοποιητικών μύθων» που εγκολπώνουν όψεις
της ατομικής ταυτότητας μέσα σε μια κοσμική πραγματικότητα, εδραιώνοντας την παράδοση μέσα από ένα
συλλογικό παρελθόν (Berger and Luckman 1967:103). Η διατήρησή τους επηρεάζεται από ποικίλα κανάλια
επικοινωνίας όπως είναι το εκπαιδευτικό σύστημα και τα ΜΜΕ (Kelman 2001:58).

58
μάλλον και όχι διαφορές. Έλληνες γιατροί χρησιμοποιούν την δυτική ιατρική αλλά ταυτόχρονα
και το βελονισμό και ενίοτε την κινέζικη βοτανοθεραπεία, χωρίς συγκρούσεις κατά την χρήση
δύο θεωρητικά, διαφορετικών ιατρικών συστημάτων. Έτεροι επαγγελματίες του χώρου της
υγείας, μη γιατροί, θεωρούν τους εαυτούς τους καταλληλότερους για την άσκηση της κινέζικης
ιατρικής, από τους γιατρούς. Το κύριο αίτημα των εμπλεκομένων μερών, το οποίο θα
παρουσιαστεί στο κεφάλαιο που ακολουθεί, μετατοπίζεται στον πολιτικό χώρο και στο ποιος
νομιμοποιείται να ασκήσει το βελονισμό και, τα τελευταία χρόνια, την κινέζικη βοτανοθεραπεία.
Η επιχειρηματολογία αμφοτέρων εδράζεται στο πολιτισμικό πεδίο και η οικονομική διάσταση το
ζητήματος, αν και στις περισσότερες περιπτώσεις παραμένει άρρητη, αποτελεί μια βασική
συνιστώσα που συνδέεται με τη διεκδίκηση της «επαγγελματικής ταυτότητας»27.

1.0 Οι διαδικασίες νομιμοποίησης υπό το πρίσμα της επαγγελματικής ταυτότητας

Οι διαδικασίες νομιμοποίησης μιας πρακτικής εξαρτώνται πάντα από την κοινωνική
δυναμική της εποχής. Στο ελληνικό συμφραζόμενο, όπου η βιοϊατρική πρακτική οργανώνεται
σύμφωνα με κριτήρια που χαρακτηρίζουν με τον πιο παραδειγματικό τρόπο την έννοια του
επαγγελματικού μοντέλου, κάθε σύστημα που διεκδικεί μια θέση στο υπάρχον θεραπευτικό
πλαίσιο δεν έχει άλλη επιλογή από το να υιοθετήσει τα κριτήρια που θα το καταστήσουν
«επάγγελμα». Μέσα από αυτή τη διαδικασία, όπως έχουν αναφέρει ο Becher (2000) και ο

27
Η έννοια της « επαγγελματικής ταυτότητας» (professionalization) εκπροσωπεί ένα πολιτισμικά ορισμένο – σε
κάθε πλαίσιο – όρο, το συγκεκριμένο περίγραμμα του οποίου συμβάλλει στην κατανόηση και μετάφραση αυτού
που συλλαμβάνεται σαν ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο, ιστορικό και εθνικό φαινόμενο (Fridson 1994:25). Το
ακριβές περιεχόμενο του όρου διαφεύγει κάθε οριστικού ορισμού εξ’ αιτίας της συνακόλουθης αποτυχίας να
οριστεί η έννοια του «επαγγελματία» ή να σκιαγραφηθεί αδρά ο όρος «επάγγελμα» (Harries-Jenkins 1970:57).
Στην πρώιμη ιστορία του αντλεί το περιεχόμενό του από τους θρησκευτικούς όρκους. Οι προτεστάντες
αναθεωρητές επέκτειναν τον όρο ώστε να εγκολπωθούν όχι μόνο οι μοναχοί και ο ανώτερος κλήρος αλλά και οι
δικοί τους κληρικοί και λαϊκοί. Η αίσθηση του υψηλού προορισμού, της αποστολής και του πεπρωμένου που
συχνά συνοδεύει την τρέχουσα έννοια του επαγγέλματος, διατηρεί ίχνη από την αύρα του αλτρουισμού που
υποδείκνυαν οι πρώτοι ορισμοί (Kimball 1992). Το επάγγελμα μπορεί να αναφέρεται στις συμβάσεις με τις οποίες
οι άνθρωποι αναγνωρίζουν μια δεδομένη δαημοσύνη, συμπεριλαμβανομένης της γνώσης και των συσχετιζόμενων
ικανοτήτων. Ο όρος επιπροσθέτως αναφέρεται για να εκφράσει το βαθμό που μια επαγγελματική ομάδα διατηρεί
αποκλειστική πρόσβαση σε ένα συγκεκριμένο τύπο εργασίας και την ισχύ να κατευθύνει συσχετικές εργασίες
υφιστάμενων επαγγελματικών ομάδων (Larson 1977). Τα επαγγέλματα γίνονται κατανοητά ως θεσμοί οι οποίοι
εκπροσωπούν αναγνωρίσιμες δομές γνώσης, ειδίκευσης, απασχόλησης και αγορών εργασίας με διακριτά πρότυπα,
πρακτικές, ιδεολογίες και οργανωτικά σχήματα (Leicht and Fennell 2001:90).Oι επαγγελματίες ορίζονται μέσα από
ένα σύνολο ιδιαίτερων γνωρισμάτων που συμπεριλαμβάνουν τις εξειδικευμένες ικανότητες, την εκπαίδευση, την
εσωτερική γνώση της ομάδας, ιδιαίτερους κώδικες ηθικής, παροχή κάποιας υπηρεσίας, εισόδημα από αντιμισθία
συνήθως και όχι από μισθό, ένα περιορισμένο αριθμό οργανώσεων και αναγνώριση της αυθεντίας τους από το
ευρύτερο κοινωνικό σύνολο (Baer 1998b:1496).

59
Friedson (2001), τα μέλη κάθε άτυπης ομάδας μετασχηματίζονται σε μέλη μιας αναγνωρισμένης
επαγγελματικής ομάδας. Οι Έλληνες γιατροί-βελονιστές αντιμετώπισαν το δίλημμα του
αυτοπροσδιορισμού όχι μόνο σε σχέση με την αναδυόμενη εκδοχή της κινέζικης ιατρικής στο
ελληνικό πλαίσιο αλλά και σε σχέση με την ιατρική επαγγελματική ταυτότητα με την οποία
βρίσκονται σε συνεχή αναφορά.
Στα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών στην κινέζικη ιατρική, η πλειονότητα των
Ελλήνων γιατρών ενδιαφέρεται κυρίως για την τεχνική του βελονισμού. Μέσω συστηματικής
εκπαίδευσης, παρόμοιας με αυτήν των Ευρωπαίων συναδέλφων τους, αναδεικνύεται η
τυποποιημένη πρακτική ως ένα στρατηγικό βήμα στην προοπτική της επαγγελματικής
αναγνώρισης μέσα στα θεσμικά πλαίσια του κράτους. Οι καινοτόμες διαπιστώσεις της
νευροφυσιολογίας στη δεκαετία του 1990, επέτρεψαν την ένταξη της ανεξήγητης, «μαγικής»,
μέχρι εκείνης της στιγμής, δράσης του βελονισμού, στο βιοϊατρικό παράδειγμα. Σήμερα, στις 300
ώρες εκπαίδευσης, οι σύγχρονες θεωρίες, δηλαδή αυτές που περιγράφουν τους μηχανισμούς
δράσης του βελονισμού σύμφωνα με τους γνωστούς νόμους του νευρικού, ενδοκρινικού και
ανοσοποιητικού συστήματος του οργανισμού, καλύπτουν περίπου 130 διδακτικές ώρες. Μ’
αυτές συντάσσονται οι περισσότεροι γιατροί οι οποίοι στον κύκλο τους είναι γνωστοί ως
«νευρωνικοί» και ασκούν τον λεγόμενο «ιατρικό βελονισμό» για ένα περιορισμένο αριθμό
ασθενειών ακολουθώντας τον κατάλογο ενδείξεων που έχει συσταθεί από την Παγκόσμια
Οργάνωση Υγείας. Καθώς ωστόσο, η «παραδοσιακή» άποψη είναι αυτή με την οποία γνώρισε
την κινέζικη ιατρική η πρώτη γενιά των Ελλήνων γιατρών-βελονιστών και εξακολουθεί να
ενδιαφέρει και νεότερους βελονιστές, στα σεμινάρια των γιατρών στο βελονισμό, αναγνωρίζεται
η αναγκαιότητα της διδασκαλίας της. Η «παραδοσιακή» θεώρηση της κινέζικης ιατρικής, η
οποία γοητεύει τη μειοψηφία των γιατρών, διδάσκεται σε 130 ώρες περίπου επίσης. Οι
αυτοαποκαλούμενοι «παραδοσιακοί» παρουσιάζουν την κινέζικη ιατρική ως ένα συνεκτικό,
ολιστικό, πλήρες θεραπευτικό σύστημα και με βάση την αρχαία θεωρία η οποία ενοποιεί, κατ’
αυτούς, όλες τις κινέζικες θεραπευτικές τεχνικές, εισάγουν στον ελληνικό χώρο και την
διδασκαλία της κινέζικης βοτανοθεραπείας.
Οι δύο τάσεις στο χώρο των Ελλήνων γιατρών-βελονιστών, ως προς το ποια είναι η
καταλληλότερη θεωρία προσέγγισης του βελονισμού, συνυπήρχαν, περιορίζοντας την ένταση της
διαφωνίας ωστόσο στο εσωτερικό επίπεδο της ομάδας μέχρι το 2004, προς χάριν της
υπεράσπισης των κοινών επαγγελματικών συμφερόντων που συνίστανται στη νομική

60
αναγνώριση του βελονισμού, ως ιατρικής πράξης που νομιμοποιούνται να την ασκούν μόνο
γιατροί. Και αυτή η προοπτική μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσα από την αποδοχή και αναγνώριση
των μηχανισμών δράσης του βελονισμού σύμφωνα με γνωστούς νόμους φυσιολογίας των
συστημάτων του οργανισμού. Ένας από τους κύριους υπερασπιστές της νομιμοποίησης του
βελονισμού στο δημόσιο χώρο ανέφερε στα σεμινάρια βελονισμού:

Όταν παρουσιάζουμε το βελονισμό στους έχοντες τον έλεγχο της νομιμοποίησης κάθε
ιατρικής πράξης στον ελληνικό χώρο δεν μπορούμε να μιλάμε, παραδείγματος χάρη, για
«σημείο χοληδόχου κύστης 7», γιατί οι γιατροί μπορούν να κατανοήσουν το βελονισμό
μόνο με όρους νευρωνικής προσέγγισης. Το ίδιο και οι ασθενείς αφού οι περισσότεροι
δεν είναι γνώστες της ανατολικής ορολογίας.(γιατρός-εκπαιδευτής στην νευρωνική
θεωρία)

Η «νευρωνική» ερμηνεία του βελονισμού αποτελεί το όχημα πρόσβασης στο ανώτερο κλιμάκιο
εξουσίας, υπεύθυνο για τη γνωμοδότηση που καθορίζει τους όρους της νομικής αναγνώρισης.
Όμως, αν και το αντιπαράδειγμα έχει πλέον ενσωματωθεί στη βιοϊατρική λογική και σε ποικίλες
χρονικές στιγμές κρατικοί λειτουργοί είχαν εκφραστεί θετικά για τον βελονισμό, οι γιατροί-
βελονιστές αντιμετώπισαν σθεναρή αντίσταση, ως προς το ζήτημα της νομικής αναγνώρισης,
από τους ιατρικούς συλλόγους της χώρας. Αυτοί, αρνούμενοι να λάβουν υπ’ όψη τους τα
εκατοντάδες πια και σύμφωνα με τη δυτική μεθοδολογία ερευνητικά πρωτόκολλα που αφορούν
στη δράση του βελονισμού, απέρριπταν την τεχνική ως placebo28. Εν γένει, έχει αναφερθεί
διεθνώς, ότι η σχέση της βιοϊατρικής και των εναλλακτικών ιατρικών συστημάτων
χαρακτηρίζεται πάντα από διαδικασίες είτε αφανισμού, είτε περιορισμού, είτε απορρόφησης, είτε

28
Οι απρόσμενες θεραπευτικές συνέπειες οι οποίες αποδίδονται στην πίστη, την υποβολή την κάθαρση και το
δράμα (Scheper-Hughes and Lock 1987:30). Στα ιατρικά κείμενα, το placebo συνδέεται με αδρανείς
φαρμακολογικά ουσίες οι οποίες χορηγούνται στον ασθενή ως μέρος των κλινικών πειραμάτων (Helman 1990a).
Κάθε ευεργετική δράση αποδίδεται στην ποσότητα του χαπιού ή στην διαδικασία χορήγησής του αλλά όχι στην
φαρμακοδυναμική των συγκεκριμένων συστατικών του (Wolf 1959), από τα οποία θεωρείται εντελώς ανεξάρτητη
ή ακροθιγώς συνδεδεμένη, λειτουργώντας μέσα από ψυχολογικούς μηχανισμούς (Sapiro 1959). Το φαινόμενο
placebo καθορίζεται πολιτισμικά (Helman 1990a), λαμβάνοντας χώρα πάντα σε συγκεκριμένο κοινωνικό και
πολιτισμικό πλαίσιο που καθιστά έγκυρο τόσο το placebo όσο και τον άνθρωπο ο οποίος το διαχειρίζεται, στη
βάση ενός κοινού γνωστικού συστήματος. Η αλλαγή της εμπειρίας των συμπτωμάτων εξαιτίας της επίδρασης του
placebo, αποτελεί μια σωματική έκφραση συμμετοχής του ατόμου στο θεραπευτικό πλαίσιο ως ένα πολιτισμικά
ορισμένο, συμβολικό φαινόμενο (Brody 1977:103). Όλα τα άτομα θεωρούνται δέκτες (Helman 1990a:172), γεγονός
το οποίο συνδέεται με την κοινή αναζήτηση του νοήματος που συνδέεται με τις συνθήκες της ύπαρξης, με την
αίσθηση της ασφάλειας, την ανάγκη του ανοίκειν και την σχέση στοργής με τον θεραπευτή\γιατρό.

61
ακόμη και σύμπραξης (Baer 1989:1103). Έτεροι ερευνητές έχουν υποστηρίξει ότι οι
εναλλακτικές πρακτικές δύναται επιπροσθέτως να αναγνωριστούν ως μία αποδεκτή ειδικότητα
(Crellin κ.ά. 1997:55). Ενδεικτική της τάσης που επικρατεί στον ελληνικό χώρο αποτελεί η
δημόσια αντιπαράθεση που έλαβε χώρα σε ιδιωτικό, τηλεοπτικό σταθμό τον Ιανουάριο του 2003,
μεταξύ εκπροσώπου των γιατρών-βελονιστών και εκπροσώπου του ιατρικού συλλόγου της
Αθήνας:

Γιατρός-βελονιστής:-Εδώ και χρόνια στο ιατρείο πόνου του Ευαγγελισμού εφαρμόζουν

το βελονισμό (ο εκπρόσωπος του ιατρικού συλλόγου και διευθυντής του νοσοκομείου,
δηλώνει ότι το αγνοεί). 250 γιατροί έχουν εκπαιδευτεί σε 300 ώρες εκπαίδευσης να
χρησιμοποιούν το βελονισμό, όταν υπάρχει ένδειξη, δηλαδή κυρίως σε μυοσκελετικούς
πόνους. Ο βελονισμός δεν αποτελεί ιατρική ειδικότητα, αλλά θεραπευτική πράξη. Έγινε
έρευνα από το Πανεπιστήμιο της Πάτρας σε 400 γιατρούς, αν γνωρίζουν για το
βελονισμό και το συμπέρασμα ήταν πως έχουν ακούσει για αυτόν από περιοδικά και
τηλεόραση, αλλά κανείς δεν διάβασε ποτέ ΟΥΤΕ ΜΙΑ δημοσιευμένη εργασία σε
επιστημονικό περιοδικό όπως είναι το Pain.
Εκπρόσωπος:( μειδιάζοντας) - Γιατί ΕΚΛΕΙΠΑΡΕΙΤΕ να αναγνωριστείτε;
Γιατρός-βελονιστής:- Γιατί οι φαρμακοβιομηχανίες που ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος
της δυτικής ιατρικής δεν έχουν συμφέρον ώστε να χρηματοδοτήσουν περισσότερες
έρευνες για το βελονισμό, σύμφωνες με τη δυτική μεθοδολογία.

Χαρακτηριστική μαρτυρία της εχθρικής στάσης που τηρεί η πλειοψηφία του ιατρικού κόσμου
στην Ελλάδα απέναντι στο βελονισμό με αποτέλεσμα ακόμη και πολλοί γιατροί που
εκπαιδεύονται στο βελονισμό να μην τολμούν να αναφέρουν σε συναδέλφους τους την
ενασχόλησή τους, είναι η ακόλουθη:

Εγώ πιστεύω στο βελονισμό. Περνάω κλιμακτήριο και με δύο βελονισμούς αισθάνομαι
ήδη καλύτερα. Δεν πρόκειται όμως να το αναφέρω στον γυναικολόγο μου γιατί είναι ο
καλύτερος και δεν θέλω να τον χάσω. Είναι απόλυτα αρνητικός απέναντι στην
εναλλακτική ιατρική. (συνέντευξη εκπαιδευόμενης γιατρού στο βελονισμό)

Η πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί στην ελληνική αγορά της υγείας φέρνει αντιμέτωπη την
ιατρική κοινότητα με μια συνεχώς αυξανόμενη πολιτισμική αμφισβήτηση ως προς την
αποτελεσματικότητα των δικών της θεραπευτικών τεχνικών, ακόμη και από γιατρούς, εξ αιτίας
των ιατρογενών ασθενειών που η βιοϊατρική προκαλεί σε πολλές περιπτώσεις, όταν καλείται να
θεραπεύσει.

62
 Ως προς τους καταναλωτές του χώρου της υγείας, σύμφωνα με δημοσίευμα της
Ελευθεροτυπίας (Παππά-Σουλούνια 2003:62), δύο εκατομμύρια ασθενείς στον ελληνικό χώρο
έχουν την εμπειρία κάποιας εναλλακτικής ιατρικής πρακτικής, συνήθως χωρίς την παραμικρή
οικονομική κάλυψη από τα δημόσια ασφαλιστικά ταμεία. Το ζήτημα της ενσωμάτωσης του
βελονισμού στα ασφαλιστικά ταμεία της χώρας, αποτελεί ένα ακόμη σημείο εστίασης των
γιατρών στο πολιτικό επίπεδο. Ανέφεραν πως μόνο το ταμείο των δημοσιογράφων και αυτό της
Αγροτικής τράπεζας καλύπτει οικονομικά τη θεραπεία με βελονισμό, καθώς και τη μοναδική
περίπτωση δικαίωσης μιας ασθενούς του ΙΚΑ μετά από δικαστική διαμάχη:

Ο… [αναφέρεται το όνομα], είχε θέση καθηγητού, ανοιχτό μυαλό αλλά από τους λίγους,
ήταν και ιατρικός σύμβουλος στην Αγροτική τράπεζα, οπότε, μετά από δική του
παρέμβαση συμπεριλήφθη ο βελονισμός στο ασφαλιστικό ταμείο.. Δικαιώθηκε
ασφαλισμένη του ΙΚΑ, μετά από ένσταση που υπέβαλε για τη μη αποδοχή και
οικονομική κάλυψη της θεραπείας χρόνιας ασθένειας με βελονισμό. Ο γιατρός της
βεβαίωσε στο δικαστήριο πως, μετά την εφαρμογή κάθε δυνατής, δυτικού τύπου
θεραπείας, ο βελονισμός αποτέλεσε την ύστατη και όπως αποδείχθηκε, κατά το
θεράποντα, μόνη ικανή μέθοδο απαλλαγής της ασθενούς από τον πόνο… ο πόνος συνιστά
ασθένεια από μόνος του. (αναφορά γιατρού-βελονιστή στα εκπαιδευτικά σεμινάρια των
γιατρών)

Η απόπειρα νομιμοποίησης των τεχνικών αυτών από ένα καλύτερα ενημερωμένο κοινό στο χώρο
της υγείας, κλονίζει την πρωτοκαθεδρία της βιοϊατρικής η οποία εκτελώντας ένα στρατηγικό
βήμα που αφορά στην διασφάλιση μιας κυριαρχίας που απειλείται 29, αρνείται την νομική

29
Η «ιατρική κυριαρχία» χρησιμοποιείται ως όρος για να εκφράσει τον έλεγχο επί του περιεχομένου της φροντίδας,
επί των πελατών και επί άλλων επαγγελμάτων του χώρου της υγείας. (Freidson 1970, αναφέρεται σε Coburn
1988:92).

63
κατοχύρωση και αναγνώρισης τόσο του βελονισμού όσο και της ομοιοπαθητικής 30 που επίσης
ασκείται και διεκδικείται νομικά από γιατρούς. Εκπρόσωποι των γιατρών οι οποίοι
χρησιμοποιούν τις παραπάνω, μη αποδεκτές από τους ιατρικούς συλλόγους της χώρας, τεχνικές,
σε πολλές περιπτώσεις εμφανίζονται από κοινού σε εκδηλώσεις του δημόσιου χώρου όπως είναι
τα συνέδρια της ομοιοπαθητικής, ενώ ενίοτε ανταποκρίνονται σε προσκλήσεις της
φαρμακευτικής σχολής ή σε εκθέσεις προϊόντων εναλλακτικής θεραπευτικής που οργανώνονται
από εταιρίες όπου παράλληλα πραγματοποιούνται ενημερωτικές παρουσιάσεις στο κοινό. Η
στρατηγική της δημόσιας σύμπλευσης βελονισμού και ομοιοπαθητικής ως θεραπευτικά
συστήματα, που, αν και δεν συνάδουν, σε ένα πρώτο επίπεδο, με τις παραδοχές της βιοϊατρικής,
θεωρούνται δόκιμα, στηρίζονται από γιατρούς και διεκδικούνται ως θεραπευτικές πράξεις κατ’
επαγγελματική αποκλειστικότητα, αποτελεί ένα μειοψηφικό αλλά επίμονο αντίλογο στο
εσωτερικό της επαγγελματικής ομάδας των Ελλήνων γιατρών. Η αμυδρή ένταση μεταξύ των δύο
εναλλακτικών πρακτικών που διεκδικούνται από γιατρούς, ως προς το ποια από τις δύο είναι πιο
κοντά στη μεθοδολογία της αναγνωρισμένης ιατρικής, παραμένει πάντα στο εσωτερικό επίπεδο
της οικείας ομάδας. Οι βελονιστές-γιατροί, σε κατ’ ιδίαν συζητήσεις, υποστήριξαν πως
συγκριτικά με την ομοιοπαθητική έχουν περισσότερες δημοσιευμένες έρευνες που συνάδουν με
τη δυτική, ιατρική μεθοδολογία.
Ως προς την πρακτική του βελονισμού, η διεκδίκηση του δικαιώματος άσκησής του,
πέραν του προσωπικού ιατρείου, αποτελεί, σε πολλές περιπτώσεις – όπως αποκαλύπτει και ο
παραπάνω διάλογος όπου ο διευθυντής αγνοεί την άσκηση του βελονισμού στο νοσοκομείο – μια
μυστική πρακτική, όταν το πλαίσιο άσκησής του είναι τα δημόσια νοσοκομεία. Αν και εδώ και
30
Ο χαρακτηρισμός της βιοϊατρικής ως αλλοπαθητικής ιατρικής πηγάζει από την ιστορική διαφοροποίησή της με
την ομοιοπαθητική. Η δεύτερη δημιουργήθηκε από τον Γερμανό γιατρό Samuel Hahnemann, ο οποίος
κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο ομοιοπαθητικής το 1810 και έγινε ευρέως γνωστός, όταν αντιμετώπισε με επιτυχία
μια επιδημία χολέρας, αφού τα φάρμακα της αλλοπαθητικής ιατρικής είχαν αποτύχει. Η ρήση simila similibus
curantum – το όμοιο θεραπεύει το όμοιο – χαρακτηρίζει την ομοιοπαθητική η οποία χρησιμοποιεί μη τοξικά και
απειροελάχιστης ποσότητας δυναμοποιημένα με ανακαίνιση βότανα, με ελάχιστες ή καθόλου παρενέργειες.
Δημιουργήθηκε σε μία εποχή όπου η πιο αποδεκτή μορφή θεραπείας της βιοϊατρικής ήταν οι αφαιμάξεις, η
δημιουργία φλυκταινών με ζέστη, τα καθαρτικά και εμετικά σκευάσματα. Ενίοτε οι ασθενείς δεν επιβίωναν και το
επίπεδο της αντοχής που απαιτούνταν γι’ αυτό το είδος θεραπείας ήταν συχνά χειρότερο από αυτό της ασθένειας
καθεαυτής. Το 1828, η ομοιοπαθητική εισήχθη στην Βόρεια Αμερική και το 1836 δημιουργείται το πρώτο ιατρικό
κολλέγιο. (Hamowy 1984:23-26, αναφέρεται σε Hollenberg 1998:63-65). Αρχικά αποτέλεσε την ιατρική της
εργατικής τάξης καθώς ήταν φθηνότερη από την αλλοπαθητική ιατρική, αλλά και διότι ήταν η μόνη επιλογή σε
περιοχές όπου δεν υπήρχαν γιατροί (Baer 1989).

64
πολλά χρόνια χρησιμοποιείται ο βελονισμός σε ιατρεία πόνου και κεφαλαλγίας ορισμένων
νοσοκομείων όπως είναι τα Α.Χ.Ε.Π.Α, Γενικό Κρατικό Αθηνών Γεώργιος Γεννηματάς,
Σισμανόγλειο, Αγία Όλγα, Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Ηρακλείου, χωρίς να τίθεται ζήτημα
δεοντολογίας, δεν ήταν λίγοι οι εργαζόμενοι σε νοσοκομεία γιατροί, οι οποίοι ανέφεραν ότι
βίωσαν την ρητή απαγόρευση της χρήσης του από τους προϊστάμενούς τους ακόμη και με
επαπειλούμενη απόλυση. Ωστόσο, η χρήση του βελονισμού στα ιατρεία πόνου, ακόμη και στην
αναγωγική του χρήση ως προς το ζήτημα του πόνου, χωρίς ενδιαφέρον ως προς την κατανόηση
της ολιστικότητας, αποτελεί μια εκδοχή του βελονιστικού παραδείγματος η οποία είναι εν μέρει
αναγνωρισμένη ως μία πιθανή πηγή ανακούφισης του ασθενή. Ως προς την αιτιολογία
απαγόρευσης της πρακτικής από πολλούς άλλους διευθυντές νοσοκομείων, σε συζητήσεις
μεταξύ τους, οι γιατροί ανέφεραν μεταξύ άλλων:

Υπάρχει μια παγκόσμια κλίκα, η evidence based medicine, με δύναμη στον παγκόσμιο
ιατρικό σχεδιασμό. Δεν δέχεται οτιδήποτε εναλλακτικό, ακόμη και τα λέιζερ που
χρησιμοποιούνται στη φυσικοθεραπεία… [υπερασπίζεται] μεγάλα οικονομικά
συμφέροντα. (εκπαιδευτικά σεμινάρια γιατρών)

Οι Έλληνες γιατροί-βελονιστές, αναγνωρίζοντας ότι η κύρια αιτία άρνησης της επίσημης

αναγνώρισης του βελονισμού ως ιατρικής πράξης από τους συναδέλφους τους είναι η
υπεράσπιση συμφερόντων των φαρμακοβιομηχανιών, επιδεικνύουν ευελιξία και τονίζουν ότι η
τεχνική αποτελεί μια συμπληρωματική, επικουρική, μη ανταγωνιστική ως προς τη χορήγηση
φαρμάκων πρακτική, ενώ προκρίνουν μια συστηματική αναφορά σε συγκεκριμένα θεραπευτικά
πρωτόκολλα που τηρούν τις προϋποθέσεις των κλινικών δοκιμών και της διπλής τυφλής μελέτης.
Επιπλέον παρουσιάζουν το βελονιστικό αποτέλεσμα ως παράδειγμα επιβεβαίωσης της
καρτεσιανής λογικής και όχι αμφισβήτησής της. Ο βελονισμός δεν είναι placebo γιατί αν ήταν
δεν θα είχε καμία επίδραση στα ζώα αλλά και στα παιδιά τα οποία δεν μπορούν να θεωρηθούν
δέκτες του placebo. Χρησιμοποιώντας την εμπειρία τους ανέφεραν ότι «για τα παιδιά, ο γιατρός
είναι ο μπαμπούλας με την άσπρη ποδιά.Placebo για τα παιδιά μπορεί να είναι μόνο η μητέρα και
όχι ο γιατρός».
Ταυτόχρονα, στρεφόμενοι στα εκάστοτε υπουργεία Υγείας, επιχείρησαν έμμεσα να
ελέγξουν τη διάδοση του βελονισμού σε μη ιατρικούς κύκλους, διεκδικώντας την κατοχύρωσή
του ως μιας πρακτικής που πρέπει να ασκείται αποκλειστικά από γιατρούς, αλλά τελικά

65
κατόρθωσαν να εκμαιεύσουν μόνο δύο αποφάσεις, σύμφωνα με τις οποίες «η εφαρμογή του
Βελονισμού πρέπει να γίνεται αποκλειστικά από γιατρούς που διαθέτουν εμπειρία και έχουν
εκπαιδευτεί στη βελονοθεραπεία (574/Α4/1191/21-1-1980)» και « [το κράτος] δέχεται το
Βελονισμό ως μία μέθοδο θεραπείας η οποία εφαρμόζεται μόνο από γιατρούς
(Αρ.Πρωτ.Υ7/οικ./4270/25-6-96)».
Όπως αναφέρθηκε, το 1996 ρώτησαν επιπλέον στο υπουργείο Υγείας αν οι μη γιατροί μπορούν
να εκπαιδεύονται στο βελονισμό και η απάντηση που πήραν ήταν πως η εκπαίδευση δεν δύναται
να περιοριστεί. Σύμφωνα με μια ρήση τους «στην Ελλάδα ό,τι δεν απαγορεύεται ρητά,
επιτρέπεται» και το νομικό κενό ως προς το ποιος τελικά μπορεί να διδαχθεί και να ασκεί το
βελονισμό, επέτρεψε την παρουσία προκλήσεων απέναντι στη διεκδίκηση του βελονισμού ως μια
αποκλειστικά ιατρικής πράξης, από περιφερειακές ομάδες μη γιατρών οι οποίες ήδη υπήρχαν στο
ευρύτερο θεραπευτικό τοπίο και αναζητούσαν ένα νέο επαγγελματικό άνοιγμα στο χώρο της
κινέζικης ιατρικής. Γιατρός που δραστηριοποιείται συγγραφικά στο ζήτημα του βελονισμού,
ανέφερε ως προς τα κριτήρια που θα μπορούσαν να κατοχυρώσουν επαγγελματικά τους
βελονιστές:

…για τον βελονισμό δεν υπάρχουν κανόνες από την ελληνική πολιτεία, έχουμε μόνο μια
εγκύκλιο που αναφέρει το βελονισμό σαν ιατρική πράξη, δεν είναι νομικά κατοχυρωμένη
νομοθετική πράξη ή ιατρική ειδίκευση, δηλαδή όποιος κάνει βελονισμό δεν αντιποιείται
το ιατρικό επάγγελμα, οποιοσδήποτε γράψει στην πινακίδα του βελονιστής, είναι
νόμιμος ή μάλλον όχι είναι νόμιμος, δεν είναι παράνομος.

Η είσοδος των εκπαιδευόμενων μη γιατρών στην κινέζικη ιατρική γίνεται μέσα από την
«παραδοσιακή» θεώρηση της κινέζικης ιατρικής και γίνεται αντιληπτή αρχικά ως μια μορφή
διαμαρτυρίας απέναντι στην κυρίαρχη βιοϊατρική κουλτούρα31 και στη διεκδίκηση του
βελονισμού ως αποκλειστικής επαγγελματικής πράξης από τους γιατρούς. Σε πολλές
περιπτώσεις, στο επίπεδο του εσωτερικού διαλόγου της ομάδας, αγγίζει τα όρια της

31
Η βιοϊατρική αποτελεί ένα πολιτισμικό σύστημα το οποίο εμπεριέχει ένα διακριτό παράδειγμα θέασης του
κόσμου. Η έννοια του παραδείγματος αναφέρεται σε ένα σύνολο σιωπηρών αντιλήψεων, στις οποίες αποκτάται
πρόσβαση διά μέσου της κοινωνικοποίησης (Larson 1977:32). Το πολιτισμικό σύστημα εμπερικλείει μια σφαίρα
επιρροής της γνώσης ή των αντιλήψεων, ένα σύστημα αξιών και ιδανικών που αφορούν στη συμπεριφορά,
οργάνωση ως προς τη διδασκαλία αυτής της γνώσης και πολιτισμικές αξίες που ελκύουν νέα μέλη, πρότυπα
συμπεριφοράς και πρακτικής όπου αυτές οι αξίες και οι αντιλήψεις επιτάσσονται (Hahn 1995:131). Η βιοϊατρική
δεν εκφράζει ένα απροκατάληπτο σώμα γνώσης καθώς εδράζεται σε πολιτισμικές προϋποθέσεις και αξίες οι οποίες
συνδέονται με κανόνες χειραγώγησης και έχουν εμφυτευτεί στο ευρύτερο κοινωνικό και ιστορικό πλαίσιο
(Hollenberg 1998:97).

66
ολοκληρωτικής απόρριψης της ικανότητας των γιατρών να ασχοληθούν με το βελονισμό και η
ενασχόληση με την κινέζικη παραδοσιακή θεωρία εγκαινιάζει, κατ’ αυτούς, μια πρακτική
αντίστασης.
Μέχρι το 2004, η σχολή εκπαίδευσης, μη γιατρών, στη λογική και σε πρακτικές της
κινέζικης ιατρικής ήταν μόνο μία. Εκεί, ανάμεσα σε ποικίλες εναλλακτικές, θεραπευτικές
μεθόδους, διδασκόταν η θεωρία της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής, η κινέζικη
βοτανοθεραπεία, η κινέζικη διατροφή, μασάζ κινεζικής προέλευσης και ο ηλεκτροβελονισμός
που αποτελεί μέθοδο διέγερσης των βελονιστικών σημείων με ηλεκτρισμό χαμηλής τάσης, χωρίς
τη χρήση βελόνων. Όλες οι παραπάνω τεχνικές δεν διεκδικούνταν από τους γιατρούς και
διδάσκονταν σε μη γιατρούς, χωρίς να προκαλούν, σε μία απόπειρα διαχείρισης και ομολογίας
της υπάλληλης θέσης τους. Ακόμη και στην περίπτωση του ηλεκτροβελονισμού που αποτελεί
μια εξαιρετικά συναφή τεχνική με το βελονισμό καθώς χρησιμοποιεί θεραπευτικά τα ίδια σημεία
με το βελονισμό και τα ίδια σχεδόν θεραπευτικά πρωτόκολλα, οι εκπαιδευτές του τόνιζαν σε μία
απόπειρα νομιμοποίησής τους, πως δρουν μόνο επικουρικά και συμπληρωματικά της
αναγνωρισμένης ιατρικής. Δήλωναν απόλυτα νομοταγείς αλλά ταυτόχρονα, υπερασπιζόμενοι τη
δική τους θεραπευτική μέθοδο ανέφεραν πως βοηθούν τον ασθενή με ένα τρόπο που δεικνύει
μεγαλύτερο ενδιαφέρον γι’ αυτόν από ότι η πρακτική του κλασικού βελονισμού:

Δεν υπάρχει κάποιος νόμος που να απαγορεύει αυτή τη θεραπεία και η νομοθεσία στην
ευρωπαϊκή ένωση εξελίσσεται πιο σωστά, πιο θετικά. Ο ηλεκτροβελονισμός χωρίς
βελόνες είναι μια μέθοδος πιο σύγχρονη, πιο μοντέρνα και πρέπει να ασχολείσαι όσο
τον ασκείς με τον ασθενή, ενώ τις βελόνες τις βάζεις και φεύγεις.(εκπαιδευτής
ηλεκτροβελονισμού σε μη γιατρούς)

Επιπροσθέτως, ομάδες φυσικοθεραπευτών εκπαιδεύονταν στο βελονισμό που αφορούσε

στην αντιμετώπιση προβλημάτων πόνου, μέσα από σεμινάρια που οργανώνονταν από γιατρούς,
με εκπαιδευτές προσκεκλημένους βελονιστές από το εξωτερικό. Τα σεμινάρια αυτά δεν
διαφημίζονταν ποτέ, γίνονταν γνωστά σε συγκεκριμένα μόνο δίκτυα επαγγελματιών, μέσω
προφορικής μετάδοσης και συνωμοτικής σχεδόν διάθεσης, σε καθεστώς, κατά την αντίληψή
τους, παρανομίας. Ωστόσο σε πολλές επαγγελματικές ταμπέλες πλέον, έξω από θεραπευτήρια
φυσικοθεραπευτών, υπάρχει ως παροχή και η λέξη «βελονισμός».
Έτεροι Έλληνες μη γιατροί, που σπούδασαν βελονισμό στην Κίνα και τον ασκούσαν στην
Αθήνα, αισθάνονταν επίσης πως δρούσαν σε καθεστώς παρανομίας. Μάλιστα βελονίστρια, μη

67
γιατρός, σε συνομιλία μας ανέφερε με αγανάκτηση πως, «ο…[ όνομα στελέχους της εκπαίδευσης
των γιατρών στο βελονισμό] δεν μας αφήνει να δουλέψουμε. Η ίδια κατάσταση και εδώ και στην
Ιταλία και στην Ισπανία».
Μία άλλη κατηγορία βελονιστών που αντιλαμβανόταν τη δράση της ως παράνομης και
υιοθετούσε στρατηγικές κάλυψης και μεταμφίεσης, ήταν οι μη γηγενείς βελονιστές που
προέρχονταν από χώρες της Ασίας. Οι Κινέζοι βελονιστές, προέρχονταν από τη σχολή της
παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής, όπου, αν και διδάσκονταν ένα μέρος της δυτικής ιατρικής,
αναφέροντας μάλιστα και ως ειδικότητα παραδείγματος χάρη, την ορθοπεδική, δεν μπορούν να
πάρουν αναγνώριση του ιατρικού πτυχίου τους στην Ελλάδα. Μόνο οι Κινέζοι γιατροί οι οποίοι
έχουν τελειώσει τη σχολή της δυτικής ιατρικής στη χώρα τους και έχουν διδαχθεί επίσης στοιχεία
από την παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, θα μπορούσαν να εργαστούν νόμιμα στην Ελλάδα ως
βελονιστές, αν και η γνώση τους για το βελονισμό, συγκριτικά με την πρώτη κατηγορία των
ομοεθνών τους, είναι πιο περιορισμένη. Επίσης, βελονιστές από άλλες ασιατικές χώρες, για να
μπορέσουν να εργαστούν νόμιμα στην Ελλάδα, συνέστησαν εταιρίες με Έλληνες και
παλιννοστούντες γιατρούς, πραγματοποιώντας, σε τυπικό επίπεδο, τη συνεργασία του
βελονισμού με τη δυτική ιατρική και εγκαινιάζοντας ένα υβριδικό είδος, για τα ελληνικά
δεδομένα, κέντρων «ενοποιημένης ιατρικής». Οι οικονομικές διαφορές όμως που προέκυψαν
μεταξύ τους, οδήγησαν για πρώτη φορά και μάλλον μοναδική, μη γιατρό-βελονιστή στις
δικαστικές αίθουσες με την κατηγορία της αντιποίησης ιατρικού επαγγέλματος.
Εκτός αυτής της περίπτωσης, κανείς από τους μη γιατρούς-βελονιστές που ένιωθε πως
βρισκόταν σε καθεστώς δίωξης, δεν ανέφερε ποτέ κανένα συγκεκριμένο περιστατικό
καταγγελίας από την πλευρά των ελληνικών εταιριών των γιατρών-βελονιστών. Οι τελευταίοι
πράγματι, αν και γνώριζαν τη δράση συγκεκριμένων μη γιατρών-βελονιστών, όπως του
προαναφερόμενου, ουδέποτε κινήθηκαν νομικά εναντίον τους. Η άποψή τους ήταν πως «η
τάξη[ως προς το ποιος νομιμοποιείται να ασκεί το βελονισμό με ασφάλεια] είναι ζήτημα της
πολιτείας, δεν μπορούμε εμείς να προστατεύσουμε τους ασθενείς». Στρατηγικές υποστήριξης
των απόψεών τους καθώς και ταυτόχρονα μέθοδοι προσέλκυσης του ευρύτερου καταναλωτικού
κοινού αποτέλεσαν αποκλειστικά οι εκδόσεις βιβλίων, οι δημοσιεύσεις άρθρων σε περιοδικά και
εφημερίδες εναλλακτικής ιατρικής, η επιλεκτική συμμετοχή τους σε εκπομπές της τηλεόρασης
και του ραδιοφώνου, σεμινάρια, διαλέξεις, ημερίδες, διημερίδες, συνέδρια σε συνεργασία με
εντόπιες και διεθνείς ιατρικές εταιρίες.

68
 Στην πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, η αμφισημία που χαρακτηρίζει τις αντιλήψεις του
χώρου των επαγγελματιών υγείας στο ελληνικό συμφραζόμενο ως προς το αν ο βελονισμός
αποτελεί μια θεραπευτική πράξη η οποία μπορεί να μεταφραστεί σύμφωνα με τις συμβάσεις της
ιατρικής μεθοδολογίας και να ενσωματωθεί στις υπάρχουσες θεραπευτικές επιλογές των γιατρών
ή συνθέτει ένα πλήρες ιατρικό σύστημα μιας επιστημολογίας ακατανόητης από τον ορθολογικά
εκπαιδευμένο δυτικό γιατρό, αποτελεί το βασικό διακύβευμα γύρω από το οποίο οργανώνονται
εκ νέου στρατηγικές οικειοποίησης της κινέζικης ιατρικής. Τρεις σχολές πλέον που
απευθύνονται σε μη γιατρούς διδάσκουν βελονισμό, με ώρες εκπαίδευσης που ανταποκρίνονται
στις προτάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ως ένα στρατηγικό βήμα που αφορά στην
επικείμενη κανονικοποίηση της θεραπευτικής τεχνικής στο ευρωπαϊκό πλαίσιο.
Σε αυτή την ιστορική στιγμή τα αντιπαρατιθέμενα μέρη τα οποία διεκδικούν
επαγγελματική νομιμοποίηση στην χρήση της τεχνικής του βελονισμού, συνθέτουν μια
ετερογενή κοινότητα, αποτελούμενη από ακαδημαϊκά εκπαιδευμένους γιατρούς, Έλληνες και μη,
Κινέζους βελονιστές απόφοιτους σχολών της μετα-μαοϊκής εκδοχής της κινέζικης ιατρικής,
εμπειρικά εκπαιδευμένους Ασιάτες, επαγγελματίες παραϊατρικών επαγγελμάτων και απόφοιτους
ιδιωτικών σχολών εναλλακτικών, θεραπευτικών τεχνικών. Η νομιμοποιητική επιχειρηματολογία
γύρω από την οποία συσπειρώνεται η κάθε ομάδα αντλείται από το πολιτισμικό πεδίο και
εξυφαίνεται παραδειγματικά στο λόγο της κάθε μίας από τις δύο κύριες θεωρητικές τάσεις, την
νευρωνική και την παραδοσιακή, όπου η έννοια της «παράδοσης», η οποία θα συζητηθεί στο
τρίτο κεφάλαιο, αποτελεί κεντρική συνιστώσα και νοείται από την κάθε τάση με εντελώς
διαφορετικό περιεχόμενο.

2.0 Ο βελονισμός του «Τσελεμεντέ»

Ίσως, η πιο χαρακτηριστική αντιπαράθεση επιχειρημάτων μεταξύ γιατρών και μη
γιατρών ως προς το ποιος έχει το δικαίωμα στο δυτικό, πολιτισμικό πλαίσιο να ασκεί νόμιμα το
βελονισμό, φιλοξενήθηκε μέσα από τις σελίδες μιας εφημερίδας με θεματολογία μη συμβατικές
θεραπευτικές προσεγγίσεις. Κατά την ανταλλαγή αυτής της δημόσιας αλληλογραφίας 32, γιατροί
και μη γιατροί, δια των εκπροσώπων τους, επιχειρούν επιχειρηματολογώντας να αιτιολογήσουν
τα προς πρόταση τυποποιημένα κριτήρια που αφορούν κυρίως στην εκπαίδευση των Ελλήνων
βελονιστών, ως ένα ακόμη στρατηγικό βήμα κατά τη διαδικασία της επαγγελματικής

32
Η αλληλογραφία έλαβε χώρα στα τεύχη 10,11 και 12 του περιοδικού Holistic Life το 2005-6.

69
κατοχύρωσης του βελονισμού. Ταυτόχρονα, εκπροσωπούν αποκλίνουσες θέσεις για το ποια θα
πρέπει να είναι τα χαρακτηριστικά του επαγγελματία βελονιστή.
Ο διάλογος εκκινεί μέσω της επιστολής ενός Έλληνα, μη γιατρού-βελονιστή ο οποίος
εργάζεται, όπως αναφέρει, στην Αγγλία. Αφορμή για την έναρξη του συγκεκριμένου διαλόγου
αποτέλεσε, κατά τον γράφοντα, ένα άρθρο σε προηγούμενο τεύχος, όπου γιατρός-
ομοιοπαθητικός επιχειρεί να υποστηρίξει ότι οι καλύτεροι ομοιοπαθητικοί είναι οι γιατροί χωρίς
να προβάλλει περεταίρω επιχειρήματα. Στρεφόμενος στο ζήτημα του βελονισμού που τον
αφορά, αναφέρει:

Εάν οι μη γιατροί-ομοιοπαθητικοί έχουν μια φορά πρόβλημα να εξασκήσουν το

επάγγελμά τους στην Ελλάδα χωρίς να κατηγορηθούν για αντιποίηση επαγγέλματος, οι
βελονιστές μη γιατροί έχουν πολλαπλάσιες. Όπως γνωρίζετε, το ιατρικό κατεστημένο
κατάφερε πολύ νωρίς να ποινικοποιήσει κάθε απόπειρα εξάσκησης του βελονισμού.

Επικαλείται τις δύο αποφάσεις του υπουργείου Υγείας που έχουν προαναφερθεί
χαρακτηρίζοντάς τες παρωχημένες καθώς από την πρώτη έχουν περάσει 25 χρόνια και είχαν
παρθεί όταν τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Συνεχίζοντας δηλώνει πως τώρα το πλαίσιο τόσο
στις ΗΠΑ όσο και στην Αγγλία έχει αλλάξει και ο βελονισμός ασκείται εκτός των γιατρών και
από φυσικοθεραπευτές όπως και μη γιατρούς-βελονιστές, ακόμη και σε νοσοκομεία. Στην
Αγγλία η «Βρετανική Εταιρία Βελονισμού» (παραδοσιακού), η «Ιατρική Εταιρία Βελονισμού»
και ο «Σύλλογος Φυσικοθεραπευτών Βελονιστών» έχουν καταθέσει προτάσεις στο υπουργείο
Υγείας για την προστασία του επαγγέλματος και την κρατική αναγνώριση σε επίπεδο ισότιμο με
αυτό των γιατρών. Ο βελονισμός και η παραδοσιακή κινέζικη ιατρική αποτελούν αυτόνομο
πτυχίο σε πανεπιστήμια που θεωρούνται από τα πιο δύσκολα στη χώρα. Αναφέρει ότι στις ΗΠΑ,
μετά από εξετάσεις κρατικού επιπέδου χορηγείται άδεια ασκήσεως επαγγέλματος βελονιστή και
σε μη γιατρούς.
Αναφερόμενος στις προτάσεις του Π.Ο.Υ., που κάνει λόγο για χιλιάδες ώρες θεωρίας και
πρακτικής, στηλιτεύει τις 300 ώρες εκπαίδευσης των Ελλήνων γιατρών στο βελονισμό
χαρακτηρίζοντάς τους «ανθρώπους που εφαρμόζουν – οι περισσότεροι από αυτούς – το
βελονισμό του Τσελεμεντέ». Στρέφεται εναντίον γιατρών οι οποίοι πηγαίνουν στην Αγγλία για

70
σεμινάρια εκπαίδευσης του σαββατοκύριακου μόνο για σημεία Trigger33 ή αυτούς που στην
Ελλάδα εκπαιδεύονται σε σεμινάρια των δύο σαββατοκύριακων στην κινέζικη φαρμακολογία
και στα βότανα, κορυφώνοντας στο:

Με άλλα λόγια, αν κάποιος έχει την ιατρική ειδικότητα στην Ελλάδα, μπορεί να
εξασκήσει οποιαδήποτε θεραπευτική μέθοδο, ανεξάρτητα αν είναι επαρκώς
εκπαιδευμένος ή όχι. Στο Ηνωμένο Βασίλειο είμαι ένας γνωστός και καταξιωμένος
επαγγελματίας, με σειρά ακαδημαϊκών και επαγγελματικών τίτλων, με μετεκπαίδευση
δύο φορές στην Κίνα, εργαζόμενος σαν επιμελητής σε κλινική βρετανικού
Πανεπιστήμιου και σαν βελονιστής σε νοσοκομείο του Εθνικού Συστήματος Υγείας, εάν
όμως αύριο γυρίσω στην Ελλάδα κινδυνεύω να διωχθώ ποινικά ως κοινός απατεώνας…
από ανθρώπους που έχουν καταφέρει να οχυρώσουν νομικά αυτό που κάνουν όχι για τη
διαφύλαξη της υγείας των ασθενών (όπως οι ίδιοι με υποκρισία διακηρύσσουν) αλλά για
τη διαφύλαξη των οικονομικών τους συμφερόντων και το μονοπωλιακό έλεγχο του
επαγγέλματος.

Ο «άκομψος» – όπως αναφέρεται στην επόμενη επιστολή – χαρακτηρισμός των γιατρών ως

«βελονιστών του Τσελεμεντέ», εμπνέεται κυρίως από τη μάθηση και χρήση της πεπατημένης
οδού των βελονιστικών πρωτοκόλλων, δηλαδή των τυποποιημένων βελονιστικών σημείων που
προτείνονται στους γιατρούς για την αντιμετώπιση μιας ορισμένης δυσλειτουργίας ώστε να
υπάρξει επιτυχής θεραπεία. Μεταφορικά, κατά τον ίδιο τρόπο, οι συνταγές του διάσημου
μάγειρα Τσελεμεντέ αποτέλεσαν τις «10 εντολές» της μαγειρικής για τις Ελληνίδες νοικοκυρές,
μη επιτρέποντας την παραμικρή απόκλιση ώστε να πετύχει το φαγητό. Η αναγωγική προσέγγιση
του βελονισμού και ο περιορισμός του σε πρωτόκολλα που έχουν αποδειχθεί μόνο μέσα από
στατιστικές μελέτες, θεωρείται, σ’ αυτή την οπτική, ότι στερεί την πρακτική από την
«έμπνευση» που χαρακτηρίζει θεωρητικά την «ολιστική» προσέγγιση του ασθενή και
αντιμετωπίζεται με ειρωνεία.
Η επιστολή κλείνοντας, προτρέπει τους γιατρούς-βελονιστές να θυμηθούν ότι ορισμένοι
από αυτούς διδάχτηκαν το βελονισμό από παραδοσιακούς, μη γιατρούς-βελονιστές ενώ στις
παροντικές ιστοσελίδες τους διαφημίζουν σεμινάρια και μαθήματα από μη γιατρούς-βελονιστές
της Κίνας. Ως προς αυτό το ζήτημα η θέση των γιατρών ήταν η εξής:

33
Πρόκειται για σημεία υπερευαισθησίας των σκελετικών μυών τα οποία ανιχνεύονται δια μέσω της ψηλάφησης
όζων και συνδέονται με πόνο. Η θεραπεία με βελονισμό ή μασάζ μειώνει την ένταση του μυ, αποκαθιστά τη
λειτουργία του και ανακουφίζει από τον πόνο.

71
 Τρεις δεκαετίες πριν ήταν 10 βελονιστές στην Ελλάδα και όποιος ερχόταν και έλεγε ότι
ήταν κάτι, επειδή ήθελαν όλοι αυτοί να μάθουν και είχαν πολύ μικρό περιθώριο,
πιανόντουσαν από τα μαλλιά και του έλεγαν, έλα να μας δείξεις… γι’ αυτό και οι
περισσότεροι από αυτούς έγιναν καθηγητές, διδάσκανε σε όλη την Ευρώπη και μάλιστα
υπήρχε και ηθικό δίλημμα γιατί οι πρώτοι που δίδαξαν βελονισμό στην Ευρώπη και
έγραψαν και βιβλία δεν ήταν γιατροί. Τότε δεν ήταν ιατρικό θέμα ο βελονισμός. Ενώ οι
μη γιατροί δίδαξαν γιατρούς, όταν φτιάχτηκαν οι ιατρικές εταιρίες αυτοί έμειναν έξω και
το ηθικό δίλημμα ήταν ότι διώχνεις τον καθηγητή σου. Αυτό απασχολούσε την πρώτη
γενιά όχι τη δική μου, εγώ διδάχτηκα από γιατρούς. Κακώς τους πέταξαν βέβαια, θα
μπορούσαν να τους κάνουν επίτιμα μέλη.(συνέντευξη γιατρού-βελονιστή)

3.0 Πού μπορώ να σπουδάσω «μη γιατρός»;

Η απαντητική επιστολή στο επόμενο τεύχος δίνεται από τον διευθυντή του κέντρου
εκπαίδευσης των γιατρών στο βελονισμό, με κίνητρο, όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται μόνο
το «να μη θεωρηθεί πως αποφεύγω την παράθεση σκέψεων ή ιδεών [καθώς] δεν αισθάνομαι ότι
πρέπει να αντιπαρατεθώ με κανέναν, ούτε ότι πρέπει να διαφυλάξω το κύρος της επιστήμης μου
(της Ιατρικής και του Βελονισμού), η οποία θεωρώ ότι δεν διακυβεύεται». Ακολουθεί μία
επιγραμματική, ιστορική αναδρομή του τεράστιου όγκου γνώσης που διαχειρίστηκε η ιατρική
ώστε να καταλήξει στην ίδρυση των πρώτων πανεπιστημίων από όπου έκτοτε:

…η ιατρική γνώση δεν μεταβιβάζεται έκτοτε από πατέρα σε υιό, ούτε κληροδοτείται από
μάγους ή σαμάνους, αλλά διδάσκεται, με προγράμματα σπουδών που όσο εξελίσσεται η
γνώση τόσο πολυπλοκότερα γίνονται. Δεν ασκείται από κληρικούς ή κουρείς-
χειρούργους… ακόμα και ένα μικρό κομμάτι της ιατρικής αν θελήσει κάποιος να
κατακτήσει, απαιτούνται σύνολο 12 χρόνια συν τη μετεκπαίδευση που απαιτείται για την
απόκτηση κάποιας υποειδικότητας (π.χ. υπέρηχο ο καρδιολόγος, βελονισμό ο φυσίατρος
ή ο αναισθησιολόγος κλπ). Το να ερωτά κάποιος αν οι γιατροί πρέπει να μελετήσουν, να
αναπτύξουν, να εξερευνήσουν ή να εφαρμόσουν το βελονισμό, είναι σαν να ρωτά αν
πρέπει να καλέσουμε μηχανικό για να κατασκευάσει μια γέφυρα… [το] αν ο βελονισμός
είναι αποτελεσματικός, πόσο αποτελεσματικός είναι και σε ποια νοσήματα μπορεί να
εφαρμοστεί ικανοποιητικά και με ασφάλεια, πολλοί επιστήμονες ασχολήθηκαν [και]
όταν τελικά αποδείχθηκε ότι πράγματι ο βελονισμός μπορεί να αποτελέσει αξιόπιστη
λύση σε κάποια (όχι σε όλα) από τα προβλήματα υγείας… τότε καταβλήθηκε
προσπάθεια να ενσωματωθεί..[δηλαδή] χρειάστηκαν 40 χρόνια για να γίνει μέρος της
επικρατούσας κουλτούρας ή φιλοσοφίας..

Τονίζεται, σ’ αυτή την αναφορά, η νομιμότητα της βιοϊατρικής πρακτικής σύμφωνα με τα

αξιόπιστα εκπαιδευτικά κριτήρια, τα οποία συμμορφώνονται στους, εκ του κράτους,
παραδεδομένους κανόνες, σε κάθε δυτικό κοινωνικό πλαίσιο, εις βάρος των προηγούμενων
γενεαλογικών συστημάτων μετάδοσης της γνώσης. Σ’ αυτή την επιχειρηματολογία,

72
περιορίζονται και θέτονται εκτός νομιμότητας και όσοι Ασιάτες βελονιστές δεν έχουν λάβει
ακαδημαϊκή, σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα εκπαίδευση. Η επίκληση της επικρατούσας
κουλτούρας αποτελεί ευθεία αναφορά στο γεγονός του ότι η συσχετική με την επαγγελματική
ομάδα των γιατρών ισχύς στο θεραπευτικό πεδίο, καθίσταται αδιαχώριστη από τους τρόπους,
μέσω των οποίων αξιολογείται η γνώση σε ένα δεδομένο πολιτισμικό σύστημα (Barnes 2003).
Τα τρία σημεία που επικεντρώνεται στη συνέχεια η επιστολή, λειτουργούν
υποστηρικτικά του αποκλεισμού μη γιατρών από την πρακτική του βελονισμού. Το πρώτο
αφορά στην εκπαίδευση όπου θίγεται το ζήτημα της μορφωτικής ομοιογένειας του ακροατηρίου,
της αδιαμφισβήτητα υψηλότερης κατάρτισης των γιατρών σε σχέση με οποιαδήποτε άλλη
επαγγελματική ομάδα που απασχολείται στο χώρο της υγείας καθώς χαρακτηρίζεται από την
δεδομένη κατανόηση και χρήση μιας δυσχερούς ορολογίας. Αναφέρεται ότι γιατροί και μη
γιατροί δεν είναι δυνατόν να εκπαιδευτούν στο ίδιο πλαίσιο εφόσον πολλά σημεία της νέας
γνώσης για τους μη γιατρούς αποτελούν επανάληψη γνώσεων για τους γιατρούς. Η επισήμανση
είναι εξαιρετικά έγκυρη καθώς η νευρωνική θεωρία μέσω της οποίας κατανοούν οι γιατροί την
πρακτική του βελονισμού απαιτεί την χρήση της ιατρικής ορολογίας, του ιδιαίτερου γλωσσικού
κώδικα που χειρίζεται κατ’ αποκλειστικότητα η συγκεκριμένη επαγγελματική ομάδα.
Ταυτόχρονα αποτελεί γεγονός επίσης, πως κάθε ομάδα μη γιατρών, σε οποιοδήποτε πλαίσιο και
αν εκπαιδεύεται, δεν δύναται να αγνοήσει το επιστημονικό περίβλημα που ενδύεται ο
βελονισμός και καλείται οπωσδήποτε να παρακολουθήσει μαθήματα ανατομίας και
φυσιολογίας, υποτασσόμενη στην πολιτισμική νομιμοποίηση της δυτικής, ιατρικής επιστήμης.
Ωστόσο στην επιστολή αναφέρονται υποστηρικτικά σημεία από τον οδηγό του
Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, που στηρίζουν την εκπαιδευτική επιλογή της ιατρικής εταιρίας
βελονισμού, ως προς τις ώρες εκπαίδευσης των γιατρών, τα οποία μάλλον δεν χαρακτηρίζονται
από απόλυτη σαφήνεια. Αποφεύγεται να αναφερθούν διεξοδικά οι όροι τόσο της εκπαίδευσης,
όσο και της εφαρμογής του βελονισμού από τους γιατρούς. Λέγεται πως προτείνονται 300 ώρες
εκπαίδευσης για τους γιατρούς και 2000 ώρες εκπαίδευσης για τους μη γιατρούς, ενώ ο Π.Ο.Υ.
συστήνει την εφαρμογή του βελονισμού από μη γιατρούς υπό την επίβλεψη γιατρού. Ως προς
τον δεύτερο ισχυρισμό, στις ακριβείς προτάσεις του Π.Ο.Υ. και ως προς το ζήτημα της
επίβλεψης, προτείνεται μεν η επίβλεψη αλλά, όπως αναφέρεται, για ένα αρχικό μόνο διάστημα,
χωρίς να καθορίζεται ποιο ακριβώς θα πρέπει να είναι αυτό ( W.H.O. 1996:7).

73
Ως προς την εφαρμογή του βελονισμού, στην επιστολή αναγνωρίζονται οι διαμάχες που
λαμβάνουν χώρα στις επιμέρους ευρωπαϊκές χώρες, αλλά επισημαίνεται πως ανεξάρτητα από τις
συζητήσεις, στο ελληνικό πλαίσιο, εφόσον ο βελονισμός έχει χαρακτηριστεί ως ιατρική πράξη,
δεν μπορεί να ασκηθεί νόμιμα από τους εκάστοτε πρακτικούς θεραπευτές οι οποίοι εν τέλει
απαξιώνουν τον βελονισμό καθώς έχουν ελλιπή προσόντα. Η επίκληση της υπουργικής
απόφασης, ακόμη και αν αυτή είχε ληφθεί πριν 25 χρόνια και δεν έχει επιπροσθέτως την ισχύ
νόμου, εκφράζει την αμοιβαία σχέση και την προνομιακή επικοινωνία της επαγγελματικής τάξης
των γιατρών με τον κρατικό μηχανισμό που εν τέλει αποφασίζει για τους όρους της τελικής
νομιμοποίησης, ανάμεσα στα άλλα και κάθε επαγγελματικής πρακτικής. Εμμέσως επιβεβαιώνει
τον ισχυρισμό της προηγούμενης επιστολής για τη χρήση της ισχύος της επαγγελματικής ομάδας
των γιατρών. Ωστόσο, αν και η κρατική υποστήριξη δια των αποφάσεων του υπουργείου Υγείας
θεωρείται σημαντική επίτευξη της επαγγελματικής ομάδας των γιατρών μέσα στα πλαίσια του
κρατικού μηχανισμού, διασφαλίζοντας ως ένα βαθμό τον έλεγχο στο ζήτημα του βελονισμού δια
μέσου της αρμοδιότητας που τους αναγνωρίζεται, εν τέλει αρνείται την εναπόθεση της
κανονικοποίησης του βελονισμού στους γιατρούς. Υπεύθυνος της εκπαίδευσης των γιατρών είχε
τονίσει σε προηγούμενο χρόνο:

Το νομικό πλαίσιο ποικίλλει από χώρα σε χώρα, στη Γερμανία αναγνωρίζεται πλήρως ο
θεσμός της ιατροσοφικής ιατρικής, ο θεσμός του πρακτικού θεραπευτή. Περνούν από
εξετάσεις για κάθε αντικείμενο, για το βελονισμό περνούν 2500 ώρες εκπαίδευσης και
μετεκπαιδεύονται συγκεκριμένες ώρες κάθε χρόνο. Στην Ελλάδα, σ’ αυτό το μπακάλικο,
δεν υπάρχει κάτι τέτοιο, εδώ ο οποιοσδήποτε μπορεί να βάλει μια ταμπέλα, δεν υπάρχει
τέτοιο πλαίσιο. Αν το κράτος μας έδινε τη δυνατότητα, θα το φτιάχναμε, οι γιατροί
εκπαιδεύονται 300 ώρες, οι μη γιατροί 3000 ώρες θα μάθαιναν ανατομία, φυσιολογία,
βιοχημεία, νευρολογία, αποστείρωση, θα έδιναν εξετάσεις, θα έπαιρναν άδεια ασκήσεως
επαγγέλματος και θα κατοχυρώναμε τους ασθενείς κατ’ αρχήν και κατά δεύτερο και
αυτούς που σπουδάζουν. Επειδή όμως κάτι τέτοιο δεν υπάρχει εμείς πρέπει να είμαστε
βασιλικότεροι του βασιλέως, να είμαστε αυστηροί και αυτό το εκφράζουμε με το
καταστατικό γιατί δεν ξέρουμε ποιο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης των μη γιατρών στο
βελονισμό, ούτε μπορούμε να ελέγξουμε χαρτιά από άλλες χώρες, π.χ. του Βιετνάμ.
Τουλάχιστον ξέρω ότι ο γιατρός έχει περάσει 6 χρόνια εκπαίδευσης και μπορώ να χτίσω,
ο μη γιατρός σημαίνει ότι μπορεί να ασχολείται με τα κομπιούτερ, να έχει βγάλει το
δημοτικό ή το γυμνάσιο, να έχει τελειώσει Πάντειο και να είναι άνεργος, τι θα διδάξεις
σ’ αυτούς;

74
 Ανεξαρτήτως της απουσίας μιας τελικής θεσμικής κανονικοποίησης του βελονισμού στο
ελληνικό πλαίσιο και ερήμην των συζητήσεων που λαμβάνουν χώρα σε ευρωπαϊκό επίπεδο,
όπου οι όροι της επαγγελματικής νομιμοποίησης του βελονισμού για κάθε επιμέρους
ενδιαφερόμενη ομάδα βρίσκονται ακόμη υπό διαπραγμάτευση, τονίζεται η εκ της υπουργικής
απόφασης νομιμότητα των γιατρών να ασκούν το βελονισμό.
Η μετεκπαίδευση είναι το τρίτο ζήτημα που θίγεται. Η δια βίου εκπαίδευση είναι θέμα
κυρίαρχο στην επαγγελματική ζωή των γιατρών καθώς όπως αναφέρεται κάθε 5 χρόνια τα
βιβλία τους θεωρούνται ξεπερασμένα και η γνώση τους χαρακτηρίζεται από διαρκή ανανέωση.
Όπως μου είχε πει χαρακτηριστικά ο εκπαιδευτής της νευρωνικής θεωρίας, συγκρίνοντας την
δική του συμβολή στο ζήτημα του βελονισμού σε σχέση με τους εκπαιδευτές της παραδοσιακής
θεώρησης στα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών, «ο…[ανέφερε το όνομα] θα δώσει τις ίδιες
σημειώσεις και στο γιο του [για να διδάξει τον βελονισμό μέσα από την παραδοσιακή θεωρία,]
εγώ πρέπει να διαβάζω, να ενημερώνομαι συνέχεια και να προσθέτω στην ύλη μου κάθε τι νέο
υπάρχει στην έρευνα για το βελονισμό».
Στην επιστολή θίγεται επιπροσθέτως το ότι, ο βελονισμός δεν αποτελεί για τον Έλληνα γιατρό
την μοναδική θεραπευτική πρακτική που θα προταθεί και θα εφαρμοστεί στον ασθενή αλλά μία
από τις ποικίλες που υπάρχουν στην γνωστική φαρέτρα του και η οποία θα ακολουθηθεί μόνο αν
αποτελεί την πιο ενδεδειγμένη λύση για την προκείμενη δυσλειτουργία. Οι γιατροί μέσω της
νευρωνικής θεωρίας, έχουν απλουστεύσει και περιορίσει τις αξιώσεις της τεχνικής,
επιχειρηματολογώντας για το ότι ο βελονισμός δεν αποτελεί πανάκεια, όπως αρχικά είχε
υποτεθεί και δεν ανταγωνίζεται σημαντικά το βιοϊατρικό μοντέλο το οποίο οι γιατροί είναι οι
πλέον αρμόδιοι να αξιολογήσουν, να εξηγήσουν και να επιτηρήσουν.
Εν συνεχεία στηλιτεύεται η ταύτιση των Ελλήνων, μη γιατρών-βελονιστών με τους
«ξυπόλυτους γιατρούς» της πρώτης μαοϊκής περιόδου δια μέσου μιας περιρρέουσας και
ανακριβούς μυθολογίας που περιφέρεται στο ελληνικό πλαίσιο, ή με τους κινέζους βελονιστές
οι οποίοι αντιμετωπίζονται στην επιστολή ως γιατροί, εφόσον έχουν σπουδές που καλύπτουν τα
4-6 χρόνια. Για τους «ξυπόλυτους γιατρούς» και το ιστορικό πλαίσιο της δράσης τους γιατρός-
βελονιστής είχε αναφέρει:

Η ιστορία είναι η εξής: Μιλάμε για χώρες της Άπω Ανατολής, Κίνα, Βιετνάμ οι οποίες
έχουν μικρό βαθμό ανάπτυξης και οι τεχνολογικά προηγμένες τεχνικές φτάνουν αργά και
για λίγους, δηλαδή για να κάνεις αξονική, μαγνητική τομογραφία στην Κίνα πρέπει να

75
 είσαι από κάτι και πάνω, εξάλλου αν ήταν αλλιώς θα έριχναν την παγκόσμια οικονομία
έξω, 1.200.000.000 τομογραφίες, τελείωσε το σύστημα. Κάπου λοιπόν στη 10ετία του
1950, με τις περίεργες αντιπαραθέσεις, αυτοί κατάλαβαν ότι έπρεπε να παράσχουν σ’
αυτό τον πληθυσμό, κάποιου είδους πρωτοβάθμιας περίθαλψης, σε κάθε χωριό, όσο
μακριά και να’ ναι, στο Πεκίνο βρίσκεις, αλλά σε κάποια χωριά στην Κίνα δεν υπήρχε
ποτέ γιατρός. Κάνανε λοιπόν το εξής, πήρανε και φτιάξανε ένα σώμα, των barefoot
doctors, των ξυπόλυτων γιατρών, πήρανε λοιπόν κάποιους οι οποίοι είχαν τελειώσει
γυμνάσιο και τους κάνανε εντατικά και ολιγόμηνα μαθήματα ιατρικής, λίγο βελονισμό,
λίγα βότανα, λίγες πρώτες βοήθειες και τους ξαμολήσανε στα χωριά της Κίνας. Κάποιοι
από αυτούς έγιναν καλοί, είχαν τη δυνατότητα, ήταν θεραπευτικές φυσιογνωμίες και
έγιναν καλοί. Κάποιοι απ’ αυτούς επίσης, μετά από 20-25 χρόνια, βρεθήκαν στην
Ευρώπη και πλάσαραν τον εαυτό τους σαν ειδικό στο βελονισμό.

Στον ελληνικό χώρο, ήδη από την δεκαετία του 1970, δύο ήταν οι κυρίαρχες εικόνες με
τις οποίες ταυτιζόταν η Κίνα. Στον αριστερό πολιτικά χώρο, η Κίνα του Μάο, ενώ σ’ αυτόν της
«νέας εποχής», η Κίνα της «εσωτερικής σοφίας», του ταοϊσμού και των πολεμικών τεχνών. Οι
Κινέζοι, ως απόγονοι του Λάο Τσε, θεωρείται πως κρατούν πνευματικά μυστικά που είναι ικανά
να εξευγενίσουν την κοινωνική τάξη πραγμάτων. Πολλοί από τους Έλληνες θεραπευτές
πράγματι ταυτίζουν τον ρόλο τους με αυτόν των ξυπόλυτων γιατρών της μαοϊκής περιόδου,
καθώς και εκείνοι δεν ήταν γιατροί. Η ρομαντική αυτή διάθεση στο κοινό της «νέας εποχής» το
οποίο συμπεριλαμβάνει και τους περισσότερους μη γιατρούς-βελονιστές, χαρακτηρίζει επίσης
την προσέγγισή τους απέναντι σε δασκάλους που προέρχονται από το Θιβέτ, την Ινδία και τη
Λατινική Αμερική. Ωστόσο αποτελεί γεγονός πως οι πρώτοι Έλληνες, γιατροί και μη, οι οποίοι
σπούδασαν βελονισμό στην Κίνα, τον γνώρισαν μέσα από την επιστημονική, με τη μαρξιστική34
έννοια του όρου, μαοϊκή, ορθολογική εκδοχή του. Εν τέλει επισημαίνεται στην επιστολή:

…γιατρός είναι αυτός που ασχολείται με την ιατρική επιστήμη. Πώς ορίζεται ο μη
γιατρός; Ποιο μπορεί να είναι το μορφωτικό του επίπεδο; Πόσο ανομοιογενές σύνολο
μπορεί να είναι μια «μη ιατρική εταιρία βελονισμού» (πού μπορώ να σπουδάσω «μη
γιατρός»; Πρέπει να έχω τελειώσει δημοτικό, γυμνάσιο, λύκειο ή …τίποτα;). Στην Κίνα
ο παραδοσιακός γιατρός είναι γιατρός, έχει συγκεκριμένες σπουδές, ελέγχεται από
συγκεκριμένο υπουργείο και τέλος επιβλέπεται συνήθως από ιατρό της κλασικής
ιατρικής όταν αυτός υπηρετεί νοσοκομειακά ιδρύματα. Στη Δύση, ποια είναι η αστική
34
Για το Μαρξισμό, η επιστήμη αποτελεί μια διαλεκτική διαδικασία με την έννοια του ότι οι μέθοδοι και το
εννοιολογικό της πλαίσιο, όπως και οι θεωρίες της, σχηματοποιούνται στο χρόνο μέσα από μια αμοιβαιότητα ενώ
ταυτόχρονα αλληλεπιδρούν δυναμικά και με τον υλικό κόσμο, επιτρέποντας προοδευτικά την ανάδυση
ακριβέστερων περιγραφών της πραγματικότητας. Η παρατήρηση προηγείται της υπόθεσης. Επιπλέον, η εμπειρική,
επιστημονική έρευνα αποκαλύπτει ένα κόσμο δυναμικών και αλληλεξαρτώμενων διαδικασιών οι οποίες συχνά
εμπεριέχουν στοιχεία που όχι μόνο αλληλεπιδρούν αλλά επίσης συγκρούονται, δίνοντας στο σύστημα μια τάση για
περαιτέρω ανάπτυξη η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ακραίες αλλαγές (Gasper 1998:2).

76
 και ποινική ευθύνη που έχει ο οποιοσδήποτε αποφασίσει μόνος του να ασχοληθεί με την
υγεία;

Κλείνοντας αναφέρεται στους δασκάλους, μη γιατρούς, του βελονισμού μέσω των οποίων
εκπαιδεύτηκε και εκείνος, χαρακτηρίζοντάς τους ως ορισμένους από τους σημαντικότερους
ιατρούς παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής του κόσμου, χαρισματικούς, με εξαιρετικές
ικανότητες και πλατιά μόρφωση που επιβλήθηκαν στην επιστήμη με το ήθος, τη γνώση και την
προσήλωσή τους σε θεσμούς, κανόνες και αρχές. Δεν θα ήταν δυνατόν να αρνηθεί, όπως
αναφέρει, πως η γνώση κάποιων από τους πρώτους Ασιάτες δασκάλους των Ελλήνων γιατρών,
προερχόταν από προπολεμικά συστήματα γνώσης – γενεαλογική, κληρονομική γνώση ή
προσωπική μαθητεία – κυρίαρχα στην Κίνα και σε άλλες ασιατικές χώρες που τύγχαναν της
επιρροής της. Στην επιστολή, σε μία τελική κίνηση «ματ»», παραδέχεται πως η ιατρική δεν είναι
ο μόνος φωτεινός δρόμος για τη γνώση, είναι ωστόσο ο μόνος δρόμος για την εφαρμοσμένη
κλινική πρακτική, επισφραγίζοντας το αποκλειστικό δικαίωμα των γιατρών ως προς την άσκηση
του βελονισμού. Σε προσωπική συνέντευξη ο ίδιος γιατρός είχε αναφέρει τα εξής:

Το χύμα, το στο περίπου, να δούμε και τα ζώδια, να δούμε και τον αέρα από πού φυσάει
σήμερα, αυτό ήταν όταν η Αθήνα είχε 700.000 κόσμο, 1.000.000 κόσμο, όταν ήμαστε σε
ένα χωριό όπου ο ένας θα βοηθήσει τον άλλο και τέλος πάντων όλα είναι τέτοια. Όταν
είσαι σε ένα χώρο με 6.000.000 ανθρώπους οι οποίοι τρέχουνε σαν άλαλοι με μια
ακτινογραφία κάτω από τη μασχάλη στη Βασιλίσσης Σοφίας κάθε βράδυ, αυτούς
κάποιος πρέπει να τους προστατεύσει, να τους διαφυλάξει, αν θέλεις να μπορείς να ζεις
στο σήμερα.

4.0 Η «ευνουχισμός» του βελονισμού στο βιοϊατρικό μοντέλο

Η ανταπάντηση, στην συνέχεια της αλληλογραφίας, εκ μέρους του πρώτου συζητητή,
επικεντρώνεται στις πολιτικές παραμέτρους της χρήσης του όρου «ιατρικός βελονισμός». Η
πρώτη παράμετρος, παρουσιαζόμενη ως επιστημονική οπότε και ουδέτερη, αναφέρεται στην
εφαρμογή βιολογικών και νευροφυσιολογικών αρχών ως προς την κατανόηση του βελονισμού
από τους γιατρούς. Επισημαίνεται πως οι νευροφυσιολογικές θεωρίες πρόσφεραν μία επιπλέον
διάσταση στο βελονισμό διαφοροποιώντας ταυτόχρονα την ιατρική προσέγγιση από την
παραδοσιακή, ολιστική προσέγγιση του βελονισμού την οποία ωστόσο, ποτέ δεν
αντικατέστησαν:

77
 Το να θεωρηθεί κανείς βελονιστής δεν αρκεί μόνο η εκπαίδευσή του στην εισδοχή των
βελόνων στο ανθρώπινο σώμα. Αυτό που διαφοροποιεί τον παραδοσιακό βελονιστή είναι
οι γνώσεις του στην παραδοσιακή διάγνωση και στην επιλογή των κατάλληλων σημείων,
για τον συγκεκριμένο άνθρωπο με τη συγκεκριμένη ιδιοσυγκρασία…. Μια μόνο
βιοϊατρική προσέγγιση και η χρησιμοποίηση των ίδιων βελονιστικών σημείων για όλους
τους ανθρώπους με τα ίδια συμπτώματα, αυτό δεν είναι ολιστική θεραπεία. Κάτι τέτοιο
είναι ευνουχισμός μιας ολιστικής θεραπευτικής προσέγγισης και ενσωμάτωσής της στο
δυτικό ιατρικό μοντέλο. Δυστυχώς κάποιοι όχι μόνο προσπαθούν να μεταλλάξουν το
βελονισμό, να τον αποκόψουν πλήρως από την παραδοσιακή κινέζικη ιατρική κάνοντάς
τον μια μηχανιστική τεχνική, αλλά ταυτόχρονα θέλουν να πείσουν ή να εξαπατήσουν το
κοινό ότι αυτός είναι ο πραγματικός βελονισμός με ολιστική προσέγγιση.

Ο αποστολέας συμφωνεί με τους ισχυρισμούς που προηγήθηκαν ως προς το ότι θα

πρέπει να υπάρχουν υψηλά πρότυπα στην εκπαίδευση και στην εξάσκηση του βελονισμού, αλλά
διαφωνεί στο ότι αυτά αποτελούν κατ’ ανάγκη προνόμιο μόνο των γιατρών. Μάλιστα τα
δεοντολογικά και επαγγελματικά πρότυπα που αναφέρθηκαν στην προηγούμενη επιστολή,
σχολιάζεται ότι μάλλον αφορούν στη θεωρία για το πόσο υψηλά θα έπρεπε να είναι, παρά στο τι
συμβαίνει στην τρέχουσα πραγματικότητα. Στηλιτεύει την κερδοσκοπία γιατρών που όπως
αναφέρει, έχοντας στο μυαλό του ορισμένα παραδείγματα, πουλούν στους ασθενείς τους ένα
κουτί βελόνες για 50 ευρώ όταν αυτό κοστίζει μόλις πέντε με δέκα, ή άλλους οι οποίοι δεν
χρησιμοποιούν βελόνες μιας χρήσης αλλά χρησιμοποιούν πάντα τις ίδιες βελόνες τις οποίες
δίνουν στον ασθενή μέσα σε δοκιμαστικό σωλήνα. Επιπλέον αναφέρει με περισσότερη ακρίβεια
τις προτάσεις του Π.Ο.Υ. ως προς τις ώρες πλήρους και μερικής εκπαίδευσης των γιατρών και
των μη γιατρών στο βελονισμό από την προηγούμενη επιστολή.
Το ακριβές πλαίσιο όπου έλαβαν χώρα οι προτάσεις αυτές ήταν το εξής: Το 1996 στη
Ραβέννα-Σέρβια της Ιταλίας, ο Π.Ο.Υ. ανέθεσε σε 13 επιφανείς ειδικούς της παγκόσμιας
κοινότητας, που εφαρμόζουν θεραπευτικά το βελονισμό, να συστήσουν έναν οδηγό που αφορά
στα διεθνή κριτήρια εκπαίδευσης και εφαρμογής του βελονισμού, ώστε να χρησιμοποιηθεί
δυνητικά από τις επιμέρους εθνικές κυβερνήσεις για την κανονικοποίηση και εν συνεχεία
νομιμοποίηση των επαγγελματιών. Ήδη από το 1989 ο Π.Ο.Υ. είχε αναθέσει σε επιστημονική
ομάδα να συστήσει την τυποποιημένη διεθνή ονοματοδοσία η οποία είναι έκτοτε σε ισχύ και
αφορά στην πρακτική του βελονισμού, ικανοποιώντας την ανάγκη για μια κοινή γλώσσα ως
προς τη διευκόλυνση της επικοινωνίας κατά την εκπαίδευση, την έρευνα, την κλινική πρακτική
και την ανταλλαγή πληροφοριών. Στο τελικό κείμενο της συνάντησης στη Ραβέννα, ορίστηκαν
οι προϋποθέσεις άσκησης του βελονισμού, τόσο από γιατρούς όσο και από μη γιατρούς.

78
Αναλόγως της κατηγορίας προβλέπεται διαφορετικού τύπου εκπαίδευση. Οι μη γιατροί θα
πρέπει να λάβουν πλήρη εκπαίδευση η οποία απαιτεί 2000 ώρες στην θεωρία και πρακτική του
βελονισμού και 500 ώρες στη σύγχρονη θεωρία της δυτικής ιατρικής. Θα πρέπει να δώσουν
εξετάσεις σε επίσημο φορέα και θα πάρουν το δίπλωμα και την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος
του βελονιστή. Οι γιατροί οι οποίοι επιθυμούν να εκπαιδευτούν για να ασκήσουν το πλήρες
σύστημα του βελονισμού θα πρέπει να παρακολουθήσουν 1500 ώρες στη θεωρία και πρακτική
του βελονισμού και μετά από επίσημες εξετάσεις επίσης, μόνο στην κινεζική θεωρία, να πάρουν
την αντίστοιχη άδεια. Οι γιατροί δε, που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν το βελονισμό μόνο στα
πλαίσια της ειδικότητάς τους, θα πρέπει να παρακολουθήσουν 200 ώρες τουλάχιστον θεωρίας
και πρακτικής του βελονισμού. Για τους υπόλοιπους επαγγελματίες του χώρου της
πρωτοβάθμιας υγείας προβλέπεται περιορισμένη εκπαίδευση, χωρίς να διευκρινίζεται το όριο,
καθώς αναφέρεται ότι διαφέρει αναλόγως του πλαισίου χρήσης του (W.H.O. 1996:6).
Όλες οι κατηγορίες δίνουν οπωσδήποτε εξετάσεις, ρύθμιση που δεν προβλέπεται ωστόσο
κατά την εκπαίδευση των Ελλήνων γιατρών οι οποίοι, συμφώνως των 300 περίπου ωρών τις
οποίες παρακολουθούν, κατατάσσονται στην δεύτερη κατηγορία εκπαιδευόμενων για
περιορισμένη χρήση του βελονισμού, στο πλαίσιο της ειδικότητας τους. Αυτό όμως πρακτικά
δεν υφίσταται στις περισσότερες περιπτώσεις. Ανεξαρτήτου ειδικότητας οι Έλληνες γιατροί-
βελονιστές μπορούν δυνητικά να αναλάβουν οποιαδήποτε περίπτωση εμπίπτει στον κατάλογο
του Π.Ο.Υ. Οι εκπαιδευτές των γιατρών ανέφεραν πως «ελλείψει εκπαιδευτικού πλαισίου στην
Ελλάδα, υιοθετούμε αυτό των άλλων ευρωπαϊκών χωρών…» και αποτελεί γεγονός το ότι μετά
την εκπαίδευση των 300 ωρών, οργανώνονται σε πολύ τακτά χρονικά διαστήματα και από τις
δύο ιατρικές εταιρίες βελονισμού της Αθήνας, ημερίδες για επιμέρους ζητήματα που άπτονται
του βελονισμού και απευθύνονται σε όλους τους μετεκπαιδευμένους γιατρούς, με όχι ωστόσο
και τόσο ικανοποιητική συμμετοχή, όπως οι ίδιοι ανέφεραν, αν ληφθεί υπ’ όψιν ο συνολικός
αριθμός τους. Εκπαιδευτής των γιατρών στο βελονισμό είχε παραδεχθεί παλαιότερα επίσης ότι:

Βέβαια και οι 300 ώρες δεν σημαίνουν από μόνες τους ότι έχεις μάθει τα πάντα. Υπάρχει
και η μετεκπαίδευση, τα σεμινάρια που κάνουμε, τα συνέδρια εδώ και σε όλο τον κόσμο.
Από τους 300 γιατρούς[που έχουν εκπαιδευτεί στο βελονισμό] οι 40 εξακολουθούν
παρακολουθούν ενεργά. Εγώ έχω εκπαιδευτεί 20.000 χιλιάδες ώρες και πάλι θεωρώ τον
εαυτό μου αμόρφωτο, συνεχίζω να συμμετέχω σε συνέδρια, να πηγαίνω στην Κίνα.
Πρέπει να υπάρχει και για τους γιατρούς ένας περιοδικός έλεγχος, τι έκανες μέσα π.χ. σε
5 χρόνια, πού συμμετείχες, έμαθες κάτι καινούργιο ή έχεις μείνει σ’ αυτά που έμαθες

79
 κάποτε στις πρώτες 300 ώρες; Και όλα αυτά γιατί δυστυχώς δεν είμαστε όλοι ίδιοι, δεν
μπορείς ν’ αφήνεις τον καθένα να πράττει με τη συνείδησή του. Όλοι οι επαγγελματίες
θα έπρεπε να περνάν από σεμινάρια.

Στη συνέχεια της παρούσας επιστολής, ο γράφων απαντώντας στην προηγούμενη επιστολή ως
προς το ζήτημα της ποινικής ευθύνης των μη γιατρών-βελονιστών, αναφέρει ότι αυτοί δεν
αποτελούν μια κουστωδία τσαρλατάνων αλλά μέλη των διαφόρων εταιριών και – προφανώς στο
Ηνωμένο Βασίλειο – έχουν την υποχρέωση να είναι ασφαλισμένοι με αστική ευθύνη απέναντι
στους ασθενείς τους, ενώ διοργανώνουν εθνικά και διεθνή συνέδρια και σεμινάρια και εκδίδουν
επιστημονικά περιοδικά. Εν αντιδιαστολή με τα υψηλά κριτήρια τα οποία αναφέρει πως θα
πρέπει να ισχύουν ώστε να γίνει ένας μη γιατρός βελονιστής μέλος στις δικές τους εταιρίες, το
κριτήριο για να γίνει κάποιος γιατρός μέλος της «Διεθνούς Εταιρίας Ιατρικού Βελονισμού» στην
οποία ανήκουν και οι ελληνικές ιατρικές εταιρίες, είναι να έχει πιστοποιητικό εκπαίδευσης στο
βελονισμό, μόλις είκοσι τεσσάρων ωρών.
Ένα τελευταίο σημείο στο οποίο επικεντρώνεται είναι το ότι οι γιατροί επικαλούνται τη
νομοθετική απαγόρευση και προκαλούν όταν ψευδώς αναφέρουν ότι δεν υπάρχουν οι
κατάλληλες υποδομές οι οποίες θα στήριζαν την εκπαίδευση μη γιατρών στο βελονισμό, οι
οποίες δομές, κατά τον γράφοντα, υπάρχουν. Και διερωτάται, πώς είναι δυνατόν, ενώ με τις
επιστολές τους στο υπουργείο Υγείας οι γιατροί να αναφέρουν ως ομάδα προς αποκλεισμό στην
πρακτική του βελονισμού τους φυσικοθεραπευτές, να ισχυρίζονται μέσω της προηγούμενης
επιστολής ότι αυτοί θα μπορούσαν να εκπαιδευτούν, όπως και οι νοσηλευτές, αλλά δεν
υπάρχουν οι κατάλληλες δομές. Εν τέλει, καταλήγει πως οι ισχυρισμοί των γιατρών για το ότι η
κατάσταση στην Ελλάδα διαμορφώνεται ανάλογα με διεθνείς και εθνικές συγκυρίες
υποκρύπτουν συντεχνιακά συμφέροντα τα οποία στόχο έχουν να καταστήσουν εκτός νόμου
επαγγελματίες που δρουν με νομιμότητα σε άλλες χώρες, μη επιτρέποντάς τους ποτέ να
επιστρέψουν στην Ελλάδα. Ποιος τελικά θα βάλει τους κανόνες, οι συντεχνιακές ομάδες ή η
κοινωνία των πολιτών, επαφίεται, κατά τον γράφοντα, στην κρίση του αναγνώστη.
Το μοντέλο της ελεύθερης επιλογής του ασθενή ο οποίος μπορεί να επιλέξει μέσα από τις
ποικίλες προτάσεις, κυριαρχεί στο επιστέγασμα της επιστολής. Διακύβευμα και στόχο αυτής της
αναφοράς αποτελεί η διασφάλιση της θέσης των μη γιατρών στην αγορά υγείας μέσω της
κοινωνικής προαγωγής της ομάδας τους. Επικαλείται ως αρωγό στην υποστήριξη των θέσεών
του ένα κοινό πολιτών που θαυμάζει, την εν γένει κινεζική, πολιτισμική παράδοση, και ταυτίζει

80
τους εκφραστές της στον ελληνικό χώρο αποκλειστικά με τους μη γιατρούς, προσδίδοντάς τους
κύρος.

5.0 Ο βελονισμός ως «Θειική», «προγονική» τέχνη

Τρίτος συνομιλητής που εξέφρασε δια της αλληλογραφίας τις απόψεις του, υπήρξε ένας
γιατρός του οποίου η άποψη διαφοροποιήθηκε από αυτή του πρώτου γιατρού καθώς συγκλίνει
με αυτή του μη γιατρού-βελονιστή, αλλά μέσα από μία εντελώς διαφορετική επιχειρηματολογία
που διασκεδάζει την πολιτική διάσταση.
Αφού εκφράσει το σεβασμό και την ευγνωμοσύνη του προς τον πρώτο γιατρό, καθώς
υπήρξε δάσκαλός του, επικαλείται το «Ελληνικό Πνεύμα που φέρουμε μέσα μας και είναι
σύμφυτο με την αντιπαράθεση απόψεων και επιχειρημάτων» για να διαφοροποιηθεί από τις
απόψεις του. Ο βελονισμός δεν θα πρέπει να γνωρίζει «ρατσιστικά» σύνορα, όπως αναφέρει και
θα πρέπει να δοθεί απλόχερα σε όλο τον κόσμο, σε γιατρούς και μη γιατρούς. Η χρήση του
όρου «μη γιατρός» δεν ταυτίζεται εδώ με την έννοια που καλύπτει ο διεθνής όρος και η οποία
προϋποθέτει υψηλά εκπαιδευτικά κριτήρια επίσης, αλλά με αυτήν που θέλει την εφαρμοσμένη
κλινικά γνώση να ασκείται από ανθρώπους οποιουδήποτε εκπαιδευτικού επιπέδου.
Χαρακτηρίζει το βελονισμό «θειική τέχνη» την οποία του πρόσφεραν στην Κίνα, όπως ακριβώς
και σε μη γιατρούς και γι’ αυτό το λόγο, όπως αναφέρει, δεν μπορεί αυτός να επιβάλλει
διαχωρισμό στην εξάπλωση της γνώσης. Υπερασπίζεται την ολιστική θεώρηση του βελονισμού,
αναφέροντας πως ο ορθολογισμός που διέπει την δυτική ιατρική διαχωρίζει την ύλη από το
σώμα και γι’ αυτό το λόγο, η νευρωνική θεωρία που χαρακτηρίζει τη γνώση των γιατρών στο
βελονισμό, οτιδήποτε δεν μπορεί να ερμηνεύσει, το απορρίπτει. Έτσι, καταλήγει, δεν είναι
δυνατόν να εμπιστευτούν τον βελονισμό αποκλειστικά στους γιατρούς γιατί αυτοί θα
αλλοιώσουν την «ολιστική» του φυσιογνωμία.
Το επιχείρημα αυτό προέρχεται από έναν γιατρό που γνωρίζει, εξ αιτίας του
εκπαιδευτικού του παρελθόντος στην ιατρική εταιρία βελονισμού πως οι γιατροί που
ενδιαφέρονται για το βελονισμό δεν ανήκουν στην κατηγορία των μηχανιστικά σκεφτόμενων
γιατρών. Ανήκουν στους αποκλίνοντες της καρτεσιανής θεώρησης και αναγνωρίζουν την
αλληλεπίδραση μεταξύ βιολογικών και μη, παραμέτρων κατά την εκδήλωση της ασθένειας,
ανεξάρτητα από το ότι αδυνατούν ακόμη να ορίσουν με ακρίβεια τη σχέση, σε κάθε επιμέρους
πεδίο της ιατρικής τους. Ωστόσο ο γράφων χρησιμοποιεί το πλέον διαδεδομένο και εύπεπτο

81
επιχείρημα εναντίον, εν γένει, των γιατρών, εστιάζοντας στις όψεις εκείνες της ασθένειας που
συνήθως παραμένουν εκτός του αναλυτικού πλαισίου της βιοϊατρικής και το κενό του οποίου
καλείται ιδανικά να καλύψει η ρητορικά «ολιστική» αντίληψη του παραδοσιακού βελονισμού,
αποτελώντας την αναμφίλεκτη εναλλακτική της. Ο γράφων αναφέρει:

Αν λοιπόν ο βελονισμός παραχωρηθεί αποκλειστικά στους γιατρούς, θα χάσει τη

συνέχειά του με το παρελθόν, θα συρρικνωθεί και θα αλλοιωθεί η άλλη πλευρά του.
Ερωτώ, υπάρχει λόγος να ενταφιαστεί η άλλη, μη αποδεκτή από το επίσημο ιατρικό
σύστημα, αλλά υπαρκτή πλευρά του βελονισμού; Γιατί στην Ελλάδα υπάρχουν σχολές
Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής στις οποίες διδάσκεται τόσο σε γιατρούς όσο και σε
μη γιατρούς, χωρίς να ζητείται ταυτότητα, αυτή είναι η άλλη πλευρά της θειικής τέχνης
του βελονισμού.

Όταν οι γιατροί διδάσκουν μόνο σε γιατρούς υποστηρίζει ότι «μπλοκάρουν και

διακόπτουν τη ροή της ενέργειας». Οι πρόγονοι, αναφέρει, δίδαξαν το βελονισμό και είναι χρέος
απέναντί τους να τον διαδίδει ο οποιοσδήποτε αδιάκριτα σε οποιονδήποτε. Ο συγκεκριμένος
συνομιλητής διατηρεί σχολή βελονισμού της οποίας το πελατειακό κοινό είναι ως επί το
πλείστον μη γιατροί. Σ’ αυτή τη δημόσια παρουσίαση επιλέγει να σχηματοποιήσει την
ταυτότητα του επαγγελματία βελονιστή δια μέσου της αναφοράς στο πρόσφατο προσωπικό του
παρελθόν. Οι δάσκαλοι της Κίνας των οποίων αναφέρει το παράδειγμα ως προς την αδιάκριτη
μετάδοση της γνώσης, καθίσταται το πλέον νομιμοποιητικό επιχείρημα για τη σύγχρονη
εκπαιδευτική πρακτική και στο ελληνικό συμφραζόμενο, εφ’ όσον παρουσιάζεται ως ηθική
δέσμευση.
Όπως έχει υποστηριχτεί από την Helms (1998), η αναφορά στην παράδοση και στους
προγόνους συμβάλλει στη νομιμοποιητική απόπειρα, μιας ορισμένης κοινωνικής τάξης, μιας
πολιτικής ιδεολογίας και εν γένει συγκεκριμένων συμφερόντων. Η ουσιοκρατική εικασία περί
της αυθεντικότητας του τρόπου των σύγχρονων Κινέζων και ο απεριόριστος θαυμασμός που
επισύρει, συχνά χαρακτηρίζει την αντίληψη που έχουν γι’ αυτούς οι Έλληνες που εμπλέκονται
στο ευρύτερο πολιτισμικό πεδίο που αφορά στην εισηγμένη κινέζικη γνώση, είτε πρόκειται για
την ιατρική, είτε για τη φιλοσοφία, είτε τις πολεμικές τέχνες. Ενδεικτική αυτής της απόλυτα
διαδεδομένης τάσης υπήρξε μια σκηνή η οποία διαδραματίστηκε κατά την επιτόπια έρευνα, στο
μετεκπαιδευτικό ταξίδι των θεραπευτών, στην πόλη Tianjin της Κίνας. Στο εκπαιδευτικό, στην
παραδοσιακή κινέζικη ιατρική, πρόγραμμα, προβλεπόταν για όσους ήθελαν, πρακτική

82
ασκήσεων yoga η οποία είναι ινδικής προέλευσης και όχι κινέζικης. Η κλασική, η πιο κοινότοπη
στάση του σώματος με την οποία αρχίζει τις ασκήσεις ο κάθε αρχάριος εκπαιδευόμενος είναι η
λεγόμενη «στάση του λωτού», όπου το σώμα ακουμπά στο έδαφος με τα πόδια οκλαδόν. Αυτή
τη στάση την γνώριζαν πάρα πολύ καλά όλοι οι συμμετέχοντες ήδη από την Ελλάδα. Ωστόσο,
Έλληνας μαθητής, μετά το μάθημα δήλωνε εκστασιασμένος με την άσκηση και όταν του
επισήμανα με απορία ότι ήταν γνωστή καθ’ όλα και το πρόγραμμα παρακολούθησης ένα
πρόγραμμα αρχαρίων ακόμη και για τα δεδομένα της Ελλάδας, μου είπε πως ήταν ό,τι καλύτερο
έχει κάνει στη ζωή του διότι αυτή τη φορά ο εκπαιδευτής ήταν Κινέζος. Η συναισθηματική και
πνευματική εμπειρία στην οποία μετείχε ο ασκούμενος, είναι ενδεικτική του δέους με το οποίο
εκλαμβανόταν οτιδήποτε κινέζικο από την συντριπτική πλειοψηφία των θεραπευτών που
συμμετείχαν στο ταξίδι.
Γεγονός αποτελεί ωστόσο πως στη σύγχρονη Κίνα, όποιος μπορεί να πληρώσει ότι του
ζητηθεί, μπορεί να αγοράσει οποιαδήποτε γνώση θέλει. Είναι αρκετά τα παραδείγματα και
Ελλήνων, που, έχοντας απλά ένα ενδιαφέρον για το χώρο της θεραπευτικής, πήγαν στην Κίνα
και παρακολούθησαν σεμινάρια βελονισμού, κατά μέσω όρο ενός χρόνου ή δύο, παίρνοντας
κάποιο πτυχίο βελονισμού. Ερχόμενοι εδώ, είτε άσκησαν το επάγγελμα του βελονιστή, είτε
έγιναν δεκτοί ως εκπαιδευτές σε ιδιωτικές σχολές, αναβαθμίζοντας εκ νέου την ταυτότητά τους.
Επιπροσθέτως, ιδιωτικές σχολές της Αθήνας που απευθύνονται σε μη γιατρούς, έχουν συνάψει
συμφωνίες με ορισμένα πανεπιστήμια της Κίνας και, εκτός από την οργάνωση ολιγοήμερων
σεμιναρίων παραδοσιακής ιατρικής στην Κίνα για τους μαθητές των σχολών τους επί πληρωμή,
τους στέλνουν, εάν το επιτρέπει η οικονομική τους κατάσταση, μετά το πέρας των σπουδών τους
στην Αθήνα και στην Κίνα, ώστε να πάρουν ένα κάπως πιο έγκυρο επαγγελματικό δίπλωμα σε
μία μελλοντική προοπτική αναγνώρισης. Βέβαια υπό τις παρούσες συνθήκες δεν θα μπορούσε
να εκληφθεί ως εχέγγυο επαγγελματικής νομιμότητας αλλά το πολιτισμικό κεφάλαιο που
κερδίζουν όσοι έχουν κάποιο πτυχίο από την Κίνα στο χώρο των μη γιατρών, είναι
αξιοσημείωτο. Η νομιμοποιητική επίκληση των σύγχρονων Κινέζων δασκάλων από τους
επαγγελματίες, σε αυτό το πλαίσιο δημοσίου λόγου εξυπηρετεί αμοιβαία οικονομικά
συμφέροντα, προκαλώντας αρχικά, στο φαντασιακό πεδίο την απόλυτη υποταγή στον κινέζικο
τρόπο που αφορά στην επιλεκτικά παρουσιαζόμενη, ρομαντική εκδοχή της «αυθεντικότητας».
Μια πλευρά της αντίφασης που παράγει η ρητορική της συγκεκριμένης επιστολής στο
κοινωνικό επίπεδο είναι το ότι ενώ προτείνεται ανοιχτά μια «προλεταριοποιημένη» εκδοχή του

83
βελονισμού για τους επαγγελματίες που εισέρχονται στο χώρο, αυτή η τάση καθίσταται
αναντίστοιχη όταν πρόκειται για το ζήτημα της αμοιβής τους από τους ασθενείς καθώς, οι μη
γιατροί, αποτιμούν χρηματικά τις βελονιστικές συνεδρίες τους περίπου όσο και οι γιατροί, εκτός
από σπάνιες περιπτώσεις. Δεν προβλέπεται το παραμικρό οικονομικό όφελος για τον ασθενή
είτε δεχθεί βελονισμό από γιατρό, είτε από μη γιατρό και το ποιος ασθενής θα επιλέξει ποιον
θεραπευτή, συναρτάται από τις κοινές αντιλήψεις βελονιστών και καταναλωτών του χώρου της
υγείας, που εφορμούν από το πολιτισμικό επίπεδο.

6.0 Σχέσεις γηγενών και μη βελονιστών

Οι αντιλήψεις των Ελλήνων γιατρών-βελονιστών και μη γιατρών-βελονιστών για τους
μη γηγενείς, κυρίως Ασιάτες βελονιστές, όπως και οι σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ τους
εξαρτώνται από ποικίλες πολιτισμικές παραμέτρους και καθορίζονται ενίοτε από το κάθε
συγκεκριμένο πλαίσιο συγχρωτισμού.
Η άποψη των γιατρών-βελονιστών που συντάσσονται με τη νευρωνική θεωρία, εκκινεί
κυρίως από αντιλήψεις που συνδέονται με το επίπεδο και το είδος της εκπαίδευσης που έχουν
λάβει οι Ασιάτες βελονιστές. Καθώς η εκπαίδευση των δεύτερων συνάδει κυρίως με την
παραδοσιακή θεώρηση και προέρχεται από μη ακαδημαϊκά συστήματα μαθητείας, η απόλυτη
αντίθεσή της με την αντίστοιχη των δυτικών γιατρών παράγει και προκρίνει τη ρητορική
έμφαση σε ένα είδος πολιτισμικής ασυνεννοησίας ανάμεσά τους. Η έννοια της αξιόπιστης
παροχής θεραπευτικών υπηρεσιών στον ασθενή, προβάλλει ως σημαντικό κριτήριο όπου οι
γιατροί-βελονιστές εντοπίζουν τη διαφοροποίησή τους από τους Ασιάτες βελονιστές:

Είναι δύσκολο να καταλάβει ένας δυτικός γιατρός τον τρόπο σκέψης ενός γιατρού
παραδοσιακής ανατολικής ιατρικής και το ανάποδο, δεν μπορούν να προσαρμοστούν στα
αυστηρά, δυτικά πρότυπα. Εμείς εδώ έχουμε συγκεκριμένο τρόπο να σκεφτόμαστε και
να ενεργούμε σαν γιατροί, έχουμε νομικό πλαίσιο, έχουμε αστική και νομική ευθύνη,
είμαστε υποχρεωμένοι να κάνουμε 10 πράγματα στον ασθενή, έχουμε μια διάγνωση,
είναι ο τρόπος που η δυτική επιστήμη πορεύεται. Οι ανατολικοί δεν λειτουργούν έτσι,
λειτουργούν στο περίπου, με μια φιλοσοφία τελείως δική τους, ότι αυτοί που είναι να
πεθάνουν θα πεθάνουνε, αυτοί που είναι να ζήσουν θα ζήσουν, εμείς τους βοηθάμε
επίσης ακόμη και τους καρκινοπαθείς, αλλά άλλο βοήθεια, άλλο θεραπεία. Μπορείς να
βοηθήσεις κάποιον κρατώντας του το χέρι, άλλο βοηθάω, άλλο θεραπεύω και άλλο το
θέμα της ίασης, ίαση σημαίνει θεραπεύω κάποιον και δεν ξαναέχουμε επαφή για τα
επόμενα 50 χρόνια γιατί σημαίνει ότι έγινες καλά. Αυτές οι έννοιες είναι λίγο
μπερδεμένες στο μυαλό των Κινέζων, των Βιετναμέζων κτλ. Γι’ αυτούς είναι ξεκάθαρα

84
 τα πράγματα, παρέχω αυτό που έχω δηλαδή ότι και να έχεις, θα σου κάνω βελονισμό
γιατί αυτό ξέρω να κάνω. Αυτό δεν ισχύει για τη δυτική ιατρική.(συνέντευξη γιατρού-
βελονιστή)

Η φήμη που απολάμβανε Ασιάτης βελονιστής είχε, κατά την άποψή τους, ως βάση μαρτυρίες
αμφισβητούμενης αξιοπιστίας και κατά πολύ παράλογες καθώς θεωρούσαν πως η μέθοδός του
δεν ήταν σε συμφωνία με επιστημονικά κριτήρια. Επίσης υποστηριζόταν πως η φήμη αυτή
οφειλόταν επιπροσθέτως στο ότι οι Έλληνες ασθενείς, ως θύματα του εξωτισμού, θεωρούν
«αυθεντικούς» βελονιστές όσους έχουν «σχιστά μάτια». Σε προηγούμενη ιστορική στιγμή, η
πρώτη γενιά των γιατρών-βελονιστών είχε έρθει σε επαφή με τον συγκεκριμένο βελονιστή
καλώντας τον ως εκπαιδευτή στα σεμινάριά τους. Ανέφεραν πως ο τρόπος σκέψης του ήταν
«χαοτικός» και πως μόνο η πρώτη γενιά των Ελλήνων βελονιστών τον είχε δεχθεί για μικρό
χρονικό διάστημα, καθώς χαρακτήρισαν τα πρώτα χρόνια διάδοσης του βελονισμού ως εποχή
ρομαντισμού και άγνοιας όπου και η παραμικρή πληροφορία για τον βελονισμό ήταν πολύτιμη.
Τον προσφωνούσαν δε «μάγειρα» γιατί με αυτό το επάγγελμα βιοποριζόταν στην Ελλάδα του
1970:

Αυτοί δεν ήταν γιατροί, ούτε είχαν πλήρη εκπαίδευση στο βελονισμό και επειδή ήταν
σχιστομάτηδες – όπως όταν εγώ πηγαίνω στην Κίνα με περιμένουν έξω από το
νοσοκομείο να τους κάνω βελονισμό γιατί είμαι διαφορετικός και σ’ αυτό το
διαφορετικό μπορούν να στηρίξουν κάποια ελπίδα παραπάνω – όπως βλέπουμε εμείς τον
Αμερικάνο και τον Εγγλέζο έτσι έβλεπαν αυτοί τον Κινέζο και τον Βιετναμέζο ή τον
Κορεάτη, για τα θέματα του βελονισμού, ως ειδικούς. Δεν είναι όμως όλοι ειδικοί, ούτε
άξιοι, ούτε όλοι εκπαιδευμένοι και είναι γνωστό ότι για να γίνεις γιατρός παραδοσιακής
ιατρικής στην Κίνα θέλεις έξι χρόνια, υπάρχει υπουργείο Υγείας παραδοσιακής ιατρικής
που προβλέπει εκπαίδευση 6 χρόνια και υπουργείο κλασσικής ιατρικής που προβλέπει
εκπαίδευση επίσης 6 χρόνια.(εκπαιδευτικά σεμινάρια γιατρών)

Αναισθησιολόγος-βελονιστής της πρώτης γενιάς των Ελλήνων γιατρών-βελονιστών ανέφερε:

Θα πρέπει να το παραδεχθούμε εμείς οι παλιοί, όταν ξεκινήσαμε το 1970, δεν είχαμε

κανένα άλλο στοιχείο εκτός από την παραδοσιακή θεωρία για το βελονισμό. Ο Van Nghi
για μας ήταν ο πατριάρχης, ο πάπας, ό,τι έλεγε ήταν θέσφατο, όποιος έλεγε ότι ήξερε
βελονισμό τον καλούσαμε.. αλλά όταν άρχισε η έρευνα, κυρίως στην Αμερική,
εκφραστήκανε οι νευρωνικές θεωρίες, σταμάτησε να είναι ότι το ξύλο επιδρά στη φωτιά
και τέτοιες ιστορίες… τα μεταφυσικά μπορεί να είναι ωραία να τα κουβεντιάζουμε, αλλά
ο γιατρός θέλει αποδείξεις.

85
Σήμερα, το εκπαιδευτικό πλαίσιο των γιατρών στην Κίνα το οποίο παράγει και την αντίστοιχη
επαγγελματική αναγνώριση στον ελληνικό χώρο είναι το εξής: Οι απόφοιτοι της δυτικής
ιατρικής οι οποίοι έχουν και κάποιες γνώσεις της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής θα
μπορούσαν να πάρουν αναγνώριση του πτυχίου τους και να ασκούν, ως γιατροί, νόμιμα το
βελονισμό στο ελληνικό επαγγελματικό πλαίσιο. Αυτοί όμως που τελείωσαν τη σχολή
παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής, έχοντας και ορισμένες γνώσεις της δυτικής ιατρικής, δεν
μπορούν να αναγνωρίσουν το πτυχίο τους και μπορεί να διασυρθούν κάθε στιγμή για αντιποίηση
του ιατρικού επαγγέλματος.
Κινέζος βελονιστής στην επιτόπια έρευνα ανέφερε πως οι παραδοσιακοί γιατροί της
Κίνας οι οποίοι μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστοι είναι είτε αυτοί που έμαθαν την
παραδοσιακή ιατρική μέσα από γενεαλογικά συστήματα ή συστήματα προσωπικής μετάδοσης
της γνώσης από δάσκαλο σε μαθητή, είτε αυτοί που εκπαιδεύτηκαν σε πανεπιστήμιο μετά το
1977. Όσοι εκπαιδεύτηκαν κατά την περίοδο 1967-77 μόνο, θα πρέπει να αντιμετωπίζονται με
επιφύλαξη, καθώς η γνώση τους για την κινέζικη ιατρική είναι η ελλιπής γνώση των
«ξυπόλυτων γιατρών». Ισχυρίστηκε πως σήμερα στην Κίνα υπάρχουν τρεις κατηγορίες γιατρών,
οι παραδοσιακοί, οι γιατροί της δυτικής ιατρικής και αυτοί που γνωρίζουν και τα δύο
συστήματα. Ως προς την παραδοσιακή ιατρική στην Κίνα, ανέφερε πως αυτή για τους Κινέζους
σημαίνει κατά 90% βότανα, τα οποία καλύπτουν έναν αριθμό κοντά στις 15.000 και μόλις κατά
10% βελονισμό. Ο Κινέζος βελονιστής αποδεχόταν το ότι για ορισμένες ασθένειες όπως η
φυματίωση, η φαρμακευτική αγωγή της δυτικής ιατρικής ήταν πιο αποτελεσματική από την
κινέζικη. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να σκοτώσει το βάκιλο αλλά η κινέζικη θα μπορούσε,
μέσω της ισχυροποίησης της αμυντικής ενέργειας του οργανισμού να επισπεύσει την ανάρρωση.
Ως προς την προσωπική του εμπλοκή στο χώρο της ιατρικής, ανέφερε πως στην Κίνα,
κατά τη δεκαετία του 1960, όλοι οι παραδοσιακοί θεραπευτές υποχρεώθηκαν δια νόμου να
μάθουν δυτική ιατρική. Ο ίδιος, έχοντας επιλεγεί από το μαοϊκό καθεστώς και αφού για κάποιο
διάστημα διατέλεσε «ξυπόλητος γιατρός», έγινε μέλος της νέας γενιάς των Κινέζων γιατρών,
ακολουθώντας ακαδημαϊκή εκπαίδευση στα τέλη της δεκαετίας του 1970, σε ιατρική σχολή
παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής, όπου σπούδασε σε ποσοστό 60% παραδοσιακή ιατρική και
κατά 40% δυτική ιατρική. Μάλιστα, είπε πως, αφού πήρε ως ιατρική ειδικότητα την ορθοπεδική
και πραγματοποίησε εγχειρήσεις, σπούδασε βότανα και βελονισμό. Στο πανεπιστήμιο, σε πέντε

86
χρόνια σπουδών και ένα χρόνο πρακτικής σε νοσοκομείο, διδάχτηκε 24 τεχνικές. Ανάμεσα σε
αυτές, ως κυριότερες ανέφερε τα βότανα, το βελονισμό και το κινέζικο μασάζ.
Πριν την εγκατάστασή του στην Ελλάδα, το 1991, είχε περάσει από την τότε Σοβιετική
Ένωση όπου έμεινε για 6 μήνες διδάσκοντας βελονισμό σε πανεπιστήμιο, στο πλαίσιο των τότε
ανταλλαγών μεταξύ των δύο κρατών. Είχε αποδεχθεί τη θέση, θέλοντας να φύγει από την Κίνα
και να βρει επαγγελματική διέξοδο σε άλλη χώρα ενώ ταυτόχρονα, ανέφερε πως υπάκουσε στο
πρόταγμα του δασκάλου του, να διαδώσει την κινέζικη ιατρική, όπου μπορεί. Επικαλέστηκε ένα
προεξέχων και διάσημο δάσκαλο στη χώρα του, ως μέντορά του αν και είχε εκπαιδευτεί μέσα
στο ακαδημαϊκό συμφραζόμενο. Ωστόσο, οι οικονομικές απολαβές στην πρώτη μετεγκατάσταση
δεν ήταν οι αναμενόμενες και όταν του δόθηκε η ευκαιρία, ήρθε στην Αθήνα.
Στον ελληνικό χώρο, αρχικά συνδέθηκε με το κέντρο που διατηρούσε Βιετναμέζος
βελονιστής, για κάποιο διάστημα συνεργάστηκε επαγγελματικά μαζί του και επιχείρησε να
διδάξει στα σεμινάρια που έδινε για τους ασθενείς, όμως χαρακτήρισε το επίπεδο χαμηλό και
αποχώρησε, ανοίγοντας δικό του θεραπευτήριο. Γι’ αυτόν, ο Βιετναμέζος βελονιστής ήταν ένας
πολύ έξυπνος άνθρωπος, που παρουσίαζε πτυχία από την Κίνα, χωρίς ωστόσο να έχει πάει ποτέ
εκεί. Υποστήριζε πως είχε μάθει βελονισμό από βιβλία κυρίως και από μεθόδους προφορικής
παράδοσης της γνώσης αλλά έτρεφε σεβασμό γι’ αυτόν γιατί ήταν ένας από τους πρώτους
εισηγητές του βελονισμού στον ελληνικό χώρο και είχε συγγράψει βιβλία γα το βελονισμό.
Αν και το 2002 ισχυριζόταν πως θα επιστρέψει οριστικά στην Κίνα, εξακολουθεί να
βρίσκεται στην Αθήνα. Πιθανόν η εντύπωση που ήθελε να δώσει περί της προσωρινότητας της
παραμονής του, συνιστούσε ένα μηχανισμό άμυνας ενάντια στο καθεστώς της παράνομης, από
την ελληνική νομοθεσία, άσκησης του επαγγέλματος του βελονιστή. Είναι χαρακτηριστικό πως
στην εποχή κατά την οποία διωκόταν μη γηγενής βελονιστής για αντιποίηση ιατρικού
επαγγέλματος, το όνομα στο κουδούνι της πολυκατοικίας ελληνοποιήθηκε. Οι μη γηγενείς
βελονιστές βιώνοντας έναν πολιτικό και πολιτισμικό αποκλεισμό λειτουργούν ως υπενθυμίσεις
για το ότι οι ιεραρχίες, ασκώντας έλεγχο μέσα από όψεις του κυρίαρχου συστήματος,
περιορίζουν τις διαθέσιμες επιλογές, εξαναγκάζοντας τους αποκλίνοντες στην υιοθέτηση
ποικίλων στρατηγικών άμυνας και επαγγελματικής επιβίωσης.
Η σχέση των Ελλήνων γιατρών-εκπαιδευτών της νέας γενιάς που συντάσσονται με την
παραδοσιακή άποψη, με την κληροδοτημένη «παράδοση» της κινέζικης ιατρικής και τους
Ασιάτες βελονιστές χαρακτηρίζεται από δυσθυμία. Ρητορικά, σε επίπεδο δημόσιου λόγου

87
αναγνώριζαν ότι χρωστούν στη γνώση της κλασικής θεωρίας της κινέζικης ιατρικής μια νέα
διανοητική και επαγγελματική κατεύθυνση εξ’ αιτίας της οποίας μπορούν να αντισταθούν στη
μονοδιάστατη και αναγωγική αντίληψη της δυτικής ιατρικής που, όπως ανέφεραν, τους
καθήλωνε σε θέση συνεργάτη των φαρμακοβιομηχανιών στην πώληση φαρμάκων. Η ανάκληση
της μνήμης, ωστόσο, που αφορούσε στη βιωματική εμπλοκή τους κατά την διάρκεια της
εκπαίδευσή τους στην Κίνα χαρακτηριζόταν από πικρία ως προς τον τρόπο που οι Κινέζοι
«αποκάλυπταν» την κινέζικη γνώση σε μη γηγενείς σπουδαστές. Κατά την αντίληψή τους οι
Κινέζοι ήταν «σωβινιστές», «εθνικιστές», «πάντα κάτι έκρυβαν» και ποτέ δεν δίδασκαν όσα
ήξεραν. Η πραγματικότητα αυτή παρήγαγε και εδραίωσε συγκεκριμένες αντιλήψεις, με
επιπτώσεις στο επίπεδο της πρακτικής.
Όταν κλήθηκαν να μεταφέρουν την γνώση περί παραδοσιακής θεώρησης της κινέζικης
ιατρικής στο ελληνικό πλαίσιο εκπαίδευσης, ο λόγος τους πρόκρινε μια ανάλογη έμφαση στο
ζήτημα της «ελληνικής ταυτότητας» με αυτήν που καταλόγισαν στους Κινέζους εκπαιδευτές
κατά τη συνάντησή τους στην Κίνα. Η εθνική ταυτότητα αναδείχθηκε ως το σημαίνον στοιχείο
αποτελεσματικής διαντίδρασης του «πνεύματος» του ασθενή με αυτό του βελονιστή, ενώ
δηλώθηκε ρητά η απόπειρα δημιουργίας ενός νέου παραδείγματος με βάση την «ελληνικό
πνεύμα»:

Δεν ενδιαφέρει η κινεζοποίηση της ελληνικής ιατρικής αλλά η ελληνοποίηση της

κινεζικής, με βάση τα ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά της ελληνικής ταυτότητας.
Δεν έχει σημασία ούτε ο μεσημβρινός, ούτε το σημείο όπου θα μπει η βελόνα, αλλά το
«πνεύμα». (εκπαιδευτής στην παραδοσιακή θεώρηση του βελονισμού, στα σεμινάρια των
γιατρών)

Το «ελληνικό πνεύμα» ταυτίζεται με ένα σύστημα οργάνωσης της σκέψης με άμεση επίπτωση
στην εκδήλωση της συμπεριφοράς το οποίο αφορά αποκλειστικά τους Έλληνες και γι’ αυτό το
λόγο «έναν Έλληνα ασθενή μπορεί να τον θεραπεύσει ένας Έλληνας γιατρός και όχι ένας
Ανατολίτης». Η ελληνική ταυτότητα οριζόταν στο λόγο τους μέσα από μία σχεσιακή λογική
συνάφειας του Έλληνα βελονιστή με τον Έλληνα ασθενή και πολιτισμικής αντίθεσης με τον
Κινέζο.
Ωστόσο η λεκτική συγκρότηση της σχέσης εξαρτιόταν κάθε φορά από τη θέση που
καταλάμβανε ο συγκεκριμένος ομιλών στο εκάστοτε πλαίσιο όπου η ρητορική του ενίοτε
παραλλασσόταν ακραία, παράγοντας αντιφάσεις. Η σχέση Ελλήνων και Κινέζων βελονιστών,

88
όταν αυτή έλαβε χώρα μέσα στο συμφραζόμενο της εκπαιδευτικής διαδικασίας, υποκινήθηκε
από τη λογική της συσσώρευσης συμβολικού κεφαλαίου και από τα δύο μέρη. Για τον Έλληνα
εκπαιδευτή και οικοδεσπότη η παρουσίαση ενός κεφαλαίου της κινέζικης ιατρικής με βασικό
αντικείμενο τα βότανα, το οποίο ήδη είχε διδάξει στους μετεκπαιδευόμενους γιατρούς, από τον
προσκεκλημένο Κινέζο βελονιστή, αποτέλεσε ένα επιχείρημα υπέρ του ότι «ο Κινέζος θα σας
πει ό,τι ακριβώς σας είπα και εγώ» και συνεπώς οι Κινέζοι δεν γνωρίζουν τίποτε περισσότερο
από τους Έλληνες παραδοσιακούς. Μάλιστα αναφέρθηκε ότι ο Κινέζος θα αποφύγει να δώσει
έμφαση στην εκδήλωση του συναισθήματος που συνοδεύει μια σωματική δυσλειτουργία
αντίθετα από τους Έλληνες παραδοσιακούς οι οποίοι θα την υπερτονίσουν εφόσον «εμείς οι
Έλληνες έχουμε άλλη ιδιοσυγκρασία». Για τον Κινέζο βελονιστή, η πρόσκληση εκπαιδευτικής
συμμετοχής σε σεμινάρια κινέζικης ιατρικής που απευθύνονται σε γιατρούς, εκλήφθηκε σαν
ιδανική ευκαιρία «να γράψει ιστορία» ως ο πρώτος Κινέζος βελονιστής που συνέβαλε στη
διάδοση της κινέζικης ιατρικής στον ελληνικό χώρο. Επανειλημμένα ανέφερε πως όταν
σπούδαζε στην Κίνα, οι καθηγητές τους τούς προέτρεπαν να διαδώσουν την κινέζικη ιατρική, αν
ποτέ είχαν την ευκαιρία να ζήσουν σε χώρες του δυτικού κόσμου. Αν η, όπως έλεγε,
προγραμματισμένη επιστροφή του στην Κίνα, μετά από 10 χρόνια παραμονής στην Ελλάδα,
εκτός από την συσσώρευση υλικού κεφαλαίου συνοδευόταν και από την αντίστοιχη του
συμβολικού, το κύρος που θα απολάμβανε από τους Κινέζους γιατρούς στη χώρα του, θα ήταν
το μέγιστο.
Ως κυρίαρχο στοιχείο της σχέσης του με τον Κινέζο βελονιστή, στα εκπαιδευτικά
σεμινάρια των γιατρών, ο εκπαιδευτής της παραδοσιακής θεώρησης επέλεξε τη ρητορική που
προάγει την πολιτισμική αντίθεση και η οποία σ’ αυτό το πλαίσιο εξυπηρετεί τη λογική του
επαγγελματικού ανταγωνισμού. Οι ίδιος εκπαιδευτής όταν κλήθηκε σε ραδιοφωνικό σταθμό να
καταθέσει την άποψή του για τη νομική δίωξη έτερου Ασιάτη βελονιστή, για αντιποίηση
επαγγέλματος, επέλεξε ως κύριο στοιχείο αυτοπαρουσίασης την αλληλεγγύη. Οι ασθενείς που
σε προηγούμενο συμφραζόμενο παρουσιάστηκαν ως θύματα του «εξωτισμού», στο δημόσιο
λόγο του ίδιου Έλληνα βελονιστή μετατράπηκαν σε αλάθητους κριτές οι οποίοι επέλεξαν τον
συγκεκριμένο θεραπευτή εξ’ αιτίας της δεινής αποτελεσματικότητάς του στα δυσίατα
προβλήματα που αντιμετώπιζαν. Η δίωξη του Ασιάτη βελονιστή επομένως, σε αυτή τη
ρητορική, δεν ήταν αποτέλεσμα της θεραπευτικής ανεπάρκειάς του αλλά υποκινήθηκε από
λόγους επαγγελματικού ανταγωνισμού. Η συνάφεια της «παραδοσιακής» οπτικής η οποία

89
αποτελούσε κοινό τόπο ανάμεσα στον Έλληνα και στον Ασιάτη βελονιστή και η πολιτισμική
εγγύτητα επιλέχθηκε ως το στοιχείο προβολής σε αυτό το πλαίσιο του δημοσίου λόγου. Η
απόδοση της θεραπευτικής δεινότητας ως μια αμφίσημη, αμφισβητούμενη αλλά ταυτόχρονα
ισχυρή πηγή ιατρικής γνώσης και κύρους αφορά στο ποιος κάθε φορά την επικαλείται
επιχειρώντας να τη νομιμοποιήσει και σε ποιο κοινωνικό πλαίσιο, μέσα από ποια
διαπραγμάτευση, αλληλεπίδραση και στρατηγικά υπολογισμένες κινήσεις.

90
 Κεφάλαιο τρίτο

ΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ

91
 Ένα πολύ μεγάλο μέρος της διαδικασίας που αφορά στην διαπραγμάτευση, την κατοχή
και τον έλεγχο της γνώσης πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης η οποία
αποτελεί δομικό στοιχείο εδραίωσης του επαγγελματικού κύρους, μέσα από πολιτισμικά
αναγνωρισμένους τρόπους (Barnes 2003:274). Οι υβριδικές, πολιτισμικές ταυτότητες, όπως
είναι αυτές των νέων επαγγελματιών που εισέρχονται στο χώρο της κινέζικης ιατρικής,
αποκτούν περιεχόμενο μέσω της παρουσίασής τους σε θεσμοθετημένα εκπαιδευτικά
συμφραζόμενα. Σε αυτά οι δρώντες ορίζονται και κατασκευάζονται ως γενικές κατηγορίες
(εκπαιδευτές-εκπαιδευόμενοι) και ως ιστορικές κατηγορίες (επαγγελματίες). Τα κίνητρα των
επαγγελματιών που αφορούν στην αρχική επιλογή της ενασχόλησής τους με την κινέζικη
ιατρική όπως και η προσέγγιση των λόγων που λαμβάνουν χώρα στα πλαίσια εκπαίδευσης στην
κινέζικη ιατρική απασχολούν το κεφάλαιο που ακολουθεί. Αναδεικνύουν τον τρόπο με τον
οποίο επιτελείται η υποδοχή και η διαπραγμάτευση της νέας γνώσης συσχετικά με την
επαγγελματική ταυτότητα και σε συνάρτηση με τα ήδη υπάρχοντα γνωστικά και αισθητικά
σχήματα των εμπλεκομένων μερών.
Οι σχηματοποιήσεις του λόγου που υιοθετούνται στα εκπαιδευτικά περιβάλλοντα,
λειτουργούν τόσο ως θεσμοθετημένες «τεχνολογίες της εξουσίας» όσο και ως «τεχνολογίες του
εαυτού», εσωτερικευμένων τρόπων αυτοπειθαρχίας της δράσης, της πρακτικής και της
ταυτότητας (Foucault 1988:18). Η παρουσίαση της «νευρωνικής», της «παραδοσιακής» και της
«ελληνικής» εκδοχής της κινέζικης ιατρικής δια μέσου της ρητορικής που λαμβάνει χώρα στα
εκπαιδευτικά πλαίσια, επιχειρεί να αποκρυπτογραφήσει τον τρόπο με τον οποίο κοινωνικές
ομάδες και άτομα ανταποκρίνονται με διαφορετικό τρόπο στις απόπειρες νομιμοποίησης,
σύμφωνα με τις επιταγές της ταυτότητας που υιοθετούν σε συγκεκριμένες συνθήκες (Duara
1995:7-10).

1.0 Εννοιολογώντας την εμπλοκή στο χώρο της κινέζικης ιατρικής

Σύμφωνα με τον Kleinman (1995:17-18), η «ολιστική» ιατρική στην δεκαετία του 1980
απέκτησε εμπορική διάσταση αποτελώντας πόλο έλξης για ένα μέρος των γιατρών της δυτικής
ιατρικής. Αυτοί συμπεριέλαβαν στην ιατρική τους άσκηση τη χρήση μη ορθόδοξων, για την
βιοϊατρική, παρεμβάσεων, όπως είναι το μασάζ, οι διαιτητικές θεραπείες, τα βότανα, ο
βελονισμός και ποικίλες άλλες πρακτικές. Πρόκριναν σωματικές τεχνικές που επικαλούνται
θεωρητικά την άρση του δίπολου μυαλού-σώματος και που δεν ήταν διαδεδομένες στο επίπεδο

92
της πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Η επιχειρηματολογία που χρησιμοποίησαν οι Έλληνες γιατροί-
βελονιστές και οι μη γιατροί-βελονιστές ώστε να νοηματοδοτήσουν την επιλογή του βελονισμού
και της κινέζικης βοτανοθεραπείας παραπέμπει στον συγκερασμό πολυσχιδών γνωστικών,
συναισθηματικών, ενσώματων και αυτοθεραπευτικών διαστάσεων.
Την βιωματική τους εμπλοκή σε αποτυχημένες εκφάνσεις του τρόπου άσκησης της
δυτικής ιατρικής, τα πρώτα χρόνια της διάδοσής της στο ελληνικό περιβάλλον, ανέφεραν ως ένα
από τα κίνητρα της αρχικής τους αμφισβήτησης απέναντί της, μεγαλύτεροι σε ηλικία γιατροί, οι
οποίοι ασκούσαν την δυτική ιατρική στη δεκαετία του 1970 και ανήκαν στην πρώτη ομάδα
Ελλήνων βελονιστών. Ο κοσμοπολιτισμός τους, ως δομικό στοιχείο της προσωπικότητάς τους,
στάθηκε η αιτία της πρώτης γνωριμίας τους με τον βελονισμό, μέσα από ιδιότυπα περιστατικά:

Αφορμή για να ασχοληθώ με το βελονισμό ήταν ο ίδιος ο βελονισμός. Εγώ ήμουν παλιός
αθλητής και τα μεταπτυχιακά μου στην Αγγλία τα έκανα την περίοδο 1965-66. Εκείνη
την περίοδο ήταν το παγκόσμιο κύπελλο ποδοσφαίρου, 16 χώρες λάμβαναν μέρος. Από
τη ζώνη της Ασίας λάμβανε μέρος η Βόρεια Κορέα η οποία προχώρησε και σε κάποιο
παιχνίδι έπαιζε με τους Πορτογάλους. Εμείς ήμασταν με τους Πορτογάλους αλλά οι
Κορεάτες τρέχανε διαολεμένα. Δίπλα μου καθόταν ένας Βρετανός υπήκοος από το Χογκ
Κονγκ, Κινέζος της κοινοπολιτείας. Έλεγε θα χάσουν οι Πορτογάλοι και μου έλεγε στο
ημίχρονο, τους ντοπάρει ο γιατρός τους, αν βλέπεις κάτι τους έκανε στην πλάτη, αυτό
μου λέει είναι μια μέθοδος που εφαρμόζουν στην Κίνα για τις πολεμικές τέχνες, σημεία
αυτοσυγκεντρώσεως. Ήταν ένα ερέθισμα και έτσι μπήκα, το 1966 στην ιδέα του
βελονισμού.(συνέντευξη εκπαιδευτή, γιατρού-βελονιστή)

Η πρώτη επαφή ορισμένων γιατρών με το βελονισμό έγινε επίσης κατά τα χρόνια των
ιατρικών σπουδών τους, αλλά σε βαλκανικές χώρες, οι οποίες, στο πλαίσιο ανταλλαγής
τεχνογνωσίας που υιοθετήθηκε ανάμεσα σε χώρες με όμοιο πολιτικό καθεστώς,
χρησιμοποιούσαν ήδη το βελονισμό από τα τέλη της δεκαετίας του 1970. Κίνητρο των γιατρών
αυτών, η γνώση και χρήση μεθόδων θεραπείας με, κατά το δυνατόν, μικρότερες παρενέργειες,
συσχετικά με αυτές που προκαλεί η φαρμακευτικά προσανατολισμένη βιοϊατρική.
Επιπροσθέτως επικαλέστηκαν τη δυνατότητα χρήσης των χεριών τους για τη διάγνωση και
θεραπεία του ασθενή, ως τρόπο που συνάδει με μια αίσθηση εγγύτητας των σωμάτων γιατρού
και ασθενή, εν αντιθέσει με τη ιατρική διάγνωση που χρησιμοποιεί τα τεχνολογικά προηγμένα
μηχανήματα:

93
 Είχα σπουδάσει ιατρική στη Ρουμανία, στα τέλη της 10ετίας του 1970. Εκεί συνάντησα
για πρώτη φορά αναφορές για το βελονισμό, γιατί στα νοσοκομεία τον χρησιμοποιούσαν,
αλλά εκεί είχα βρει μόνο ένα βιβλίο σχετικά. Η μικροβιολογία είναι η ειδικότητά μου και
τα χρήματα που βγάζω προέρχονται από αυτή. Δεν ασκώ το βελονισμό και τη
βοτανοθεραπεία για τα χρήματα. Έχοντας γνωρίσει τις παρενέργειες που μπορούν να
προκαλέσουν τα φάρμακα της δυτικής ιατρικής, με ενδιέφερε πάντα να γνωρίζω λύσεις
για τις ασθένειες πιο ανώδυνες για τον οργανισμό. Με γοητεύει το να χρησιμοποιώ τα
χέρια μου. Το βελονισμό τον είχα πάντα στο μυαλό μου, αλλά ο χρόνος μου ήταν
δεσμευμένος από τη δουλειά και την οικογένειά μου. Όταν τελικά είχα ελεύθερα
σαββατοκύριακα, με τη συμπαράσταση της γυναίκας μου, παρακολούθησα τα διετή
σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών στο βελονισμό. Η κινέζικη βοτανοθεραπεία ήταν
ένα επόμενο ενδιαφέρον.(συνέντευξη γιατρού-βελονιστή)

Για ορισμένους γιατρούς, οι εναλλακτικές θεραπείες35 είχαν γίνει ήδη μέρος του θεραπευτικού
ρεπερτορίου τους πριν την επαγγελματική ενασχόληση με την κινέζικη ιατρική ή συνέστησαν
ένα επόμενο ενδιαφέρον: Οστεοπαθητική (ανατάξεις των μεσοσπονδύλιων δίσκων),
ομοτοξικολογία (εγχύσεις με ενέσεις σε σημεία βελονισμού), κινησιολογία, συστημική
αναπαράσταση (ψυχοθεραπευτική μέθοδος), ύπνωση, γαλβανικά ρεύματα, οζονοθεραπεία, είναι
ορισμένες από τις τεχνικές των οποίων οι γιατροί είχαν γνώση και χρησιμοποιούσαν
θεραπευτικά. Οι ιατρικές παραδόσεις της Ανατολής και οι θεραπευτικές προσεγγίσεις της Δύσης

35
Ο όρος «εναλλακτική θεραπεία» ή «εναλλακτικό, ιατρικό σύστημα» αποτελεί μάλλον ένα γενικό και πρωτόλειο
ορισμό μιας μεγάλης ετερογενούς ομάδας φιλοσοφιών σχετικά με την υγεία και τη θεραπεία, οι οποίες καλούνται
από τους άλλους, αλλά και αυτοπροσδιορίζονται ενίοτε, ως εναλλακτικές σε σχέση με τις αναγνωρισμένες
θεραπείες που υιοθετούνται, σε επίπεδο θεσμοθέτησης, από το επίσημο κρατικό σύστημα υγείας. Μια θεραπεία
καλείται επίσης «φυσική, συμπληρωματική ή εναλλακτική», όταν το θεωρητικό, αιτιολογικό πλαίσιο, το οποίο
υποστηρίζει τη θεραπεία της, δεν τυγχάνει επαλήθευσης από τη μεθοδολογία της συμβατικής, δυτικής επιστήμης
(Zachariae 1994:227). Μια διαπολιτισμική προσέγγιση ωστόσο, θα αμφισβητούσε τη σταθερότητα των ορισμών
καθώς σε ορισμένες χώρες η πρακτική του βελονισμού θεωρείται εναλλακτική, ενώ σε άλλες όχι. Επιπροσθέτως,
στο συγκεκριμένο πλαίσιο της κάθε χώρας, το όριο ανάμεσα στην εναλλακτική και στην δυτική ιατρική είναι
αρκετά ασαφές. Εν μέρει αυτό συμβαίνει εξ’ αιτίας του ότι επαγγελματίες γιατροί εντάσσουν εναλλακτικές
θεραπείες στην ιατρική πρακτική τους ή απευθύνονται σ’ αυτές για την προσωπική τους υγεία (Johannessen
1994:13). Ένας επιπλέον λόγος που οδηγεί στην ασάφεια των ορισμών είναι ότι, τα όρια στο κοινωνικό επίπεδο δεν
είναι ταυτόσημα με αυτά που ισχύουν στην πολιτισμική ή την θεραπευτική διάσταση. Οι εναλλακτικές θεραπείες
έχουν ήδη οριστεί από τους ερευνητές, ως κοινωνικά, πολιτισμικά κατασκευασμένα θεραπευτικά φαινόμενα και οι
διαφορετικές αυτές κατηγορίες αντανακλούν την έμφαση που δίνεται κάθε φορά σε διακριτά επίπεδα του ίδιου
φαινομένου.

94
που κινούνται εκτός του κυρίως ρεύματος της ηγεμονεύουσας βιοϊατρικής, ικανοποιούν
πρωταρχικά γι’ αυτούς, όπως ανέφεραν, εναλλακτικές, αισθητικές επιλογές θέασης του κόσμου.
«Η πρωτοκαθεδρία του σώματος όχι μόνο ως αντικείμενο σκέψης αλλά ως αυτό καθ’ εαυτό
όχημα σκέψης, συναισθήματος και δράσης» ( Kirmayer 1992:325), αποτέλεσε προεξέχον
κίνητρο. Η επαγγελματική ταυτότητα, σ’ αυτό το πλαίσιο, επέτρεψε την είσοδο σε θεραπευτικές
πρακτικές που εμπλουτίζουν το διανοητικό οπλοστάσιο των ενδιαφερόμενων γιατρών,
προσθέτοντας, σε ένα πρώτο επίπεδο, απαντήσεις που αφορούν σε προσωπικές, υπαρξιακές
αναζητήσεις τις οποίες συνδέουν με την προσωπική ολοκλήρωση. Η εμπλοκή τους στο πεδίο
των εναλλακτικών ιατρικών πρακτικών αποτέλεσε επιπροσθέτως αφορμή επαναορισμού της
ταυτότητας τους ως θεράποντες των άλλων αλλά και του εαυτού τους:

Εμένα με ενδιέφερε πολύ η αστρονομία, η μεταφυσική, η ψυχολογία, η φυσική και

οτιδήποτε έχει να κάνει με ανθρωπιστικές επιστήμες. Διάβασα πολύ ασιατική, ινδική
φιλοσοφία, τι σημαίνει το «θεραπεύω τον εαυτό μου» και κάποια στιγμή άρχισα να τα
αισθάνομαι και είδα ότι τη στιγμή που το αισθάνομαι αυτό, συμβαίνει στο σώμα μου
θεραπεία. Έκανα θιβετανικές ασκήσεις που είδα σε βίντεο, βιβλία και προσπάθησα να
περιορίσω το εγώ μου και γενικά στράφηκα σε οτιδήποτε εναλλακτικό. Μέσα από τη
θεραπεία θεραπεύεται και ο ίδιος ο θεραπευτής, γιατί αν ήταν καλά δεν θα ασχολούνταν
με θεραπείες, θα έκανε κηπουρική. Νομίζω πως οι θεραπευτές έχουν πολύ βαρύ κάρμα.
Ο θεραπευτής πρέπει να εξαγνίζεται συνεχώς διαφορετικά είναι χαμένος. Αυτή τη στιγμή
ζω σε ένα επίπεδο όπου υπάρχει το τσιγάρο, ο καφές αλλά η ψυχή μου ζητάει τις
απαντήσεις από ένα άλλο επίπεδο στη συνέχεια, είτε μέσα από τις θεραπείες είτε με
πολλά άλλα πράγματα.(συνέντευξη γιατρού-βελονιστή)

Η θρησκευτική παράμετρος συνδέθηκε ρητορικά με την επιλογή της εναλλακτικής ιατρικής

πρακτικής αλλά αφορούσε κυρίως στο πλαίσιο προσέγγισης της κινέζικης ιατρικής από τους μη
γιατρούς-θεραπευτές και όχι τους γιατρούς:

Από μικρή ηλικία με τη θρησκεία, είχα αναζητήσεις και ήθελα να καταλάβω τη σχέση
που έχει η ψυχή με το σώμα. Τα θρησκευτικά ερεθίσματα μου έδωσαν την αφορμή να
ψάξω πιο βαθιά, θέλω να γνωρίσω το Θεό όπως είναι ολιστικός, αληθινός, επιεικής αλλά
με ενδιέφερε να βοηθήσω τον άνθρωπο και μετά την φυσικοθεραπευτική έκανα
διδακτορικό στη φυσικοπαθητική με θέμα τη φυσικοθεραπεία σε σχέση με τις φυσικές,
εναλλακτικές μεθόδους, σε οσφυαλγία, μυαλγία. Τώρα ασχολούμαι με τον
ηλεκτροβελονισμό.(συνέντευξη μη γιατρού, εκπαιδευτή στον ηλεκτροβελονισμό)

95
 Σε ορισμένες περιπτώσεις επαγγελματιών, το οικογενειακό περιβάλλον είχε συστήσει το
λάκτισμα ενασχόλησης με τεχνικές της κινέζικης ιατρικής. Άλλοτε σε απόλυτη συμφωνία με την
οπτική του προγόνου ο οποίος είχε ήδη ασχοληθεί με εναλλακτικές θεραπείες και άλλοτε σε μια
κριτική, δημιουργική διαφοροποίηση από αυτόν:

Επειδή ο πατέρας μου είναι ειδικός σε αυτά τα θέματα με βοηθούσε να έχω ένα πρότυπο
και μια έτοιμη ύλη για να διαβάσω. Ο πατέρας μου είναι Κύπριος στην καταγωγή,
φυσικοπαθητικός, ομοιοπαθητικός και έχει τις αναζητήσεις του χρόνια, είναι ιδιαίτερη
περίπτωση γιατί πήγε νομική και για δύο χρόνια έκανε τον επαγγελματία ψεύτη κάπως,
τα παράτησε, πήγε θεολογική, μετά ιατρική και μετά έκανε την ειδικότητα της
ομοιοπαθητικής. Είναι ένας από τους δασκάλους μου, τους πραγματικούς δασκάλους
μου.(συνέντευξη μη γιατρού-βελονιστή)

Άλλο τα εξωτερικά ερεθίσματα και άλλο η προσωπικότητα του καθένα, κανένας δεν
είναι αντίγραφο του άλλου. Με τον πατέρα μου δουλέψαμε μαζί 9 χρόνια, στο ίδιο
ιατρείο, αλλά με διαφορετικές απόψεις, διαφορετικές δυνατότητες, διαφορετική παιδεία
ο καθένας, διαφορετικά βιώματα, μάθαμε και διαφορετική ιατρική. Άλλο η ιατρική που
μάθαινες το 1930, άλλο η ιατρική που έμαθα εγώ το 1980. Άλλοι καιροί, άλλη
νοοτροπία.(συνέντευξη γιατρού-βελονιστή με πατέρα βελονιστή)

Η προσωπική, βιωματική εμπειρία της ασθένειας αποτέλεσε επίσης επιχείρημα

αιτιολόγησης του ενδιαφέροντός τους για εναλλακτικούς τρόπους θεραπευτικής και το
εναρκτήριο ερέθισμα αμφισβήτησης της βιοϊατρικής ως αποκλειστικής θεραπευτικής
προσέγγισης, σηματοδοτώντας γι’ αυτούς τους γιατρούς μια επαναστατική πράξη, ενάντια στις
συμβάσεις του επαγγέλματός τους:

Αποφάσισα κάποια στιγμή να κάνω αυτό που μ’ αρέσει και όχι αυτό που μου λέγανε ότι
θα έπρεπε να είναι ο κύκλος μου. Εγώ έδωσα απάντηση στα 13 μου, μετά από έντονο
πονοκέφαλο που με ταλαιπωρούσε για δύο χρόνια, με αλλαγή στάσης ζωής. Διάβασα ένα
άρθρο και κατάλαβα ότι οι φρικτοί πονοκέφαλοι οφείλονταν στο ότι έπρεπε να είμαι ο
καλύτερος μαθητής, να διαβάζω τα πάντα, μέσα από μια εξωγενή πίεση. Από κείνη τη
στιγμή κατάλαβα πως έπρεπε να διαβάσω μόνο ό,τι μου αρέσει, όταν μου αρέσει. Για το
καλό μου στράφηκα στη εναλλακτική ιατρική. Είχα σοβαρά προβλήματα υγείας και σε
μεγάλο βαθμό τα έλυσα μέσα από κει. Από το 1986 μέχρι το 1999 σπούδασα ιατρική στη
Γερμανία. Έκανα κομμάτια ιατρικών ειδικοτήτων όπως φυσική, ιατρική, η χειρουργική
θεραπεία πόνου, ακτινολογία, ένα χρόνο αθλητιατρική. Πριν να τελειώσω την ιατρική
είχα ένα ατύχημα, χτύπησα τη μέση μου, έμεινα παράλυτος και μετά παρέμειναν κάποιες

96
 μερικές παρέσεις στα άκρα. Δεν βρήκα γιατρειά, ούτε καν σαφή διάγνωση στη δυτική
ιατρική. Οπότε αναγκάστηκα να ασχοληθώ με την εναλλακτική ιατρική για να βρω την
υγειά μου, αυτό ήταν το ισχυρότερο σπρώξιμο. (συνέντευξη γιατρού-βελονιστή)

Γιατροί και οι μη γιατροί-βελονιστές αντιλαμβάνονταν την ενασχόλησή τους με την κινέζικη

ιατρική ως μία επιπλέον γνώση που θα μπορούσε, εν δυνάμει, να δώσει εναλλακτικά λύσεις σε
προβλήματα ασθενών, εκφράζοντας ταυτόχρονα μια διαρκή αναζήτηση ως προς την εύρεση του
κατάλληλου, κατά περίπτωση, τρόπου θεραπείας. Η ιατρογένεση που συχνά προκαλούν τα
συνθετικά φαρμακευτικά σκευάσματα της δυτικής ιατρικής και η ανάγκη εύρεσης περισσότερων
και πιθανόν πιο αξιόπιστων θεραπευτικών λύσεων από τις ήδη υπάρχουσες, υπήρξε ένα σταθερό
και επαναλαμβανόμενο μοτίβο αιτιολόγησης της εμπλοκής. Ιδιαιτέρως οι γιατροί που
ασχολούνταν με το βελονισμό, αντιμετώπιζαν την ιατρική που είχαν διδαχθεί με καχυποψία και
θεωρούσαν, κατά πολύ, πως προορίζονταν να γίνουν απλοί μεταπράτες των
φαρμακοβιομηχανιών. Είναι χαρακτηριστικές οι μαρτυρίες που ακολουθούν:
.
Στις εξετάσεις για το ευρωπαϊκό δίπλωμα ιατρικής η ερώτηση φωτογράφιζε ένα
συγκεκριμένο σκεύασμα, μιας συγκεκριμένης εταιρείας, το φωτογράφιζε όμως, μόνο
αυτό το σκεύασμα αναφέρεται στην βιβλιογραφία. Σου λέει πρέπει να το ξέρεις γιατί
αυτό θα πουλήσει την επόμενη πενταετία, αλλιώς δεν παίρνεις δίπλωμα.(σεμινάρια
εκπαίδευσης γιατρών)
Λοιπόν είδα πως η ιατρική, βάζοντας ταμπέλες και δίνοντας σχηματικές θεραπείες χάνει
τον ανθρωπιστικό της χαρακτήρα και γίνεται εφαρμοσμένη μηχανική. Βέβαια πάντα
χρειάζεται κάποια θεωρητική βάση αλλά πάντα η καλύτερη θεραπεία είναι η υπέρβαση
του σχήματος. Η μεγάλη μου αμφισβήτηση ξεκίνησε στη νευρο-/ και
ψυχοφαρμακολογία. Εκεί αρνήθηκα, είπα ότι εγώ αυτό δεν το κάνω, η θλίψη έχει μια
αιτία, δεν δίνω ψυχοφάρμακα.( συνέντευξη γιατρού-βελονιστή)

Ένας πολύ σημαντικός παράγοντας ο οποίος ποτέ δεν ειπώθηκε ρητά από τους γιατρούς
αλλά αποτελεί βέβαιο κίνητρο για την εμπλοκή τους στην πρακτική του βελονισμού, συνιστά η
κρίση που περνά και το δικό τους επάγγελμα στο σύγχρονο ελληνικό πλαίσιο. Ορισμένες νεαρές
γιατροί χωρίς ειδικότητα, οι οποίες δεν είχαν καμία προηγούμενη, των σεμιναρίων, θεωρητική
εξοικείωση με τις αρχές της κινέζικης ιατρικής, στα σεμινάρια εκπαίδευσης στο βελονισμό
χαριτολογώντας ανέφεραν πως δεν γνωρίζουν στ’ αλήθεια γιατί επέλεξαν να ασχοληθούν με το
βελονισμό. Γεγονός αποτελεί, ωστόσο, ότι το να αποκτήσει ένας νέος γιατρός το κύρος που θα
του επιτρέψει να προσελκύσει πελατεία η οποία θα του εξασφαλίσει μια ικανοποιητική, για τα

97
χρόνια σπουδών του και για την κατά παράδοση, στον ελληνικό χώρο, στερεοτυπική φήμη περί
της ουδόλως ευκαταφρόνητης χρηματικής ανταμοιβής που συνοδεύει την άσκηση του
επαγγέλματός τους, είναι πλέον αρκετά δύσκολο. Πέρα από το ποσοστό ανεργίας που υπάρχει
και στον ιατρικό κλάδο, η εργασία σε ένα νοσοκομείο, χωρίς να διατηρείται ταυτόχρονα
εξωτερικό ιατρείο, προσφέρει ένα μισθό που αμφισβητείται πλέον το πόσο καλός μπορεί να
χαρακτηριστεί σε σχέση με τις συνθήκες και τις ώρες εργασίας. Είναι ενδεικτικά τα λόγια ενός
εκπαιδευτή, ο οποίος, απευθυνόμενος στους γιατρούς επικαλέστηκε την πελατειακή εξασφάλιση
μέσω της πρακτικής του βελονισμού, αναφέροντας:

Στην Ελλάδα έχουμε άπειρα και χρόνια περιστατικά κεφαλαλγιών που δεν
αντιμετωπίζονται οριστικά με τα φάρμακα και ο βελονισμός έχει άριστη ένδειξη στους
πονοκεφάλους. Μόνο γι’ αυτό να κάνετε βελονισμό, έχετε λύσει το επαγγελματικό σας
πρόβλημα, δεν χρειάζεται να ασχοληθείτε με τίποτε άλλο για να βγάλετε χρήματα.

Υπήρχαν γιατροί-βελονιστές, οι οποίοι δεν είχαν πάρει ποτέ ιατρική ειδικότητα και προτίμησαν,
αντί να περιμένουν αρκετά χρόνια έως ότου πάρουν σειρά για την πραγματοποίησή της, να
ασχοληθούν με το βελονισμό, χρησιμοποιώντας την ιατρική τους ταυτότητα πριν από αυτή του
βελονιστή. Η ενασχόληση με το βελονισμό ταυτίστηκε στην περίπτωσή τους με μία βέβαιη
λύση της επαγγελματικής ανασφάλειας.

2.0 «Είμαι εντελώς παραδοσιακός, αλλά της δυτικής παράδοσης»: Η νευρωνική θεωρία
Η κατασκευή των στερεοτύπων μέσω των οποίων επιχειρείται η οριοθέτηση των
δομικών γνωστικών διαφορών ανάμεσα στην παραδοσιακή κινέζικη ιατρική και στη δυτική
ιατρική, εντοπίζει θεωρητικά διαφορές. Ο Unschuld (1992:58) έχει αναφέρει πως η πρώτη
χαρακτηρίζεται ιστορικά από μια επέκταση της αρχαίας γνώσης μέσα από μία δυναμική που
προκρίνει την άθροιση του καινούριου στο παλιό, ενώ η γνωστική δυναμική της δυτικής
ιατρικής χαρακτηρίζεται από την αντικατάσταση του παλιού από το καινούριο. Η τοποθέτηση
αυτή συνάδει με την θεωρητική παρατήρηση του Kuhn (1970), σύμφωνα με την οποία, η
γνωστοποίηση φαινομένων που δεν μπορούν να ενταχθούν στο εξηγητικό πλαίσιο του παρόντος
επιστημονικού παραδείγματος αλλά η αποτελεσματικότητά τους αγγίζει τέτοια όρια ώστε δεν
μπορούν να αγνοηθούν πλέον, αποτελεί συνθήκη επιστημονικών επαναστάσεων.

98
 Η πραγματολογική διάσταση ωστόσο της υποδοχής του κινέζικου βελονισμού στη
«νευρωνική» του εκδοχή από την πλειοψηφία των Ελλήνων γιατρών, θέτει υπό αμφισβήτηση τις
παραπάνω σημασιολογικές προτάσεις. Η ενσωμάτωση της τεχνικής του βελονισμού στο
υπάρχον θεραπευτικό οπλοστάσιο των Ελλήνων γιατρών, δεν προαπαιτεί την άρνηση της
«παραδοσιακών» ιατρικών παραδοχών, οι οποίες στο δικό τους γνωστικό συμφραζόμενο
ταυτίζονται με την παιδεία της ορθολογικής, δυτικής ιατρικής, ούτε με την αντικατάστασή τους.
Αντίθετα, η αφομοίωση του νέου παραδείγματος χαρακτηρίζεται από την ένταξη της
εισαχθείσας γνώσης στη δεδομένη μηχανιστική, δυτική, ιατρική «παράδοση». Τουλάχιστον οι
τρεις τελευταίες γενιές των Ελλήνων γιατρών κοινωνικοποιήθηκαν μέσα από ένα εκπαιδευτικό
σύστημα που άπτεται του δυτικού, ορθολογικού πλαισίου και συνιστά την μόνη «παράδοση»
που αναγνωρίζουν ως οικεία. Αυτή, στο δικό τους συμφραζόμενο, δεν οφείλει να είναι κατ’
ανάγκη «αρχαία», όπως θα υποστήριζε η βεμπεριανή τυπολογία, εφόσον ο δυτικός
ορθολογισμός εκπροσωπεί γι’ αυτούς μία απτή μορφή ιστορικής αλήθειας.
Ο βελονισμός, ως η κύρια τεχνική της κινέζικης ιατρικής, που πλειοψηφικά κρίνουν ότι
τους αφορά, αποτελεί νεότευκτη ιατρική πράξη την οποία προσεγγίζουν και κατανοούν με την
αρωγή των παραδεδομένων παραδοχών της ιατρικής τους παιδείας. Κατά την ερμηνευτική τους
προσέγγιση εκλεκτικά προσηλώνονται στο εννοιολογικό πλαίσιο και τα διαγνωστικά εργαλεία
κατανόησης που τους προσφέρει η δυτική ιατρική. Όπως έχει επισημανθεί στη διεθνή
βιβλιογραφία από μελετητές όπως ο Larson (1977), η Clarke (1983) και ο Hahn (1995), η
παράδοση του παραδείγματός τους δίνει έμφαση στους όρους της «αντικειμενικότητας», του
«ορθολογισμού», της «επαναληπτικότητας», της «σύγκρισης» και της «γενίκευσης». Οι γιατροί-
βελονιστές αναφέρουν επίσης τις εργασίες και τις στατιστικές των επιτυχιών του βελονισμού,
δίνοντας έμφαση με αυτό τον τρόπο στις παραπάνω προϋποθέσεις της ιατρικής άσκησης. Ένας
γιατρός-βελονιστής οριστικοποιώντας την απόλυτη δέσμευσή του, όπως και αυτή των
περισσοτέρων συναδέλφων του απέναντι στη δυτική ιατρική, στο «8ο Πανελλήνιο Συνέδριο
Ιατρικού Βελονισμού», ανέφερε χαριτολογώντας «Όλοι εδώ μέσα είμαστε παντρεμένοι αλλά
έχουμε και εξωσυζυγική σχέση».
Η άρνηση των νευρωνικών να αναλάβουν περιστατικά που δεν εμπίπτουν στις ενδείξεις
του Π.Ο.Υ. για το βελονισμό, εκφράζει μια υποστηρικτική πρακτική των παραδεδομένων αρχών
της οικείας γι’ αυτούς, μεθοδολογίας της αναγνωρισμένης ιατρικής. Η συναίνεση στο πρόταγμά
της που αφορά στην εμπειρική αλήθεια, αποτελεί ένα στρατηγικό στοιχείο που επιτρέπει στην

99
ενσωμάτωση του βελονισμού στην πρωτοβάθμια περίθαλψη των νοσοκομείων αλλά και σε μία
πιθανή επέκτασή του στο ερευνητικό πεδίο συσχετίζοντας δύο ιατρικά συστήματα που
πιθανότατα ποτέ δεν θα έβρισκαν, μέσω κάποιας άλλης οδού, κοινό έδαφος σύγκλισης.
Στα σεμινάρια εκπαίδευσης στο βελονισμό, ο ορθολογισμός συνιστά εργαλείο εδραίωσης
της συμφωνίας μεταξύ των εκπαιδευτών γιατρών και εκπαιδευόμενων γιατρών ως προς τον
τρόπο μετάφρασης και χρήσης της νέας γνώσης. Σύμφωνα με τον Kirmayer (1992:330), η
έμφαση στον ορθολογισμό και στον έλεγχο μιας, εκ πρώτης, «παράλογης» θεραπευτικής γνώσης
επιτρέπει τη δημιουργία ενός μοντέλου αφομοίωσης και χρήσης της, που μπορεί να ενταχθεί
στην ήδη υπάρχουσα ηθική και αισθητική οπτική φορέων της δυτικής κουλτούρας. Το
απόσπασμα που ακολουθεί προέρχεται από τα σεμινάρια του κέντρου εκπαίδευσης των γιατρών.
Εισάγει στη νευρωνική θεωρία δράσης του βελονισμού και είναι ενδεικτικό της γνωστικής
δομής που χρησιμοποιείται στην υποδοχή της πρακτικής:

Η αγωγή του ερεθίσματος (βελόνες) από την περιφέρεια (δέρμα) στο κέντρο
(εγκέφαλος), η ανάλυσή του και η απάντηση του ΚΝΣ προς την περιφέρεια με την
αίσθηση απαλλαγής από το άλγος, αποτελεί καθαρά ενεργειακό φαινόμενο και εξαρτάται
από τη δυνατότητα αγωγής ηλεκτρικών κυματοειδών μορφών ενέργειας από την
περιφέρεια προς το κέντρο δια μέσου των νευρικών ινών. Στην εσωτερική επιφάνεια της
επιδερμίδας, στο δέρμα, οδοί του αυτόνομου νευρικού συστήματος σχηματίζουν
συγκεντρώσεις ινών του ΑΝΣ με συγκεκριμένη προέκταση στον φλοιό του ΚΝΣ. Το
παραγόμενο, από την ηλεκτρική δραστηριότητα των κυττάρων του σώματος, ηλεκτρικό
ρεύμα, στην πορεία του ανάμεσα στους ιστούς θα ακολουθήσει το δρόμο της μικρότερης
ηλεκτρικής αντίστασης. Τα σημεία βελονισμού έχουν σημαντικά μικρότερη αντίσταση
από τις γειτονικές περιοχές και το παραγόμενο ρεύμα θα περάσει από αυτά. Η
παρέμβαση με βελόνες τροποποιεί τη ροή του ηλεκτρικού ρεύματος, άγει το ερέθισμα
στον εγκέφαλο μέσω 3ων διαδοχικών νευρώνων, όπου και εκκρίνονται εγγενείς οπιούχες
ουσίες που απαλλάσσουν το σώμα από το αίσθημα του πόνου. Η άμεση πολλές φορές
απάντηση του οργανισμού στο βελονιστικό ερέθισμα, η ειδική κατανομή των σημείων
βελονισμού, ήταν τα πρώτα στοιχεία της νευρωνικής θεωρίας δράσης του βελονισμού. Η
θεωρία αυτή προσανατολίζεται στην προσπάθεια εξήγησης του βελονιστικού
αποτελέσματος στηριζόμενη αποκλειστικά στην φυσιολογία και την λειτουργική του
περιφερικού και κεντρικού νευρικού συστήματος.

Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, οι προσπάθειες για μια επιστημονικού τύπου εξήγηση της
δράσης του βελονισμού είναι συνεχείς, φέρνουν αποτελέσματα και διατυπώνονται θεωρίες,
όπως η νευρωνική που επιχειρεί να εξηγήσει το μηχανισμό δράσης όσο και η ορμονολογική η
οποία επικεντρώνεται στο αποτέλεσμα. Το «μυστήριο» δεν έχει ακόμα πλήρως

100
αποκρυπτογραφηθεί από μία δυτικού τύπου κατανόηση, αλλά αυτό το γεγονός ομολογείται με
σαφήνεια και στα εκπαιδευτικά σεμινάρια όπου εντοπίζονται και αναφέρονται τα, προς λύση,
δυσδιάκριτα σημεία του:

Η διερεύνηση των νευροφυσιολογικών οδών που πιθανώς να εξηγούν το βελονιστικό

αποτέλεσμα, άρχισαν στη Δύση, αλλά και στην Κίνα, εδώ και πολλές δεκαετίες. Οι
θεωρίες αυτές έγιναν γρήγορα δημοφιλείς στον ιατρικό κόσμο. Οι νευρικές οδοί και το
δίκτυο που καθοδηγεί τα ερεθίσματα αυτά δεν είναι ακόμη γνωστά. Όμως η
επαναληπτικότητα του φαινομένου οδήγησε στην πλήρη χαρτογράφηση των περιοχών
αυτών. Η νευρωνική θεωρία δεν μπορεί να εξηγήσει πολλά από τα θεραπευτικά
αποτελέσματα του βελονισμού, όπως παράδειγμα τη μακρόχρονη δράση του
βελονιστικού αποτελέσματος ή ακόμη τη δράση των αρχαίων σημείων τα οποία δεν
έχουν καμία σχέση με κατανομές (τουλάχιστον γνωστών) νευρικών οδών. Πιστεύεται ότι
με τον βελονισμό ενεργοποιούνται περισσότερα του ενός νευρικά κέντρα με αποτέλεσμα,
άλλα ερεθίσματα να άγονται περιφερικά (νωτιαία αντανακλαστικά) και άλλα κεντρικά
(συνάψεις πυρήνων συρραφής της γέφυρας κλπ). Η εμπλοκή του νευρικού συστήματος
είναι σχεδόν βέβαιη.

Η εγκυρότητα του επιστημονικού λόγου που διαχειρίζεται και επικοινωνεί η

«πολιτισμική κοινότητα»36 των γιατρών, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην οριοθέτηση του
νομιμοποιημένου μέρους της κινέζικης ιατρικής συσχετικά πάντα με τις παραδοχές της δυτικής
ιατρικής. Η επιστημονική διάταξη και σχηματοποίηση που διαμεσολαβεί κατά τη διαδικασία της
γνωστικής οικειοποίησης, μετασχηματίζει την κινέζικη ιατρική σε ένα υπερεθνικό, ιατρικό
προϊόν το οποίο επαναπροσδιορίζεται σμικρύνοντας το ρεπερτόριο του εύρους των θεραπειών
της. Όταν η βιοϊατρική βρέθηκε αντιμέτωπη με ένα παράδειγμα που δεν κατανοούσε πλήρως,
προσηλώθηκε στα τμήματα εκείνα του παραδείγματος τα οποία μπορούν να ενσωματωθούν στο
δικό της και απέρριψε τα υπόλοιπα. Η σύγχρονη, μετα-μαοϊκή εκδοχή της κινέζικης ιατρικής
αναδεικνύεται αρωγός σε αυτή την επιτυχή απόπειρα καθώς, έχοντας ορίσει ένα νέο πλαίσιο
αιτιολόγησης της ασθένειας είναι συμβατή, σε πολλά θεωρητικά σημεία της, με το αντίστοιχο,
εδώ και τρεις αιώνες, εξηγητικό πλαίσιο της αναγνωρισμένης ιατρικής. Επιπροσθέτως, στα

36
Ο Clark (1996) ταξινομεί και διευκρινίζει τον όρο «πολιτισμική κοινότητα» μέσω της έννοιας του
«κοινού εδάφους», δηλαδή της αμοιβαίας γνώσης, των αντιλήψεων και των υποθέσεων που μοιράζονται τα μέλη
μιας κοινότητας. Το κοινό έδαφος για τους Έλληνες γιατρούς συνιστά η ορολογία που συνδέεται με το πάσχον
σώμα εξ’ αιτίας του κοινού εκπαιδευτικού παρελθόντος και των εμπειριών τους κατά την κλινική πρακτική.

101
εκπαιδευτικά σεμινάρια, οι ιατρικές αντιλήψεις της σύγχρονης Κίνας χρησιμοποιούνται για να
επιβεβαιώσουν την ανωτερότητα της αξιοπιστίας του δυτικού παραδείγματος καθώς οι
εκπαιδευτές της νευρωνικής θεωρίας αναφέρουν ότι ακόμα και «στην Κίνα η επικρατέστερη
ιατρική στα νοσοκομεία σήμερα είναι η δυτική..70% δυτική και 30% παραδοσιακή». Όπως έχει
ήδη αναφερθεί στο πρώτο κεφάλαιο, οι προσπάθειες νομιμοποίησης του βελονισμού στο
γηγενές του πλαίσιο κατά τον 20ο αιώνα, καθώς για πολύ μεγάλο διάστημα θεωρούνταν ως η
ιατρική των υπάλληλων κοινωνικά τάξεων, οδήγησε στην ενσωμάτωση της βιοϊατρικής
ανατομίας στα εγχειρίδια εκπαίδευσης της Π.Κ.Ι. προσδίδοντάς της ένα επιστημονικό
περίβλημα. Η απόπειρα ενοποίησης της κινεζικής με την δυτική ιατρική, κατά την μαοϊκή
εποχή, υπήρξε ένα επόμενο βήμα σε αυτή τη διαδικασία.
Το κυρίαρχο αυτό πλαίσιο της δυτικής ιατρικής παράδοσης, στο οποίο προσαρμόστηκε η
κινέζικη ιατρική και εν τέλει επετεύχθη η σύγκλιση, εκκινεί τον 19ο αιώνα, όταν η δυτική
ιατρική υιοθέτησε μία νέα οπτική θέασης κόσμου η οποία χαρακτηριζόταν από το καρτεσιανό
παράδειγμα και από τη βιολογική-μηχανιστική θεώρηση του σώματος. Η επικέντρωση σε
περιβαλλοντικά αίτια πρόκλησης της ασθένειας αναγνώρισε για πρώτη φορά, ως παθογόνες
οντότητες, τα μικρόβια (Coburn et al 1983, Baer 1989). Η θεωρία των μικροβίων ενισχύθηκε
επιπροσθέτως από επαναστάσεις στη χειρουργική, οι οποίες υποβοηθήθηκαν από την
ανακάλυψη νέων αναισθητικών και απολυμαντικών σκευασμάτων. Δια μέσου αυτών, η ιατρική
επιστήμη γνώρισε τους πρώτους θριάμβους της στη Δύση, καθώς μείωσε την νοσηρότητα και τη
θνησιμότητα (Coburn1988). Η θεωρία των μικροβίων είναι απόλυτα αποδεκτή στη σύγχρονη
πρακτική της κινέζικης ιατρικής. Μπορεί η ορολογία να διαφέρει αλλά είναι εύκολα
μεταφράσιμη και κατανοήσιμη από το θεωρητικό πλαίσιο της δυτικής ιατρικής37.
Κατά τη μεταλαμπάδευση της γνώσης, η πρώτη επαφή των γιατρών με το βελονισμό στα
σεμινάρια εκπαίδευσης, επιχειρήθηκε δια μέσου της εικόνας ενός ανθρώπινου σώματος με

37
Ο Ho (2006:110) αναφέρει πως οι πληροφορητές του, Κινέζοι επαγγελματίες της Π.Κ.Ι. στη Νέα Υόρκη,
διαχώρισαν την σύγχρονη εκδοχή της από την παραδοσιακή, λέγοντας πως η σύγχρονη εκδοχή μοιράζεται με την
δυτική βιοϊατρική την ίδια αιτιολόγηση της ασθένειας και όμοια εργαλεία διάγνωσης. Διαφέρουν μόνο ως προς τη
μέθοδο θεραπείας, βελόνες και βότανα οι μεν, φαρμακευτικά σκευάσματα οι δε. Για παράδειγμα, στην περίπτωση
της φυματίωσης, η παραδοσιακή κινέζικη ιατρική θεωρεί ως αιτία την ανεπάρκεια yin, που έχει ως συνέπεια την
αδύναμη ενέργεια η οποία δεν έχει πλέον τη δυνατότητα να αμυνθεί στην εισβολή του εξωτερικού κακού. Η
εξήγηση αυτή είναι συγκρίσιμη με την βιοϊατρική έννοια της μόλυνσης από βάκιλο εξαιτίας ενός αδύναμου
ανοσοποιητικού συστήματος.

102
βελόνες και συνακόλουθη αναφορά στο κύκλωμα των μεσημβρινών. Αναφέρθηκε πως η
επικράτηση της συγκεκριμένης θεωρίας στην Κίνα όπως και η επικράτηση της ιπποκρατικής
άποψης στη Δύση οφειλόταν στη σύμπλευσή τους με τις θρησκευτικές δοξασίες περί φύσης. Το
«ταό», η μονάδα εμπεριέχει δυάδες, το yin/yang, την ύλη και την ενέργεια. Για να γίνει
κατανοητή η έννοια κυρίως της ενέργειας με την οποία οι γιατροί δεν είναι εξοικειωμένοι,
χρησιμοποιήθηκε το παράδειγμα του θανάτου μέσα από μια μεταφορά που παραπέμπει στην
εμπειρική πραγματικότητα της ηλεκτρικής ενέργειας «…είναι σαν να βγήκα απ’ τη πρίζα.
Μάτια, αυτιά, όλα υπάρχουν αλλά δεν ζω». Η έννοια της ενέργειας καθίσταται πάντα κάπως
προβληματική για τους γιατρούς καθώς δεν συμπίπτει με κανένα από τα γνωστά συστήματα
όπως είναι το νευρικό, το λεμφικό ή το φλεβικό. Κατά την περιγραφή του ενεργειακού
συστήματος της κινέζικης ιατρικής, η γνώση χαρακτηρίστηκε από τον εκπαιδευτή αρχικά ως
παράξενη ενώ ταυτόχρονα οριοθετήθηκε το πεδίο και τα όρια της θεραπευτικής παρέμβασης δια
του βελονισμού μεταφράζοντας βασικές αρχές της κινέζικης ιατρικής στην ορολογία της
βιοϊατρικής:

..η ασθένεια, σύμφωνα με την κινέζικη θεωρία ξεκινά με την προσβολή 6 ενεργειακών
επιπέδων με πρώτο επίπεδο τα αγγεία ενώ η προσβολή των ανατομικών οργάνων έπεται.
Το παιχνίδι παίζεται στο προκλινικό στάδιο της νόσου, όταν συμβαίνει διαταραχή της
λειτουργίας του οργάνου και τότε μπορούμε να επέμβουμε με βελονισμό, μετά το σώμα
χαλά και η θεραπευτική επέμβαση μπορεί να γίνει μόνο με βότανα ή με τα μέσα της
δυτικής ιατρικής.

Ο διαχωρισμός και η αναγνώριση των παθογόνων παραγόντων σε εξωγενείς που

συμπεριλαμβάνουν τις καιρικές συνθήκες και τη διατροφή και σε ενδογενείς που αφορούν
αποκλειστικά στα συναισθήματα θεωρούνται «αξιοθαύμαστες σκέψεις λίγο πριν την εποχή του
χαλκού»38. Η οριοθέτηση ωστόσο της θέσης των εκπαιδευτών της νευρωνικής άποψης
χαρακτηρίστηκε κυρίως από ένα είδος αμφίσημης σχέσης με την κινέζικη ιατρική. Αν και
αποδέχονται ορισμένα τμήματά της ταυτόχρονα ασκούν κριτική σε όψεις της παράδοσής της. Η
αμφισημία αρχικά εκφράστηκε μέσω μιας μεταφοράς που αφορά στον προσδιορισμό του

38
Οι παράγοντες προσβολής του ανθρώπινου σώματος από την ασθένεια, σύμφωνα με το μοντέλο της κινεζικής
ιατρικής θεωρίας, διαχωρίζονται σε εξωτερικούς και εσωτερικούς. Οι πρώτοι συμπεριλαμβάνουν τις βίαιες
κλιματολογικές ενέργειες (ανέμου, θερμότητας, φωτιάς, υγρασίας, ξηρασίας, κρύου) και τις χρόνιες και ποσοτικές
υπερβολές γεύσεων (ξινού, πικρού, γλυκού, πικάντικου, αλμυρού). Οι δεύτεροι αναφέρονται στην υπερβολή των
συναισθημάτων (θυμού, χαράς, σκέψης, λύπης/μελαγχολίας και φόβου) (Ρώσσης 1983:87).

103
εκπαιδευτικού ρόλου κατά τη μετάδοση της γνώσης της βελονιστικής τεχνικής. Ο εκπαιδευτής
της νευρωνικής άποψης ανέφερε:

..ο ρόλος μου θα είναι αυτός του καλού και του κακού μπάτσου. Θα είμαι κριτικός. Θα
αμφισβητώ την εμπειρική άποψη για τον κόσμο. Θα ακροβατώ μεταξύ του επιστήμονα
και του θεραπευτή. Θα ακούσετε και την παραδοσιακή άποψη και την νευρωνική που
είναι μια σύγχρονη ερμηνεία αυτών που ήταν σοφοί...στη δυτική ιατρική μπορώ να
ασκήσω κριτική γιατί είναι τώρα και πολλά μπορώ να της καταλογίσω, την κινέζικη δεν
μπορώ να την ακουμπήσω, δεν μπορείς να πεις για τον Παρθενώνα, αν κάνανε την
κολωνίτσα λίγο πιο τετράγωνη, θα ήταν καλύτερος. Σέβομαι τη διαφορά και θεωρώ πολύ
όμορφο το να είναι κάποιος διαφορετικός από κάποιον άλλο, δεν υπάρχει μονοτονία..
(εκπαιδευτής της νευρωνικής εκδοχής του βελονισμού)

Εκφράζονται με θαυμασμό αλλά και σκεπτικισμό απέναντι στη θεραπευτική χρησιμότητα της
γνώσης που μπορούν να προσφέρουν οι, εν γένει, αρχαίες παραδόσεις. Αυτές αποτελούν γι’
αυτούς μια αλήθεια του παρελθόντος με την οποία όμως συνομιλούν στο παρόν με κριτικό
τρόπο. Αδιαμφισβήτητα αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως δημιουργούς μιας νέας εκδοχής
ενός παλαιότερου συστήματος. Η σύγκριση των αρχαίων απόψεων που αφορούν στη
θεραπευτική προσέγγιση του ασθενούς με τις σύγχρονες ιατρικές απόψεις αποτελεί γι’ αυτούς:

…ό,τι η μέρα με τη νύχτα. Τι να μου πει ο Κίτρινος αυτοκράτορας ή ο Ιπποκράτης για

την αντιμετώπιση των σύγχρονων ασθενειών. Καλή η γνώση της γιαγιάς αλλά για εμένα
δεν είναι αρκετή… και στο εξωτερικό όταν έχω κάποια ομιλία σε ένα συνέδριο
[αναπτύσσοντας τη νευρωνική θεωρία], υπάρχουν άνθρωποι που μου λένε ξέρεις αυτό
δεν είναι βελονισμός, είναι κάτι άλλο, πες το αλλιώς, ο βελονισμός είναι ένα, εσύ
αναπτύσσεις μια καινούρια θεωρία, μη λες ότι ερμηνεύεις τα παλιά. Δεν αρέσει σε όλο
τον κόσμο να ακουμπάς τις στέρεες βάσεις μιας φιλοσοφίας. Ο βελονισμός δεν μπορεί να
μείνει αυτούσιος στο δικό μου το μυαλό γιατί εγώ είμαι δυτικός γιατρός και έχω
συγκεκριμένο τρόπο.. Δε λέω πως εγώ έχω δίκιο, κάνω τη δουλειά μου, έχω τη δική μου
γλώσσα, τα δικά μου χέρια και πόδια, αυτό είναι το στίγμα το δικό μου. Εξάλλου
γνωρίζω πως μετά από κάποια χρόνια τα μισά από όσα λέμε θα πεταχτούν στη φωτιά, θα
σχιστούν γιατί θα υπάρξουν γνώσεις που θα επικαλύψουν τις τωρινές. Εγώ κινούμαι με
τα δεδομένα που έχω τώρα και μεταφράζω το βελονισμό με τα σύγχρονα
δεδομένα.(εκπαιδευτικά σεμινάρια γιατρών)

104
 Η σχέση των μετεκπαιδευόμενων στο βελονισμό γιατρών και με την οικεία, δυτική
παράδοση χαρακτηρίζεται επίσης από αμφισημία. Δεν επιδίδονται σε μία άκριτη υπεράσπιση
των αρχών και των θεραπευτικών προσεγγίσεών της αλλά, στο εσωτερικό επίπεδο της ομάδας
τους, διαφοροποιούνται σε σχέση με το παράδειγμα που ακολουθεί το κύριο ρεύμα της
ακαδημαϊκής ιατρικής, το οποίο εξακολουθεί να είναι διεθνώς, όπως διαπιστώνει ο Hernesniemi
(1994:128), κυρίως «βιολογικό και μηχανιστικό». Οι Έλληνες εκπαιδευτές στο βελονισμό
γιατροί, αναγνωρίζοντας τις αδυναμίες και της δυτικής ιατρικής, υιοθετούν κριτική στάση
απέναντί της κατονομάζοντάς την ως «σχεδόν επιστήμη που κυρίως εφαρμόζει τις ανακαλύψεις
και τους νεωτερισμούς της φυσικής και της βιοχημείας». Για όλους τους εμπλεκόμενους
γιατρούς στο ζήτημα της εναλλακτικής ιατρικής, εν γένει, ο διαχωρισμός των ασθενειών σε
σωματικές και ψυχικές καθώς και ο συνακόλουθος επαγγελματικός καταμερισμός της
αντιμετώπισής τους από γιατρούς και ψυχιάτρους αντίστοιχα, αποτελεί σημείο απόκλισής τους
από τη δυτική ιατρική προσέγγιση και κίνητρο σύγκλισής τους με το εξηγητικό πλαίσιο της
παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής. Ως προς την αντιμετώπιση του πόνου, συνθήκη που αποτελεί
μία από τις πιο σημαντικές ενδείξεις του βελονισμού, ο εκπαιδευτής της νευρωνικής άποψης
ανέφερε:

Στον πόνο μας ενδιαφέρουν τα γενεσιουργά αίτια, τα οποία εξαρτώνται από παραμέτρους
όπως η ηλικία, το φύλο, η εργασία, οι δραστηριότητες, τα χόμπι. Σημαντικοί είναι οι
προδιαθεσικοί παράγοντες όπως το άγχος, η διάθεση, η συναισθηματική αστάθεια.
Σχεδιάζουμε για τον συγκεκριμένο ασθενή με πόνο, όχι μόνο στον πόνο…

Η τάση αυτή των συγκεκριμένων γιατρών υποβοηθήθηκε από το «διεπιστημονικό μοντέλο που
αφορά στην πολλαπλή αιτιολογία της ασθένειας» ή διαφορετικά «βιο-ψυχολογικο-κοινωνικό
μοντέλο» το οποίο επιπροσθέτως της βιολογικής αιτιολογίας της ασθένειας, όπως έχουν
επισημάνει ο Kleinman (1988) και ο Turner (1990), αναγνωρίζει ως σημαντικούς, πολιτισμικούς
και ψυχολογικούς παράγοντες κατά τη διάγνωση και θεραπεία της ασθένειας. Οι γιατροί που
ασκούν το βελονισμό συμπληρωματικά της ιατρικής τους ειδικότητας, αποτελούν ένα
παράδειγμα αυτής της εσωτερικής κατάτμησης στο χώρο της βιοϊατρικής.
Μια άλλη όψη της δυτικής παράδοσης ωστόσο που δεν αρνούνται και η οποία προκαλεί
άμεσες επιπτώσεις στο ζήτημα της επαγγελματικής νομιμοποίησης του βελονισμού στα πλαίσια
της κρατικής αναγνώρισης, αποτελεί η εξουσία της βιοϊατρικής κοινότητας ως προς την

105
κυριαρχία που αφορά στις αντιλήψεις για το ποιος έχει το δικαίωμα να διαχειρίζεται την
ασθένεια. Οι γιατροί-βελονιστές οικειοποιούνται την παραδεδομένη, πολιτισμική ηγεμονία της
δυτικής ιατρικής με υποστασιοποιημένο σχεδόν τρόπο ώστε να διαπραγματευτούν και να
διεκδικήσουν την επαγγελματική αποκλειστικότητα στην πρακτική το βελονισμού. Θεωρείται
αυτονόητο το ότι ένας γιατρός, αν εκπαιδευτεί σε 300 ώρες, μπορεί να ασκήσει το βελονισμό
χωρίς περαιτέρω προϋποθέσεις και ο εκπαιδευμένος στο βελονισμό γιατρός είναι ο μόνος που
μπορεί να ασκήσει την τεχνική με αποτελεσματικό και ασφαλή για τους ασθενείς, τρόπο.
Τα πρωτόκολλα βελονισμού βέβαια, μέσω των οποίων οι γιατροί μαθαίνουν ποια σημεία
θα πρέπει να βελονίσουν για την εκάστοτε ασθένεια αποτελούν το επιστέγασμα της παραγωγής
της ιατρικής γνώσης σε συνάρτηση με την επιτυχή κλινική εμπειρία. Η αποτίμηση της
αποτελεσματικής πρακτικής η οποία διαποτίζει τον ιδανικό στόχο της βιοϊατρικής πρακτικής,
μεταφέρεται ως κεντρική πολιτισμική αξία και στην οικειοποίηση του βελονισμού από αυτούς.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, οι εγκεκριμένες ενδείξεις για την βελονιστική θεραπεία προφανώς
περιορίζονται σε ένα σχετικά μικρό αριθμό διαγνώσεων και αντίστοιχων θεραπειών. Τα
πρωτόκολλα βελονισμού αποτελούν για τους γιατρούς συλλογή ιατρικών περιπτώσεων η οποίες
μαρτυρούν ιστορικά τις προσωπικές εμπειρίες της καθημερινής κλινικής πρακτικής, έγκυρες
διαγνώσεις και θεραπείες οι οποίες, εάν ακολουθηθούν πιστά, εξασφαλίζουν το μη βλάπτειν.
Ωστόσο, η νομιμοποίηση δια μέσου της εκπαίδευσης παρέχει τα εχέγγυα για το ότι ο γιατρός
καλύπτει, εν μέρει, τα διεθνή κριτήρια για να εισαχθεί στην πρακτική του βελονισμού, αλλά όχι
αυτά που θα έλεγχαν την τρέχουσα επάρκειά του. Το ποσοστό της επιτυχίας των περιπτώσεων
που αναλαμβάνει στην κλινική πρακτική ο γιατρός βελονιστής αποτελεί το μόνο κριτήριο
ικανότητας και συνακολούθως καλής φήμης, τόσο ανάμεσα στους γιατρούς-βελονιστές όσο και
στους ασθενείς. Ένας γιατρός που δήλωνε αλλά και αναγνωριζόταν και από συναδέλφους του
ότι είχε ένα ποσοστό επιτυχίας της τάξης του 70% των περιπτώσεων που αναλάμβανε
θεωρούνταν άριστος αλλά το παράδειγμα αυτό δεν καλύπτει τη μέση περίπτωση.
Η βεβαιότητα του αυτονόητου και αποκλειστικού δικαιώματος του γιατρού να
διαχειρίζεται κάθε μορφή θεραπείας με τη μεγαλύτερη δυνατή αξιοσύνη, δημιουργήθηκε σε ένα
συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο39. Η ρητορική των Ελλήνων γιατρών-βελονιστών ακολουθεί την

39
Κατά τη λεγόμενη εποχή της προόδου (1890-1914), στις Ηνωμένες Πολιτείες, λαμβάνουν χώρα σε πολιτικό
επίπεδο καθοριστικές αλλαγές οι οποίες εδραιώνουν τη θέση της βιοϊατρικής, ως κυρίαρχης μορφής θεραπείας σε
παγκόσμιο επίπεδο. Το 1904, η αμερικανική ιατρική εταιρία αναθέτει στον Abraham Flexner την πραγματοποίηση
έρευνας που αφορά στις ιατρικές σχολές της χώρας σε εθνικό επίπεδο (Schudson1974, αναφέρεται σε Hollenberg

106
ίδια, παραδοσιακή, νομιμοποιητική οδό της βιοϊατρικής. Επιχειρούν να οικειοποιηθούν την
τεχνική του βελονισμού ώστε να μονοπωλήσουν τη μέθοδο ή και να ηγηθούν των
ανταγωνιστικών επαγγελματικών ομάδων, επικαλούμενοι την ασφαλή και αποτελεσματική
εφαρμογή της, εξαιτίας και μόνο της ιδιότητας τους.

3.0 Η αποκρυπτογράφηση ενός «χαρισματικού» θεραπευτή: Η παραδοσιακή θεώρηση

Ο όρος «Παραδοσιακή Κινέζικη Ιατρική», όπως έχει ήδη αναφερθεί στο πρώτο
κεφάλαιο, χρησιμοποιείται διεθνώς για να εκφράσει την εκδοχή της κινέζικης ιατρικής που
δημιουργήθηκε κατά την μαοϊκή εποχή. Συμπεριλαμβάνει τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας, τις
έννοιες του yin/yang, των πέντε φάσεων, τη λειτουργική σχέση μεταξύ της ενέργειας, του
αίματος, των οργάνων και των λοιπών σωματικών υγρών, τους μεσημβρινούς, τις αιτίες της
παθογένεσης, τις θέσεις των 409 σημείων, τους τρόπους διάγνωσης και τις θεραπευτικές αρχές.
Πρόκειται για μία απόλυτα τυποποιημένη εκδοχή της παραδοσιακής θεώρησης και αυτή που στο
πρόγραμμα εκπαίδευσης των γιατρών αποτελεί την αναμενόμενη διδακτέα ύλη που καλύπτει τις
μισές περίπου ώρες θεωρητικής εκπαίδευσης. Ωστόσο η εκδοχή της παραδοσιακής θεώρησης η
οποία παρουσιάστηκε στο εκπαιδευτικό πλαίσιο των γιατρών, κατά τη διάρκεια της έρευνας,
απέκλινε από την αναμενόμενη και διανθίστηκε με στοιχεία που επιχειρούν να δημιουργήσουν
ένα νεωτερισμό, ως προς το τι συνιστά η έννοια της «παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής».

1998:80). Πρόκειται για μία εποχή όπου εξαιτίας της αστικοποίησης που επέφερε η εκβιομηχάνιση, δημιουργούνται
συνθήκες που συμβάλλουν στην παρουσία σημαντικών κοινωνικά σημείων όπως ο αλκοολισμός και η εφηβική,
αντικοινωνική συμπεριφορά. Οι λύσεις εξισώνονται με νέες όψεις κοινωνικής πειθαρχίας και χαρακτηρίζονται από
την ανάδυση νέων επαγγελμάτων που συμβουλεύουν και βοηθούν δια μέσου του ελέγχου ορισμένων όψεων που
αφορούν τις κοινωνικές αντιλήψεις (Kunitz 1974, αναφέρεται σε Hollenberg 1998:80). Τα νέα αυτά επαγγέλματα,
ανάμεσά τους και η ιατρική η οποία μέχρι τότε χαρακτηριζόταν ως ασχολία, αξιώνουν αυτόνομο επαγγελματικό
κύρος εξαιτίας της εξειδίκευσης, ηθική και κοινωνική ισχύ, νομιμοποίηση και αυτοδιαχείριση (Hahn1995:148,
αναφέρεται σε Hollenberg 1998:81). Η αναφορά του Flexner προτείνει ο ένας χρόνος εκπαίδευσης των γιατρών να
γίνουν τέσσερις – με προϋπόθεση εισόδου δύο χρόνια στην ιατρική επιστήμη – και να συνδεθούν άρρηκτα οι
ιατρικές σχολές με το πανεπιστήμιο (Larson 1977:34, αναφέρεται σε Hollenberg 1998:81). Ο ορισμός του Flexner
για την ιατρική ήταν «επιστήμη» και ο επαγγελματίας όφειλε να είναι «επιστήμονας». Η αναφορά του οδήγησε
στην αναμόρφωση της ιατρικής εκπαίδευσης ώστε να παραχθεί ένα ενιαίο σώμα γνώσης και να εξασφαλιστεί το ότι
όλα τα νέα μέλη θα προσαρμοστούν σε αυτή (Coburn et al 1983, αναφέρεται σε Hollenberg 1998:82). Η
διαπραγμάτευση της γνωσιακής αποκλειστικότητας αποτέλεσε το κλειδί για την εξασφάλιση του μονοπωλίου της
βιοϊατρικής στους χώρους θεραπείας. Η διαδικασία κατά την οποία η βιοϊατρική ενοποιήθηκε γύρω από τον ύψιστο
ορισμό της αξίας του ιατρικού αγαθού, εγγυήθηκε την αξιόπιστη παραγωγή παραγωγών της ιατρικής πρακτικής,
πείθοντας επιπροσθέτως και το κοινό, υποστηρίχθηκε και από το κράτος δια μέσου των επίσημα αναγνωρισμένων
πτυχίων (Larson 1977:23-25, αναφέρεται σε Hollenberg 1998:92). Η κυριαρχία της βιοϊατρικής θα μπορούσε να
περιγραφεί ως κυριαρχία μίας αρχικά εξωτερικής αρχής η οποία εν συνεχεία διείσδυσε, κατά τον όψιμο 19 ο αιώνα
και κυρίως κατά τη διάρκεια του Β παγκοσμίου πολέμου, στους κρατικούς φορείς και αμφίδρομα εμφύσησε τις
αξίες τους στην ιατρική (Coburn 1993).

107
 Αρχικά, η κυρίως μύηση των γιατρών στο θεωρητικό πλαίσιο της παραδοσιακής κινεζικής
ιατρικής, γίνεται μέσα από τη θεωρία του zang-fu οργάνων40. Σε αυτό το πλαίσιο μετάδοσης της
γνώσης αναφέρθηκε ρητά ότι πρόκειται για ένα πρόσφατο επίτευγμα της κινεζικής ιατρικής το
οποίο διαμορφώθηκε μετά την επικράτηση των μαοϊκών στην Κίνα και εμπεριέχει ως προς τη
μεθοδολογία στοιχεία ορθολογισμού, μέσα από τα οποία επεξεργάζεται το υλικό των κλασικών
κειμένων. Αυτά τα στοιχεία επιτρέπουν την κατανόησή της από τον δυτικό κόσμο και γι’ αυτό
λέχθηκε ότι έχει επικρατήσει σε αυτόν και χρησιμοποιείται ως το κύριο κλινικό, διαγνωστικό
και θεραπευτικό εργαλείο. Τονίστηκε ωστόσο, ότι εκείνοι οι οποίοι έχουν διαπρέψει στην
διαμόρφωσή της είναι κυρίως Ευρωπαίοι εφόσον «τα πιο σημαντικά βιβλία δεν είναι γραμμένα
από Κινέζους αλλά Ευρωπαίους και Αμερικανούς που έζησαν στην Κίνα την περίοδο 1980-85»,
αναφέροντας τους Kaptchuk και Maciocia41. Αυτή η αναφορά αποτελεί μια έμμεση παραδοχή
για το ότι η κατανόηση του μαοϊκού νεωτερισμού της νεότευκτης θεωρίας του αρχαίου υλικού,
από τους Έλληνες παραδοσιακούς, πέρασε μέσα από το φίλτρο μιας δυτικής, εννοιολογικής
μετάφρασης.
Το σύστημα των ενεργειακών διαταραχών των zang-fu οργάνων που έχει υιοθετηθεί από
την κινεζική ιατρική και αποτελεί το σύστημα εκμάθησης της παραδοσιακής κινεζικής ιατρικής
για όλους τους σύγχρονους κινέζους και δυτικούς γιατρούς, αναφέρθηκε πως είναι ένα σύστημα
διάγνωσης του οποίου η προσέγγιση είναι δανεισμένη από τη δυτική ιατρική έτσι ώστε να είναι
εφικτή η πραγματοποίηση κάποιας θεραπείας, περνώντας μέσα από την λογική αλληλουχία από
το σύμπτωμα στην ενεργειακή διαταραχή. Η λογική αλληλουχία όμως παρουσιάστηκε να
χαρακτηρίζει μόνο τη δυτική ιατρική κάτω από την πίεση της «εξαντικειμενίκευσης» των
συμπτωμάτων και απαξιώθηκε ευθύς εξαρχής σε αυτή τη ρητορική. Υποστηρίχθηκε ταυτόχρονα
πως εκείνο το στοιχείο το οποίο χαρακτήριζε την κινεζική ιατρική, θεραπευτική προσέγγιση πριν
από την εποχή του μαοϊσμού ήταν η «έμπνευση» και όχι η λογική αλληλουχία, η οποία

40
Η ΠΚΙ, ταξινομεί τα εσωτερικά όργανα του σώματος σε τρεις τύπους: τα πέντε zang (yin) ή κοίλα όργανα που
επωμίζονται την παραγωγή και αποθήκευση της ενέργειας και του αίματος και είναι η καρδιά, το ήπαρ, ο σπλήνας,
οι πνεύμονες και οι νεφροί, τα fu (yang) ή συμπαγή όργανα που έχουν ως κοινή βιολογική λειτουργία την υποδοχή,
το μετασχηματισμό και τη μεταφορά της τροφής και του νερού και αποτελούνται από την χοληδόχο κύστη, το
στομάχι, το λεπτό έντερο, το παχύ έντερο, την ουροδόχο κύστη και τον τριπλό θερμαστή και τα θαυμάσια ή
παράδοξα fu όργανα των οποίων η λειτουργία διαφοροποιείται από των άλλων και συμπεριλαμβάνουν τον
εγκέφαλο, το μυελό, τα οστά, τα αγγεία, και τη μήτρα (Kefu 1998: 76).
41
Πρόκειται για τους συγγραφείς των best sellers και πλέον πολυδιαβασμένων, από τους Έλληνες σπουδαστές
κινέζικων και ιαπωνικών πρακτικών, βιβλίων με τους τίτλους The Web That Has No Weaver και The Foundation Of
Traditional Chinese Medicine.

108
ισοπέδωσε την πρώτη. Ωστόσο, η λογική αλληλουχία από το σύμπτωμα στην ενεργειακή
διαταραχή εκφράζει μια αναπόφευκτη ενδιάμεση διαδικασία από την οποία θα πρέπει να
περάσει ένας γιατρός-βελονιστής ώστε, εν καιρώ, μέσα από τη εμπειρία να μπορεί απλά και
μόνο βλέποντας έναν ασθενή να πει από τι πάσχει.
Η πολεμική ενάντια στη ορθολογική, μαοϊκή εκδοχή της κινέζικης ιατρικής εγκαινιάζει
ταυτόχρονα μια ιεραρχική διάταξη στις μεθόδους διάγνωσης της ασθένειας, η οποία
διαφοροποιείται σημαντικά από τη σύγχρονη εκδοχή της κινέζικης ιατρικής και υποβιβάζει τις
σύγχρονες βιοϊατρικές μεθόδους διάγνωσης. Συγκεκριμένα αναφέρθηκε πως η διάγνωση που
προέρχεται από την «παρατήρηση» είναι πιο διεισδυτική και αξιόπιστη από οποιαδήποτε
εργαστηριακή εξέταση υπάρχει στο πεδίο του γνωστικού οπλοστασίου των σύγχρονων δυτικών
γιατρών. Το δάνειο από την κινέζικη ιατρική θεωρία, το οποίο επιτρέπει τη διατύπωση αυτής της
κρίσης είναι η ρήση «αυτό που συμβαίνει στο εσωτερικό του σώματος, δίνει εικόνα στο
εξωτερικό». Η παραδοχή αυτή αναφέρεται στην οπτική επιθεώρηση των συμπτωμάτων που
παρουσιάζει η περίπτωση κάθε ασθενούς, μέσα από την οποία επιχειρείται η διάγνωση και η
διαφοροποίηση των «συνδρόμων» που χαρακτηρίζουν μια ορισμένη ασθένεια. Η επιθεώρηση
του εξωτερικού συνίσταται στην παρατήρηση του ασθενή ως προς την διανοητική του
ικανότητα, το χρώμα του προσώπου, τη φυσική κατάσταση, τη συμπεριφορά, την κατάσταση
της γλώσσας, τα 5 αισθητήρια όργανα, τις 9 οπές του σώματος και το χρώμα, την ποιότητα και
ποσότητα των υγρών του (Xiufen 1999:139). Ωστόσο η οπτική επιθεώρηση αποτελεί ένα μόνο
από τους τρόπους της παραδοσιακής διάγνωσης που στην κλινική πρακτική συνδυάζεται με την
ακρόαση της φωνής, την ανίχνευση της οσμής, τον σφυγμό και την λήψη του ιστορικού (Xiufen
1999:165-211). Η έννοια της παρατήρησης εμφατικά συρρικνώνεται και επικεντρώνεται κυρίως
στη «νοητική κατάσταση» και «συμπεριφορά» του ασθενή, υποβιβάζοντας τους υπόλοιπους
παραδοσιακούς και σύγχρονους τρόπους διάγνωσης καθώς σύμφωνα με αυτή τη ρητορική:

…μέσα από την παρατήρηση της συμπεριφοράς, ο γιατρός προσπαθεί να προσδιορίσει

την υπόσταση του πνεύματος του ασθενή. Η αξονική τομογραφία, οι ακτίνες δεν
μπορούν να ξεπεράσουν σε αξιοπιστία την προσεκτική γενική παρατήρηση που μπορεί
να έχει πάνω στον άρρωστο ένας έμπειρος γιατρός. Οι χημικοί δείκτες έχουν μια
συγκεκριμένη ευαισθησία που δεν αγγίζει όλα τα επίπεδα της λειτουργίας του οργάνου.
Αφορούν την υλική υπόσταση των οργάνων σε επίπεδο αλλοίωσης της βιοχημείας αλλά
όχι και της δομής του οργάνου στα πιο αιθέρια επίπεδα της. Δεν πρόκειται για μία
ιατρική που ασκείται από ανθρώπους και τα εργαλεία της δυτικής διάγνωσης είναι

109
 μονοδιάστατα και καλούνται να χαρακτηρίσουν ένα ον πολυδιάστατο όπως είναι ο
άνθρωπος.

Η απόπειρα εντοπισμού του «πνεύματος» του ασθενή, συνάδει με την παρατήρηση του
συνόλου της ψυχοδιανοητικής δραστηριότητας που σχετίζεται με τη λογική και το συναίσθημά
του. Λέχθηκε πως ο «παραδοσιακός» βελονιστής-γιατρός παρατηρώντας τη συμπεριφορά ενός
ασθενή κι όχι τα αντικειμενικά ευρήματα της κλινικής εξέτασης, χρησιμοποιεί τα
ψυχοδιανοητικά χαρακτηριστικά για να συμπεράνει ποιο ή ποια είναι τα όργανα που πάσχουν.
Αν η διάγνωση, η οποία είναι απαραίτητη πριν από τοποθέτηση των βελόνων στον άρρωστο,
νοηθεί ως μια τέτοιου είδους διαδικασία, θεωρείται ότι υπάρχει μεγαλύτερη
αποτελεσματικότητα στη θεραπευτική παρέμβαση. Κυρίαρχη αντίληψη αποτελεί το ότι ο τρόπος
που ένας άνθρωπος σκέφτεται για τα πράγματα του κόσμου δεν είναι ανεξάρτητος από την
κατάσταση των οργάνων μέσα στο σώμα του και μάλιστα, σε επίπεδο συμπεριφοράς,
καθορίζεται από αυτήν. Η έμφαση στην ερμηνεία της συμπεριφοράς του ασθενή αφορά στη
διυποκεικενική σχέση ανάμεσα στον βελονιστή και τον ασθενή και αποκλειστικά σχεδόν στο
βίωμα της πρώτης διαπροσωπικής επαφής.
Η αλληλουχία του θεραπευτικού σχεδίου που θα ακολουθήσει ένας βελονιστής αυτής της
θεώρησης, αναφέρθηκε ότι συνίσταται στα εξής: Κατά τη διάρκεια της πρώτης επαφής με τον
ασθενή ο βελονιστής επιχειρεί την άντληση πληροφοριών τις οποίες, εν συνεχεία, συνδέει με
δυσλειτουργίες συγκεκριμένων εσωτερικών οργάνων. Εφόσον συμβεί αυτό, αυτόματα
προκύπτει κάποιο θεραπευτικό σχέδιο το οποίο θα υλοποιηθεί με την έμπαση βελόνων σε
συγκεκριμένα σημεία μεσημβρινών που θεωρούνται οι δυναμικές προεκτάσεις των οργάνων στο
εξωτερικό τμήμα του σώματος:

Ένας γιατρός, παραδείγματος χάρη, αντλώντας την πληροφορία ότι κάποιος ασθενής δεν
πηγαίνει στο Παρίσι και ιδεολογικούς λόγους, γιατί δεν θέλει να ενισχύσει τον
καπιταλισμό, ξέρει ήδη ότι σε αυτόν τον άνθρωπο πάσχει το ήπαρ και άρα θα
χρησιμοποιήσει το μεσημβρινό του ήπατος.

Ο ασθενής προφανώς δεν έχει επισκεφθεί το βελονιστή γιατί δεν μπορεί να πάει στο Παρίσι ή
γιατί δεν θέλει να ενισχύσει τον καπιταλισμό πήγε πιθανόν γιατί υπάρχει κάποιο άλλο
πρόβλημα, μια ημικρανία, ένας πόνος στη μέση ή κάτι άλλο, αλλά όταν κατά τη διάρκεια της
επαφής του με το γιατρό προβάλλει μια τέτοια κρίση, αυτό θα μεταφραστεί από τον

110
«παραδοσιακό» γιατρό-βελονιστή πως το όργανο που κατά κύριο λόγο πάσχει και που θα πρέπει
άρα να αντιμετωπίσει, είναι το ήπαρ.
Οι παραδοσιακοί όπως και οι νευρωνικοί εκπαιδευτές γιατροί συμφωνούν ότι η
κατανόηση του τρόπου σκέψης της κινέζικης ιατρικής απαιτεί την άρση του καρτεσιανού
πλαισίου το οποίο θεωρείται τεχνητό και ανύπαρκτο στην άνευ όρων πραγματικότητα. Για τους
παραδοσιακούς ωστόσο, οι αντικειμενικές παράμετροι δράσης του βελονισμού, όπως θα ήταν
το υγιές νευροφυσιολογικό υπόστρωμα του οργανισμού το οποίο εξασφαλίζει μια θετική
αντίδραση απέναντι στη βελονιστική θεραπεία και αναγνωρίζεται από τους νευρωνικούς,
υποβαθμίζεται, και η αποτελεσματικότητα του βελονισμού ως τεχνικής σχετικοποιείται,
αναδεικνύοντας την έννοια του «χαρισματικού» βελονιστή, όπου η γνώση των επιμέρους
ανατομικών στοιχείων απαξιώνεται:

Υπάρχουν κάποιοι θεραπευτές που έχουν το «χάρισμα» να μπορούν να κινητοποιήσουν

όλη τη θεραπευτική διαδικασία χωρίς να λάβουν υπόψη τους τα λεγόμενα του ασθενή.
Είναι σαν τον σέντερ φορ που βάζει απρόσμενα γκολ χωρίς να έχει συντάξει κάποιο
σχέδιο από πριν. Ως γιατροί λέμε ψέματα στους αρρώστους αλλά να λέμε και μεταξύ
μας; Τα πάντα είναι ρευστά, αλλάζουν συνεχώς και η θεραπευτική διαδικασία διεξάγεται
ανά πάσα στιγμή με διαφορετικό τρόπο. Η μήτρα της θεραπείας είναι η «σκέψη», το
«σχέδιο» και η γνώση χρειάζεται μόνο για να έχεις μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για το
σχέδιο. Ο χαρισματικός δε χρειάζεται γνώση.

Αυτή η «χαρισματική» θεραπευτική ικανότητα λέχθηκε ότι συνιστά ένα στοιχείο το οποίο
μπορεί να καλλιεργηθεί και σ’ ένα σύγχρονο βελονιστή, εξαιτίας της επιθυμίας για γνώση και
αποτελεσματικότητα στη θεραπευτική παρέμβαση αλλά και εξαιτίας της βιοποριστικής χρήσης
του βελονισμού. Ο «χαρισματικός» ορίζεται συσχετικά και κυρίως χρησιμοποιεί την άγνοια του
ασθενή για να προκαλέσει το θαυμασμό. Αναφέρθηκε ένα «τρικ» που θα μπορούσε να
χρησιμοποιηθεί ώστε να εξασφαλιστεί η εμπιστοσύνη του ασθενή απέναντι στη «χαρισματική
θεραπευτική ικανότητα» του βελονιστή: Ο ασθενής, αξιολογώντας ως πρωτεύον πρόβλημα ένα
πονοκέφαλο επισκέπτεται τον βελονιστή γι’ αυτό το λόγο, αλλά ο δεύτερος αντιλαμβάνεται ότι
έχει πρόβλημα και με το παχύ έντερο. Τον ρωτά γι’ αυτό και ο ασθενής με έκπληξη διαπιστώνει
ότι ο βελονιστής γνωρίζει – με ένα τρόπο που ο ασθενής ποτέ δεν μπορεί να καθορίσει – την
«κρυφή» πραγματικότητα του σώματός του. Τον αντιμετωπίζει με δέος, ακόμη και αν δεν
θεραπευτεί ο πονοκέφαλός του από την πρώτη συνεδρία. Αναγνωρίστηκε ότι αυτή η πρακτική

111
εμπεριέχει ένα ρίσκο ως προς την εδραίωση της εμπιστοσύνης, εφόσον ακροβατεί ανάμεσα στην
επίδειξη γνώσης που ικανοποιεί τη ματαιοδοξία του βελονιστή και στην πραγματική αρωγή με
κέντρο τον ασθενή. Επιπροσθέτως είχε αναφερθεί από έμπειρο εκπαιδευτή πως ακόμη και στην
περίπτωση που, κατά την πρώτη επαφή, ο γιατρός-βελονιστής δεν μπορεί να διαγνώσει ποιος
είναι ακριβώς ο λόγος που δημιουργεί το πρόβλημα στον ασθενή, θα πρέπει να βελονίσει γενικά
σημεία τα οποία οπωσδήποτε θα τονώσουν τον οργανισμό και η ευεξία που θα αισθανθεί ο
ασθενής – ακόμη και αν δεν λύσει το βασικό του πρόβλημα – θα του επιτρέψει να φύγει από το
ιατρείο ευχαριστημένος και χωρίς την δυσφημιστική για το βελονισμό αίσθηση της εξαπάτησης.
Το χρηματικό αντίτιμο, κατά την αντίληψη του γιατρού-εκπαιδευτή, εκφράζει ένα στοιχείο
ανταπόδοσης της ευγνωμοσύνης που αισθάνεται ο ασθενής καθώς αντιλαμβάνεται ότι τη
διαδικασία ίασης τη «γεννά» το μυαλό του θεραπευτή.
Μέσω της χρήσης μιας αναλογικής μεταφοράς που αντλείται από την ιεραρχική διάταξη
των εσωτερικών οργάνων στην προσέγγιση της κινέζικης ιατρικής και συνδέει την έμπνευσή της
με την κοινωνική πραγματικότητα της αυτοκρατορικής Κίνας, ο γιατρός ταυτίζεται με την
«καρδιά». Η καρδιά στην κινεζική ιατρική αντιπροσώπευε τον αυτοκράτορα ο οποίος μέσω μιας
συγκεκριμένης τελετουργίας γονιμότητας που πραγματοποιούσε στα 4 σημεία της
αυτοκρατορίας, υλοποιούσε τη σύζευξη του yin/yang, μία συγκεκριμένη ημέρα του χρόνου. Η
τελετουργία αυτή έπρεπε, όπως λέχθηκε, να επιτελεσθεί με «καθαρή καρδιά» και «καθαρό
πνεύμα», διαφορετικά θα αποτύγχανε και η αυτοκρατορία θα υπέφερε για ένα χρόνο.
Αναφέρθηκε μάλιστα από τον εκπαιδευτή πως η καθαρή καρδιά είναι κυρίως το στοιχείο το
οποίο εκτιμά ο άρρωστος σ’ ένα γιατρό:

Η καθαρότητα του πνεύματος και της καρδιάς του θεραπευτή αποτελεί την απαραίτητη
προϋπόθεση για την έναρξη της θεραπευτικής σχέσης με τον ασθενή. Αυτό είναι το πιο
σημαντικό στη θεραπευτική σχέση, η καθαρή καρδιά. Ο ασθενής δεν εκτιμά τα πτυχία
που θα δει κρεμασμένα στον τοίχο αλλά μόνον την ενέργεια που εκπέμπεται από το
γιατρό κι αν είναι και αυτός ενεργειακά ας το πούμε ανοιχτός, θα το δεχθεί και αν δεν
είναι… εκεί έγκειται η τέχνη του θεραπευτή.

Ο βελονισμός σ’ αυτή τη θεώρηση αντιμετωπίζεται ως ένα μέσο, μια πρακτική διαδικασία ώστε
να υπερβεί ο θεραπευτής τις επικοινωνιακές άμυνες του ασθενή και να εκμαιεύσει τις
πληροφορίες που αντιλαμβάνεται ως απαραίτητες για τη διάγνωση και το επακόλουθο
θεραπευτικό σχέδιο. Η επίτευξη του «καθαρού πνεύματος» και της «καθαρής καρδιάς» από τη

112
μεριά του γιατρού ομολογήθηκε ότι συνιστά μια προβληματική διαδικασία καθώς και αυτός
βιώνει προβλήματα τα οποία επίσης τον εγκλωβίζουν, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τον κάθε
ασθενή. Γι’ αυτό το λόγο, το επίπεδο εκπαίδευσης στο οποίο θα έπρεπε να μετέχει ένας γιατρός,
αναφέρθηκε πως θα έπρεπε να είναι το πως να αντιμετωπίσει τα προσωπικά του προβλήματα
ώστε να αποκτήσει «καθαρή» καρδιά, μετατρέποντας την «αρνητική ενέργεια» τόσο του εαυτού
του, όσο και του ασθενή, σε «θετική». Η διαδικασία αυτή εκφράζει ένα απαραίτητο βήμα που
συνδέεται με την καλλιέργεια της «χαρισματικής» θεραπευτικής ικανότητας.
Υποστηρίχθηκε πως μια από τις σημαντικότερες συνεισφορές που μπορεί να έχει η
κινεζική ιατρική και ο βελονισμός στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία δεν είναι η θεραπεία των
ασθενών αλλά η θεραπεία και αναμόρφωση των ίδιων των γιατρών και σε αυτό ακριβώς το
σημείο επικεντρώθηκε ο τρόπος με τον οποίο μεταφέρεται η γνώση περί «παραδοσιακής
θεώρησης» της κινέζικης ιατρικής στο πλαίσιο των γιατρών. Προτάθηκαν «ευκαιρίες
αποτοξίνωσης» από τη σύγχρονη «σαπίλα» όπως η ενασχόληση με το «θείο» και αυτό διότι
εμπεριέχει στοιχεία επιστροφής στην αρχέγονη σκέψη, προϋπόθεση της οποίας είναι η «πίστη»:

Ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνεται τα πράγματα η κινεζική ιατρική και γενικά η

ανατολίτικη ιατρική ή ακόμη γενικότερα ο παραδοσιακός τρόπος σκέψης μπορεί να
επιδράσει και να μεταφέρει αυτό το καινούργιο πνεύμα, αλλάζοντας τη σαπίλα που
κυριαρχεί στη νοοτροπία των δυτικών γιατρών… και το θείο, το να ασχοληθείς με το
θείο είναι και αυτό άρωμα αρχαίας ενέργειας που έρχεται να μετασχηματίσει τη σαπίλα.
Αν το πιστέψετε, αν το δεχθείτε κι αν αρχίσετε να σκέφτεστε έτσι, θα σας δοθεί η
ευκαιρία να ξεφύγετε από αυτή τη σαπίλα.

Στο έκπληκτο ακροατήριο των γιατρών η «ενόραση» και η «πίστη» παρουσιάστηκαν ως

οι κορυφαίοι τρόποι για να διαγνωσθεί η κατάσταση του ασθενή. Μια αντίρρησή τους αφορούσε
στο ότι εάν ένας γιατρός έχει τη διάγνωση εκ των προτέρων το μυαλό του, με τον τρόπο που
προτείνει ο εκπαιδευτής, θα είναι προκατειλημμένος σε σχέση με την κατάσταση του ασθενή.
Το αντεπιχείρημα του εκπαιδευτή ήταν το ότι η πρώτη διάγνωση είναι πάντα η πιο σωστή γιατί
είναι «αυθεντική» και άμεση αφού μετά εισβάλλει η διαταραγμένη διάνοια που έχει
δημιουργηθεί από την εκπαίδευση και η εικόνα «παραμορφώνεται».
Επιπλέον υποστηρίχθηκε πως εξαιτίας του ότι οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται στην
κινεζική ιατρική είναι γενικά ασφαλείς, επιτρέπουν τη δυνατότητα του «παιχνιδιού» από τη
μεριά του γιατρού σε ένα αρκετά ασφαλές πεδίο. Κανόνας αυτού του «παιχνιδιού» και ένδειξη

113
παρουσίας της «καθαρής καρδιάς» είναι το ότι η πρώτη σκέψη που έρχεται στο μυαλό ως
διάγνωση και θεραπεία είναι και η σωστή, γιατί εκφράζει την πρώτη επιλογή η οποία είναι
ανεπηρέαστη από τη λογική. Η βελτίωση της συμπεριφοράς ενός ασθενή αποτελεί σημείο
πρόκλησης, απορίας και εντυπωσιασμού για τους γιατρούς, στους οποίους επιβεβαιώθηκε ότι
πρόκειται για μια από τις εξαιρετικές δράσεις του βελονισμού. Όμως μόνο ο μέτοχος στην
παραδοσιακή θεώρηση μπορεί να την πραγματοποιήσει γιατί στην κορυφή της βελόνας
βρίσκεται το «πνεύμα» του θεραπευτή και όσοι μένουν αυστηρά προσηλωμένοι σε ορθολογικές
αντιλήψεις καθηλώνουν τη διαδικασία ίασης. Οι τεχνικές οδηγίες, όπως είναι ο τρόπος
τοποθέτησης των βελονών και τα θεραπευτικά πρωτόκολλα των σημείων που πρέπει να
βελονιστούν, αναλόγως του θεραπευτικού αποτελέσματος που επιδιώκεται, αναφέρθηκε ότι
αποτελούν μια πρακτική που συνιστά το τεχνικό μέρος της διδασκαλίας. Οπωσδήποτε δεν
εκφράζουν τον κανόνα περί του τρόπου που πρέπει να βελονίζεται ο άρρωστος, αλλά προσωπική
επιλογή η οποία εξαρτάται από την προσωπικότητα του εκάστοτε βελονιστή.
Αυτό που γίνεται αποδεκτό από τους θιασώτες της συγκεκριμένης εκδοχής της
παραδοσιακής άποψης εκφράζεται με τον όρο «αυτονομία της βελόνας» η οποία λέχθηκε πως
είναι πάντα υπέρ του θεραπευτή και του ασθενή. Ομολογήθηκε, εν τέλει, ότι πολλές φορές δεν
υπάρχει σχέδιο κατά την τοποθέτηση των βελόνων αλλά εξαιτίας του «καθαρού πνεύματος» του
θεραπευτή που μεταφέρεται μέσα από την υλική υπόσταση των βελόνων, αυτές πάντα δρουν. Η
αποτελεσματικότητα του βελονισμού μάλιστα εξισώθηκε με την αντίστοιχη λαϊκών μεθόδων
θεραπευτικής, εφόσον η μόνη διαφορά στο παράδειγμα του βελονισμού από αυτές εντοπίστηκε
μόνο στο υλικό μέσο που χρησιμοποιείται στην θεραπευτική τελετουργία, δηλαδή τις βελόνες:

Η υλική ιεροτελεστία η οποία στο συγκεκριμένο παράδειγμα λέγεται βελονισμός σε

κάποιο άλλο θα μπορούσε να λέγεται ξεμάτιασμα, χειροπρακτική ή οποιαδήποτε άλλη
τεχνική.. αρρώστια είναι η διαταραχή στην κίνηση. Θεραπεία αποτελεί οτιδήποτε
βοηθά στην αποκατάσταση στη ροή της κίνησης της ενέργειας, είτε αυτό είναι
βελονισμός, βότανα, μασάζ ή ξεμάτιασμα.

Η αναφορά στο «ξεμάτιασμα» προκάλεσε ένταση στο ακροατήριο, καθώς θεωρείται πρακτική
στην οποία δεν αναγνωρίζεται κανένα επιστημονικό υπόβαθρο ώστε να γίνει αποδεκτή από τους
γιατρούς, εν αντιθέσει με τον βελονισμό η δράση του οποίου, στην εκπαίδευσή τους, συνδέεται
ορθολογικά με την παρουσία ενός υγιούς νευροφυσιολογικού υποστρώματος που αναγνωρίζεται
σε κάθε έμβιο οργανισμό. Αυτό το σημείο τριβής αποτέλεσε αφορμή ώστε να ειπωθεί από τον
114
εκπαιδευτή ότι και στο ξεμάτιασμα υπάρχει επιστημονικό υπόβαθρο εφόσον πρόκειται για
«αλληλεπίδραση ενέργειας» έννοια αποδεκτή από την επιστήμη της κβαντικής φυσικής, όπως
συμβαίνει και στην περίπτωση του βελονισμού που αποτελεί επίσης μια μη μετρήσιμη
μεθοδολογικά τεχνική η οποία όμως γίνεται εν μέρει αποδεκτή από την επιστημονική κοινότητα.
Σε συμφωνία με την ιατρική τους «παράδοση», οι εκπαιδευόμενοι Έλληνες γιατροί
ανέφεραν την επαναληπτικότητα και την προβλεψιμότητα του αποτελέσματος στα πειράματα
των φυσικών επιστημών αλλά και στο σχεδιασμό των ερευνητικών εργασιών που αφορούν στο
βελονισμό, ως παράδειγμα δεδομένης αντικειμενικότητας στο πλαίσιο της καρτεσιανής
θεώρησης «εφόσον σε αυτό το πλαίσιο έχουμε εκπαιδευτεί και σ’ αυτό ζούμε σήμερα». Το
αντεπιχείρημα του παραδοσιακού εκπαιδευτή συνίστατο στο ότι καμιά θεραπευτική διαδικασία
δεν μπορεί να «αντικειμενοποιηθεί» γιατί ποτέ δεν επαναλαμβάνεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο
και στις ίδιες ακριβώς συνθήκες. Σαφής αντίρρηση η οποία εκφράστηκε από τους γιατρούς ήταν
το ότι στοιχείο αντικειμενικότητας αποτελεί η βελτίωση που πρέπει να δει ο ασθενής ο οποίος
απευθύνεται στον βελονιστή γι’ αυτό το λόγο. Ανταπαντήθηκε πως αυτό είναι σχεδόν βέβαιο,
εξαιτίας του κοινού πολιτισμικού υπόβαθρου που έχει ο κάθε Έλληνας γιατρός με τον Έλληνα
ασθενή, γεγονός καθοριστικό, κατά την αντίληψη του εκπαιδευτή, ως προς τη σύλληψη μιας
ξεκάθαρης εικόνας για το τι αισθάνεται ο ασθενής και συνεπώς της επακόλουθης θεραπευτικής
αποτελεσματικότητας κατά τη διαχείριση της κατάστασής του εκ μέρους του βελονιστή. Η
πολιτισμική συνάφεια προβαλλόταν ως βέβαιη εγγύηση για τη θεραπευτική
αποτελεσματικότητα του βελονισμού, ωστόσο οι ρητορικοί ακροβατισμοί έδιναν εναλλακτικά
τη θέση τους σε αντιφάσεις.
Για παράδειγμα, μια ερώτηση των εκπαιδευόμενων γιατρών αφορούσε στο αν είναι
δυνατόν αυτή τη λογική να επιφέρει θεραπευτικό αποτέλεσμα. Η βεβαιότητα της θεραπευτικής
αποτελεσματικότητας στη ρητορική του εκπαιδευτή η οποία είχε προηγηθεί, έδωσε τη θέση της
στην απόλυτη απαξίωσή της. Δεν πρέπει να απασχολεί διόλου το αν θα υπάρχει θεραπευτικό
αποτέλεσμα γιατί η επιδίωξή του, αναφέρθηκε περιφρονητικά, εμπίπτει στη λογική του
καθαρού, καρτεσιανού ορθολογισμού. Το υποκειμενικό στοιχείο τόσο στη διάγνωση όσο και
στη θεραπεία πάντα εξαρτάται τόσο από την κατάσταση του «πνεύματος» του θεραπευτή όσο
και από την επιτυχημένη ή μη αλληλεπίδραση με το «πνεύμα» του ασθενή, κατά τη διάρκεια
της διαπροσωπικής επαφής. Ο καρτεσιανός δυισμός με το ζεύγος επιτυχία/αποτυχία πλέον

115
αφορίστηκε οριστικά και αντικαταστάθηκε από την έννοια της ρευστότητας του αποτελέσματος
κατά τη θεραπευτική διαδικασία:

Ο ασθενής μπορεί να ευεργετηθεί, μπορεί και όχι. Μπορεί να βλαφτεί, όλα μπορούν να
συμβούν αλλά το σημαντικότερο απ’ όλα είναι η θεωρητική βάση στην οποία μπορεί να
στηριχθεί το πνεύμα του βελονιστή, γιατί η θεραπεία γίνεται με το πνεύμα και μόνο με
αυτό μπορεί να δώσει μια απάντηση στο πρόβλημα που έχει ο άρρωστος. Καθ’ ένας έχει
δικαίωμα να μπει στη θεραπευτική διαδικασία. Για να φτάσεις στο σημείο να δώσεις κάτι
θα πρέπει από πριν να ξέρεις τα αποτελέσματα αλλά πως είναι δυνατόν να τα ξέρεις αν
δεν δώσεις.

Το επιχείρημα που τέθηκε από τον εκπαιδευτή ήταν ότι «χιλιάδες χρόνια εμπειρίας έχουν δείξει
πως υπάρχουν αποτελέσματα. Καλύτερο αποτέλεσμα μπορεί να έχει μόνο εκείνος ο οποίος
πιστεύει ότι αυτό που δίνει, έχει αποτέλεσμα. Στην κορυφή της βελόνας πάντα βρίσκεται το
«πνεύμα» του θεραπευτή και αν αυτό είναι ξεκάθαρο για το τι έχει ο ασθενής, τότε θα υπάρχει
αποτελεσματικότητα.
Σε εσωτερικές συζητήσεις, εκτός του πλαισίου διδασκαλίας, της μικρής ομάδας των
γιατρών που συντάσσονται με αυτή την ερμηνεία της παραδοσιακής άποψης, υπήρχε η
παραδοχή πως τα λάθη κατά τη θεραπευτική διαδικασία είναι αναπόφευκτα όταν ακολουθείται η
λογική της έμπνευσης, εφόσον ο βελονισμός στην Ελλάδα βρίσκεται σε εμβρυακό στάδιο.
Ωστόσο επιβάλλεται, κατά την άποψή τους, να υπάρχουν φανατικοί αυτής της οπτικής ώστε να
τονιστεί αφ’ ενός ότι η δυτική ιατρική δεν αποτελεί τη μόνη έγκυρη, θεραπευτική παρέμβαση
και αφ’ ετέρου πως, σε πολλές περιπτώσεις, δύναται να απαλλάξει τον ασθενή από τις έντονες
παρενέργειες των δυτικών φαρμάκων. Μπροστά σ’ αυτό το σκοπό, γνωρίζουν πως οι αποτυχίες
είναι αναπόφευκτες ή όπως είπε χαρακτηριστικά ένας γιατρός, παραφράζοντας τη φράση
«μεταξύ θεωρίας και πράξης, βρίσκονται τα θύματα», «μεταξύ θεωρίας και πράξης, βρίσκεται ο
ασθενής».
Ενώπιον των νέων δεδομένων που προέρχονται από αυτή την εκδοχή περί
«παραδοσιακής» θεώρησης της κινέζικης ιατρικής και αφορούν σε αυτό που ερμήνευσε ο
εκπαιδευτής ως «ολιστική» διάγνωση και θεραπεία του ασθενή με κριτήριο τη συμπεριφορά του
και την καθαρότητα του πνεύματος του βελονιστή, οι γιατροί ρώτησαν πώς θα αντιδρούσε ένας
βελονιστής αυτής της θεώρησης απέναντι σ’ ένα ασθενή που καταφτάνει στο ιατρείο του για
ένα συγκεκριμένο πρόβλημα πόνου. Ταυτόχρονα εξέφρασαν μια αγωνία ως επαγγελματίες

116
σχετικά με το τι είδους βοήθεια θα μπορούσε να προσφερθεί στον ασθενή, μέσα απ’ αυτή τη
λογική:

Σύμφωνα με την νευρωνική θεωρία, γνωρίζοντας το νευροφυσιολογικό υπόστρωμα του

οργανισμού ξέρουμε πως μπορούμε να προκαλέσουμε αναλγησία, το κατανοούμε σε
επίπεδο ανάλυσης, το έχουμε εξηγήσει, το γράφουν τα βιβλία, αυτό θα το κάνεις, δεν θα
το κάνεις; (εκπαιδευόμενος γιατρός)

Ο παραδοσιακός εκπαιδευτής ανέφερε ότι ένα πρόβλημα πόνου δεν πρέπει να αντιμετωπισθεί ως
μεμονωμένο περιστατικό εφ’ όσον:

… εγκλωβίζει τόσο την ενέργεια του βελονιστή, αλλά και αυτή του αρρώστου, με
κίνδυνο, επειδή πάντα ο πόνος αποτελεί φαινόμενο που έχει να κάνει με «στάση
ενέργειας», όχι μόνο μπορεί να μην βοηθήσει ώστε να ξεπεραστεί αλλά υπάρχει η
περίπτωση να τον επιδεινώσει.

Η έκπληξη των γιατρών εκφράστηκε με θορυβώδη τρόπο καθώς η νευρωνική θεωρία, μέσα από
την οποία αντιλαμβάνονταν με σαφήνεια τη δράση του βελονισμού στο ζήτημα του πόνου, δεν
αναφέρει μια τέτοια διάσταση και ο παραδοσιακός εκπαιδευτής άδραξε την ευκαιρία ώστε να
οριστικοποιήσει το σχίσμα, σε επίπεδο αντιλήψεων, ανάμεσα στην νοούμενη ως «παραδοσιακή»
και στην «νευρωνική», ορθολογική θεώρηση που αφορά στην έννοια της ασθένειας, της
διάγνωσης και της θεραπείας:

Ενδιαφέρει πάντα η κατάσταση του αρρώστου συνολικά και όχι μεμονωμένα. Όλοι όσοι
θα έρθουν, ακόμη και για έναν πονοκέφαλο χρειάζονται «ψάξιμο» και η ενέργεια του
ασθενή θα πρέπει να κινηθεί μέσα από γενικά σημεία και όχι μόνο τοπικά όπως λέει η
νευρωνική θεωρία που θα το αντιμετώπιζε σαν ένα συγκεκριμένο τοπικό πρόβλημα.

Η αντίδραση των εκπαιδευόμενων γιατρών υπέρ της νευρωνικής θεώρησης ήταν άμεση, καθώς
αποτελεί κοινό τόπο τόσο για τους παραδοσιακούς όσο και για τους νευρωνικούς το ότι, σε
οποιαδήποτε περιστατικό πόνου, εκτός από τα τοπικά σημεία θα βελονιστούν και γενικά σημεία
τόνωσης του ανοσοποιητικού. Για να έχει ο πάσχων «πάθος» με την αρχαία ελληνική έννοια,
δηλαδή άλγος, σημαίνει ότι η αμυντική ενέργεια του οργανισμού του είναι διαταραγμένη και τα
γενικά σημεία θα χρησιμοποιηθούν σχεδόν πάντα, για να την τονώσουν. Βέβαια σε άλλη

117
χρονική στιγμή ο ίδιος εκπαιδευτής παραδέχθηκε πως τα επίπεδα δυσλειτουργίας ενός ασθενή
μπορεί να είναι τόσο πολύπλοκα που αναπόφευκτα η θεραπεία θα προσαρμοστεί στη λύση του
μεμονωμένου προβλήματος που ο ασθενής κατονομάζει ως σημαντικό. Στο κλινικό επίπεδο, σε
άλλο χρόνο, η αποτυχία επιτυχούς διαχείρισης προβλήματος ασθενούς, αιτιολογήθηκε από τον
ίδιο εκπαιδευτή ως «στιγμή μη καθαρότητας του πνεύματος του βελονιστή».
Οι γιατροί, στα «πηγαδάκια» του διαλείμματος, εξανέστησαν σχεδόν με αγανάκτηση
καθώς θεώρησαν ότι πρακτικά αυτό που τους προτάθηκε από την παρουσιαζόμενη ως
παραδοσιακή θεώρηση του βελονισμού ήταν:

…η πίστη ότι από τη βελόνα περνά η συμπαντική ενέργεια δια μέσου του πνεύματος του
θεραπευτή η οποία μπορεί να είναι και διαβολική.. Σαν τον άλλο που μας έλεγε, στην
καταιγίδα μη βελονίζετε. Κάτι παρόμοιο λέει και τούτος. Μέσα όμως από τα
συγκεκριμένα δερμοτόμια περνά η ενέργεια στο σώμα του ασθενή, ανεξάρτητα από τη
θέλησή σου, είτε είσαι χαρισματικός θεραπευτής είτε δεν είσαι.

Σε σχέση με την ηθική σύμβαση που θεωρούν ότι έχουν ως γιατροί υποστήριζαν ότι δια μέσου
της θεραπευτικής παρέμβασης το πρόβλημα το οποίο αντιμετωπίζει ένας ασθενής είτε
διορθώνεται είτε όχι. Το να ισχυρίζεται κάποιος βελονιστής ότι επειδή δεν ήταν σε κατάσταση
«πνευματικής καθαρότητας» δεν μπόρεσε να θεραπεύσει τον ασθενή αλλά να αμειφθεί για την
αναποτελεσματική προσπάθεια, εκλήφθηκε ως επιχείρημα υπέρ της κερδοσκοπίας. Κατά την
αντίληψη της πλειοψηφίας των γιατρών που εκπαιδεύονται στο βελονισμό, η αμοιβή θα πρέπει
να αφορά στο συγκεκριμένο αποτέλεσμα που συμφώνησε ο κάθε γιατρός με τον ασθενή ότι
μπορεί να φέρει και τίποτε άλλο.
Η απόπειρα αναμόρφωσης των Ελλήνων γιατρών υπό το πρίσμα του «χαρισματικού
θεραπευτή», με το περιεχόμενο που αποδόθηκε στον όρο στο συγκεκριμένο συμφραζόμενο,
στέφθηκε από αποτυχία και υπήρξε πιθανόν η αιτία η οποία προκάλεσε την εν συνεχεία
δημιουργία ενός νέου δικτύου αποδεκτών αυτής της θεώρησης στο ευρύτερο κοινωνικό πεδίο,
δια μέσου της ίδρυσης νέας σχολής η οποία απευθυνόταν σχεδόν αποκλειστικά σε μη γιατρούς.

4.0 Η κατασκευή της «ελληνικής» εκδοχής της κινέζικης ιατρικής

Τα «Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών Εναλλακτικών Επιστημών», ανάμεσα σε άλλες
εναλλακτικές θεραπείες, υιοθέτησαν και ένα πολυποίκιλο μοντέλο πρακτικών της κινέζικης

118
ιατρικής, οι οποίες ως ιδιαίτερες τεχνικές δεν διεκδικούνται νομικά από τους γιατρούς, όπως
συμβαίνει με την περίπτωση του βελονισμού, αν και η θεραπευτική δράση ορισμένων από αυτές
όπως είναι ο ηλεκτροβελονισμός χωρίς βελόνες, το κινέζικο μασάζ και το shiatsu είναι
εξαιρετικά συναφείς με αυτόν. Εκπαιδευτές στη θεωρία της «παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής»
ήταν γιατροί οι οποίοι κινούνταν εκπαιδευτικά τόσο σε μετεκπαιδευτικά σεμινάρια βελονισμού
στα οποία γίνονται δεκτοί ως μαθητές αποκλειστικά γιατροί, όσο και σε ένα από τα
προαναφερόμενα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών, που απευθύνονται ως επί το πλείστον σε μη
γιατρούς. Ανήκαν στη δεύτερη γενιά γιατρών-βελονιστών η οποία είχε τη δυνατότητα
μετεκπαίδευσης στην Κίνα, είχαν επίγνωση πως έχουν διδαχθεί την μαοϊκή εκδοχή της κινέζικης
ιατρικής και επανεξέταζαν τον πολιτισμικό τους ρόλο, την ταυτότητά τους ως επαγγελματίες και
τη θέση τους στο ευρύτερο πολιτισμικό πεδίο του ελληνικού χώρου.
Κατά τη διαχείριση των θεωρητικών ζητημάτων, σε επίπεδο ρητορικής, και στα δύο
ακροατήρια πρόβαλλαν έντονα ένα λόγο που αφορά στην «οικουμενικότητα» και
«αυθεντικότητα» των «αρχαίων» ιατρικών και φιλοσοφικών παραδόσεων της Ανατολής και
στην «αδιατάρακτη συνέχεια» αυτών των παραδόσεων μέσα από το παράδειγμα της κινεζικής
ιατρικής που επιβίωσε ανέγγιχτη για 5.000 χρόνια, εν αντιθέσει με την αρχαία ελληνική ιατρική
η οποία έπαψε να ασκείται στον ελληνικό χώρο που κυριαρχήθηκε από την σύγχρονη δυτική
ιατρική. Αναφερόταν η προσπάθεια «κάθαρσης» της κινέζικης ιατρικής από της δυτικές
επιρροές της μαοϊκής εποχής, έτσι ώστε να επανανακαλυφθούν μέσω αυτής οι «αυθεντικές,
οικουμενικές αρχές» που χαρακτήριζαν και την ελληνική ιατρική γνώση στην εποχή του
Ιπποκράτη. Σύμφωνα με αυτή τη συλλογιστική η «παραδοσιακή» κινεζική ιατρική, όπου πλέον
ο όρος «παραδοσιακή» δεν εξέφραζε τη μαοϊκή εκδοχή, αλλά την προ-μαοϊκή, είναι χρήσιμη
μόνο γιατί μπορεί να προσφέρει μια οπτική που έχει να κάνει εν γένει με τον «παραδοσιακό»
τρόπο σκέψης.
Εκείνο που κυρίως ισχυριζόταν είναι ότι η κινέζικη ιατρική είναι απόλυτα ταυτόσημη με
τον αρχαίο ελληνικό, ιατρικό τρόπο σκέψης. Η επίκληση στα Άπαντα του Ιπποκράτη, δρούσε
εμφατικά ώστε να καταδειχτεί ότι η παραδοσιακή κινεζική ιατρική, ως προς τα βασικά της
θεωρήματα, όπως αυτά που αφορούν στο yin/yang, ταυτίζονται με το ύδωρ και τη φωτιά του
Ιπποκράτη και εν τέλει με την έννοια της κίνησης και της ακινησίας, μιας διπολικής μεταφοράς
που επιλέχθηκε από το πολύσημο ρεπερτόριο των δυαδικών αντιστίξεων οι οποίες

119
συμπεριέχονται στις έννοιες του yin/yang και εξηγούν τόσο τη δομή και λειτουργία του
ανθρώπινου σώματος σε κατάσταση υγείας και ασθένειας, όσο και του περιβάλλοντος κόσμου.
Διαβάζοντας την παράγραφο 3, του πρώτου βιβλίου Περί Διαίτης, του Ιπποκράτη, ο εκπαιδευτής
ανέφερε:

«Όλα τα ζώα αποτελούνται από πυρ και ύδωρ, όλα τα ζώα και ο ίδιος ο άνθρωπος
αποτελούνται από δυο στοιχεία, διάφορα κατά τη δύναμη αλλά σύμφωνα κατά τη χρήση,
το ύδωρ και το πυρ». Το ύδωρ εκπροσωπεί το yin και το πυρ εκπροσωπεί το yang, Το
ύδωρ εκπροσωπεί την ακινησία και το πυρ εκπροσωπεί την κίνηση. Αυτά τα δύο
ενωμένα επαρκούν μεταξύ τους και για όλα τα άλλα μα το ένα χωρίς το άλλο δεν επαρκεί
ούτε για τον εαυτό του ούτε για κανένα άλλο. Η δύναμη του καθενός είναι αυτή το πυρ
μπορεί πάντα να κινήσει τα πάντα, το ύδωρ πάντα να θρέψει τα πάντα αυτό τώρα είναι
ένα άλλο στοιχείο ότι το yang δηλαδή η κίνηση είναι εκείνο το οποίο θέτει ακριβώς αυτό
σε κίνηση τα πράγματα το yin δηλαδή η ακινησία είναι εκείνο που θρέφει την κίνηση.
To yin δεν δίνει μορφή, μορφή δίνει το yang γιατί η μορφή δίνεται μέσα από διαδικασίες
κίνησης. Απλά το yin αποτελεί το ειδικό στοιχείο εκείνο το οποίο θα χρησιμοποιήσει το
yang για να δώσει κίνηση.

Ως κύριος λόγος ενασχόλησης με την κινεζική ιατρική προβαλλόταν το ότι ο αρχαίος ελληνικός
τρόπος σκέψης, όπως έλεγαν, έχει σε μεγάλο βαθμό εγκαταλειφθεί. Ανέφεραν ότι το αρχαίο
ελληνικό πνεύμα χάθηκε, εξαιτίας του τεράστιου διωγμού που υπέστη από τον 5ο μ.Χ. αιώνα και
για δεκαπέντε περίπου αιώνες από τους χριστιανούς, όταν έκλεισαν τα Ασκληπιεία, τα μαντεία,
καταργήθηκαν τα μυστήρια και οι αγώνες και εξαφανίστηκε οτιδήποτε έχει σχέση με το
παρελθόν. Έκτοτε υπάρχει ένα τεράστιο χάσμα γνώσης και η αρχαία ελληνική ιατρική σκέψη
λειτουργεί πλέον «υπόγεια».
Ως απόδειξη της συνεχούς ύπαρξης αυτής της «υπόγειας διαδικασίας», μέσα από την
οποία εξακολουθεί να επιβιώνει η «ελληνική ιατρική» μες στους αιώνες και μέχρι σήμερα,
ανέφεραν την ύπαρξη ανθρώπων που ζουν σε χωριά κοντά στη φύση και «γνωρίζουν τον
Ιπποκράτη απ’ έξω και χρησιμοποιούν τα βότανα με τον ίδιο τρόπο που τα χρησιμοποιούσαν ο
Ιπποκράτης και ο Διοσκουρίδης». Ένα άλλο παράδειγμα αποτέλεσε η παλιά ελληνίδα νοικοκυρά
που «ποτέ δεν αναρωτιέται αν θα βάλει δάφνη στη φακή» είναι κάτοχος αυτής της αρχαίας
διατροφικής γνώσης που αποτελεί τη βάση της θεραπευτικής, σύμφωνα και με τον Ιπποκράτη,
και έχει μεταδοθεί με εμπειρικό τρόπο μέσα στους αιώνες.
Εγκαινιάζοντας ένα αντιστασιακό λόγο ενάντια στην βιοϊατρική, υποστήριζαν ότι αυτή η

120
κρυφή πρακτική πάντα διώκεται από την εκάστοτε εξουσία και «…αυτό που ονομάζεται
επίσημη ιατρική, δηλαδή αυτούς με τα κολάρα και τις γραβάτες που δεν έχουν καμία σχέση με
την ιατρική του Ιπποκράτη». Η απαξίωση της πανεπιστημιακής, «δυτικής», αλλότριας γνώσης, η
οποία αντιφατικά βέβαια αποτελεί το κύριο στοιχείο της ταυτότητας των γιατρών θιασωτών
αυτής της εκδοχής της «παράδοσης» και είναι κατά πολύ υπεύθυνη για το κύρος που αντλούν ως
πολιτισμικοί διαμεσολαβητές κατά τη μετάδοση της γνώσης περί κινέζικης ιατρικής,
κεφαλαιοποιήθηκε στο ότι:

…ως υποψήφιοι γιατροί από τον Ιπποκράτη μάθαμε μόνο τον όρκο και αυτόν όχι καλά.
Αν ένας γιατρός διάβαζε σήμερα τον Ιπποκράτη θα θεωρούσε ότι πρόκειται για κείμενο
κομπογιαννίτικης παραφιλολογίας......γιατί το στοιχείο της μεταφυσικής που υπάρχει στα
κείμενά του δεν είναι αποδεκτό από τον σύγχρονο τρόπο σκέψης.

Για να γίνει δυνατή η «αναβίωση» του παλιού τρόπου σκέψης» και «να αναστηθεί μέσα από τις
στάχτες του», ο μόνος τρόπος είναι η καταφυγή στον ανατολίτικο τρόπο σκέψης και στις
ανατολίτικες θεραπευτικές τεχνικές γιατί «εκεί δεν υπήρξε διακοπή της συνέχειας». Αυτός ο
ισχυρισμός αποτελεί μια πρώτη ενσυνείδητη κατασκευή, καθώς ακόμη και αν αγνοούν την
ιστορική πολλαπλότητα των υβριδικών συνθέσεων των κινεζικών τεχνικών, οι σύγχρονοι
Έλληνες εκπαιδευτές αυτής της τάσης, υπήρξαν μάρτυρες της σύγχρονης εκδοχής της κινέζικης
ιατρικής εφ’ όσον αυτήν σπούδασαν στην Κίνα και αυτή φιλοδοξούν να «αποκαθάρουν».
Η διάσωση της «αρχαίας» γνώσης εισπράττεται συγχρονικά στο ελληνικό πλαίσιο ως το
θεμέλιο της άσκησης κάθε θεραπευτικής παρέμβασης η οποία δεν ανήκει στη δυτική ιατρική,
και πλέον παρουσιάζεται να συνδέεται οπωσδήποτε, άμεσα ή έμμεσα, με τη θεωρία της
κινέζικης ιατρικής η οποία «είναι ακριβώς η ίδια για 5.000 χιλιάδες χρόνια τώρα». Σε βιβλία
Ελλήνων γιατρών-βελονιστών αναφέρεται επίσης ότι « το παλαιότερο γνωστό κείμενο για τον
βελονισμό, τα βότανα και τη μόξα, είναι αυτό του Κίτρινου αυτοκράτορα με τίτλο Κλασικά
κείμενα εσωτερικής Παθολογίας. Ο Κίτρινος αυτοκράτορας, κατ’ άλλους μυθικό, κατ’ άλλους
πραγματικό πρόσωπο, έζησε το 2.600 π.Χ.» ή όπως διαβάζουμε αλλού «από το 2.696 έως το
2.598 π.Χ».
Ωστόσο σύμφωνα με την ορθόδοξη αντίληψη της κινεζικής ιστορίας, δεν διασώζεται
κανένα γραπτό έργο που να έχει συγγραφεί πριν από τον 5ο π.Χ. (Granet 1992[1934]:19). Ως
πρώτο από τα βιβλία της κινέζικης ιατρικής αναγνωρίζεται από τους Έλληνες εκπαιδευτές το Νέι
Κινγκ : Τα κλασσικά κείμενα του Κίτρινου Αυτοκράτορα (Huangdi neijing). Αποδίδεται
121
αφηρημένα σε πολλούς συγγραφείς, σε μια εποχή που οι πλέον διαδεδομένες αναφορές θέλουν
να καλύπτει το διάστημα μεταξύ του 475 και 221 π.Χ. (Gengwei and Dongfang 2001:4), ενώ,
όπως έχει αναφερθεί στο πρώτο κεφάλαιο, η συγγραφή του έχει επαναχρονολογηθεί οριστικά
στον 1ο αιώνα π.Χ. ( Harper 1998). Η σύγχυση που επικρατεί στους ελληνικούς κύκλους της
κινέζικης ιατρικής, ως προς το χρόνο συγγραφής και τον συγγραφέα αυτού του βιβλίου, φαίνεται
ότι εκκινεί αρχικά από την εξής σύμπτωση.
Στην κοσμογονία των Κινέζων, η μυθολογική γέννηση της ιατρικής αποδίδεται στον
τρίτο από τους πέντε αυτοκράτορες της προϊστορικής περιόδου, τον θεωρούμενο ως ιδρυτή του
κινεζικού έθνους (Ρώσσης 1983:36 ) την 3η χιλιετία π.Χ., «Κίτρινο αυτοκράτορα» Χόανγκ Τι.
Στους ιστορικούς χρόνους, το 221 π.Χ, ο ιδρυτής της δυναστείας των Qin, συνενώνοντας τα
αντιμαχόμενα βασίλεια, δημιουργεί για πρώτη φορά στην ιστορία την κινεζική αυτοκρατορία.
Αλλάζει το όνομά του από Τσενγκ, σε Τσιν Σι Χοανγκ Τι και φιλοδοξώντας να τοποθετήσει τις
απαρχές της ιστορίας στη δυναστεία που εγκαινίαζε, καταστρέφει το 212 π.Χ όλα τα ιστορικά
βιβλία, εξαιρώντας μόνο τα βιβλία της ιατρικής, φαρμακευτικής, μαντικής, γεωργίας και
δενδροκομίας (Καρζής 2000:61).
Η ταύτιση όμως του ονόματος του μυθικού αυτοκράτορα με αυτό του ιστορικού
προσώπου που έζησε πολύ αργότερα, η συνάφεια της ιδιότητάς τους – μυθολογικός ιδρυτής του
κινέζικου έθνους ο ένας, πρώτος ιδρυτής της κινεζικής αυτοκρατορίας ο δεύτερος – φαίνεται να
αποτελεί πηγή ιστορικής ανακρίβειας για τους Έλληνες γιατρούς-βελονιστές. Οι επικρατέστερες
εισηγήσεις στο ελληνικό πλαίσιο, ιδιαίτερα όταν το ακροατήριο αποτελείται από μη γιατρούς,
ακόμη και σε περιπτώσεις όπου διαπιστωμένα η άρση της σύγχυσης είχε επιτευχθεί,
εξακολουθούσαν να αποδίδουν το πρώτο ιστορικό τεκμήριο στον Χόανγκ Τι της τρίτης
χιλιετίας, προσδίδοντας στο βελονισμό αλλά και στη βοτανοθεραπεία, κύρος πέντε χιλιάδων
χρόνων.
Σ’ ένα άλλο επίπεδο, ως προς τη μετάδοση της γνώσης που αφορά στη δεύτερη
πρακτική, τη βοτανοθεραπεία, αυτή η ανακρίβεια φαίνεται να εξυπηρετεί και τη νομιμοποίηση
μιας παράλληλης αναγωγής η οποία επαναδιαπραγματεύεται την ιστορική παρουσία της
ιατρικής γνώσης και πρακτικής, στον ελληνικό χώρο. Ο Κένταυρος Χείρωνας και ο Ασκληπιός
ανασύρονται από την αχλή της μυθικής εποχής και γίνονται οι πρώτοι στην ιστορική, ελληνική
γενεαλογία «γιατροί», οι οποίοι:

122
 …χρησιμοποιούν την ενστικτώδη γνώση της θεραπευτικής δια των βοτάνων, που
μεταδόθηκε προφορικά από γενιά σε γενιά για χιλιάδες χρόνια ώσπου τελικά
καταγράφηκε για πρώτη φορά στο δυτικό κόσμο από τον Έλληνα γιατρό Διοσκουρίδη
τον 1ο αιώνα μ.Χ. σχεδόν ταυτόχρονα με την πρώτη καταγραφή περί του ίδιου ζητήματος
στην Κίνα.

Η λογική αυτή παράγει πολιτισμικά αινίγματα ως προς το ποιος μετέδωσε τη γνώση πρώτος σε
ποιον. Στο 7ο Συνέδριο Ιατρικού Βελονισμού ειπώθηκε ότι οι αυτόχθονες Έλληνες είχαν
ανακαλύψει τα τέσσερα στοιχεία, τη γη, το νερό, τον αέρα, τη φωτιά. Οι Κινέζοι αφαίρεσαν τον
αέρα, έβαλαν το ξύλο και το μέταλλο το οποίο αποτελεί το 5ο στοιχείο βραδύτερης ανακάλυψης
και δηλώνει το χρονικό χάσμα των ανακαλύψεων δύο διαφορετικών ανθρώπινων κοινωνιών. Αν
οι Κινέζοι δανείστηκαν αυτά τα στοιχεία από τους Έλληνες, δανείστηκαν και τη σφηνοειδή
γραφή, πρόγονο πιθανόν της Γραμμικής Α και Β αλλά και απόγονο του δίσκου της Φαιστού με
τα 44 ιδεογράμματα. Ως ένα επιπλέον επιχείρημα που ενισχύει την αμφισβήτηση της κινεζικής
προέλευσης του βελονισμού, ανέφεραν την ανακάλυψη μουμιοποιημένου σώματος ανδρός, στις
Άλπεις της Αυστρίας που έζησε πριν από πέντε με έξι χιλιάδες χρόνια, με βελονισμένα τα
νωτιαία σημεία του πρώτου κλάδου του μεσημβρινού της ουροδόχου κύστης. Καθηγητής στην
ιστορία της ιατρικής, ανέφερε επίσης τη σύνδεση της λέξης acupuncture με τη λέξη «ακίς», η
οποία στα αρχαία ελληνικά σημαίνει οξύαιχμο αντικείμενο, όπως είναι η βελόνα. Αυτή η
πανάρχαια, προ-ομηρική λέξη οδηγεί στον «ακέστορα», λέξη η οποία σημαίνει θεραπευτής.
Γιατί η βελόνα ήταν ταυτόσημη με τη θεραπεία στην αρχαία ελληνική γλώσσα; Σε μια
διατύπωση ακραίας εκδοχής αυτής της τάσης, η ονομασία «Κένταυρος» μεταφράζεται ως
«αυτός ο οποίος κεντούσε την αύρα» δηλαδή βελόνιζε δια μέσου της ενέργειας το σώμα.
Στα εκπαιδευτικά σεμινάρια γιατρών και μη γιατρών χρησιμοποιήθηκε μια αναφορά στην
ορεινή Ναυπακτία όπου οι χωρικοί για να αντιμετωπίσουν την υπέρταση, μια δυσλειτουργία που
η κινέζικη ιατρική ταξινομεί ως «φωτιά» στο αίμα, βάζουν μια βδέλλα στο σημείο 3 του
μεσημβρινού του ήπατος, σημείο που επίσης συμπεριλαμβάνεται στα σημεία που προτείνονται
και από τους Κινέζους για την αντιμετώπιση της ίδιας ασθένειας. Στο χωριό Πεύκο, αναφέρθηκε
επιπροσθέτως ότι επιβιώνει μία τεχνική που ονομάζεται «φοντανέλα» και συνίσταται στην
τοποθέτηση ενός ρεβιθιού που έχουν κάψει πριν, στο σημείο 9 του μεσημβρινού της σπλήνας
(στο εσωτερικό της γάμπας λίγο κάτω από το γόνατο). Αυτό καίει το δέρμα κάνοντας πληγή και
στη συνέχεια αφαιρείται, αφήνοντας να τρέξει υγρό από την πληγή και αποτοξινώνοντας με αυτό

123
τον τρόπο το σώμα. Για την κινέζικη ιατρική, αναφέρεται, πως το συγκεκριμένο σημείο είναι το
μόνο που μπορεί να εκδιώξει τη βλαπτική «υγρασία» από το σώμα. Οι πρακτικές αφαίμαξης και
καυτηριασμού εξισώνονται στη συλλογιστική τους με το βελονισμό και λειτουργούν ως απόδειξη
για το ότι ο βελονισμός είναι μία παγκόσμια τεχνική η οποία δεν είναι γνωστό αν ξεκίνησε από
μία πηγή και εξαπλώθηκε ή ανακαλύφθηκε ταυτόχρονα σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη.
Ο ιστορικός Shigehisa Kuriyama (2004:217), ωστόσο, συγκρίνοντας τις εκδοχές της
ανατομίας και τον κόσμο των ιδεών στην αρχαία ελληνική και κινέζικη ιατρική υποστηρίζει ότι
«η αφαίμαξη και ο βελονισμός …απέκλιναν μεταξύ τους στη θεωρητική σύλληψη της διάλυσης
[του σώματος]» Ενώ η αφαίμαξη εστίαζε στην απαλλαγή από την υπερβολή του αίματος, ο
βελονισμός στόχευε στην αποκατάσταση τόσο της υπερβολής του αίματος αλλά και της
ενέργειας όσο και της ανεπάρκειά τους. Εν τέλει, «αίμα και qi [ενέργεια] για την κινέζικη
αντίληψη συνιστούσαν συμπληρωματικές πλευρές της μίας και μοναδικής ζωτικότητας και των
yin και yang εκδηλώσεών της. Σαφέστερες διχοτομήσεις της ελληνικής σκέψης έτειναν να
αντιπαραθέτουν το αίμα και το πνεύμα…[όπου] το αίμα ταυτίστηκε με την παθητική, φθαρτή
υλικότητα του σώματος, ενώ το πνεύμα συνδέθηκε με τις ενέργειες αλλά και την ουσία της
ψυχής» (ό.π.223). Επιπλέον, η αντίληψη της πληθώρας του αίματος στην περίπτωση των
Ελλήνων πήγαζε από το εσωτερικό του σώματος ενώ η έννοια της πληρότητας στους Κινέζους
έδινε έμφαση στις απειλητικές δυνάμεις του περιβάλλοντος (ό.π.215). Μπορεί η αφαίμαξη από
ένα μέρος του αγγείου για την ανακούφιση πόνων σε μία απομακρυσμένη περιοχή να
αποτελούσε κοινή πρακτική σε κάποια χρονική στιγμή και στις δύο παραδόσεις και μάλιστα σε
κάποιες περιπτώσεις ταυτιζόταν εντυπωσιακά, όπως στην περίπτωση της φλεβοτομής στην
περιοχή των έσω σφυρών για τον πόνο των όρχεων που βρίσκει το ακριβές ανάλογο στο
βελονισμό, αλλά ο Kuriyama δεν ταυτίζει την αφαίμαξη με το βελονισμό, θεωρώντας ότι η
δεύτερη πρακτική προέκυψε ενδεχομένως από την πρώτη αν και όχι μόνο από αυτήν.
Οι αρχαιότερες περιγραφές των μεσημβρινών δεν αναφέρουν ούτε την αφαίμαξη ούτε τις
βελόνες αλλά μόνο τη θεραπεία με φλεγόμενους κώνους μόξας (Kuriyama 2004:199).Τα
χειρόγραφα που ανακαλύφθηκαν στους τάφους του Mawangdui το 1973,τα οποία συγγράφηκαν
ή αντιγράφθηκαν μεταξύ του 3ου και του 168 π.Χ. όπου η θεραπευτική παρέμβαση με βελόνες
δεν είχε ακόμη επινοηθεί, αναθεώρησαν την ιστορική ανάλυση της κινέζικης ιατρικής που μέχρι
τότε άρχιζε με τα Huangdi neijing και Nanjing (ό.π. 49-51) της δυναστείας των ύστερων Han
(25-220μ.Χ.) όταν είχε πλέον παγιωθεί η βασική θεωρία του κλασσικού βελονισμού (ό.π.24). Η

124
κοινή πρακτική της αφαίμαξης στην αρχαία Ελλάδα και στην Κίνα, αποδίδεται είτε στη διάχυση
της γνώσης κατά τη διακίνηση ανθρώπων στην Ευρασία ήδη από την προϊστορική περίοδο και
ιδιαιτέρως νομαδικών φύλων, όπως ήταν οι Σκύθες, οι οποίοι επίσης πραγματοποιούσαν
καυτηριασμούς και αφαιμάξεις παρόμοιες με αυτές των Κινέζων και των Ελλήνων, είτε στο
κοινό στοιχείο της ανθρώπινης φυσιολογίας όπου μέσα από την παρατήρηση που αφορούσε στο
πότε ένοιωθε ανακούφιση ο πάσχων, αφαίμασσαν σε παρόμοιες θέσεις για παρόμοιες παθήσεις
(ό.π. 200).
Οι Έλληνες «παραδοσιακοί» όμως, έχοντας εντοπίσει αυτές τις ομοιότητες, ασκούν
κριτική στον μεταφραστή του Περί φύσεως ανθρώπου, του Ιπποκράτη, αναφέροντας ότι ο όρος
«φλέβες» δεν χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις γνωστές φλέβες αλλά κάποια «κανάλια
ενέργειας» που γνώριζε και χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης. Ο μεταφραστής μη γνωρίζοντας τη
θεωρία των μεσημβρινών, συνεχίζουν, παραθέτει ως τίτλο σ’ αυτό το «τόσο σημαντικό
κεφάλαιο» τον τίτλο «Συγκεχυμένη άποψη του Ιπποκράτη περί φλεβών» και κατ’ αυτόν τον
τρόπο καταλήγουν «ποδοπατήθηκε και λεηλατήθηκε η αρχαία Ελληνική γνώση, όχι μόνο από
τους φανατικούς εχθρούς της αλλά και από τους ένθερμους υποστηρικτές της». Μάλιστα,
χαρτογραφούν εκ νέου τους «μεσημβρινούς» του Ιπποκράτη, προτείνοντας τον πειραματισμό
στους νέους έλληνες βελονιστές. Αυτό που δεν λαμβάνουν υπ’ όψη τους κατά την παρουσίαση
αυτών των βεβαιοτήτων, είναι το ότι οι συστηματικές ανατομίες ήταν μετα-ιπποκρατική
επινόηση που αποδίδεται στους γιατρούς της ελληνιστικής περιόδου, οι οποίοι, εν αντιθέσει με
τους ιπποκράτειους προκατόχους τους, είχαν προχωρήσει στην έρευνα κάτω από την επιφάνεια
του σώματος (Kuriyama 2004:131) και επομένως δεν είναι δυσεξήγητο το γιατί οι ιπποκρατικοί
συγγραφείς αγνοούν την ακριβή ανατομική θέση των φλεβών.
Δια μέσου αυτής της θραυσματικής επιχειρηματολογίας ωστόσο, κατασκευάζεται η
ιδεολογία της φαντασιακής κοινότητας, στην οποία μυθολογικά και ιστορικά πρόσωπα του
ελληνικού και κινεζικού ιατρικού παρελθόντος ενώνονται με τους σύγχρονους Έλληνες οπαδούς
της «παράδοσης» μέσα από το «άκοπο» νήμα της κοινής, «αρχαίας» γνώσης.

5.0 Η οικειοποίηση των «μη δυτικών», εναλλακτικών θεραπευτικών τεχνικών

Κύριοι αποδέκτες της νέας, «ελληνικής» εκδοχής της «παραδοσιακής» κινεζικής
ιατρικής θεωρίας είναι οι λεγόμενοι «θεραπευτές», επαγγελματίες στο χώρο της υγείας, οι οποίοι
εκπαιδεύονται σε σχολές που απευθύνονται κυρίως σε μη γιατρούς. Συνήθως επιδεικνύουν

125
πολυσυλλεκτική τάση παρακολουθώντας σεμιναριακούς κύκλους μαθημάτων σε περισσότερες
από μία εναλλακτικές, θεραπευτικές πρακτικές.
Κατά την εμπλοκή τους στα μαθήματα που αφορούν στη βασική θεωρία της κινέζικης
ιατρικής και της βοτανοθεραπείας, άκουσαν ότι μέσω αυτής της θεωρίας, θα μπορέσουν να
αντιληφθούν το γιατί και το πώς λειτουργεί οποιαδήποτε θεραπευτική παρέμβαση. Για να
ισχυροποιήσει αυτή την κρίση, εκτός από τους επιμέρους θεραπευτικούς τομείς της κινέζικης
ιατρικής δηλαδή βότανα, βελονισμό, μασάζ και διατροφή, ο εκπαιδευτής επέλεξε να αναφερθεί
και στη ρεφλεξολογία, ως ένα ακόμη παράδειγμα μιας «…αρχαίας τεχνικής η οποία έχει
επηρεαστεί και διδάσκεται πλέον σύμφωνα με τις δυτικές αντιλήψεις» αλλά «η καταγωγή της
δεν είναι δυνατόν να ανήκει στη Δύση ακριβώς γιατί είναι αρχαίο θεραπευτικό σύστημα». Ο
όρος «ρεφλεξολογία» χρησιμοποιείται, στον ελληνικό χώρο, για να περιγράψει μια τεχνική
δακτυλοπιέσεων κυρίως σε σημεία του πέλματος και της παλάμης.
Ισχυρίστηκε ότι μόνο μέσω της κινεζικής ιατρικής μπορεί να γίνει πιο κατανοητή η
αντιστοίχηση των σημείων του πέλματος με τα εσωτερικά όργανα του σώματος καθώς αποτελεί
μια από τις πρακτικές που δεν μπορεί να ερμηνευτεί με τα εργαλεία σκέψης που έχει ο δυτικός
άνθρωπος εφ’ όσον δεν έχει φτιαχτεί από αυτόν. Ο «δυτικός άνθρωπος» απλά κληρονομεί αυτές
τις πρακτικές και προσπαθεί να τις ερμηνεύσει με ένα τελείως καινούργιο τρόπο σκέψης και
δόμησης που είναι ο ορθολογισμός. Ο ορθολογισμός όμως δεν μπορεί να αποδώσει σε καμία
περίπτωση την πραγματικότητα των θεραπευτικών τεχνικών που υπάρχουν στο χώρο της
εναλλακτικής ιατρικής, γιατί όλες αυτές προέρχονται από τα βάθη των αιώνων και έχουν
επιβιώσει γιατί είναι αληθινές και η αλήθεια τους δοκιμάζεται και να πιστοποιείται μέσα από το
πέρασμα του χρόνου σε αντίθεση με τη δυτική ιατρική. Μέσα από την ενασχόληση με τη βασική
θεωρία της κινεζικής ιατρικής όλες αυτές οι πρακτικές αποκτούν νόημα και στο μέλλον η
βασική θεωρία της κινεζικής ιατρικής θα αποτελεί ένα βασικό κεφαλαίο εκπαίδευσης σε
ολόκληρο το χώρο των εναλλακτικών θεραπειών, δηλαδή δεν θα μπορεί κανείς να ασχοληθεί με
οποιαδήποτε τεχνική της εναλλακτικής ιατρικής αν δεν έχει γνώση της βασικής θεωρίας της
κινεζικής ιατρικής.
Η «αυθεντική» γνώση είναι πάντα «αρχαία» και η αρχαία γνώση δεν μπορεί να είναι
«δυτική» προέρχεται πάντα από την «Ανατολή» είτε από την Ινδία, το Θιβέτ, την Αίγυπτο ή την
Κίνα. Ωστόσο αυτός ο ισχυρισμός συνιστά ανακρίβεια δεδομένου του ότι η ρεφλεξολογία
αποτελεί μια δυτικής έμπνευσης τεχνική η οποία κινήθηκε στο περιθώριο της ηγεμονεύουσας

126
βιοϊατρικής στις αρχές του αιώνα, όπως και πολλές άλλες. Άντλησε την έμπνευσή της από τη
λογική του «μικρόκοσμου μέσα στο μικρόκοσμο» της μινιατούρας του ανθρώπινου σώματος
μέσα στο ανθρώπινο σώμα, η οποία μπορεί να ανιχνευτεί και να χαρτογραφηθεί πλέον σε πολλά
σημεία όπως είναι το αυτί, το πέλμα, η παλάμη, η μύτη, το κρανίο, η κοιλιακή χώρα και
προσφάτως και στην οδοντοστοιχία. Σύμφωνα με αυτή την αντίληψη η θεραπευτική παρέμβαση
σε οποιοδήποτε από αυτά τα μέρη του σώματος ευεργετεί αντίστοιχα πάσχοντα όργανα του
σώματος.
Η θεραπευτική αυτή τεχνική είναι γνωστή ως «ζωνοθεραπεία» και από ανθρωπολόγους
αναφέρεται πως στην Κίνα η πρώτη γνώση περί αντανακλαστικής ζώνης αφορούσε στο αυτί και
εισήχθη για πρώτη φορά από τη Γαλλία το 1958, την περίοδο του «μεγάλου άλματος». Ο Γάλλος
γιατρός και βελονιστής P.Nogier στα μέσα της δεκαετίας του 1950, στηριζόμενος σε μια
καινοτομία της νευρολογίας του 19ου αιώνα και επικαλούμενος τον Bonnier ο οποίος
χαρτογράφησε μια ενδορυνική τοπογραφία του ανθρώπινου σώματος στη μύτη και τον Liljequist
που σχεδίασε τη σχηματική αποτύπωση του σώματος στην ίριδα, συστηματοποίησε με βάση την
ίδια οπτική τα σημεία βελονισμού στο αυτί (Hsu 1996:427) προωθώντας περαιτέρω τη θεωρία
των ολογραφημάτων.
Γεγονός αποτελεί όμως ότι ως προς την θεραπεία δια μέσου πιέσεων στο πέλμα και την
ευρέως διαδεδομένη θεραπευτική παρέμβαση με βελόνες σε μικροσυστήματα όπως είναι το
αυτί, το κρανίο, η παλάμη και η κοιλιακή χώρα δεν υπάρχει καμία εμφανής σχέση, καθώς ειδικά
στο πέλμα υπάρχει μόνο ένα σημείο που ανήκει σε μεσημβρινό που επιδέχεται παρέμβαση δια
του βελονισμού. Η ίδια ανακρίβεια αναπαράγεται μέσω εντύπων «εναλλακτικού», σε σχέση με
το κυρίαρχο πρότυπο, τρόπου ζωής, άσκησης και θεραπείας, όπου δημοσιεύονται χάρτες των
αντανακλαστικών ζωνών του πέλματος και της παλάμης σε άρθρα των οποίων συγγραφείς είναι
γιατροί-βελονιστές και αφορούν στο βελονισμό ή σε διαφημίσεις συσκευών ρεφλεξολογίας όπου
ο αναγνώστης πληροφορείται ότι «από τους αρχαίους Κινέζους ακόμα 5.000 χρόνια πριν, είχε
διατυπωθεί η σχέση πέλματος-ασθένειας» (Ανώνυμος 2001). Η ίδια διαφήμιση προωθείται από
έντυπα πώλησης ιατρικών μηχανημάτων σε επιλεγμένα φαρμακεία και ορθοπεδικά
καταστήματα.
Στο Neijing βέβαια, την «παλαιά διαθήκη» της κινέζικης ιατρικής δεν αναφέρεται κανένα
μικροσύστημα του ανθρώπινου σώματος εκτός από την γενική φιλοσοφική θέση αντιστοιχίας
του μακρόκοσμου (περιβάλλον) με τον μικρόκοσμο (ανθρώπινο σώμα) και μια υποτυπώδης

127
διαγνωστική μέθοδος με βάση την παλάμη, η οποία δεν συστηματοποιήθηκε ποτέ από τον
ιατρικό κόσμο της αυτοκρατορικής Κίνας ενώ βρήκε τελικά το δρόμο της ανάμεσα στους
κύκλους της λαϊκής διάγνωσης και θεραπευτικής, δια μέσου της χειρομαντείας. Στη σύγχρονη
Κίνα, η σχέση πέλματος-θεραπευτικής παρέμβασης γνωστοποιήθηκε στους εκεί θεραπευτές
μόλις το 1987 και στο πρώτο δημοσιευμένο στα αγγλικά βιβλίο όπου εμπεριέχεται η
συστηματική παρουσίαση αυτής της νέας γνώσης το 2001, υπάρχει η παραδοχή ότι η
συγκεκριμένη τεχνική αποτελεί νέο κλάδο, ο οποίος εισήχθη στην Κίνα από το Χονγκ- Κονγκ
και την Ταϊβάν (Gengwei and Dongfang 2001:1-7) . Η μυητική επαφή των Ελλήνων γιατρών-
εκπαιδευτών, γιατρών-βελονιστών και θεραπευτών με ένα καινοτόμο συνδυασμό βοτάνων-
πελματοθεραπείας πραγματοποιήθηκε μόλις τον Σεπτέμβρη του 2002 κατά τη διάρκεια
μετεκπαιδευτικού ταξιδιού στην Κίνα, όπου τυχαία ανακαλύφθηκε μια πολυτελέστατη, εν
αντιθέσει με το υπόλοιπο νοσοκομείο, αίθουσα ρεφλεξολογίας η οποία αποτελούσε τμήμα ενός
ευρύτερου τομέα σχετικού με την αναζωογόνηση και αισθητική προσώπου και σώματος. Σχεδόν
συγχρονικά εντάχτηκε στο επιχειρηματολογικό ρεπερτόριο των Ελλήνων γιατρών θιασωτών της
κινέζικης ιατρικής ως απόδειξη του εύρους εφαρμογής της «αρχαίας» γνώσης και ως προς την
αναγκαιότητα της συμπληρωματικής προσφοράς της στην «ελλιπή» κατανόηση της λειτουργίας
οποιασδήποτε θεραπευτικής τεχνικής.
Η επιλογή παρουσίασης της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής από γιατρούς-εκπαιδευτές
ως έχουσας «κοινά, αρχαία θεωρητικά θεμέλια» με το συγκεκριμένο παράδειγμα εναλλακτικής
ιατρικής και όχι με κάποιο άλλο, στο επίπεδο του δημόσιου λόγου, φαίνεται πως εκκίνησε από
μια συγκεκριμένη παραδοχή ή σκοπιμότητα οικειοποίησης. Κατά πρώτον, το κύρος και η
αποδοχή που απολαμβάνει η ρεφλεξολογία στους κύκλους της κυρίαρχης βιοϊατρικής στο
ελληνικό αστικό πλαίσιο είναι σαφώς ισχυρότερη από αυτή που χαίρει ο βελονισμός και η
κινέζικη ιατρική εν γένει. Η πραγματικότητα αυτή δρομολογήθηκε στα τέλη περίπου της
προηγούμενης δεκαετίας, όταν η καρδιολογική πτέρυγα του Ωνάσειου ιδρύματος, διεξάγοντας
έρευνα που αφορούσε στη βελτίωση της μετεγχειρητικής κατάστασης των ασθενών,
χρησιμοποίησε την τεχνική με πολύ καλά αποτελέσματα. Η αναγνώρισή της ως μια επικουρική
και μη ανταγωνιστική τεχνική ως προς τη θεραπευτική πρωτοκαθεδρία της δυτικής ιατρικής
δημιουργεί προηγούμενο αποδοχής μιας «αρχαίας», «μη ορθολογικής» πρακτικής από το
κατεστημένο του ιατρικού κόσμου και γι’ αυτό το λόγο η συνεργασία συστήνει μια επιθυμητή
συμμαχία. Κατά δεύτερον, το ενδιαφέρον των υποψήφιων σπουδαστών στις ιδιωτικές σχολές

128
εναλλακτικών θεραπειών για αυτή την τεχνική είναι μεγάλο, καθώς η εύρεση εργασίας σε
επιχειρήσεις του τύπου «ευ ζην» είναι πολύ πιθανή και στο επίπεδο της ιδιωτικής άσκησής της
το οικονομικό αντίτιμο ανταγωνίζεται αυτό των επαγγελματιών γιατρών. Η ένταξη της
ρεφλεξολογίας και κατ’ ακολουθία και των άλλων εναλλακτικών θεραπειών στο θεωρητικό και
πρακτικό πλαίσιο της «ελληνικής» εκδοχής της «παραδοσιακής» κινέζικης ιατρικής αναβαθμίζει
το πελατειακό εύρος της δεύτερης, σηματοδοτώντας ταυτόχρονα μια ιεραρχημένη σχέση ως
προς τη διάχυση και διαχείριση της γνώσης και πρακτικής από «επάνω» προς «τα κάτω».

129
 Κεφάλαιο τέταρτο

ΟΤΑΝ ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ «ΑΙΣΘΑΝΟΝΤΑΙ»

130
 Ο γάλλος φιλόσοφος Renė Descartes (1596-1656) όρισε τη φύση ως μια μηχανή, οι
νόμοι λειτουργίας της οποίας, μπορούν να γίνουν κατανοητοί με τη βοήθεια των μαθηματικών.
Αυτή η αντίληψη αποτέλεσε την πυξίδα του προσανατολισμού της σύγχρονης δυτικής ιατρικής,
προσδίδοντάς της μηχανιστική οπτική όσον αφορά το ανθρώπινο σώμα (Βruset 1994:86), καθώς
επετράπη η διαχείρισή του ως μια σύνθεση μερών που απαιτούν κατατμημένες και
εξειδικευμένες παρεμβάσεις. Ο Ots (1990:51) υποστήριξε πως η κινέζικη ιατρική φαίνεται να
μετέχει θεωρητικά μιας ευρύτερης κατανόησης των σωματικών καταστάσεων συγκριτικά με τη
δυτική βιοϊατρική, προτείνοντας μια διαφορετική οπτική για την εξέταση της επίδρασης του
«συναισθηματικού σώματος», στο θέμα της ασθένειας και της θεραπείας. Ωστόσο, στο κεφάλαιο
που ακολουθεί θα διαφανεί πως ο τρόπος παρουσίασης αυτού του ζητήματος στα σεμινάρια
εκπαίδευσης των Ελλήνων γιατρών, διανθίστηκε από εντόπιες πολιτισμικές αντιλήψεις που
αφορούν στη μετάφραση την οποία έχουν υποστεί θεμελιώδεις έννοιες της κινέζικης ιατρικής
κατά τη μεταφορά τους στο ελληνικό, εκπαιδευτικό συμφραζόμενο. Αυτές αναφέρονται στο τι
συνιστά την ασθένεια, την ενέργεια, το yin/yang και την σύνδεση των συναισθημάτων με τις
σωματικές δυσλειτουργίες.

1.0 Νοηματοδοτήσεις της «ασθένειας»

Οι ορισμοί και οι νοηματοδοτήσεις που έχουν αποδοθεί ιστορικά στις λέξεις «υγεία» και
«ασθένεια» ποικίλουν. Στο πλαίσιο της βιοϊατρικής οπτικής, η υγεία ορίζεται συνήθως ως «η
απουσία μιας αναγνωρίσιμης νόσου» (Berliner 1984:40) ως ένα «στατιστικά προερχόμενο
σημείο ισορροπίας» (ό.π.30) ή ως «η απουσία συμπτωμάτων» (Caplan 1984:83).H ασθένεια, στο
επιστημονικό παράδειγμα της κλασικής ιατρικής, ορίζεται συνακόλουθα ως «δυσλειτουργία στη
δομή των συστημάτων και των οργάνων του σώματος» (Eisenberg 1977:9).Αποκτά, δηλαδή, μια
συγκεκριμένη τεχνική έννοια η οποία αναφέρεται σε «αναπαραστάσεις παθολογικών
ανωμαλιών» (Turner 1996:201) και περιγράφει το πρόβλημα από την οπτική γωνία του γιατρού.
Ως μια «επιστημονική» και επομένως ουδέτερη, από-ηθικοποιημένη κατηγορία αποτελεί προϊόν
πολιτισμικής διαφοροποίησης και επαγγελματικής εξουσίας (Turner 1996:205). Η ιατρική
ανθρωπολογία, ωστόσο, μιλά για την περίπλοκη διαπλοκή μεταξύ των εννοιών της υγείας και
της ασθένειας, οι οποίες ορίζονται πάντα από το κάθε ιδιαίτερο πολιτισμικό πλαίσιο (Helman
1990b), καθώς το ιδίωμα της ασθένειας εξωτερικεύει αποκρυσταλλώνοντας τη δυναμική

131
διαλεκτική ανάμεσα στις σωματικές διαδικασίες και τις εκάστοτε πολιτισμικές κατηγορίες.
Εξάλλου και ο ορισμός που δίνει ο Π.Ο.Υ. για την υγεία, ο οποίος δημοσιεύτηκε το 1948 και
παραμένει ο ίδιος έως και σήμερα, συνάδει με μια πιο σύνθετη κατανόηση των εννοιών.
Σύμφωνα με αυτόν, «υγεία είναι η κατάσταση της απόλυτης ευημερίας, οργανικής, πνευματικής
και κοινωνικής και όχι απλά η απουσία νόσου ή έλλειψης σθένους» (Π.Ο.Υ. 1948). Για το
«ολιστικό» κίνημα, η υγεία νοείται ως «αρμονική αλληλεπίδραση ανάμεσα στο εξωτερικό
κοινωνικό περιβάλλον και στο εσωτερικό ανθρώπινο περιβάλλον το οποίο συνίσταται από
σάρκα και πνεύμα» (Caplan 1984:103-104).
Στα σεμινάρια βελονισμού οι εκπαιδευτές της παραδοσιακής άποψης, αν και σε
σημασιολογικό επίπεδο συντάσσονται με τον ορισμό του ολιστικού κινήματος, δεν επιχείρησαν
να ορίσουν την έννοια της υγείας, διότι αντίθετα, κατ’ αυτούς, η έννοια της ασθένειας είναι αυτή
που χαρακτηρίζεται ως σύμφυτη με την ανθρώπινη υπόσταση. Η υγεία εκφράζει ένα χαμένο
«ιδανικό», μια μυθική πραγματικότητα η οποία υπήρχε μόνο πριν από το προπατορικό
αμάρτημα. Η αρχική νοηματοδότηση αντλείται από την ορθόδοξη θρησκευτική άποψη που
προΐσταται στο ελληνικό πλαίσιο και η ασθένεια συνδέεται με την «εγγενή», αυτοκαταστροφική
τάση δόμησης των ανθρώπινων ιδεών σε αντίθεση με το φυσικό περιβάλλον ή εκλαμβάνεται ως
μια διαδικασία ανταγωνισμού με τα άλλα έμβια είδη:

…[ασθένεια] είναι η αμαρτία των πρωτόπλαστων. Πριν από την αμαρτία της γνώσης, δεν
υπήρχε αρρώστια, ο άνθρωπος ζούσε εναρμονισμένος με το περιβάλλον. Από την ώρα
που φτιάχτηκε ο homo sapiens, που είναι η ώρα που γεννήθηκε ο πόλεμος, η εξουσία, τα
όρια, η καταστροφή της φύσης, γεννήθηκε η ασθένεια, γεννήθηκε και η ηθική που
θεραπεύει την ασθένεια… Κάποτε ήταν μια διαδικασία ανταγωνισμού με τους
δεινόσαυρους, ήταν κάποια διαδικασία ανταγωνισμού με κάποια αιλουροειδή, σήμερα
είναι μια διαδικασία ανταγωνισμού με τον ιό του AIDS,με το δονάκιο της χολέρας, με το
μηκοβακτηρίδιο της φυματίωσης, είναι μια διαδικασία ανταγωνισμού με άλλους
ανθρώπους. (γιατρός-εκπαιδευτής της παραδοσιακής άποψης)

Στη συνέχεια, η έννοια της ασθένειας περιορίζεται στο επίπεδο του σώματος και παραχωρεί τη
θέση της σε έναν από-ηθικοποιημένο ορισμό προερχόμενο από το ορθολογικό, μαοϊκό
παράδειγμα: Η ασθένεια ταυτίζεται με «διαταραχή στην κίνηση της ενέργειας». Κατ’ αυτό τον
τρόπο, η ανάλυση των αιτιών που προκαλούν την ασθένεια όσο και του τρόπου αντιμετώπισής
της εκφράζονται μέσα από μια λογική παρατήρησης των διαδικασιών «κίνησης» που λαμβάνουν
χώρα μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Η ασθένεια αντιμετωπίζεται είτε ως πρόβλημα «αυξημένης

132
κίνησης» και η θεραπευτική παρέμβαση συνίσταται στην εύρεση του τρόπου μείωσης αυτής της
κίνησης, είτε ως πρόβλημα «μειωμένης κίνησης» που πρέπει να αυξηθεί ή ακόμη μπορεί να
εκληφθεί ως ένα πρόβλημα «εμποδίων στην κίνηση» και η αντιμετώπιση της ασθένειας
ταυτίζεται με την εξάλειψη αυτών των εμποδίων. Συσχετικά με αυτόν τον ορισμό της ασθένειας,
θεραπεία αποτελεί:

…οτιδήποτε βοηθά στην αποκατάσταση της ροής της ενέργειας, είτε αυτό είναι
διατροφή, βελονισμός, βότανα, μασάζ ή ξεμάτιασμα γιατί το μάτιασμα είναι βέλη
επιθετικότητας που εμποδίζουν τη ροή, είναι κακή ενέργεια.(γιατρός-εκπαιδευτής στην
παραδοσιακή άποψη)

Η γνώση του τρόπου διεξαγωγής αυτών των κινήσεων στο σώμα προέρχεται από την κατανόηση
βασικών θεωριών της κινέζικης ιατρικής όπως είναι η θεωρία της ενέργειας, η θεωρία του
yin/yang και η σύνδεση των συναισθημάτων με τις δυσλειτουργίες των οργάνων του σώματος.
Κατά την παρουσίασή τους, στο εκπαιδευτικό συμφραζόμενο, συνδέθηκαν με όψεις του
ελληνικού κοινωνικού πλαισίου και αποτέλεσαν χαρακτηριστικά παραδείγματα της πολιτισμικής
ερμηνείας, μέσω της οποίας επιχειρείται η ένταξη των εννοιών στο χώρο των επαγγελματιών.

1.1 Η «ενέργεια»
Η έννοια της «ενέργειας» στην κινέζικη ιατρική, ήδη από τη δεκαετία του 1950, έχει
εξοβελίσει τα στοιχεία της μεταφυσικής και συνάδει με τις σύγχρονες επιστημονικές
ανακαλύψεις της φυσικής, όπως είναι η θεωρία του χάους, των κβάντων και της πληροφορικής,
οι οποίες έχουν συμβάλει σε μια ευρύτερη κατανόηση των βιολογικών συστημάτων,
συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου. Η βασική ιδέα που αναδεικνύεται είναι ότι κάθε υλική
μορφή και λειτουργία μπορεί να περιγραφεί με όρους αλληλόδρασης ενεργειακών πεδίων. Η
δράση αυτών των πεδίων μπορεί να παραμείνει σε κατάσταση δυναμικής ισορροπίας ή να
μετασχηματιστεί σε άλλες μορφές και καταστάσεις (Thomas 1994:240). Απόψεις των
βελονιστών που εντάσσονται στον κύκλο των παραδοσιακών συντάσσονται με όψεις της
παραπάνω θεώρησης, συνδέοντάς την ωστόσο με στοιχεία που παραπέμπουν σε θρησκευτικές
αντιλήψεις:

Όλα τα φαινόμενα στο σύμπαν είναι ενέργεια, αυτά που οργανώνεται με βάση
μακρομοριακές, οργανικές αλυσίδες, ενέργεια είναι τα πάντα, ό,τι κινείται, ανάλογα με

133
 τη συχνότητα της δόνησης ορίζεται και η ποιότητα της ενέργειας, δεν μπορείς να
συλλάβεις το εύρος της ενέργειας. Η ύλη είναι πιο καθυστερημένη ταχύτητα ενέργειας.
Όταν τείνεις προς το άπειρο, τότε φτάνεις σ’ αυτό που θα λέγαμε Θεός.(συνέντευξη
γιατρού-βελονιστή)

Ορισμένοι γιατροί ανέφεραν ότι ο ορισμός της ενέργειας στην κινέζικη ιατρική αφορά στην
πρωταρχική ουσία που ουσιαστικά είναι παρούσα σε όλες τις εκδηλώσεις της ύπαρξης, στον
άνθρωπο, στα φυτά, στα ζώα, και εν γένει σε κάθε διαδικασία κίνησης. Ο μεταφυσικός αυτός
ορισμός λέχθηκε ότι στον χριστιανισμό περιγράφεται ως το θείο στοιχείο, ενώ στην ινδική,
αγιουβεδική ιατρική συνοψίζεται στον όρο «πράνα», αντιπροσωπεύοντας την αντίληψη της
πρωταρχικής ουσίας που δημιουργεί τα πάντα και η οποία ενυπάρχει σε κάθε αρχαίο πολιτισμό.
Ενδεχομένως στους αρχαίους Έλληνες συνοψίζεται στον όρο «πνεύμα», αλλά αναφέρθηκε πως
ελάχιστη σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο διάφοροι πολιτισμοί μιλούν για την έννοια της
ενέργειας. Σημαίνον θεωρείται το γεγονός ότι η ενέργεια είναι η πρωταρχική ουσία που είναι
παρούσα παντού και δεν χάνεται, απλά μετασχηματίζεται και αλλάζει μορφή:

Το πρωταρχικό παίρνει διάφορες μορφές, πάντοτε όμως διατηρεί την αυθεντικότητα του
πρωταρχικού, αυτό που ξέρεις ότι υπάρχει αλλά δεν μπορείς να το δεις. Με πιο πλήρη
τρόπο έχει περιγραφεί από το Λάο Τσε, αυτό που δεν μπορεί να περιγραφεί. Στο στοιχείο
της κίνησης υπάρχει ενέργεια. Δεν μπορείς να τη δεις αλλά ξέρεις ότι υπάρχει.(γιατρός-
εκπαιδευτής στην παραδοσιακή άποψη)

Ως το επόμενο θεμελιώδες αξίωμα, στο οποίο στηρίζεται η κινέζικη ιατρική,

παρουσιάστηκε στα σεμινάρια εκπαίδευσης ο τρόπος με τον οποίο κινείται η ενέργεια στο
σύμπαν. Το yin και το yang αντιπροσωπεύουν το μοντέλο ερμηνείας που επηρεάζει,
διαμορφώνει και καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο κινείται η ενέργεια στο φυσικό περιβάλλον
αλλά και στο ανθρώπινο σώμα, μέσα από διαδικασίες μίμησης των κανόνων οι οποίοι διέπουν
το σύμπαν. Ενώ η βασική υπόσταση της ενέργειας εκλαμβάνεται ως αδιάρρηκτη, υλοποιείται
μέσα από δύο μορφές, της «κίνησης»-yang και της «ακινησίας»-yin.

Το yin, ταυτίζεται με την ακινησία και εκφράζει τον υλικό φορέα, την στατικότητα, τη
δομή, η οποία υλοποιεί την κίνηση-yang. Στις αρχικές περιγραφές του σχήματος, οι δύο
ποιότητες εναλλάσσονται, ανάλογα με την αναγκαιότητα της στιγμής, χωρίς να υπάρχει
κάποιου είδους ιεραρχική σύνδεση μεταξύ τους. Κίνηση και ακινησία λειτουργούν
ταυτόχρονα και όταν διαχωρίζονται, παύει να υπάρχει η ζωή. Το «πνεύμα» εκλαμβάνεται

134
 ως ο εκπρόσωπος του yang-κίνησης μέσα στο σώμα, το οποίο, αν αποχωριστεί από το
yin-ύλη επιφέρει το θάνατο.

Οι αναφορές της ολιστικής εκδοχής του αντιστικτικού σχήματος περιορίζονται και εξαντλούνται
στην περιγραφή της δόμησης του φυσικού κόσμου συμπεριλαμβανομένου και του ανθρώπινου
σώματος. Με εφαλτήριο αυτή την αρχική θεώρηση, ωστόσο, επιχειρήθηκε η κατανόηση όψεων
του κοινωνικού πλαισίου, όπου πλέον οι μεταφορές και οι αναλογικές ταυτίσεις του yin/yang,
απέκτησαν σαφές, ιεραρχικό περιεχόμενο.

1.2 Tο yin/yang ως έμβλημα ιεραρχίας

Στα εκπαιδευτικά σεμινάρια προβαλλόταν η ρητή ταύτιση του ομιλητή με τη yang
ενέργεια της κίνησης και του κοινού του με τη yin ενέργεια της ακινησίας, χρησιμοποιώντας την
συνδήλωση του ενεργητικού/παθητικού και αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την εμπρόθετη
διαχείριση της σχέσης εκ μέρους του εκπαιδευτή. Το yang δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς το yin,
αλλά μέσα από ένα συσχετισμό που, στο συμφραζόμενο της εκπαίδευσης, παρουσιάστηκε ως
εξής:

Κάποιος που έχει μέσα του πολλή κίνηση κάνει πάντοτε πιο αισθητή την παρουσία του
στον χώρο, από κάποιον που δεν έχει τόση πολλή κίνηση. Εγώ, για παράδειγμα, έχω
επιβάλει, μέσω της κίνησης που έχω στο εσωτερικό μου, την παρουσία μου στον χώρο.
Αυτό είναι yang. Και εσείς τώρα λειτουργείτε σαν yin, σαν αποδέκτες, και όσο λιγότερες
επιφυλάξεις έχετε, τόσο μεγαλύτερο είναι το στοιχείο της αποδοχής και της πρόσληψης
ενέργειας που θα πάρετε από μένα, όσο περισσότερες επιφυλάξεις, τόσα περισσότερα
εμπόδια μπαίνουν στην διαδικασία της μετάδοσης…. Υπάρχει ένας ο οποίος έχει ισχυρή
yang ενέργεια και επιβάλλει την ενέργειά του στους υπόλοιπους, αν το δείτε ως
διαδικασία εξουσίας και καταστολής θα χάσετε, αν το δείτε ως διαδικασία ανταλλαγής
και κίνησης τότε θα κερδίσετε.(γιατρός-εκπαιδευτής στην παραδοσιακή άποψη)

Ο yin/yang συσχετισμός εκπαιδευτή/εκπαιδευόμενων συνοδευόταν από την επεμβατική

προτροπή του ομιλητή περί του τρόπου θέασης της γνωσιακής ανταλλαγής. Η αναντίρρητη
αποδοχή των θέσεων του «yang»-εκπαιδευτή σ’ ένα πλαίσιο «yin»-εκπαιδευόμενων,
προτεινόταν ως η ιδανική συμπεριφορά μέσω της οποίας θα μπορούσε να παραχθεί το μέγιστο
δυνατό όφελος και για τα δύο μέρη. Οι εκπαιδευόμενοι γιατροί, ωστόσο, συνέθεταν ένα κοινό το
οποίο, αν και άκουγε με ενδιαφέρον και ενίοτε γοητευμένο την πρωτόγνωρη, για ένα δυτικά

135
εκπαιδευμένο γιατρό, γενική θεώρηση της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής, συνήθως ρωτούσε,
σχολίαζε, αντιδρούσε με χιούμορ, ασκούσε κριτική, έφερνε αντιρρήσεις. Αυτή η πρακτική όταν
δεν εξυπηρετούσε τον ειρμό του εκπαιδευτή, γινόταν αντιληπτή από αυτόν ως διακοπή στη «ροή
της κίνησης», ως «εμπόδιο» στη απρόσκοπτη μετάδοση της γνώσης και αντιστροφή των ρόλων
του yang και του yin. Μια κρίση η οποία δεν ειπώθηκε ποτέ δημόσια στο πλαίσιο εκπαίδευσης
των γιατρών, αλλά αναφέρθηκε ρητά στο αντίστοιχο πλαίσιο των θεραπευτών, ήταν το ότι «Οι
γιατροί είναι δύσκολο να το δουν ως διαδικασία ανταλλαγής και κίνησης, προβάλλουν το εγώ».
Το «εγώ», σ’ αυτή την αναφορά, ταυτίζεται με μια τάση σφετερισμού του δικαιώματος ομιλίας,
το οποίο, κατά τον εκπαιδευτή, ανήκε αποκλειστικά σ’ αυτόν. Η πράξη του ιδιότυπου αυτού
«σφετερισμού» δεικνύει μάλιστα, όπως ανέφερε, μια προβληματική προσωπικότητα και
συμβάλλει την κατασκευή της αντίληψης για το τι συνιστά ασθένεια. Η μη αποδεκτή κίνηση, η
συμπεριφορά που δεν συνάδει στον ρόλο του ατόμου, έτσι όπως αυτή καθορίζεται από το κάθε
συγκεκριμένο πλαίσιο ανταλλαγής και αφορά είτε στη σχέση εκπαιδευτή/εκπαιδευόμενου είτε
στη σχέση γιατρού/ασθενή, υπό την ιεραρχική θεώρηση του yang/yin, εκλαμβάνεται ως
«υπερβολή» στη συμπεριφορά, σύμπτωμα σωματικής δυσλειτουργίας και σε ενεργειακό-
συναισθηματικό επίπεδο, χρήζει διαχείρισης μέσω καταστολής:

Το yang πολλές φορές είναι ψεύτικο δεν είναι αληθινό, ο άνθρωπος ο οποίος έχει
υπερβολή της κίνησης στο εσωτερικό του κάνει πολλή φασαρία και αποτελεί σύμπτωμα
των προβλημάτων που έχει ως άνθρωπος… ένας άνθρωπος που θα μπει μέσα στο
ιατρείο, μέσα στο θεραπευτήριο και το πρώτο πράγμα που θα κάνει είναι να αρχίσει να
κοιτάζει την ώρα, θα τονίσει ότι βιάζεται, αυτός είναι ένας άνθρωπος οποίος διαγνωστικά
πλέον έχει μια υπερβολή της κίνησης, άρα θεραπευτικά ο άνθρωπος αυτός χρειάζεται
καταστολή του yang. Αντιλαμβάνεται τα πράγματα με έναν τρόπο τελείως διογκωμένο ο
πόνος που έχει αυτός ο άνθρωπος [θεωρεί ότι] είναι τεράστιος πόνος, είναι ανυπόφορος
πόνος και μόνο αυτός έχει αυτόν τον πόνο. Η υπερβολή της κίνησης δημιουργεί την
υπερβολή στις συμπεριφορές, στα συναισθήματα τα οποία παρουσιάζονται πολύ
μεγαλύτερα από ότι είναι στην πραγματικότητα.(γιατρός-εκπαιδευτής στην παραδοσιακή
άποψη)

Οι παραπάνω κρίσεις παραπέμπουν σαφώς στην έννοια της βιοπολιτικής, η οποία σύμφωνα με
τον Foucault (1981:139) βρίσκεται στην καρδιά των σύγχρονων συστημάτων εφ’ όσον «τα
καθήκοντα του σώματος και η κανονικοποίηση των πληθυσμών εκφράζουν τους δύο πόλους
γύρω από την οργάνωση των μηχανισμών εξουσίας, πάνω στην καθημερινή ζωή».

136
Επιπροσθέτως, «δεν υπάρχει καμία σχέση εξουσίας χωρίς την συνακόλουθη θεσμοθέτηση στο
χώρο της γνώσης και κανενός είδους γνώση που να μην προϋποθέτει και να μην παράγει την
ίδια στιγμή σχέσεις εξουσίας» (Foucault 1977:27). Η γνώση από τη στιγμή που θα
χρησιμοποιηθεί από την εξουσία για να ελέγξει τις διαπροσωπικές σχέσεις, είναι σύμφυτη με τον
περιορισμό, την κανονικοποίηση και την παραγωγή της αίσθησης του καθήκοντος σε κάθε
πρακτική. H επίδραση των σχέσεων εξουσίας στις καθημερινές κοινωνικές σχέσεις είναι πάντοτε
ενσώματη και αναπαραγόμενη συνεχώς μέσα από τις καθημερινές πρακτικές όπου η ιδεολογία
καθίσταται πιο αποτελεσματική όταν παραμένει κρυμμένη πίσω από το επίπεδο της συνείδησης
(Bourdieu 1977:188), όταν εγγράφεται και κωδικοποιείται κατά τη διαδικασία της
κοινωνικοποίησης και συνοδεύει έκτοτε την πρακτική με τη μορφή ενός «συστήματος
προδιαθέσεων» δια του οποίου παράγονται ασυνείδητα οι κανονικότητες στους τρόπους
συμπεριφοράς (Jenkins 1992:76). Η χρήση των συμβόλων yin/yang απέκτησε σαφές ιδεολογικό
περιεχόμενο στη ρητορική του εκπαιδευτή όπου επιχειρήθηκε η ρύθμιση των σχέσεων εξουσίας,
δια της εγγραφής «ορθών» πολιτισμικών κανόνων υπό το πρίσμα της ερμηνείας του ειδικού.
Το εμβληματικό δίπολο του yin/yang, ωστόσο, σε μία διαφορετική ρητορική χρήση, στο
ίδιο εκπαιδευτικό πλαίσιο, χρησιμοποιήθηκε ως επιχείρημα ισχυροποίησης της ολιστικής
αντιμετώπισης της κινέζικης ιατρικής απέναντι στην ασθένεια, σε σχέση με τη βιοϊατρική
οπτική. Στο επίπεδο του πάσχοντος σώματος, αντικατοπτρίζει τη μη αποδοχή του διαχωρισμού
των ασθενειών σε σωματικές-yin-ανατομικές και yang-ψυχικές, εγκαινιάζοντας μια
φαινομενολογική θεώρηση του ενσώματου εαυτού:

… αυτός είναι ένας ψεύτικος διαχωρισμός, ένας διαχωρισμός που έχει να κάνει με το ότι
είμαστε αγκιστρωμένοι, είμαστε παγιδευμένοι, μέσα στην λογική του ορθολογισμού, ο
οποίος αντιλαμβάνεται τα πράγματα με όρια… υπάρχουν ασθένειες που αν αφορούν το
σώμα αφορούν και την ψυχή, αν αφορούν την ψυχή αφορούν και το σώμα. Αν αφορούν
την κίνηση δηλαδή που είναι η ψυχή αφορούν και την ακινησία που είναι η δομή, η ύλη
ταυτόχρονα.(γιατρός-εκπαιδευτής στην παραδοσιακή άποψη)

2.0 Τα «καταφύγια» της ψυχής

Η προ-μαοϊκή εκδοχή της κινεζικής ιατρικής θεωρίας ταύτιζε τα πέντε yin όργανα του
σώματος με πέντε διακριτές ψυχοδιανοητικές όψεις. Η καρδιά θεωρείτο ότι φιλοξενεί το πνεύμα
(shen), το ήπαρ την αιθέρια ψυχή (hun), οι πνεύμονες τη βιολογική ψυχή (po), οι νεφροί τη
θέληση (zhi), και ο σπλήνας τις σκέψεις (yi). Στα κλασσικά κείμενα του 1ου αιώνα π.Χ. όπου
137
υπάρχουν οι πρώτες αναφορές, οι ψυχοδιανοητικές όψεις-συναισθήματα και τα εσωτερικά
όργανα συνδέονται ως εξής:

«Κάθε άτομο έχει καρδιά, συκώτι, σπλήνα, πνεύμονες και νεφρούς, γνωστά ως τα πέντε
εσωτερικά όργανα. Τα συναισθήματα της χαράς, του θυμού, της λύπης, του άγχους και
του φόβου προέρχονται και αντιστοιχούν στα πέντε εσωτερικά όργανα (Zhou and Han
1997:39). Η υπερβολική χαρά επιβραδύνει τη λειτουργία της καρδιάς ενώ το ξαφνικό
σοκ την διαταράσσει ενεργειακά. Η οργή προκαλεί αντιστροφή στην ενέργεια του
ήπατος κάνοντάς την να κινείται προς τα επάνω και προς το εξωτερικό του σώματος. Η
θλίψη καταναλώνει την ενέργεια των πνευμόνων. Ο φόβος προκαλεί καθίζηση στην
ενέργεια των νεφρών επιφέροντας αίσθημα πληρότητας την περιοχή του στομάχου ενώ ο
μηρυκασμός των σκέψεων καταπιέζει την ενέργεια της σπλήνας, μη επιτρέποντάς της να
κινηθεί αβίαστα (ό.π.82-83)».

Η ενότητα συναισθήματος/βιολογικού υπόβαθρου στη γεωγραφία του σώματος δεν

ακολουθεί μια ιεραρχική διάταξη σύνδεσης, αλλά αντίθετα, υιοθετεί ένα σχήμα κυκλικής και
αμφίδρομης διάδρασης μεταξύ των εσωτερικών οργάνων και των συναισθηματικών όψεών τους.
Εάν κάποιο εσωτερικό όργανο δυσλειτουργεί εξαιτίας των εξωτερικών βλαπτικών παραγόντων,
είναι βέβαιο ότι η φθορά στο συγκεκριμένο όργανο θα ελκύσει την παρουσία του αντίστοιχου
συναισθήματος που συνδέεται με το όργανο αυτό. Αντιστρόφως, η υπερβολική συναισθηματική
διέγερση ή η συναισθηματική καταπίεση θα οδηγήσει σε διαταραχή της ροής της ενέργειας μέσα
στο σώμα η οποία δευτερογενώς θα «πληγώσει» τα εσωτερικά όργανα ή το αίμα και κατ' αυτό
τον τρόπο να δρομολογήσει την εμφάνιση της ασθένειας. Η ολιστικότητα της προσέγγισης που
αναδεικνύεται, προτείνει θεωρητικά ένα μοντέλο θέασης του σώματος που δεν εμπίπτει στην
διχοτομική οπτική του καρτεσιανού-κατά κανόνα-μοντέλου της δυτικής ιατρικής.
Ωστόσο, στο πραγματολογικό επίπεδο της κλινικής πρακτικής, στο σύγχρονο κινεζικό
συμφραζόμενο, οι εθνογράφοι υποστηρίζουν ότι η επίκληση των ατομικών συναισθημάτων από
τους ασθενείς, ως παράγοντα πρόκλησης της ασθένειας, συνιστά μια κοινωνική απαγόρευση.
Με άλλα λόγια, στην Κίνα η ανυπέρβλητη σημασία της διατήρησης αρμονικών σχέσεων
ανάμεσα στα άτομα της οικογένειας, της κοινότητας και του κράτους, αναδεικνύει τις αξίες της
αυτοπειθαρχίας και της αυτοκαλλιέργειας ως σημαντική πλευρά της κοινωνικής ταυτότητας. Οι
ιατρικές εννοιολογήσεις περί υγιούς σώματος απορρέουν και έπονται αυτών που αφορούν στο
«υγιές» κράτος δίνοντας έμφαση στην τάξη, την ισορροπία και την ιεραρχία μέσα σ’ ένα πλαίσιο
αμοιβαίων αλληλεξαρτήσεων (Scheper-Hughes and Lock 1986:55). Ο παραδειγματικός τύπος
πολίτη έχει χρέος να καλλιεργεί τον εσωτερικό εαυτό του με το να παραμένει ήρεμος και

138
αποστασιοποιημένος από τα συναισθήματα. Ο νους σ’ αυτή τη διαδικασία έχει το ρόλο του
ασκητή της ζωής (Ots 1994:119), καθώς η αρμονία μπορεί να απειληθεί κάθε στιγμή από την
δραστηριότητα των συναισθημάτων, τα οποία γίνονται εν τέλει αντιληπτά ως εμπόδια στην
ιδεατή απρόσκοπτη ροή της ενέργειας εντός και εκτός του σώματος. H αποτυχία κατάκτησης
της αυτοπειθαρχίας δημιουργεί συναισθηματική διαταραχή που δεν μπορεί να επιλυθεί παρά
μόνο από το ίδιο το άτομο, ενώ άρνηση και κοινωνικός στιγματισμός συνοδεύουν τους
ανθρώπους με ψυχικές-νοητικές διαταραχές, ή με λιγότερο σοβαρά συναισθηματικά
προβλήματα (Wang 1991:322).
Οι Κινέζοι ασθενείς, όταν επισκέπτονται το γιατρό, αναφέρονται αποκλειστικά στα
σωματικά συμπτώματα που τους ταλαιπωρούν και οι παραδοσιακοί Κινέζοι γιατροί θεωρείται
ότι είναι σε θέση να διαπιστώσουν τη συναισθηματική κατάσταση του ασθενή τους μέσα από
πρότυπα της σωματικής του δυσλειτουργίας. Η διάγνωση βασίζεται αποκλειστικά στα σωματικά
συμπτώματα ενώ σκοπός της θεραπείας είναι να ισορροπήσει τα συναισθήματα επιφέροντας την
αρμονία στις σωματικές λειτουργίες. Σύμφωνα με τον Kleinman (1980:130), η «σωματοποίηση»
συνιστά το μηχανισμό της έμμεσης έκφρασης των συναισθημάτων, ενώ ο Wang (1991:324) έχει
υποστηρίξει πως η κλινική αυτή πραγματικότητα δεν δεικνύει τη δράση ασυνείδητων
ενσώματων μηχανισμών, αλλά εκφράζει το αποτέλεσμα των κοινά αποδεκτών πολιτισμικών
συμπεριφορών οι οποίες συνειδητά εμποδίζουν τα άτομα από την άμεση έκφραση των
συγκινησιακών προβλημάτων τους.

2.1 Η πολιτισμική μετάφραση στο ελληνικό, εκπαιδευτικό συμφραζόμενο

Ο βελονισμός στο ελληνικό θεραπευτικό συμφραζόμενο αποτελεί ένα μέσο παρέμβασης
και αποκατάστασης της ψυχοδιανοητικής ισορροπίας του πάσχοντος σώματος, τόσο για τους
νευρωνικούς όσο και για τους παραδοσιακούς βελονιστές. Οι πρώτοι, μη ενδιαφερόμενοι για την
κινέζικη εννοιολόγηση, μιλούν για «ισχυροποίηση του νευρικού συστήματος» τέτοιου μεγέθους
ώστε ακόμη και αν ο κόσμος εξακολουθεί να είναι ο ίδιος, ο πάσχων είναι πλέον σε θέση να
αντεπεξέρχεται στις αντιξοότητές του με ένα τελείως διαφορετικό τρόπο. Οι περισσότεροι από
τους εκπαιδευτές που συντάσσονται με την παραδοσιακή οπτική, επίσης εξέφρασαν την άποψη
ότι το εξωτερικό ερέθισμα αρχικά περνά στον εγκέφαλο, όπου γίνεται η επεξεργασία σύμφωνα
με την εγγεγραμμένη πλέον μάθηση που έχει παραχθεί στην παιδική ηλικία. Η ανάκληση του
συγκεκριμένου συναισθήματος αποτελεί αντανακλαστική απάντηση και ενσώματη ανταπόκριση

139
σε μια παρόμοια, ως προς τα δομικά χαρακτηριστικά, παροντική κατάσταση ενώ σχεδόν
συγχρονικά διανέμεται ή έλκεται από το αντίστοιχο όργανο. Σ’ αυτή τη θεώρηση, όπου
επιχειρείται από τους γιατρούς μια ερμηνεία του γιατί το συναίσθημα αντιμετωπίζεται ως
εσωτερικός βλαπτικός παράγοντας στην κινέζικη ιατρική, είναι παρούσα η επιρροή της
ορθολογικής, δυτικής σκέψης. Χρησιμοποιείται η διαμεσολάβηση του εγκέφαλου, οργάνου που
αναφέρεται στοιχειωδώς στο σύγχρονο μετα-μαοϊκό πλαίσιο διδασκαλίας στην Κίνα, αλλά
απουσιάζει εντελώς σε οποιαδήποτε προηγούμενη ιστορική θεώρηση περί της αμφίδρομης
σχέσης που συνδέει όργανα και συναισθήματα.
Η διαχείριση ωστόσο του κινέζικου, εξηγητικού μοντέλου, απέκτησε νέο περιεχόμενο
μέσα από μια απόλυτη αντιστροφή στη ρητορική εκπαιδευτή, ο οποίος είχε επωμιστεί τη
διδασκαλία της σύνδεσης συναισθημάτων και οργάνων στα σεμινάρια εκπαίδευσης των
γιατρών. Η έμφαση που δόθηκε δεν αφορούσε πλέον στη σωματική δυσλειτουργία, όπως
συμβαίνει στο κινεζικό πλαίσιο, αλλά επικεντρώθηκε με θεαματικό τρόπο στην όψη αυτή της
ασθένειας η οποία εκεί αποτελεί ταμπού, δηλαδή στη συμπεριφορά και τα συναισθήματα του
ασθενή. Πρόκειται για εμπρόθετη αντιστροφή καθώς, όπως αναφέρθηκε χαρακτηριστικά, οι
Έλληνες, αντίθετα με τους Κινέζους, προσλαμβάνονται ως λαός που ανέχεται και ευνοεί την
εκδήλωση των συναισθημάτων, είναι «εξωστρεφείς». Η εξωστρέφεια προβάλλεται ως μία από
τις κύριες παραμέτρους της πολιτισμικής ταυτότητας των Ελλήνων και αποτελεί ικανή συνθήκη
διαφοροποίησης της διαγνωστικής πρακτικής των Ελλήνων γιατρών, από την αντίστοιχη των
Κινέζων ομολόγων τους. Η προσοχή και ο αντίστοιχος σχολιασμός που συνδέει όργανα και
συναισθηματικές όψεις, παρουσίασε ασυμμετρία προβάλλοντας αντιλήψεις οι οποίες ορμώνται
και επηρεάζονται από την προσωπική τους εμπειρία. Το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε κυρίως στα
όργανα εκείνα τα οποία επιτρέπουν τη σύνδεση του εαυτού με τις συνθήκες ύπαρξης στο
σύγχρονο, ελληνικό συμφραζόμενο.
Κατ’ αυτό τον τρόπο, οι όροι «ήπαρ», «καρδιά», «γαστρεντερικό σύστημα-σπλήνα»,
«νεφροί» και λιγότερο ο όρος «πνεύμονας», χρησιμοποιήθηκαν ως μετωνυμίες που συνδέουν
συναισθήματα και οργανικές δυσλειτουργίες με τη διαχείριση των διαπροσωπικών σχέσεων, τις
έμφυλες σχέσεις εξουσίας και το μετανεωτερικό, καταναλωτικό πλαίσιο της ελληνικής
πραγματικότητας. Σε μία πρώτη, θεμελιακή τοποθέτηση, τα συναισθήματα εκλαμβάνονται ως
«κινήσεις» ή «μορφές ενέργειας» οι οποίες βιώνονται στο πεδίο του σώματος υπό την επήρεια

140
ερεθισμάτων του εξωτερικού περιβάλλοντος Η σύνδεση αυτή επιτρέπει το χαρακτηρισμό του
Έλληνα ασθενή αρχικά ως κατ’ εξοχήν «ηπατικό τύπο».

2.2 Το εξωστρεφές ήπαρ

Το ήπαρ ή συκώτι, όπως εναλλακτικά αναφέρθηκε στα σεμινάρια εκπαίδευσης των
γιατρών συμβάλλοντας σε μια απο-ιατρικοποίηση του όρου, παρουσιάζεται ως το πρώτο όργανο
που επηρεάζεται από την επίδραση εξωγενών παραγόντων και με αυτή του την ιδιότητα
συνδέεται προνομιακά με την έννοια της «εξωστρέφειας». Η κύρια λειτουργία που επωμίζεται
είναι η εξομάλυνση της διαταραγμένης κίνησης, η οποία νοείται είτε ως επιτάχυνση, είτε ως
επιβράδυνση της ενέργειας μέσα στο σώμα. Όσο πιο επιβαρημένη είναι η πρόσληψη των
ερεθισμάτων από το εξωτερικό περιβάλλον, τόσο πιο φορτισμένη ενεργειακά θεωρείται ότι είναι
η δραστηριότητα του ήπατος.
Στην «πολεμική» γεωγραφία του σώματος που υιοθετεί παραδοσιακά η κινέζικη ιατρική,
το ήπαρ εικονογραφείται ως όργανο πολεμιστής, αυτό που πρώτο θα αμυνθεί αλλά και θα
επιτεθεί, όταν αντιμετωπίσει εξωτερικές του σώματος απειλητικές κινήσεις αποκλειστικά σε
συναισθηματικό και όχι σε φυσικό επίπεδο. Η σκέψη που θα κινητοποιήσει την άμυνα
αποδίδεται στο συκώτι, καθώς εκλαμβάνεται ως το όργανο επικοινωνίας του εαυτού με τον
εξωτερικό κόσμο, ως το όργανο που ελέγχει τα «όρια» του σώματος. Για παράδειγμα,
αναφέρθηκε πως αποτελεί απειλή, σε φυσικό επίπεδο, η έκθεση του σώματος σε ένα ρεύμα
αέρος. Η σκέψη όμως του ότι αυτό είναι απειλή και θα πρέπει να κλείσει η πόρτα, λέχθηκε πως
αφορά στο ήπαρ. Η πόρτα εκφράζει όριο εφόσον έξω από την πόρτα είναι κάτι άλλο, μέσα από
την πόρτα είναι ο εαυτός και η σκέψη της πιθανής παραβίασης του ορίου της πόρτας εκφράζει
την κύρια αρμοδιότητα του ήπατος.
Η διάλεξη που αφορούσε στην παραγωγή και επίδραση των συναισθημάτων σε σχέση με
το ήπαρ, άρχισε με ένα παράδοξο, για την συνήθη εκπαιδευτική διαδικασία τρόπο. Ο
εκπαιδευτής έβαλε μια κασέτα στο κασετόφωνο και όλοι οι γιατροί άκουσαν έναν ερωτικό
αμανέ από τη φωνή του Μητροπάνου, συνοδευόμενο στο ρεφρέν και από τη φωνή του
εκπαιδευτή:

Αλίμονο σ’ αυτούς που δεν αγάααπησαααν,

Αλίμονο, αλίμονο, ααλίιιμονοόό,
141
 Αλίμονο σ’ αυτούς που δεν δακρύσανεεε ζωήηη,
Την ομορφιά σου δεν γνωρίσανε ζωή,
Την ομορφιά σου δεν γνωρίσανεε….

Η αιτιολόγηση της ηχητικής παρουσίασης στους έκπληκτους και ελαφρώς μειδιάζοντες

γιατρούς ανέδειξε το ήπαρ ως το όργανο που ορίζει, υπερασπίζεται και επιχειρεί να επεκτείνει τα
«όρια» του εαυτού σε σχέση με τα εξωτερικά του σώματος ερεθίσματα. Σ΄ αυτό το πλαίσιο, ο
έρωτας συνιστά μια απόπειρα επέκτασης των ορίων του περιχαρακωμένου, ατομικού εαυτού και
η απόρριψη εκλαμβάνεται ως πλήγμα, που εξαναγκάζει τον εαυτό να αναδιπλωθεί εσωτερικά,
συρρικνώνοντας τραυματικά τα όριά του. Ο λυγμός της απογοήτευσης, ο αναστεναγμός της
ερωτικής ματαίωσης, το κλάμα και η πορεία προς τη θλίψη, όπως εκφράστηκε μέσα από τους
παραπάνω στίχους, σύμφωνα με τον εκπαιδευτή, χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά που προέρχεται
από μια αποτυχημένη απόπειρα επέκτασης του εαυτού και εκφράζει ένα βέβαιο πλήγμα στη
λειτουργία του ήπατος. Η ερωτική ζήλια παρουσιάστηκε ως μια από τις σημαντικές αιτίες
καταπόνησης ενέργειας του ήπατος η οποία, αν ξεπεραστεί θα το ευεργετήσει.
Λέχθηκε ότι το ήπαρ πάσχει στη σύγχρονη κοινωνία καθώς αυτή αποτελεί μια κοινωνία
καταναλωτισμού και ο καταναλωτισμός εκλαμβάνεται επίσης ως μια μορφή τοποθέτησης ορίων.
Η κατανάλωση ευεργετεί ή συρρικνώνει την ανάγκη επέκτασης των ορίων προσφέροντας μια
αίσθηση υπεροχής. Η πολυγαμία αναφέρθηκε ως μία επιβεβλημένη πρακτική στο πλαίσιο μιας
καταναλωτικής κοινωνίας. Η μονογαμία εκλαμβάνεται ως μέρος της κληρονομιάς του
παρελθόντος με αρνητικό πρόσημο και αποτελεί μία από τις σπάνιες στιγμές στο λόγο των
παραδοσιακών όπου η παράδοση δεν έγινε αποδεκτή άνευ όρων και μετασχηματίστηκε σε
αφορμή κριτικής, μιας εν πολλοίς, κατά την αντίληψή τους, αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς.
Αυτή η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά συνδέεται με την στιγμή εκείνη του πολιτισμού όπου
υπάρχει η μόνιμη εγκατάσταση σ’ ένα τόπο και θέτονται για πρώτη φορά σύνορα. Το ήπαρ
ανάγεται στο όργανο του «πολιτισμού» που παράγει την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά της
τοποθέτησης ορίων:

Νομίζω ότι, έτσι όπως είναι διαμορφωμένη η κοινωνία μας… με το πρότυπο ότι είσαι
καλά εφόσον καταναλώνεις, ζεις εφόσον καταναλώνεις, η κατανάλωση ερωτικών
συντρόφων είναι μια απαραίτητη διαδικασία, δεν μπορείς να ξεφύγεις. Και αν δεν το
κάνεις, θα τριβελίζει μες το μυαλό σου. Άρα είναι λοιπόν σημαντικό το έτερον ήμισυ να

142
 απαλλαγεί από το συναίσθημα της ζήλιας, βέβαια και τα δύο άτομα θα πρέπει να
απαλλαγούν… γιατί έτσι έρχεσαι ένα βήμα πιο κοντά στην ευτυχία του άλλου. Η ζήλια
αποτελεί μια αιτία καταπιεσμένου θυμού. Γιατί η ζήλια είναι ζήτημα ορίων, είναι ζήτημα
κατοχής. Η μονογαμικότητα γεννιέται την ώρα που ο άνθρωπος μπλοκάρει την ενέργειά
του, μένει σ’ ένα τόπο και βάζει σύνορα. Άρα η μονογαμικότητα είναι ένα φαινόμενο
ούτως ή άλλως αυτοκαταστροφής του ανθρώπου και γεννιέται μέσα από την
αυτοκαταστροφή. Αν υπάρχει παραμικρή υποψία ότι η γυναίκα μου δεν έχει το δικό μου
σπέρμα τι να το κάνω. Αλλά αυτό έχει να κάνει ακριβώς με το αίσθημα των ορίων. Έχει
να κάνει με την αναπαραγωγή του αισθήματος των ορίων και της εξουσίας.(γιατρός-
εκπαιδευτής στην παραδοσιακή άποψη)

Ο θυμός αναφέρθηκε ως το κύριο συναίσθημα που αποδίδεται στο ήπαρ και συνδέεται με
την προσπάθεια διαχείρισης της επέκτασης του εαυτού. Αντίθετα με τους Κινέζους βελονιστές
οι Έλληνες εκπαιδευτές δεν θεωρούν την εκδήλωση του θυμού αρνητική, σε ένα πρώτο επίπεδο,
καθώς παρουσιάζεται να διευκολύνει την «κίνηση της ενέργειας». Η αποφόρτιση όμως αφορά
στη φαινομενολογική έκφραση του ενσώματου εαυτού μόνο τη δεδομένη χρονική στιγμή και
εφόσον υπάρξει μια επιτυχημένη, για τον εαυτό, συγκρουσιακή επιτέλεση. Σ’ ένα δεύτερο
επίπεδο αναστοχασμού της δράσης θεωρείται ότι τόσο στην περίπτωση της επιτυχίας όσο και
της αποτυχίας το σώμα φορτίζεται αρνητικά. Ο φθόνος, αδελφό συναίσθημα με τον θυμό
ειπώθηκε ότι πηγάζει επίσης από το ήπαρ, εκπέμπεται στο περιβάλλον βλάπτοντας, αλλά η
ενέργειά του επιστρέφει στον εαυτό και δευτερογενώς προκαλεί δυσλειτουργία στο ήπαρ του
ίδιου του ατόμου:

Εμάς βλάπτει ο φθόνος, η ζήλια, ο θυμός… το να γίνουμε πρώτοι μαθητές, το να μπούμε

στο πανεπιστήμιο, γιατί το παιδί της διπλανής έχει μπει, αυτά βλάπτουν. Καταρχάς
είμαστε θύματα ως γιατροί αυτού του συγκεκριμένου τύπου, γιατί όλοι έχουμε περάσει
μέσα από αυτά τα λούκια του ανταγωνισμού και ο ανταγωνισμός είναι ένα από τα
στοιχεία που γεννά αυτόν το θυμό, τον συγκεκριμένο. Την κίνηση προς τα πάνω και
έξω. Για αυτό ο ανταγωνισμός είναι ισχυρή δύναμη παραγωγής και δημιουργίας. Οι
άνθρωποι που θυμώνουν, οι άνθρωποι που έχουν την ικανότητα να κινούν την ενέργεια
αυτή είναι και δημιουργικοί άνθρωποι, προχωρούν μπροστά αλλά ταυτόχρονα είναι και
δυστυχισμένα άτομα. Έχουν πάντα το σαράκι να τους τρώει τα σωθικά. Δεν νομίζω ότι
υπάρχει άνθρωπος ο οποίος μπορεί να ξεφύγει από τον θυμό, την μνησικακία, την ζήλια
αν ζει στην πόλη. Γιατί είναι συναισθήματα τα οποία αναπαράγονται διαρκώς μέσα από
την επαφή με το περιβάλλον της πόλης.(γιατρός-εκπαιδευτής στην παραδοσιακή άποψη)

Η συμμετοχή του ήπατος στην σύγχρονη παθολογία λέχθηκε πως είναι εξαιρετικά συχνή και
έντονη καθώς η δυσλειτουργία του εν τέλει ταυτίζεται με τις συνθήκες, τις αξίες και τις

143
πρακτικές που παράγει ο σύγχρονος πολιτισμός. Το ήπαρ ελέγχει τα μάτια, τα κατ’ εξοχήν
αισθητήρια όργανα που θα εγκαινιάσουν την αλλοτριωμένη σχέση με το περιβάλλον της πόλης,
θα εισάγουν στο εσωτερικό του σώματος τις αισθητηριακές εμπειρίες που θα διαταράξουν τη
λειτουργία του ήπατος:

…γιατί τα μάτια θα δείξουν το αυτοκίνητο που δεν μπορούμε να αγοράσουμε, τον οδηγό
που τρέχει υπερβολικά και μας προσπερνά και θα εισπράξουμε το μποτιλιάρισμα ως
επιδείνωση, σαν στάση ενέργειας. Το ήπαρ προσπαθώντας να εξομαλύνει την
διαταραγμένη κίνηση, δαπανά την yin ενέργειά του έως ότου δεν μπορεί πλέον να
ελέγξει το θυμό. (γιατρός-εκπαιδευτής στην παραδοσιακή άποψη)

Κάθε έκφραση αυτοκαταστροφής που αντλείται από τις σύγχρονες αστικές συνθήκες
διαβίωσης, αναφέρθηκε ότι υπαινίσσεται συμμετοχή του ήπατος. Για παράδειγμα, η βουλιμία, η
μεγάλη ταχύτητα στο δρόμο, υποδηλώνουν ενεργειακή παρέμβαση διαταραγμένου ήπατος.
Επιπλέον, η αποτυχία υλοποίησης εμπρόθετων στόχων η οποία θεωρείται πως συρρικνώνει τα
όρια του ήπατος, ειπώθηκε ότι συνδέεται με μεγάλη πιθανότητα χρήσης ναρκωτικών. Τα
ναρκωτικά, όπως και το αλκοόλ, θεωρούνται ουσίες που τονώνουν την ενέργεια του ήπατος,
καθώς προσφέρουν μια ψευδαισθητική, ατομική, μη σχεσιακή αίσθηση της επέκτασης του
εαυτού. Η ηρωίνη αναφέρθηκε ονομαστικά και η χρήση της συνδέθηκε με την απουσία ορίων
που θέτονται κατά την κοινωνικοποίηση του ατόμου, μέσα από τις οικογενειακές σχέσεις:

Αυτά είναι άτομα με διαταραγμένες οικογενειακές σχέσεις. έλλειψη πατέρα, έλλειψη

μητέρας, χωρισμοί. Έχουν διαταραγμένη λειτουργία ήπατος γιατί… ο πατέρας είναι
εκείνος που δίνει την εικόνα των ορίων, το αίσθημα των ορίων στο άτομο. Και το
αίσθημα των ορίων σχετίζεται με την λειτουργία του ήπατος. Τα άτομα τα οποία κάνουν
ηρωίνη δεν έχουν αίσθημα ορίων. Δεν έχει περάσει μέσα στο εσωτερικό τους, στην
ψυχοσύνθεση τους, το όριο. Και ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά αυτών των ατόμων
είναι η τάση αυτοκαταστροφής λόγω του ότι δεν έχουν όρια. Η επιβίωση, η τάση για
επιβίωση περνάει μέσα τουλάχιστον απ’ αυτήν την συγκεκριμένη κοινωνική δομή που
βιώνουμε εμείς, περνάει μέσα από την αντίληψη και την αποδοχή των ορίων. Αν δεν
αποδεχτείς τα όρια των άλλων δεν μπορείς να επιβιώσεις σε αυτήν την κοινωνία.

Τα όρια συνδέονται επίσης με την αίσθηση του «ζωτικού χώρου» (elbow space). Αναφέρθηκαν
ιστορικά πρόσωπα, των οποίων η επεκτατική, ιμπεριαλιστική διάθεση αντιμετωπίστηκε με
θετικό πρόσημο, καθώς θεωρούνται ότι είχαν απλά πολύ μεγαλύτερη αίσθηση των ορίων από το
μέσο άνθρωπο και μέσω αυτής επιχείρησαν να επιβληθούν στους άλλους. Τεράστιο ζωτικό χώρο

144
ειπώθηκε πως είχαν ο Ναπολέων, ο Χίτλερ και ο Μέγας Αλέξανδρος καθώς είχαν την αίσθηση
ότι μπορούσαν να καταλάβουν τα πάντα. Ο Κομφούκιος ως ηθικιστής συγκαταλέχθηκε σ’
αυτούς που είχαν πρόβλημα με το ήπαρ τους, ενώ ο Λάο Τσε αναφέρθηκε ως ο μοναδικός από
τους φιλόσοφους της αρχαίας Κίνας, ο οποίος πραγματικά βίωσε την «φώτιση», που σημαίνει
απελευθέρωση από κάθε συναίσθημα. Η «αιθέρια ψυχή» (hun) του ήπατος εικονογραφείται από
την ανάπτυξη του φυτού και χαρακτηρίζεται από την τάση της επέκτασης. Έτσι προσωπικότητες
όπως οι προαναφερθείσες εκλαμβάνονται ως έχουσες πολύ ισχυρή ψυχή hun. Το ήπαρ, σ’ αυτή
την εκδοχή, αφορά στην ικανότητα του εαυτού να θέτει και να υλοποιεί στόχους. Αντίθετα, η
ανεπάρκεια της «αιθέριας ψυχής», λέχθηκε πως γίνεται αντιληπτή στο φοβισμένο άτομο που
πηγαίνει στον προϊστάμενό του και «χάνει πόντους απ' το ύψος και το πλάτος του» αντιμέτωπος
με τις παρατηρήσεις του. Η επίκληση της προσωπικής εμπειρίας εικονογράφησε τις κρίσεις του
εκπαιδευτή:

Όταν με έβρισε ο …… που ήταν ιατρικός διευθυντής έχασα πόντους απ’ το ύψος και το
πλάτος μου. Τώρα τα λέω σε εσάς και ξεσπάω…. Το δικό μου elbow space αυτή τη
στιγμή είναι πολύ μεγαλύτερο από όλων εσάς μαζί γιατί εγώ μιλάω κυρίως.

Στο επίπεδο των κοινών θνητών αναφέρθηκε πως για να μιλήσει κάποιος σε δημόσιο χώρο,
πρέπει ήδη να έχει την αίσθηση ότι μπορεί να καταλάβει πολύ μεγάλο προσωπικό χώρο, ενώ
αυτός που αδυνατεί να μιλήσει δημόσια έχει «μικρό» ήπαρ και όλοι τον «πατάνε». Οι
συγκεκριμένες συμπεριφορές εκλαμβάνονται ως υπερβολή ή ανεπάρκεια της ενέργειας του
ήπατος, ενώ θεωρούνται παθολογικές και οι δύο.
Τα όρια συνδέονται και με το αίσθημα της δικαιοσύνης και όταν αυτό θίγεται, τότε
βλάπτεται το ήπαρ. Αντίστροφα, η διαρκής τάση διεκδίκησης δικαιοσύνης που μεταφράζεται
επίσης ως διεκδίκηση ορίων, σηματοδοτεί ένδειξη προβλήματος με το ήπαρ. Η αντίληψη των
ορίων ταυτίζεται με την ηθική των ορίων. Σ’ αυτό το συλλογισμό, η δικαιοσύνη συνιστά μια
ανθρώπινη επινόηση και όχι μια πραγματικότητα που συναντάται στη φύση, οπότε γίνεται
αυτόματα παθογόνος παράγοντας. Τα άτομα με πρόβλημα στο συκώτι βρίσκονται σε κατάσταση
συνεχούς διεκδίκησης και αυτό επιδεινώνει κατάσταση του ήπατος προκαλώντας είτε υπερβολή
είτε ανεπάρκεια στην ενέργειά του. Γι’ αυτούς αναφέρθηκε:

Τα άτομα αυτά είναι συνήθως ηθικά άτομα, έχουν υψηλό επίπεδο ηθικής, δεν βλάπτουν
τους άλλους γιατί αντιλαμβάνονται τα όρια, αναγνωρίζουν μέχρι ποιου σημείου φτάνει η

145
 ελευθερία τους, αλλά αυτό τους οδηγεί σε ψυχαναγκαστικές δραστηριότητες.
Αισθάνονται υποχρεωμένοι να κάνουν κάτι που υποτίθεται ότι τους ζητά ο άλλος γιατί
έχουν την ανάγκη να θέτουν συνεχώς όρια. Ένα κυρωτικό άτομο έχει την τάση να έχει
πολύ μεγαλύτερη αίσθηση των ορίων από ότι ένα άλλο με μαλακό ήπαρ.

Οι παραπάνω περιγραφές, οι οποίες αφορούν σε άτομα που τηρούν τις προδιαγραφές

ώστε να παρουσιάσουν δυσλειτουργία του ήπατος, ειπώθηκε πως δεν καταλήγουν οπωσδήποτε
σε κάποια ασθένεια που συνδέεται με το ήπαρ, αλλά αντίθετα, τα άτομα αυτά απελευθερώνονται
κάποια στιγμή χωρίς συγκεκριμένη θεραπευτική αρωγή. Η «στάση ενέργειας» (qi stagnation) –
ως σύνδρομο που συνδέεται με το ήπαρ – δεν συνιστά ένα σαφές, ανιχνεύσιμο, ανατομικό
εμπόδιο, εμφανίζεται και μετά εξαφανίζεται. Η απότομη διακοπή στην κίνηση της ενέργειας του
ήπατος (liver qi) προκαλεί βίαιες εκδηλώσεις, ωστόσο, φεύγει επίσης ξαφνικά. Αναφέρθηκε ότι
όλοι οι Έλληνες μπορεί να έχουν ήπιες διαταραχές ηπατικού τύπου, αλλά όχι τόσο σοβαρές
ώστε να δώσουν παθολογική κλινική εικόνα. Μόνο όταν η εμπειρία είναι επαναλαμβανόμενη,
θα δώσει, σε μία ορισμένη στιγμή, ανατομική δυσλειτουργία.
Ως κύρια συνθήκη εκδήλωσης της παθολογίας του ήπατος εκλαμβάνεται ο χρόνιος,
ευνουχισμένος θυμός ο οποίος συνδέεται ιδιαίτερα με τους άντρες και παραπέμπει στη σχέση
τους με τον πατέρα. Αυτή αναφέρθηκε ότι εκφράζει μια σχέση καταπιεσμένου θυμού απέναντι
σε μία εξουσία, που δεν μπορεί να βρει διέξοδο καθώς θεωρείται αδύνατο το να βρίσει κάποιος
τον πατέρα του, είναι ζήτημα ορίων. Ο πατέρας εκπροσωπεί μια μορφή εξουσίας και είναι αυτός
που πρώτος θέτει τα ζητήματα της ηθικής, της δικαιοσύνης και των ορίων. Μελλοντικές
παραλλαγές αυτής της μορφής εξουσίας αναφέρθηκε ότι αποτελούν ο στρατός, το πανεπιστήμιο,
ο προϊστάμενος, η σύζυγος, η πεθερά. Η αιτιολόγηση μάλιστα αυτής της «έμφυλης»
δυσλειτουργίας επικαλείται την εξωστρεφή, ενεργητική, yang «φύση» που αποδίδεται στον
άντρα, ως φύσει και θέσει συγκρουσιακή με οποιαδήποτε μορφή εξουσίας. Το γεγονός αυτό του
δημιουργεί ένα σχεδόν μόνιμα ευνουχισμένο θυμό και διαρκή ευερεθιστότητα. Στην κλινική
πρακτική, λέχθηκε πως οι ασθενείς που έχουν πρόβλημα με το ήπαρ τους χρειάζονται την
διαβεβαίωση του γιατρού ο οποίος στο συγκεκριμένο συμφραζόμενο ταυτίζεται με τον πατέρα:

Εκείνη την στιγμή εσύ είσαι ο πατέρας του. Είσαι αυτός που του δίνει την κίνηση για να
ξεμπλοκαριστεί η περιοχή. Αυτό ακριβώς κάνεις ενεργειακά διευκολύνεις την κίνηση σε
αυτήν την περιοχή, σε επίπεδο ψυχικό. Αυτοί, χρειάζονται την πατρική συνεισφορά ότι,
ναι, δεν έχω τίποτα. Η πατρική εξουσία είναι πάντοτε μια ισχυρή ώθηση, δηλαδή η
διαβεβαίωση του πατέρα, είτε αυτός ο πατέρας είναι δάσκαλος, είτε είναι ο πραγματικός

146
 πατέρας, είτε είναι αξιωματικός, είτε είναι οτιδήποτε, η διαβεβαίωση αυτή διευκολύνει
την κίνηση της ενέργειας, αλλά τα άτομα τα οποία έχουν ανάγκη αυτής της
διαβεβαίωσης δεν πρέπει να τα αφήνεις να περιμένουν. Θα θυμώσουν πρώτα από όλα και
αν θυμώσουν κινδυνεύεις...μπορεί να σε πλακώσουν στο ξύλο ή μπορεί να επιδεινωθεί το
πρόβλημα και η θεραπεία σας θα πέσει. Τα άτομα αυτά χρειάζονται άμεση, χρειάζονται
επείγουσα αντιμετώπιση του προβλήματός τους. Εκείνο το οποίο θέλω να επισημάνω
είναι ότι τέτοιου είδους συμπτωματολογίες που αίρονται απλά με την διαβεβαίωση ότι
δεν έχεις τίποτα, αυτές οι συμπτωματολογίες είναι συμπτωματολογίες ήπατος.

Η εξομάλυνση της διαταραγμένης κίνησης μέσα στο σώμα από το ήπαρ, συνιστά μια
τόσο ενεργητική συμπεριφορά, η οποία για να διεκπεραιωθεί, θεωρείται ότι χρησιμοποιεί ως
υλικό φορέα το αίμα. Η ανεπάρκεια αίματος αποτελεί κύρια ένδειξη για τις γυναίκες γόνιμης
ηλικίας, εξαιτίας της έμμηνου ρήσης και τα συναισθήματα που αφορούν στο ήπαρ, συνδέθηκαν
με την βιολογική αυτή συνθήκη. Κατά τη διάρκειά της, το «μπλοκάρισμα» του αίματος σε ένα
συγκεκριμένο σημείο του σώματος, προκαλεί η γενικότερη «στάση» της ενέργειας του ήπατος
στο σώμα, η οποία εκδηλώνεται με φυσικά συμπτώματα όπως ο πόνος, αλλά και
ψυχοδιανοητικά, όπως τα ονόμασε ο εκπαιδευτής, που αφορούν στο θυμό και τη μνησικακία.
Αντίστροφα, ο καρκίνος θεωρείται ότι ξεκινά από το θυμό, την στενοχώρια που προκαλεί η
πρώτη στάση αίματος και εν συνεχεία επανα-μεταφέρεται στο επίπεδο του αίματος. Όλος ο
οργανισμός υποφέρει από την έλλειψη, την ανεπάρκεια, την ανικανότητα του αίματος να θρέψει
το σώμα. Σε ψυχοσυναισθηματικό επίπεδο, ο εαυτός εκφράζει πιο έντονες τάσεις διεκδίκησης
και παρουσιάζει συμπεριφορά αυστηρής οριοθέτησης:

Η γυναίκα με δυσλειτουργία ήπατος κατά την διάρκεια της έμμηνου ρύσης, έχει την
τάση να αναπτύσσει ζέστη μέσα στο σώμα της, προκαλείται ημικρανία και ενώ το
πρόβλημα είναι στο ήπαρ, πονάνε όλες οι αρθρώσεις. Αισθάνεται ότι δεν την αγαπάνε.
Άλλο ένα αίσθημα το οποίο σχετίζεται με το ήπαρ. Ότι δεν την αγαπάνε, ότι δεν της
φέρονται τρυφερά, ότι έχει ανάγκη από αγάπη. Έχει ανάγκη από τρυφερότητα, όλα αυτά
που δεν μπορεί να της δώσει ο άντρας της. Και τότε ας πούμε καταφεύγει σε εραστές.
Στην εκδήλωση του θυμού, κυριαρχούν στοιχεία βιαιότητας, παράνοιας, το άτομο βλέπει
παντού εχθρούς, απειλές, η αυξημένη yang ενέργεια του ήπατος μπορεί να παρασύρει το
πνεύμα, να το αποσπάσει από την καρδιά και να δημιουργήσει σχιζοφρένεια. Το άτομο
αυτό έχει υποψίες και η yin ενέργεια τού προκαλεί στάση αίματος, προκαλεί καρκίνο,
μειωμένη αυτοεκτίμηση, μειωμένη αποδοχή της πραγματικότητας.

147
2.3 Ο φοβισμένος νεφρός
Το κλάσμα της «ψυχής» που αντιστοιχεί στους νεφρούς ονομάζεται «πεμπτουσία jing».
Ο φόβος που σχετίζεται με την επιβίωση, εκφράζει το συναίσθημα που ταυτίστηκε με τους
νεφρούς:

Φοβάμαι το αεροπλάνο, γιατί φοβάμαι μην πέσει και σκοτωθώ. Δεν εννοώ το
ψυχαναγκαστικό ότι βρίσκομαι μαζί με χίλιους ανθρώπους, ούτε το κλειστοφοβικό ότι
βρίσκομαι στο παχύ έντερο ενός πελεκάνου και δεν θέλω να έχω μια τέτοια αίσθηση.
Γιατί αν το σκεφτείτε καλά τι είναι το αεροπλάνο; Ο εσωτερικός χώρος του αεροπλάνου
είναι το έντερο ενός πουλιού. Μιλάμε για άλλο φόβο, τον φόβο της επιβίωσης. Η κίνηση,
φεύγεις, τρέχεις όταν βιώνεις αυτόν τον φόβο. Γιατί αισθάνεσαι ένα πολύ απειλητικό
πράγμα για την ζωή σου να σε πλησιάζει. Για αυτόν τον φόβο μιλάμε, υπάρχουν κι άλλοι
φόβοι.

Η πεμπτουσία jing βρίσκεται σε διαρκή κίνηση και δυναμική και συνήθως η παθολογία της
περιγράφεται ως ανεπάρκεια, ως έλλειψη. Η ανεπάρκεια θεωρείται ότι προέρχεται από
κληρονομικούς παράγοντες και η ηλικία των γονέων αναδεικνύεται ως ο σημαντικότερος
παράγοντας κληροδότησης του συνολικού ποσού της πεμπτουσίας. Οι κρίσεις αυτές
ακολουθούν τη θεωρία των «επτά αιτίων» σύμφωνα με την οποία η ακμή ενός οργανισμού
καλύπτει ηλικιακά τα 21-28 χρόνια, μετά την ανατολή των σωφρονιστήρων. Τότε εντοπίζεται το
πλέον γόνιμο διάστημα, πριν δεν θεωρείται τόσο ώριμος ο οργανισμός, μετά τα 28, θεωρείται
πως έχει ωριμάσει πάρα πολύ. Έμμεσα επιχειρείται μια ιδεολογική τοποθέτηση σχετικά με την
εκ φύσεως αναγκαιότητα τεκνοποίησης, έως κάποια ορισμένη ηλικία υπό την απειλή της
κληροδότησης ασθενειών στον απόγονο:

…φερ’ ειπείν ο πατέρας είναι 45 και η μητέρα 39 ή πατέρας με πρόβλημα στο σπέρμα
που το ενισχύουν δυναμικά και η μητέρα με προβλήματα υπογονιμότητας, οπωσδήποτε
αυτό το παιδί δεν έχει την πεμπτουσία jing που θα έχει ένα παιδί το οποίο γεννιέται από
γονείς οι οποίοι είναι 18 χρονών, είναι 20 χρονών κλπ. Έχει υποδεέστερη πεμπτουσία
jing.

Στην κλινική εκδήλωση, όταν υπάρχει επιβαρημένος κληρονομικός παράγοντας με

συνακόλουθη ανεπάρκεια της πεμπτουσίας, αναφέρθηκε πως υπάρχει το στοιχείο καθυστέρησης
της σκελετικής ανάπτυξης, της διανοητικής ανάπτυξης, καθυστέρηση στην ομιλία, στο
περπάτημα του απόγονου. Μια επισήμανση σε σχέση με τις κλινικές εκδηλώσεις είναι ότι αυτές

148
μπορεί να οφείλονται σε στάση της πεμπτουσίας, στην παρεμπόδιση της φυσιολογικής
έκφρασής της και όχι σε ανεπάρκεια:

Για παράδειγμα, ας πούμε μια περίπτωση στάσης είναι η περίπτωση εκείνη που μια
γυναίκα είναι στείρα γιατί κάνει σπασμούς στην σάλπιγγα και δεν μπορεί να περάσει το
ωάριο. Αυτή είναι μια περίπτωση στάσης της πεμπτουσίας που οφείλεται σε
συναισθηματικό στρες, που οφείλεται στην στάση ενέργειας. Αντιμετωπίζεται με
ενεργειακές προσεγγίσεις, με βελονισμό, με όλες τις χειροπρακτικές προσεγγίσεις. Με
βότανα. Βέβαια υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι
είναι πρόβλημα στάσης και όχι ανεπάρκειας, αλλά υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις
που δεν μπορούμε να το διαπιστώσουμε. Όταν, για παράδειγμα, ένα παιδί παρουσιάζει
διανοητική καθυστέρηση, δεν μπορεί να μιλήσει και του βάζεις κάποιες βελόνες και
ύστερα από 3 μέρες μιλάει, αυτό σημαίνει ότι η καθυστέρηση οφειλόταν σε στάση
ενέργειας, σε στάση της πεμπτουσίας, όχι ανεπάρκειάς της. Αν τώρα για 6 μήνες του
βάζεις βελόνες και εξακολουθεί να είναι στάσιμο σημαίνει ότι υπάρχει ανεπάρκεια,
ενδογενής.

Η δαπάνη, η σπατάλη της πεμπτουσίας jing αναφέρθηκε ως ο δεύτερος παράγοντας φθοράς και
ανεπάρκειάς της και αποδόθηκε στην υπερβολική σεξουαλική δραστηριότητα. Μία από τις
υλικές εκφράσεις της πεμπτουσίας στο σώμα, θεωρείται το σπέρμα στους άνδρες και αντίστοιχα
τα κολπικά υγρά στη γυναίκα, κατά την διάρκεια της ωορρηξίας. Το ωάριο επίσης θεωρείται
μέρος της πεμπτουσίας, όπως επίσης και η έμμηνος ρύση. Η σκέψη της μη σπατάλης ωστόσο
εκλαμβάνεται αρνητικά καθώς ειπώθηκε ότι παρεμποδίζει ενεργειακά την κίνηση της
πεμπτουσίας, προκαλώντας στάση:

Είναι μια μαμά η οποία έχει βιώσει την έλλειψη [υλική ή συναισθηματική] και λέει στο
παιδί της «μην σπαταλάς χρήματα», ενώ πρέπει να του πει, «ξόδεψέ τα με μέτρο», όχι
μην ξοδεύεις, γιατί το μη ξοδεύεις, αμέσως σε μπλοκάρει. Το σεξ είναι ένας παράγοντας
που την δαπανά. Επίσης ατυχήματα, από ένα κάταγμα μέχρι πολύ ισχυρά σοκ. Για
παράδειγμα, ένα πολύ ισχυρό σοκ είναι να μπεις στο σπίτι σου και να δεις ένα κλέφτη,
τότε θα κινητοποιηθεί η πεμπτουσία jing. Κακοποιήσεις, είτε είναι στρες, είτε
συναισθηματικά, για παράδειγμα, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Ατυχήματα
δαπανούν την πεμπτουσία jing. Χειρουργικές επεμβάσεις, τοκετοί, εκτρώσεις. Μια άλλη
μορφή έκφρασης της πεμπτουσίας είναι όταν σπας ένα χέρι και για ένα πολύ μικρό
χρονικό διάστημα δεν αισθάνεσαι πόνο, είναι αυτό που λέμε είναι ζεστό ακόμα, η ουσία
η οποία διατηρεί αυτήν την κατάσταση, είναι οι ενδορφίνες κατά την δυτική ιατρική,
είναι η αμφεταμίνη, είναι όλοι αυτοί οι παράγοντες οι οποίοι καταστέλλουν το άλγος. Η
πεμπτουσία jing είναι μια ευγενική ουσία η οποία έχει την ικανότητα να καταστέλλει
πόνο. Για παράδειγμα, μια από τις πιο ισχυρές αναλγητικές ουσίες είναι η κορτιζόνη. Η
κορτιζόνη είναι ένα τμήμα της πεμπτουσίας, η αδρεναλίνη είναι επίσης ένα τμήμα, όλες
οι ορμόνες αποτελούν ένα τμήμα της πεμπτουσίας.

149
 Αναφέρθηκε πως η πεμπτουσία συνιστά μια παγιωμένη, κληροδοτημένη ποσότητα που
επηρεάζει με καθοριστικό τρόπο τόσο την ποιότητα όσο και τη διάρκεια της ζωής, ωστόσο
λέχθηκε ότι μπορεί να διαταραχθεί επιπλέον εξαιτίας της μη προσαρμοστικότητας και σε άλλα
«εκ φύσεως» δεδομένα της ανθρώπινης ύπαρξης. Οι γυναίκες, που στρέφονται σε παρεμβατικές
πρακτικές βελτίωσης της εμφάνισής τους, αναφέρθηκαν ως άτομα που δεν σέβονται τον εαυτό
τους, δεν αποδέχονται την πραγματικότητα του σώματος τους, μπλοκάρουν και δαπανούν την
πεμπτουσία μέσω του συναισθήματος και τη σκέψη απαξίωσης με την οποία προσεγγίζουν το
σώμα τους. Σ’ αυτό το πλαίσιο αντιλήψεων, η παρατηρούμενη τάση της σύγχρονης γυναίκας
που αφορά στη μη προσαρμογή της εξωτερικής εμφάνισης στα ηλικιακά δεδομένα,
εκλαμβάνεται ως «μορφή διαταραχής» της πεμπτουσίας και ως πρακτική στηλιτεύεται, εφόσον
αντιστρατεύεται τους «φυσικούς νόμους». Πρόσωπα από το δημόσιο χώρο επιστρατεύθηκαν ως
παραδείγματα επιβεβαίωσης της παραπάνω κρίσης:

Δεν πρέπει να προσεγγίσουμε αυτήν την μορφή ενέργειας με αρνητικό τρόπο, δεν
μπορείς να την συγκεντρώσεις. Πρέπει να την σέβεσαι. Όταν δεν ξεκινάς με αυτήν την
προσέγγιση, φτάνεις σε ένα πολύ αρνητικό σημείο. Να μην αποδέχεσαι αυτό το οποίο
σημαίνει η ηλικία σου, το να μην αποδέχεσαι την φυσική κατάσταση του σώματος σου.
Να θέλεις πάντοτε να είσαι κάτι νεότερο από αυτό που πραγματικά είσαι.… βλέπεις η
Βουγιουκλάκη πέθανε στα 60 κι έμοιαζε για 20. Παρ’ όλα αυτά η βαθύτερη πηγή
ενέργειας μέσα στο σώμα της ήταν διαταραγμένη, γιατί δεν μπορούσε βασικά να
αποδεχτεί αυτό που ήταν. Είχε έλλειψη αυτοεκτίμησης και την πεμπτουσία jing την
δαπανούν συναισθήματα, την δαπανούν σκέψεις, την ενισχύουν όμως εμπειρίες, την
ενισχύει η γνώση, την ενισχύει η φιλοσοφική συζήτηση, την ενισχύει το δόσιμο
ενέργειας. Παίρνεις δίνοντας και δίνεις παίρνοντας.

Η πεμπτουσία jing ωστόσο, κατά την πολιτισμική της μετάφραση, δεν γίνεται αντιληπτή ως μια
παγιωμένη ποσότητα μέσα στο σώμα που δόθηκε άπαξ και διαπαντός. Εκείνο το οποίο
θεωρείται ότι δίνει ουσιαστικά την μακροβιότητα του ατόμου, δεν είναι η πρωταρχική
ποσότητα, αλλά οι «επιτυχείς μετασχηματισμοί» της. Η εκπλήρωση του «εκ φύσεως»
προορισμού της γυναίκας δια μέσου της μητρότητας συνάδει με τον πιο επιτυχή
μετασχηματισμό της πεμπτουσίας και η εναρμόνιση της αντίληψης του έμφυλου σώματος με
τους νόμους της «φύσης» προβλήθηκε ως η κύρια συνθήκη υγιούς διατήρησής της. Σ’ αυτό το
πλαίσιο αντιλήψεων, αν και η γέννηση ενός παιδιού θεωρητικά δαπανά ένα μέρος από τη
συνολική κληροδοτημένη ποσότητα πεμπτουσίας στην μητέρα και το σώμα της γίνεται πιο

150
αδύναμο από αυτό μιας γυναίκας που δεν θα γεννήσει, δεν γίνεται αντιληπτή ως «έλλειμμα»
αλλά ως «επιτυχής μετασχηματισμός»:

Δαπανάω μέσα στο ανθρώπινο σώμα δεν είναι σπαταλάω, το να γεννήσεις δεν σημαίνει
ότι σπαταλάς. Αν το παιδί που θα γεννήσεις, το θέλεις, το αγαπάς, αυτό θα σου δώσει
πεμπτουσία jing, θα κινητοποιήσει την βαθύτερη πεμπτουσία που ενδεχομένως αν δεν
γεννήσεις, δεν θα κινητοποιηθεί ποτέ.

2.4 Η αγχωμένη καρδιά

Η καρδιά φιλοξενεί το «πνεύμα», ένα κλάσμα διανοητικής ενέργειας που αναφέρθηκε ως
το shen της καρδιάς. Καταλαμβάνει τη θέση του «αυτοκράτορα» στο εσωτερικό του σώματος
και η συγκεκριμένη τοποθέτησή της στην εσωτερική τοπογραφία, αντλείται από μία αρχαία
τελετουργία. Ταυτίζεται με τον αυτοκράτορα της αρχαίας Κίνας και συνδέεται με τις κινήσεις
που έπρεπε να πραγματοποιήσει, στα τέσσερα σημεία της επικράτειάς του σε μια τελετουργία
γονιμότητας, ώστε να ελκύσει και να ενώσει την yang ενέργεια του ουρανού με την yin ενέργεια
της γης. Ο αυτοκράτορας την ώρα που εκτελούσε το τελετουργικό δεν ήταν μόνος του, υπήρχαν
χιλιάδες ευνούχοι που τον παρατηρούσαν. Η «καθώς πρέπει εμφάνιση» ήταν το τελετουργικό
που θα έπρεπε να διεκπεραιωθεί σωστά μέσα από τις κινήσεις του σώματος στον χώρο και
συνδέεται με την ενεργειακή κατάσταση της καρδιάς. Αναλογικά, το shen της καρδιάς
συνδέθηκε με την δημόσια επιτέλεση του εαυτού, με την έκθεση του σώματος σε κοινή θέα.
Αφορά στη δυνατότητα έκθεσης του εαυτού με τρόπο τέτοιο ώστε, αφενός, ο ίδιος να μην
αισθάνεται αμηχανία και, αφετέρου, οι κινήσεις του, κατά τη διάρκεια της δημόσιας επιτέλεσης,
να μην δημιουργούν αμηχανία στους άλλους. Η εμφάνιση του ατόμου στο χώρο και στο χρόνο,
το πώς περπατά, το πώς μιλά, το πώς χορεύει, λέχθηκε ότι αφορά στο κλάσμα του πνεύματος
shen της καρδιάς. Αντίστοιχα, η παρουσία του συναισθήματος της ντροπής, ως προς τη δημόσια
έκθεση, δεικνύει ενεργειακή δυσλειτουργία του συγκεκριμένου οργάνου.
Η καρδιά θεωρείται ότι εκφράζει την ένωση «ύλης και πνεύματος» μέσα στο μικρόκοσμο
του σώματος, την τέλεια αρμονία, η οποία σε επίπεδο συμπεριφοράς του εαυτού επιτελείται από
την επιτυχημένη παρουσία του στον κοινωνικό χώρο. Η παθολογία της σε επίπεδο
συμπεριφοράς αναφέρθηκε ως μια αποτυχημένη έκθεσή του η οποία χαρακτηρίζεται από
αμηχανία και δυσαρμονία στις κινήσεις. Λεκτικά αποκαλύπτεται σε λόγια που δεν έχουν νόημα
είναι α-νόητα. Η δυσαρμονία ύλης και πνεύματος (shen) ειπώθηκε πως εκδηλώνεται με τον πιο

151
έντονο τρόπο στην εφηβεία. Η μη συμβατότητα ενός σώματος που εξελίσσεται πάρα πολύ
γρήγορα και ενός πνεύματος και συναισθήματος που αναγκαστικά καθυστερεί καθώς δεν μπορεί
να ακολουθήσει την ταχύτητα εξέλιξης του υλικού, προκαλεί δυσαρμονία ανάμεσα στην
«αιθέρια» ποιότητα του συναισθήματος και στην ύλη του σώματος. Εκδηλώνεται με αμηχανία,
ιδρώτα, επιθετικότητα, ερυθρότητα στο πρόσωπο όταν βρεθεί σε δύσκολη θέση και ανόητα
λόγια. Αυτή η δυσαρμονία θεωρείται ότι συνιστά τη βάση όλων των αγχωτικών εκδηλώσεων
στη μετέπειτα ζωή.
Αναφέρθηκε ότι, όταν ένα άτομο δεν έχει την ικανότητα να σταθεί αρμονικά στο χώρο
όπως και να εκφράσει με κατανοητό τρόπο τα συναισθήματά του, χάνει τη δυνατότητα
επικοινωνίας με τους άλλους με συνέπεια την παρουσία ενός συναισθήματος φόβου και
καταλυτική έκφραση το άγχος ως προς τη διαδικασία του sex, που λέχθηκε ότι υποκρύπτεται σε
όλα τα αγχωτικά σύνδρομα. Η αδυναμία ολοκληρωμένης έκφρασης συνιστά το βασικό αίτιο της
αγοραφοβίας και όλων των φοβικών εκδηλώσεων στην ενηλικίωση. Σ’ αυτή τη θεώρηση, το
στοιχείο που χαρακτηρίζει τους διαφορετικούς τύπους παρουσίασης του εαυτού στην ενήλικη
ζωή, έγκειται στο πόσο τραυματικά έχει βιώσει αυτή την κατάσταση δυσαρμονίας στην εφηβεία
του. Ο τρόπος κοινωνικοποίησης του ατόμου, συνδέεται με την καρδιά. Αν σε μία κοινωνική
επαφή το άτομο είχε βιώσει την κοροϊδία των μεγαλυτέρων, αυτό θεωρείται τραύμα που
επηρεάζει την επιτέλεση του εαυτού στην υπόλοιπη ζωή του:

Είναι αυτό που λένε εγώ δε μπορώ να μιλήσω σε κοινό, δε μπορώ να εκφράσω την
άποψή μου, αισθάνομαι ντροπή, αμηχανία. Όλοι το έχουμε αλλά είναι μπλεγμένο… Η
αναφορά στα κλασικά κείμενα είναι για μια έλλειψη συνεργασίας yin/yang. Είναι αυτό
που λέμε τον έλουσε κρύος ιδρώτας. Κρύο-φωτιά, δεν φεύγει από μέσα μας ποτέ, όπως
και η τραυματική εμπειρία, δεν φεύγει ποτέ. Όταν θα βρεθείς σε δύσκολη θέση στα
30,40,50, μπορεί να μην ιδρώσεις αλλά θα έχεις ταχυκαρδία. Ακόμα και τώρα όταν
συναντώ μια ωραία γυναίκα κοκκινίζω. (γιατρός-εκπαιδευτής στην παραδοσιακή άποψη)

Θεωρείται ότι σε ένα βαθύτερο επίπεδο από αυτό της εμφανούς, διαταραγμένης κοινωνικότητας
του ατόμου, υπάρχει διαταραγμένη σεξουαλικότητα και ιδιαίτερα στους άντρες οι οποίοι
βιώνουν φόβο, ως προς την αποδοχή του πέους από το άλλο φύλο. Αυτή την κατάσταση, αν και
λέχθηκε ότι αφορά όλους τους άντρες, αποδίδεται κυρίως σε άτομα που έχουν κατεξοχήν
διανοητική δραστηριότητα, άτομα τα οποία δεν έχουν καλή επαφή με το σώμα τους και εξαιτίας
του ότι βιώνουν μια ανεπάρκεια με το σώμα τους, στρέφονται στη διανοητική δραστηριότητα.
Αναφέρθηκε μία συνταγή βοτάνων, η οποία καταστέλλει το ανήσυχο πνεύμα και φέρνει σε

152
επικοινωνία το νεφρό με την καρδιά, την κληροδοτημένη πεμπτουσία με το πνεύμα, με τα εξής
σχόλια:

Αυτή η συνταγή δεν αφορά τον Ρουβά, εμείς οι κοινοί θνητοί πάσχουμε από αυτό. Είναι
η βάση όλων των συνδρόμων που έχει να κάνει με την κοινωνική μας επαφή. Δε μπορώ
να γίνω πιο ωραίος από ό,τι είμαι, πρέπει να αποδεχθώ το σώμα μου. Δεν πρέπει κάποιος
ούτε να αυτοθαυμάζεται σαν τον Ρουβά. Η σεξουαλικότητα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη
με την κοινωνικότητα, γιατί δεν θα κυνηγήσω τη γυναίκα να τη βάλω κάτω, πρέπει να
την πείσω μέσα από την εμφάνιση και αυτά που λέω. Καταλαβαίνετε τη διαστρεβλωμένη
σεξουαλικότητα στον άνθρωπο από ηθικές, θρησκευτικές, κοινωνικές αρχές που
περιορίζουν και δημιουργούν ένα χάσμα μεταξύ του νεφρού, που εκφράζει το ζωώδη
στοιχείο, και της καρδιάς. Αυτή η συνταγή φέρνει σε επαφή το ζωώδες με το κοινωνικό
πάνω στο οποίο είναι στηριγμένη η σεξουαλική και κοινωνική μας υπόσταση.

Η «υπερβολή» του shen, οπτικοποιείται σε ένα άτομο που ανεβαίνει στο τραπέζι να
χορέψει τσιφτετέλι και πετάει τα ρούχα του. Η υπερβολή θεωρείται ότι τροφοδοτείται από το
οινόπνευμα και εν γένει τις ναρκωτικές ουσίες. Με αναφορά στην προσωπική εμπειρία,
υπέρτατη υπερβολή του shen ειπώθηκε πως είναι ένα άτομο που ανεβαίνει στον Ψηλορείτη,
πετάει τα ρούχα του και φωνάζει στο κενό. Αναφέρθηκε πως συνήθως η κατάσταση της
υπερβολικής εξωστρέφειας, η οποία γίνεται συνώνυμο της απελευθέρωσης, μεταπίπτει σε ένα
δεύτερο χρόνο σε κατάσταση ανεπάρκειας προκαλώντας το συναίσθημα της ντροπής, ανάλογα
με κάποιες παραμέτρους. Και ενώ στην Κίνα το συναίσθημα της χαράς αποτελεί αδιαβάθμητο
βλαπτικό παράγοντα για τη λειτουργία της καρδιάς, στο ελληνικό εκπαιδευτικό πλαίσιο η χαρά
θεωρείται ότι ευεργετεί την καρδιά, όπως και το συναίσθημα της αγάπης. Η ερωτική αγάπη
αναφέρθηκε πως επιδρά με τον πιο δραστικό και θεαματικό τρόπο στο πνεύμα που εδράζεται
στην καρδιά ενώ ταυτόχρονα σημαντική θέση κατέχει η μητρική αγάπη και η αγάπη για το
περιβάλλον. Ενώ οι Κινέζοι υποστηρίζουν πως η χαρά προκαλεί επιβράδυνση στην ενέργεια του
σώματος, ο ομιλητής, εκφράζοντας την προσωπική του άποψη, ανέφερε πως η χαρά δημιουργεί
συνθήκες επιτάχυνσης, ευεργετώντας τον εαυτό, το περιβάλλον και μέσω του περιβάλλοντος και
πάλι τον εαυτό.

2.5 Ο μηρυκάζων σπλήνας

Ο σπλήνας θεωρείται όργανο το οποίο πάσχει ιδιαίτερα στις σύγχρονες κοινωνίες. Είναι
υπεύθυνος για τον μετασχηματισμό της ενέργειας από μια μορφή σε άλλη, παίρνει την τροφή
και τη μετατρέπει σε σάρκα, αίμα. Το ίδιο αναφέρθηκε ότι συντελείται και σε ψυχοδιανοητικό

153
επίπεδο. Ο τρόπος με τον οποίο ο σπλήνας συνεισφέρει στη δημιουργία ενός κλάσματος του
πνεύματος αφορά στο ότι απορροφά, από την εμπειρική πραγματικότητα, χρήσιμα
συμπεράσματα ώστε να συμβάλλει στην οικοδόμηση της ιδιαίτερης προσωπικότητας του κάθε
ατόμου. Διυλίζει την εμπειρία και προκαλεί αντιδράσεις.
Άτομα τα οποία τείνουν να μηρυκάζουν σκέψεις και ιδέες, να έχουν συνεχώς έγνοιες και
πολύ συχνά ακούς από αυτά φράσεις όπως «έχω πολλά μέσα στο μυαλό μου, δεν έχω που να
αφήσω τον σκύλο μου, δεν προλαβαίνω να πάω ταξίδι» συνδέονται με δυσλειτουργία του
σπλήνα. Αυτές οι δηλώσεις εκλαμβάνονται ως ένδειξη παρουσίας μιας «ανώτερης» του
συναισθήματος διανοητικής δραστηριότητας που εμπεριέχει συναίσθημα αλλά θεωρείται ακόμη
πιο αιθέρια από αυτό. Αυτό συμβαίνει διότι, όπως λέχθηκε, η παρουσία του συναισθήματος
συνδέεται αυστηρά με την επίδραση ενός εξωτερικού ερεθίσματος, ενώ η τάση να αναβάλλεται
η δράση εξαιτίας έμμονων σκέψεων, ταυτίζεται με διανοητική προσέγγιση που παράγει
συγκεκριμένη συμπεριφορά. Η «εσωτερική υγρασία», παθογόνος οντότητα στην κινέζικη
ιατρική, αναφέρθηκε πως είναι εκείνη που σε ψυχαναγκαστικό επίπεδο δημιουργεί το αίσθημα
ότι «έχω πάρα πολλές δουλειές να κάνω».

Η υγρασία είναι οι πολλές σκέψεις. Ανεπάρκεια της ενέργειας του σπλήνα που σχετίζεται
με την αδυναμία μετασχηματισμού και με το αίσθημα του ότι έχω πολλά πράγματα να
κάνω, είναι πολλά εκείνα τα οποία πρέπει να διεκπεραιώσω. Γιατί έχω πολλή υγρασία
μέσα στο σώμα μου και αυτήν πρέπει κάπως να την διεκπεραιώσω να την
μετασχηματίσω. Και πάντα υπάρχει μια κεντρική πρόταση. Ο σκύλος, ή δεν με αφήνει η
μαμά, αυτό είναι υγρασία.

Η «εσωτερική υγρασία» προκαλείται εξαιτίας της διατροφής κυρίως και η αδυναμία

μετασχηματισμού της προκαλεί δυσλειτουργία του σπλήνα η οποία εκλύει σε ψυχοδιανοητικό
επίπεδο τις έγνοιες, τις πολλές σκέψεις, τις πολλές φροντίδες. Ο εγκέφαλος αναφέρθηκε ως ένα
κύριο εργαλείο με το οποίο μπορεί να λυθεί ένα πρόβλημα, η συνεχής παρουσία όμως των
έμμονων σκέψεων σε σχέση με το πρόβλημα, λέχθηκε πως δεν αφορά τον εγκέφαλο αλλά το
μυαλό. Η λέξη «μυαλό», σ’ αυτό το συμφραζόμενο, αναφέρεται στη νόηση, τη σκέψη, τη
γνώση, η οποία ταυτίζεται με το σπλήνα. Μάλιστα οι διανοούμενοι αναφέρθηκαν ως η κύρια
κοινωνική ομάδα που συνδέεται με τη δυσλειτουργία του συγκεκριμένου οργάνου.

154
2.6 Το γαστρεντερικό σύστημα ως πρότυπο φαινομενολογικής δράσης του εαυτού
Το γαστρεντερικό σύστημα μαζί με τα όργανα που το πλαισιώνουν αποτελεί το κομμάτι
εκείνο του σώματος το οποίο απασχολείται με τη θρέψη. Η διαδικασία αυτή θεωρείται τόσο
σημαντική, ώστε εκλαμβάνεται ως το πρότυπο σύστημα δράσης του ενσώματου εαυτού. Οι
διαταραχές που το αφορούν αναφέρθηκαν αρχικά ως διαταραχές που χαρακτηρίζονται από το
γεγονός ότι δεν ακολουθείται η βασική καθοδική πορεία της τροφής, εξαιτίας της βαρύτητας και
της περισταλτικότητας του εντέρου και εφ’ όσον αυτή η βασική κίνηση διακόπτεται,
πυροδοτούνται προβλήματα που οδηγούν στην εκδήλωση της ασθένειας. Μεταξύ των
παραγόντων που επηρεάζουν την απρόσκοπτη κίνηση του γαστρεντερικού συστήματος,
προνομιακή θέση καταλαμβάνουν η «υπερβολή» της τροφής, η «σκέψη» και το «συναίσθημα»
μέσα από σχέσεις αμοιβαίας εξάρτησης:

Ο πρώτος και ο πιο σημαντικός παράγοντας που μπορεί να βλάψει την λειτουργία του
πεπτικού συστήματος είναι το συναίσθημα. Η ψυχή. Όταν θυμώνουμε μέσα στο σώμα
μας η ενέργεια κινείται προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, όταν φοβόμαστε η ενέργεια
στο σώμα μας κινείται σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, όταν στεναχωριόμαστε με
κάποιο τρόπο η ενέργεια κινείται ή δεν κινείται σε μια συγκεκριμένη κατεύθυνση, τα
συναισθήματα λοιπόν είναι παράγοντες κίνησης όπως τα πάντα είναι παράγοντες
κίνησης. Οι σκέψεις είναι παράγοντες κίνησης, η νόηση είναι παράγοντας κίνησης, η
πίστη είναι παράγοντας κίνησης ή ακινησίας ανάλογα πώς το χρησιμοποιείς πώς το
επεξεργάζεσαι μέσα στο σώμα σου.

Τα βιώματα του ατόμου, το συναισθηματικό στρες το οποίο εισπράττει από τον

καθημερινό τρόπο ζωής θεωρείται ότι επηρεάζει την κίνηση της ενέργειας στο γαστρεντερικό
σύστημα. Όταν η δίοδος του πεπτικού είναι «μπλοκαρισμένη» από υπερβολική τροφή, τότε η
ενέργεια στους πρωτεύοντες μεσημβρινούς θεωρείται ότι δεν κυκλοφορεί φυσιολογικά με
αποτέλεσμα την εκδήλωση πόνου στους μύες και στις αρθρώσεις, ενώ ταυτόχρονα η
συναισθηματική ζωή δεν μπορεί να είναι ομαλή:

Δηλαδή το πώς θα κινηθεί το αίμα μέσα στα αγγεία, μέσα στις φλέβες μέσα στις
αρτηρίες, το πώς θα μεταδοθεί η νευρική πληροφορία διαμέσου των νεύρων το πώς θα
κινηθεί η λέμφος μέσα στα λεμφαγγεία το πώς θα κινηθεί η ενέργεια μέσα στους
πρωτεύοντες μεσημβρινούς κατά το βελονισμό εν πάση περιπτώσει το πώς θα
διεξαχθούν όλες οι διαδικασίες κίνησης μέσα στο ανθρώπινο σώμα εξαρτώνται άμεσα
και καθοριστικά από την λειτουργία του γαστρεντερικού συστήματος. Όταν το έντερο

155
 είναι μπλοκαρισμένο γιατί έχει φάει πάρα πολύ ή γιατί έχει δυσκοιλιότητα δεν μπορείς
να βιώσεις χαρά εύκολα δεν μπορείς να βιώσεις έρωτα, αγάπη γιατί αυτά όλα
χρειάζονται ελεύθερα κανάλια κίνησης. Όλα είναι σχετισμένα με όλα, το yin είναι
απόλυτα συνδεδεμένο με το yang, το συναίσθημα είναι απόλυτα συνδεδεμένο με την
ύλη. Όταν υπάρχει εμπόδιο στην κίνηση του γαστρεντερικού συστήματος και το
συναίσθημα είναι εγκλωβισμένο και η νόηση είναι εγκλωβισμένη και δεν μπορούμε να
σκεφτούμε καθαρά και δεν μπορούμε να βάλουμε κάποιους στόχους και να τους
πετύχουμε και δεν μπορούμε να κάνουμε ένα ταξίδι γιατί η ροή μέσα στο σώμα μας δεν
επιτρέπει την κίνηση.

Η δυσκοιλιότητα που παρουσιάζεται κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού απασχόλησε, συνδέθηκε με

το γαστρεντερικό σύστημα και συζητήθηκε διεξοδικά ως ζήτημα το οποίο εξαρτάται από την
ηθική. Ταυτίστηκε με τη δυσκολία προσαρμογής σε νέα δεδομένα, γεγονός που αφορά στο
διανοητικό επίπεδο, όπως λέχθηκε, την έλλειψη αποδοχής:

Όταν δεν μπορείς να προσαρμοστείς σε καινούριο περιβάλλον σημαίνει ότι δεν μπορείς
να αποδεχτείς τα πράγματα τα οποία συμβαίνουν γύρω σου, δεν έχεις αρκετή yin
ενέργεια ώστε να μπορείς να αποδέχεσαι κάποια πράγματα τα οποία προέρχονται από το
εξωτερικό περιβάλλον και η πρώτη αντίδραση σου στα καινούρια πράγματα είναι να
μπλοκάρεις. Είναι ένα εμπόδιο. Προκειμένου να σου δημιουργήσει ανασφάλεια η
καινούρια πληροφορία και σου δημιουργεί ανασφάλεια η καινούρια πληροφορία γιατί
έχεις έλλειψη της αποδοχής της, προτιμάς να την εμποδίσεις να εισρεύσει στο σώμα σου.
Αυτό δημιουργεί μια διακοπή στην ροή της ενέργειας η οποία κατά κύριο λόγο
εκδηλώνεται στο γαστρεντερικό σύστημα και δημιουργεί την δυσκοιλιότητα.

Για να μην υπάρχουν δυσλειτουργίες σε οποιοδήποτε επίπεδο του ενσώματου εαυτού, θα

πρέπει να διατηρείται ανοιχτός ο δίαυλος του γαστρεντερικού συστήματος. Αυτό το σύστημα
μετασχηματίστηκε στη ρητορική σε ισχυρή μετωνυμία, καθώς οι δυσλειτουργίες του
αποτέλεσαν την αφορμή μιας σφοδρής κριτικής ενάντια στο σύγχρονο πολιτισμό. Τα «λάθη»
στη διατροφή αντιμετωπίστηκαν ως όπλα αυτοκαταστροφής και παρακμής συνιστώντας ένα από
τα προβλήματα που πάσχει ο σύγχρονος δυτικός κόσμος, εξαιτίας της αφθονίας:

Όταν σε έναν πολιτισμό η τροφή αυξάνεται πάρα πολύ, τότε ο πολιτισμός αυτός
παρακμάζει. Πέφτει. Η πείνα είναι εκείνη η οποία οδηγεί στα μεγάλα επιτεύγματα, η
πείνα ωθεί την ενέργεια, γιατί η πείνα δημιουργεί αναζήτηση της τροφής, δημιουργεί
επιθετικότητα, δημιουργεί βαναυσότητα, δημιουργεί σκληρότητα. Όταν κανείς έχει
επάρκεια αγαθών είναι χορτασμένος αυτό δημιουργεί πληρότητα, δημιουργεί ηρεμία,

156
 χαλάρωση. Στη σημερινή εποχή ωστόσο υπάρχει υπερεπάρκεια και τα προβλήματα ας
πούμε που υπάρχουν εξαιτίας της διατροφής είναι κατά κύριο λόγο προβλήματα
υπερβολής και όχι ανεπάρκειας, αλλά μπορεί να υπάρχει και αυτή.

Ιδιαίτερα στηλιτεύθηκε, μέσω γενίκευσης, η «σύγχρονη γυναίκα» η οποία θεωρείται ότι

έχει διαταράξει τον «παραδοσιακό» της ρόλο, αυτόν της μητέρας και τροφού και επιχειρεί,
αναίτια, ιδιοσυγκρασιακά να εξασθενίσει το γαστρεντερικό της σύστημα επιδιώκοντας να
προσαρμόσει τον εαυτό της στα τρέχοντα πρότυπα ομορφιάς:

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι ότι η σύγχρονη γυναίκα αντιστρατεύεται, διαρκώς το
αίσθημα της πείνας. Δεν αντιλαμβάνεται ότι το αίσθημα της πείνας σημαίνει υγιή,
πεπτική λειτουργία και όταν ουσιαστικά καταστέλλεις συναισθηματικά αυτό το πράγμα,
γιατί σε ανησυχεί η ιδέα του ότι τρώγοντας θα παχύνω, καταστέλλεις την πεπτική σου
ικανότητα, καταστέλλεις την ικανότητα μετασχηματισμού που έχεις στο εσωτερικό του
σώματος σου… το άτομο το οποίο είναι ανορεκτικό έχει διαταραχή σε σχέση με την
μητέρα γιατί η μητέρα εκφράζει την πέψη. Άρα και η μητέρα πρέπει να κάνει θεραπεία.
Προφανώς και η μητέρα με κάποιο τρόπο δεν παρέχει πέψη, ή όταν συνέλαβε το παιδί
δεν το γούσταρε, ή έκανε απόπειρα να το χάσει και δεν τα κατάφερε, ή της χάλασε την
καριέρα κάποια διαταραχή ως προς την θέληση, κάποιο εμπόδιο.

Επιπροσθέτως, η «σύγκρουση» ανάμεσα στους δύο ρόλους της – αυτόν της μητέρας και αυτόν
της επαγγελματία – αναφέρθηκε ως η κύρια αιτία των προβλημάτων υγείας της. Η δεδομένη
βιολογία και ο ρόλος της μητρότητας, ως ο «εκ φύσεως» και αποκλειστικός προορισμός της
γυναίκας, υπήρξε κυρίαρχη αντίληψη την οποία είχαν εντοπίσει και σχολιάσει οι εθνογράφοι του
ελληνικού, αγροτικού χώρου (du Boulay 1974:106). Η αντίληψη αυτή επαναπροβάλλεται και
επιστρέφει στον αστικό χώρο, μέσα από τα σεμινάρια εκπαίδευσης των βελονιστών, σε νέο
συμφραζόμενο, όπου επιχειρείται η πιστοποίηση της «αλήθειας» της, μέσα από τον συγκερασμό
της υποστασιοποιημένης, «ουδέτερης» βιολογίας, που χαρακτηρίζει την ιατρική ρητορική, με
ηθικού τύπου αναφορές που αγνοούν και αποσυνδέουν τη συγκεκριμένη συμπεριφορά από
συστημικούς, κοινωνικούς παράγοντες. Η φεμινιστική προβληματική σχετικά με την
κανονικοποίηση του γυναικείου σώματος στο ιστορικό πλαίσιο της πατριαρχίας έχει ήδη
παρουσιάσει τον τρόπο με τον οποίο τα αρνητικά και εχθρικά συναισθήματα των γυναικών
μετασχηματίστηκαν από τους γιατρούς σε συμπτώματα νέων ασθενειών όπως ήταν η
κατάθλιψη, η υστερία και η υποχονδριακότητα (Jordanova 1980, 1989, Bassuk 1986, Doane

157
1986, Geyer-Kordesch 1994, Martensen 1994). Στο παροντικό συμφραζόμενο εκπαίδευσης στο
βελονισμό, αναφέρθηκε:

..μια γυναίκα λοιπόν η οποία έχει ούτως ή άλλως διαταραγμένη πεπτική λειτουργία και ο
λόγος για τον οποίο μια γυναίκα έχει διαταραγμένη πεπτική λειτουργία έχει να κάνει με
το ότι υπάρχει μια αλλαγή [και]στο ρόλο του φύλου τους – όχι με το γκόμενο τους αλλά
σε σχέση με το φύλο τους με υ – η αλλαγή αυτή δημιουργεί έντονο συναισθηματικό
stress γιατί η γυναίκα αυτή τη στιγμή καλείται να παίξει ρόλους που παραδοσιακά
θεωρούνται αντρικοί. Αυτή η διαδικασία της μετάβασης από ένα διαφορετικό
πολιτιστικό status σε ένα καινούριο πολιτιστικό status της δημιουργεί έντονο
συναισθηματικό stress. Αυτό είναι το πρώτο και βασικό πρόβλημα, το δεύτερο πρόβλημα
που έχει η σύγχρονη γυναίκα είναι ότι απομακρύνεται από τον παραδοσιακό της ρόλο, ο
οποίος παραδοσιακός της ρόλος είναι η θρέψη, ο παραδοσιακός, ο φυσικός, ο ρόλος ο
οποίος έχει να κάνει με την φύση με την πραγματική φύση της γυναίκας που είναι η
θρέψη για τον απλούστατο λόγο ότι η γυναίκα είναι αυτή που γεννά, είναι αυτή που
θρέφει….

Η γυναίκα επιπλέον, παρομοιάστηκε με «κότα» πτηνοτροφείου, αναλογικά με το ότι αδιαφορεί

για τη διαιώνιση του είδους και δεν καθίσταται πλήρες, ενσυνείδητο θηλαστικό,
καταστρατηγώντας τους νόμους της «φύσης» και πληρώνοντας την παράβασή της με έλλειμμα
ως προς την υγεία του σώματός της, αλλά και, προς τέρψη των αντρών, ωραιότερα, στενότερα
οπίσθια:
…οπότε η κότα η οποία δεν κλωσάει, το αυγό που παράγει είναι σα να παράγει ένα
κομμάτι σκατό. Είναι ένα κομμάτι απέκκρισης από το σώμα της, αφού δεν κλωσάει,
αφού δεν έχει αντίληψη να μεταφέρει σε αυτό το πράγμα ενέργεια διαιώνισης του είδους.
Δεν την απασχολεί η διαιώνιση του είδους. Έχει ξεφύγει από αυτό το στοιχείο η
συμπεριφορά της η ενεργειακή, είναι σαν τις γυναίκες, τις σύγχρονες γυναίκες στις
οποίες στενεύει η λεκάνη, στις σύγχρονες γυναίκες υπάρχει μείωση του φάρδους της
λεκάνης. Γιατί παλαιότερα οι Ελληνίδες ήταν φαρδοκάπουλες και όλες οι Μεσόγειες.
Τώρα οι Ελληνίδες έχουν μικρές λεκάνες κι ο λόγους που έχουν μικρές λεκάνες είναι ότι
η προτεραιότητα τους δεν είναι το παιδί, η οικογένεια, η προτεραιότητα τους είναι η
δουλειά. Σκεφτείτε το αυτό, το’ χω συζητήσει με γυναικολόγους ουκ ολίγους και
συμφωνούν ότι υπάρχει μείωση του εύρους της λεκάνης.

Η απομάκρυνση από τη «φύση» και την «παράδοση» ως αίτιο σωματικών δυσλειτουργιών, είναι
ένα μοτίβο το οποίο επέστρεφε σταθερά στο λόγο των «παραδοσιακών» γιατρών-εκπαιδευτών, ο
οποίος διανθιζόταν με ποικίλες κρίσεις που δαιμονοποιούν τον τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη
γυναίκα χαράζει τις προτεραιότητές της. Ο ρόλος της μητέρας-τροφού εξαίρεται και η γυναίκα,

158
ως yin, ταυτίζεται με τη γη και προβάλλεται ως η πρώτη θεραπεύτρια της ιστορίας, ρόλο
ωστόσο που της υφάρπαξε, όπως λέχθηκε, ο yang-άντρας. Η συνδήλωση yin/yang – θηλυκού
/αρσενικού καλείται να ερμηνεύσει και τους ρόλους του κοινωνικού φύλου42. Το yin-γυναίκα
επιστρατεύεται για να εκφράσει τη «φύση», την «παράδοση» αλλά και την απομάκρυνση από
ρόλους «αρμονικούς» με τη φύση, που της εξασφάλιζαν την καλύτερη, δυνατή υγεία. Ο yang-
άντρας επαναπροβάλλεται ως συνώνυμος του ανταγωνισμού «εκ φύσεως» και η συγκρουσιακή
του «εγγενής» τάση τον καθιστά επιρρεπή σε προβλήματα που συνδέονται με το ήπαρ ενώ η
γυναίκα απειλείται σχεδόν, σε επίπεδο υγείας, όταν επιτρέψει την έκθεσή της στον, εκτός του
οίκου και της ανατροφής των παιδιών, ανταγωνιστικό, επαγγελματικό χώρο. Καθώς μεταφέρεται
αυτός ο παραδοσιακός ρόλος σε ένα άλλο επίπεδο λειτουργίας, δημιουργείται έντονο
συναισθηματικό stress το οποίο διαταράσσει σε μεγάλο βαθμό τη δυνατότητα και ικανότητα
μετασχηματισμού στην πεπτική λειτουργία του γυναικείου σώματος.
Διαπιστώσεις που εκκινούν από το παθολογοανατονικό επίπεδο μετασχηματίζονται σε
πολιτισμικό και κοινωνικό δεδομένο, μέσα από το λόγο ενός γιατρού-εκπαιδευτή ο οποίος,
εξαιτίας της θέσης του, μπορεί να επηρεάσει και να επαναδιαμορφώσει αντιλήψεις. Αν και το
σχήμα yin/yang, με όλες τις συνδηλώσεις του, είναι σχετικά πρόσφατα διαδεδομένο στο
ελληνικό λεξιλόγιο, χρησιμοποιείται σ’ αυτή τη ρητορική για να υποδεχθεί, να υποστηρίξει και
να αναπαράγει αντιλήψεις, προκρίνοντας το ρόλο της γυναίκας ως μητέρας, ενώ επιπλέον, μέσα
από ένα ιατρικό λόγο, η απόκλισή του από αυτόν σηματοδοτεί βέβαιη σωματική δυσλειτουργία
και ασθένεια.

2.7 Εντάσσοντας το αλλότριο στο οικείο

Στα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών, οι εκπαιδευτές της παραδοσιακής άποψης

έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην ψυχοδιανοητική όψη των οργάνων, προβάλλοντας μια θεώρηση,
εκτός των ορίων της δυτικής ιατρικής, αλλά και της σύγχρονης κινέζικης. Χρησιμοποίησαν τη
δεύτερη ως «έμπνευση» για τη δημιουργία μιας νέας εκδοχής της κινέζικης θεωρίας, ικανής να
αφομοιώσει προϋπάρχουσες πολιτισμικές αντιλήψεις. Η αιτιολόγηση του υβριδικού αυτού
εγχειρήματος συνάδει με το ζήτημα της διάγνωσης η οποία είναι «απαραίτητη πριν από την
42
Η πολιτισμική εννοιoλόγηση του εαυτού η οποία συνδέεται με την «φυσιολογική» συμπεριφορά των ρόλων του
φύλου στην ελληνική κοινωνία, εικονογραφείται για τους άντρες μέσα απ' την κοινωνική συναναστροφή στο
καφενείο (Παπαταξιάρχης 1992) και για τις γυναίκες μέσα από την ενασχόληση με τα ζητήματα του οίκου
(Campbell 1964, du Boulay 1974, 1986, Friedl 1986, Dubisch 1986).

159
ένθεση των βελόνων στον ασθενή [και] είναι μία διαδικασία που ξεκινά μελετώντας πρώτα την
ψυχοδιανοητική υπόσταση του ατόμου και μετά τα φυσικά ευρήματα της νόσου». Στην
απόπειρα αυτή επιχειρήθηκε η «αποκάθαρση» της κινέζικης ιατρικής από τον μαοϊκό
εξορθολογισμό της, ώστε να της δοθεί «αυτό που στερείται και η σύγχρονη κινέζικη ιατρική, την
ψυχοδιανοητική επίδραση της διαταραγμένης λειτουργίας των οργάνων». Προτείνοντας ως
θεμέλιο λίθο της διάγνωσης τη συμπεριφορά του ασθενή πριν από τα κλινικά ευρήματα,
δρομολογήθηκε ο προσδιορισμός της υπόστασης του «πνεύματος» του ασθενή το οποίο νοείται
ως «το σύνολο της δραστηριότητας του εαυτού που εμπλέκει νόηση και συναίσθημα και
χρησιμοποιεί ως υλική βάση το αίμα». Τα θραύσματα του πνεύματος ανασύρθηκαν
αποσπασματικά από εντοπισμένα «καταφύγια»-όργανα της τοπογραφίας του σώματος. Η
«ψυχή», η οποία ταυτίστηκε με τα συναισθήματα και την νόηση, χρησιμοποιήθηκε ως
μετωνυμία ώστε να εκφράσει την ενσώματη ανταπόκριση στα ερεθίσματα του εξωτερικού
κόσμου, είτε αυτά αναφέρονται στις κοινωνικές σχέσεις, είτε στην εξατομικευμένη σχέση του
εαυτού με τη φύση. Επιπροσθέτως, η ταύτιση της σωματικής δυσλειτουργίας με τη συμπεριφορά
επέσυρε ηθικές κρίσεις που αφορούν στους ρόλους του κοινωνικού φύλου, τοποθετώντας
ταυτόχρονα το συναίσθημα μεταξύ βιολογικών και κοινωνικών παραμέτρων. Το αντιστικτικό
δίπολο φύσης/πολιτισμού, εξέφρασε την κυρίαρχη μεταφορά σχολιασμού των έμφυλων
σχέσεων.
Το συναίσθημα, σε μια ουδέτερη αρχικά γλώσσα, εκλήφθηκε ως «κίνηση» αλλά η
«απρόσκοπτη κίνηση», η οποία ταυτίζεται με την επίτευξη της υγείας, εξασφαλίζεται μόνο όταν
ακολουθούνται οι νόμοι της «φύσης». Καθώς ο αστικός τρόπος ζωής αποτελεί μια σχεδόν
αναπόφευκτη συνθήκη για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού, η αναζήτηση της «υγείας»
αποκτά μία μάλλον φαντασιακή, σχεδόν μεταφυσική υπόσταση, εφόσον το σώμα δεν αποτελεί
ποτέ ένα στατικό πεδίο και η πρόσληψη «παθογόνων» ερεθισμάτων από το αστικό περιβάλλον
είναι συνεχής. Σε επίπεδο λόγου, ο τύπος διάδρασης που πρόκρινε την επικέντρωση στις
συναισθηματικές όψεις της ασθένειας έναντι των οργανικών, αποκαλύπτει την ανάδυση μιας
νέας γνωστικής δομής η οποία δανείζεται στοιχεία τόσο από την προ-μαοϊκή Κίνα όσο και από
την σύγχρονη πραγματικότητα του ελληνικού χώρου, ώστε, εν τέλει, να προτείνει ένα
διαγνωστικό μοντέλο «ελληνικού τύπου», στο επίκεντρο της κλινικής πρακτικής.

160
 Κεφάλαιο πέμπτο

Η ΚΟΥΖΙΝΑ ΩΣ ΚΛΙΝΙΚΗ

161
1.0 H εισαγωγή των κινέζικων, θεραπευτικών βοτάνων

Αν και η βοτανοθεραπεία ως εθνοφαρμακολογία43 εκπροσωπεί την κυρίαρχη μέθοδο της

παραδοσιακής ιατρικής στη σύγχρονη Κίνα, στον ελληνικό χώρο των επαγγελματιών υγείας,
μέχρι το 2000, ήταν σχεδόν άγνωστη. Η κινέζικη ιατρική ταυτιζόταν απολύτως με το βελονισμό
έως ότου η κινέζικη βοτανοθεραπεία εισήχθη στο ελληνικό, εκπαιδευτικό πλαίσιο το 2001. Δύο
Έλληνες γιατροί, μετά τη μονοετή μετεκπαίδευση τους στην Κίνα με κύριο γνωστικό
αντικείμενο τον βελονισμό, ακολούθησαν 2ετή εκπαίδευση στα κινέζικα βότανα, ταξιδεύοντας
κάθε δύο μήνες για δύο ημέρες στο Άμστερνταμ.
Η θέση του ενός, ως εκπαιδευτή των γιατρών στην παραδοσιακή θεώρηση του
βελονισμού στα αντίστοιχα σεμινάρια, παρείχε τη δυνατότητα επαφής με ένα πρώτο, εν δυνάμει,
κοινό αποδεκτών της κινεζικής βοτανοθεραπείας. Κεντρική αντίληψη που αναφερόταν και
αιτιολογούσε την αρχική επιλογή επέκτασης της γνώσης στη νέα, για τα ελληνικά δεδομένα,
θεραπευτική τεχνική και η οποία εκφραζόταν με κάθε ευκαιρία δημόσιας εισήγησης του
εκπαιδευτή στο ακροατήριο των γιατρών, ήταν η εξής:

Το βότανο είναι ένα κομμάτι της τροφής, είναι μια παλιά αλήθεια. Έχει την ικανότητα να
δονεί ένα τμήμα της ενέργειας στο κάθε άτομο. Αυτή τη δόνηση δεν μπορεί να τη
μεταφέρει ένα χημικά παρασκευασμένο φάρμακο γιατί αντιπροσωπεύει μόνο ένα
κομμάτι της δόνησης που μεταφέρει το βότανο και αυτό αντικρούει την παλιά αλήθεια.
Σήμερα θεωρούμε τη βοτανοθεραπεία υποχρεωμένη με έρευνες να αποδείξει την
αποτελεσματικότητά της αντί να θεωρούμε ότι όλα τα άλλα πρέπει να αποδείξουν την
αντοχή τους στο χρόνο. Και εμείς είμαστε από τους κατ’ εξοχήν κλάδους που
αντιμετωπίζουμε την παλιά γνώση με χλευασμό και έχουμε τη βεβαιότητα ότι η τωρινή
πραγματικότητα είναι η μόνη απαραβίαστη αλήθεια. Πιστεύω πως η δυτική ιατρική θα
καταγγέλλεται σε 30 χρόνια ως εγκληματική ιατρική. Η ιατρική που ασκούμε σήμερα
είναι πολύ νέα, φρέσκια δεν έχει μπει καν στην εφηβεία και γι’ αυτό το λόγο το βότανο
είναι η επιλογή μου.

Η «παλιά αλήθεια» αποκαλύπτεται με χαρακτηριστικό τρόπο κατά την επίσκεψη σε ένα

κινέζικο φαρμακείο στη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Παραπέμπει σε εικόνα εκθεμάτων ενός

43
Υπό τον όρο εθνοφαρμακολογία, ο οποίος βρίσκεται σε χρήση από τις κοινωνικές επιστήμες, νοούνται
φυτά, ορυκτά και ζωικά στοιχεία που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση της ασθένειας, ενώ το
συνθετικό «έθνο» προσδίδεται ώστε να ορίσει την πρόληψη και θεραπεία της ασθένειας με ουσίες
διαφορετικές από αυτές που χρησιμοποιεί η δυτική ιατρική και που συνδέονται με το εντόπιο περιβάλλον
(Etkin 1988:23).

162
μικροσκοπικού μουσείου φυσικής ιστορίας, όπου ποικίλα συστατικά φυτικής, ζωικής και
ορυκτής προέλευσης βρίσκονται μέσα σε ξύλινα έπιπλα με δεκάδες συρταράκια. Συνήθως η
θεραπευτική παρέμβαση δεν αφορά στη χρήση ενός μόνο βοτάνου αλλά συνίσταται σε μια μείξη
βοτάνων, που η αποτελεσματικότητά τους έχει ελεγχθεί μέσα από την εμπειρία χρόνων. Οι
αρχαίες συνταγές, στο πλαίσιο της σύγχρονης κινέζικης φαρμακολογίας, μέσα από το μαοϊκό
πρόταγμα της επανανακάλυψης της παράδοσης στη βάση της πρακτικής και όχι της θεωρίας,
τροποποιήθηκαν, βελτιώθηκαν, παραλλάχτηκαν ώστε να αντιμετωπίσουν με
αποτελεσματικότερο τρόπο τα σύγχρονα προβλήματα των ασθενών. Για παράδειγμα, το 1983,
το υπουργείο Υγείας στην Κίνα, ακλουθώντας τη δυτική μεθοδολογία, δοκίμασε μια συνταγή
παλαιότητας 400σίων χρόνων για την αντιμετώπιση αιμορροΐδων σε 40.000 ασθενείς και μετά
από 96% αποδεδειγμένο ποσοστό επιτυχίας, ανακοίνωσε την μαζική παραγωγή της συνταγής,
ως το επίσημο, κρατικό φάρμακο για την συγκεκριμένη δυσλειτουργία (Reid 1999:9). Αποτελεί
γεγονός το ότι σε συσκευασμένες, κατά το πρότυπο των δυτικών φαρμάκων, συνταγές κινέζικων
βοτάνων πάντα υπάρχει κάποιο βότανο το οποίο δεν αναγράφεται στα συστατικά τους, όπως
παραδέχτηκε και ένας Κινέζος βελονιστής πληροφορητής μου. Σχεδόν κάθε νοσοκομείο
παραδοσιακής ιατρικής στην Κίνα μετέχει στη διαδικασία παρασκευής βοτανοθεραπευτικών
συνταγών, μέσα από τη λογική της αποκλειστικότητας της πατέντας. Η κινέζικη ιατρική
αποτελεί ένα από τα σύγχρονα εξαγώγιμα καταναλωτικά αγαθά της Κίνας στο δυτικό κόσμο και
ως τέτοιο φυλάσσεται και προστατεύεται ως εθνικός θησαυρός.
Το κύριο σώμα γνώσης της κινέζικης βοτανοθεραπείας είναι συμπαγές και προέρχεται
κυρίως από δύο εγχειρίδια εκ των οποίων το πρώτο συγγράφηκε κατά τη διάρκεια της
δυναστείας των Han (206π.Χ-220μ.Χ) με την ονομασία Shang Han Lun – Πραγματεία πάνω σε
ασθένειες που προκαλούνται από το κρύο – από τον Zhang Zhonjing. Μάλιστα στα εκπαιδευτικά
σεμινάρια αναφέρθηκε πως η ταξινόμηση των ασθενειών σε 6 ενεργειακά επίπεδα, η οποία
χρησιμοποιείται στο βελονισμό, αντλείται από αυτό έργο, σε μία απόπειρα να προσδοθεί, στο
πλαίσιο των γιατρών που εκπαιδεύονται στο βελονισμό, επιπλέον κύρος στην βοτανοθεραπεία:

Θεωρείται ο Ιπποκράτης της κινέζικης ιατρικής. Το 70% των συνταγών που

χρησιμοποιείται σήμερα, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι συνταγές εμπνευσμένες από αυτόν
και αυτός είναι ουσιαστικά ο πρώτος που μίλησε για τα ενεργειακά επίπεδα.
Μεταγενέστεροι συγγραφείς πήρανε αυτήν την ταξινόμηση σε επίπεδα και την
μετέφεραν στον βελονισμό. Αυτά ουσιαστικά τα έξι ενεργειακά επίπεδα, είναι επίπεδα

163
 συμπτωμάτων, είναι ουσιαστικά έξι κατηγορίες συμπτωμάτων και για κάθε κατηγορία
συμπτωμάτων χρησιμοποιείται μια συγκεκριμένη συνταγή βοτάνων.

Η Materia Medica, το δεύτερο βιβλίο, συγγράφηκε κατά τη διάρκεια της δυναστείας των Ming
(1368-1644 μ.Χ.) και αποτελεί μία εγκυκλοπαιδική εργασία που περιέχει 1892 θεραπευτικές
συνταγές από τις οποίες οι 300 χρησιμοποιούνται ευρύτατα και σήμερα για να αντιμετωπίσουν
συμπτώματα σύγχρονων δυσλειτουργιών (Reid 1999:9). Η αντίληψη που νομιμοποιεί την
συγχρονική χρήση των καταγεγραμμένων συνταγών που πολλές από αυτές παλαιότερα
αντιστοιχούσαν σε άλλου τύπου ασθένειες, συνδέεται με θεωρήσεις που αφορούν στο «κοινό
ενεργειακό πρότυπο» της ασθένειας. Ο εκπαιδευτής ανέφερε:

Είπε κάποτε ένας μαθητής στο δάσκαλό του, «δάσκαλε η τίγρη της Σιβηρίας
εξαφανίστηκε». «Μην ανησυχείς», του απαντά – το λέω και ανατριχιάζω – το
«ενεργειακό πρότυπο της τίγρης δεν εξαφανίστηκε»… Καταλαβαίνετε; Η φυματίωση
μετασχηματίστηκε σε καρκίνο, σε χολέρα, σε AIDS. Τα πρότυπα της αρρώστιας
εξακολουθούν να υπάρχουν και για αυτό οι αρχαίες συνταγές είναι αποτελεσματικές
ακόμη και σήμερα. Όμως να σας πω το εξής: ότι η συνταγή που χρησιμοποιείται στο
πρώτο ενεργειακό επίπεδο, σημαίνει η σούπα της κανέλας. Αυτή η συνταγή σήμερα
χρησιμοποιείται στα άτομα που δεν μπαίνουν στο αεροπλάνο γιατί ντρέπονται να πάνε
να κατουρήσουν. Με την ίδια ή μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα. Για τα άτομα τα οποία
έχουν σεξουαλική δυσπραγία είναι αυτή η σούπα. Και δύο χιλιάδες χρόνια πριν την ίδια
συνταγή χρησιμοποιούσαν για να αντιμετωπίσουν τον τύφο.. τα ενεργειακά μοντέλα
επιβιώνουν. Η σιβηριανή τίγρης θα σε διαλύσει. Η παλιά αλήθεια δεν αλλάζει. Όποιος
καταφέρει να διεισδύσει στις παλιές αλήθειες, κατανοεί καλύτερα τη φύση της
σύγχρονης ασθένειας.

Η απόπειρα ιδεολογικής αναμόρφωσης των γιατρών μέσα από μια συνεχή διαλεκτική
σύγκριση της αποτελεσματικότητας της «παλιάς» με τη «νέα» ιατρική γνώση αποτελούσε το
κεντρικό μοτίβο παρουσίασης και αντιπαράθεσης της βοτανοθεραπείας με την φαρμακευτική
ιατρική. Η στοχοποίηση του συνόλου των φαρμακευτικών μέσων παρέμβασης της δυτικής
ιατρικής σ’ αυτή τη ρητορική ωστόσο, έθιγε την επαγγελματική ταυτότητα των γιατρών, ως
προς την αξιοπιστία της θεραπευτικής επάρκειά τους, προκαλώντας εντάσεις, αντιρρήσεις και
διαφωνίες και καθιστώντας την νομιμοποίηση της κινεζικής βοτανοθεραπείας στον ευρύτερο
κύκλο τους αμφισβητήσιμη. Οι γιατροί που παρακολουθούσαν τα σεμινάρια βελονισμού
θεωρούσαν πως η θεραπευτική τους οπτική αποτελεί την ορθή αναπαράσταση της

164
πραγματικότητας, καθώς η γνώση τους έχει επιστημονική βάση και γι’ αυτό το λόγο την
προσλαμβάνουν ως ουδέτερη και έγκυρη. Η βεβαιότητα αυτή επιτρέπει μόνο την επιλεκτική
οικειοποίηση θραυσμάτων της παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής, όπως είναι ο βελονισμός και τη
συνακόλουθη ένταξή τους στην πρακτική της βιοϊατρικής. Το επιχείρημα του ότι η
βοτανοθεραπεία θεωρείται αποτελεσματική και ασκείται εδώ και 2.000 χρόνια έχει κάποια αξία
καθώς βασίζεται στην εμπειρία, όμως δεν είναι αρκετή για να καλύψει τα σύνθετα προβλήματα
που αφορούν στην ασθένεια στο σύγχρονο τοπίο. Αυτή η στάση των γιατρών δεικνύει πως, όχι
μόνο πως η πίστη στην παραδοσιακή, θεραπευτική επάρκεια της κινέζικης βοτανοθεραπείας
ήταν ασθενής, αλλά και το ότι η συστηματική ένταξή της στους κύκλους της βιοϊατρικής δεν
ήταν εφικτή. Στα σεμινάρια βελονισμού, ακόμη και όταν τηρούνταν τα συναδελφικά
προσχήματα, ο διάλογος που ακολουθεί είναι ενδεικτικός της υποδοχής που έτυχε η
βοτανοθεραπεία από την πλειονότητα των γιατρών:

Ακροάτρια γιατρός:-Τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε έχουν ελεγχθεί μέσα από διπλές,
τυφλές μελέτες.
Εκπαιδευτής:-Οι διπλές, τυφλές μελέτες είναι νομικό επιχείρημα, είναι ο
γραφειοκρατικός τρόπος άσκησης της ιατρικής από το ιατρικό κατεστημένο. Θα ήθελες
να ήσουν στη θέση των γυναικών που πήραν φαλιδομίνη στη δεκαετία του 1960; Είστε
γραφειοκράτες, ο πραγματικός γιατρός πείθεται από την εμπειρία. Είμαι φορέας παλιάς
αλήθειας που με πλουτίζει με εμπειρία, γνώση, αυτοπεποίθηση, ενώ η καινούργια δεν
δίνει αυτοπεποίθηση. Πάντα ως δυτικός γιατρός θα έχεις αμφιβολία ως προς τη διάγνωση
και τη σωστή θεραπεία και αυτό σε κάνει καταναλωτή των προϊόντων υγείας. Και ζαντάκ
θα δώσεις και κορτιζόνη θα δώσεις και 45 φάρμακα θα δώσεις. Έχω βιώσει το νέο, 6
χρόνια γιατρός, μεγάλωσα με την ορθολογική σκέψη και την απέρριψα γιατί δεν
αποδίδει. Βίωσα την αποτυχία και την ανεπάρκειά της. Η αμφισβήτηση του παλιού και η
αποδοχή του νέου είναι λανθασμένο μοντέλο. Δεν σας ωφελεί σε τίποτα, μόνο τη
τζόνσον εξυπηρετεί και τις άλλες φαρμακοβιομηχανίες..
Ακροάτρια γιατρός:-Μα λέτε ότι τα βότανα είναι ακίνδυνα; Τι έχετε να πείτε για τον
πρώτο που έφαγε μανιτάρια και πέθανε;
Παρέμβαση ακροατή γιατρού:-Νομίζω ότι από τη στιγμή που κάποιος κατέληξε και
έρχεται εδώ για τον α ή β λόγο, αποδέχεται ότι υπάρχει η πιθανότητα ενός άλλου
τρόπου[ιατρικής προσέγγισης] και είναι λίγο γελοίο κάθε φορά ανάμεσα στο μάθημα και

165
 τις ερωτήσεις να συζητάμε τα ίδια και τα ίδια. Θεωρώ ότι καλό είναι να
παρακολουθήσουμε αυτό το μάθημα και η απάντηση θα δοθεί στον καθένα προσωπικά.
Απάντηση ακροάτριας γιατρού:-Όλοι εδώ μέσα είμαστε γιατροί. Απορρίπτετε την
ιατρική σας και έρχεστε εδώ για να κάνετε από εδώ και πέρα μόνο κινέζικη ιατρική;
Ακροατής γιατρός:-Εγώ απορώ γιατί κάνετε αυτό το τμήμα αφού δεν έχετε αποφασίσει
γιατί το κάνετε.
Εκπαιδευτής:-Διαφωνώ, δικαίως εκφράζει αντιρρήσεις, το θεωρώ φυσιολογικό και
δεκτό.
Παρέμβαση έτερης ακροάτριας γιατρού:-Ο τρόπος της συναδέλφου είναι λίγο πολύ ο
τρόπος που σκεφτόμαστε όλοι και καλό είναι να δείχνεται η αντιπαράθεση, πειθόμαστε
περισσότερο για αυτό που λες αν υπάρχει αντιπαράθεση.
Εκπαιδευτής:-Εγώ ευωδώνω αυτή την προσπάθεια.

Αντίθετα με την γενική αρχή που συνήθως αναφέρεται για να επιχειρηματολογήσει υπέρ
της ακίνδυνης χρήσης των βοτάνων, εφόσον προέρχονται από τη «φύση», σε αντίθεση με τα
χημικά παρασκευασμένα φάρμακα, τα βότανα μπορεί να είναι τοξικά για το ανθρώπινο σώμα. Ο
Otsuka (1973, αναφέρεται σε Lock 1990:44), έχει υποστηρίξει πως στην Ιαπωνία οι
βοτανοθεραπευτές δεν αρνούνται την δυνητική πρόκληση παρενεργειών από τα βότανα και
μάλιστα επιχειρούν να εκπαιδεύσουν το κοινό ώστε να απαλλαγεί από την παραπλανητική
αντίληψη που παρουσιάζει τη βοτανική φαρμακολογία «φυσική» οπότε και ασφαλή. Οι Έλληνες
γιατροί-εκπαιδευτές στα σεμινάρια βελονισμού ανέφεραν ένα περιστατικό που άπτονταν της
προσωπικής τους εμπειρίας. Είχε συμβεί σε ένα από τα εκπαιδευτικά ταξίδια που είχαν
πραγματοποιήσει στη Κίνα τα προηγούμενα χρόνια, όταν ένας συνάδελφός τους αγόρασε και
κατανάλωσε κάποιο βότανο από πλανόδιο πωλητή και πριν προλάβουν να του δώσουν βοήθεια,
απεβίωσε. Οι εν δυνάμει παρενέργειες των βοτάνων περιορίζονται μέσα από προσεκτική
συλλογή, ενώ κατά τη μείξη για τη παρασκευή μιας συνταγής, η τοξικότητα ενός βοτάνου παύει
να υπάρχει εξαιτίας της ταυτόχρονης παρουσίας ενός άλλου που έχει την δυνατότητα να την
ουδετεροποιεί. Στο ελληνικό συμφραζόμενο, ο κίνδυνος παρενεργειών από τα κινέζικα βότανα
είναι περιορισμένος και ελεγχόμενος καθώς οι συνταγές ως προς την ακριβή ποσότητα των
συστατικών είναι καταγεγραμμένη και σε ένα πρώτο επίπεδο τηρείται ευλαβικά.
Στον πρώτο οργανωμένο κύκλο σεμιναρίων κινέζικης βοτανοθεραπείας ο οποίος άρχισε
σε συνεργασία με το «Διεθνές Μετεκπαιδευτικό Κέντρο Βελονισμού» τον Οκτώβρη του 2002,
μόνο ένας από τους 30 περίπου γιατρούς που ολοκλήρωναν τον εκπαιδευτικό κύκλο του
βελονισμού, δήλωσε συμμετοχή. Η σπουδή των θεραπευτικών βοτάνων είχε διάρκεια 2 χρόνων,

166
ένα σαββατοκύριακο το μήνα για εννέα μήνες κάθε χρόνο. Αρχικά το έντυπο που ενημέρωνε για
την έναρξη των σεμιναρίων είχε απεύθυνση αποκλειστικά σε γιατρούς και φαρμακοποιούς
καθώς, δια νόμου, μόνο οι γιατροί και κυρίως οι φαρμακοποιοί έχουν το δικαίωμα δημιουργίας
φαρμακευτικών συνταγών με ανάμειξη περισσοτέρων του ενός συστατικού. Ωστόσο, το
ενδιαφέρον των νομίμων αποδεκτών της νέας ιατρικής γνώσης αποδείχθηκε περιορισμένο.
Μόλις επτά γιατροί ανταποκρίθηκαν και συμμετείχαν στα σεμινάρια βοτανοθεραπείας, οι οποίοι
είχαν παρακολουθήσει την εκπαίδευση στο βελονισμό σε προηγούμενα έτη. Πλειοψηφικά κοινό
τους χαρακτηριστικό, οι ιατρικές σπουδές τους σε χώρες εκτός Ελλάδας όπως Ρωσία, Γερμανία,
Ρουμανία και με ειδικότητες γυναικολόγου, οδοντιάτρου (3), μικροβιολόγου, ψυχιάτρου,
γενικού γιατρού φυσικής ιατρικής. Όλοι τους εξοικειωμένοι ήδη με εναλλακτικούς τρόπους
ιατρικής προσέγγισης που είχαν συναντήσει στις χώρες εκπαίδευσής τους.
Η κοινή επαγγελματική ταυτότητα και οι σχέσεις οικειότητας οι οποίες ήδη υπήρχαν
μεταξύ των εκπαιδευόμενων γιατρών που εν τέλει συμμετείχαν στα σεμινάρια κινέζικων
βοτάνων και του εκπαιδευτή, δρομολόγησαν μια ανατροπή της συνήθως φορμαλιστικής
ιεραρχικής σχέσης που διέπει την εκπαιδευτική διαδικασία. Σ’ αυτό το συμφραζόμενο, ο
εκπαιδευτής αντιμετωπιζόταν από τους άλλους γιατρούς ως όμοιος, ως ένας από αυτούς που
απλά εξειδικεύτηκε σε ένα νέο αντικείμενο γνώσης, το οποίο πλέον θα μεταφερόταν και σε
αυτούς πληρώνοντας το αντίστοιχο χρηματικό αντίτιμο. Η σχέση κατά την εκπαιδευτική
διαδικασία ήταν σχεδόν εξισωτική. Πολύ συχνά ο ειρμός του εισηγητή διακοπτόταν από
ερωτήσεις, σχόλια και παρατηρήσεις που είχαν ως πρόθεση να συμπληρώσουν, να
διευκρινίσουν, να επεκτείνουν, να επιβεβαιώσουν τις γενικές παραδοχές που οριοθετούν τη
δράση της βοτανοθεραπείας και του βελονισμού, του στατικού διαλογισμού, του t’ai chi, της
yoga και της διατροφής.
Καθώς η ισορροπία σώματος και πνεύματος ήταν το κρίσιμο, προς διαχείριση, ζήτημα σε
κάθε στιγμή της καθημερινής ζωής στην ολιστική οπτική των συγκεκριμένων γιατρών, ήταν
σύνηθες κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων του μαθήματος να συζητούν μεταξύ τους για το
πώς νιώθουν σωματικά και ψυχολογικά τη συγκεκριμένη μέρα. Η δυσφορία που τυχόν
αισθάνονταν, αντιμετωπιζόταν επί τόπου στην κυριολεξία, με την εισαγωγή βελόνων στο σώμα
για να ανακουφιστεί συμπτωματικά ένας πονοκέφαλος ή μια ιδιαίτερη νευρικότητα που
εκλαμβανόταν ως ένδειξη ανισορροπίας. Με εφαλτήριο την προσωπική τους σωματική
κατάσταση αντάλλασσαν συνεχώς απόψεις για το ποια θα μπορούσε να είναι η καταλληλότερη

167
προσέγγιση ή η επόμενη θεραπευτική τεχνική στις περιπτώσεις που η αρχική επιλογή δεν είχε τα
προσδοκώμενα αποτελέσματα. Η γνωστική ανταλλαγή αφορούσε και σε ζητήματα που αφορούν
στην αισθητική ιατρική. Οι έχοντες επιπλέον κιλά ενδιαφέρονταν για την ανταλλαγή διαφόρων
τύπων δίαιτας ώστε να ελέγξουν το σωματικό τους βάρος, χρησιμοποιώντας βέβαια και την
κεκτημένη πρακτική του βελονισμού επικουρικά ως μέσο καταστρατήγησης του αισθήματος της
πείνας. Ορισμένοι γιατροί χάριζαν στους υπόλοιπους βαζάκια με αποξηραμένα βότανα που είχαν
συλλέξει οι ίδιοι, όπως φλούδες νεραντζιού που θεωρούνται ευεργετικές για το ήπαρ. Στα
σεμινάρια βοτανοθεραπείας, η εικόνα ενός γιατρού που περιφέρεται στο χώρο ή παρακολουθεί
τη διάλεξη έχοντας βελόνες στο κρανίο, στο πρόσωπο ή στα χέρια και πίνοντας ένα αφέψημα με
βότανα της ελληνικής φύσης, ήταν αποδεκτή. Η εισαγωγή στη νέα γνώση συνιστούσε, όπως
ανέφεραν, ένα πολύ ευχάριστο και ενδιαφέρον «ταξίδι» που, όταν τελείωσε, άφησε σε όλους μια
αίσθηση λύπης.
Στα εκπαιδευτικά σεμινάρια, τα κινέζικα βότανα αρχικά εντάσσονται και
παρουσιάζονται σε 19 διακριτές κατηγορίες44 που συνάδουν με τον τρόπο δράσης του κάθε
βοτάνου στο σώμα. Η συγκέντρωση των ιδιοτήτων του κάθε βοτάνου, όπως φαινόταν στις
σημειώσεις των σεμιναρίων, προέρχεται από ποικίλα εγχειρίδια. Τα βότανα παρουσιάζονται με
την κινεζική, λατινική και ελληνική τους ονομασία όταν υπάρχει ταύτιση και όταν αυτή δεν
υφίσταται, με την αγγλική. Αναφέρεται πάντα το χρησιμοποιούμενο τμήμα του βοτάνου, η
εποχή της συλλογής του, οι ιδιότητές του με βάση τη γεύση, το άρωμα και τη θερμική του φύση,
τα όργανα του σώματος στα οποία επιδρά, οι ενδείξεις δράσης σύμφωνα με τα συμπτώματα, η
τοξικότητά του, τυχόν αντενδείξεις, δοσολογία και στατιστικά στοιχεία από βιοχημική έρευνα,
όταν υπάρχει. Στα σχόλια που συνόδευαν την παρουσίαση υπήρχαν ενισχυτικά αναφορές που
συνδέουν την δράση του κάθε επιμέρους βοτάνου με πολιτισμικές πεποιθήσεις, γεγονότα και
χρήσεις του κατά τη διάρκεια του παρόντος και του παρελθόντος, τόσο στον κινεζικό και στον
ευρύτερα ασιατικό, όσο και στον ευρωπαϊκό και ελληνικό χώρο, δια μέσου μιας ρητορικής που
υιοθετούσε συχνά μια ρομαντική, προεπιστημονική ρέμβη:

44
Οι 19 κατηγορίες των βοτάνων είναι οι εξής: τονωτικά της ενέργειας, του αίματος, του yin, του yang, στυπτικά,
θερμαντικά, βότανα που κινούν την ενέργεια, που μετασχηματίζουν την υγρασία το κρύο- φλέγμα, που αποβάλλουν
την υγρασία, τον άνεμο, κινούν το αίμα, ηρεμούν το πνεύμα, ανακουφίζουν το εξωτερικό από άνεμο-κρύο και
άνεμο-ζέστη, καταστέλλουν τη φωτιά, ψυχραίνουν το αίμα, καταστέλλουν τη φωτιά και απομακρύνουν την
υγρασία, καταστέλλουν την τοξική φωτιά.

168
 Ο όρος HE HUAN PI (μιμόζα) σημαίνει «ο φλοιός της ευτυχίας». Οι κομφουκιανιστές
πιστεύουν ότι το βότανο αυτό ενισχύει την οικογενειακή αγάπη και αρμονία, Σε γενικές
γραμμές θεωρείται ένα βότανο που ευωδώνει τα συναισθήματα της χαράς, αγάπης, καλής
διάθεσης και απομακρύνει τα συναισθήματα της λύπης, έλλειψης ικανοποίησης,
δυστυχίας…. Η Ινδία αποτελεί τη χώρα προέλευσης του φυτού HUO MA REN. Εκεί
υπάρχει λατρεία της ινδικής κάνναβης και λόγω των έντονων ψυχοτρόπων ιδιοτήτων που
έχουν οι ανθοφόροι βλαστοί του φυτού. Υπάρχει σε περιοχές της Ινδίας ημέρα
αφιερωμένη στην ινδική κάνναβη που θεωρείται ημέρα κάθαρσης-εξαγνισμού. Κατά τη
διάρκεια αυτής της ημέρας όλοι τρώνε και καπνίζουν τα φύλλα, τους ανθούς και τους
σπόρους του φυτού, εκμεταλλευόμενοι – ανάμεσα στα άλλα – τις καθαρτικές, υπακτικές
ιδιότητες που έχει το φυτό….. Στη Δύση ο κράταιγος (SHAN ZHA) έχει μια ιδιαίτερη
ιστορία. Άρρηκτα συνδεδεμένος με τη θεραπευτική που ασκούνταν από γυναίκες για
πολλούς αιώνες, πέρασε στην αφάνεια καθώς οι γυναίκες θεραπεύτριες διώχθηκαν ως
μάγισσες. Μόλις στα τέλη του 19ου αιώνα ανακαλύφθηκε από τους άντρες θεραπευτές
και εμφανίστηκε πάλι στο προσκήνιο ως αποτελεσματικό καρδιοτονωτικό….. Το CHE
QIAN CAO είναι αυτοφυές στη χώρα μας και γνωστό με το όνομα πεντάνευρο. Από το
πεντάνευρο χρησιμοποιούμε στα πλαίσια της λαϊκής μας βοτανοθεραπευτικής ιατρικής
τα φύλλα του για τσιμπήματα εντόμων και για επούλωση δύσκολων πληγών όπως
ακριβώς και οι Κινέζοι. Κάλλιστα μπορούμε να αντικαταστήσουμε το CHE QIAN CAO
με σπόρους από το δικό μας πεντάνευρο.

Η προτροπή αντικατάστασης των κινέζικων βοτάνων με βότανα της ελληνικής φύσης, όταν
υπάρχει επικάλυψη, ήταν συνεχής και αναδείκνυε εν τη γενέσει της κινέζικης βοτανοθεραπείας
στον ελληνικό χώρο μια υβριδική εκδοχή συνδυασμού της εισαχθείσας γνώσης με την ήδη
υπάρχουσα ελληνική, λαϊκή βοτανοθεραπεία.
Στη βιβλιογραφία αναφέρεται πως τα κριτήρια που θα πρέπει να χρησιμοποιήσει ο
βοτανοθεραπευτής για να επιλέξει την κατάλληλη συνταγή για κάθε περίπτωση ασθενή
συμπεριέχουν και αυτά των φυσικών χαρακτηριστικών του, όπως είναι η ηλικία, το βάρος και το
φύλο (Lock 1990:43), σε συνάρτηση πάντα με τα συμπτώματα που αναφέρει. Στα σεμινάρια της
βοτανοθεραπείας στην Αθήνα η έμφαση δινόταν κυρίως στην εξάλειψη των συμπτωμάτων,
κύριων και δευτερευόντων όπως φαίνεται και στις ενδείξεις οποιασδήποτε συνταγής. Για
παράδειγμα μια συνταγή που σκοπεύει στην αντιμετώπιση δυσλειτουργίας του νεφρού, με έξι
συστατικά αναφέρει:

Η συνταγή χρησιμοποιείται όταν υπάρχει αίσθημα αδυναμίας και ήπιου πόνου την
περιοχή της μέσης και των γονάτων, αίσθημα ζάλης χωρίς ναυτία, εμβοές, μειωμένη
ακουστική ικανότητα, νυχτερινός ιδρώτας, αίσθημα ζέστης και εφίδρωσης στα πέλματα
169
 και τις παλάμες, εξάψεις, ξηρότητα δέρματος, χρόνια ξηρότητα λαιμού και στόματος,
αίσθημα δίψας αλλά επιθυμία να πίνει μικρές γουλιές, ανεξέλεγκτη απώλεια σπέρματος.

Τα συμπτώματα συνιστούν το κριτήριο, βάση του οποίου οι εκπαιδευόμενοι γιατροί επέλεξαν τις
πρώτες συνταγές που έκαναν χρήση οι ίδιοι. Τον δεύτερο χρόνο εκπαίδευσης νομιμοποίησαν και
πρακτικά την εφαρμογή της κινεζικής βοτανικής ιατρικής πειραματιζόμενοι με ένα παιχνιώδη
τρόπο, αρχικά στο δικό τους σώμα. Αποτέλεσαν μια προνομιακή ομάδα ασθενών που
διαχειρίστηκε βιωματικά την εμπειρία της νέας θεραπείας δοκιμάζοντας κάποιες από τις
συνταγές. Όταν ορισμένες από αυτές προκαλούσαν ελαφρές παρενέργειες, εγκαταλείπονταν και
η πρόταση «αυτή η συνταγή δεν μου πάει ή αυτή μου ταιριάζει», ήταν κυρίαρχη.
Οι συγκεκριμένοι γιατροί αποτέλεσαν την πρώτη ομάδα επαγγελματιών του ελληνικού
χώρου της υγείας η οποία μυήθηκε στη θεραπευτική γνώση των κινέζικων βοτάνων, έχοντας στη
διάθεσή της μια καινούργια, θεραπευτική τεχνική που, σύμφωνα με τις αρχικές διακηρύξεις, θα
ανήκε αποκλειστικά στην επαγγελματική ομάδα των γιατρών και των φαρμακοποιών. Ωστόσο
σύντομα η νέα πρακτική έπαυσε να αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο της ιατρικής ελίτ καθώς η
διδασκαλία της απέκτησε και νέο κοινό. Διαφαίνεται ως σημαντικότερη αιτία η οποία οδήγησε
τους πολιτισμικούς μεταπράτες σε αλλαγή στρατηγικής ως προς το ποιοι θα ήταν τελικά οι
αποδέκτες της κινέζικης βοτανοθεραπείας και άνοιξε τον χώρο και στους μη γιατρούς-
θεραπευτές, ήταν το χαρακτηριστικά μικρό ενδιαφέρον που επέδειξαν οι γιατροί και οι
φαρμακοποιοί. Ο εκπαιδευτής διευρύνοντας το δυνητικά κλειστό πεδίο, πέτυχε τη συναίνεση η
οποία νομιμοποιούσε την επιλογή της εισαγωγής της κινέζικης βοτανοθεραπείας,
τροφοδοτώντας και διατηρώντας την σε κίνηση. Η διάδοση της γνώσης και της πρακτικής σε
όσο το δυνατόν ευρύτερο πλαίσιο επαγγελματιών δρομολογήθηκε, και στο δεύτερο χρόνο
εισαγωγής της κινέζικης βοτανοθεραπείας στον ελληνικό χώρο τα σεμινάρια επεκτάθηκαν σε
ιδιωτική σχολή εναλλακτικών ιατρικών σπουδών με αποδέκτες επαγγελματίες του εναλλακτικού
χώρου της υγείας. Το νομικό πλαίσιο δεν απαγορεύει τη διδασκαλία βοτανοθεραπευτικών
προσεγγίσεων σε μη γιατρούς και οι νέοι μαθητές στο δημόσιο λόγο τους πάντα τόνιζαν ότι
σπούδαζαν κινέζικη βοτανοθεραπεία από καθαρά προσωπικό ενδιαφέρον ώστε να εμπλουτίσουν
τις γνώσεις τους και να βοηθήσουν αποκλειστικά τον εαυτό τους, χωρίς να έχουν περαιτέρω
επαγγελματικές βλέψεις στην αγορά υγείας. Το δίκτυο επεκτεινόταν και, σε συνεργασία με τον
εκπαιδευτή, μαθήτρια-επιχειρηματίας που διατηρούσε κατάστημα ειδών υγιεινής διατροφής,
έφερε τα πρώτα κινέζικα βότανα σε μαζικές ποσότητες, τυπικά ως συμπλήρωμα διατροφής. Η

170
θεωρητική κατάρτιση επεκτάθηκε στην πρακτική. Η αναγγελία της εισαγωγής των βοτάνων
πραγματοποιήθηκε από την επιχειρηματία, μετά από πρόσκληση του εκπαιδευτή και εν μέσω
χειροκροτημάτων, στα σεμινάρια βοτανοθεραπείας των γιατρών:

Εκπαιδευτής:-Είναι σημαντικό το ότι υπάρχουν αυτή τη στιγμή τα πρώτα κινεζικά

βότανα στην Ελλάδα, συν το χρόνο και την εμπειρία, εφόσον και αν εμείς την
ενισχύσουμε, θα μπορέσει να φέρει όλα τα βότανα που εμείς χρειαζόμαστε.
Μαθήτρια-επιχειρηματίας:-Εγώ τη λόξα των κινεζικών βοτάνων την κόλλησα εδώ και
πολλά χρόνια στην Αμερική. Πήγαινα σε διάφορους γιατρούς, για διάφορους λόγους και
όταν ήρθα σε επαφή με τους κινέζους βοτανοθεραπευτές, μου άρεσε ο τρόπος
προσέγγισής τους. Πήρα τα βότανα, μου άρεσε η μυρωδιά τους, μου άρεσαν ενεργειακά,
είδα πράγματα να κινούνται μέσα μου αλλά σταμάτησε εκεί. Βαθιά μέσα μου όμως είχα
πάντα την επιθυμία να μοιραστώ αυτή την αγάπη. Ερχόμενη στην Ελλάδα συνάντησα
έναν Κινέζο θεραπευτή και αυτός μου πρότεινε να εισάγουμε βότανα αλλά σε
τυποποιημένη μορφή. Εμένα δεν με συγκινούνε τα τυποποιημένα καθώς έχουν
συστατικά που δεν γνωρίζω και ο Κινέζος μου σύστησε τον Έλληνα εκπαιδευτή που είχε
μια παρουσίαση για τα κινέζικα βότανα. Στην προσέγγισή του μου φάνηκε πολύ γνήσιος
και πήρα βότανα μετά από συζήτηση μαζί του και αφού είδα ότι κινητοποιήθηκαν
πράγματα μέσα μου αποφάσισα μετά από συζήτηση και με τον εκπαιδευτή, να φέρω τα
κινέζικα βότανα. Δεν ξέρω πώς θα εξελιχθεί αυτό εξαρτάται από όλους μας ομαδικά, έχω
τη διάθεση να συνεργαστώ μαζί σας και ψάχνω να βρω πολύ καλής ποιότητας βότανα
και σε τιμές προσεγγίσιμες. Πήγα στο Παρίσι, πήρα μια γνωστή συνταγή αλλά μου
δημιούργησε καινούργια συμπτώματα και αποφάσισα να εισάγω τα βότανα από την
Ανδόρα. Έχω την διάθεση να εξυπηρετήσω και να βοηθήσω όσο μπορώ.

Στην Αθήνα, η επιχείρηση που ασχολήθηκε με την εισαγωγή των κινέζικων βοτάνων,
έφερε αρχικά περίπου 100 βότανα φυτικής προέλευσης τα οποία επέτρεπαν την εκτέλεση
βασικών συνταγών που αναφέρονται στα εγχειρίδια. Πριν από τη δημιουργία εγχώριου δικτύου
προώθησης των κινέζικων βοτάνων, οι πρώτες συνταγές έφταναν, κατόπιν παραγγελίας,
συσκευασμένες από την Ανδόρα. Αρχικά έγινε χρήση έτοιμων συνταγών βοτάνων και υπό τη
μορφή χαπιού, προερχόμενων από την Αγγλία, σε συσκευασίες που παραπέμπουν σε αυτές των
βιταμινών, δεικνύοντας, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, την επέκταση της φαρμακευτικής βιομηχανίας
στην αγορά των κινέζικων βοτάνων. Ωστόσο το ιδεολόγημα της επιλογής του βοτάνου στη
φυσική του μορφή έναντι του εργαστηριακά παρασκευασμένου βοτανοθεραπευτικού χαπιού
αποτελεί προμετωπίδα των αντιλήψεων που κυριαρχούν και η εισαγωγή ωμών βοτάνων έγινε,
μέσω Ανδόρας, από την Ταϊβάν. Αποτρεπτική συνθήκη για τη σύναψη εμπορικής συμφωνίας με

171
την Κίνα στάθηκε η φημολογούμενη τοξικότητα που παρουσιάζουν οι καλλιέργειές της, εξαιτίας
της ύπαρξης βαρέων μετάλλων στο έδαφός της.
Η συνταγογράφηση αποτελεί μια εξαιρετικά πολύπλοκη διεργασία κατά την οποία
συνήθως αναμειγνύονται από 3 έως 20 διαφορετικά βότανα. Στο επίπεδο του δημόσιου λόγου
αυτός που έχει το δικαίωμα συνταγογράφησης είναι πάντα ένας εξειδικευμένος γιατρός ο οποίος
συνεργάζεται και εναποθέτει την εκτέλεση της συνταγής στον προμηθευτή βοτάνων. Η ανάμειξη
των βοτάνων που αποτελούν τη συνταγή πραγματοποιείται από τον επαγγελματία που
εμπορεύεται τα κινέζικα βότανα και συνιστά μια συναρπαστική διαδικασία. Ο «φαρμακοποιός»
επιλέγει ορισμένα από τα δεκάδες βότανα που βρίσκονται ερμητικά κλεισμένα σε δοχεία, τα
ζυγίζει και τα τοποθετεί ωμά σε σακουλάκια που συνιστούν την ημερήσια δόση.
Ο ασθενής συνήθως τα παραλαμβάνει από το γιατρό, τα παίρνει στο σπίτι και τα
μαγειρεύει στην κουζίνα του, φτιάχνοντας μια σούπα. Τα βότανα βράζουν σε χαμηλή
θερμοκρασία με 3-4 ποτήρια νερό μέχρι το νερό να μειωθεί στα 2 ποτήρια σε σκεύος πιρέξ ή
κεραμικό ενώ το μεταλλικό σκεύος απαγορεύεται γιατί θεωρείται ότι αλλοιώνει τα συστατικά
των βοτάνων. Στη συνέχεια τα βρασμένα βότανα διαχωρίζονται από το ζωμό ο οποίος
τοποθετείται σε δοχείο. Στο σώσμα των βοτανικών υπολειμμάτων προσθέτονται άλλα 2 ποτήρια
νερό και ξαναβράζονται έως ότου απομείνει 1 ποτήρι νερό το οποίο στραγγίζεται και
αναμειγνύεται με τον προηγούμενο ζωμό. Η τελική ποσότητα αφεψήματος χωρίζεται σε δύο
ημερήσιες δόσεις και καταναλώνεται ζεστή, με άδειο στομάχι μεταξύ των γευμάτων. Τα
πλεονεκτήματα που παρουσιάζει αυτός ο τρόπος παρασκευής λέγεται πως είναι η πλήρης
εξαγωγή των θεραπευτικών συστατικών του βοτάνου, η ταχεία απορρόφηση τους, η αστραπιαία
έναρξη του θεραπευτικού αποτελέσματος και η εμπειρία της συμμετοχής του ασθενή στη
θεραπευτική διαδικασία δια μέσου του «μαγειρέματος».
Η αρχή που επιτρέπει την τυποποίηση των συνταγών, έγκειται στην δυνατότητα
ομαδοποίησης των συμπτωμάτων που ακολουθεί μια περίπλοκη παραδοσιακή ταξινόμηση, η
οποία επικουρεί στη σωστή επιλογή της κατάλληλης, κατά περίπτωση, συνταγής. Θεωρητικά και
πρακτικά διαφαίνεται, όπως ήδη ανέφερα, ότι κυρίως η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων
χαρακτηρίζει την κλινική πρακτική και όχι ο έλεγχος και η εξάλειψη της νοσογόνου οντότητας
που θα ονομάτιζε η δυτική ιατρική ούτε η αντιμετώπιση του προβλήματος από τη «ρίζα» του
σύμφωνα με το πρόταγμα της ολιστικής θεώρησης. Η εξάλειψη των συμπτωμάτων μέσα από τις
βοτανικές συνταγές αποτελεί μια δυναμική διαδικασία η οποία βρίσκεται συνεχώς σε εξέλιξη.

172
Τα συμπτώματα αλλάζουν μέρα με τη μέρα και η αέναη αναπροσαρμογή της συνταγής στα νέα
συμπτώματα, εκφράζει την κυρίαρχη πρακτική. Η εμπειρία είναι απούσα και τα εγχειρίδια
αποτελούν τον μόνο οδηγό.
Η πραγματικότητα αυτή υποχρεώνει σε μία διαρκή επαφή του θεραπευτή με τον
θεραπευόμενο η οποία στηρίζεται στην υποκειμενική αίσθηση του θεραπευτή και στην ενεργή
συμμετοχή του ασθενή. Ο κάθε θεραπευτικός κύκλος διαρκεί συνήθως 10 μέρες και η
οικονομική επιβάρυνση είναι σημαντική καθώς τα συμπτώματα αλλάζουν και η συνταγή
επαναπροσαρμόζεται στα νέα δεδομένα, ακολουθεί νέος κύκλος θεραπείας που στη συνέχεια
πιθανόν να ακολουθηθεί από άλλο. Πρακτικά, η καθημερινή ενασχόληση με το «μαγείρεμα» της
συνταγής αποτελεί μια χρονοβόρα διαδικασία, η οποία καθίσταται απαγορευτική, σε πολλές
περιπτώσεις, για το μέσο ασθενή, εξαιτίας των ιλιγγιωδών ρυθμών της καθημερινότητας. Οι
συγκεκριμένες συνθήκες αφήνουν περιθώρια για την διάδοση των κινεζικών βοτάνων στην
ελληνική αγορά υπό άλλη μορφή, πολύ πιο οικεία και συμβατή με το πολιτισμικό habitus των
Ελλήνων ασθενών που παραπέμπει στην κατανάλωση των φαρμάκων, αυτή των βοτάνων υπό
την μορφή χαπιού.
Ένα χρόνο μετά την ολοκλήρωση των σεμιναρίων κινέζικης βοτανοθεραπείας στους
γιατρούς, εκπαιδευθείσα στα βότανα γιατρός ανέλαβε την εισαγωγή κινέζικων βοτάνων
βιολογικής καλλιέργειας, σε μορφή χαπιού, κάψουλας και τσαγιού, παρασκευασμένα από
κινέζικη εταιρία. Η εταιρία ήδη είχε δραστηριοποιηθεί στην ευρωπαϊκή αγορά στις χώρες της
Γαλλίας, Ισπανίας και Ιταλίας, όπως μαρτυρούν οι ετικέτες των σκευασμάτων που εισήχθησαν
στον ελληνικό χώρο, ως συμπληρώματα διατροφής. Το ενημερωτικό φυλλάδιο στα ελληνικά
παρουσιάζει τα 25 περίπου προϊόντα που προωθεί ως «φυσική λύση, εναλλακτική των
φαρμάκων για την πρόληψη της Υγείας και τη Θεραπεία από τις Ασθένειες», ενώ υπάρχει ως
σημείωση πως «η κυκλοφορία τους στην Ελλάδα πιστοποιείται με σχετικά έγγραφα αρμόδιων
φορέων» και «δεν αντικαθιστούν τα φάρμακα, αλλά συμπληρώνουν τη θεραπεία, την υγεία και
τη μακροζωία». Σύμφωνα δε με την επίδραση που ασκούν στον οργανισμό χωρίζονται σε τρεις
κατηγορίες που συμπεριλαμβάνουν την αποτοξίνωση του σώματος, την συμπλήρωση-
αναπλήρωση θρεπτικών ουσιών και την αποκατάσταση-αυτορύθμιση λειτουργιών των οργάνων.
Η στρατηγική διάδοσης των συγκεκριμένων σκευασμάτων είναι αυτή της γνωστής «πυραμίδας».
Ο πρώτος ασθενής-καταναλωτής αγοράζει προϊόντα μικρής αξίας και αναλαμβάνει την
υποχρέωση να βρει τρεις νέους αγοραστές οι οποίοι με τη σειρά τους βρίσκουν ο καθένας

173
άλλους τρεις και ούτω καθ’ εξής, εισπράττοντας ποσοστά κάθε φορά που ένας νέος
καταναλωτής μπαίνει στην πυραμίδα. Σ’ αυτή την πρακτική διάδοσης το όφελος της θεραπείας
συνδυάζεται με ένα ισχυρό οικονομικό κίνητρο. Η γιατρός άντλησε την πρώτη πελατεία από τον
κύκλο των δικών της ασθενών, δημιουργώντας πλέον ένα δίκτυο που καλύπτει σήμερα όλο τον
ελληνικό χώρο. Για να παρακινήσει και να πείσει ως προς τη συμμετοχή, χρησιμοποίησε το
επιχείρημα του ότι το χρηματικό όφελος θα είναι για τον καθένα τόσο μεγάλο που μπορεί να
εξασφαλίσει ακόμη και σύνταξη για την επόμενη γενιά.
Η εισαγωγή των βοτάνων σε ωμή ή επεξεργασμένη μορφή ως «συμπλήρωμα
διατροφής», είναι η κυρίαρχη πρόταση μέσω της οποίας παρακάμπτεται το νομικό πλαίσιο και
επιτρέπεται η αύξηση του αριθμού των εμπλεκομένων μερών, ως προωθητές της κινεζικής
βοτανοθεραπείας και ως καταναλωτές. Η αντι-ηγεμονική προσπάθεια σε ένα πρώτο επίπεδο, η
οποία αμφισβητεί τις γενικές παραδοχές της βιοϊατρικής και την εμπορευματική της λογική,
αποκαλύπτει σ' ένα δεύτερο επίπεδο ισχυρές, ηγεμονικές στρατηγικές προώθησης
εξατομικευμένων λύσεων στο ζήτημα της υγείας (Baer κ.ά.1998b:1495), με σημαντικά
οικονομικά οφέλη. Η κοινωνική κινητικότητα με προσανατολισμό την αντίσταση στην
αποκλειστικότητα των θεραπευτικών μέσων της βιοϊατρικής, μέσω της προώθησης μιας
εναλλακτικής, των φαρμακευτικών σκευασμάτων, πρότασης, δρομολογεί τη δημιουργία νέων
εμπορικών δικτύων, παρόμοιων με αυτά που μάχεται. Χρησιμοποιεί ως προμετωπίδα το
ιδεολόγημα του ότι το «φυσικό» είναι ασφαλές και δεν παράγει τις παρενέργειες των χημικά
παρασκευασμένων σκευασμάτων επεκτείνοντας, κατ’ αυτό τον τρόπο, τα όρια της κινέζικης
ιατρικής στην αγορά της υγείας.

2.0 «Μαγειρεύοντας» την υγεία: Τα εκπαιδευτικά σεμινάρια στην κινέζικη διατροφή

Στα σεμινάρια που αφορούν στην κινέζικη ιατρική και είχαν ως αποδέκτες τόσο
γιατρούς όσο και μη γιατρούς-θεραπευτές, σημαντική θέση κατείχε και το ζήτημα της
διατροφής. Σ’ αυτά, η προσαρμογή της δίαιτας του ασθενή εκλαμβανόταν ως στοιχείο ζωτικής
σημασίας στην θεραπευτική διαδικασία. Διατροφή, βότανα και βελονισμός συνιστούν άρρηκτα
συνδεδεμένες πρακτικές της θεραπευτικής παρέμβασης. Ο διαχωρισμός τους στη διδασκαλία
αναφέρθηκε πως εξυπηρετεί μόνο εκπαιδευτικούς λόγους. Μάλιστα, οι συνταγές των σημείων
του βελονισμού αντιμετωπίζονται ως συνταγές μαγειρικής γιατί η διατροφή θεωρείται ως το
πρώτο και το κύριο θεραπευτικό όπλο.

174
 Καθώς τα βότανα πρέπει να χρησιμοποιούνται πάντα με τον ίδιο τρόπο που
χρησιμοποιούνται οι μαγειρικές συνταγές, η διδασκαλία τους συγχρωτίζεται σε μεγάλο βαθμό.
Τα βότανα αρχίζουν να δρουν θεραπευτικά μόνο όταν γίνουν κομμάτι της διατροφής εφόσον,
όπως τονίστηκε και οι γιατροί του αρχαίου κόσμου, μυθικοί και μη, υποστήριζαν ότι η διατροφή
είναι η βάση της θεραπευτικής. Οι αρχαίες συνταγές μπορούν να δράσουν και σε ασθένειες που
σύμφωνα με λάθος χαρακτηρισμό της δυτικής ιατρικής, όπως αναφέρθηκε, ονομάζονται ανίατες
και συμπεριλαμβάνουν, ανάμεσα σε άλλες, τις νευρολογικές παθήσεις και τον καρκίνο. Το
φαγητό, ως φάρμακο, επανασυνδέει το παρελθόν με το παρόν, αποτελώντας εύκολο και άμεσα
ορατό σύμβολο που στηρίζει στη φαντασιακή, συλλογική μνήμη, δια μέσου της ρητορικής του
εκπαιδευτή, την αδιάκοπη συνέχεια των θεραπευτικών μέσων:

Ο Ιπποκράτης και ο Ασκληπιός είχαν αυτή τη θεώρηση η οποία… ισχύει και στην
αγιουβέδικη ιατρική και στην παραδοσιακή κινέζικη ιατρική και ουσιαστικά σε όλα τα
αρχαία θεραπευτικά συστήματα…[γιατί] έχει να κάνει με το γεγονός ότι η διατροφή είναι
μια πλευρά της δραστηριότητας όλων των έμβιων όντων που είναι πολύ παλιότερη και
από τον ίδιο τον άνθρωπο ως είδος και από τον πολιτισμό που ανέπτυξε και από την
ιατρική. Αυτή η διαδικασία επιλογής συγκεκριμένων μορφών ενέργειας οι οποίες θα
εξασφαλίσουν την επιβίωση και την διαιώνιση έχει καταχωρηθεί πάρα πολύ βαθιά μέσα
στα γονίδια μας μέσα στις βαθύτερες μορφές ενέργειας που πηγάζουν μέσα στο σώμα
μας και αυτός είναι ο λόγος που όσο και αν ψάξουμε επιστημονικά ποτέ δεν θα βρούμε
γιατί και πώς τρώμε φακές ή φασόλια ή ραδίκια.

Η ιστορική αξία της διατροφής παρουσιάζεται ως a priori δεδομένη συμπυκνώνοντας την

παράδοση. Η επίκληση ενός «γονιδιακού» αρχείου γεύσεων αφυπνίζεται και καλείται να
επαναδιαμορφωθεί σταδιακά μέσω της επαφής με τη φύση. Η φύση προσλαμβάνεται ως ένα
είδος «κουζίνας» ενώ η επιλογή της τροφής και κυρίως ο τρόπος αναζήτησής της εκλαμβάνεται
ως μια συνειδητή διαδικασία επικοινωνίας με το φυσικό περιβάλλον η οποία επιδρά και στην
αντίληψη του ατόμου για τον κόσμο, αγγίζοντας και επαναορίζοντας την αίσθηση της
ταυτότητας. Το ραδίκι του βουνού και τα λαχανάκια Βρυξελλών του supermarket
μετασχηματίζονται σε εμβλήματα του δίπολου φύσης/πολιτισμού, με το πρώτο να υπερέχει
αναντίρρητα:
Είναι τελείως διαφορετική η ενεργειακή ταυτότητα, εν πάση περιπτώσει, η υπόσταση
ενός ανθρώπου οποίος αναζητεί την τροφή του στο βουνό μαζεύοντας ραδίκια και
τελείως διαφορετική η ενεργειακή υπόσταση ενός ανθρώπου ο οποίος αγοράζει
λαχανάκια Βρυξελών στον Βασιλόπουλο. Έχουν μια τελείως διαφορετική αντίληψη.

175
2.1 Η διατροφή ως οδηγός αφύπνισης του «αρχέγονου»
Σε μια δεδομένη ιστορική στιγμή στο ανθρώπινο είδος αναφέρθηκε ότι παύει να υπάρχει το
ένστικτο, παύει να λειτουργεί η άμεση επικοινωνία με το φυσικό περιβάλλον και παρεμβάλλεται
το στοιχείο της λογικής και των ορίων. Χάνεται η γνώση της ενστικτώδους επιλογής της τροφής,
ως θεραπευτικό μέσο, η οποία όμως εξακολουθεί να υπάρχει στα άλλα έμβια όντα, όπως είναι η
κατσίκα. Η ανθρώπινη λογική θεωρείται σαφώς υποδεέστερη ως προς την δυνατότητα
αντίληψης σχετικά με το ένστικτο. Ταυτόχρονα, με γνώμονα την αντίληψή του «είμαστε ό,τι
τρώμε» (Dubisch 1981:115), η ποιότητα των προϊόντων και η απόλαυση του φαγητού
καθίστανται ύποπτες. Τα λαχανάκια Βρυξελλών όπως και κάθε νέο, διατροφικό προϊόν
συνοδεύονται από μια καινούργια ανησυχία και η κατσίκα καλείται να αντιμετωπιστεί ως
οδηγός για την αφύπνιση του ενστίκτου που θα επαναοδηγήσει στην ορθή αντίληψη της
αμφίδρομης σχέσης μεταξύ ενστίκτου, διατροφής και υγείας:

Όταν η κατσίκα πληγωθεί τρώει δίκταμο και το βάζει πάνω στις πληγές της, αυτό τώρα
είναι μια διαδικασία θεραπευτική η οποία στηρίζεται στο ένστικτο. Δεν έχει κανένα
στοιχείο λογικής ούτε κανένα στοιχείο διδασκαλίας κανένα στοιχείο ανώτερης
επίγνωσης, είναι μια διαδικασία που σχετίζεται με το ότι η κατσίκα είναι άρρητα
συνδεδεμένη με την λειτουργία του φυσικού περιβάλλοντος. Μέσα μας υπάρχει το
ένστικτο υπάρχει το στοιχείο το αρχέγονο, το πρωτόγονο, το βιολογικό δεν το έχουμε
χάσει τελείως, απλά δεν το αφουγκραζόμαστε με την ίδια ευλάβεια που το
αφουγκράζονται τα φυτά γιατί τα φυτά δεν έχουν κανένα εμπόδιο. Εμείς έχουμε
οδηγηθεί σε μια υποτιθέμενη διεύρυνση της γνώσης η οποία όμως ουσιαστικά μας έχει
οδηγήσει ουσιαστικά σε μια σμίκρυνση της γνώσης γιατί μας έχει απομακρύνει από την
ίδια μας τη φύση. Μέσα μας κουβαλάμε τον πρωτόγονο άνθρωπο, κουβαλάμε ένστικτο,
έχουμε ένστικτο, μπορούμε να αντιληφθούμε τα πράγματα από ένστικτο απλά αυτό το
ένστικτο δεν το έχουμε απελευθερώσει, είναι μπλοκαρισμένο, είναι παγιδευμένο… θα
σας ξυπνήσουν κάποιες μνήμες και κάποιες εμπειρίες που ήδη έχετε μέσα σας.
Προσπαθήστε να βρείτε τον συνδυασμό, προσπαθήστε να δείτε ένα ζώο ανακαλύπτει
τον κόσμο, και ανακαλύπτει τον κόσμο, πώς; Με τα μάτια, με το στόμα, με την μύτη, με
τα αυτιά, και με την αίσθηση και με την αφή δεν υπάρχουν φιλοσοφικά δεδομένα,
υπάρχουν μόνο πραγματικά δεδομένα.

Ωστόσο, καθώς λέχθηκε ότι ο σύγχρονος άνθρωπος δεν βρίσκεται σε επικοινωνία με το σώμα
του, για τον ίδιο ακριβώς λόγο που δεν βρίσκεται σε επικοινωνία με την φύση, ο τρόπος που
προτάθηκε για να αποκατασταθεί η επικοινωνία είναι ο διαλογισμός. Μάλιστα σε σημειώσεις

176
που δόθηκαν στους εκπαιδευόμενους και κατατάσσουν το σύνολο των θεραπευτικών τεχνικών
κατά σειρά προτεραιότητας, ο διαλογισμός κατέχει την πρώτη θέση:

Οι άνθρωποι οι οποίοι έχουν μελετήσει πώς η κάθε τροφή επηρεάζει ξεχωριστά κάποιο
όργανο έχουν χρησιμοποιήσει διαλογιστικές τεχνικές, οι οποίες όμως δεν είναι
επεξεργασμένες διαλογιστικές τεχνικές που αποσκοπούν στο να διαπιστωθεί η επίδραση
της κάθε τροφής στο κάθε διαφορετικό όργανο… είναι απλά μια μελέτη και μια
παρατήρηση του τι συμβαίνει στο εσωτερικό του σώματός σου όταν καταναλώνεις μια
τροφή αυτά λοιπόν τα δεδομένα τα οποία δεν είναι αυθαίρετα, αυτές λοιπόν οι αναφορές
στα εσωτερικά όργανα είναι αναφορές οι οποίες είναι βασισμένες σε χρόνια
αποταμιευμένη εμπειρία, δεν είναι προσωπικές μου εμπειρίες.

Αντιφατικά και πέρα από την απόπειρα μιας ταξινόμησης, σύμφωνης με την κινέζικη
θεωρία, ειπώθηκε πως ο κάθε άνθρωπος μπορεί να βιώνει την ενέργεια της κάθε τροφής σε
διαφορετικό όργανο και σε διαφορετικό σημείο του σώματος. Αφορά στην ιδιαίτερη
ιδιοσυγκρασία του καθένα και κατ’ αυτό τον τρόπο η αποταμιευμένη γνώση που
προαναφέρθηκε, σχετικοποιείται. Αναφέρθηκε ότι στο παρελθόν ο άνθρωπος δοκίμαζε τα πάντα
βρισκόμενος σε μια διαδικασία κίνησης και πως, από την στιγμή που εγκαταστάθηκε μόνιμα,
περιορίστηκε το ένστικτό του. Στο εσωτερικό του σώματος, μέσω μιας αρχέγονης μνήμης
θεωρείται ότι υπάρχει η πληροφορία για όλα τα δεδομένα. Ωστόσο κάποιες από τις πληροφορίες
είναι διαφορετικές από σώμα σε σώμα εξαιτίας του διαφορετικού αίματος και των αναμείξεων
που έλαβαν χώρα μέχρι να δημιουργηθεί ο καθένας. Άρα το αχλάδι μπορεί σε κάποιον να κάνει
καλό και σε άλλον κακό. Ο καθένας, ενεργοποιώντας το ένστικτο καλείται να ανακαλύψει τα
χαρακτηριστικά και την επίδραση μιας ουσίας στο σώμα του χρησιμοποιώντας την εμπειρική
μέθοδο. Αυτό το μοντέλο γνώσης προκρίνει την αντιληπτική ικανότητα η οποία αρχικά μπορεί
να είναι ατελής, ωστόσο με την προσήλωση μπορεί να τελειοποιηθεί. Το να μπει κανείς στη
«ροή», την κίνηση των πραγμάτων του κόσμου με γνώμονα την παραδοσιακή γνώση αποτελεί
το κλειδί της ορθής επιλογής:

Το μόνο το οποίο είναι βέβαιο είναι ότι τίποτα δεν είναι βέβαιο. Δεν υπάρχει καμιά
απολύτως σταθερότητα. Όλα από την στιγμή που αποτελούν διαδικασίες κίνησης,
αλλάζουν. Το θέμα είναι να μπορεί κανείς να μπαίνει μέσα σε αυτή την ροή, να κινείται
μέσα σε αυτή την ροή και για να μπορεί κανείς να μπαίνει μέσα σε αυτή τη ροή, το μόνο
το οποίο χρειάζεται να έχεις, είναι, να είσαι απαλλαγμένος από στεγανά, από αξιώματα,
δεν υπάρχει κανένα αξίωμα, δεν υπάρχει καμιά αρχή, υπάρχει χάος στις κινήσεις και το

177
 θέμα είναι πώς μπορείς να μπεις μέσα σε αυτή την διαδικασία του χάους και να κινηθείς
μαζί της. Όταν θα μπείτε στην κίνηση, όταν θα διαπιστώσετε την κίνηση κι όταν θα την
υιοθετήσετε αυτή την κίνηση, θα δείτε ότι σιγά-σιγά θα αρχίσει να αποκαλύπτεται και το
καλό το κρέας, θα έρθει και το καλό κοτόπουλο και το καλό το γαλακτοκομικό θα έρθει
και το καλό το ψάρι θα έρθει και το καλό το χόρτο και όλα τα καλά, αν αδιαφορείς και
πας και ψωνίζεις συνέχεια στον Βασιλόπουλο μόνο λαχανάκια Βρυξελλών θα σου
αποκαλύπτονται.

Η αναζήτηση και η θεραπευτική δράση της τροφής συνδεόμενη με τη διαδικασία

αφύπνισης του ενστίκτου εκκινεί από το επίπεδο επίγνωσης μιας αναλογίας των διαδικασιών
κίνησης που παρατηρούνται στο φυσικό περιβάλλον αλλά και στο εσωτερικό του ανθρώπινου
σώματος. Η βιοχημεία των τροφών απαξιώνεται εφόσον θεωρείται ότι αφορά μόνον το «υλικό»
περιορισμένο επίπεδο των ιδιοτήτων των βοτάνων. Καθίσταται ανεπαρκής ως προς «την
αποκάλυψη του πιο σημαντικού απ’ όλα, δηλαδή την κίνηση μέσα στην οποία υπάρχει και το
στοιχείο της ψυχής». Ψυχή θεωρείται πως έχουν όλοι οι έμβιοι οργανισμοί γιατί, όπως
αναφέρθηκε, πάντα μέσα στο yin το οποίο ταυτίζεται με την ύλη υπάρχει και το yang, το οποίο
στο συγκεκριμένο πλαίσιο ταυτίζεται με την ψυχή. Για να ασχοληθεί κάποιος με τα βότανα θα
πρέπει να μυηθεί σε αυτόν τον τρόπο σκέψης και από τη στιγμή που θα το κατορθώσει, η γνώση
κάποια στιγμή του «αποκαλυφθεί».

2.2 Η «ενεργειακή φυσιογνωμία» των φυτών και η αναλογική θεραπευτική τους δράση
Η συνειδητοποίηση αυτής της συμπεριφοράς κίνησης υποστηρίχθηκε πως συνιστά την
εναρκτήρια πράξη της θεραπευτικής διαδικασίας και όχι η στιγμή της εισαγωγής του βοτάνου
στο σώμα, στιγμή που θεωρείται ότι αποτελεί την υλική και υποδεέστερη ποιοτικά έκφραση της
σχέσης του σώματος με τα βότανα. Σ’ αυτή η συλλογιστική αναφέρθηκε πως, αυτόματα, με αυτή
τη συνειδητοποίηση και αφού έχει ήδη προηγηθεί η «σκέψη» για το ότι το βότανο είναι ένας
έμβιος οργανισμός, αυτό διαντιδρά με την «ενέργεια», την «αύρα» του ανθρώπινου σώματος του
ασθενή και επιδρά θεραπευτικά. Ο καρτεσιανός δυισμός επικυρώνεται μέσω της απροκάλυπτης
ιεράρχησης μεταξύ «ύλης» και «ψυχής» του βοτάνου στο, θεωρητικά, ολιστικό παράδειγμα. Η
συγκεκριμένη θεώρηση αποτελεί για τους θιασώτες αυτής της αντίληψης «βαθιά προσωπική
πίστη» η οποία προέρχεται από «βίωμα» το οποίο δεν μπορεί να αποδειχθεί αλλά στο οποίο θα
γίνουν αναπόφευκτα μέτοχοι, όλοι όσοι αποφασίσουν να ασχοληθούν με τα βότανα και τη
διατροφή.

178
 Τα φυτά και τα ζώα αντιμετωπίζονται ως έμβιοι οργανισμοί ίσης αξίας με τον άνθρωπο
στα οποία οφείλεται ο ανάλογος σεβασμός. Αξίωμα αποτελεί ότι ανάλογα με το ποια είναι η
συμπεριφορά κίνησής τους όταν αναπτύσσονται στο περιβάλλον τους, ανάλογη θα είναι και η
θεραπευτική τους δράση στο ανθρώπινο σώμα, το οποίο αντιμετωπίζεται ως μετασχηματισμένο
φυτό. Σ’ αυτή την οπτική, οικολογία και ιατρική δεν εκπροσωπούν διακριτούς τομείς, αλλά
συγχρωτίζονται σε ένα είδος βιογεωγραφίας που απορροφάται από τη θεραπευτική. Δηλώθηκε
ρητά ότι η παρουσίαση των βοτάνων δεν γίνεται με βάση τα βιοχημικά τους χαρακτηριστικά
αλλά αυτό που ονομάζουν «ενεργειακή φυσιογνωμία». Αυτή νοείται ως το σύνολο
συγκεκριμένων ιδιοτήτων και συμπεριφορών που έχουν σχέση με τον τρόπο που ένα
συγκεκριμένο βότανο μετασχηματίζει την ενέργεια του ήλιου και της γης, με βάση τα ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά που έχει η «προσωπικότητά» του. Προσωπικότητα ενός βοτάνου
χαρακτηρίζεται η «συμπεριφορά κίνησης» που αυτό αναπτύσσει, προσαρμοζόμενο τις ιδιαίτερες
συνθήκες μέσα στις οποίες ζει. Η συμπεριφορά κίνησης στο φυσικό κόσμο, οπότε και στο
μικρόκοσμο του ανθρώπινου σώματος, εξαρτάται και ακολουθεί αναλογίες κοσμικών στοιχείων.
Ως «ενεργειακή» φύση των τροφών νοείται ο τρόπος με τον οποίο ένα συγκεκριμένο έμβιο όν
έχει συμπυκνώσει και μετασχηματίσει την «ενέργεια» του περιβάλλοντος, η οποία θεωρείται
πως έχει μια yin πλευρά που ταυτίζεται με το χώμα, την υγρασία, το υψόμετρο όπου
αναπτύσσεται το φυτό και με τις καιρικές συνθήκες. Η yang πλευρά αναφέρθηκε πως
καθορίζεται και επηρεάζεται από τον ήλιο οπότε και την αλλαγή των εποχών καθώς και την
επίδραση των σεληνιακών κύκλων. Οι εδαφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες καθίστανται
σημαίνουσες, συνδεόμενες με τα θεραπευτικά αποτελέσματα των φυτών. Κάθε οργανισμός δε,
τείνει να αναπτύσσει την αντίθετη συμπεριφορά κίνησης από αυτήν που υπάρχει στο περιβάλλον
του.
Ως χαρακτηριστικά παραδείγματα αναφέρθηκαν, ανάμεσα σε άλλα, το καλάμι και το
σκορπίδι. Το καλάμι που αναπτύσσεται σε πολύ υγρό και βαλτώδες περιβάλλον, μετασχηματίζει
την υγρασία στο εσωτερικό του βλαστού του και είναι κούφιο χωρίς καθόλου περιεχόμενο.
Ακριβώς την ίδια ενεργειακή συμπεριφορά θεωρείται ότι απελευθερώνει και στο ανθρώπινο
σώμα, μετασχηματίζοντας την υγρασία και θερμαίνοντας το σώμα. Σε μια επίκληση
νομιμοποίησης που πηγάζει από το αρχαίο, ελληνικό παρελθόν, ο άκορος κάλαμος
παρουσιάστηκε ως βότανο που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης εκμεταλλευόμενος την ικανότητά
του να μειώνει την υγρασία του γαστρεντερικού συστήματος. Σε μια επιβεβαίωση της συνέχειας

179
με το παρελθόν και των κοινών σημείων με την κινεζική θεώρηση περί διατροφής, αναφέρθηκε
ότι το μπαμπού αποτελεί τη σύγχρονη μορφή ενσωμάτωσης του καλαμιού στη σύγχρονη
κινέζικη διατροφή. Το τζίντζερ, το οποίο είναι επίσης ένα είδος καλαμιού, έχει την ιδιότητα να
αναπτύσσεται μέσα σε περιοχές και σε χώρους όπου υπάρχει πολύ μεγάλη υγρασία. Η ικανότητα
που έχει ως έμβιος οργανισμός να μετασχηματίζει αυτήν ακριβώς την υγρασία για να επιβιώσει,
εκφράζει τον τρόπο δράσης του και μέσα στο σώμα όταν θα καταναλωθεί ως τροφή:

Όταν για παράδειγμα υπάρχουν πάρα πολλά υγρά παγιδευμένα είτε στο στομάχι, είτε
στο λεπτό έντερο, είτε στο παχύ έντερο, τα οποία υγρά μπορεί να δημιουργούν διάφορα
κλινικά προβλήματα όπως είναι η διάρροια όπως είναι τα φουσκώματα όπως είναι η
τάση για εμετό, κατάσταση σχετικά κοινή στην περίπτωση των εγκύων γυναικών,
ειδικότερα τους πρώτους μήνες, το τζίντζερ έχει την ικανότητα αυτά τα υγρά με τον ίδιο
τρόπο που τα μετασχηματίζει στην φύση να τα μετασχηματίζει και μέσα στο στομάχι της
εγκύου. Αν αυτή η δράση ενισχυθεί με το στοιχείο της σκέψης το οποίο ταυτίζεται με την
αυθυποβολή για παράδειγμα, μέσα στο στομάχι μου υπάρχουν υγρά τα οποία για κάποιο
λόγο είναι παγιδευμένα και παίρνω τζίντζερ για να τα μετασχηματίσω γιατί το τζίντζερ
έχει την ικανότητα επειδή αναπτύσσεται μέσα στην υγρασία το θεραπευτικό αποτέλεσμα
είναι μεγαλύτερο. Αν αυτή η βεβαιότητα για τη δράση του φυτού αντικατασταθεί από
την αμφιβολία, αυτή θα δημιουργήσει ένα εμπόδιο στην κίνηση, την λειτουργία και το
αποτέλεσμα της ενέργειας του τζίντζερ μέσα στο σώμα.

Το σκορπίδι, είναι βότανο το οποίο έχει την ιδιότητα να εισέρχεται και με τις ρίζες του και να
ανοίγει ρωγμή στο βράχο, ενώ φύεται στην ελληνική ύπαιθρο. Σε χημικό επίπεδο υπάρχει στις
ρίζες αυτού του φυτού κάποια ουσία η οποία έχει την ιδιότητα να διαλύει το δομικό σύστημα
της πέτρας. Θεωρείται τόσο αποτελεσματικό στο να διαλύει τις πέτρες στα νεφρά ώστε δεν
υπάρχει οτιδήποτε σε φαρμακευτικό επίπεδο που να μπορεί να συγκριθεί. Χρησιμοποιείται για
προβλήματα του προστάτη, της χοληδόχου κύστης και των δοντιών καθώς η πέτρα θεωρείται
στην κινέζικη ιατρική μια μορφή υγρασίας επεξεργασμένης και αφυδατωμένης από φωτιά. Η
ικανότητα να μετασχηματίζει την υγρασία και να την αποβάλλει του προσδίδει διουρητικές
ιδιότητες.
Το υψόμετρο, όπου καλλιεργείται ένα φυτό, αναφέρθηκε επιπλέον ως παράγοντας
ύψιστης σημασίας. Η πεδιάδα θεωρείται πως δημιουργεί στασιμότητα στην κίνηση, η οποία σε
επίπεδο τροφών παράγει περισσότερη υγρασία στο σώμα από αυτή που μεταφέρουν τα φυτά που
αναπτύσσονται σε υψόμετρο τα οποία αντίθετα μεταφέρουν στο μικρόκοσμο την κίνηση του

180
περιβάλλοντός τους. Τα χαρακτηριστικά της υγρασίας και της στασιμότητας εκλαμβάνονται ως
νοσογόνες ποιότητες οι οποίες όταν καταναλωθούν, θα μεταφερθούν στο πεδίο του σώματος
καθιστώντας τη χώνεψη μια δύσκολη διαδικασία. Σ’ αυτή τη ρητορική ενδιέφερε η διάρθρωση
της εικόνας μιας τροφής με τον παθολογικό παράγοντα καθώς στη σχέση αυτή στηρίζεται η
οικοδόμηση του όλου εννοιολογικού συστήματος. Η υγρασία δεν αποτελεί μια αφηρημένη
εικόνα αλλά μετασχηματίζεται σε δομική αρχή πρόκλησης στομαχικών διαταραχών.
Επιδεινώνεται με τα κρύα ροφήματα οπότε σύσταση για τους γιατρούς και θεραπευτές
αποτέλεσε η πρόταση στους ασθενείς να βράζουν δαμάσκηνα, μαύρη σταφίδα, καθώς όσο πιο
μαύρη είναι μια τροφή, τόσο πιο ισχυρά τονωτική θεωρείται για τους νεφρούς μαζί με κάποιο
δημητριακό της ελληνικής, παραδοσιακής μαγειρικής, όπως το πλιγούρι ή ο τραχανάς και αν
πεινούν περισσότερο κριθαροκουλούρα, ελιές και λάδι.
Στην κινέζικη ταξινόμηση των βοτάνων, η οποία χρησιμοποιήθηκε και στα σεμινάρια
περί κινέζικης διατροφής, η απαραίτητη τυπολογία που ακολουθήθηκε, ώστε να γίνει κατανοητή
η λεγόμενη ενεργειακή συμπεριφορά ενός βοτάνου, αφορούσε στα οργανοληπτικά
χαρακτηριστικά της γεύσης και της θερμικής του φύσης, η οποία νοείται ως η θερμοκρασία που
απελευθερώνει μέσα στο σώμα όταν καταναλωθεί και το όργανο του σώματος που επισκέπτεται
όταν καταναλώνεται. Το καρπούζι που αναπτύσσεται σε περιβάλλον που έχει ζέστη και ξηρασία
αναπτύσσει μια συμπεριφορά κίνησης εντελώς αντίθετη, γίνεται κρύο και υγρό και η
παρατήρηση δεικνύει ότι επιδρά με δραστικότητα στην ουροδόχο κύστη, τα όσπρια στο έντερο
ενώ το κρεμμύδι θα προκαλέσει κλάμα. Τα φυτά παράγουν όλες τις γεύσεις – γλυκιά, πικρή,
πικάντικη, ξινή και στυφή – πλην της αλμυρής. Στην πρόληψη ή στη θεραπευτική, η χημεία των
γεύσεων με τη θερμική τους φύση, είναι παρούσες παντού. Δεν αποτελούν απλά ένα από τα
χαρακτηριστικά των τροφών αλλά πρόκειται για ποιότητες ζωτικής σημασίας για την υγεία του
σώματος, όπου εμφανίζεται η ακριβής αντιστοιχία μεταξύ γεύσης και επίδρασής τους στα
όργανα που εμπεριέχει η τοπογραφία του σώματος. Όταν καταναλωθούν με μέτρο, η πικάντικη
γεύση τονώνει τους πνεύμονες, η αλμυρή τους νεφρούς, η ξινή το ήπαρ, η πικρή την καρδιά, η
γλυκιά το στομάχι, τη σπλήνα και το πάγκρεας.
Η πικάντικη γεύση είναι η κύρια γεύση δαπάνης και κινητοποίησης της υγρασίας και γι’
αυτό λέχθηκε πως είναι τόσο έντονα παρούσα σε τροπικές περιοχές ή υποτροπικές περιοχές.
Αναφέρθηκε ότι το πιπέρι, εξαιτίας του ότι αναπτύσσεται σε μέρη με υγρασία, αποκτά την
πικάντικη γεύση έτσι ώστε να την αποβάλλει από τον καρπό του και να μπορέσει να ξαναδώσει

181
την επόμενη χρονιά και πάλι ζωή. Στο ανθρώπινο σώμα αναλογικά αποβάλλει την υγρασία δια
μέσου του ιδρώτα και ενώ, έχοντας αποκοπεί από το δέντρο, διατηρεί πια σταθερά τα
χαρακτηριστικά του όλες τις εποχές του χρόνου, η επίδρασή του στο ανθρώπινο σώμα είναι
ανάλογη με την εποχή. Οπότε, όταν το καλοκαίρι η ενέργεια έχει την τάση να κινείται προς τα
έξω, το δέρμα έχει ανοιχτούς πόρους και το πιπέρι δρα ως δροσιστικό αποβάλλοντας τοξίνες με
τον ιδρώτα ενώ επιπροσθέτως αναφέρθηκε πως διευκολύνει την επικοινωνία με τους άλλους
ανθρώπους αυτή την εποχή του χρόνου. Αντίθετα το χειμώνα, όταν η συμπεριφορά κίνησης της
ενέργειας του σώματος είναι προς τα μέσα και οι πόροι του δέρματος είναι κλειστοί, το πιπέρι
εξακολουθώντας να έχει τα θερμά χαρακτηριστικά του, ζεσταίνει. Ο πατσάς με το μπούκοβο που
καταναλώνεται στη βόρεια Ελλάδα, κατά τη διάρκεια του χειμώνα, χρησιμοποιήθηκε ως
βιωματική διαπίστωση που υποστηρίζει την συγκεκριμένη άποψη στο ελληνικό συμφραζόμενο.
Σε μία από τις συνδέσεις με την κινέζικη διατροφή σ’ αυτή τη ρητορική, αναφέρθηκε ως
παράδειγμα η λογική ενός «θεραπευτικού γεύματος» μέσα από ένα περιστατικό που συνέβη στο
πρώτο οργανωμένο ταξίδι Ελλήνων θεραπευτών στην Κίνα. Με αφορμή την ονομαστική του
εορτή, ο εκπαιδευτής γιατρός-βελονιστής και επικεφαλής της αποστολής, πρόσφερε ένα τέτοιο
γεύμα στους μαθητές της ομάδας του σε ένα ακριβό εστιατόριο όπου οι μαθητές μυήθηκαν στην
λογική της μογγολικής κουζίνας. Σε τραπέζια, στα οποία υπήρχαν ενσωματωμένες δύο εστίες
φωτιάς, τοποθετήθηκαν κατσαρόλες οι οποίες είχαν στη μέση ένα χώρισμα, δημιουργώντας δύο
διαμερίσματα. Στο ένα διαμέρισμα υπήρχε τζίντζερ ενώ στο άλλο ένα σακουλάκι με πολύ
πικάντικα βότανα. Οι κινέζοι σερβιτόροι έριχναν μέσα σε αυτά ένα ζωμό φτιαγμένο από
κονιορτοποιημένα οστά ζώων. Ταυτόχρονα, άλλοι σερβιτόροι έφερναν στα τραπέζια πιάτα
γεμάτα με λεπτές φέτες από ποικίλα είδη κρεάτων –χοιρινό, βοδινό, ψάρια – και διάφορα
λαχανικά, όλα σε ωμή μορφή. Αυτά ρίχνονταν μέσα στο κοχλάζοντα ζωμό από τους
συνδαιτυμόνες και σε δύο τρία λεπτά ήταν έτοιμα να φαγωθούν. Όταν κάποιος έτρωγε από το
διαμέρισμα όπου το μαγείρεμα της τροφής είχε επιτελεστεί με τα πικάντικα βότανα, καιγόταν
και ίδρωνε. Εξαιτίας της περιβαλλοντικής υγρασίας που υπήρχε εκείνη τη μέρα στο Tianjin, οι
περισσότεροι από τους θεραπευτές αισθάνονταν τα σώματά τους πολύ βαριά. Πολλοί ήταν
κρυωμένοι, κάποιοι πρησμένοι, άλλοι υπέφεραν από διάρροια. Η θρέψη με τις πικάντικες
τροφές σήμαινε, σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, «κίνηση» και αποβολή των τοξινών, των
μικροβίων και των ιών οι οποίοι για να επιβιώσουν στο σώμα χρειάζονται ένα υπόβαθρο
υγρασίας το οποίο θα εκμηδένιζε το συγκεκριμένο γεύμα, εφόσον το φαγητό εκλαμβάνεται ως η

182
πρωταρχική μορφή θεραπείας. Ωστόσο, χάρη στη διδακτική γενίκευση που πρόσφερε η εμπειρία
του «θεραπευτικού γεύματος» αγνοήθηκαν όλοι όσοι δεν είχαν προσβληθεί από την υγρασία της
Κίνας και οι οποίοι υποχρεωτικά έφαγαν επίσης το συγκεκριμένο πικάντικο γεύμα,
προκαλώντας στο σώμα τους ένταση που κατέληξε σε αϋπνία.
Η πικρή γεύση, ως διαδικασία κίνησης, καταστέλλει την φωτιά και αναπτύσσεται σε
κείνες τις περιοχές όπου τα φυτά απειλούνται από την ζέστη. Το θυμάρι, το οποίο έχει ελάχιστα
δεδομένα υγρασίας, αναπτύσσει διαδικασία προστασίας απέναντι στην ζέστη μέσω της πικρής
γεύσης. Στη θεραπευτική, όταν ένα άτομο έχει πυρετό πάνω από 38, χρειάζεται να τρώει πικρές
γεύσεις, όπως είναι η ελιά, το ραδίκι, ο καφές. Η τεράστια παραγωγή του καφέ ανά τον κόσμο,
ώστε να καλυφθούν οι ανάγκες στην ζήτηση, συνδέει την καλλιέργειά του με τη χρήση
φυτοφαρμάκων, η οποία εκλαμβάνεται ως πρακτική που το καθιστά άμεσα βλαπτικό, για την
υγεία, προϊόν. Ακόμη και ένα τόσο δημοφιλές ρόφημα, μέσω μιας προειδοποίησης από έναν
ειδικό μπορεί να προκαλέσει βαθιά ανασφάλεια, εφόσον αφού δεν γνωρίζουμε τι είναι αυτό που
τρώμε ακριβώς, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ούτε το τι είμαστε. Αυτή η εμβόλιμη διαπίστωση
αγγίζει βαθιά την αίσθηση της ταυτότητας, ενώ η πολιτική διάσταση είναι εμφανής: Πρέπει να
ελέγχω αυτό που τρώω, ώστε να ελέγχω αυτό που είμαι. Η λύση έρχεται και πάλι δια μέσου της
αντικατάστασης του καφέ από ένα ελληνικό φυτό, την αντωναΐδα, η οποία φύεται στην Κρήτη
και αναφέρθηκε ως έχουσα ίδιες ιδιότητες με τον καφέ.
Η ελιά δε, είναι πικρή, γιατί θα πρέπει να καταπολεμήσει τη ζέστη ενώ προσλαμβάνεται
ως ένας τόσο συσσωρευμένος, θεραπευτικός οργανισμός ο οποίος θα λειτουργήσει στην
περίπτωση της υπέρτασης κατασταλτικά, ενώ στην υπόταση ενισχυτικά. Συμπυκνώνει
συμβολικά τη συσσωρευμένη πείρα που μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά μέσα από οδούς που
χάραξαν η συνήθεια και η παράδοση. Επιπροσθέτως, αποτελεί το ενδημικό φυτό το οποίο
εξυμνήθηκε ως σύμβολο συνέχειας της ελληνικής, εθνικής ταυτότητας, καθώς δεν πεθαίνει ποτέ,
αγγίζοντας τα όρια του ιερού, ως μάνα45:

Η ελιά θεωρείται ο σημαντικότερος εκπρόσωπος των πικρών γεύσεων, η οποία αν έχει

συλλεχθεί, ξεπικριστεί, συντηρηθεί σε λάδι, πρέπει να αποτελεί το κύριο διατροφικό
πασπαρτού του Έλληνα. Εμείς έχουμε την τύχη ως λαός, γεγονός που παίζει σημαντικό
ρόλο και στην πολιτιστική μας ταυτότητα και υπόσταση να τρεφόμαστε με λίπος από ένα

45
Η έννοια του μάνα, αναφέρεται σε αυτό το είδος της ευεργετικής δύναμης ιερών αντικειμένων, η οποία δύναται
να μεταφερθεί σε άτομα δια μέσω του αγγίγματος ή στην περίπτωση των τροφών δια της κατάποσης (Dubisch
1981:118).

183
 δέντρο το οποίο ζει αιώνια, η ελιά δεν πεθαίνει, η ελιά μπορεί να καεί, την ελιά μπορείς
να την κόψεις αλλά θα βγει από τις ρίζες. Οι ρίζες που υπάρχουν αυτήν την στιγμή στην
χώρα μας είναι χιλιάδων χρόνων. Και μόνο το γεγονός ότι μεταφέρει ενέργεια από τόσο
παλιά την κάνει ένα πολύ ισχυρό θρεπτικό στοιχείο και τον καρπό της και το λάδι της και
τα φύλλα της και τους βλαστούς της και την ρίζα της. Το λάδι παίζει σημαντικό ρόλο
τόσο στην μακροβιότητα των Ελλήνων, όσο και στο γεγονός ότι η ελληνική διατροφή
θεωρείται από τις καλύτερες του κόσμου και της μεσογειακής ταυτόχρονα, μόνο στην
Μεσόγειο υπάρχουν ελιές, δεν υπάρχουν αλλού στον κόσμο. Η ελιά και τα προϊόντα της
πρέπει να αποτελούν πολύ βασικούς παράγοντες, μια πολύ βασική διατροφική πρόταση
σε όλους τους ασθενείς για τους θεραπευτές που ασχολούνται με την διατροφή.

Η στυφή γεύση θεωρείται ότι προστατεύει το φυτό από την απώλεια της υγρασίας που
συσχετίζεται με παράγοντες όπως ο άνεμος. Στο επίπεδο της θεραπευτικής του σώματος
ακινητοποιεί την παράδοξη κινητικότητα, όπως είναι οι ταχυκαρδίες, η συχνοουρία, η διάρροια.
Ταυτόχρονα προστατεύει ως πανοπλία τον οργανισμό από την απώλεια κάθε είδους υγρού,
ιδρώτα, δακρύων, σιέλου, σπέρματος και σε επίπεδο συμπεριφοράς, λέχθηκε πως συντελεί στον
έλεγχο της σπατάλης. Η ξινή γεύση αναφέρθηκε πως κατέχει μια ενδιάμεση δράση η οποία
τείνει μεταξύ του πικάντικου και του πικρού, αλλά καθώς ο ομιλητής δεν είχε ξεκαθαρίσει
ακριβώς τη δράση της, μέσω της εμπειρίας του, απέφυγε την περεταίρω αναφορά. Η αλμυρή
γεύση συσχετίστηκε με την απορρόφηση της υγρασίας. Η στυφή γεύση συνδέθηκε με την
ιδιότητα να διακόπτει την διαρροή ενέργειας από το σώμα, να δημιουργεί παγίδευση και άρα
ένα βότανο με στυφή γεύση, όπως είναι το ρόδι ή το κυδώνι, έχει την ιδιότητα να εμποδίζει την
διαρροή υγρών αλλά και συναισθημάτων από το χώρο του σώματος, όπως υποστηρίχθηκε.
Η γλυκιά γεύση ταυτίζεται με την κίνηση του ήλιου. Είναι η επίδρασή του στο επίπεδο
της τροφής και η κυρία γεύση που επιλέγει πάντα το ανθρώπινο είδος καθώς αναφέρθηκε ότι
είναι η γεύση που εκφράζει τον μετασχηματισμό της ενέργειας του ήλιου μέσα στο σώμα. Η
συμπεριφορά που θεωρείται ότι απελευθερώνει στο σώμα τη γλυκιά γεύση συνδέεται με το
αίσθημα ασφάλειας σε συναισθηματικό επίπεδο, την απαλλαγή από το στρες και μεταφράζεται
ως δύναμη, ενέργεια και κίνηση. Τα περί βλαπτικής ενέργειας του ήλιου καταγγέλθηκαν ως
μύθος των φαρμακευτικών εταιρειών για να προωθήσουν κρέμες και αντηλιακά, καθώς, όπως
λέχθηκε, η πρόωρη γήρανση «πουλάει». Ο φόβος που προκαλείται απέναντι στον ήλιο
εκλαμβάνεται ως έγκλημα και ως ένα από τα πολύ μεγάλα λάθη που κάνει η ιατρική επιστήμη
σε συνεργασία με φαρμακευτικές εταιρείες οι οποίες κερδοσκοπούν, εμπνέοντας τη

184
συγκεκριμένη ψυχολογία στον κόσμο. Βέβαια «παν μέτρο άριστο» και επίκληση της επιστροφής
στην σωτηριολογική γνώση του σοφού παρελθόντος του οποίου συνεχιστές θεωρούνται οι
γιαγιάδες μας και πάλι, οι οποίες ήξεραν πως μεταξύ 11 και 5 δεν θα πρέπει να κάνουν
ηλιοθεραπεία. Ως πιο βλαπτικός παράγοντας αναφέρθηκε ο φόβος απέναντι στον ήλιο, παρά η
έκθεση του σώματος σε αυτόν. Το αρνητικό σημείο της γλυκιάς γεύσης σύμφωνα με αυτή την
κρίση έγκειται στο ότι, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο φυτό, κινητοποιεί στο ανθρώπινο σώμα
ενέργεια από τα βαθύτερα επίπεδα του σώματος δηλαδή τους νεφρούς, δαπανώντας πολύτιμη
υγρασία η οποία μεταφέρεται στα λιποκύτταρα ή στον γαστρεντερικό σωλήνα και μεταφράζεται
σε πάχος:

Όταν υπάρχει υπερβολή στην κατανάλωση της γλυκείας γεύσης γιατί το άτομο είναι
πάρα πολύ ανασφαλές ή γιατί το άτομο είναι πάρα πολύ θυμωμένο και χρειάζεται κάτι
να το μαλακώσει. Τότε η πολύτιμη υγρασία του σώματός μας εξαιτίας της γλυκιάς
γεύσης μετατρέπεται μέσα στο γαστρεντερικό σύστημα σε υγρασία η οποία μπορεί να
παγιδεύσει την φυσιολογική του κίνηση και κυκλοφορία και αυτό είναι το αποτέλεσμα,
το αρνητικό αποτέλεσμα από την υπερβολή στην χρήση των γλυκών γεύσεων, που
υπερβολή στην χρήση των γλυκών γεύσεων μπορεί να σημαίνει είτε ότι τρώω πάρα
πολύ, γιατί και αυτό είναι μια μορφή καταστολής του stress, το να τρώω πολύ, είτε το να
τρώω πάρα πολλά γλυκά χωρίς να τρώω πολύ. Η υπερβολική ανάγκη για ασφάλεια που
δημιουργεί ο σύγχρονος πολιτισμός δημιουργεί ως αντίβαρο την παχυσαρκία.

Αναφέρθηκε ο Ιπποκράτης, ως αξιόπιστος μάρτυρας, για το ότι η σύγχρονη εποχή δεν είναι η
μοναδική εποχή αφθονίας της τροφής και πως ακόμη και τότε όπου η αφθονία σε σχέση με την
τροφή δεν ήταν τόση όση σήμερα, παρόλα αυτά υπήρχε και τότε πρόβλημα που οδήγησε
αναπόφευκτα στην παρακμή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού:

Ο 5ος αιώνας είναι ένας αιώνας ακμής για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Ένας αιώνας,
να πηγαίνει εκεί το μυαλό μας αυτόματα, ένας αιώνας ακμής σημαίνει, αυτόματα, ένας
αιώνας όπου υπάρχει φαΐ και αφού υπάρχει φαΐ, θα υπάρχει και τέχνη και πολιτισμός. Θα
υπάρχει και θέατρο, θα υπάρχει και κωμωδία κλπ. Το βασικό είναι αυτό, υπάρχει φαΐ,
δηλαδή υπάρχει φαΐ για να χορέψει το αρκούδι, από κει και μετά όμως αυτό το φαΐ όταν
βρεθεί σε υπερβολική ποσότητα δημιουργεί αποταμίευση υγρασίας στο σώμα η οποία
υγρασία βαθμιαία οδηγεί στην παρακμή και στην εξαφάνιση του πολιτισμού. Αυτός είναι
ο κύκλος των πολιτισμών. Παίζει καθοριστικό ρόλο το φαΐ σε αυτή την διαδικασία.

185
Σε θεραπευτικό επίπεδο, κρίνεται θεμιτή και αποτελεσματική η νηστεία η οποία προσαρμόζεται
στην φυσιογνωμία του συγκεκριμένου κάθε φορά ατόμου. Ως κατάλληλη περίοδος νηστειών,
επιλέγεται η περίοδος όπου η ενέργεια κινείται «προς τα πάνω και έξω» δηλαδή Άνοιξη-
Καλοκαίρι με ιδανική την εβδομάδα μέσα στην περίοδο του Πάσχα, κατάλληλα επιλεγμένη για
κάθαρση καθώς λέχθηκε πως ευνοείται με βάση τους κύκλους της κίνησης της σελήνης. Κατά
την αναφορά του εκπαιδευτή, το βασικό δάνειο από την κινέζικη θεωρία που ανταποκρίνεται
στις κινήσεις της ενέργειας σύμφωνα με τις εποχές του χρόνου, προσαρμόστηκε στο ήδη
υπάρχον γνωστό σχήμα των αντιλήψεων της ορθόδοξης, χριστιανικής παράδοσης που αφορά τις
περιόδους των νηστειών.

2.3 «Σκεφτόμαστε κινέζικα, επιλέγουμε ελληνικά»: Ο «τόπος» ως θεραπευτική παράμετρος

Η ορθή επιλογή των ευεργετικών, για την υγεία, τροφών υποστηρίζει τα ενδημικά φυτά
και ο τόπος παραγωγής εκλαμβάνεται ως το συνεκτικό στοιχείο που συνδέει το ανθρώπινο σώμα
με όλους τους υπόλοιπους έμβιους οργανισμούς που αναπτύσσονται στις ίδιες κλιματολογικές
συνθήκες κάτω από την αντίληψη του «κοινού, ενεργειακού προφίλ». Ορισμένα από τα φυτά τα
οποία έχουν εισαχθεί, θεωρούνται ως ασφαλή γιατί η εισαγωγή τους είχε γίνει σε μια αρχαία
εποχή και στη ρητορική του εκπαιδευτή, ο οργανισμός του Έλληνα τα έχει αφομοιώσει, μέσα
από ένα είδος εθνικής, συλλογικής, διατροφικής μνήμης του πεπτικού συστήματος:

…από αρχαιοτάτων χρόνων κάποια από τα βότανα υπάρχουν και χρησιμοποιούνται

θεραπευτικά, για παράδειγμα, το τζίντζερ ο Ιπποκράτης το χρησιμοποιούσε, την κανέλλα
τη χρησιμοποιούσε, το μοσχοκάρυδο το χρησιμοποιούσε, αυτά όλα είναι προϊόντα τα
οποία δεν αναπτύσσονται στα δικά μας γεωγραφικά δεδομένα, παρ’ όλα αυτά οι
οργανισμοί μας τα έχουν συνηθίσει γιατί τα χρησιμοποιούν από πάρα πολύ παλιά
κάποιοι πρόγονοί μας.

Η κατανάλωση εποχιακών προϊόντων επιβάλλεται διότι η γεύση τους θεωρείται η καλύτερη,

γεγονός που δεικνύει την παρουσία στοιχείων κίνησης οπότε και εύκολης πέψης.
Η γεύση, στη ρητορική του συγκεκριμένου τόπου παραγωγής και η κατανάλωση
σύμφωνα με την εποχή εξυπηρετεί την ομαλή κυκλικότητα ανάμεσα στο μακρόκοσμο και στο
μικρόκοσμο του ανθρώπινου σώματος. Συμπεριλαμβάνει άβια στοιχεία, όπως ο ήλιος και το
έδαφος, έμβια όπως φυτά και ζώα προς βρώση ενώ όλα μαζί αλληλεπιδρούν στο επίπεδο του
ανθρώπινου σώματος απαραιτήτως μέσα από σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ παραγωγών και

186
καταναλωτών. Τα ζυμαρικά, από τα οποία αναφέρθηκαν ονομαστικά ο τραχανάς και οι
χυλοπίτες πρέπει να προμηθεύονται από ανθρώπους με τους οποίους υπάρχει σύνδεση σεβασμού
και αγάπης. Επιτρέπονται τα εδώδιμα μπαχαρικά στη μαγειρική, όπως πιπέρι και κανέλα. Τα
αλκοολούχα ποτά τα οποία είναι προϊόντα απόσταξης όπως το τσίπουρο και η ρακή χωρίς
προσθήκη γλυκάνισου και άλλων μυρωδικών, με επεξεργασία όσο το δυνατόν πιο απλή. Η
Καλαμάτα, αναφέρθηκε ως παραγωγός μικρών, πράσινων φασολιών, ιδανικών για το καλοκαίρι,
ως δροσερά και πάρα πολύ χωνευτικά. Όταν το γεύμα είναι ψάρι, προτάθηκε να υπάρχουν
ντόπια καρυκεύματα όπως είναι το θυμάρι, το θρούμπι και η ρίγανη. Να προτιμάται το ψωμί που
έχει κριθάρι και αυτό γιατί συνήθως είναι δημητριακό που προέρχεται από την ελληνική γη.
Ιδανικό υποστηρίχθηκε πως είναι να μπορεί κανείς να ζυμώνει σπίτι του με αλεύρι από νησιά ή
από ορεινά.
Το τζατζίκι θεωρείται μια πολύ ισορροπημένη τροφή, όταν τρώγεται την κατάλληλη
εποχή. Κατάλληλη εποχή είναι όταν υπάρχουν και τα τρία συστατικά στη φύση, δηλαδή το
καλοκαίρι. Σε κάθε παραδοσιακή συνταγή φαγητού της Ελληνίδας μαμάς που καταναλώνεται
αναφέρθηκε ότι υπάρχει μια yin/yang ισορροπία, ένα στοιχείο που δίνει κίνηση και ένα στοιχείο
που εξισορροπεί την κίνηση, όπως ακριβώς στο τζατζίκι, δροσιά-yin από το αγγούρι και το
γιαούρτι, φωτιά-yang για την αποβολή τοξινών από το σκόρδο. Ο χρυσός κανόνας είναι η
ελληνική κουζίνα που γνωρίζει η γιαγιά και στην παραδοσιακή της μορφή χαρακτηρίζεται από
αρμονικό δεσμό με τα προϊόντα του τόπου. Η μαγειρική της είναι ενδημική, συντηρητική,
κλειστή σε έξωθεν επιδράσεις και υπηρετεί ενστικτωδώς σωστά τους ισορροπημένους
διατροφικούς κανόνες του yin και του yang. Ταυτόχρονα, το τζατζίκι παραδειγματικά
αντιπροσωπεύει συνεκτικά στοιχεία της ελληνικής κοινωνίας όπως είναι ο σεβασμός στην
παράδοση, η επανάληψη, η μίμηση, η κοινή συναίνεση, η εντοπιότητα. Το τζατζίκι γίνεται
σύμβολο σύνδεσης με την προηγούμενη γενιά, δια μέσου της κοινής, μαγειρικής ταυτότητας ενώ
ταυτόχρονα, δεικνύει πως οι γιαγιάδες είχαν απόλυτη γνώση του yin και του yang, όπως
ακριβώς και οι Κινέζοι, μόνο που δεν το ονόμαζαν έτσι:

Το σκόρδο δίνει την δύναμη, την ένταση, δίνει τη φωτιά, το αγγούρι δίνει τη δροσιά
μειώνει τη φωτιά και το γιαούρτι το ίδιο. Πάνω σε αυτό το δεδομένο είναι στηριγμένη η
διατροφή μας όσο και αν δεν έχουμε επίγνωση αυτού του πράγματος όλες οι συνταγές
μαγειρικής είναι συνταγές οι οποίες είναι στηριγμένες πάνω στα δεδομένα του yin και
του yang. Όσο και αν προσπαθούμε να τις τροποποιήσουμε προσθέτοντας καινούρια
υλικά το μόνο που καταφέρνουμε είναι να επιβαρύνουμε τον ίδιο μας τον εαυτό γιατί
187
 ουσιαστικά προσπαθούμε να καταργήσουμε ισορροπίες που είναι εδραιωμένες μέσα
μας για χιλιάδες χρόνια και πάνω ακριβώς στην ίδια λογική είναι στηριγμένες και οι
συνταγές που χρησιμοποιούνται και στην κινέζικη και στην ινδική και στην αρχαία
ελληνική ιατρική.

Η ζωική τροφή δεν θεωρείται υποδεέστερη από την φυτική στη βάση μιας «αγνής»
τροφής που πιθανόν να επικαλούνταν τα χορτοφαγικά κινήματα υγείας των προηγούμενων
δεκαετιών (Dubisch 1981:118). Αντίθετα, επιζήμια για την υγεία διατροφή, θεωρείται η
χορτοφαγική. Κάθε στοιχείο του φυσικού περιβάλλοντος εκλαμβάνεται ως ένα είδος
μετασχηματιστή της ενέργειάς του και λέχθηκε ότι τείνει γενικά να προτιμά ως τροφή την
κατανάλωση άλλων έμβιων όντων τα οποία βρίσκονται πλησιέστερα στο δικό του επίπεδο
μετασχηματισμού. Ο άνθρωπος θεωρείται προορισμένος να τρώει κρέας διότι αυτό πέπτεται
πολύ πιο εύκολα από ότι άλλες μορφές έμβιων όντων οι οποίες είναι πιο απομακρυσμένες σε
σχέση με το δικό του επίπεδο ενέργειας και η ενέργεια που θα δώσει στο σώμα το κρέας είναι
μεγαλύτερη από αυτή που θα του προσέδιδε η αντίστοιχη ποσότητα λαχανικών. Σε μεγάλο
βαθμό η πέψη του κρέατος αναφέρθηκε ότι επηρεάζεται από τις υπόλοιπες τροφές οι οποίες
καταναλώνονται μαζί. Οι αγκινάρες, οι οποίες ταξινομούνται στα εντόπια φυτά, εντάσσονται
μέσα στο υλικό της γευστικής μνήμης που οι Έλληνες έχουν μάθει να μετασχηματίζουν και έτσι
η πέψη θεωρείται εύκολη. Όμως η κατανάλωση του κρέατος με αβοκάντο, που εισήχθη τα
τελευταία 20 χρόνια στην ελληνική διατροφή, υποστηρίχθηκε πως δεν θα αφομοιωθεί εύκολα
από τον οργανισμό και ο συνδυασμός θα προκαλέσει δυσλειτουργία στην κίνηση του πεπτικού
συστήματος και το μετασχηματισμό του κρέατος, ενώ η χρονική διάρκεια της πεπτικής
λειτουργίας θα επιμηκυνθεί πολύ. Τα ποικίλα είδη κρέατος γενικά θεωρείται ότι έχουν θερμή
ενέργεια, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων όπως είναι το κρέας του αλόγου και το κρέας του λαγού
τα οποία αναφέρθηκαν ως έχοντα ψυχρή φύση. Όσο πιο άγριο είναι το ζώο τόσο πιο μαύρο είναι
το χρώμα του κρέατος και τόσο πιο καλή λέχθηκε πως είναι η ποιότητά του. Αυτό συμβαίνει
διότι επιλέγει μόνο του την τροφή του, μέσα από άμεση επικοινωνία με την φύση και αυτή την
ενέργεια θεωρείται ότι μεταφέρει και στο σώμα.
Η κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών προϊόντων επιβάλλεται, αλλά υπό όρους. Η
καλύτερη ποιότητα κρέατος προέρχεται από ζώο στο τέλος της εφηβείας, καθώς τότε δεν έχει
καθόλου υγρασία και αυτό «το γνωρίζουν όλοι οι βοσκοί». Αυτοί χαρακτηρίστηκαν
«επιθετικοί», «βίαιοι», πιο «τζαναμπέτηδες» και πιο «κλέφτες» αλλά ειπώθηκε πως έχουν

188
περισσότερη γνώση και συστήνουν την πιο δόκιμη πηγή πληροφοριών. Ζουν στα βουνά της
Ελλάδας και ταυτίζονται με ένα τόπο που δεν έχει εμποτιστεί από κερδοσκοπικές
δραστηριότητες. Η λύση, ως προς τη διασφάλιση της ποιότητας των γαλακτοκομικών προϊόντων
έγκειται στην επαφή με τους ανθρώπους των βουνών:

…εκείνο το οποίο μπορεί να κάνει κανείς, είναι να κάνει κολλητό ένα βοσκό και να έχει
τα γαλακτοκομικά του προϊόντα σε σταθερή βάση και σταθερή ποιότητα και να πηγαίνει
να τα πάρει τις εποχές που πρέπει, γιατί αν πας τώρα ας πούμε σ’ ένα βοσκό, δεν θα σου
δώσει αυτό που πρέπει να σου δώσει, γιατί στα ορεινά δεν έχει βγει ακόμα το ραδίκι ή
το χορτάρι, αναγκάζεται και τα ταΐζει τριφύλλι το οποίο μπορεί να έχει αγοραστεί στην
Ουκρανία και το οποίο μπορεί να είναι ποτισμένο με ραδιενέργεια και εν πάση
περιπτώσει θα πας να πάρεις γαλακτοκομικά προϊόντα το Μάιο, τον Ιούνιο, όταν το ζώο
έχει φάει από τα δικά του… υπάρχουν οι συλλογείς από την Ευρώπη οι οποίοι έρχονται
στα Βαρδούσια που θεωρούνται ενεργειακό κέντρο γιατί στους πρόποδες βρίσκονται και
οι Δελφοί, ο Παρνασσός κλπ, έρχονται και συλλέγουν πάρα πολλά βότανα από τα δικά
μας βουνά.

2.4 Η απόρριψη του γάλακτος, ως πρακτική αντίστασης

Το γάλα αναφέρθηκε ως εποχιακό προϊόν το οποίο παράγεται όσο καιρό υπάρχει στην
φύση πράσινο. Το ασβέστιο που παρέχει είναι συγκεντρωμένο στο μόριο της χλωροφύλλης και
άρα κύρια πηγή ασβεστίου για το ανθρώπινο είδος δεν είναι το γάλα αλλά τα πράσινα λαχανικά
τα οποία περιέχουν μεγάλες ποσότητες ασβεστίου. Η καλύτερη απορρόφηση του ασβεστίου
ειπώθηκε πως γίνεται μέσω των φυτο-οιστρογόνων που περιέχονται στα όσπρια και ο
συνδυασμός τους με τα πράσινα λαχανικά θεωρείται καλύτερης ποιότητας πρόσληψη ασβεστίου
από ότι το γάλα, το οποίο δρα καταστροφικά ως προς την υγεία του σώματος:

Να έχετε υπόψη σας για τις γυναίκες που ενδεχομένως κάποια στιγμή κυοφορήσουν και
θέλουν να έχουν γάλα για τα παιδιά τους, ότι η ιδανική τροφή είναι τα ραδίκια. Τα
ραδίκια παράγουν γάλα, με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που παράγουν και στην αγελάδα και
στο πρόβατο. Οπότε πρέπει να το αποφεύγετε, ειδικά το γάλα που κυκλοφορεί στα super
market Δέλτα, Φάγε κλπ. αυτό είναι θάνατος. Στους άντρες δημιουργεί προβλήματα σε
σχέση με το προστάτη, με το παχύ έντερο, στις γυναίκες δημιουργεί υγρασία στην
περιοχή της μήτρας, μπλοκάρει τις σάλπιγγες, μπορεί να δημιουργήσει διαταραχές στην
λειτουργία των ωοθηκών, αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές αιτίες στειρότητας.
Δηλαδή μια γυναίκα η οποία έχει πρόβλημα ως προς τη σύλληψη πρέπει να αποφεύγει

189
 κατά την διάρκεια της προσπάθειας της να συλλάβει παιδί την χρήση γαλακτοκομικών
προϊόντων και αυγών.

Το γάλα υποβιβάζεται ποιοτικά εκλαμβανόμενο ως προϊόν απέκκρισης του ζώου εξαιτίας της
ανατομικής θέσης απ’ όπου εξάγεται και καθίσταται μη συγκρίσιμο με το μητρικό ανθρώπινο
γάλα όπου η περιοχή εξαγωγής του βρίσκεται κοντά στην καρδιά. Το δίπολο καθαρού/βρώμικου
σε σχέση με την ανατομία του σώματος επανέρχεται και δρα υποστηρικτικά ως προς τη
μιαρότητα του ζωικού γάλακτος. Στην εκβιομηχάνιση της παραγωγής καταλογίστηκαν συνθήκες
στρες στα ζώα οι οποίες επηρεάζουν την ποιότητα του γάλακτος, όπως και η διατροφή των
ζώων, εκτός εποχής, με πιθανόν μεταλλαγμένες, εισαγόμενες τροφές. Ως μύθος της λευκής
φυλής εκλήφθηκε επίσης η πεποίθηση ότι το γάλα δίνει ύψος καθώς επιδρά στα οστά, οπότε
όλοι πρέπει να το πίνουν. Συνδέθηκε ρητορικά με την ιδεολογία και την αναφορά στον πόλεμο,
στις εποχές της πείνας και της έλλειψης, στις εποχές του χαμηλού ύψους και εν γένει με μια
ρατσιστική αντίληψη για το ανθρώπινο σώμα η οποία τονίστηκε ότι επικρατεί απολύτως
σήμερα. Το σώμα αναφέρθηκε πως αντιμετωπίζεται μ’ ένα τρόπο ιδιαίτερα επιθετικό που δεν
συμφιλιώνει με την εικόνα του καθένα και προκαλεί συναισθήματα απόκλισης σε σχέση με το
κυρίαρχο πρότυπο ομορφιάς το οποίο οδηγεί σε ανθυγιεινές, βλαπτικές συνήθειες.
Επιπροσθέτως, σ’ αυτή τη συλλογιστική, το γάλα χρησιμοποιήθηκε ως πανίσχυρο
σύμβολο που κεφαλαιοποιεί την κερδοσκοπία της εμπορευματικής σύμπραξης των βιομηχανιών
τροφίμων, των φαρμακοβιομηχανιών και του ιατρικού κόσμου, μέσω του «μύθου» της
οστεοπόρωσης. Η σύνδεσή του σε μια γενικότερη διάταξη με άλλα σύμβολα παρέχει τη
νοηματοδότησή του (Douglas 2007[1970]:43). Εκείνοι οι γιατροί οι οποίοι χορηγούν
σκευάσματα για την οστεοπόρωση προληπτικά, λέχθηκε πως συμμετέχουν συνειδητά στον
αποπροσανατολισμό του κοινού και τα κίνητρά τους αναφέρθηκαν ως καθαρά κερδοσκοπικά:

Όλοι ξέρουν ότι όλα αυτά είναι απάτη, κάποιοι όμως γιατροί είναι υποχρεωμένοι επειδή
το λέει ο τάδε καθηγητής ορθοπεδικής, ή ο τάδε καθηγητής φυσιατρικής ή ο τάδε
καθηγητής παθολογίας, οι οποίοι εγκρίνονται για να πάρουν την θέση αυτή από τις
φαρμακευτικές εταιρείες που παράγουν τα φάρμακα, δεν μπορεί ο ειδικευόμενος να πει
όχι δεν το δίνω… Υπάρχει ένα τεράστιο σκηνικό που έχει να κάνει με την τεράστια
αγορά φαρμάκων. Και δημιουργούν πελατεία μέσω της τρομοκρατίας. Εδώ έχει γίνει μια
σχετική μελέτη και μελετήσανε την οστεοπόρωση σε γυναίκες της νότιας Κίνας και σε
γυναίκες Ευρωπαίες οι οποίες καταναλώνουνε μεγάλες ποσότητες γάλακτος, ενώ οι
Κινέζες δεν πίνουν καθόλου γάλα. [Οι Κινέζες] είχαν μικρότερη περιεκτικότητα σε

190
 ασβέστιο στα οστά, αλλά μικρότερα ποσοστά καταγμάτων. Σπάγανε λιγότερο τα οστά
τους από ότι τα οστά των γυναικών στην Ευρώπη. Αυτό σημαίνει ότι πολύ απλά με την
βιοχημική προσέγγιση δεν μπορείς να βάλεις τα πράγματα σε μια τάξη. Σε ενδιαφέρει να
μην σπάνε τα οστά σου, όχι πόσο οστική μάζα έχεις. Και σίγουρα δεν παίρνουν
κατσικοτύρι, ασβέστιο κλπ. Είναι το να κινείσαι, να κάνεις γυμναστική, να έχεις μια
ισορροπημένη διατροφή να μην έχεις συναισθηματικό στρες.

Ορμόνες, προσθετικά, χρωστικές, φυτοφάρμακα, γενετικά μεταλλαγμένα προϊόντα,

προκαλούν βαθιά ανασφάλεια, εφόσον, αν είμαστε ό,τι τρώμε αλλά δεν ξέρουμε τι είναι αυτό
που τρώμε, δεν μπορούμε να ξέρουμε ποιοι είμαστε. Οι κίνδυνοι που απειλούν το σώμα
προέρχονται από τον μη έλεγχο της αφομοίωσης αυτών που διεισδύουν από τις οπές του
(Douglas 2007[1970]:50). Το παράδειγμα των τρελών αγελάδων δρα ενισχυτικά των
αντιλήψεων που αφορούν στην κερδοσκοπία:

Όλες οι τροφές που ψωνίζουμε από τα super markets έχουν αυτή την ποιότητα ενέργειας
απλά οι αγελάδες είναι ο πιο αδύναμος κρίκος και εκδηλώνουν το πρόβλημα, τα
μαρούλια όμως έχουν το ίδιο πρόβλημα εκείνο το οποίο συμβαίνει είναι πολύ απλά ένα
είδος επιτάχυνσης στην διαδικασία ωρίμανσης του έμβιου όντος η οποία επιτάχυνση
συμβαίνει με διάφορες ενισχυτικές της ωρίμανσης και της ανάπτυξης του ζώου ουσίες.
Η ουσία είναι ότι μια αγελάδα 6 μηνών έχει το κρέας που έχει μια ώριμη αγελάδα..είναι
σαν να έχουμε πάρει ένα παιδάκι 5 χρονών να το έχουμε ποτίσει με διάφορες ορμόνες
και με διάφορα ενισχυτικά της ανάπτυξης και να το έχουμε κάνει στην ηλικία των 5
χρονών Σβαρτζενέγκερ.

Η δυστοκία της απόφασης του καταναλωτή ως προς το τι πρέπει να επιλεχθεί ως τροφή η

οποία θα συμβάλλει στην επίτευξη της υγείας, ανασύρει την αίσθηση των ορίων. Το γάλα και το
κρέας, μετασχηματίζονται σε σύμβολα που θίγουν τις κοινωνικές σχέσεις ασφάλειας μέσα από
αντιλήψεις που θέτουν υπό επαναδιαπραγμάτευση γνώσεις οι οποίες εκλαμβάνονταν πρότερα ως
αδιαμφισβήτητα δεδομένες. Η βιομηχανοποίηση, αλλάζοντας τη σχέση με το φαγητό κατέστησε
ευαίσθητες τις «μαγειρικές ταυτότητες» δια μέσου της απώλειας της επαφής με την παραγωγή
των βρώσιμων προϊόντων. Δεδομένης της παραπληροφόρησης που αποσκοπεί στην
κερδοσκοπία, τα σεμινάρια που αφορούν στην κινέζικη διατροφή εκφράζουν μία από τις
ποικίλες απόπειρες ελέγχου των αντιλήψεων και των πρακτικών που αφορούν στη διατροφή.
Η έννοια της ισορροπίας του σώματος η οποία ταυτίζεται με την υγεία αποτελεί συνέπεια
της ορθής επιλογής της τροφής μέσα από μία σειρά ενσυνείδητων επιχειρήσεων που εν τέλει

191
ταυτίζονται με τη μαγειρική. Ο γιατρός-εκπαιδευτής έγινε «σεφ» και τα γεύματα που πρότεινε
ισοδυναμούν με προληπτική ιατρική ή θεραπευτική. Η μαγειρική αναδεικνύεται σε πεδίο
σύγκρουσης και διαπραγμάτευσης πολιτισμικών αντιλήψεων, με τρόπαιο την υγεία. Στο
συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πλαίσιο χρησιμοποιήθηκε ακροθιγώς η θεωρία της κινέζικης
διατροφής και καθόλου η παρουσίαση της τοπικής κουζίνας περιοχών της Κίνας, για τις οποίες
θα προσδοκούσε να ακούσει πιθανόν ο εκπαιδευόμενος ενός σεμιναρίου με αυτό τον τίτλο.
Αντίθετα, προτάθηκε μια δίαιτα μέσω μιας διαδικασίας που αφήνει να διαφανεί ένα είδος
φονταμενταλισμού. Σε μια έμμονη επιχειρηματολογία, ο τόπος μεταφράστηκε σε σύμβολο
ενάντια στην παγκοσμιοποίηση και η επιστροφή στην ελληνική, παραδοσιακή κουζίνα και δη
στην κρητική, όπως διαφαίνεται, προβλήθηκε ως ο μόνος και βέβαιος τρόπος προστασίας του
σώματος από τη φθορά της ασθένειας. Η διαχείριση του ιδεολογήματος περί «ορθής» αντίληψης
του τρόπου επιλογής της διατροφής μετασχηματίστηκε σε όπλο στα χέρια του ειδικού, ο οποίος
προτείνοντας αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, επιχείρησε ταυτόχρονα και μια ιδεολογική
αναμόρφωση των εκπαιδευόμενων μέσω μιας πρότασης ελέγχου της τροφής που
καταναλώνεται, οπότε και ελέγχου της ταυτότητας.

192
 Κεφάλαιο έκτο

ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ

193
 Στο κεφάλαιο που ακολουθεί, υπό τον όρο θεραπευτικά τοπία46, θα παρουσιαστούν τα
περιβάλλοντα θεραπευτικής επιτέλεσης47 δύο Ασιατών βελονιστών και δύο Ελλήνων γιατρών-
βελονιστών σε μία απόπειρα ανίχνευσης των διασυνδέσεων μεταξύ των ιδιαίτερων τόπων και
των εννοιών της υγείας και της ίασης. Θεωρώ δόκιμο να τον χρησιμοποιήσω, ως εννοιολογικό
πλαίσιο, κατά την περιγραφή των χώρων όπου ασκείται η κινέζικη ιατρική, καθώς αφορά σ’
εκείνα τα διαρκώς μεταβαλλόμενα μέρη, τόπους, περιβάλλοντα, σκηνές και καταστάσεις, τα
οποία εμπεριέχουν τόσο τα έμβια όσο και τα άβια στοιχεία που εμπλέκονται στο ζήτημα της
θεραπείας (Williams 1998:1193).

1.0 Ασιάτες Βελονιστές στην Αθήνα

1.1 Ο Καθηγητής Τσαγκ

Στην περιοχή της παραλιακής λεωφόρου Αθηνών-Σουνίου, πάνω από την σιδερένια
αυλόπορτα ενός διώροφου κτιρίου αρχιτεκτονικής του 1970, δέσποζε μια χαρακτηριστική,
τύπου παγόδας, προσθήκη που παρέπεμπε με σαφήνεια στην απωανατολική επιρροή που
υιοθετούσε το θεραπευτικό κέντρο βελονισμού. Στην πέτρινη κολόνα που συγκρατούσε την
αριστερή πλευρά της εξώπορτας υπήρχαν αναρτημένα σε χάλκινες πινακίδες τα ονόματα των
δυτικών γιατρών οι οποίοι εργάζονταν στον χώρο αλλά όχι του Βιετναμέζου βελονιστή και
ιδιοκτήτη της επιχείρησης. Στον πληθωρικό, άναρχα δομημένο και θαμνώδη κήπο, διακρίνονταν
συστάδες από μπαμπού κοντά σε μια κυκλική στέρνα που φιλοξενούσε μικρά ψάρια. Δίπλα της,

46
Ο όρος αποτελεί δάνειο από την πολιτισμική γεωγραφία στην έρευνα της ιατρικής γεωγραφίας (Gesler 1992) και
επιχειρεί να διερευνήσει θεωρητικά τη σύνδεση μεταξύ του τοπίου και της θεραπευτικής επιτέλεσης. Η Williams
(1998) επιχειρεί να επεκτείνει τη θεωρητική διερεύνηση του Gesler εφαρμόζοντας το εννοιολογικό πλαίσιο του
«θεραπευτικού τοπίου» σε παραδείγματα από την ολιστική ιατρική. Συγκεκριμένα εξετάζει τις διασυνδέσεις του
συσχετικά με την έννοια του συμβολικού τοπίου, τη σημασία του νοήματος, των αξιών και της εμπειρίας, την
αίσθηση του χώρου, την έννοια της αυθεντικότητας και της μη αυθεντικότητας, τα τοπία του νου και τα τοπία ως
κείμενα (Williams 1998).
47
Για την ανθρωπιστική θεωρητική προσέγγιση, η επιτελεστική δράση επινοητικών ατόμων τα οποία
κατασκευάζουν, διαχειρίζονται και αναβαθμίζουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο δρουν, εκλαμβάνεται ως κομβικό
σημείο κατανόησης της σχέσης μεταξύ του περιβάλλοντος και του ζητήματος της υγείας (Williams 1998:1194). Η
συμφιλίωση της ανθρωπιστικής και δομικής προσέγγισης επιτυγχάνεται μέσω της παραδοχής ότι δράση και δομή
βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση κατά τη διαδικασία της νοηματοδότησης (Giddens 1984,αναφέρεται σε
Williams 1998:1194).

194
ένα άγαλμα του άγιου Ιωσήφ, ύψους περίπου ενός μέτρου στη βάση του οποίου υπήρχε μια
παράκληση γραμμένη με ελληνικούς χαρακτήρες: «Πατέρα Ιωσήφ, δείξε μου ποιοι ακριβώς
είναι οι φίλοι μου». Για λίγο καιρό ο χώρος είχε φιλοξενήσει κροκοδειλάκια μινιατούρες μέσα
σε ένα ταψί με νερό. Λίγα βήματα πιο πέρα, σε έμμεση θέα είχε κατασκευαστεί ένας
περιστερώνας και δύο γαλλικά μπουλντόγκ ολοκλήρωναν τα ζωικά είδη που ζούσαν εκεί. Ο
πλακόστρωτος διάδρομος που διέσχιζε τον κήπο, οδηγούσε σ’ ένα ευρύχωρο, εξωτερικό δάπεδο
όπου αμφίπλευρα είχαν τοποθετηθεί τραπεζάκια και καρέκλες καφενείου.
Στο χώρο του ισογείου υπήρχαν δύο καταστήματα. Το πρώτο κατάστημα προωθούσε
είδη υγιεινής διατροφής, λειτουργώντας ταυτόχρονα ως αναψυκτήριο στις ώρες που το κέντρο
ήταν ανοιχτό, για τους ασθενείς ή τους συγγενείς και γνωστούς που τους συνόδευαν. Ασθενείς
και συνοδοί, συνήθως, φλυαρούσαν χαρούμενα περιμένοντας στα τραπεζάκια έξω από την
είσοδο του κέντρου, κάνοντας ενίοτε νέες, περιστασιακές γνωριμίες με θέμα πάντα τα
προβλήματα υγείας και τις θεραπευτικές ικανότητες του συγκεκριμένου βελονιστή. Οι καρέκλες
στα τραπεζάκια του αναψυκτηρίου και το κρεβάτι του βελονισμού αποτελούσαν τους κύριους
χώρους της κοινωνικοποίησης στη βάση της προσωπικής εμπειρίας.
Το δεύτερο κατάστημα ήταν βιβλιοπωλείο και ταυτόχρονα ο χώρος απ’ όπου ο ασθενής
προμηθευόταν τα συνταγογραφημένα σκευάσματα που του πρότεινε ο βελονιστής. Αυτά δεν
αποτελούσαν κάποια παράξενη συνταγή με ακατανόητα συστατικά συμβατά, αντίθετα ήταν
συμπληρώματα διατροφής με προέλευση Ιταλίας, παρόμοια με αυτά που μπορεί να εντοπιστούν
σε καταστήματα υγιεινής διατροφής. Τα βιβλία δε, κάλυπταν όλο το πεδίο φιλολογίας της «νέας
εποχής», συν τα βιβλία που είχε συγγράψει ο βελονιστής του κέντρου, σχετικά με το βελονισμό
και την ταοϊστική διαιτητική, όπως και όλα τα τεύχη του περιοδικού σε μορφή φωτοτυπίας που
εξέδιδε το βελονιστικό κέντρο. Ακόμη, ομιλίες ιερέων για θρησκευτικές μορφές όπως ο Άγιος
Ιωσήφ και βιβλία της Οριάνα Φαλάτσι.
Στο μέσο της πρόσοψης του ισογείου υπήρχε η είσοδος του κέντρου όπου ήδη από το
πρώτο βήμα δημιουργούσε την εντύπωση μιας σκόπιμης συμβολικά αρχιτεκτονικής διάταξης. Σε
πλάτος που δεν ξεπερνούσε το 1,5 μέτρο και μήκος 1 μ., ο χώρος είχε απομονωθεί με δύο
γυάλινες πόρτες παραπέμποντας σε ένα είδος «πρόναου». Δεξιά στον τοίχο είχε τοποθετηθεί μια
αγιογραφία του άγιου Ιωσήφ με τον Χριστό ενώ αριστερά ένας καθρέφτης και πάνω του
θρησκευτική εικόνα με την Παναγία και τον Χριστό. Μπροστά της, πάνω σ’ ένα στενό, ψηλό
τραπεζάκι υπήρχαν 3 κινέζικης τεχνοτροπίας βαζάκια και 2 κεριά. Στο σαλόνι αναμονής

195
διακοσμούσε τον τοίχο μία χαρακτηριστική εικόνα βιετναμέζων χριστιανών μαρτύρων και το
μόνο ίσως στοιχείο σύνδεσης της ασιατικής με την ελληνική και ευρωπαϊκή ιατρική παράδοση
αποτελούσε η παράθεση του ιπποκρατικού όρκου. Το μοτίβο αυτό της ταυτόχρονης παρουσίας
χριστιανικών και κινεζικών στοιχείων ήταν επαναλαμβανόμενο σε όλους τους χώρους του
κέντρου επιβεβαιώνοντας την ήδη υπάρχουσα οικειότητα δια των κοινών, χριστιανικών
θρησκευτικών εικόνων, ενώ εισήγαγε ταυτόχρονα οπτικά στην πολιτισμική καταγωγή της
θεραπείας.
Περνώντας την δεύτερη πόρτα, στα αριστερά, ο κάθε προς θεραπεία ασθενής
συναντούσε αριστερά ένα επίτοιχο ενυδρείο με εξωτικά ψάρια και δεξιά ένα γκισέ υποδοχής.
Μια ευγενέστατη γραμματέας και λογίστρια πληκτρολογούσε στον υπολογιστή τα στοιχεία του
κάθε ενδιαφερόμενου – ημερομηνία γέννησης, αριθμό φορολογικού μητρώου και επάγγελμα –
προμηθεύοντας τον κάθε νέο ασθενή με μια προσωπική κάρτα. Συνήθως προηγούνταν μια
πρώτη συνεννόηση δια του τηλεφώνου αλλά το ραντεβού που δινόταν κάλυπτε αφηρημένα ένα
χρόνο που συνήθως αντιστοιχούσε στις ώρες λειτουργίας του κέντρου, 8.30 με 12.30 το πρωί και
4 με 7 το απόγευμα. Η γραμματέας ενημέρωνε τηλεφωνικά τους γιατρούς για την παρουσία ενός
νέου ασθενή και εν συνεχεία τον προέτρεπε να ανεβεί στον πρώτο όροφο είτε με το ασανσέρ,
είτε με τη σκάλα.
Στον πρώτο όροφο υπήρχε αέναη κίνηση. Στο διάδρομο, περιφέρονταν άτομα με ιατρικές
ποδιές, χωρίς να είναι εμφανής η ακριβής τους ιδιότητα μπαινοβγαίνοντας σε δωμάτια που
έκλειναν ερμητικά τις πόρτες τους. Ρωτώντας κάποιον από αυτούς, ο ασθενής
προσανατολιζόταν προς τα γραφεία-ιατρεία και προσέγγιζε τον πρώτο ελεύθερο γιατρό με τον
οποίο θα συζητούσε το ζήτημα υγείας που τον απασχολούσε. Υπήρχαν πέντε γραφεία γιατρών
με ένα κρεβάτι το καθένα. Μια κοπέλα που εκτελούσε χρέη συνοδού και παρακολουθούσε
διακριτικά τη συζήτηση από ένα διπλανό, μικρό γραφείο, μετά την ολοκλήρωσή της οδηγούσε
τον\την ασθενή σ’ ένα από τα 6 δωμάτια θεραπείας που βρισκόταν στον ίδιο όροφο. Ο Ασιάτης
βελονιστής δεν εμφανιζόταν ποτέ όταν οι γιατροί έπαιρναν ιστορικό – έναν από τους πιο
κλασικούς τρόπους διάγνωσης της δυτικής ιατρικής – από κάποιο ασθενή και μάλιστα η
απαίτηση ορισμένων να συνομιλήσουν με τον ίδιο το βελονιστή πριν από τη θεραπευτική
συνεδρία, προσέκρουε σε μία αμετάκλητα αρνητική απάντηση.
Στα δωμάτια θεραπείας συνήθως υπήρχαν τρία νοσοκομειακού τύπου κρεβάτια τα οποία
καταλαμβάνονταν πάντα από ασθενείς του ίδιου φύλου που κατέφθαναν συνοδευόμενοι από

196
άτομα που εκτελούσαν χρέη νοσοκόμων, μέχρι και λίγο πριν τη στιγμή που θα εμφανιζόταν ο
βελονιστής. Τα δωμάτια ήταν λιτά, οι τοίχοι είχαν να φρεσκαριστούν καιρό, τα στοιχειώδη
έπιπλα που υπήρχαν ήταν παλιά, φθαρμένα και κραυγαλέα φθηνά. Αυτή η διακοσμητική
επιλογή -πρακτική χαρακτήριζε όλους τους θεραπευτικούς χώρους μη γηγενών βελονιστών,
ανεξάρτητα από το μέγεθος της πελατείας τους προβάλλοντας έμμεσα την πρόθεσή τους να μην
αποκαλύψουν και να μην προκαλέσουν σχόλια σχετικά με την οικονομική τους κατάσταση. Στο
χώρο υπήρχε συνήθως μια πλαστική πολυθρόνα, τρεις καρέκλες – μία δίπλα από το κάθε
κρεβάτι όπου ακουμπούσαν οι ασθενείς τα ρούχα τους – ένα γυάλινο τραπεζάκι στην επιφάνεια
του οποίου είχαν τοποθετηθεί μέσα σε τρεις δοκιμαστικούς σωλήνες παλιές, ήδη
χρησιμοποιημένες αλλά απολυμασμένες στον κλίβανο, βελόνες, 14 στον καθένα, καθαρό
οινόπνευμα και ένα πακέτο με βαμβάκι. Οι ασθενείς αφού έβγαζαν όλα τα ρούχα τους εκτός από
τα εσώρουχα, σύμφωνα με την οδηγία του συνοδού, ξάπλωναν στο κρεβάτι. Παρέμεναν μόνοι
τους στο χώρο, μέχρι την έλευση του βελονιστή, συνήθως για 10-15 λεπτά, χρόνο ικανό για
περιστασιακές γνωριμίες με αφορμή το πρόβλημα υγείας που τους οδήγησε στην επιλογή του
συγκεκριμένου βελονιστικού κέντρου. Διάλογοι όπως αυτοί που ακολουθούν, ανάμεσα στους
ασθενείς, ήταν συνήθεις:

-Θα πρέπει να περιμένουμε πολύ μέχρι να έρθει;

-Πρώτη φορά έρχεσαι; 10 λεπτά περίπου..
-Γιατί ήρθες εδώ;
-Πέρυσι είχα πάθει μια ψύξη στο πρόσωπο και είχα παραμορφωθεί εντελώς. Έκανα
φυσικοθεραπεία, τίποτα και τελικά ήρθα εδώ πέρα και μου είπαν ναι, θα γίνεις καλά
από αυτό αλλά μαζί θα κόψεις και το κάπνισμα.
-Και το ’κοψες;
-Σιγά μη το ’κοψα. Μου είπαν δεν θα έχεις επιθυμία, είχα, όχι τόσο έντονη αλλά καμία
σχέση με αυτά που μου είπαν. Η ψύξη όμως έφυγε, δεν φαίνεται τίποτα πια.

Βογκώντας και στενάζοντας μία μεσήλικη κυρία έβγαλε με δυσκολία τα ρούχα της και
ξαπλώνοντας είπε στην κυρία του διπλανού κρεβατιού:

-Το πόδι μου πονάει τόσο πολύ, είμαι πιασμένη από τη μέση και κάτω, υποφέρω, έχω
κάνει τα πάντα, φάρμακα φυσιοθεραπείες δεν μπορώ να το πατήσω ό,τι και να έχω κάνει.
Μόνο με το βελονισμό, έκανα βελονισμό σε μία που είχε σπουδάσει στο Πεκίνο αλλά
έφυγε για το Λονδίνο. Άκουσα καλά λόγια γι’ αυτόν και ήρθα εδώ, αλλά να δούμε, κάνει
τίποτα κι αυτός… [και συνεχίζει ρωτώντας την κυρία στο διπλανό κρεβάτι] Εσείς γιατί
είστε εδώ;

197
 -Εγώ είχα προσβληθεί από σταφυλόκοκκο πριν δύο χρόνια και είχε σχεδόν παραλύσει το
πόδι μου. Έκανα βελονισμό για ένα χρόνο και μου πέρασε. Μετά σταμάτησα το
βελονισμό για ένα εξάμηνο και η κατάσταση επιδεινώθηκε. Γι’ αυτό ξαναήλθα και μου
είπε ότι αν ξανασταματήσω το βελονισμό και επιδεινωθώ δεν θα με ξαναδεχθεί ως
ασθενή. Είναι πολύ καλός, δεν το λέω επειδή κάνω βελονισμό εγώ αλλά είναι ο
καλύτερος…

και συνεχίζοντας ξεδίπλωνε γοητευμένη τις βεβαιότητές της σχετικά με τον βελονισμό:

-Ο πρώτος που έκανε βελονισμό έζησε 250 χρόνια, στη χώρα που ασκείται οι άνθρωποι
κάνουν βελονισμό κάθε πρωί πριν πάνε στη δουλειά τους γιατί αναζωογονεί τα κύτταρα
όλου του οργανισμού.

Διάλογοι που πρόδιδαν δυσπιστία λάμβαναν επίσης χώρα:

-Εσείς γιατί είστε εδώ;

-Για τόνωση του ανοσοποιητικού αλλά κάνουν και αυτοί τίποτα ή εκμεταλλεύονται τον
πόνο του άλλου; Έχω κάνει τα πάντα χάπια, βότανα, ομοιοπαθητική, τίποτα. Ε, να δούμε
τι κάνουν κι αυτοί, έχω κάνει τέσσερις βελονισμούς και ακόμα τίποτα…

Άλλες φορές η επαφή περιοριζόταν σε ένα ευγενικό χαιρετισμό, με χαμόγελο οικειότητας και
ακολουθούσε σιωπηλή αναμονή.
Η πόρτα άνοιγε απότομα και εισερχόταν ο βελονιστής συνοδευόμενος από δύο ή τρεις
γιατρούς της δυτικής ιατρικής οι οποίοι είχαν επωμιστεί την αρχική διάγνωση των ασθενών και
μάθαιναν ταυτόχρονα βελονισμό, σχολιάζοντας ενίοτε για το πόσο όμορφες είναι οι σημερινές
ασθενείς και μιλώντας ίσως γαλλικά, την ευρωπαϊκή γλώσσα που χειριζόταν τέλεια ο
βελονιστής, με όποια από τις ασθενείς μιλούσε γαλλικά επίσης. Κατευθυνόταν πρώτα στον
ασθενή που φαινόταν πως ήδη γνώριζε, έπαιρνε τις βελόνες από το δοκιμαστικό σωλήνα που του
πρόσφερε ένας από τους συνοδούς γιατρούς, έδινε 2-3 βελόνες σε κάποιον από αυτούς με την
οδηγία να τις τοποθετήσουν σε σημεία των κάτω άκρων, ενώ ο ίδιος έβαζε τις υπόλοιπες στον
κορμό και στο πρόσωπο, αναλόγως του περιστατικού. Συνολικά χρησιμοποιούσε 14 βελόνες τις
οποίες τοποθετούσε σε διαφορετικά βάθη στο σώμα. Στη συνέχεια κατευθυνόταν στον επόμενο
ασθενή όπου, εάν επρόκειτο για νέο περιστατικό, ο γιατρός που σε προηγούμενο χρόνο είχε
πάρει το ιστορικό του, ανέφερε επιγραμματικά το πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπιστεί.
Ενώ γιατρός μιλούσε, ο βελονιστής έδινε την εντύπωση ότι δεν τον άκουγε καθώς
περιεργαζόταν την ίριδα του ματιού και άγγιζε τον ασθενή στην περιοχή του καρπού κάνοντας
διάγνωση μέσω του σφυγμού. Εν συνεχεία, ενόσω τοποθετούσε τις βελόνες μιλούσε

198
ακατάπαυστα στον ασθενή ρωτώντας τον για το όνομά του, την εργασιακή του απασχόληση και
στην περίπτωση που ήταν γυναίκα, αν είχε παιδί. Η τυχόν αρνητική απάντηση στην τελευταία
ερώτηση συνοδευόταν από σχόλια που προέτρεπαν στην εκπλήρωση του «εκ φύσεως»
προορισμού της γυναίκας. Εκτός από αυτές τις βέβαιες ερωτήσεις, άλλες είχαν ως προέλευσή
τους τρέχοντα θρησκευτικά περιστατικά όπως το αν θα παραβρισκόταν ο ασθενής στο
προσκύνημα του Τιμίου Ξύλου που θα έφερνε ο αρχιεπίσκοπος ή φάνταζαν ακατανόητες για τον
ασθενή όταν ήταν του τύπου, αν πίνει πολύ κρασί. Η συζήτηση κατά τη διάρκεια της ένθεσης
των βελονών αποσκοπούσε επιπλέον στην απόσυρση της προσοχής από τη θέα της εισαγωγής
των βελονών στο σώμα και από τη στιγμιαία αίσθηση πόνου που ενίοτε προκαλούσαν. Οι
γιατροί που ήταν παρόντες, αφού τους ανέφερε επιγραμματικά το όνομα κάποιου οργάνου όπως
«συκώτι» ή «σπλήνα» έβαζαν δύο με τρεις βελόνες στα βασικά σημεία του αντίστοιχου, με το
όργανο, μεσημβρινού.
Μετά την ολοκλήρωση της τοποθέτησης των βελονών στα σώματα όλων των ασθενών
που βρίσκονταν στο δωμάτιο, ο βελονιστής με τη συνοδεία του αποχωρούσαν, αφήνοντας τους
ασθενείς με τις βελόνες τουλάχιστον είκοσι λεπτά. Σ’ αυτό το διάστημα ο κάθε ασθενής
παρέμενε σιωπηλός και ακίνητος ηρεμώντας, μη αισθανόμενος πια τις βελόνες, εκτός από την
όχι και τόσο συχνή περίπτωση κάποια από τις βελόνες να μην είχε τοποθετηθεί σωστά και να
ενοχλούσε κάποιο νεύρο. Αυτό διορθωνόταν κατά τη διάρκεια της συνεδρίας όταν ένας
μαθητευόμενος στο βελονισμό βοηθός έμπαινε στο δωμάτιο ρωτώντας αν είναι όλα καλά και
στην περίπτωση που έπαιρνε αρνητική απάντηση, έβγαζε την βελόνα που ενοχλούσε. Στο χρόνο
που μεσολαβούσε μέχρι την ολοκλήρωση της συνεδρίας το βλέμμα του ασθενή μπορούσε να
κινηθεί στο χώρο εντοπίζοντας μια εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας και μια κινέζικη
γκραβούρα. Με την παρέλευση του χρόνου ένας από τους νοσοκόμους έμπαινε στο δωμάτιο,
έβγαζε τις βελόνες και με βαμβάκι εμποτισμένο σε καθαρό οινόπνευμα σκούπιζε το αίμα που
πιθανόν έβγαινε σε κάποια από τα σημεία. Ρωτούσε αν ο ασθενής ήταν καλά και ενίοτε
πρόσφερε μασάζ πριν αυτός σηκωθεί από το κρεβάτι για να ντυθεί. Αν δε ένας από τους λόγους
που έκανε βελονισμό ήταν η διακοπή του καπνίσματος οι παραινέσεις και οι προειδοποιήσεις
ώστε να μην το ξαναβάλει στο στόμα του ποτέ γιατί θα υποτροπιάσει αμέσως, ήταν συνεχείς.
Μια ασθενής που δεν είχε καπνίσει για δύο μέρες σχολίασε: «Δεν ξέρω τι ακριβώς είναι αυτό
που με κάνει να μην καπνίσω από χθες που έκανα τον πρώτο βελονισμό. Ο ίδιος ο βελονισμός,
το αυστηρό τους ύφος ή τα λεφτά που πλήρωσα».

199
 Στη συνέχεια, σε κάθε καινούριο ασθενή δινόταν από τον ίδιο άνθρωπο ένα χαρτάκι,
όπου χειρόγραφα είχε συνταγογραφηθεί η φαρμακευτική του αγωγή η οποία συνίστατο σε
βιταμίνες και άλλα συμπληρώματα διατροφής που θα προμηθευόταν από το κατάστημα του
ισογείου. Ο ασθενής, αφού ντυνόταν, συχνά επισκεπτόταν το γραφείο του γιατρού που είχε
πάρει το ιστορικό του για να συζητήσουν την εξέλιξη της κατάστασής του. Περιμένοντας
αρκετές φορές έξω από το γραφείο ώστε να βγει ένας άλλος ασθενής που ήδη ήταν μέσα, είχε
την ευκαιρία να ξαναδεί το βελονιστή στους διαδρόμους του ίδιου ορόφου, συνοδευόμενο πάντα
από κουστωδία γιατρών, να μπαίνει στα δωμάτια θεραπείας για να βελονίσει νεοεισαχθέντες
ασθενείς. Αυτή η σκηνή επαναλαμβανόταν κάθε μισή περίπου ώρα καθώς σε μέρες και ώρες
αιχμής, τα άτομα που κατέκλειναν το χώρο ανέρχονταν σε αρκετές δεκάδες.
Κατά την επίσκεψή του στο γιατρό μετά το βελονισμό, σχεδόν πάντα, αν ο λόγος για τον
οποίο έκανε βελονισμό ο ασθενής ήταν πόνος που προερχόταν, σύμφωνα με τη διάγνωση, από
μυοσκελετικό πρόβλημα, υποβαλλόταν συμπληρωματικά και σε λέιζερ, θεραπεία την οποία
πλήρωνε επιπλέον, εκείνη τη στιγμή, απευθείας στο γιατρό. Δεν ήταν απαραίτητη μια
προηγούμενη συνεννόηση και πολλές φορές, αν ο γιατρός έβλεπε στο διάδρομο ένα ασθενή που
ήδη ήξερε, τον καλούσε στο γραφείο του και μπροστά στην απορία και αντίρρηση του ασθενή ο
οποίος έπρεπε να κάνει και λέιζερ εκτός από βελονισμό πληρώνοντας επιπλέον χρήματα, ο
γιατρός έδινε την αποστομωτική απάντηση ότι η βελτίωση που αισθανόταν οφειλόταν κυρίως
στο λέιζερ και όχι στο βελονισμό. Ήταν χαρακτηριστική η περίπτωση ενός γέροντα ο οποίος
ήρθε συνοδευόμενος από ένα κύριο που γνώριζε από παλιά τον βελονιστή και προσπάθησε να
λειτουργήσει ως μεσολαβητής ανάμεσα στο γιατρό και στον ασθενή ώστε να τον «προσέξουν».
Ο γιατρός αφού του πήρε ιστορικό, αμέσως του έκανε λέιζερ και του είπε:

-Πρέπει να κάνεις επιθετική αγωγή με 15 βελονισμούς και λέιζερ για τον πόνο στο πόδι
που σου δημιούργησε το πέσιμο.
-Δηλαδή χρειάζεται να έρθω τόσες πολλές φορές; Δε φτάνει αυτό που έκανα τώρα;

Το κόστος μιας τέτοιας προοπτικής ήταν, για ένα μέσο συνταξιούχο όπως ήταν αυτός,
δυσβάσταχτο και εκείνη τη στιγμή ο γέροντας συνειδητοποιούσε πως δεν θα απαλλασσόταν από
τον πόνο με ένα μόνο βελονισμό. Το οικονομικό κόστος ήταν ο κυριότερος παράγοντας που
απέτρεπε πάρα πολλούς ασθενείς από μία συστηματική βελονιστική θεραπεία και γι’ αυτούς ο
βελονισμός ήταν μια προσωρινή εμπειρία ανακούφισης από ένα πόνο που επέστρεφε συνεχώς.
Τελικά αντιμετωπιζόταν στη συνέχεια από τον ασθενή ξανά με τα παυσίπονα που είχαν από

200
καιρό συνταγογραφηθεί από κάποιο ορθοπεδικό συμβεβλημένο με το ασφαλιστικό του ταμείο.
Ορισμένοι ασθενείς απέφευγαν τη διαδικασία του λέιζερ λέγοντάς του ότι ήταν βιαστικοί. Με
αυτή τη δικαιολογία «γλύτωναν» τα χρήματα, για μια θεραπεία που κρατούσε μόνο μερικά
δευτερόλεπτα και που κατά τη γνώμη τους δεν πρόσφερε τίποτε περισσότερο από το βελονισμό
που ήδη είχαν κάνει. Ωστόσο, δια μέσου αυτής της πρακτικής, ορισμένοι από τους γιατρούς του
κέντρου48, άτυπα, δημιουργούσαν τη δική τους πελατεία, αμφισβητώντας τη θεραπευτική
επάρκεια του βελονισμού σε ένα απορημένο και αμύητο ασθενή που το κύριό του ενδιαφέρον
ήταν η απαλλαγή του από τον πόνο.
Η αντιμετώπιση του ασθενή ποίκιλε ανάλογα με τον γιατρό που θα του έπαιρνε το
πρώτο ιστορικό. Κατά περίεργο τρόπο μια από τις βέβαιες ερωτήσεις που απεύθυνε ένας από
τους γιατρούς έχοντας μπροστά του τα βιογραφικά στοιχεία του ασθενή ήταν, εφόσον επρόκειτο
για γυναίκα, αν είχε παιδί και αν κάπνιζε. Θετική απάντηση στο δεύτερο ερώτημα και χωρίς να
έχει καμία ιδιαίτερη σημασία το συγκεκριμένο πρόβλημα υγείας το οποίο πρόβαλε η ασθενής, ο
γιατρός δρομολογούσε βελονιστική θεραπεία για διακοπή του καπνίσματος και αποτοξίνωσης.
Αν δε, ήταν γυναίκα άνω των 24 και δεν ήταν μητέρα ακόμη, υποχρεωτικά βρισκόταν εν μέσω
μιας ηθικολογίας σύμφωνα με την οποία όφειλε να γίνει μητέρα σύντομα, ανταποκρινόμενη
στους νόμους της φύσης. Λεγόταν χαρακτηριστικά από γιατρούς του κέντρου:

Η φύση προβλέπει για τη γυναίκα από τα 18 μέχρι τα 24, τότε που το στήθος είναι
μεγάλο, την καλύτερη ηλικία για γονιμοποίηση. Στα 25 με 30 είναι κάπως διαφορετικά
τα πράγματα και βέβαια μετά τα 30, έχουμε τερατογεννέσεις… η φύση δεν κοιτάζει
καριέρες, δεν θέλει γέροντες γονείς.

Στην περίπτωση που ο ασθενής ρωτούσε το γιατρό για τη δράση του βελονισμού στο σώμα,
έπαιρνε ως απάντηση ότι με το βελονισμό επιχειρούν μια γενική ενίσχυση του ανοσοποιητικού
συστήματος του οργανισμού, αυξάνουν τη δύναμη της θέλησης και την αυτοπεποίθηση και ότι
οι βελόνες διεγείρουν ορισμένες ουσίες του οργανισμού και αυτές με τη σειρά τους άλλες,
ανάμεσα σε αυτές και οι ενδορφίνες, αλλά το πώς ακριβώς δρα ο βελονισμός δεν είναι ακόμη
γνωστό. Οι όροι που χρησιμοποιούσε ο γιατρός προέρχονταν από τη δυτική ιατρική,
χρησιμοποιώντας ένα κοινό πολιτισμικό κώδικα ερμηνείας ήδη γνωστό σχεδόν σε κάθε ασθενή.

48
Οι ασθενείς κατέφευγαν στο κέντρο για να δεχθούν θεραπεία από τον Ασιάτη βελονιστή, ωστόσο αυτός, για να
μπορέσει να κατοχυρώσει νομικά τη νόμιμη λειτουργία του κέντρου, είχε συστήσει εταιρία που είχε ως μέλη της και
με συγκεκριμένο ποσοστό επί των κερδών, Έλληνες γιατρούς.

201
 Αφού ολοκλήρωνε την επίσκεψή του στο γιατρό, ο ασθενής κατέβαινε στο ισόγειο και
πλήρωνε στη γραμματέα-ταμία το χρηματικό αντίτιμο της βελονιστικής θεραπείας. Υπήρχε η
δυνατότητα να μειωθεί το κόστος, αν ο ασθενής δεν επιθυμούσε απόδειξη, ενώ πληρώνοντας
του δινόταν ένα χαρτί με διαιτητικές οδηγίες οι οποίες ήταν κοινές για όλους και συνοψίζονται
στα εξής: «αποφυγή άσπρης ζάχαρης και όλων των γλυκών που την περιέχουν, λεμόνια,
πορτοκάλια, γκρέιπφρουτ, ξύδι, κρασί άσπρο, ροζέ, ρετσίνα (επιτρέπεται λίγο κόκκινο ξηρό),
γάλα (επιτρέπεται το γιαούρτι και το τυρί), μελιτζάνες, ντομάτες, πατάτες, λιγότερο νερό και
γενικά υγρά». Στο γκισέ της γραμματέως ήταν τοποθετημένο ένα κουτί με σχισμή και με την
ένδειξη ότι όποιος επιθυμεί να υποβάλει ερωτήσεις στον βελονιστή μπορεί να το κάνει γραπτά
και να δει δημοσιευμένη την απάντηση στο περιοδικό που εξέδιδε το κέντρο. Στο ίδιο σημείο
υπήρχαν έντυπες διαφημίσεις για όποιον τυχόν ενδιαφερόταν να μάθει t’ai chi και ταϊλανδέζικο
μασάζ από ιδιώτη-συνεργάτη του βελονιστή49, ο οποίος δίνοντας τις μισές εισπράξεις στο
βελονιστή χρησιμοποιούσε επαγγελματικά ένα χώρο στο δεύτερο όροφο του κέντρου,
αντλώντας περιστασιακή πελατεία από την ευρύτερη ομάδα των ασθενών. Υπήρχε επίσης κάρτα
με στοιχεία επαγγελματικού χώρου, εκτός του βελονιστικού κέντρου, ενός ψυχολόγου-
ψυχοθεραπευτή ο οποίος, τον καιρό της επιτόπιας, ήταν ο μόνος μη γιατρός, μαθητευόμενος
βελονιστής στο κέντρο.

1.2 Ο δόκτωρ Λι

Ο χώρος θεραπείας που διατηρούσε ο Κινέζος βελονιστής, δόκτωρ Λι, όπως τον
προσφωνούσαν, βρισκόταν σε κεντρικό σημείο της Αθήνας, σε δρόμο παράλληλο με μία από τις
μεγαλύτερες λεωφόρους. Ωστόσο, ο εντοπισμός του χώρου δεν ήταν εύκολος. Ο δρόμος, όπου
βρισκόταν είχε μήκος μόλις ένα τετράγωνο και ήταν προσβάσιμος μόνο μέσω μιας από τις δύο
κάθετους που εκκινούσαν από την κεντρική λεωφόρο. Φτάνοντας εκεί, ο υποψήφιος προς

49
Το t’ai-chi αναφέρεται ως «διαλογισμός σε κίνηση» (Μπούναγκ 1993) και αποτελεί είδος σωματικής άσκησης
που εντάσσεται μεν στην ομάδα των κινεζικών πολεμικών τεχνών, διαφέρει ωστόσο από όλες τις άλλες συνήθως ως
προς την μη εκρηκτικότητα της σωματικής κίνησης. Γι’ αυτό το λόγο συγκεντρώνει ασκούμενους οποιασδήποτε
ηλικιακής ομάδας που ενδιαφέρονται κυρίως για τη διατήρηση της σωματικής ευεξίας. Είναι σύνηθες φαινόμενο
στην ελληνική πραγματικότητα για πολλούς ασκούμενους, μετά το πέρας της πρώτης δεκαετίας, να θεωρούν πως
είναι σε θέση πλέον να διδάξουν νεοφώτιστους. Απαραίτητη συνθήκη μόνο η δημιουργία ενός δικτύου γνωριμιών
όπως ακριβώς αυτή στην περίπτωση που περιγράφεται. Η διδακτική επάρκεια δε του ταϊλανδέζικου μασάζ
αποκτάται μέσα από σεμινάρια μικρού χρονικού διαστήματος σε κάποιο βουδιστικό ναό της Μπανγκόκ και
χορηγείται αντίστοιχο δίπλωμα που στον ελληνικό χώρο είναι αρκετό για να δώσει ώθηση σε προσπάθειες
επαγγελματικού χαρακτήρα.

202
θεραπεία ασθενής εντόπιζε στα κουδούνια της πολυκατοικίας την ένδειξη «Κινέζος» η οποία
ωστόσο δεν έμενε σταθερή στο χρόνο καθώς άλλαζε και εμφανιζόταν ενίοτε το όνομα «δόκτωρ
Λι» και κατά καιρούς το ελληνικό επίθετο «Λιτζάκης». Χτυπώντας το κουδούνι, μισάνοιγε μετά
από λίγα δευτερόλεπτα, στην αριστερή πλευρά του χώρου εισόδου της πολυκατοικίας, στο
βάθος του διαδρόμου, η πόρτα διαμερίσματος και εμφανιζόταν η ψιλόλιγνη φιγούρα ενός άνδρα
με απωανατολίτικα χαρακτηριστικά. Αφού έλεγχε το ποιος είναι αυτός που χτύπησε το
κουδούνι, άνοιγε την εξώπορτα και περίμενε τον επισκέπτη, μέχρι να φτάσει στην είσοδο του
διαμερίσματος. Αντάλλασσαν ένα μονολεκτικό και χαμηλόφωνο χαιρετισμό και περνούσαν στο
εσωτερικό του διαμερίσματος, πρώτα ο ασθενής και ακολουθούσε ο βελονιστής.
Επρόκειτο για ένα μικρό και σκοτεινό δυάρι, όπου το φως του διαδρόμου και των
υπόλοιπων δωματίων άναβε το πρωί 10 με 1 και το απόγευμα 5 με 8, ώρες που αντιστοιχούσαν
στις ώρες λειτουργίας, όλους τους μήνες του έτους, εκτός από τον Αύγουστο, όπου ο βελονιστής
ταξίδευε στη γενέτειρά του. Από την είσοδο του διαμερίσματος, διασχίζοντας το στενό
διάδρομο, μήκους περίπου 5 μέτρων, ο ασθενής διέκρινε στα αριστερά του μια μικρή εσοχή
στον τοίχο, η οποία φιλοξενούσε ένα μονό κρεβάτι και ένα μικρό τραπεζάκι δίπλα του. Η
είσοδος της εσοχής έκλεινε ενίοτε με ένα νοσοκομειακού τύπου παραβάν, ώστε να απομονώνει
από το βλέμμα των εισερχομένων στο διαμέρισμα ασθενών τον ασθενή που ίσως ήδη βρισκόταν
εκεί δεχόμενος βελονισμό.
Το δωμάτιο αναμονής, στο τέλος του διαδρόμου, κοσμούσαν χρηστικά, παλιά και
φθαρμένα έπιπλα: Ένας ευρύχωρος καναπές, μια υφασμάτινη και δύο πλαστικές πολυθρόνες,
ένα μακρόστενο χαμηλό, γυάλινο τραπέζι. Πάνω του, μαζί με τη σκόνη που μαρτυρούσε μια
σχετική αποχή από καθημερινές εργασίες καθαριότητας του χώρου, υπήρχαν ατάκτως ριγμένα
περιοδικά μόδας, περιοδικά για αυτοκίνητα, ελάχιστα φυλλάδια που διαφήμιζαν σεμινάρια
πολεμικών τεχνών, ένα πλαστικό ομοίωμα ανθρώπου, ύψους 40 εκατοστών, με τα σημεία των
μεσημβρινών και τυπωμένα σε Α4, όμοια αντίγραφα καταλόγων με τις ασθένειες που
αναλαμβάνει να αντιμετωπίσει ο συγκεκριμένος βελονιστής, στα ελληνικά και δίπλα ακριβώς σε
κινέζικα ιδεογράμματα. Απέναντι από τον καναπέ, ένας ξύλινος μπουφές με μία τηλεόραση,
μόνιμα συντονισμένη δορυφορικά σε κινεζικό κανάλι, εξέπεμπε πάντα χαμηλόφωνα. Δίπλα της
ένα χάλκινο αγαλματάκι του Βούδα, καθαγιασμένο, μετά την προσευχή του βελονιστή, νερό και
πλαστικά ποτηράκια για όποιον από τους ασθενείς ήθελε να πιεί τρεις γουλιές για τύχη ή για
υγεία, όπως έλεγε ο βελονιστής, χαρτομάντιλα και ένα κινέζικο βάζο με πλαστικά λουλούδια.

203
Τους τοίχους κοσμούσαν ένας παγκόσμιος χάρτης, δύο κινέζικης τεχνοτροπίας πίνακες σε
ύφασμα, κομπολόγια με μπλε χάντρες και μία κινέζικη ομπρέλα. Οι κουρτίνες του δωματίου,
στη μεριά του ακάλυπτου της πολυκατοικίας, ήταν πάντα κλειστές. Η ξύλινη μεσόπορτα
ανάμεσα στα δύο δωμάτια ήταν το μόνο διαχωριστικό ανάμεσα στο δωμάτιο αναμονής και στο
γραφείο του βελονιστή το οποίο χρησίμευε ταυτόχρονα και ως αίθουσα θεραπείας με δύο
κρεβάτια. Ένα παραβάν πρόσφερε την αίσθηση της ιδιωτικότητας και της απομόνωσης στους
δύο ασθενείς που συνήθως δέχονταν τη θεραπεία ταυτόχρονα, ενώ οι επόμενοι περίμεναν.
Πριν την έλευση του ασθενή, συνήθως προηγούνταν τηλεφωνική συνεννόηση με το
βελονιστή, αλλά η προτεραιότητα στη θεραπεία δινόταν σε αυτούς που έφταναν πρώτοι, καθώς
τα κρεβάτια συνολικά ήταν μόνο τρία. Ο ασθενής που ερχόταν για πρώτη φορά έδειχνε στο
βελονιστή μέσα από τον κατάλογο των ενδείξεων ποιο ήταν το ζήτημα για το οποίο τον είχε
επισκεφτεί. Ο βελονιστής που δεν διάβαζε ελληνικά και που επίσης μιλούσε ελάχιστα ελληνικά
όπως και αγγλικά, έγνεφε το κεφάλι του καταφατικά, διαβάζοντας την πάθηση του ασθενή, μέσα
από τους κινέζικους χαρακτήρες που συνόδευαν την ελληνική έκφρασή της. Εν συνεχεία, ο
ασθενής καθόταν σε μια καρέκλα τοποθετημένη μπροστά από το γραφείο του βελονιστή.
Εκείνος με μονολεκτικές, χαμηλόφωνες φράσεις, έτεινε το χέρι του, έπιανε απαλά το αριστερό
χέρι του ασθενή από τον αγκώνα και τοποθετούσε οριζόντια τον πήχη, με την παλάμη να κοιτάει
προς τα επάνω, πάνω σε ένα πακέτο από βαμβάκι που χρησίμευε ως αυτοσχέδιο στήριγμα.
Κατόπιν τοποθετούσε στο ύψος του καρπού, πάνω στη κερκιδική αρτηρία του ασθενή πρώτα το
μεσαίο του δάκτυλο, μετά το δείκτη και τέλος τον παράμεσο. Τα δάκτυλα έμεναν ενωμένα και
πίεζαν εναλλακτικά ώστε να «διαβάσει» το σφυγμό. Στη συνέχεια ζητούσε από τον ασθενή να
του δείξει τη γλώσσα του, πραγματοποιώντας μία δεύτερη διάγνωση μέσω αυτού του
μικροσυστήματος. Αφού ολοκλήρωνε τη διάγνωση, άνοιγε ενώπιον του ασθενή μια συσκευασία
με 14 βελόνες και τον συνόδευε σε ένα από τα τρία κρεβάτια. Ο ασθενής ποτέ δεν έβγαζε τα
ρούχα του, παρά μόνο τα παπούτσια και τις κάλτσες του. Αν έπρεπε να βελονιστούν σημεία στα
πόδια, απλά σήκωνε το παντελόνι και αντίστοιχα την μπλούζα για σημεία σε χέρια, στομάχι ή
πλάτη. Η ένθεση των βελόνων γινόταν με οδηγό, δηλαδή ένα πλαστικό, κυλινδρικό σωλήνα
μικρότερου κατά ενάμισι περίπου εκατοστό από την βελόνα, όπου μέσα του τοποθετείται η
βελόνα, ώστε να ελέγχεται το βάθος της έμπασής της κάτω από το δέρμα. Όταν αυτή
ολοκληρωνόταν, σκέπαζε με εξαιρετικά απαλές κινήσεις τον ασθενή με ένα ρούχο του και τον
άφηνε για 20 με 25 λεπτά, σε συνθήκες σχεδόν απόλυτης ησυχίας. Στη μέση περίπου του

204
διαστήματος αναμονής, πλησίαζε τον ασθενή και άγγιζε την κεφαλή των βελόνων, απαλά και
αθόρυβα. Με την παρέλευση του χρόνου, επέστρεφε και με εξίσου ανεπαίσθητες κινήσεις,
έβγαζε τις βελόνες, περνώντας το σημείο της έμπασης με οινόπνευμα που είχε ενσταλάξει σε
λίγο βαμβάκι. Ο ασθενής σηκωνόταν, ντυνόταν και καθόταν στην καρέκλα του γραφείου. Ο
βελονιστής, έδινε τις βελόνες που είχε χρησιμοποιήσει στον ασθενή, ο οποίος τις έφερνε και
στον επόμενο βελονισμό.
Η βελονιστική συνεδρία κόστιζε 20 ευρώ, αισθητά φθηνότερη από τη μέση τιμή της
συνεδρίας στην αγορά του βελονισμού. Αποδείξεις δεν δίνονταν αλλά δεν ενδιέφερε και
κανέναν να πάρει. Η θεραπευτική επάρκεια του βελονιστή άφηνε, στις περισσότερες
περιπτώσεις, ευχαριστημένους τους ασθενείς και η καλή του φήμη λόγω και της καταγωγής του
τού εξασφάλιζε συνεχώς νέους πελάτες. Η πελατεία του ήταν σταθερή καθώς η χαμηλή σχετικά
τιμή των βελονιστικών συνεδριών επέτρεπε σε ασθενείς μεσαίου εισοδήματος να επανέρχονται
όταν αντιμετώπιζαν εκ νέου κάποιο πρόβλημα υγείας. Οι ασθενείς γνώριζαν την παράνομη για
το ελληνικό κράτος άσκηση του βελονισμού από τον συγκεκριμένο βελονιστή, αλλά ήταν ένα
αδιάφορο γεγονός για όλους. Η μειλίχια, πάντα ευγενική και χαμηλών τόνων συμπεριφορά του
κέρδιζε την συμπάθεια των ασθενών και η επαναλαμβανόμενη θεραπευτική πράξη αποτελούσε
το επιστέγασμα της εμπιστοσύνης που του είχαν. Η μη ηθικοδιδακτική προσέγγιση στο
πρόβλημα του ασθενή και η τάση του να αποδέχεται τον οποιοδήποτε ασθενή με τις όποιες,
επιβαρύνουσες για την υγεία τους, συνήθειες, χωρίς να σχολιάζει ποτέ αρνητικά, αναφέρθηκε
από ασθενείς ως κύριος λόγος για τη χρόνια αφοσίωσή τους στον συγκεκριμένο βελονιστή. Η
όχι και τόσο εύκολη πρόσβαση στο χώρο θεραπείας, η διαμονή μαζί με την οικογένειά του σε
υπόγειο διαμέρισμα της ίδιας πολυκατοικίας, τα φθηνά και φθαρμένα έπιπλα που διατηρούσε για
χρόνια, οι χαμηλές τιμές της βελονιστικής συνεδρίας, η απόλυτα συμβιβαστική συμπεριφορά
που υιοθετούσε απέναντι στις όποιες απαιτήσεις του ασθενή, εξασφάλιζαν μια σχεδόν αθόρυβη
λειτουργία όπως και τη μη πρόκληση σχετικά με τα όποια κέρδη του.

2.0 Έλληνες γιατροί-βελονιστές

2.1 Η ελίτ των επαγγελματιών

Το βελονιστικό ιατρείο ενός από τους πλέον καταξιωμένους επαγγελματίες στο αθηναϊκό
πλαίσιο, στεγαζόταν σε μια παλιά, αριστοκρατική πολυκατοικία του κέντρου. Η επιγραφή με το

205
όνομα, την ιατρική ειδικότητα και την ιδιότητα του βελονιστή βρισκόταν στην εξωτερική είσοδο
και ο κάθε ασθενής χτυπώντας το κουδούνι με το αντίστοιχο όνομα, ανέβαινε στον τρίτο όροφο.
Ο γιατρός-βελονιστής μοιραζόταν το χώρο, έναντι κάποιου αντιτίμου με έναν ακόμη γιατρό-
βελονιστή του οποίου το όνομα δεν υπήρχε στην είσοδο. Ωστόσο, ο καθένας τους δεχόταν τους
δικούς του ασθενείς. Στο διαμέρισμα των 200 περίπου τετραγωνικών, η πρώτη εικόνα που είχε
συνήθως ο εισερχόμενος ασθενής ήταν αυτή ενός γραφείου, πίσω από το οποίο καθόταν πάντα
μία γραμματέας. Ενίοτε, όταν δεν ήταν απασχολημένη σε κάποια άλλη εργασία, στην πόρτα του
διαμερίσματος υποδεχόταν τον ασθενή χαμογελαστή μια νεαρή νοσοκόμα φορώντας λευκή
ρόμπα. Ο ασθενής κατευθυνόταν στη γραμματέα, έδινε τα στοιχεία του επιβεβαιώνοντας το
ραντεβού που είχε προηγηθεί, είτε μετά την προηγούμενη επίσκεψή του, είτε τηλεφωνικώς, όταν
επρόκειτο για νέο ασθενή. Στη συνέχεια, η γραμματέας τον προέτρεπε ευγενικά να περιμένει στο
σαλόνι, έως ότου, μετά από συνεννόηση με το γιατρό, τον καλέσει.
Ο χώρος ήταν ιδιαίτερα προσεγμένος και πολυτελής. Δύο ευρύχωροι, μαύροι, δερμάτινοι
καναπέδες εξυπηρετούσαν άνετα την αναμονή οκτώ ασθενών. Ανάμεσά τους το τζάκι και το
κυρίαρχο διακοσμητικό στοιχείο του χώρου που δέσποζε επάνω του, ένας πίνακας, αυθεντικό
έργο σύγχρονου διάσημου Κινέζου καλλιγράφου με τα ονόματα του ιδιοκτήτη, γιατρού-
βελονιστή και του πατέρα του, σε κινέζικα ιδεογράμματα. Οι φρεσκοβαμμένοι τοίχοι σε απαλό
και χαρούμενο χρώμα προέτρεπαν σε μια ήρεμη αναμονή. Οι περισσότεροι ασθενείς που
παρευρίσκονταν συνήθως ήταν γυναίκες, αξιοπρόσεχτα καλοντυμένες και με εμφάνιση που εν
γένει παρέπεμπε σε ιδιαίτερη φροντίδα. Μετά ίσως από ένα μονολεκτικό, τυπικό χαιρετισμό
κάθε φορά που καθόταν στο σαλόνι ένας νέος ασθενής, περίμεναν να τους καλέσουν, χωρίς να
μιλούν καθόλου μεταξύ τους. Πολύ σύντομα, η νοσοκόμα πλησίαζε και σε πληθυντικό ευγενείας
ρωτούσε τον ασθενή που είχε σειρά προτεραιότητας με ποιο από τους δύο γιατρούς είχε
ραντεβού και τον οδηγούσε, εάν επρόκειτο για ασθενή που ήδη είχε αρχίσει από προηγούμενη
φορά και συνέχιζε ένα κύκλο βελονιστικών συνεδριών, σε ένα από τα τρία δωμάτια, όπου
βρίσκονταν, αναλόγως της χωρητικότητας, τρία ή τέσσερα κρεβάτια. Σε αυτά, η αίσθηση της
ιδιωτικότητας διασφαλιζόταν με την τοποθέτηση ενός νοσοκομειακού, κινητού παραβάν
ανάμεσα στα κρεβάτια. Δίπλα από το κάθε κρεβάτι υπήρχε τραπεζάκι στο καθένα από τα οποία
είχε τοποθετηθεί ένα μηχάνημα ηλεκτροβελονισμού, καθαρό οινόπνευμα και ένα πακέτο με
βαμβάκι. Πάνω από το προσκεφάλι του κάθε κρεβατιού ήταν αναρτημένος ένας χάρτης του
ανθρώπινου σώματος και των δύο πλευρών του με τα σημεία βελονισμού. Επίσης, μια καρέκλα

206
εξυπηρετούσε στην εναπόθεση των προσωπικών αντικειμένων του ασθενή. Στον εναπομείναντα
χώρο, μπροστά από την πόρτα, ο κενός χώρος δημιουργούσε ένα στενό διάδρομο που επέτρεπε
την κίνηση των ασθενών και του γιατρού. Συνήθως δεχόντουσαν βελονισμό στο κάθε δωμάτιο
τόσα άτομα όσα επέτρεπε ο αριθμός των κρεβατιών και η κίνηση των ασθενών ήταν διαρκής.
Αυτοί καταλάμβαναν τη θέση που τους υποδείκνυε η νοσοκόμα, ξάπλωναν στο κρεβάτι στο
οποίο υπήρχε πάντα καθαρό και μη χρησιμοποιημένο χαρτοσέντονο, χωρίς να βγάζουν τα ρούχα
τους παρά μόνο τα παπούτσια τους και περίμεναν λίγα λεπτά έως ότου έφτανε ο γιατρός.
Η επικοινωνία του γιατρού με τον ασθενή ήταν φιλική, σοβαρή και συγκρατημένη. Η
επιλογή της μεθόδου βελονισμού εξαρτιόταν από το περιστατικό προς αντιμετώπιση αλλά και
από τον υπεύθυνο γιατρό. Ο επικεφαλής και ιδιοκτήτης του ιατρείου πολύ συχνά επέλεγε τον
ηλεκτροβελονισμό. Οι βελόνες συνδέονταν με τα αντίστοιχα καλώδια του μηχανήματος και
ενθέτονταν σε σημεία βελονισμού στο σώμα, αντιστοίχως της περίπτωσης, τα οποία είχαν
προηγουμένως απολυμανθεί με οινόπνευμα. Μέσα από τις βελόνες διοχετευόταν μικρής τάσης
ηλεκτρικό ρεύμα καθώς η διέγερση δια αυτής της μεθόδου, σύμφωνα με τη νευρωνική θεωρία
της οποίας ήταν ένθερμος υποστηρικτής ο συγκεκριμένος γιατρός, μεγιστοποιεί το επιθυμητό,
αναλγητικό αποτέλεσμα σε περιπτώσεις κυρίως μυοσκελετικών πόνων. Άλλοτε
χρησιμοποιούνταν βελόνες χωρίς σύνδεση με ηλεκτρικό ρεύμα, οι οποίες πάντα την πρώτη φορά
ανοίγονταν, από το πλαστικό περίβλημα, ενώπιον του ασθενή. Αναλόγως των σημείων που θα
βελονίζονταν, ο ασθενής έπαιρνε θέση μπρούμυτα ή ανάσκελα ανασηκώνοντας συνήθως μόνο
όσα ρούχα χρειαζόταν. Μετά το πέρας της ένθεσης των βελόνων, ο γιατρός αποχωρούσε και
ακολουθώντας την υπόδειξη της νοσοκόμας προσανατολιζόταν στον επόμενο προς συνεδρία
ασθενή. Άλλες φορές κατευθυνόταν προς το γραφείο του όπου τον περίμενε ένας νέος ασθενής,
ή προς ένα δωμάτιο, όπου βρισκόταν μια μικρή τηλεόραση και χρησιμοποιούνταν ως χώρος
ξεκούρασης, εξασφαλίζοντας ελάχιστες στιγμές ιδιωτικότητας και για τους ίδιους τους γιατρούς.
Οι βελόνες παρέμεναν στο σώμα του ασθενή λίγο περισσότερο από είκοσι λεπτά και η
νοσοκόμα η οποία ήταν η υπεύθυνη για την απόσπασή τους παρουσιαζόταν και αφού τις έβγαζε,
σκούπιζε με το βαμβάκι που είχε εμποτίσει με οινόπνευμα τα σημεία που πιθανόν είχαν μια
απειροελάχιστη ποσότητα αίματος, ρωτώντας τον ασθενή για το πώς αισθάνεται. Οι ασθενείς
του κάθε γιατρού βρίσκονταν σε διαφορετικό δωμάτιο και οι γιατροί δεν συναντιούνταν κατά τη
διάρκεια των συνεδριών τους παρά μόνο στο διάδρομο ή στο δωμάτιο ανάπαυσης όταν είχαν
τελειώσει την ένθεση των βελόνων. Όταν η συνεδρία τελείωνε και ο ασθενής ντυνόταν,

207
συνομιλούσε για λίγο με το γιατρό και κατευθυνόταν προς το τραπέζι της γραμματέως όπου και
πλήρωνε, παίρνοντας πάντα απόδειξη. Καθόριζαν το επόμενο ραντεβού και ο ασθενής
αποχωρούσε.
Στην περίπτωση ενός νέου ασθενή, αυτός αφού είχε δώσει τα στοιχεία του στη
γραμματέα, περνούσε στο ιδιαίτερο γραφείο του γιατρού-βελονιστή για να του εκθέσει το
πρόβλημα υγείας που τον είχε οδηγήσει εκεί, λεπτομερώς. Ο χώρος ανέδυε μια ήπια
πολυτέλεια. Στο ευρύχωρο έπιπλο-γραφείο υπήρχαν οι φωτογραφίες της οικογένειας του
γιατρού και πίσω από τη δερμάτινη καρέκλα του ήταν αναρτημένα πτυχία βελονισμού, από τη
Μασσαλία και την Κίνα, βεβαιώσεις παρακολούθησης συνεδρίων ιατρικού βελονισμού σε
ποικίλες χώρες της Ευρώπης, μια φωτογραφία του πατέρα του, επίσης γιατρού-βελονιστή της
πρώτης γενιάς των Ελλήνων γιατρών-βελονιστών. Οι υπόλοιποι τοίχοι καλύπτονταν από
βιβλιοθήκες με ιατρικά βιβλία φυσιατρικής, που ήταν η ειδικότητά του, όπως και βιβλία
βελονισμού. Δύο δερμάτινες πολυθρόνες μπροστά από το γραφείο, εξυπηρετούσαν τη συνομιλία
του ασθενή με το γιατρό και ίσως του προσώπου που τον συνόδευε.
Πάντα πριν από την πρώτη συνάντηση, είχε προηγηθεί τηλεφωνική συνομιλία του
ασθενή με τη γραμματέα η οποία όριζε ημέρα και ώρα της πρώτης συνάντησής του με το γιατρό,
ζητώντας του παράλληλα να προσκομίσει τυχόν εξετάσεις που είχε ήδη κάνει. Στο πρώτο
ραντεβού με το γιατρό, ο ασθενής ανέφερε την ενόχλησή που ήθελε να αντιμετωπίσει και
αναλόγως της περίπτωσης ο γιατρός-βελονιστής του ανέφερε ρητά για το αν θα αναλάμβανε ή
όχι, την περίπτωσή του. Εφόσον η απάντησή του ήταν θετική, τον ενημέρωνε ως προς το
επίπεδο της βοήθειας που θα μπορούσε να έχει με το βελονισμό. Οι μέθοδοι διάγνωσης που
ακολουθούσε, ήταν αποκλειστικά αυτές της δυτικής ιατρικής, όπως είναι το εκτενές ιστορικό και
οι εργαστηριακές εξετάσεις. Ο βελονισμός δεν ήταν το αποκλειστικό μέσο θεραπείας που
πρότεινε στον ασθενή. Όταν έκρινε, πρότεινε και άλλες θεραπευτικές μεθόδους οι οποίες
προέρχονταν αποκλειστικά από το χώρο της δυτικής ιατρικής και θα μπορούσαν να είναι η
φυσικοθεραπεία, η φαρμακευτική αγωγή ή και ο συνδυασμός των δύο. Ακόμη θα μπορούσε να
ζητήσει και επιπλέον εξετάσεις, εάν το έκρινε απαραίτητο. Ο συγκεκριμένος γιατρός
χρησιμοποιούσε το βελονισμό κυρίως για ασθένειες όπου η δυτική ιατρική δεν είναι τόσο
αποτελεσματική ή είναι εντελώς αναποτελεσματική, όπως είναι για παράδειγμα τα σύνδρομα
πόνου ή οι αλλεργίες. Χρησιμοποιούσε τη νευρωνική θεωρία και ακολουθούσε αποκλειστικά τις
στατιστικές μελέτες για τη δράση του βελονισμού, ενώ αναλάμβανε μόνο αυτά τα περιστατικά

208
τα οποία ενέπιπταν στις ενδείξεις του Π.Ο.Υ. υποστηρίζοντας έμπρακτα την επικουρική δράση
του βελονισμού μόνο σε ορισμένες ασθένειες. Ακόμη και γι’ αυτές ήταν απόλυτη η θέση του ως
προς το βαθμό αρωγής του βελονισμού. Η προσήλωση στην αρτιότερη, κατά το δυνατόν,
διαχείριση της επιστημονικής μεθοδολογίας και των στατιστικών μελετών είχε καταστήσει τον
συγκεκριμένο γιατρό έναν από τους διακεκριμένους ειδικούς του βελονισμού στον ελληνικό
χώρο. Ο βελονισμός αποτελούσε την αποκλειστική απασχόληση του γιατρού, καθώς η φήμη
του, ως ενός από τους πλέον αξιόπιστους βελονιστές, αποτελούσε γεγονός. Οι περιπτώσεις
αποτυχίας που ανέφερε και αφορούν στο 30% των περιπτώσεων των ασθενών, εντάσσονται σε
διαπίστωση που αφορά στη δράση του βελονισμού, εξάγεται από την κλινική εμπειρία και είχε
αναφερθεί στα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών50.
Η απόλυτα ειλικρινής περιγραφή της κατάστασης του ασθενή στον ασθενή αναφέρθηκε
από τον συγκεκριμένο γιατρό-βελονιστή ως το κυρίαρχο πρόταγμα της πρακτικής του. Για
παράδειγμα, ως προς τη δράση του βελονισμού στο ζήτημα του καπνίσματος, υποστήριζε πως ο
βελονισμός βοηθά τον οργανισμό ώστε να μην υποφέρει από στερητικό σύνδρομο, κατά την
προσπάθεια διακοπής του καπνίσματος, αλλά δεν μπορεί να επέμβει στη διαδικασία της
απόφασης του ίδιου του ασθενή για την οριστική διακοπή του. Αυτό είναι ζήτημα
αυτοπειθαρχίας και η ευθύνη αφορά στον ίδιο τον ασθενή ο οποίος κατανοεί πως ο ρόλος του
βελονισμού στο συγκεκριμένο ζήτημα είναι επικουρικός και όχι «μαγικός». Ο βελονιστής
ανέφερε:

Εγώ είμαι από αυτούς που εξηγώ στον ασθενή το πώς δρα ο βελονισμός γιατί πιστεύω
ότι πρέπει να έχει πολύ ξεκάθαρη άποψη, ιδίως στις εξαρτήσεις, πρέπει να ξέρει τι κάνω.
Κατ’ αρχήν εκείνος είναι η κινητήρια δύναμη, εγώ είμαι ένα μπαστουνάκι, ένας βοηθός,
εκείνος θα υποβληθεί στη δοκιμασία, εγώ πρέπει να τον στηρίξω, η σχέση να είναι
ειλικρινής, να γνωρίζει τις δυσκολίες, να ξέρει τι αντιμετωπίζει και σ’ αυτά που
αντιμετωπίζει να ξέρει πού μπορεί να στηριχτεί σε μένα.

Ο συγκεκριμένος γιατρός εκφράζει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «ρωγμής» στο χώρο των
Ελλήνων επαγγελματιών γιατρών καθώς, αν και πρόκειται για έναν ένθερμο υποστηρικτή της

50
Δεν είναι ασφαλής ποτέ η γνώση της αντίδρασης του κάθε ασθενή κατά τη θεραπεία με βελονισμό. Σύμφωνα με
τη θεωρία που αφορά στους καλούς και κακούς δέκτες του βελονισμού (great and bad reactors), υπάρχει ένα
ποσοστό ασθενών που δεν ανταποκρίνονται θετικά στη βελονιστική θεραπεία. Η διαπίστωση ως προς το αν ένας
ασθενής ανήκει στους κακούς δέκτες επέρχεται μετά το πέρας ορισμένων βελονισμών. Ωστόσο, ακόμα και ένας
καλός δέκτης του βελονισμού, ο οποίος είχε βρει ανακούφιση στη θεραπεία σε δεδομένη χρονική στιγμή, σε άλλη
χρονική στιγμή μπορεί να μην ωφεληθεί καθόλου, καθώς οι περιβαλλοντικές συνθήκες μπορεί να είναι
διαφορετικές και ακόμη και η οργανική κατάστασή του ενδέχεται να μην είναι αυτή που ήταν πριν από καιρό.

209
δυτικής ιατρικής, συντρέχουν παράγοντες που τον διαφοροποιούν από τους συναδέλφους του.
Οι ιατρικές σπουδές σε χώρα του εξωτερικού, όπου ο βελονισμός ήταν σε χρήση μέσα στον
ιατρικό χώρο, η μετέπειτα η διδακτορική διατριβή του σε ιατρικό ζήτημα και η επιρροή του
πατέρα, επίσης γιατρού-βελονιστή, είναι πιθανόν λόγοι που συμβάλλουν στην αντίληψή του ότι
όλα τα μέσα τα οποία μεθοδολογικά και στατιστικά έχουν αποδείξει ότι παρέχουν θεραπευτική
αρωγή, είναι αποδεκτά. Ακόμη και αν το ποσοστό των επιτυχιών του σε περιστατικά που
αναλάμβανε ήταν εξαιρετικά υψηλό, αρεσκόταν να εκφράζει ενίοτε μια αγωνία επιλέγοντας να
εστιάσει σε περιστατικά που δεν πήγαν καλά:

Τις περισσότερες φορές, σε ένα ασθενή που πάει καλύτερα μπορείς να του πεις
οτιδήποτε, ένας που δεν πάει καλά, σε φέρνει και σένα σε δύσκολη θέση… αυτός
ουσιαστικά έχει δώσει κάποια χρήματα, έχει δώσει κάποιες ελπίδες, έχει επενδύσει πάνω
σε μένα, εγώ τον διέψευσα, διαψεύστηκα και εγώ γιατί είναι μοιραίο, κάποιοι να μην
πάνε καλά, δεν γίνονται όλοι καλά, ο βελονισμός δεν είναι πανάκεια. Ο γιατρός
ασχολείται ουσιαστικά με τα περιστατικά που δεν πάνε καλά, αυτά που πήγαν καλά
πρέπει να τα ξεχάσεις, εσύ εκπαιδεύεσαι και κάνεις συνέδρια γι’ αυτούς που δεν πάνε
καλά. Εγώ ταλαιπωρούμαι, βασανίζομαι και σκέφτομαι τα περιστατικά που δεν πήγαν
καλά. Είχα δύο κεφαλαλγίες που είχαν κάνει όλο τον κύκλο με φάρμακα, έκαναν όλο τον
κύκλο, 12 συνεδρίες και ενώ τους είχα πει ότι υπάρχει και η περίπτωση να μην πάνε
καλά και είχαν αποδεχθεί το ρίσκο, μετά από ενάμισι μήνα είναι το ίδιο, πριν είχε την
ελπίδα, θα κάνω βελονισμό, τώρα, τι του λες; Παρηγοριά στον άρρωστο..

Οι ασθενείς που συνήθως κατέφευγαν στο ιατρείο του τον επέλεγαν γιατί, όπως
ανέφεραν, «μιλούσε τη γλώσσα τους». Η ιατρική του ιδιότητα τους ενέπνεε εμπιστοσύνη ως
προς τα μέσα που επέλεγε να χρησιμοποιήσει κάθε φορά και ήταν σε θέση να τους καλύψει, εν
μέρει μέσω των ασφαλιστικών ταμείων, ως προς την οικονομική πλευρά που αφορά στην
αντιμετώπιση της ασθένειας. Σε πολλές περιπτώσεις οι ασθενείς του στρέφονταν στο βελονισμό
όταν οι τυπικές θεραπείες της δυτικής ιατρικής τους είχαν προσφέρει ό,τι μπορούσαν. Ασθενής
με ανώτατη, ακαδημαϊκή μόρφωση η οποία απευθύνθηκε εκεί για να αντιμετωπίσει πρόβλημα
έντονου μυϊκού πόνου, μη συγκεκριμένης αιτιολογίας για τη δυτική ιατρική, ανέφερε:

Μου πηγαίνει γιατί είναι γιατρός και μπορεί να μου γράψει φάρμακα και εξετάσεις που
καλύπτονται από το ασφαλιστικό μου ταμείο. Είναι σημαντικό πως έχει σφαιρική
προσέγγιση, κατανοεί την ιατρική προσέγγιση δηλαδή τις εξετάσεις και αντιμετωπίζει το
πρόβλημα με βελονισμό.

210
 Ο έτερος γιατρός-βελονιστής με τον οποίο συστεγαζόταν ο ιδιοκτήτης-γιατρός, ήταν
ένθερμος υποστηρικτής της παραδοσιακής θεώρησης. Οι δύο γιατροί αν και είχαν την ίδια
ιατρική ειδικότητα και παρόμοιες σπουδές στο βελονισμό, δεν ήταν μέτοχοι του ίδιου
εξηγητικού πλαισίου ως προς τη δράση του βελονισμού, ούτε αναλάμβαναν τις ίδιες περιπτώσεις
δυσλειτουργιών. Ο δεύτερος εστίαζε περισσότερο στις κλινικές αποτυχίες της δυτικής ιατρικής
και στην συνεργασία της με τις φαρμακοβιομηχανίες, αποποιούμενός την στο επίπεδο της
κλινικής πρακτικής. Θεωρούσε πληρέστερη, ως προς την κατανόηση της ιδιαιτερότητας του
κάθε ασθενή, την κινέζικη θεωρία που αφορά στη διάγνωση της ασθένειας και αυτή
χρησιμοποιούσε αποκλειστικά.
Οι ασθενείς που απευθύνονταν σ’ αυτόν ακολουθούσαν την ίδια διαδικασία με τους
ασθενείς του πρώτου γιατρού. Στην πρώτη συνάντηση με τον ασθενή, ο γιατρός-βελονιστής
έπαιρνε ιστορικό, χωρίς να μιλά πολύ ή δίνει απαντήσεις ως προς το πού εντοπίζει τη βασική
δυσλειτουργία του ασθενή. Από τις μεθόδους διάγνωσης επικεντρωνόταν σε αυτές που αφορούν
στο παρουσιαστικό του ασθενή, στην ένταση της φωνής του, στον τρόπο που αφηγείτο το
πρόβλημά του. Δεν χειριζόταν τον πλέον παραδοσιακό, κινεζικό τρόπο διάγνωσης μέσω του
σφυγμού, αλλά επιχειρούσε να διαχειριστεί, ως προς τα βασικά σημεία, τη διάγνωση μέσω της
γλώσσας. Οι κλινικές εξετάσεις δεν ενδιέφεραν. Ωστόσο χρησιμοποιούνταν, κατά περίπτωση,
ως ελεγκτικό μέσο για την πιστοποίηση της εξέλιξης της κατάστασης του ασθενή, μετά τη
θεραπευτική παρέμβαση. Τα θεραπευτικά μέσα που διαχειριζόταν κατ’ αποκλειστικότητα ήταν ο
βελονισμός και η βοτανοθεραπεία.
Συνήθως οι ασθενείς που στρέφονταν στον συγκεκριμένο γιατρό-βελονιστή είχαν τη
διάθεση να χρησιμοποιήσουν μη δυτικά σκευάσματα, όπως είναι τα κινέζικα βότανα, εφόσον
προτεινόταν από το γιατρό. Καθώς η κινέζικη βοτανοθεραπεία βρισκόταν σε εμβρυακό στάδιο
στον ελληνικό χώρο και κανένας γιατρός ή θεραπευτής δεν είχε την εμπειρία που απαιτείται για
μια ασφαλή αντιμετώπιση μιας ορισμένης δυσλειτουργίας με το συγκεκριμένο θεραπευτικό
μέσο, τόσο οι επιτυχίες όσο και οι αποτυχίες που αναφέρονταν από ασθενείς ήταν αρκετές.
Ωστόσο, ο πειραματισμός σε αυτή τη χρονική στιγμή ήταν αναπόφευκτος, σύμφωνα με την
κρίση του γιατρού. Η συναίνεση των ασθενών ως προς το να δοκιμάσουν και την, δραστικότερη
από το βελονισμό, κινέζικη βοτανοθεραπεία, εμπλούτιζε, στο επίπεδο της πρακτικής, το εύρος
της εμπειρίας του γιατρού.

211
 Τα βήματα της θεραπευτικής διαδικασίας ήταν τα εξής: Μετά τη διάγνωση, ο γιατρός
παράγγελνε τη συνταγή που έκρινε ως δόκιμη για τη συγκεκριμένη περίπτωση. Αρχικά, σε
πλαστικά σακουλάκια κατέφθαναν, από το εξωτερικό, 30 περίπου δόσεις έτοιμων
συσκευασμένων συνταγών κινέζικων βοτάνων, σε ακατέργαστη φυσική μορφή. Σε ετικέτες
αναγραφόταν η ονομασία της συνταγής, όπως αυτή συναντάται και στη σχετική βιβλιογραφία,
και τα βότανα τα οποία εμπεριείχε. Μετά την έναρξη της αγωγής με κινέζικα βότανα και ενώ η
βοτανοθεραπεία θεωρείται πιο δραστική θεραπεία από το βελονισμό, ο βελονισμός στον ασθενή
συνεχιζόταν αποτελώντας πλέον όχι την κύρια αλλά μια επικουρική της βοτανοθεραπείας
παρέμβαση του γιατρού, η οποία ταυτόχρονα αποτελούσε την αφορμή ελέγχου ως προς την
εξέλιξη της κατάστασης του ασθενή. Θα μπορούσε να συνεχιστεί και τρεις μήνες έως ότου ο
ασθενής κάνει κάποιες δυτικού τύπου εξετάσεις που θα πιστοποιούσαν τη βελτίωση ή όχι της
κατάστασής του.

2.2 Δόκτωρ Τζέκιλ και μίστερ Χάιντ

` Πίσω από τις γραμμές του σταθμού Λαρίσης, στον παράπλευρο, μαρμάρινο, από την
είσοδο, τοίχο πολυκατοικίας βρισκόταν η επιγραφή ενός ιατρείου-εργαστηρίου η οποία με
μαύρα γράμματα ενημέρωνε ότι, στον εκεί χώρο, πραγματοποιούνταν μικροβιολογικές,
βιοχημικές, αιματολογικές, ορμονολογικές και ανοσολογικές εξετάσεις. Στο κάτω μέρος της
ίδιας επιγραφής, είχαν προστεθεί με κόκκινη γραμματοσειρά οι ενδείξεις, «Κέντρο βελονισμού,
οζονοθεραπεία, ιριδολογία, βοτανοθεραπεία». Το ιατρείο άνοιγε κάθε εργάσιμη μέρα στις 7.30
το πρωί και παρέμενε ανοιχτό μέχρι στις 12 το μεσημέρι. Την ώρα που κατέφθανε ο γιατρός με
τη σύζυγο και συνεργάτιδά του, περίμενε συνήθως και ο πρώτος πελάτης για να
πραγματοποιήσει εξετάσεις ή να παραλάβει απαντήσεις εξετάσεων προηγούμενων ημερών.
Στον πρώτο όροφο, σε διαμέρισμα 70 τετραγωνικών κατάλληλα διαμορφωμένο,
λειτουργούσε το ιατρείο. Στην εξώπορτα υπήρχε πινακίδα με την ένδειξη «νόμιμο ιατρείο» με
τον αριθμό μητρώου του. Μπαίνοντας στο μικρό προθάλαμο αναμονής, τέσσερις καρέκλες
φιλοξενούσαν τους ασθενείς που περίμεναν τη σειρά τους, ενώ ενημερώνονταν από τις μικρές
αφίσες που είχαν τοποθετηθεί στο τοίχο για ορισμένες από παροχές του ιατρείου. Στον ένα
τοίχο, σε τρισδιάστατο, πλαστικό πίνακα παρουσιαζόταν το θέμα της χοληστερόλης με εικόνες
και εκλαϊκευμένο, σύντομο και απόλυτα κατανοητό κείμενο, ενώ δίπλα του διαφημιζόταν ένα
τεστ πρόληψης για τα άτομα με αυξημένο κίνδυνο εγκεφαλικών και καρδιακών προσβολών.
Παράλληλα τοποθετημένη υπήρχε κορνιζαρισμένη βεβαίωση παρακολούθησης του 8ου

212
Πανελλήνιου Συνέδριου Ιατρικού Βελονισμού του 2002 και ακολουθούσε, δίπλα του, κείμενο
που ενημέρωνε για τον βελονισμό σε ζητήματα γυναικείας αισθητικής, βεβαίωση
παρακολούθησης σεμιναρίου του 2006 για θεραπευτική χρήση του όζοντος στα ιταλικά και
πτυχίο από τμήμα σπουδών ιριδολογίας, ελληνικής σχολής εναλλακτικών, ιατρικών σπουδών.
Στην απέναντι πλευρά κορνιζαρισμένα επίσης ενημερωτικά κείμενα για τις κλινικές ενδείξεις
του όζοντος, για την διάγνωση ασθενειών μέσω της ίριδας του ματιού με χρήση ηλεκτρονικού
υπολογιστή, εικόνα των οστών αναφερόμενη στο ζήτημα της οστεοπόρωσης και αντίστοιχες
εξετάσεις, εικόνα επίσης του προστάτη και εξετάσεις σύμφωνα με την ηλικία, χοληστερίνη και
δρόμος για το έμφραγμα, ο γενικός κατάλογος ενδείξεων του βελονισμού και ξεχωριστή μικρή,
ασπρόμαυρη αφίσα για το βελονισμό σε σχέση με τη διακοπή του καπνίσματος. Σε επίτοιχο
πλαίσιο τοποθέτησης φυλλαδίων, οι ασθενείς σε αναμονή μπορούν να πάρουν ενημερωτικά
μονοσέλιδα έντυπα για ορισμένα από τα παραπάνω θέματα όπως τον γενικό κατάλογο ενδείξεων
του βελονισμού σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ., τον βελονισμό και κάπνισμα, τον αισθητικό
βελονισμό, την ιριδολογία και ένα έντυπο για πλήρες αιματολογικό έλεγχο με 26 εξετάσεις με
τις αντίστοιχες τιμές.
Από το χολ, οι αναμένοντες ασθενείς είχαν συνήθως οπτική πρόσβαση στο κυρίως
γραφείο του γιατρού στο οποίο καλούσε κάθε φορά τον κατά σειρά προτεραιότητας επόμενο
ασθενή, συζητώντας μαζί του για τις εξετάσεις που θέλει να πραγματοποιήσει σύμφωνα με το
σημείωμα του θεράποντος γιατρού που τον παρέπεμψε. Η υποδοχή είναι πάντοτε εξαιρετικά
εγκάρδια και ήταν ενδεικτική της σχέσης οικειότητας που έχει εδραιωθεί μέσα από σχέση
χρόνων. Ο τόνος της συνομιλίας τόσο με το γιατρό όσο και με τη σύζυγό του δείκνυαν πως
επρόκειτο για τον ειδικό της γειτονιάς στον οποίο απευθύνονται, όταν συντρέχει λόγος, σχεδόν
όλοι οι ασθενείς που παρευρίσκονταν εκεί. Στους νεοφερμένους ασθενείς η αμεσότητα της
επικοινωνίας και η ταχύτητα της εξυπηρέτησης με τον πλέον, κατά περίπτωση, δόκιμο τρόπο
ήταν πιθανόν ο λόγος για τη συνεχή ροή ασθενών στο ιατρείο κατά τη διάρκεια του εργασιακού
ωραρίου.
Ο κυρίως χώρος της πρώτης συνάντησης του γιατρού με τον ασθενή, ως προς τις
βασικές, διακοσμητικές επιλογές, διατηρούσε τις συμβάσεις ενός τυπικού, ιατρικού χώρου
υποδοχής. Πάνω από το γραφείο του γιατρού υπήρχαν τοποθετημένες, διακριτικές, βυζαντινής
τεχνοτροπίας, εικόνες της Παναγίας και του Τέκνου, ένας εσταυρωμένος, μια εικόνα του
Κωνσταντίνου και της Ελένης, αγίου που φέρει το όνομα του γιατρού, όλες ευχαριστήρια δώρα

213
ασθενών. Επιπροσθέτως η άδεια της ιατρικής ειδικότητας στην ιατρική βιοχημεία. Στο πλάι του
γραφείου ήταν τοποθετημένος υπολογιστής που εξυπηρετούσε στην καταγραφή των στοιχείων,
των εξετάσεων και των αποτελεσμάτων του κάθε ασθενή τα οποία εκτυπώνονταν και
χορηγούνταν στον καθένα, ενώ μπροστά από το γραφείο υπήρχαν δύο άνετα, δερμάτινα
καθίσματα. Ένα μικροσκόπιο ολοκλήρωνε τα βασικά αντικείμενα που βρίσκονταν στην άμεση
εμβέλεια του γιατρού.
Παραπλεύρως, στον στενό τοίχο δίπλα από την πόρτα ενός άλλου χώρου υπήρχαν
τοποθετημένα δύο κάδρα υψηλής αισθητικής που συνδύαζαν στοιχεία της πολιτιστικής
παράδοσης της Κίνας με τη σύγχρονη αφαιρετική απεικόνιση της δυτικής τέχνης και όπου στο
ένα εμπεριέχονται, σε τρισδιάστατη απεικόνιση, κινέζικα ιδεογράμματα καλής τύχης, υγείας,
αγάπης και πλούτου, ενώ το δεύτερο, αντικείμενα γραφής από την εποχή της αυτοκρατορικής
περιόδου, επίσης δώρα ασθενούς. Μια γεμάτη με ιατρικά βιβλία, σκουρόχρωμη, ξύλινη
βιβλιοθήκη κάλυπτε τους δύο τοίχους, ενώ την κοσμούσαν κινέζικα μικροαντικείμενα,
αρωματικά στικ, μια προτομή του Ιπποκράτη και ένα άλμπουμ με φωτογραφίες ασθενών που
δέχονται βελονισμό σε νοσοκομείο του Πεκίνου και που τράβηξε ο ίδιος ο γιατρός κατά το
εκπαιδευτικό ταξίδι των γιατρών στην Κίνα. Σε ένα κενό του χώρου της, είχε τοποθετηθεί μια
έγχρωμη αφίσα με το σινικό τοίχος. Στους υπόλοιπους τοίχους του δωματίου υπήρχαν σε
κορνίζες, πιστοποιητικά και βεβαιώσεις παρακολουθήσεων ποικίλων ιατρικών συνεδρίων που
αφορούν στο αίμα, στην ογκολογία, το πεπτικό έλκος, το σύνδρομο ανοσολογικής ανεπάρκειας,
το ζαχαρώδη διαβήτη αλλά και σεμιναρίων εναλλακτικής ιατρικής όπως ιατρικό δίπλωμα
βελονισμού παρακολούθησης 300ων ωρών στην Αθήνα, δίπλωμα παρακολούθησης βελονισμού
76 ωρών στο Πεκίνο, δίπλωμα κινέζικης βοτανοθεραπείας 2χρονης διάρκειας, βεβαίωση
παρακολούθησης σεμιναρίου κοιλιακού βελονισμού χορηγούμενου από το Πεκίνο σε
συνεργασία με Ιταλούς που πραγματοποίησαν το σεμινάριο στην Αθήνα, δίπλωμα ιριδολογίας
στη ρωσική γλώσσα χορηγούμενο μόνο σε γιατρούς, δίπλωμα οζονοθεραπείας.
Στα δεξιά αυτού του χώρου, η παρουσία μιας ξύλινης, συρόμενης μεσόπορτας πρόδιδε
την αρχική, κατασκευαστική χρήση του χώρου ως σαλονιού και τραπεζαρίας. Στην τρέχουσα
χρήση του η ανοιχτή πόρτα αποκάλυπτε τον εργαστηριακό χώρο του ιατρείου όπου βρισκόταν οι
αναλυτές των αιματολογικών και βιοχημικών εξετάσεων. Στους τοίχους, χάρτες των
συστημάτων του ανθρώπινου σώματος, αφίσες για τον ζαχαρώδη διαβήτη και την αντρική
στειρότητα, πτυχίο ιατρικών εργαστηρίων βοηθού μικροβιολόγου της συνεργάτιδας του γιατρού,

214
πιστοποιητικό μετεκπαίδευσης του γιατρού στην ανοσολογία, πιστοποιητικό παρακολούθησης
σεμιναρίου για τον καρκίνο του μαστού, μια επανάληψη ορισμένων από τις ενημερωτικές
αφίσες και τα διπλώματα που υπήρχαν και στους άλλους χώρους όπως αυτού της
βοτανοθεραπείας, του γενικού καταλόγου ενδείξεων του βελονισμού και αφισών για την
οστεοπόρωση, τη χοληστερίνη και τον προστάτη. Σε ένα μικρό ψυγείο διατηρούνταν τα
σωματικά, προς εξέταση, υγρά των ασθενών και πάνω του ήταν τοποθετημένα φιαλίδια
αιμοληψίας. Δίπλα μια καρέκλα και ένα επιδαπέδιο εξάρτημα τοποθέτησης του χεριού για την
αιμοληψία, ολοκλήρωναν τα χρηστικά αντικείμενα του χώρου.
Το μόνο δωμάτιο προς ιατρική χρήση, το οποίο απομονωνόταν με μια συρόμενη πόρτα
από τα υπόλοιπα, βρισκόταν αριστερά του κυρίως χώρου υποδοχής. Εκεί υπήρχε μόνο ένα
ιατρικό κρεβάτι, το οποίο εξυπηρετούσε ποικιλοτρόπως, με κινούμενο σε σκάλες προσκέφαλο.
Ήταν το κρεβάτι εξέτασης για ιατρικού τύπου ζητήματα και γι’ αυτό το λόγο στο κάτω μέρος
του υπήρχαν αποσπώμενα εξαρτήματα για την τυχόν τοποθέτηση ποδιών αλλά και το κρεβάτι
όπου πραγματοποιούνταν οι συνεδρίες βελονισμού. Στο επάνω μέρος του υπήρχε τοποθετημένο
με σταθερότητα ένα ρολό χαρτοσέντονου, ενώ για τον επόμενο ασθενή το ρολό ξετυλίγονταν
επιπλέον ώστε να παραμένει ανέγγιχτο και καθαρό. Δίπλα στο κρεβάτι, σ’ ένα γυάλινο
τραπεζάκι με τρία ράφια, ήταν τοποθετημένα αντικείμενα χρήσης σχεδόν αποκλειστικά για το
βελονισμό. Στο πρώτο ράφι ήταν τοποθετημένα τα άμεσης και συνήθους χρήσης αντικείμενα. Σ’
ένα χάρτινο κουτί υπήρχαν βελόνες διαφόρων μεγεθών, πούρα μόξας, ένα γυάλινο βαζάκι με
μικρά κομμάτια βαμβακιού, καθαρό οινόπνευμα, μια λάμπα διαθερμίας και ένα μηχάνημα
ηλεκτροβελονισμού. Στο δεύτερο ράφι υπήρχε μια ξύλινη, σε σχήμα πυραμίδας, συσκευή
τοποθέτησης και καύσης της μόξας, μια ξύλινη επίσης βάση σβησίματος και τοποθέτησης του
υπολοίπου από το πούρο της μόξας που είχε περισσέψει μετά τη χρήση της, οξυζενέ, παιδικό
λάδι επάλειψης, γάντια μιας χρήσης και ξυλοκαΐνη. Στο τρίτο ράφι χάρακες, αλουμινόχαρτο,
γυάλινες βεντούζες, ένα κουτί με πλαστικές βεντούζες και ένα κουτί με λανσέτες, μικροσκοπικά
μαχαιράκια που χρησιμοποιούνται για την εξαγωγή αίματος σε νεογνά με κοπή στην πατούσα ή
το αυτί.
Μια βαλίτσα οζονοθεραπείας ήταν τοποθετημένη παραπλεύρως στον τοίχο. Δίπλα, σε
μια δερμάτινη πολυθρόνα ο ασθενής μπορούσε να τοποθετήσει τα ρούχα που ήθελε. Πίσω της,
η εντοιχισμένη ντουλάπα χρησίμευε ως χώρος φύλαξης των προσωπικών αντικειμένων του
γιατρού και της βοηθού του. Ιατρικές ρόμπες ήταν κρεμασμένες απέναντι από το κρεβάτι και σε

215
ένα μικρό τραπεζάκι υπήρχαν βιβλία με θρησκευτικά θέματα της ορθόδοξης παράδοσης με θέμα
μοναστήρια, θαύματα της Μεγαλόχαρης, τη Θεία Κοινωνία και ένα βιβλίο Έλληνα συγγραφέα
για το βελονισμό. Σε καλαθάκι κάτω από το τραπέζι περιοδικά του National Geographic. Στους
τοίχους, χάρτες βελονισμού και ωτοβελονισμού, ένα σχεδιάγραμμα κοιλιακού βελονισμού και
σε ράφι ένα ανθρώπινο, πλαστικό ομοίωμα ανθρώπινου σώματος με τα σημεία του βελονισμού.
Ο γιατρός είχε τρεις με τέσσερις συνεδρίες βελονισμού την ημέρα. Ο ασθενής που θα
έκανε βελονισμό, συνήθως, χαιρετούσε και περνούσε απευθείας στο δωμάτιο με το κρεβάτι,
έβγαζε τα παπούτσια του, και ξάπλωνε με τα ρούχα, ανασηκώνοντάς τα μόνο ώστε να
αποκαλυφθούν τα σημεία που θα βελονίζονταν. Σε ορισμένες περιπτώσεις όταν τα σημεία που
θα βελονίζονταν ήταν στο κεφάλι και στον αυχένα απλά καθόταν σε μια καρέκλα και περίμενε.
Σπανιότερα μπορούσαν να συνυπάρχουν δύο ασθενείς οι οποίοι συνήθως γνωρίζονταν μεταξύ
τους, ο ένας στην καρέκλα και ο άλλος στο κρεβάτι. Ο γιατρός εξυπηρετώντας κατά
προτεραιότητα, ζητούσε από τον επόμενο ασθενή για μικροβιολογικές εξετάσεις να περιμένει
για λίγο ή ανέθετε στη βοηθό του την πραγματοποίηση μιας εξέτασης και εισερχόταν στο
δωμάτιο για τη συνεδρία του βελονισμού. Ταυτόχρονα με ένα εγκάρδιο διάλογο, ο γιατρός
έβγαζε με γρήγορες κινήσεις από το πλαστικό περίβλημα καινούριες βελόνες κάθε φορά και τις
ενέθετε, αναλόγως της περίπτωσης, στα σημεία βελονισμού που είχε επιλέξει.
Η τήρηση του βελονιστικού πρωτοκόλλου δεν ήταν αυστηρή. Εάν για παράδειγμα είχε ασθενή
που το κύριο πρόβλημά του ήταν το αυχενικό σύνδρομο αλλά τη συγκεκριμένη μέρα ο ασθενής
παραπονιόταν για δυσκολία στον ύπνο, υποτονική διάθεση, ή οτιδήποτε άλλο, ο γιατρός
προσέθετε και άλλα σημεία, μέχρι του επιτρεπόμενου μέγιστου αριθμού των 24ρων βελονών.
Γι’ αυτόν, η άσκηση της κινέζικης ιατρικής είχε ως κίνητρο την χρήση όσο περισσότερων μέσων
με τις μικρότερες δυνατές παρενέργειες κατά την αντιμετώπιση της ασθένειας, χωρίς να υπάρχει
βιοποριστικό κίνητρο:

Βελονισμός και βοτανοθεραπεία μου χρησίμευσαν αρχικά ως μέσα βοήθειας για

ανθρώπους που ανήκουν στο στενό κύκλο των συγγενών μου. Ο κύκλος με τα χρόνια
μεγάλωσε και σε κάποιες περιπτώσεις, καθώς και οι ασθενείς που έρχονται στο ιατρείο
ενημερώνονται από τα έντυπα για το βελονισμό, ζητούν να μάθουν περισσότερα για το
αν ο βελονισμός μπορεί να τους βοηθήσει, σε μυοσκελετικά κυρίως προβλήματα.

216
Ως προς το εξηγητικό πλαίσιο που χρησιμοποιούσε για να ενημερώσει τους ασθενείς για τη
δράση του βελονισμού και τη χρήση των άλλων εναλλακτικών, της δυτικής ιατρικής, μεθόδων
θεραπείας ανέφερε:

Σε κάθε πρόβλημα υγείας που πρέπει να αντιμετωπίσω, έχω πάντα δύο εξηγητικά
πλαίσια στο μυαλό μου και δύο μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας, τόσο αυτό της
δυτικής ιατρικής όσο και αυτό της κινέζικης. Μεταμορφώνομαι από τον δόκτωρ Τσέκιλ
στον μίστερ Χάιντ και αντίστροφα. Όταν οι ασθενείς μού ζητούν να τους εξηγήσω το
πώς δρα ο βελονισμός, χρησιμοποιώ, ανάλογα με τον με τον ασθενή που έχω, είτε τη
θεωρία της διέγερσης των ενδορφινών στον εγκέφαλο, είτε τη θεωρία της εξισορρόπησης
της ενέργειας, είτε και τις δύο. Η χρήση βοτάνων όπου μπορούν να αποφευχθούν τα
φάρμακα, είναι θεμιτή και αν ο ασθενής είναι ανοιχτός σε εναλλακτικούς τρόπους, πέραν
των φαρμάκων, θα του τα προτείνω.. Τα ενδιαφέροντά μου όσον αφορά και άλλες
μεθόδους διάγνωσης και θεραπείας επεκτείνονται και τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιώ
και τα γαλβανικά ρεύματα ενώ ασχολούμαι επίσης με τη θεραπευτική χρήση του όζοντος
και την διάγνωση μέσω της ιριδολογίας. Δεν είμαι απόλυτος ως προς το ποια ιατρική
είναι η καλύτερη, η δυτική ή η λεγόμενη εναλλακτική, κατά περίπτωση ενδείκνυται η μία
ή η άλλη, ή και οι δύο μαζί.

Είναι χαρακτηριστική η χρήση από το γιατρό-βελονιστή παράλληλων μεθόδων, δανεισμένων

από πολλαπλά συστήματα ιατρικής, στην περίπτωση μιας ασθενούς η οποία κατέφυγε σε αυτόν.
Αισθανόμενη έντονους πόνους στην περιοχή που καλύπτει την κάτω κοιλιακή χώρα, η ασθενής
επισκέφθηκε αρχικά ένα δημόσιο νοσοκομείο εκμεταλλευόμενη την οικονομική κάλυψη του
ασφαλιστικού ταμείου της. Αφού απευθύνθηκε σε ουρολόγο και πραγματοποίησε όλες τις
προτεινόμενες εξετάσεις με το δείκτη μιας από αυτές να αποκλίνει από το φυσιολογικό, ο
ουρολόγος της επόμενης βάρδιας απεφάνθη ότι όλα είναι απολύτως καλά. Στη συνέχεια
παραπέμφθηκε σε γυναικολόγο, οι εξετάσεις βγήκαν και εκεί φυσιολογικές οπότε και έφυγε από
το νοσοκομείο. Οι πόνοι ωστόσο συνεχίζονταν και μετά από προτροπή φίλης της κατέφυγε στο
συγκεκριμένο ιατρείο.
Ο γιατρός, εξ αιτίας της περιοχής που κάλυπτε ο πόνος υπέθεσε αμέσως πως ήταν
πρόβλημα είτε γυναικολογικό, είτε νεφρών. Με το παλπέρ51, απέκλεισε την γυναικολογική

51
Πρόκειται για ένα εργαλείο διαγνωστικής χρήσης για τον ωτοβελονισμό σε σχήμα μολυβιού με μύτη που μπορεί
να μπαινοβγαίνει όταν ασκεί πίεση στην επιφάνεια του αυτιού. Από τον πόνο που μπορεί να προκαλέσει κατά την
επαφή του με το αυτί, το οποίο αναγνωρίζεται ως μικροσύστημα του σώματος και οι συγκεκριμένες περιοχές του
συνδέονται με αντίστοιχα όργανα και λειτουργίες του οργανισμού, μπορεί να αναγνωριστεί και η πάσχουσα περιοχή
στη γεωγραφία του σώματος.

217
πάθηση και η ευαισθησία της ασθενούς κατά την πίεση στην περιοχή των νεφρών, τον οδήγησε
ώστε να της ζητήσει να δώσει άμεσα ούρα προς εξέταση. Η άμεση εξέταση των ούρων στο
μικροσκόπιο έδειξε την παρουσία άμμου. Ο γιατρός της πρότεινε να ακολουθήσει μια θεραπεία
με βότανα αρχικά και αν αυτή αποτύγχανε θα μπορούσαν να στραφούν και στη φαρμακευτική
αγωγή. Πράγματι, η ασθενής προμηθεύτηκε από κατάστημα βοτάνων ένα φυτό με την ονομασία
σκορπίδι, που στα σεμινάρια βοτανοθεραπείας είχε αναφερθεί η ιδιότητά του ως διαλυτικό
λίθων και έπινε τρία αφεψήματα την ημέρα για μία εβδομάδα. Η ασθενής μετά από το
συγκεκριμένο περίπου διάστημα, απαλλάχθηκε από τους πόνους και επανέλαβε τις ουρολογικές
εξετάσεις που ήταν πλέον καθαρές από την παρουσία άμμου και εργαστηριακά.
Ο εν λόγω γιατρός, αν και είχε ακολουθήσει την προβλεπόμενη για τους γιατρούς
μετεκπαίδευση στο βελονισμό, δεν ανήκε σε αυτούς που ακολουθούσαν ευλαβικά τον κατάλογο
ενδείξεων του Π.Ο.Υ., όπως οι περισσότεροι γιατροί. Οι στατιστικές και τα πρωτόκολλα του
βελονισμού ήταν μεν σεβαστά αλλά αναλάμβανε και περιπτώσεις που δεν εντάσσονταν σε αυτά,
έχοντας να αφηγηθεί ορισμένες εξαιρετικά επιτυχείς περιπτώσεις, σε ζητήματα που η δυτική
ιατρική θα μπορούσε να δώσει μόνο χειρουργική λύση και θα σηματοδοτούσαν στη συνέχεια
μια χρόνια εμπλοκή του ασθενή σε φαρμακευτική αγωγή. Ο γιατρός επίσης θεώρησε σκόπιμο να
αναφέρει την εμπειρία του που αφορά στη σχετικότητα του αποτελέσματος του βελονισμού, η
οποία εξαρτάται εξατομικευμένα από τον κάθε ασθενή και με κριτήρια που αποκλίνουν κατά
πολύ από τα προβλεπόμενα:

Υπάρχουν ορισμένες εξαιρετικά επιτυχείς περιπτώσεις και ορισμένες οι οποίες δεν

ωφελούνται από το βελονισμό. Έχω μια ηλικιωμένη ασθενή η οποία δεν μπορούσε
σχεδόν να περπατήσει. Μόλις μετά τον πρώτο βελονισμό άρχισε να περπατά με
μεγαλύτερη ευκολία και τώρα, έχει αρχίσει και γυμναστήριο, εντάξει μη φανταστείς ότι
τρέχει στο διάδρομο, αλλά μπορεί και κάνει μια ήπια μορφή γυμναστικής. Ποτέ δεν
μπορείς να γνωρίζεις εκ των προτέρων ποια θα είναι η ακριβής αντίδραση του κάθε
ασθενή στο βελονισμό. Αναλαμβάνω δύσκολες περιπτώσεις μόνο κάτω από ειδικές
συνθήκες και όχι πολύ συχνά. Σε παιδί, φίλου μου γιατρού που έπασχε από ιχθύαση,
ασθένεια όπου το δέρμα γίνεται σαν λέπια, έκανα βελονισμό με πολύ καλά
αποτελέσματα. Επίσης σε περιπτώσεις θυρεοειδή όπου παρά την εναλλαγή της
φαρμακευτικής αγωγής ο ασθενής δεν έβλεπε βελτίωση, έκανα βελονισμό με θετική
εξέλιξη, χωρίς να μιλάμε βέβαια για πλήρη θεραπεία. Σε πολλές περιπτώσεις ασκώ τον
κοιλιακό βελονισμό, τον οποίο διδάχτηκα σε σεμινάρια απευθυνόμενα σε γιατρούς και
φυσικοθεραπευτές, εκτός της σχολής του ιατρικού βελονισμού, με πολύ καλά

218
 αποτελέσματα. Υπάρχουν περιπτώσεις που βοηθήθηκαν από την κινέζικη
βοτανοθεραπεία επίσης βρίσκοντας οριστική λύση σε προβλήματα που η δυτική ιατρική
θα αντιμετώπιζε με χειρουργείο, όπως είναι η περίπτωση κυστών του μαστού, αλλά και
άλλες με βελτίωση μόνο όσο διαρκούσε η βοτανοθεραπεία, ο βελονισμός και τα
γαλβανικά ρεύματα, όπως στην περίπτωση ινομυωμάτων, που μετά το τέλος της
θεραπείας επανερχόταν η αρχική κατάσταση ή εμφανιζόταν νέα συμπτώματα.

Η γνώση και χρήση μεθόδων διάγνωσης και θεραπείας του γιατρού, τόσο από τη δυτική όσο και
από την εναλλακτική ιατρική, έδινε κατά περίπτωση έγκυρες λύσεις σε ζητήματα υγείας.
Οπωσδήποτε δοκιμάζοντας κάθε φορά τις θεραπείες που έκρινε καλύτερες για τον ασθενή
ασκούσε την ιατρική μέσα από ένα μεγαλύτερο εύρος κατανόησης για το τι μπορεί να ωφελεί
τον ασθενή. Οι γνώσεις του αποτελούσαν ένα συνδυασμό που υπερέβαινε τα όρια και της
κινέζικης ιατρικής. Μια εργαστηριακού τύπου ιατρική ειδικότητα, όπως η δική του, ανήκει σε
εκείνη την κατηγορία που για ορισμένους από τους γιατρούς-βελονιστές και εκπαιδευτές των
γιατρών στο βελονισμό, τον εντάσσει στη «γκρίζα ζώνη» των γιατρών που μπορούν να
ασχοληθούν με το βελονισμό, καθώς δεν έχουν άμεσα κλινική εμπλοκή με την ασθένεια παρά
μόνο εργαστηριακή. Οπωσδήποτε τόσο η ειδικότητα όσο και το πελατειακό κοινό στο οποίο
απευθύνεται ο κάθε βελονιστής σε σχέση με την περιοχή όπου δρα, αποτελεί παράγοντα
επηρεασμού του εύρους των περιστατικών που θα τον απασχολήσουν. Μια βελονιστική
συνεδρία, κοστίζει κατά μέσο όρο 30 ευρώ το ελάχιστο και μπορεί να αγγίξει ακόμη και τα 70-
80 ευρώ. Δεν καλύπτεται από τη συντριπτική πλειονότητα των ασφαλιστικών ταμείων και
τηρουμένων των 10 περίπου συνεδριών που προτείνει ο κάθε βελονιστής στον ασθενή του, ώστε
να υπάρξει αποτέλεσμα, το κόστος είναι υψηλό. Ο συγκεκριμένος γιατρός-βελονιστής ανέφερε:

Εξαιτίας της ειδικότητάς μου, έχω μικρή ροή περιστατικών και συνήθως είναι δύσκολα
περιστατικά γιατί οι ασθενείς έχουν δοκιμάσει τα πάντα από τη δυτική ιατρική και ο
βελονισμός αποτελεί την τελευταία λύση. Ακόμα, τις περισσότερες φορές, δεν είναι
προετοιμασμένοι ότι θα χρειαστούν πολλές συνεδρίες και εγκαταλείπουν γιατί το κόστος
είναι μεγάλο για ασθενείς αυτής της συνοικίας.

Στην περίπτωσή του, η εξοικείωση με τις ποικίλες εναλλακτικές ιατρικές πρακτικές δεν
αποσκοπούσε σε μια επαγγελματική διέξοδο η οποία δεν υπήρχε πριν από την εμπλοκή του σ’
αυτές. Αντίθετα εκφράζει ίσως μια παραδειγματική επιβεβαίωση του ισχυρισμού των γιατρών
που εμπλέκονταν στα σεμινάρια βελονισμού, σύμφωνα με τον οποίο η παρουσία τους εκεί
υποκινούνταν κυρίως από φιλομάθεια και διάθεση εμπλουτισμού της κατανόησης και αρωγής
τους, στο ζήτημα της ασθένειας.
219
 Κεφάλαιο έβδομο

Η ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΗΜΕΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

220
 Τα θεραπευτικά τοπία αποτελούν συμβολικά συστήματα που εκφράζουν επί μέρους
κατασκευές πολιτισμικών εικόνων και σημείων (Smith 1993, αναφέρεται σε Williams
1998:1196). Δια μέσου της ιατρικής σημειωτικής52, μπορούν να προσδιοριστούν, να
δημιουργηθούν, να ερμηνευτούν (Williams 1998:1196). Η πολιτισμικά προσδιορισμένη έννοια
της υγείας και των συμβόλων της θεραπείας αποτελούν κεντρικές παραμέτρους στην έννοια του
θεραπευτικού τοπίου, εφόσον καθορίζουν σημαντικά τον τρόπο θέασης του τοπίου (Gesler
1991:170). Τα αντικείμενα τα οποία περισσότερο από οποιαδήποτε άλλα παραπέμπουν
συνειρμικά στα σύμβολα θεραπείας της κινέζικης ιατρικής, είναι οι βελόνες. Καθώς η κοινωνική
πραγματικότητα αποτελεί ένα δίκτυο συναναστροφών ετερογενών στοιχείων και περιλαμβάνει
έμβιες και άβιες οντότητες (Fries 1998:243), οι βελόνες, ως άβιες οντότητες, αναδεικνύονται σε
σύμβολα με πολλαπλές συνδηλώσεις, τόσο για τους επαγγελματίες υγείας, όσο και για τους
ασθενείς. Οι ασθενείς και οι βελονιστές, ως φορείς ιδεών, αποτελούν τις έμβιες οντότητες, οι
οποίες συνυπάρχουν στους τόπους θεραπείας, επιβεβαιώνοντας ή ματαιώνοντας προϋπάρχουσες
αντιλήψεις που συνδέονται με την κινέζικη ιατρική. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί, συζητούνται
οι σχέσεις μεταξύ άβιων και έμβιων οντοτήτων και οι επιπτώσεις που παράγει ο συγχρωτισμός
τους στο επίπεδο των αντιλήψεων και της κοινωνικής πρακτικής.

1.0 Βελόνες: Η αμφισημία του αλλότριου

Μεταξύ των ειδικών του βελονισμού, μια πρώτη αναφορά στις βελόνες, η οποία
συμβάλλει στην εδραίωση του βελονισμού ως αρχαίας μεθόδου θεραπείας, είναι αυτή των
βελόνων ως αρχαιολογικών ευρημάτων πριν ακόμη και από την εποχή του χαλκού. Οι βελόνες
αναδεικνύονται σε αντικείμενα που στηρίζουν τη συνέχεια της πρακτικής στο χρόνο, οπότε και
την αδιαφιλονίκητη αξιοπιστία του βελονισμού, ως μεθόδου θεραπείας. Η μόνη διαφορά των
αρχαίων βελόνων με την σημερινή εποχή εντοπίζεται στο υλικό κατασκευής, από το
ψαροκόκαλο και τις ακίδες μπαμπού, στο μέταλλο. Η εξειδίκευση, σαν μία πρακτική προόδου,
αντικατοπτρίζεται στο διαφορετικό υλικό κατασκευής αλλά και στο μέγεθος των σύγχρονων
βελόνων. Τα σχήμα τους σήμερα είναι πλέον τυποποιημένο και μικρές παραλλαγές μπορούν να
παρουσιαστούν. Το μήκος τους ποικίλει, από ελάχιστα χιλιοστά – για τον ωτοβελονισμό – έως

52
Η σημειωτική εκφράζει τη μελέτη και την ερμηνεία σημείων, αντικειμένων, ιδεών, συμπεριφορών,
συναισθημάτων και συμβάντων. Η σημειωτική της ιατρικής χρησιμοποιείται κατά την ερμηνεία των συμβόλων που
διαμεσολαβούν ανάμεσα στον ιατρικό και ευρύτερα πολιτισμικό κώδικα και κατά τη διαδικασία αυτή καθορίζουν
τα πολιτισμικά συμβολικά τοπία (Williams 1998:1196).

221
μερικά εκατοστά, αναλόγως των σημείων που βελονίζονται. Είναι πάντα πολύ πιο λεπτές από τις
βελόνες των ενέσεων οι οποίες θεωρούνται ακατάλληλες για βελονισμό καθώς, όπως αναφέρει
βιβλίο για το βελονισμό του 1978, «γενικά αποφεύγονται και γιατί είναι βαριές και γιατί μέσα
στην τρύπα πιθανόν να παραμείνει κάποια ουσία που πιθανόν να μας προκαλέσει λοιμώδη
ηπατίτιδα» (Οικονομόπουλος 1978:75). Το υλικό με το οποίο κατασκευάζονται είναι συνήθως ο
ανοξείδωτος χάλυβας ωστόσο χρησιμοποιούνται και βελόνες από χρυσό, για τόνωση της
μειωμένης ενέργειας ή ασήμι, αντίστοιχα, για την εξασθένηση της υπερβάλλουσας. Χρυσός και
ασήμι αφορούν σήμερα στο βελονισμό που επιχειρεί να αντιμετωπίσει κυρίως ζητήματα
αισθητικής του προσώπου, χωρίς να αποκλείονται, για οικονομικούς λόγους και οι συνήθεις,
αλλά με πάχος σημαντικά μικρότερο από αυτές που χρησιμοποιούνται για το σώμα.
Ωστόσο δεν αποκλείονται και νεωτερισμοί που εφορμούνται από λόγους πρακτικότητας.
Βελονιστής, διευθυντής γαστρεντερολογικής πτέρυγας δημόσιου νοσοκομείου της Αθήνας,
ανέφερε πως είχε εκπαιδεύσει και αναθέσει στην υπεύθυνη νοσοκόμα την ένθεση βελόνων
ινσουλίνης στο σημείο 7 του μεσημβρινού του περικάρδιου – το οποίο βρίσκεται τρία περίπου
δάχτυλα πάνω από τον καρπό στο εσωτερικό του χεριού και αποτελεί κύριο σημείο για την
αντιμετώπιση στομαχικών διαταραχών – σε ασθενείς οι οποίοι βρίσκονταν στην αίθουσα
αναμονής για να εξεταστούν από αυτόν. Ισχυρίστηκε πως με αυτή την πρακτική, οι μισοί
έφευγαν γιατί με τη μία αυτή βελόνα αντιμετωπιζόταν η διαταραχή τους και αισθάνονταν καλά.
Οι βελόνες ταυτόχρονα αποτελούν αντικείμενα που παράγουν ενίοτε αμφισημία στις
σχέσεις βελονιστών και ασθενών, στους χώρους θεραπείας. Η πρώτη εικόνα που ένας ασθενής
θα πρέπει να διαχειριστεί νοητά, ώστε να πειστεί να χρησιμοποιήσει το βελονισμό για να
αντιμετωπίσει ένα πρόβλημα υγείας, είναι η θέα των βελόνων στο σώμα του και η εξοικείωση με
την ιδέα αυτής της αίσθησης. Στον Έλληνα ασθενή συνήθως και σε συνάφεια με τα πολιτισμικά
δεδομένα του, οι βελόνες ανασύρουν από την μνήμη, εμπειρίες που συνδέονται με ενέσεις και
τραυματικά περιστατικά πόνου από την παιδική ηλικία. Αν και όταν τελικά ένας ασθενής
πειστεί, είτε μετά από τις διαβεβαιώσεις άλλων ασθενών που είχαν ήδη την εμπειρία της
πρακτικής, είτε από το βελονιστή στον οποίο απευθύνθηκε ότι δεν πρόκειται για τις ίδιες
βελόνες με αυτές των ενέσεων, πως είναι εξαιρετικά λεπτές και δεν πονούν σχεδόν καθόλου,
έχει την πιθανότητα να συνδεθεί μαζί τους, μέσα από διαφορετικές διαδικασίες οι οποίες
εξαρτώνται κατά πολύ από το επίπεδο της επικοινωνίας τους με τον εκάστοτε βελονιστή.

222
 Η χρήση των βελόνων δημιουργούσε διαρκώς ερωτήματα στους ασθενείς για το πώς
μπορεί να δρουν, καθώς αντιπροσωπεύουν ένα σύστημα θεραπείας που δεν εντάσσεται στο ήδη
υπάρχον γνωστικό πεδίο τους. Σε περιπτώσεις μυοσκελετικών προβλημάτων, κατά τη
βελονιστική συνεδρία, οι βελόνες μπορεί να τοποθετηθούν σε σημεία του σώματος, πολύ
απομακρυσμένα από την εστία του πόνου. Αρκετοί ασθενείς αμφισβητούσαν την θεραπευτική
αρωγή των βελόνων σ’ αυτές τις περιπτώσεις, καθώς η παρέμβαση στο σώμα που πονά,
σύμφωνα με τις προϋπάρχουσες πολιτισμικά καθορισμένες προσδοκίες του μέσου ασθενή,
γίνεται είτε με παυσίπονα είτε με φυσικοθεραπευτικές μεθόδους όπου άμεσα στην περιοχή του
πόνου γίνεται μασάζ, εφαρμόζεται λέιζερ ή τοποθετούνται θερμαντικές αλοιφές. Οι βελόνες
δρουν με παράδοξο τρόπο και προκαλούν δυσπιστία. Βελονιστής-γιατρός ανέφερε πως
ηλικιωμένη ασθενής με πόνους στη μέση, ζητούσε να μάθει τι σχέση μπορεί να είχαν οι βελόνες
στην περιοχή του κρανίου με το πόνο της. Η μεταφορά που χρησιμοποίησε ο γιατρός για να
εξηγήσει τον τρόπο λειτουργίας των βελόνων ήταν αυτή της βλάβης ενός υδραυλικού
συστήματος, όπου μπορεί η διαρροή να αποκαλύπτεται σε ένα σημείο του τοίχου, αλλά η βλάβη
να αφορά σ’ ένα σωλήνα που δεν βρίσκεται κοντά.
Οι απαντήσεις που παρέχονταν ή δεν παρέχονταν από τους βελονιστές ικανοποιώντας ή
διαψεύδοντας τις προσδοκίες των ασθενών ήταν πάντα συναρτώμενες με τις αντιλήψεις του
εκάστοτε θεραπευτή. Όταν επρόκειτο για Έλληνα βελονιστή, γιατρό ή μη, πρόθυμο να εξηγήσει
στον ασθενή τον τρόπο δράσης των βελόνων, οι αιτιάσεις που πρόβαλλαν προέρχονταν τόσο
από στοιχεία της νευρωνικής θεωρίας που αφορά στη σύνδεση του εγκεφάλου με υπόλοιπα τα
μέρη του σώματος, όσο και από βασικές αρχές του παραδοσιακού βελονισμού, χωρίς ποτέ να
επεκταθούν σε λεπτομέρειες, εφόσον στα περισσότερα περιστατικά ένα πρωτόλειο επίπεδο
εξηγήσεων ήταν ικανοποιητικό για τον ασθενή. Γιατρός-βελονιστής ανέφερε για το ζήτημα:

Όταν οι ασθενείς με ρωτάνε για το τι ακριβώς κάνουν οι βελόνες, αφού με ρωτάνε αν

δρουν στα νεύρα ή πώς γίνεται, ενώ θέλουν να απαλλαγούν από τον πόνο, ας πούμε στο
γόνατο, εγώ να τους βάζω βελόνες στο στομάχι, τους αναφέρω εξηγήσεις και από τις δύο
θεωρίες. Πρώτα απ’ όλα ότι δεν έχει σχέση με νεύρα και για να δικαιολογήσω την
τοποθέτηση βελόνων σε σημεία απόμακρα από την εστία του πόνου τούς λέω ότι εγώ για
να έρθω στην Ομόνοια από τον Πειραιά, μπορώ να χρησιμοποιήσω δύο διαφορετικές
εντελώς κατευθύνσεις, αλλά να φτάσω στο ίδιο σημείο. Ακόμη τους αναφέρω ότι με τις
βελόνες εκκρίνονται παυσίπονες ουσίες που έχει ο ίδιος ο οργανισμός και μάλιστα δεν
τους αναφέρω όλες τις ουσίες αλλά κυρίως τη μορφίνη και τις ενδορφίνες, την πρώτη
γιατί ήδη τη γνωρίζουν ως όνομα και τις δεύτερες γιατί επίσης ορισμένοι έχουν ακούσει
για τη σύνδεσή τους με το βελονισμό. Άλλες φορές και πάντα αναλόγως του ασθενή που

223
 έχω, αναφέρω τη θεωρία της ενέργειας, δηλαδή ότι όλα γύρω μας έχουν ενέργεια, όπως
και το σώμα μας και ο βελονισμός φέρνει σε ισορροπία την ενέργεια του σώματος και
έτσι θεραπεύεται, άλλες φορές δίνω και τις δύο εξηγήσεις.

Τα επιχειρήματα που χρησιμοποιούνται για να αιτιολογηθεί η δράση των βελόνων συνάδουν και
ανταποκρίνονται στο ήδη υπάρχον γνωστικό πλαίσιο του ασθενή. Κατανοητές μεταφορές και
συσχετισμοί από την καθημερινή ζωή – από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις φτάνω στο ίδιο
σημείο, όπως και η μορφίνη της οποίας η παυσίπονη δράση, ως φαρμακευτική ουσία αλλά όχι
ως ουσία του εγκεφάλου, είναι γνωστή στους περισσότερους Έλληνες – αποτελούν εξηγήσεις
που ανταποκρίνονται στο κοινό πολιτισμικό πλαίσιο βελονιστή/ασθενή, λύνοντας το μυστήριο
δράσης της νεότευκτης, θεραπευτικής τεχνικής και καλύπτοντας με ικανοποιητικό τρόπο το
γνωστικό χάσμα. Στην περίπτωση ασθενών εξοικειωμένων με οποιαδήποτε τάση της «νέας
εποχής», η θεωρία της ενέργειας αρκεί για να νοιώσουν ότι απλά αναγνωρίζουν την εξήγηση την
οποία ήδη ξέρουν.
Ωστόσο και μόνο η θέαση των βελόνων μπορεί να δράσει στον ασθενή, καθώς
αντικατοπτρίζουν μια κοινωνική κατασκευή και παράγουν αποτελέσματα, συστήνοντας ενίοτε,
ως άβια αντικείμενα, μια μορφή αυτόνομου δρώντος, ικανού να μετασχηματίσει τη σχέση
μεταξύ ασθενούς και βελονιστή. Οι βελόνες γίνονται οι αποκλειστικοί, υλικοί διαμεσολαβητές
των γνώσεων και αντιλήψεων του βελονιστή. Σε κέντρο βελονισμού, όπου οι ασθενείς
βελονίζονταν σε κοινό δωμάτιο κατά ομάδες των έξι, έβλεπαν πάνω σ’ ένα ξύλινο τραπεζάκι
γυάλινους δοκιμαστικούς σωλήνες όπου μέσα στον καθένα ήταν τοποθετημένες, στραβές ενίοτε
και οπωσδήποτε μαύρες από τη θερμότητα του κλιβάνου, βελόνες. Περισσότεροι από ένας
ασθενείς ανέφεραν ότι στη θέα των συγκεκριμένων βελονών καταλήφθηκαν από φόβο, ο οποίος
τους έκανε να σηκωθούν από το κρεβάτι και να φύγουν από το δωμάτιο, μη επιστρέφοντας ποτέ
ξανά στο συγκεκριμένο βελονιστικό κέντρο. Η κατάσταση των βελονών, η οποία πρόδιδε
πρότερη και πιθανόν εξαντλητική χρήση τους σε άλλα σώματα, αποθάρρυνε αρκετούς νέους
υποψήφιους, προς βελονισμό, ασθενείς από το να επιτρέψουν την έμπασή τους στο δικό τους
σώμα. Σκέψεις όπως «και πώς ξέρω εγώ ότι τις έχουν απολυμάνει και αν ο προηγούμενος είχε
AIDS» ήταν κυρίαρχες και καθιστούσαν απαράδεκτη τη χρήση τους εκ νέου. Οι
χρησιμοποιημένες βελόνες ήταν τα κύρια εργαλεία ίασης και αποτελούσαν την υλική έκφραση
της θεωρίας που ασπαζόταν ο βελονιστής. Σύμφωνα με αυτή, το βελονιστικό σημείο αποτελεί
μια πύλη στο σώμα από την οποία δεν μπορεί να εισέλθει ασθένεια, γιατί το ίδιο το σημείο την

224
απωθεί. Οπότε, κατά την αντίληψή του, τίποτε δεν θα μπορούσε να περάσει από το εργαλείο-
βελόνα στο σώμα, ακόμη και η πιο επιθετικά μεταδιδόμενη ασθένεια. Άνθρωποι του στενού
περιβάλλοντός του, οι οποίοι τον εμπιστεύονταν απόλυτα, ανέφεραν ότι τα πρώτα χρόνια που
έκανε βελονισμό δεν απολύμανε καν τις βελόνες και ότι μετά από πίεση των Ελλήνων οικείων
του υποχώρησε και δέχτηκε να μπαίνουν στον κλίβανο. Ο ίδιος ισχυριζόταν ότι η πιο
αποτελεσματική βελόνα που κατείχε, είχε διάρκεια ζωής 30 χρόνων και δεν είχε απολυμανθεί
ποτέ. Η πρακτική αυτή ωστόσο δεν συνάδει με τις αντιλήψεις περί καθαριότητας και
απολύμανσης των ιατρικών εργαλείων που ασπάζεται ο μέσος ασθενής και το συγκεκριμένο
βελονιστικό κέντρο ήταν το μόνο, στον ελληνικό χώρο, που διαχειριζόταν κατ’ αυτό τον τρόπο
τις βελόνες.
Παρόμοια αντίληψη συνάντησα επίσης κατά το εκπαιδευτικό ταξίδι στο Tianjin της
Κίνας, στο νοσοκομείο παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής, όπου υπήρχε, ανάμεσα στους άλλους,
ένας μόνο θάλαμος βελονισμού όπου ο επικεφαλής βελονιστής χρησιμοποιούσε θεραπευτικά
τόσο τις βελόνες όσο και τη μόξα σε περιστατικά αποκατάστασης ασθενών μετά από
εγκεφαλικά επεισόδια. Ο θάλαμος είχε 15 κρεβάτια στα οποία τα σεντόνια ήταν πολλές φορές
ματωμένα από το βελονισμό σε προηγούμενους ασθενείς αλλά οι περισσότεροι Κινέζοι
ξάπλωναν πάνω σ’ αυτά αδιαμαρτύρητα. Μόνο ένας είχε φέρει δικά του σεντόνια από το σπίτι.
Οι βελόνες ήταν επίσης χρησιμοποιημένες και ασκούμενοι βελονιστές τις έφερναν στον
υπεύθυνο βελονιστή μέσα σε, τελευταίας ποιότητας πλαστικού, μπολ, γδαρμένο και σίγουρα
αλλοιωμένου χρώματος από τον χρόνο και τη σκόνη. Και σε εκείνο το πλαίσιο, η απολύμανση
των βελονών στον κλίβανο ήταν αρκετή και ανέφεραν ότι δεν είχαν ποτέ περιστατικό
μολύνσεως.
Άλλος Ασιάτης βελονιστής ακολουθούσε μια διαφορετική πρακτική. Κατά την πρώτη
συνάντησή του με τον ασθενή, άνοιγε ενώπιόν του την πλαστική συσκευασία η οποία περιείχε
τις βελόνες. Μετά το τέλος της θεραπείας, τοποθετούσε τις βελόνες που είχε χρησιμοποιήσει
στον συγκεκριμένο ασθενή, ενώπιόν του και πάλι, σε μία χαρτοπετσέτα, την τύλιγε με
αριστοτεχνικό τρόπο, σχηματίζοντας μια λεπτή μπάρα, την έδενε με ένα λαστιχάκι και την έδινε
στον ασθενή. Στο επόμενο ραντεβού, ο ασθενής θα έφερνε μαζί του τις ίδιες βελόνες τις οποίες ο
βελονιστής θα ξαναχρησιμοποιούσε στον ασθενή για αρκετές συνεδρίες, χωρίς να τις
απολυμάνει ποτέ. Με αυτή τη μέθοδο φύλαξης των βελόνων, εξασφάλιζε τη συναίνεση του
ασθενή, για την εκ νέου, μέχρι εξαντλήσεως χρήση τους. Ο ασθενής δεν πλήρωνε ξανά τις

225
βελόνες κάθε συνεδρίας και αισθανόταν ασφαλής ως προς το θέμα της καθαρότητάς τους
εφόσον ό ίδιος είχε επωμιστεί τη φύλαξή τους και ήταν βέβαιος ότι είχαν μπει μόνο στο δικό
του σώμα. Οι περισσότεροι ασθενείς έφερναν τις βελόνες και στην επόμενη συνεδρία και στην
περίπτωση που τις ξεχνούσαν, τους παρείχε δωρεάν καινούργιες, όμως μόνο για μία φορά. Εάν
επαναλαμβανόταν, τις πλήρωναν εκ νέου. Ωστόσο υπήρχαν ορισμένοι ασθενείς οι οποίοι δεν
αποδέχονταν την πρακτική του και απαιτούσαν με ένταση να τους παρέχει κάθε φορά
καινούργιες, χωρίς να τις πληρώνουν. Σε αυτές τις περιπτώσεις ασθενών, ο βελονιστής
προσαρμοζόταν άμεσα στην πελατειακή σχέση η οποία έπρεπε ν’ αφήνει τον ασθενή πάντα
ευχαριστημένο και συμβιβαζόμενος αποσοβούσε την ένταση.
Οι Έλληνες βελονιστές υιοθετούσαν διαφορετικές πρακτικές χρήσης των βελόνων. Οι
περισσότεροι άνοιγαν σε κάθε βελονιστική συνεδρία μία νέα συσκευασία βελονών, χωρίς να
επιβαρύνουν οικονομικά τον ασθενή γι’ αυτές, ο οποίος πλήρωνε μόνο το προκαθορισμένο
αντίτιμο της συνεδρίας. Ωστόσο ασθενείς έχουν αναφέρει πως ορισμένοι βελονιστές χρέωναν τις
βελόνες που άνοιγαν εκ νέου. Σε άλλες περιπτώσεις, όταν ο βελονιστής είχε κλίβανο,
διατηρούσε τις βελόνες σε δοκιμαστικούς σωλήνες με πώμα, στους οποίους αναγράφονταν το
όνομα του ασθενή, απολυμαίνονταν και ξαναχρησιμοποιούνταν στην επόμενη βελονιστική
συνεδρία από τον ίδιο ασθενή. Όμως μπορούσαν να ξαναχρησιμοποιηθούν αυστηρά μόνο τρεις
φορές, όπως είχε αναφερθεί στα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών, καθώς η απολύμανση
στον κλίβανο μετά τις τρεις φορές αλλοίωνε τη σύσταση του μετάλλου και σκλήραινε τη μύτη
της βελόνας καθιστώντας την δύσχρηστη. Τα σημεία βελονισμού πριν την έμπαση των βελόνων
απολυμαίνονταν πάντα με καθαρό οινόπνευμα. Η θεωρία των μικροβίων στον κύκλο των
γιατρών-βελονιστών ήταν αποδεκτή και η χρήση μιας μη απόλυτα απολυμασμένης βελόνας
ανεπίτρεπτη, ακόμα και στον ίδιο ασθενή, καθώς ένα απειροελάχιστο ίχνος αίματος που μπορεί
να είχε απομείνει, δυνητικά θα μπορούσε να προκαλέσει μόλυνση και περεταίρω επιπλοκές.
Η εμπλοκή του σώματος του βελονιστή κατά τη θεραπευτική διαδικασία είναι έκδηλη
και οι αισθήσεις του αποτελούν ένα ακόμη καθοριστικό σημείο της ορθής, σύμφωνα με κάθε
ιδιαίτερη περίπτωση, πρακτικής. Θεωρητικά μπορεί να επιλέξει ποικίλους τρόπους ένθεσης
των βελόνων οι οποίοι εμπερικλείουν διαφορετική γωνία τοποθέτησης στο σώμα του ασθενή και
διαφορετικό βάθος αναλόγως του σημείου. Ωστόσο κατά την πρακτική, η εμπειρία του κάθε
βελονιστή αποτελεί την κρίσιμη διαφορά του τρόπου με τον οποίο θα βελονίσει ο καθένας.
Πολύ λίγοι βελονιστές τοποθετούσαν τις βελόνες με αποφασιστικότητα και εμπιστοσύνη στις

226
ικανότητές τους, σε μεγάλο βάθος. Αυτό συνέβαινε διότι υπάρχουν σημεία που αν βελονιστούν
με λανθασμένο τρόπο μπορούν να προκαλέσουν βλάβη ιατρογενούς προέλευσης, «ιατρική
επιπλοκή» σύμφωνα με τον όρο που χρησιμοποιούν οι γιατροί, όπως είναι τα σημεία που
βρίσκονται στον πνευμοθώρακα, περιοχή η οποία απαιτεί ιδιαίτερα προσεκτική ένθεση των
βελόνων, σε μικρό βάθος και με ιδιαίτερη κλίση. Προς αποφυγή αυτής της προοπτικής
επιλέγεται από την πλειοψηφία των νέων βελονιστών, γιατρών και μη, μια συντηρητική, νέα
πρακτική που εκμηδενίζει την παλαιότερη σημασία της εμπειρίας και καθιστά ασφαλή την
τοποθέτηση των βελόνων ακόμη και από τον πλέον αμύητο. Η χρήση του οδηγού, ενός λεπτού,
κενού κυλίνδρου από πλαστικό, μήκους λίγων εκατοστών, όπου μέσα του τοποθετείται η
βελόνα, ορίζει το ασφαλές βάθος στο οποίο η βελόνα προχωρώντας κάτω από το δέρμα δεν
μπορεί να πληγώσει ζωτικά όργανα. Ο χειρισμός της βελόνας επίσης, δεξιόστροφα ή
αριστερόστροφα ώστε να διασπαρθεί ή να συγκεντρωθεί η ενέργεια, αποτελεί μια κίνηση την
οποία θα εκτελέσουν οι περισσότεροι γιατροί. Στόχος είναι η παρουσία του κοκκινίσματος στη
μικρή περιοχή γύρω από τη μικροσκοπική μύτη της βελόνας η οποία σηματοδοτεί τη
συγκέντρωση ή την αποσυμφόρηση της ενέργειας και τη θεραπευτική δράση της παρέμβασης.
Επιπροσθέτως, το ζήτημα που αφορά στην κανονικοποίηση του τρόπου βελονισμού,
αναδεικνύει αλληλοσυγκρουόμενες θέσεις μεταξύ των βελονιστών οι οποίες εξαρτώνται κυρίως
από το πλαίσιο εκπαίδευσης του καθενός στη θεωρία της κινέζικης ιατρικής αλλά και από τις
εξατομικευμένες αισθητικές επιλογές τους στο σύγχρονο συμφραζόμενο. Πάντα ο βελονισμός
θα πρέπει να γίνεται από εκπαιδευμένο βελονιστή και σύμφωνα με τους θιασώτες της
παραδοσιακής θεώρησης μόνο όταν αυτός βρίσκεται σε καλή ψυχική διάθεση. Η αντίληψη που
υποβάλλει στη συγκεκριμένη θέση είναι αυτή της «ενεργειακής ανταλλαγής» ανάμεσα σε
θεραπευτή, θεραπευόμενο και περιβάλλον. Το άμεσο περιβάλλον, αυτό του χώρου όπου
ασκείται ο βελονισμός θα πρέπει να συνάδει με στοιχεία αρμονίας:

…θα έλεγα ότι ο βελονισμός βοηθάει περισσότερο όταν γίνεται σε ένα περιβάλλον
θετικό, φυσικό, αληθινό γιατί με τις βελόνες εκείνη τη στιγμή υπάρχει μια άμεση επαφή,
επικοινωνία του εσωτερικού περιβάλλοντος με το εξωτερικό οπότε όλος αυτός ο
ηλεκτρομαγνητισμός, η ακτινοβολία η θετικότητα που υπάρχει από το περιβάλλον
περνάει στον άνθρωπο, θα τον βοηθήσει στο εσωτερικό οικοσύστημα θα λέγαμε αν το
εξωτερικό είναι καλά, πάρα πολύ καλό και πάρα πολύ θετικό.(συνέντευξη μη γιατρού-
βελονιστή)

227
Η βελόνα αποτελεί το υλικό μέσο διοχέτευσης της θεραπευτικής ενέργειας του βελονιστή στο
πάσχον σώμα και η θεραπευτική επιτέλεση θα πρέπει να νοείται πάντα ως αμφίδρομη σχέση. Το
δόγμα της ενεργειακής ανταλλαγής επεκτείνεται και επηρεάζει καθοριστικά τη σχέση μεταξύ
θεραπευτικής παρέμβασης και καιρικών συνθηκών. Εκπρόσωποι της πρώτης γενιάς των
Ελλήνων γιατρών-βελονιστών που εκπαιδεύτηκαν στα όψιμα χρόνια της δεκαετίας του 1970 από
Ασιάτες δασκάλους σύμφωνα με θεωρήσεις που αντλούνταν από το προ-μαοϊκό ιατρικό
παράδειγμα και εκπαιδεύουν συγχρονικά τους γιατρούς, εμφανίζονται απόλυτοι ως προς τον
τρόπο και τον χρόνο που θα πρέπει να βελονιστεί ένα σώμα ώστε να προκληθεί θεραπευτικό
αποτέλεσμα. Η οδηγία στο επίπεδο πρακτικής υλοποιείται δια μέσου μιας απαγόρευσης. Ποτέ
δεν βελονίζεται ένα σώμα κατά τη διάρκεια καταιγίδας, εφόσον θεωρείται ότι η ενέργεια του
βελονιστή η οποία χρησιμοποιεί τη βελόνα ώστε να διοχετευθεί ευεργετικά στον πάσχοντα,
επηρεάζεται από τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα του περιβάλλοντος, αλλοιώνοντας έτσι την
θεραπευτική του επάρκεια και κατευθύνοντας τη θεραπεία σε μη ελεγχόμενα αποτελέσματα:

Για να κυκλοφορήσει το ρεύμα θέλει δύο πόλους. Γενικά θεωρούμε ότι η ατμόσφαιρα
είναι μηδέν, δεν έχει δυναμικά, δεν είναι φορτισμένη. Όταν είναι καταιγίδα θεωρούμε ότι
η ατμόσφαιρα είναι φορτισμένη, έχει δυναμικά, βλέπεις τα αστραπόβροντα, γιατί
υπάρχει διαφορά μεταξύ του σύννεφου και της γης. Βάζοντας τη βελόνα σε τέτοιες
συνθήκες δεν ξέρεις αν θα κάνει τόνωση ή διασπορά[της ενέργειας], η βελόνα μόνη της
δεν ξέρει τι να κάνει, αν δεν την κατευθύνεις. Η βελόνα ξέρει τι κάνει όταν η μέρα είναι
λαμπρή αλλά αν υπάρχει αρνητικό φορτίο κάτω, αν είναι μικρότερο το δυναμικό, παίρνει
από την ατμόσφαιρα και μεταβιβάζει, αν είναι μεγάλο, υψηλότερο το κάτω το
μεταβιβάζει προς τα πάνω, η βελόνα είναι ένας απλός αγωγός. Αυστηρά υπάρχει
απαγόρευση και στην ώρα, όχι μετά τη δύση του ήλιου, όχι στην έμμηνο ρήση.

Επίσης εμφανίζονται κατηγορηματικά αρνητικοί, ως προς το ζήτημα του αυτοβελονισμού:

Το μηχάνημα ανίχνευσης των σημείων, σφυρίζει όταν μετράει τη διαφορά δυναμικού53.

Εκείνο που κάνει η βελόνα είναι να μεταφέρει είτε στην ατμόσφαιρα είτε σε μένα που
την κρατάω, την διαφορά του δυναμικού ώστε να εξισορροπήσει τα δυναμικά της ακίδας
και της λαβής αλλά θα πρέπει να υπάρχει διαφορά δυναμικού ανάμεσα στο άτομο που
έχει την ακίδα [βελόνα στο σώμα του] και στο άτομο που κρατάει τη λαβή. Την ώρα που
53
Πρόκειται για σύγχρονες συσκευές ανίχνευσης των σημείων βελονισμού, με γνώμονα τη διαφορά δυναμικού του
ηλεκτρικού ρεύματος που εντοπίζεται ανάμεσα στα καταγεγραμμένα σημεία βελονισμού και στα υπόλοιπα σημεία
του δέρματος. Όταν η συσκευή εντοπίζει ένα σημείο, ειδοποιεί με χαρακτηριστικό ήχο. Ο αρκετά περίπλοκος και
δύσκολος παραδοσιακός τρόπος εύρεσης των ακριβών βελονιστικών σημείων, που συνιστάται σε μέτρηση, με
μονάδα μέτρησης το πάχος των δακτύλων του εκάστοτε ασθενή, εξακολουθεί να βρίσκεται σε χρήση από
ορισμένους βελονιστές. Άλλοι χρησιμοποιούν τις συσκευές οι οποίες ελαχιστοποιούν την αναγκαιότητα της
εμπειρίας.

228
 βάζω τη βελόνα στον εαυτό μου, αυτή η διαφορά δεν υπάρχει, έχουμε την ίδια διαφορά
και δεν εξισορροπείται, άρα είναι άχρηστη, δεν είναι δραστική. Είναι το ίδιο πράγμα αν
είσαι μέσα σε μία βάρκα και φυσάς το πανί με ένα φυσερό, δεν μπορεί να προχωρήσει η
βάρκα γιατί είσαι μέσα στο ίδιο σύστημα, το ίδιο και όταν βελονίζεις τον εαυτό σου,
είσαι μέσα στο ίδιο σύστημα. Πρέπει να υπάρχει κάτι άλλο που να βοηθήσει την
παροχέτευση αυτής της διαφοράς του ηλεκτρικού ρεύματος.

Οι αντιλήψεις των νεοτέρων εκπροσώπων της παραδοσιακής θεώρησης ταυτίζονται μερικώς με

τις ανωτέρω θέσεις εκφράζοντας ταυτόχρονα σημαντικές διαφοροποιήσεις. Οι επιπτώσεις στη
μεταλαμπάδευση της γνώσης, στα σεμινάρια των εκπαίδευσης των βελονιστών, είναι άμεσες.
Υιοθετούν μεν την αρχή της «ενεργειακής ανταλλαγής» στηρίζοντας σε αυτή σχεδόν το σύνολο
της ρητορικής τους περί παραδοσιακής γνώσης, την παρακάμπτουν ωστόσο στο ζήτημα του
αυτοβελονισμού. Ο αυτοβελονισμός, αν και προκρίνεται γι’ αυτούς θεωρητικά μόνο στην
περίπτωση της αντιμετώπισης μιας χρόνιας δυσλειτουργίας, στην επιτόπια έρευνα στο πλαίσιο
της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ήταν συνήθης η παρουσία γιατρών οι οποίοι είχαν τοποθετήσει
μόνοι τους βελόνες στο σώμα τους για να αντιμετωπίσουν ένα πονοκέφαλο, την τυχόν
υποτονική διάθεση ή την ακριβώς αντίθετη, η οποία τους προκαλούσε πλεονάζουσα
νευρικότητα. Κινέζος βελονιστής δε, σε ερώτηση σχετικά με το συγκεκριμένο ζήτημα, δήλωσε
με χαρακτηριστική απάθεια πως φυσικά και μπορεί κάποιος να αυτοβελονιστεί, αρκεί να
«φτάνει» στα σημεία που πρέπει να βελονίσει, δεν μπορεί κάποιος να αυτοβελονίσει την πλάτη
του. Οι αντιλήψεις περί παραδοσιακού τρόπου εφαρμογής του βελονισμού μεταξύ Ελλήνων
γιατρών-βελονιστών της πρώτης γενιάς με προσανατολισμό στην παραδοσιακή θεωρία και των
σύγχρονων αντίστοιχων τιμητών της, αποκαλύπτει και δρομολογεί διαφοροποιήσεις ως προς τα
όρια της θεραπευτικής επιτέλεσης, αναδεικνύοντας το ζήτημα της αυτοΐασης.
Η ανάδυση της νέας αυτής διάστασης στην πρακτική του βελονισμού προβάλλει εν
δυνάμει απειλητική για τα συμφέροντα των επαγγελματιών του χώρου της υγείας καθώς θίγεται
ο δεδομένος καταμερισμός της εργασίας και ο πάσχων θα μπορούσε δυνητικά να αναλάβει για
τον εαυτό του ρόλο θεραπευτή καταργώντας τη διαμεσολάβηση του ειδικού. Αυτή η διάσταση
της πρακτικής ήδη έχει αρχίσει να λαμβάνει χώρα το σύγχρονο ελληνικό συμφραζόμενο, καθώς
ο οποιοσδήποτε επιθυμεί, μπορεί να εκπαιδευτεί στην πρακτική του βελονισμού, εφόσον είναι
σε θέση να καταβάλλει το αντίστοιχο χρηματικό αντίτιμο σε κάποια από τις ιδιωτικές σχολές, μη
έχοντας επαγγελματικό ενδιαφέρον, παρά μόνο προσωπικό. Επιπροσθέτως, από τις αρχές
περίπου του 2000, έχουν εισαχθεί στην ελληνική αγορά συσκευές ηλεκτροβελονισμού

229
γερμανικής προέλευσης σε πολύ προσιτές τιμές, οι οποίες έχουν τη δυνατότητα να εντοπίζουν τα
σημεία βελονισμού ειδοποιώντας τον χρήστη με ηχητικό σήμα και διοχετεύουν επιδερμικά
κατάλληλης έντασης ηλεκτρικό ρεύμα για τη διέγερση των σημείων. Σε συνοδευτικό με τη
συσκευή βιβλίο παρουσιάζονται σκίτσα του ανθρώπινου σώματος με εντοπισμένα
συγκεκριμένα σημεία βελονισμού που αντιστοιχούν στη θεραπεία 195 προβλημάτων υγείας. Η
διαφημιστική λεζάντα προτείνει τη συσκευή για «την αποκατάσταση και θεραπεία της υγείας
και αισθητικής του σύγχρονου ανθρώπου». Ακόμη και ένας ανειδίκευτος πολίτης που αντλεί την
νοηματοδότηση της όποιας σωματικής του δυσλειτουργίας μέσα από το πλαίσιο αρχών της
κινέζικης ιατρικής, είναι πλέον σε θέση να προμηθευτεί βελόνες ή συσκευές ηλεκτροβελονισμού
με ή χωρίς βελόνες και θεωρητικά έχει τη δυνατότητα να ακολουθήσει τυποποιημένα
πρωτόκολλα θεραπείας προβαίνοντας σε αυτοβελονισμό με στόχο την ίαση.
Μία επιπλέον συνδήλωση που φέρουν οι βελόνες μετασχηματιζόμενες σε σύμβολο
εξουσίας που φέρει νόημα, καθορίζει τις σχέσεις ιεραρχίας μεταξύ των επαγγελματιών. Τα
σύμβολα της θεραπείας αποτελούν πάραυτα σύμβολα εξουσίας και οι ιατρικές πρακτικές είναι
ταυτόχρονα ιδεολογικές πρακτικές (Shaw κ.ά.1999, αναφέρονται σε Han 2002:2). Η πρακτική
της διάτρησης ή της μη διαπέρασης του δέρματος από τις βελόνες χρησιμοποιείται ως
επιχείρημα που ορίζει το δέρμα ως το όριο της πολιτισμικής περιοχής που ελέγχει η
παρεμβατική δικαιοδοσία γιατρών και μη γιατρών, στο πεδίο του σώματος. Σε συμβολικό αλλά
και πολιτικό επίπεδο εκφράζει το όριο διεκδίκησης του βελονισμού ως ιατρικής πράξης από
τους γιατρούς και η έμπαση της βελόνας, ως προς το βάθος, το όριο του δικαιώματος
παρέμβασης του κάθε βελονιστή σύμφωνα με την θέση του στον επαγγελματικό χώρο καθώς και
τη θεραπευτική του επάρκεια.
Μέχρι το 2003, σε καμία ιδιωτική σχολή εναλλακτικών θεραπευτικών σπουδών, ο
βελονισμός με βελόνες δεν συνιστούσε ένα από τα διδασκόμενα αντικείμενα. Ωστόσο, όπως έχει
ήδη αναφερθεί, διδασκόταν ο ηλεκτροβελονισμός, τεχνική που διεγείρει επιδερμικά τα σημεία
βελονισμού με τη χρήση μηχανημάτων. Οι χρήστες του ανέφεραν εμφατικά ότι δεν διαπερνούν
το δέρμα, δηλαδή δεν αγγίζουν την απαγορευμένη για μη γιατρούς περιοχή της σάρκας. Κατ’
αυτό τον τρόπο δεν εγκαινιάζουν μια παρεμβατική, επικίνδυνη για τον αμύητο, πρακτική, οπότε
αυτός που τον ασκεί δεν πρέπει να είναι υποχρεωτικά γιατρός. Ανέφεραν πως επιδίδονται σε μία
ελεγχόμενη διαχείριση η οποία αφορά μόνο στην επιφάνεια του σώματος, το δέρμα, χωρίς να

230
παρεισφρέουν κάτω από αυτό, απλά διεγείρουν τους υποδοχείς του, με ρεύμα χαμηλής τάσης.
Θεραπευτής ο οποίος χρησιμοποιούσε τον ηλεκτροβελονισμό ανέφερε:

Η μέθοδος που κάνουμε είναι χωρίς βελόνες, είναι μέθοδος φυσικής αυτοθεραπείας
οπότε πρέπει να έχουμε την ικανότητα και τις γνώσεις να περικυκλώσουμε και την
αρρώστια και τον άνθρωπο. Διαφορές με τον βελονισμό δεν υπάρχουν και η μία μέθοδος
και η άλλη βοηθάει, πραγματικά βοηθάει, σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί να βοηθήσει ο
κλασικός βελονισμός και σε άλλες ο ηλεκτροβελονισμός χωρίς βελόνες. Ο
ηλεκτροβελονισμός χωρίς βελόνες είναι ελεγχόμενος απόλυτα, είναι ελεγχόμενο το τι θα
γίνει, ο προστατευτικός μανδύας, το δέρμα, δεν τρυπιέται είναι ένα πολύ ιδιαίτερο
σύστημα το καλυπτήριο σύστημα γιατί θα δούμε ότι είναι φτιαγμένο για να νιώθει, να
δίνει και να παίρνει. Προστατεύει, νιώθει, δίνει, παίρνει οπότε τι γίνεται, το ίδιο το σώμα
ξέρει ποια ακτινοβολία θα πάρει και πόσο θα πάρει γιατί δεν τρυπιέται, εάν το
τρυπήσουμε εκεί έχουμε ξεπεράσει τον προστατευτικό ελεγχόμενο μανδύα οπότε εκεί
πέρα μπορεί να υπάρχουν επηρεασμοί. Με ηλεκτοβελονισμό δεν θα μπει άμεσα στον
άνθρωπο γιατί έχει το καλυπτήριο δέρμα, 10 χέρζτ γιατί αυτό είναι το καλύτερο γιατί σ’
αυτή τη συχνότητα λειτουργεί το σύμπαν, λειτουργεί η θάλασσα, η γη, τα δέντρα γι’
αυτό μας γειώνει και μας κάνει να έχουμε διάθεση.

Οι γιατροί-βελονιστές δεν θεωρούσαν τους θεραπευτές που χρησιμοποιούσαν τον

ηλεκτροβελονισμό χωρίς βελόνες ανταγωνιστική επαγγελματική ομάδα, ούτε θα μπορούσαν να
τους συμπεριλάβουν σε αυτούς που αντιποιούνται το ιατρικό επάγγελμα, αν και τα σημεία που
διεγείρονται είναι τα ίδια και η τεχνική χρησιμοποιείται για να αντιμετωπίσει παρόμοια
προβλήματα με αυτά της κλασικής βελονιστικής τεχνικής. Οι βελόνες που διαπερνούν το
σύνορο του δέρματος, κατ’ αυτόν τον τρόπο μετασχηματίζονται σε σύμβολο ελέγχου, ορίζοντας
την περιοχή δικαιοδοσίας των γιατρών στο πεδίο του σώματος και ταυτόχρονα το πεδίο δράσης
των μη γιατρών στην επιφάνεια του δέρματος. Οι γιατροί-βελονιστές χρησιμοποιούν μια τεχνική
την οποία ονομάζουν επίσης ηλεκτροβελονισμό. Η διαφορά του με τον αντίστοιχο των
θεραπευτών είναι πως οι γιατροί-βελονιστές χρησιμοποιούν τις κλασικές βελόνες, οι οποίες
αφού διατρυπήσουν το δέρμα, συνδέονται με ηλεκτρόδια μηχανήματος ηλεκτροβελονισμού και
το ρεύμα διοχετεύεται υποδερμικά μέσω των βελόνων. Αναφερόμενος στην αναγκαιότητα
θέσπισης κριτηρίων για τους επαγγελματίες του βελονισμού, γιατρός-βελονιστής επικαλέστηκε
την σπουδαιότητα της διάτρησης του δέρματος:

Πρέπει να βάλουμε συγκεκριμένα κριτήρια εκπαίδευσης, δεν είναι το θέμα γιατρός και
μη γιατρός. Χρειάζεται πλαίσιο και πρέπει ο βελονισμός να ασκείται με άδεια ασκήσεως
επαγγέλματος και με έλεγχο των τίτλων. Γιατί ο βελονισμός δεν είναι shiatsu ή

231
 γελωτοθεραπεία ή χρωματοθεραπεία. Όταν έχεις να κάνεις με βελόνα που μπαίνει στο
σώμα έχεις να κάνεις με επεμβατική ιατρική που δεν μπορεί να την κάνει ο καθένας.

Είναι χαρακτηριστικό το ότι ακόμα και όταν το σύνορο του δέρματος παραβιαζόταν,
όπως στην περίπτωση των φυσικοθεραπευτών, οι οποίοι χρησιμοποιούσαν βελόνες ενίοτε για
να αντιμετωπίσουν επίσης μυοσκελετικά προβλήματα, τονιζόταν από αυτούς πως η ένθεση των
βελόνων κάτω από το δέρμα, αφορούσε πάντα ένα πολύ μικρό βάθος, ούτε ένα εκατοστό, όπως
έλεγαν, οπότε δεν θα μπορούσαν να βλάψουν ή να επέμβουν δραστικά. Το βάθος δε της
έμπασης των βελόνων ήταν ταυτόχρονα συνώνυμο της εμπειρίας του γιατρού-βελονιστή ή του
μη γιατρού-βελονιστή ή της αντίστοιχης απειρίας του. Οι βελόνες αποτελούν μη έμβιες
οντότητες οι οποίες εξαιτίας της σχέσης αμοιβαιότητας με το βελονιστή αποκτούν
μετασχηματιστική δύναμη που δρα στο επίπεδο του σώματος και η αποτελεσματικότητα της
θεραπείας εξαρτάται πλήρως από την επιτυχημένη διάρθρωσή τους με τη φυσική υπόσταση του
βελονιστή.

2.0 Προσδοκίες, Εκπληρώσεις, Διαψεύσεις, ασθενών-οπαδών

Οι ασθενείς που στρέφονταν στη θεραπευτική παρέμβαση της κινέζικης ιατρικής,
δημιουργούσαν δύο διακριτές ομάδες με κριτήριο τις προσδοκίες τους και το βαθμό εμπλοκής
τους στην συγκεκριμένη μέθοδο θεραπείας. Η πρώτη ομάδα χαρακτηριζόταν από πάσχοντες οι
οποίοι έχοντας επισκεφτεί αρχικά δυτικούς, αναλόγων με την πάθησή τους, γιατρούς, που
καλύπτονταν από τα ασφαλιστικά τους ταμεία, δεν βρήκαν ανακούφιση στις συμβατικές
μεθόδους θεραπείας και δοκιμάζοντας πλέον οτιδήποτε θα μπορούσε να είναι ευεργετικό γι’
αυτούς, έφτασαν στο βελονισμό, τον ηλεκτροβελονισμό και στην κινέζικη βοτανοθεραπεία.
Πρόκειται για την περίπτωση η οποία έχει αναφερθεί διεξοδικά στην βιβλιογραφία και που
αφορά στην ανταγωνιστική παρουσία της εναλλακτικής ιατρικής 54 συσχετικά με τη συμβατική
ιατρική. Μη γιατρός που χρησιμοποιούσε τον ηλεκτροβελονισμό, ανέφερε σχετικά:

54
Η τυπολογία που έχει συσταθεί, διαχωρίζει τους ασθενείς που στρέφονται στην εναλλακτική ιατρική σε τρεις
διακριτές κατηγορίες: Ως σοβαροί χρήστες αναφέρονται εκείνοι οι οποίοι απελπισμένα ψάχνουν για θεραπεία μιας
σοβαρής ασθένειας, χωρίς ιδιαίτερη προτίμηση σε κάποια και επιδίδονται σε μια, χωρίς προκαταλήψεις, αναζήτηση.
Δεν ενδιαφέρονται να εξερευνήσουν ποικίλες όψεις θεραπειών για μικρά προβλήματα υγείας ή ως ένα τρόπο
προσωπικής ανάπτυξης. Ο αποφασιστικός παράγοντας ώστε να στραφούν σε εναλλακτικές θεραπείες είναι το ότι η
δυτική ιατρική θεωρεί την ασθένειά τους αθεράπευτη και δεν μπορεί να τους προσφέρει αρωγή. Οι σταθεροί
χρήστες έχουν εδραιώσει μια διαρκή σχέση με ένα συγκεκριμένο επαγγελματία του εναλλακτικού χώρου της υγείας,
κυρίως μετά την μυητική, θετική εμπειρία που αποκόμισαν. Η εμπιστοσύνη, ως προς το πρόσωπο του θεραπευτή,
αναδεικνύεται παράγοντας καθοριστικής σημασίας κατά την εδραίωση αυτής της σχέσης. Οι ασθενείς αυτοί τον

232
 Το 99% θα έλεγα των ασθενών που έρχονται έχουν περάσει από διάφορες μεθόδους
κλασικής ιατρικής, βρέθηκαν σε αδιέξοδο και έρχονται μήπως και βοηθηθούν από αυτές
τις μεθόδους. Γι’ αυτό και το 99% των προβλημάτων που έρχονται είναι ιδιότυπα,
δύσκολα, αδιέξοδα, παράξενα. Θα σας πω το εξής παράξενο, μια κυρία όπου δεν
μπορούσε να δουλέψει, να ζήσει, κάθε 5-10 δευτερόλεπτά έκανε αυτό το πράγμα (κάνει
ένα θόρυβο πολύ δυνατά, σαν βρυχηθμό ) πιο δυνατά από όσο το κάνω και η κυρία κάθε
φορά που το έκανε τρόμαζε, ήταν σαν ζωάκι, ένα γρύλλισμα. Είχε κάνει πολλές
εξετάσεις είχε δώσει πολλά χρήματα, κανείς δεν έβρισκε τι είχε. Από τα αντανακλαστικά
της καταλάβαμε ότι ήταν πολύ μπλοκαρισμένη, κρατούσε εντάσεις, αέρα, δεν
εκφραζότανε. Με τον ηλεκτροβελονισμό, τονώθηκε, εξισορρόπησε και αυτή η κραυγή
θα έλεγα, έγινε τελικά ρέψιμο, αέρια, στην αρχή για να είμαι ακριβής είχε αραίωμα των
συμπτωμάτων, μετά έγινε ρέψιμο, μετά αέρια και αέρας και μετά πέρασε.

Εκτός από τις δύσκολες περιπτώσεις ασθενών οι οποίες αντιμετωπίστηκαν με επιτυχία

προσφέροντας ανακούφιση στους πάσχοντες, υπήρξαν και περιπτώσεις ασθενών των οποίων οι
προσδοκίες διαψεύστηκαν. Η ματαίωση που θα μπορούσε να βιώσει ένας ασθενής αυτής της
κατηγορίας οφειλόταν ενίοτε στο ότι ο βελονιστής αρνούνταν να αναλάβει ευθύς εξ’ αρχής τη
θεραπεία του. Οι λόγοι είναι ποικίλοι και συναρτώνται με αντιλήψεις που αφορούν τη φύση της
ασθένειας και της θεραπείας την οποία θεωρούσαν ότι μπορούν να προσφέρουν στον ασθενή.
Κατά περιπτώσεις η ευθύνη της ίασης μετατίθεται στον ασθενή, ενώ οι βελονιστές
αντιλαμβάνονται το ρόλο τους μόνο ως υποστηρικτικό και επικουρικό στην απόφαση του
ασθενή για έναν ορθό, κατά την αντίληψή τους, τρόπο ζωής. Δέχονται να εμπλακούν στη
θεραπευτική διαδικασία οποιουδήποτε ασθενή εφόσον υφίστανται οι ειδικές προϋποθέσεις που
θέτουν. Έλληνας βελονιστής ανέφερε πως ποτέ δεν αναλάμβανε ασθενή εάν αυτός ήταν
καπνιστής. Θεωρούσε τους καπνιστές μη ικανούς να υιοθετήσουν σταθερά μια απόφαση, την
οποία θεωρούσε απαραίτητη ως πρωταρχική συνθήκη ίασης και κατά συνέπεια υπονομευτές της
όποιας δικής του αρωγής. Απέρριπτε οποιαδήποτε θεραπευτική σχέση μαζί τους, έως ότου
αποφάσιζαν να αλλάξουν τρόπο ζωής και να σταματήσουν το κάπνισμα.

επισκέπτονται για ελάσσονος σημασίας νοσηρές καταστάσεις και συζητούν μαζί του προσωπικά προβλήματα σε
συχνή βάση. Έχουν ασχοληθεί με τις εναλλακτικές θεραπείες και συνήθως είναι δύσπιστοι απέναντι δυτική ιατρική
και μόνο σε εξαιρετικά σπάνιες περιπτώσεις θα στραφούν σ’ αυτή. Οι εκλεκτικοί χρήστες έχουν επίσης μια αρχική
θετική εμπειρία κάποια εναλλακτική θεραπεία και έναν ορισμένο επαγγελματία ωστόσο εξερευνούν ποικίλες
θεραπευτικές προσεγγίσεις τόσο της δυτικής ιατρικής όσο και της εναλλακτικής, ανάλογα με την ασθένεια. Έχουν
ευδιάκριτη καταναλωτική ταυτότητα (Sharma 1992:47-53).

233
 Έτερος μη γηγενής βελονιστής πρόβαλλε ως απαραίτητη συνθήκη ώστε να δεχθεί να
αναλάβει κάποιον ασθενή, το να μην έχει χειρουργηθεί ποτέ. Πίστευε πως, όταν κάποιος
χειρουργείται «κόβει» τους μεσημβρινούς στο σώμα του, ότι αυτοί δεν αποκαθίστανται ποτέ και
διαταράσσεται μόνιμα και ανεπανόρθωτα η ενέργεια του σώματος. Κατά την αντίληψή του, ο
κάθε άνθρωπος, ως σωματότυπος, ανήκει σε κάποιο από τα πέντε στοιχεία – γη, νερό, φωτιά,
αέρα και ξύλο. Η χειρουργική επέμβαση ισχυριζόταν ότι αλλοίωνε την εικόνα του στοιχείου, με
αποτέλεσμα να μην μπορεί πια να διακρίνει ποια θα μπορούσε να είναι η αποτελεσματική
παρέμβαση. Αν κάποιος ήδη ασθενής του τον παράκουε και έκανε κάποια εγχείρηση,
αντιμετώπιζε τη λεκτική οργή του. Η αντίληψή του αυτή αποτελούσε τόσο βαθιά και ειλικρινή
βεβαιότητα που αφορούσε και στον εαυτό του. Αν και έπασχε από καρδιακό νόσημα αρνούνταν
τη χειρουργική αντιμετώπιση και όταν πια δεν είχε περιθώριο, πήγε στη γενέτειρά του για να
βρει, όπως έλεγε, έναν καλύτερο από αυτόν βελονιστή για να τον θεραπεύσει. Εκεί και
απεβίωσε. Για το ίδιο ζήτημα, οι αντιλήψεις ενός Κινέζου βελονιστή, εκπαιδευμένου στη μετα-
μαοϊκή Κίνα, διέφεραν εντελώς. Αυτός δεν εντόπιζε καμία σύγκρουση στο ζήτημα εγχείρηση-
καταστροφή μεσημβρινών. Ανέφερε πως οι μεσημβρινοί αποκαθίστανται δύο εβδομάδες μετά το
χειρουργείο και ο ασθενής μπορεί να βελονιστεί χωρίς να υπάρχει κάποιο πρόβλημα.
Η αντίληψη περί καταστροφής των μεσημβρινών υπήρξε ίδιον και των αντιλήψεων που
μετείχε η πρώτη γενιά των Ελλήνων γιατρών-βελονιστών και, όπως αναφέρθηκε σε συνέντευξη,
κόστισε τη ζωή και σε έναν από τους πρωτεργάτες του βελονισμού στην Ελλάδα. Θεωρώ πως το
γεγονός αυτό, έκανε απόλυτα σκεπτικιστές τους βελονιστές της επόμενης γενιάς οι οποίοι, μέσω
της νευρωνικής θεωρίας, χάραξαν με αυστηρότητα τα όρια της αρωγής που μπορεί να προσφέρει
ο βελονισμός, σε πολλαπλά επίπεδα. Για τους νευρωνικούς αρχικά, η μόνη προϋπόθεση για να
βελονιστεί κάποιος, είναι η αρτιότητα του νευρικού συστήματος και εν συνεχεία η διαχείριση
της κατάστασης όπως έχει. Ορισμένες φορές ωστόσο, ακόμα και όταν η πρώτη προϋπόθεση,
δηλαδή η αρτιότητα του νευρικού συστήματος, ήταν δεδομένη, παρατηρούσαν κλινικά πως δεν
αντιδρούσαν όλοι οι ασθενείς θετικά στο βελονιστικό ερέθισμα, χωρίς να μπορούν να εξηγηθούν
οι λόγοι. Εφόσον συνέβαινε αυτό, μετά από μικρό αριθμό συνεδριών, ο βελονιστής ενημέρωνε
τον ασθενή, με κατηγορηματικό τρόπο, ότι ο βελονισμός δεν συνιστούσε κατάλληλη μέθοδο
θεραπείας γι’ αυτόν. Επιπροσθέτως, δεν αναλάμβαναν ποτέ περιπτώσεις ασθενειών, οι οποίες
θεωρούσαν, σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα και τις δημοσιευμένες εργασίες, ότι δεν
εμπίπτουν τις ενδείξεις του βελονισμού. Ασθενείς με αυτοάνοσα νοσήματα, τα οποία

234
αντιμετωπίζονται από τη δυτική ιατρική με φαρμακευτική αγωγή ή ασθενείς με σοβαρά
εγκεφαλικά επεισόδια, των οποίων οι συγγενείς, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να τους
βοηθήσουν, στράφηκαν σε βελονιστή-οπαδό της νευρωνικής θεωρίας, ήρθαν αντιμέτωποι με τη
ματαίωση. Αν και στη λίστα ενδείξεων του βελονισμού, υπάρχει η αντιμετώπιση της
ρευματοειδούς αρθρίτιδας, 30χρονη ασθενής στην οποία εκδηλώθηκε η πάθηση, στράφηκε σε
αντίστοιχο βελονιστή για την αντιμετώπισή της και ανέφερε:

Στη λίστα με τις ενδείξεις του βελονισμού που είχε ο γιατρός, υπήρχε η ρευματοειδής
αρθρίτιδα και μια φίλη μου μού είπε ότι ήταν πολύ αξιόπιστος. Όταν του είπα ότι μόλις
είχε εκδηλωθεί η ασθένεια και του έδειξα τις εξετάσεις μου, είπε ότι δεν μπορεί να με
αναλάβει. Πλήρωσα 45 ευρώ για να μου πει μόνο ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτα..

Η ένδειξη της ρευματοειδούς αρθρίτιδας, στην περίπτωση του καταλόγου ενδείξεων του
βελονισμού, αφορούσε μόνο στην αντιμετώπιση του πόνου και εφόσον η ασθένεια είχε σχεδόν
οριστικοποιηθεί ως προς την έκτασή της. Η άρνηση σήμαινε πως δεν ήταν δυνατόν με το
βελονισμό να σταματήσει η επιδείνωσή της καθώς δεν υπήρχαν έρευνες που να έδιναν εχέγγυα
θεραπείας και δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες της ασθενούς για ίαση. Σε άλλο
περιστατικό, η απόρριψη ανάληψης ασθενούς, μετά από εγκεφαλικό επεισόδιο, υπέκρυπτε την
ίδια λογική. Η κατηγορηματική άρνηση, στην περίπτωση των νευρωνικών, κινείται στα πλαίσια
της επαγγελματικής ευθύνης που οφείλει να χαρακτηρίζει, κατά την άποψή τους, την ιατρική
παροχή βοήθειας και στην περίπτωση του βελονισμού. Ταυτόχρονα ασκούν δριμύτατη κριτική
σε όσους βελονιστές επιχειρούν να πείσουν τους ασθενείς ότι ο βελονισμός αποτελεί πανάκεια
θεωρώντας ότι συντελούν στην δυσφήμισή του:

Εξαιτίας της εμμονής τους στην αυθεντικότητα της παραδοσιακής πρακτικής,

λειτουργούν ως πόλος έλξης ασθενών οι οποίοι κοινωνούν τις ίδιες, αλλά αρκετά
ακατέργαστες απόψεις περί ολιστικότητας. Αναλαμβάνουν όλα τα περιστατικά,
αποκτούν κύρος και επιδιώκουν τη δημιουργία ενός μύθου γύρω από το όνομά τους.
Εξαιτίας της αλαζονείας που τους καταβάλλει ή της προσκόλλησής τους στο χρήμα,
χάνουν τη δυνατότητα μιας σωστής θεραπείας.

Η κατηγορία που φωτογραφίζει το παραπάνω απόσπασμα αφορά στους ασθενείς οι οποίοι

αντιμετωπίζοντας ένα πρόβλημα υγείας είχαν εμπλακεί σε θεραπείες της κινέζικης ιατρικής για
διάστημα χρόνων. Ο βελονισμός και η κινέζικη βοτανοθεραπεία δεν αποτέλεσε γι’ αυτούς την
τελευταία λύση στο ζήτημα της ασθένειας αλλά μία από τις πρώτες επιλογές τους. Κατά τη

235
διάρκεια της επιτόπιας έρευνας, καταγράφηκαν περιπτώσεις ασθενών οι οποίοι αποφάσισαν να
ακολουθήσουν κινέζικες θεραπείες ορμώμενοι από συγκεκριμένες αντιλήψεις που παρήγαγε η
εμπειρία τους στο πεδίο των κοινωνικών σχέσεων. Εν τέλει ωστόσο, αφηγήθηκαν «Οδύσσειες»
μετακινούμενοι από τη μια θεραπεία στην άλλη ενώ εν πολλοίς διαψεύστηκαν είτε ως προς την
«ολιστική» και «ριζική» αντιμετώπιση της ασθένειας, είτε ως προς τη σχέση τους με τους
βελονιστές που επέλεξαν.
Πριν από την επιλογή της κινέζικης ιατρικής, συνήθως οι ασθενείς που εντάσσονται στην
προαναφερόμενη περίπτωση μετέχουν μιας επιφανειακής, τουλάχιστον, κατανόησης των
εννοιών που αναδεικνύει το θεωρητικό πλαίσιο της κινέζικης, ιατρικής θεωρίας όπως είναι η
θεωρία του yin/yang, των πέντε στοιχείων και της εξισορρόπησης της ενέργειας. Έχουν
συμμετάσχει ή και εξακολουθούν να μετέχουν οπωσδήποτε σε ποικίλες εκφάνσεις αυτής της
γνώσης. Εμπλέκονται βιωματικά σε μια καθημερινή πρακτική εξισορρόπησης της ενέργειας
μέσω σωματικών τεχνικών, όπως είναι το kung fu, το t’ai chi, η yoga και πάμπολλα ακόμη
συστήματα που προέρχονται από την Ασία και προβάλλουν την ενσυναίσθηση της προσωπικής
ευθύνης, ως προς το ζήτημα της εξασφάλισης ενός υγιούς σώματος. Υπό την προοπτική της
επίτευξης του «ευ ζην», συνδέουν το ζήτημα της υγείας με την συμπεριφορά, τη διατροφή και
την άσκηση, υπακούοντας στο ιδεολόγημα της ολιστικότητας. Η δυτική ιατρική, θεωρείται εν
γένει από αυτούς τους ασθενείς εξαιρετικά βίαιη στις παρεμβάσεις της και ταυτόχρονα πως
αντιμετωπίζει μόνο το σύμπτωμα, εν αντιθέσει με την ολιστική αντιμετώπιση της ασθένειας που
υιοθετούν τα εναλλακτικά συστήματα υγείας στα οποία εντάσσουν και την κινέζικη ιατρική.
Ωστόσο πάντα χρησιμοποιούνται και από αυτούς τους ασθενείς οι διαγνωστικές πρακτικές της
δυτικής ιατρικής, όπως οι εξετάσεις αίματος και γενικά κάθε είδους εξέταση που μπορεί να
απαιτηθεί για την περίπτωσή τους. Σ’ αυτό το πλαίσιο αντιλήψεων, η θεωρία της κινέζικης
ιατρικής και ο βελονισμός ως θεραπευτική λύση συνιστά την πρώτη σκέψη, καθώς γίνεται
συνώνυμη με την ιδανική αντιμετώπιση η οποία συνδέεται με την προσωπική κοσμοθεωρία και
την καθημερινή δράση του ασθενή. Στρέφονται σε συγκεκριμένο βελονιστή συνήθως, με βάση
μαρτυρίες και προτροπές πρώην ασθενών ή νυν, οι οποίοι ανήκουν στο στενό, φιλικό
περιβάλλον.
Ασθενής, 35χρονη εκπαιδευτικός, η οποία από πολύ μικρή ηλικία είχε γοητευτεί από την
κουλτούρα της Κίνας, ήταν συνεπής μαθήτρια του kung fu επί μία δεκαετία, πρόσεχε τη
διατροφή της και εν γένει υιοθετούσε έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής. Όταν παρουσιάστηκε

236
πρόβλημα υγείας, μετά από πιστοποίηση με δυτικού τύπου διαγνωστικά μέσα, στράφηκε στο
χώρο της κινέζικης θεραπευτικής. Πίστευε πως ακόμη και αν τα συμπτώματά της ήταν κοινά με
άλλων ατόμων, θα έπρεπε να αντιμετωπιστεί ως ξεχωριστή οντότητα καθώς το ίδιο σύνολο
συμπτωμάτων μπορεί να έχει διαφορετική αιτία προέλευσης από άτομο σε άτομο, σύμφωνα με
βασική αρχή των εναλλακτικών θεραπειών. Θεωρούσε τις παραδοσιακές μεθόδους διάγνωσης
πιο έγκυρες από αυτές της βιοϊατρικής και πιο κατάλληλες στο να εντοπίσουν την βαθιά αιτία
που αποτελούσε γι’ αυτήν και το πιο δύσκολο μέρος που καλείται να πραγματώσει ο βελονιστής
οπότε και να υιοθετήσει, εν συνεχεία, την θεραπεία που θα την εξουδετερώσει. Αφηγήθηκε τα
εξής:

Παρουσίασα αιμορραγία και έτσι πήγα στο γυναικολόγο μου για εξετάσεις. Όταν μου
είπε πως έχω τρία ινομυώματα, μεγέθους περίπου 3 εκατοστά το καθένα, απέκλεισα
χωρίς δεύτερη σκέψη την εγχείρηση και αμέσως βρήκα τον [αναφέρει το όνομα Ασιάτη
βελονιστή] και τον ρώτησα αν μπορούσε με το βελονισμό να κάνει κάτι. Αυτός μου είπε
ναι και έτσι άρχισα να πηγαίνω κάθε Παρασκευή. Τότε μόλις είχα διοριστεί και δούλευα
στην Αίγινα, οπότε, μετά το σχολείο, έπαιρνα το καράβι και έτρεχα να προλάβω. Έκανα
βελονισμό για 5 χρόνια, ενώ κάθε τρεις μήνες έκανα εξετάσεις για να δω αν είχαν
εξαφανιστεί ή μειωθεί τα ινομυώματα σε αριθμό και μέγεθος. Ούτε το ένα, ούτε το άλλο
συνέβαινε και η αιμορραγία, κάθε 15 μέρες περίπου και σε απίστευτη ποσότητα,
συνεχιζόταν. Παρ’ όλα αυτά έμεινα εκεί, μέχρι που άκουσα για έναν άλλο, Έλληνα
βελονιστή που, εκτός από βελονισμό, χρησιμοποιούσε και κινέζικα βότανα και πήγα σ’
αυτόν. Έκανα βελονισμό κάθε βδομάδα και έπαιρνα συνταγή με βότανα σε κάψουλες για
6 μήνες. Η αιμορραγία ελαττώθηκε, σταματούσε κατά περιόδους, αλλά όταν έκανα
εξετάσεις είδα πως τα ινομυώματα είχαν αυξηθεί κατά 2 περίπου εκατοστά. Συνέχισα
όμως για άλλους 6 μήνες. Μετά σταμάτησα να πηγαίνω και σ’ αυτόν. Στη συνέχεια πήγα
σε ένα Κινέζο βελονιστή, για βελονισμό και κινέζικα βότανα σε κάψουλες και πάλι και
αυτός κατάφερε να σταματήσει την αύξηση των ινομυωμάτων. Αυτά τα χρόνια μού
κόστισαν γύρω στα 6.000 ευρώ. Συνέχισα το kung-fu, την εξάσκηση στο ιαπωνικό σπαθί
και βρήκα μία ομάδα που διδάσκει ένας Έλληνας βελονιστής κινέζικη θεωρία μέσα απ’
το βιβλίο του Κίτρινου Αυτοκράτορα. Ένα σαββατοκύριακο κάθε μήνα, πηγαίνουμε στο
κτήμα του και εκεί μαγειρεύουμε και κάνουμε t’ai chi. Έκανα ρεφλεξολογία, reiki, πήρα
κι άλλα κινέζικα βότανα από φαρμακείο. Τα ινομυώματα έχουν μειωθεί τώρα που
περνάω κλιμακτήριο. Τι απ’ όλα βοήθησε, δεν ξέρω, αλλά μέσα απ’ όλα αυτά έμαθα
πολλά πράγματα για τον εαυτό μου.

Το κριτήριο της διαρκούς εμπλοκής στην κινέζικη ιατρική, σε αυτή την περίπτωση, δεν
αποτελούσε η αποτελεσματικότητά της. Ήταν μάλλον μια αίσθηση ελέγχου και ελευθερίας στην
επιλογή της θεραπείας που θα ακολουθούνταν, την οποία η ίδια η ασθενής επέλεξε ως την πλέον
κατάλληλη. Επωμιζόταν επιπλέον την ευθύνη για την επιλογή της και η παρακολούθηση

237
μαθημάτων κινέζικης ιατρικής, διατροφής και ασκήσεων, όπου θεωρούσε ότι θα μαθητεύσει για
μια ζωή, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε, είχε ως στόχο να κατανοήσει το σκεπτικό της θεραπείας
που είχε ακολουθήσει παλαιότερα. Στο μετανεωτερικό πλαίσιο, η εμπειρία της
πολυσυλλεκτικότητας αντιμετωπίζεται ως αγαθό. Η κινέζικη ιατρική δεν έλυσε το πρόβλημά της
οριστικά, βοήθησε ως προς το σύμπτωμα της αιμορραγίας το οποίο διευκόλυνε την
καθημερινότητά της αλλά και το επιδείνωσε, όμως το γεγονός αυτό δεν είχε καθοριστική
σημασία ώστε να αρθεί η εμπιστοσύνη στην κινέζικη ιατρική. Στους εκάστοτε βελονιστές ναι,
καθώς δεν ήταν μόνο ένας ο βελονιστής ή ο βοτανοθεραπευτής που απευθύνθηκε, ήταν πολλοί,
ο χρόνος της προσφυγής της σε αυτούς μακρύς και το χρηματικό αντίτιμο διόλου
ευκαταφρόνητο. Ωστόσο η εμμονή, η προσπάθεια για κατανόηση των προβλημάτων υγείας μέσα
από το πρίσμα της κινέζικης ιατρικής αποτελούσε στόχο ζωής. Αντιμετώπισε την εμπειρία της
ως ικανοποίηση περιέργειας ώστε για να διαπιστώσει τι μπορεί να κάνει ο βελονισμός ή τα
βότανα σε μια ασθένεια που η δυτική ιατρική θα αντιμετώπιζε με τον πλέον παρεμβατικό τρόπο.
Επιπροσθέτως, γι’ αυτήν συνεχίστηκε ένα ταξίδι αυτογνωσίας μιας πορείας μακριά από τη
δυτική ιατρική και από το φόβο των χειρουργικών και φαρμακευτικών παρεμβάσεων, σύμφωνο
με ένα ολιστικό τρόπο ζωής που ταίριαζε περισσότερο με τον «χαμένο», καλύτερο κόσμο.

2.1 Η «ολιστική» παράμετρος στο επίπεδο της πρακτικής

Η «ολιστική» αντιμετώπιση αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κίνητρα εμπλοκής των
ασθενών που είναι ήδη οπαδοί των θεωριών της «νέας εποχής» στο χώρο της κινέζικης
ιατρικής. Συνήθως επιλέγουν βελονιστές οι οποίοι συντάσσονται με την «παραδοσιακή» άποψη
καθώς σε επίπεδο θεωρίας κοινωνούν την ίδια αντίληψη. Στο κλινικό επίπεδο ωστόσο τα
πραγματολογικά δεδομένα διασκεδάζουν το συγκεκριμένο ιδεολόγημα.
Το πρόταγμα της «ολιστικότητας» δεν συνάδει ποτέ με μια αποτελεσματική,
θεραπευτική παρέμβαση η οποία θα επέτρεπε να αντιμετωπιστούν «ριζικά» όλα τα πιθανά, κατά
την αντίληψη του βελονιστή, προβλήματα του ασθενή. Στην περίπτωση της ασθενούς που
προαναφέρθηκε, γιατρός και ασθενής διαφωνούσαν για το αν ο βελονισμός και η
βοτανοθεραπεία είχαν δράσει επιτυχώς. Σε περίπτωση των ινομυωμάτων με αιμορραγία, τα
βότανα, για όσο καιρό λαμβάνονταν από την ασθενή, οδήγησαν στην παύση της αιμορραγίας
γεγονός που θεωρήθηκε θετική εξέλιξη από το γιατρό, αλλά αύξησαν το μέγεθος των
ινομυωμάτων, γεγονός που εκλήφθηκε ως δυσμενής εξέλιξη από την ασθενή. Τα ινομυώματα

238
δεν εξαλείφτηκαν γιατί ο βελονιστής-βοτανοθεραπευτής χρησιμοποίησε τυποποιημένη συνταγή
βοτάνων που στη βιβλιογραφία ενδείκνυται για τη συγκεκριμένη δυσλειτουργία, χωρίς να
μπορεί να προτείνει μια καθαρά ολιστική και ταυτόχρονα εξατομικευμένη θεραπευτική λύση
που θα ήταν η απολύτως κατάλληλη για την περίπτωση. Δεδομένης της όλης φιλολογίας περί
αντιμετώπισης ενός προβλήματος υγείας από τη «ρίζα» του, η οποία αποτελεί βασική
συνιστώσα της ρητορικής που αφορά στην παραδοσιακή θεώρηση και την όχι απλά
αντιμετώπιση των συμπτωμάτων όπου συγκριτικά, στην ίδια ρητορική, ενοχοποιείται η δυτική
ιατρική, η συγκεκριμένη περίπτωση αποτελεί παράδειγμα απόκλισης μεταξύ του τι θεωρητικά
θα έπρεπε να συμβαίνει και αυτού που συμβαίνει ενίοτε στο επίπεδο της πρακτικής.
Η προσέγγιση της ασθένειας στο επίπεδο της πρακτικής, τόσο στην Ευρώπη όσο και
στην Κίνα, τείνει να παραμελεί την έννοια της εξατομικευμένης οντότητας του κάθε ασθενή
γιατί κυρίως επικεντρώνεται στην αντιμετώπιση του παθογόνου παράγοντα και εφαρμόζει, ως
επί το πλείστον, τυποποιημένες θεραπευτικές διαδικασίες. Τα πρωτόκολλα του βελονισμού τα
οποία με πολύ μικρές παραλλαγές χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση ασθενειών, όπως και
οι τυποποιημένες συνταγές βοτάνων, αποτελούν πρακτικές που αποδεικνύουν την αναίρεση της
ιδέας περί της απόλυτης ιδιαιτερότητας ως προς τον τρόπο θεραπείας του κάθε ασθενή.
Για τη δυτική ιατρική επιπροσθέτως, συγκριτικά με την εναλλακτική ιατρική συχνά
προβάλλεται το ότι δεν διαχειρίζεται με τον κατάλληλο τρόπο την εμπειρική και κοινωνική όψη
της ασθένειας (Sharma1990:132). Όμως και στην περίπτωση της κινέζικης ιατρικής οι όψεις
αυτές δεν ενσωματώνονται και η «ολιστικότητα» της θεραπευτικής αντιμετώπισης παραμένει
απλά ένα ιδεολογικό επιχείρημα σύμπλευσης και προσέλκυσης μιας μεγάλης και ειδικής ομάδας
ασθενών. Η θεωρητικά ταυτόχρονη εξισορρόπηση σώματος/περιβάλλοντος καταστρατηγείται
πρακτικά ως προς τη ενσωμάτωση του κοινωνικού παράγοντα στην αντιμετώπιση της ασθένειας.
Σε μεταξύ τους συζητήσεις βελονιστές ανέφεραν πως, ακόμη και όταν κατά τη διάγνωση
θεωρήσουν πως η αιτία μιας δυσλειτουργίας εδράζει σε μια κοινωνική σχέση του ασθενή, είναι
απαγορευτική η παρέμβαση ακόμη και στο επίπεδο της λεκτικής αναφοράς της στον ασθενή:

Μόνο λεπτοί και πολύ κατατοπισμένοι ψυχαναλυτές μπορούν να μπουν σε αυτήν την
διαδικασία και να την καθοδηγήσουν σωστά. Αν μπεις σε αυτήν την διαδικασία είναι σα
να δίνεις ένα ομοιοπαθητικό σκεύασμα στον άρρωστο. Μπορεί να είναι ανεξέλεγκτη
αντίδραση, δεν την πειράζεις αυτήν την σχέση, δεν σε αφορά αυτή η σχέση. Δεν
πειράζεις καταστάσεις, γιατί δεν είσαι ψυχαναλυτής, είσαι βελονιστής άλλο αν κάνεις και
ψυχοθεραπεία, αλλά πρώτα και κύρια είσαι βελονιστής. Δεν αγγίζεις σχέσεις, δηλαδή δεν

239
 του κάνεις ψυχανάλυση του άρρωστου, δεν του μιλάς για τον μπαμπά του.(εκπαιδευτής
στην παραδοσιακή άποψη, στα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών)

Σε ορισμένες περιπτώσεις όπου ο βελονιστής ναι μεν ακολούθησε τα παραδεδομένα

πρωτόκολλα θεραπείας αλλά τα συνδύασε με την «έμπνευση» αυτοσχεδιάζοντας, επιβάρυνε
περαιτέρω την υγεία του ασθενή. Ασθενής και γιατρός στο επάγγελμα και πάλι με πρόβλημα
ινομυωμάτων, αφηγήθηκε την εμπειρία της ως εξής:

Διαπίστωσα, μετά από γυναικολογικές εξετάσεις, ότι είχα δύο ινομυώματα διαστάσεων
περίπου 3 εκατοστών το ένα και 2 το άλλο. Επί ένα μήνα έπαιρνα μια συνταγή κινέζικων
βοτάνων που παρήγγειλε ο Έλληνας γιατρός-βελονιστής μου από το Λονδίνο και μου
κόστισαν γύρω στα 350 ευρώ ενώ ταυτόχρονα έκανα και βελονισμό. Μετά από λίγες
μέρες άρχισα να έχω συμπτώματα κλιμακτηρίου, νεύρα, εξάψεις, γέμισα σπυράκια στο
πρόσωπο. Τελικά δεν άντεξα τα συμπτώματα και αποφάσισα να διακόψω τη θεραπεία
και να απαλλαγώ από τα ινομυώματα μέσω της εγχείρησης που μου είχε προτείνει
αρχικά ο γυναικολόγος μου. O χρόνος διάρκειας της εγχείρησης ήταν υπερβολικά
μακρύς και όταν τελείωσε, ρώτησα τον γυναικολόγο και φίλο μου την αιτία. Μου είπε
ότι τα ινομυώματα που υπήρχαν στο τοίχωμα και στο εσωτερικό της μήτρας δεν ήταν 2
αλλά 17.

Στα σεμινάρια κινέζικης ιατρικής του πανεπιστημίου παραδοσιακής κινέζικης ιατρικής στο
Tianjin της Κίνας, η θεραπεία των ινομυωμάτων αναφέρθηκε ως κλινική περίπτωση και
πράγματι υποστηριζόταν πως ινομυώματα μέχρι 5 εκατοστά μπορούν να αντιμετωπιστούν με
βελονισμό και βότανα, μετά από αυτό το μέγεθος και οι εκεί καθηγητές πρότειναν μόνο την
εγχείρηση. Γι’ αυτό το λόγο οι Έλληνες βελονιστές-βοτανοθεραπευτές αναλάμβαναν αυτές τις
περιπτώσεις. Ωστόσο η εμπειρία που θα μπορούσε ίσως να διαγνώσει τη μοναδικότητα της κάθε
περίπτωσης, σύμφωνα και πάλι με το θεωρητικό σχήμα της ολιστικής ιατρικής, ίσως να
εκφράζεται παραδειγματικά στη συγκεκριμένη δυσλειτουργία καθώς ήταν δύο οι περιπτώσεις
αποτυχημένης αντιμετώπισης με βελονισμό και βότανα που αναφέρθηκαν από ασθενείς, κατά
την επιτόπια έρευνα.
Η διάσταση της «έμπνευσης» του βελονιστή, κατά τη διάγνωση και τη θεραπευτική
αντιμετώπιση, αν και θεωρητικά είχε ένθερμους οπαδούς στα σεμινάρια των γιατρών στο
βελονισμό, αναφέρθηκε ταυτόχρονα από βελονιστή, μέσω συγκεκριμένης περίπτωσης, ως εν
δυνάμει βλαπτική διάσταση για τον ασθενή. Ο πειραματισμός βελονιστή, οπαδού της
«έμπνευσης», επάνω στο σώμα του ασθενή, αποτελεί μια συχνή πρακτική στη βάση της

240
αντίληψης «αν δεν το κάνεις, δεν ξέρεις αν θα δουλέψει». Ο ασθενής δεν το γνωρίζει αυτό ποτέ
καθώς, μέχρι να ελέγξει τα αποτελέσματα των θεραπευτικών πρακτικών, μέσω εξετάσεων, έχει
εμπιστοσύνη στις γνώσεις και ικανότητες του ειδικού που έχει επιλέξει. Γιατρός-βελονιστής
αυτής της τάσης, ανέφερε:

…και αποφάσισα μια μέρα να της ανοίξω τον παράδοξο μεσημβρινό του ΝΤΟΥ ΜΆΙ και
από την ώρα που αποφάσισα να τον ανοίξω ξαναβγήκαν όλα τα προβλήματα που είχε
αυτή η γυναίκα από την παιδική της ηλικία. Ενώ δηλαδή πήγαινε καλά, άνοιξα το κουτί
της Πανδώρας στο σώμα της και για μεγάλο χρονικό διάστημα υπέφερε. Με δύο
βελόνες, με δύο μόνο βελόνες. Ενώ της έκανα βελονισμό, με όλη την λογική αντίληψη
της χρήσης των πρωτευόντων μεσημβρινών αποφάσισα κάποια στιγμή για να
πειραματιστώ, για να επιβεβαιώσω αν η διάγνωση μου ήταν σωστή, να επιβεβαιώσω
ουσιαστικά την δική μου περιέργεια, άνοιξα το ΝΤΟΥ ΜΆΙ και την διέλυσα εντελώς.
Εκεί που ήταν καλά, θυμόταν όλους τους πόνους που είχε περάσει στην ζωή της, από το
ότι είχε κόψει τον αχίλλειο τένοντα όταν ήταν μαθήτρια μέχρι το παραμικρό. Βίωνε τα
πάντα. Όλους τους πόνους που είχε κατά καιρούς αποθηκεύσει μέσα στο σώμα της. Οι
ημιμαθείς την πατάνε, οι αμαθείς και οι αρχάριοι δεν την πατάνε. Αυτοί που έχουν
φτάσει σε ένα μέσο επίπεδο γνώσης και αντίληψης κάνουν τέτοια σφάλματα.(σεμινάρια
εκπαίδευσης των γιατρών)

2.2 Γιατί ο βελονιστής δε μιλάει

Ένας ακόμη λόγος που πρόβαλλαν οι ασθενείς αυτής της τάσης ώστε να αιτιολογήσουν
την επιλογή πρακτικών της, εν γένει, εναλλακτικής ιατρικής, ήταν η αποξένωση και η αδιαφορία
που είχαν βιώσει κατά την επαφή τους με τους γιατρούς της δυτικής ιατρικής σε προηγούμενες
εμπειρίες τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις ενδιαφέρονταν να λάβουν εξηγήσεις τόσο για το
πού οφείλεται το πρόβλημά τους, όσο και για το πώς δρα στο σώμα τους η μέθοδος που
ακολουθεί ο ειδικός ώστε να αποκαταστήσει τη δυσλειτουργία. Παρ’ όλα αυτά, η πολιτισμική
εγγύτητα που παράγουν οι κοινές αναφορές, δεν αποτελεί για όλες τις περιπτώσεις των Ελλήνων
βελονιστών, το εχέγγυο για την πρόθυμη παροχή εξηγήσεων στον ασθενή. Ιδιαιτέρως ως προς
τους περισσότερο απαιτητικούς ασθενείς οι οποίοι πέρα από τις πρωτόλειες εξηγήσεις που
αφορούν στη δράση των βελόνων ενδιαφέρονταν να μάθουν περισσότερα για τη διάγνωση της
δυσλειτουργίας τους, η θερμή και γεμάτη ενδιαφέρον επαφή που προσδοκούσαν να συνάψουν
με τον θεράποντα βελονιστή σε σχέση με αυτή που τελικά είχαν, δεν ανταποκρινόταν ενίοτε στις
προσδοκίες τους. Ασθενής ανέφερε ότι η λεκτική ανταλλαγή, κατά την παρουσίαση του
προβλήματός της στο βελονιστή, περιορίστηκε σε πολλαπλά «μμμμμ….» από την πλευρά του

241
βελονιστή, χωρίς καμία περαιτέρω πληροφορία για το πώς αξιολογεί την κατάστασή της. Επί έξι
μήνες έκανε βελονισμό και κινέζικη βοτανοθεραπεία, χωρίς ποτέ να πάρει εξηγήσεις για το ποια
ήταν η ακριβής διάγνωση της αιτίας του προβλήματός της, εάν αντιμετωπίζεται από τη «ρίζα»
του και πως δρουν στο σώμα της οι μέθοδοι τις οποίες είχε προτείνει ο βελονιστής και η ασθενής
είχε συναινέσει στη χρήση τους. Σε άλλη περίπτωση, ασθενής αφηγήθηκε ότι με δυσκολία
συγκράτησε το γέλιο της, όταν άκουσε τον παραδοσιακό βελονιστή να ρωτά μια άλλη ασθενή
πίσω από το παραβάν που χώριζε τα κρεβάτια τους αν έχει βιβλία στο σπίτι της. Η καταφατική
απάντησή της είχε ως αποτέλεσμα την κατηγορηματική προτροπή του γιατρού-βελονιστή, να τα
πετάξει, χωρίς να της εξηγήσει το γιατί.
Οι λόγοι που ένας βελονιστής δεν ανταποκρίνεται στο επίπεδο της επικοινωνίας που θα
επιθυμούσε ένας απαιτητικός ασθενής συναρτώνται με ποικίλους παράγοντες και ορισμένοι από
αυτούς αναφέρονται στο πλαίσιο της συζήτησης μεταξύ των επαγγελματιών, στα σεμινάρια
εκπαίδευσης στην κινέζικη ιατρική. Στην τελευταία περίπτωση που αναφέρθηκε, ο βελονιστής,
ως θιασώτης της παραδοσιακής θεώρησης προφανώς είχε διαγνώσει παρουσία βλαπτικής
«υγρασίας» – παθογόνου οντότητας στην κινέζικη ιατρική – στο σώμα της ασθενούς η οποία,
κατά την κρίση του, επιδεινωνόταν από την παρουσία εξωτερικής υγρασίας στον περιβάλλοντα
χώρο. Καθώς η παρουσία χαρτιού θεωρείται φορέας εξωτερικής υγρασίας, τα βιβλία
συνιστούσαν έναν επιβαρυντικό παράγοντα στην εξέλιξη της ασθένειας.
Η διάγνωση, έγκυρη ή όχι, πάντα βρίσκεται στο «πνεύμα» του παραδοσιακού βελονιστή
και σχεδόν ποτέ δεν αποκαλύπτεται στον ασθενή ή αποκαλύπτεται εξαιρετικά συγκαλυμμένη.
Κατά την εκπαίδευση των γιατρών στην παραδοσιακή θεώρηση, ως προς τους λόγους που θα
μπορούσαν να οδηγήσουν στην υιοθέτηση μιας τέτοιας συμπεριφοράς του βελονιστή κατά την
επαφή του με τον ασθενή, αναφέρθηκε ότι, όταν γίνεται λόγος για τη σύνδεση κλινικών
εκδηλώσεων, συμπτωμάτων και διαταραχών συσχετικά με τη λειτουργία των οργάνων, οι
ενεργειακές διαταραχές που μπορεί να πλήξουν ένα όργανο στο ίδιο άτομο είναι πολλαπλές και
μπορεί να εκδηλώνονται όλες ταυτόχρονα. Αυτή η πραγματικότητα του σώματος συχνά
εικονογραφούνταν μέσω ανθρώπων οι οποίοι απασχολούσαν την επικαιρότητα και είχαν
χρηστική αξία στα σεμινάρια ως παράδειγμα κατάταξης σε διάφορα σύνδρομα. Αναφέρθηκε ότι:

Δεν υπάρχει κανένα διαχωριστικό όριο στο μεταξύ τις ανεπάρκειας yin ήπατος που
εκδηλώνεται στα εύθραυστα νύχια, της φωτιάς του ήπατος που εκφράζεται με επιθετική
συμπεριφορά, του εσωτερικού ανέμου, της στάσης ενέργειας του ήπατος, της

242
 ανεπάρκειας αίματος και ούτω καθ’ εξής... ο Πάσσαρης ο άνθρωπος που σκότωσε 3
αστυνομικούς είχε φωτιά ήπατος, εσωτερικό άνεμο, στάση ενέργειας, αστάθεια και ζάλη.
Το ίδιο άτομο θα μπορούσε να έχει ανεπάρκεια αίματος που θα εκδηλωνόταν με
θαμπάδα στα μάτια, στο ίδιο άτομο μπορεί να υπήρχε ένα διαδοχικό πέρασμα
συμπτωμάτων από την ενεργειακή διαταραχή στην άλλη ταυτόχρονα.

Η αιτία μιας δυσλειτουργίας είναι επικαλυπτόμενη, διαχωριστική γραμμή δεν υφίσταται και η
ταξινόμηση γίνεται και αφορά μόνο τη συζήτηση μεταξύ των ειδικών αποσκοπώντας στη
μετάδοση της γνώσης. Οπότε η διάγνωση, κατά περιπτώσεις, καθίσταται τόσο περίπλοκη και
υποθετική ώστε το ιδεολόγημα του ότι μπορεί να αντιμετωπιστεί το όποιο πρόβλημα υγείας από
τη «ρίζα» του, δεν υφίσταται στο επίπεδο της πρακτικής. Η αποφυγή του βελονιστή να εκθέσει
λεπτομερειακά τα αίτια μιας δυσλειτουργίας σε ένα ασθενή και να του εγγυηθεί αποκατάσταση,
σύμφωνα με το παραδοσιακό πλαίσιο της κινέζικης ιατρικής, πιθανόν οφείλεται στο ότι και
αυτός ο ίδιος, αδυνατεί να γνωρίζει με βεβαιότητα.
Αναφέρθηκε από γιατρό-βελονιστή, οπαδό της παραδοσιακής άποψης, πως, όταν ένας
ασθενής επισκεφθεί το ιατρείο και απαιτεί άμεση λύση για το πρόβλημά του, δεν μπορεί να
δεχτεί την πραγματικότητα της ύπαρξης πολλαπλών κινήσεων στο σώμα του και την οποία
εντοπίζει το «πνεύμα» του βελονιστή, οπότε ο βελονιστής είναι μάταιο να του μιλήσει γι’ αυτό.
Τα δεδομένα της πραγματικότητας του βελονιστή προσαρμόζονται αναπόφευκτα στη
πραγματικότητα του ασθενή προκρίνοντας την έμφαση στην πελατειακή σχέση και στην
βιοποριστική αναγκαιότητα άσκησης του βελονισμού. Η κατάσταση του ασθενή γίνεται
αποδεκτή έτσι όπως αποκαλύπτεται λεκτικά, από τον ίδιο τον ασθενή. Το μόνο ασφαλές
κριτήριο που θα κινήσει την θεραπευτική διαδικασία είναι το τι ο ασθενής αξιολογεί ως
πρωταρχική και κύρια ενόχληση οπότε τελικά το σύμπτωμα είναι αυτό που θα επιχειρηθεί να
αντιμετωπιστεί. Όπως ανέφερε ένας βελονιστής, «εγώ μπορεί βλέπω πολλά προβλήματα σ’ έναν
ασθενή, αλλά δεν ενδιαφέρει τι υπάρχει στο δικό μου πνεύμα, πρέπει να επικεντρωθώ και να
αντιμετωπίσω το πρόβλημα που ο ασθενής θεωρεί σημαντικό». Η παραδοχή αυτή έρχεται σε
σύγκρουση με ένα κεντρικό ισχυρισμό των παραδοσιακών όπου υποστηρίζεται φανατικά πως
ακόμη και εάν ένας ασθενής φτάσει στο ιατρείο για την αντιμετώπιση ενός συγκεκριμένου
συμπτώματος, ο παραδοσιακός βελονιστής θα πρέπει να τον θεραπεύσει «ολιστικά». Η
θεωρητικά, ολιστική παροχή θεραπευτικής αρωγής περιορίζεται στην αντιμετώπιση των
συμπτωμάτων καθώς και εδώ, όπως και στη δυτική ιατρική υπερισχύει η άμεση αντιμετώπιση
του συμπτώματος.

243
 Η συνήθης αυτή πραγματικότητα, κατά την θεραπευτική επιτέλεση, υπαγορεύεται από το
ότι η απόπειρα της διάγνωσης, εν τέλει, εκλαμβάνεται από όλους τους βελονιστές-οπαδούς της
παραδοσιακής θεώρησης, ανεξαρτήτου εθνικότητας, ως ένας τρόπος ταξινόμησης που
εξυπηρετεί την επικοινωνία μόνο μεταξύ των ειδικών, συνιστώντας ένα κώδικα που ο ασθενής
αδυνατεί να αποκρυπτογραφήσει. Ταυτόχρονα, σε πολλές περιπτώσεις, όπως αναφέρουν, η
αποκάλυψή της στον ασθενή θεωρείται ιδιαίτερα οδυνηρή και αντί να γίνει εφαλτήριο
θεραπείας, μπορεί να μετατραπεί σε αφετηρία επιδείνωσης ιδιαίτερα σε ασθένειες οι οποίες στο
δυτικό πολιτισμικό πλαίσιο χαρακτηρίζονται ως ανίατες. Για παράδειγμα, υποστηριζόταν πως αν
ένας γιατρός πει στον ασθενή ότι έχει καρκίνο που για την κινέζικη ιατρική εκφράζει μια
διαταραχή της ενέργειας, αυτό που θα πετύχει είναι να επιδεινώσει, στο πνευματικό επίπεδο του
ασθενή την ήδη διαταραγμένη ενέργεια. Γι’ αυτό το λόγο δεν θα ειπωθεί ποτέ στον ασθενή.
Επαναλαμβανόταν συνεχώς στα σεμινάρια των γιατρών ότι διάγνωση στην «αυθεντική»
κινέζικη ιατρική δεν υπάρχει. Οι επιμέρους διαγνώσεις του τύπου «φωτιά», «υγρασία», «στάση»
μέσα από τις οποίες διδάσκεται η ΠΚΙ, αφορούν στην επίδραση της αναλυτικής σκέψης υπό την
επίδραση της μεταγενέστερης δυτικής προσέγγισης η οποία αλλοίωσε την συνθετική σκέψη που
χαρακτήριζε όλα τα παραδοσιακά ιατρικά συστήματα πριν την αναγέννηση και είχαν σαν βάση
τους το υποκειμενικό στοιχείο της προσωπικής εμπειρίας και επαφής θεραπευτή και
θεραπευόμενου. Η αναφορά στη διάγνωση εκφράζει μια αναγκαστική σύμβαση που εξυπηρετεί
τον σύγχρονο τρόπο επικοινωνίας. Φαίνεται ότι, ενώ ο τρόπος δράσης του βελονισμού
αναδεικνύεται σε ένα ελεγχόμενο, προς συζήτηση ζήτημα ανάμεσα στους βελονιστές και τους
ασθενείς, για την έκθεση της διάγνωσης και του θεραπευτικού σχεδίου από τον βελονιστή στον
ασθενή ισχύει ενίοτε το « Ό,τι ο νους μου μπορεί να κατανοήσει, η γλώσσα μου αδυνατεί να
μεταδώσει» (Li Zhongzi 1774:17a-b,αναφέρεται σε Kuriyama 2004:77).
Ωστόσο η διάγνωση, ως σύμβαση ή μη, υφίσταται μεταξύ των επαγγελματιών και
σύμφωνα με την θεωρία της κινέζικης ιατρικής ο τρόπος με τον οποίο μπορεί να διαγνωστεί μία
ασθένεια μπορεί να προέλθει από τέσσερις διαφορετικές πρακτικές: Μέσω ερωτήσεων προς τον
ασθενή, που συμπεριλαμβάνουν αυτές που αφορούν τις συνθήκες ζωής και εργασίας, ύπνου και
διατροφής, σχέσεων και συγκινήσεων, διά της οπτικής παρατήρησης η οποία αναφέρεται στο
χρώμα και τις εκφράσεις του προσώπου και της γλώσσας, στην ποιότητα και ένταση της φωνής,
στη διάγνωση μέσω της ψηλάφησης επώδυνων σημείων και τη διάγνωση μέσω του σφυγμού. Οι
πολλαπλοί και μη δεδομένοι τρόποι αφήνουν ένα ανοικτό πεδίο επιλογών στον επαγγελματία ως

244
προς τον ποιον θα χρησιμοποιήσει κατά την επαφή του με τον ασθενή. Όταν επιλέγονται οι δύο
πρώτοι τρόποι διάγνωσης – ερωτήσεις και οπτική παρατήρηση – η αλληλοδιαπλοκή αφορά
στις κοινωνικές αντιλήψεις οι οποίες βρίσκονται σε μια συνεχή ροή, αναδυόμενες μέσα από
περίπλοκες διαπραγματεύσεις. Η δυσλειτουργία εκδηλώνεται στα συμπτώματα τα οποία
ερμηνεύονται μέσα από ένα πολύπλοκο ιστό σκέψης που συναρμόζεται κατά την
αλληλεπίδραση των σωμάτων θεραπευτή και ασθενή. Όπως έχει αναφερθεί στο τρίτο κεφάλαιο,
η συμπεριφορά του ασθενή, κατά την πρώτη του επαφή με τον θεραπευτή, προτάθηκε από τους
Έλληνες εκπαιδευτές της παραδοσιακής θεώρησης, ως το κριτήριο της ασφαλούς διάγνωσης,
εξαιτίας της πνευματικής σχέσης που όπως λέγεται εξασφαλίζει η κοινή, ελληνική κουλτούρα,
διάγνωση την οποία ο βελονιστής επίσης δεν θα κοινοποιήσει ποτέ στον ασθενή.
Όταν πρόκειται για μη γηγενείς βελονιστές οι οποίοι προέρχονται κυρίως από χώρες της
Ασίας, η αδυναμία μετάδοσης της διαγνωστικής τους πρακτικής στον ασθενή, συνιστά επίσης
μια κυρίαρχη πραγματικότητα, αφ’ ενός εξαιτίας της επικοινωνιακής διάστασης που οφείλεται
στο ότι δεν χειρίζονται την ελληνική γλώσσα ή την αγγλική σε ικανό βαθμό και εφ’ εταίρου
εξαιτίας της μεθόδου διάγνωσης που χρησιμοποιούν ενίοτε, αυτής του σφυγμού.
Ο τρόπος διάγνωσης δια του σφυγμού, θεωρείται ένας από τους αρχαιότερους, ο πλέον
δύσκολος να διδαχθεί αλλά και ο πλέον ακριβής για τους ελάχιστους επαγγελματίες που είναι σε
θέση να τον χειρίζονται με αρτιότητα. Στα σεμινάρια εκπαίδευσης των γιατρών αναφέρθηκε ότι
η διάγνωση αυτού του τύπου έλκει την καταγωγή της από την αυστηρότητα της κομφουκιανής
ηθικής η οποία δεν επέτρεπε την ψηλάφηση του σώματος με τα χέρια. Όταν τα θηλυκά μέλη της
αυτοκρατορικής οικογένειας ασθενούσαν, δεν έπρεπε να εκτεθούν καν στη θέα του γιατρού,
οπότε μέσα από ένα παραπέτασμα έτειναν το χέρι και αυτός πραγματοποιούσε τη διάγνωση δια
του σφυγμού. Για το ίδιο ζήτημα η Hsu (2005b:8) έχει αναφέρει πως, όταν οι γιατροί καλούνταν
να διαγνώσουν μια ασθένεια σε γυναίκες της άρχουσας τάξης δεν επιτρεπόταν καν να τις
αγγίζουν, οπότε πραγματοποιούσαν τη διάγνωση μέσω των κραδασμών που παρήγαγε ένα
μεταξωτό νήμα δεμένο στον καρπό της ασθενούς. Η πολιτισμική αυτή απαγόρευση οδήγησε στη
δημιουργία ενός εξαιρετικά περίτεχνου τρόπου διάγνωσης ο οποίος μπορεί να αναγνωρίσει με
ακρίβεια την κατάσταση των 12 κύριων εσωτερικών οργάνων του ανθρώπινου σώματος μέσω
διαφορετικού τύπου σφυγμών που ψηλαφιούνται άμφω εσωτερικά του καρπού.
Η λογική είναι η εξής: Τα έξι yin και τα έξι yang όργανα που αναγνωρίζει η κινέζικη
ιατρική διανέμονται ανά τρία ζευγάρια των δύο, στο κάθε χέρι, εσωτερικά του καρπού. Ο

245
βελονιστής χρησιμοποιεί τον δείκτη, τον μεσαίο και τον παράμεσο του χεριού του και τους
τοποθετεί ταυτόχρονα στην κερκιδική αρτηρία του ασθενή, από το ύψος του καρπού. Στο
αριστερό χέρι του ασθενή τα τρία πρώτα όργανα – λεπτό έντερο, χοληδόχος κύστη, ουροδόχος
κύστη – και αντίστοιχα στο δεξί – παχύ έντερο, στομάχι, τριπλός θερμαστής – βρίσκονται στο
επίπεδο του απαλού, επιφανειακού αγγίγματος των εκπαιδευμένων δακτύλων του βελονιστή στο
εσωτερικό του χεριού του ασθενή, ενώ τα έξι αντίστοιχά τους αριστερά – καρδιά, συκώτι,
νεφρός – και δεξιά – πνεύμονας, σπλήνας, περικάρδιο – στο επίπεδο που προκύπτει από την πιο
βαθιά πίεση. Ως αυτού του σημείου η λογική, αν και παράδοξη για τον δυτικό γιατρό, είναι
κατανοητή.
Όμως, για την ακριβή διάγνωση με το σφυγμό οι αισθήσεις του σώματος του γιατρού
είναι ύψιστης σημασίας καθώς αποτελούν ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πώς
ιατρική γνώση και υποκειμενική εμπειρία δημιουργούν μια συμπαγή ενότητα αποτελώντας
κυριολεκτικά την ενσωμάτωση της ιατρικής γνώσης στη φαινομενολογία του σώματος. Αυτό
συμβαίνει διότι οι σφυγμοί που μπορεί να αναγνωρίσει ένας έμπειρος βελονιστής
περιγράφονται, ως προς τους κύριους τύπους τους, ως ευμετάβλητος, βυθισμένος, κοίλος,
κρυμμένος, γεμάτος, αδύναμος, ολισθηρός, αργός, γρήγορος, παρατεταμένος. O σφυγμός των
διαφορετικών σωμάτων μπορεί να διαφέρει ως προς το βάθος, τη συχνότητα, το ρυθμό, τη
δύναμη, το εύρος. Οι επιμέρους αποχρώσεις τους δε, αγγίζουν τις 28 (Xiufen 1999:202) και οι
ονομασίες τους στα κείμενα αποτελούν ασαφείς, απτικές αισθήσεις οι οποίες περιγράφονται σε
μια αλληγορική γλώσσα ζωντανών μεταφορών που έχουν ως βάση την καθημερινή εμπειρία.
Δεν πρόκειται για τυπικούς ορισμούς, αλλά μάλλον υποδηλώνουν την καθοδήγηση στο να
μάθεις να αισθάνεσαι. Για παράδειγμα, ένας σφυγμός μπορεί να περιγραφεί σαν το ξύλο που
πλέει μέσα στο νερό, σαν το γλίστρημα του νερού σε μια ρωγμή, όπως ένας άνθρωπος που λύνει
τη ζώνη του, ή κάποιος που θέλει να τυλίξει ένα αντικείμενο αλλά το πανί που έχει δεν είναι
αρκετό, ως ομαλή διαδοχή μαργαριταριών που κυλούν, ή με άμμο μουλιασμένη από τη βροχή
(Kuriyama 2004:67,78). Όταν το 1680 ένα κινεζικό εγχειρίδιο για τους σφυγμούς
μεταφράστηκε στα λατινικά, συνοδεύτηκε από σχόλια όπως «αδιαπέραστο χάος, φανταστικοί,
παράλογοι, πολύ ασαφείς» (ό.π. 33). Ίδιας αντιμετώπισης έτυχε και η γλώσσα του Γαληνού για
τον «μυρμηγκίζοντα», «σκωληκίζοντα», ή «δοκραρίζοντα» σφυγμό από τους σπουδαστές της
ιατρικής του 18ου αιώνα και οι μεταφορές του σηματοδότησαν την πτώση της σφυγμολογίας του
(ό.π.74,81).

246
 Σε πλήρη διάσταση με την επιστημονική γλώσσα του συγκεκριμένου, στη διάγνωση με
το σφυγμό η αντικειμενικότητα διαπλέκεται συνεχώς με την υποκειμενικότητα, όπου το βάθος
της εμπειρίας είναι καθοριστικής σημασίας. Η διάγνωση με το σφυγμό, όπως αναφέρει η Hsu
(1999:227), εκφράζει «μια γνωστική διαδικασία που περνά από το κείμενο στην εμπνευσμένη
εμπειρία που εμπλέκει σώμα και νου». Πρόκειται περισσότερο για μια πρακτική σιωπής, ένα
είδος γνώσης υπαινικτικών εκφράσεων. Στην κλινική πρακτική ο βελονιστής αναγνωρίζει, κατά
την αλληλεπίδρασή του με τον ασθενή, μια συγκεκριμένη αίσθηση την οποία εκλαμβάνει σαν
σημάδι δυσλειτουργίας. Επιπλέον δυσκολία σ’ αυτόν τον τρόπο διάγνωσης το ότι ο σφυγμός
καθορίζεται πάντα από τη συγκεκριμένη ώρα και το περιβάλλον. Η σχέση δασκάλου-μαθητή,
στα παλαιότερα συστήματα μαθητείας, εξασφάλιζε την εμπειρία καθώς η ανάγνωση βιβλίων, σ’
αυτή την περίπτωση, δεν είναι χρήσιμη. Βελονίστρια από το Ισραήλ, στην επιτόπια έρευνα,
ανέφερε πως σπούδαζε τον συγκεκριμένο τρόπο στην Κίνα επί τέσσερα χρόνια. Χωρίς να
αποκλείω την πιθανότητα να υπάρχουν Έλληνες βελονιστές που να χειρίζονται με αρτιότητα
αυτή τη μέθοδο διάγνωσης, ομολογώ πως εγώ δεν συνάντησα κανένα και οι μόνοι βελονιστές
που είδα να τον χρησιμοποιούν ήταν τρεις με αντίστοιχη καταγωγή από την Κίνα, το Βιετνάμ
και το Ισραήλ. Κινέζος βελονιστής στην επιτόπια έρευνα χαρακτήρισε τη διάγνωση δια του
σφυγμού ως επισφαλή και μερικώς έγκυρη – αν και τη χρησιμοποιούσε – και αυτό γιατί τη
θεωρούσε εξαιρετικά δύσκολη και μέθοδο διάγνωσης που πιθανόν χρειάζεται ακόμη και 20
χρόνια μελέτης. Ανέφερε πως, ακόμα και στην Κίνα, τρεις επιφανείς καθηγητές μπορεί να
διαφωνήσουν ακολουθώντας αυτό τον τρόπο διάγνωσης, οπότε να δώσουν στον ασθενή τρεις
διαφορετικές θεραπείες.
Στο εκπαιδευτικό ταξίδι στην Κίνα, στο νοσοκομείο παραδοσιακής ιατρικής, δεν
χρησιμοποιούσαν όλοι οι βελονιστές τη διάγνωση δια του σφυγμού και στην περίπτωση που τη
χρησιμοποιούσαν παρατήρησα πως ήταν πιθανόν να είχαν το χέρι τους πάνω στην κερκιδική
αρτηρία στο εσωτερικό του πήχη του ασθενή ακόμη και για είκοσι λεπτά. Οι Έλληνες
εκπαιδευόμενοι στο βελονισμό στα σεμινάρια της Αθήνας, γίνονταν μέτοχοι θεωρητικά της
διάγνωσης με το σφυγμό μάλλον μόνο ως εγκυκλοπαιδική γνώση και αυτό διότι η εκμάθησή της
ώστε να χρησιμοποιηθεί στην κλινική πρακτική αποτελεσματικά είναι εξαιρετικά δύσκολη.
Πέρα από την γνωστοποίησή της, συνήθως αποτρεπόταν η χρήση της και οι εκπαιδευόμενοι
προσανατολίζονταν σε άλλες πιο προσιτές, για τον πολιτισμικό τους κώδικα, μεθόδους
διάγνωσης.

247
 Για όσους την χειρίζονται θεωρείται εξαιρετικά έγκυρη ενώ ταυτόχρονα πολλοί ασθενείς
κατά την επαφή τους, κατά κύριο λόγο με μη γηγενείς βελονιστές, ένιωσαν αυτή την
ακατανόητη και παράδοξη γι’ αυτούς μέθοδο, της οποίας το νόημα ήταν δυσδιάκριτο και
κατανοήσιμο μόνο μέσα από στοιχεία που προέρχονται από τη λογική της δυτικής, οικείας
ιατρικής. Η λήψη του σφυγμού, στη δυτική ιατρική, όπως αναφέρει ο Kuriyama (2004:74),
διυλίστηκε ιστορικά, ανταποκρινόμενη, στο αίτημα της διαφάνειας και της νοηματικής
καθαρότητας και αντιστοίχισε, εν τέλει, αποκλειστικά στη μέτρηση των χτύπων της καρδιάς.

248
 Κεφάλαιο όγδοο

ΔΙΚΤΥΑ ΑΣΘΕΝΩΝ – ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «ΑΝΘΟΣ»

249
 Η διάδοση της κινέζικης ιατρικής πρακτικής στον ελληνικό αστικό χώρο βρίσκει την
έκφρασή της μέσα από πολυμερείς, πολυσχιδείς και σχετικά περίπλοκες πρακτικές, που αφορούν
και στην ομάδα των ασθενών. Καθώς το ολιστικό μοντέλο εκλαμβάνει τις καταστάσεις της
υγείας και της ασθένειας ως ένα συνεχές, τα θεραπευτικά τοπία δεν νοούνται μόνο ως χώροι
θεραπείας αλλά επίσης ως τοπία στα οποία επιδιώκεται η διατήρηση της υγείας και της καλής
ποιότητας ζωής μέσα από πρακτικές που αφορούν στην πρόληψη (Williams 1998:1195). Το
είδος της νομιμοποίησης που επιχειρούν οι εμπλεκόμενοι αφορά στις αντιλήψεις τους περί του τι
συνιστά πραγματικότητα55 στο ζήτημα της υγείας και μέσω ποιων πρακτικών μπορεί να
επιτευχθεί.
Όπως έχει αναδειχθεί σε έρευνες πολλών μελετητών, η σχηματοποίηση της εμπειρίας της
ασθένειας συνιστά διαδικασία κατασκευής και επανακατασκευής του ενσώματου εαυτού υπό
την επίδραση συγκεκριμένων πολιτικοοικονομικών λόγων που σχηματοποιούν το πλαίσιο και
το περιεχόμενο των κοινωνικών σχέσεων (Foucault (1996[1967], Kleinman 1986, Shepher-
Hughes και Lock 1987). Τα κριτήρια του τι συνιστά ασθένεια και πώς ορίζεται η «ορθή»
θεραπεία ποικίλουν σημαντικά και συνάδουν με τις αντιλήψεις του εκάστοτε επαγγελματία που
εμπλέκεται στο χώρο της κινέζικης ιατρικής. Οι ασθενείς, σε ορισμένες περιπτώσεις,
δημιουργούν δίκτυα56 που έχουν ως καθοδηγητή έναν ειδικό στα ζητήματα της κινέζικης
ιατρικής, στον οποίο εμπιστεύονται τη θεραπεία τους και επιχειρούν να μυηθούν, δια μέσου
εκπαιδευτικών σεμιναρίων, στα «ορθά» κριτήρια του «ευ ζην». Ένα από τα δίκτυα αυτά θα
παρουσιαστεί στο κεφάλαιο που ακολουθεί.

55
Ως πραγματικότητα χαρακτηρίζεται, από τη θεωρία «δικτύου δραστών», ένα ενιαίο πλέγμα, όπου το φυσικό, το
κοινωνικό και το επιστημονικό μέρος του δεν καταλαμβάνουν διακριτές θέσεις, αλλά αντίθετα σμίγουν αδιάρρηκτα
(Fries 1998:239). Γίνονται αντιληπτά ως κοινωνικές κατασκευές και εκφράζουν το αποτέλεσμα των κοινωνικών
διαδικασιών υπό το πρίσμα αλληλοδιαπλεκόμενων σχέσεων μεταξύ των δρώντων (ό.π.241).
56
Χρησιμοποιώ ως δάνειο στοιχεία από την προσέγγιση των Latour, Callon, Law αλλά και άλλων μελετητών που
αφορά στην κοινωνική θεωρία της κατασκευής και είναι γνωστή ως «θεωρία δικτύου δραστών» (actor network
theory ή ANT). Η θεωρία αναγνωρίζει ως ένα συνεχές όλον τόσο τους δρώντες όσο και τις έννοιες ή τα αντικείμενα
ως αλληλένδετα στοιχεία ενός δικτύου κατά την κατασκευή του τι συνιστά πραγματικότητα. Μπορεί η τοπολογία
των δικτύων να είναι κυρίως μη τοπική, ωστόσο οι έννοιες, ως αντικείμενα της σημειωτικής, διαμεσολαβούν και
συνδέουν το τοπικό με το υπερ-τοπικό, διαρρηγνύοντας τα σύνορα. (Lamke J.) Wikipedia
http://carbon.cudenver.edu/mryder/inc/ant_dff.html

250
1.0 Η δημιουργία του δικτύου

Αυτό είναι ό,τι θέλεις να γίνεις στ’ αλήθεια (επαναορισμός της πραγματικότητας)

Εμείς είμαστε αυτοί που μπορούμε να σε βοηθήσουμε να το πετύχεις (μετάφραση)

Εκχώρησε την υπακοή σου μέσω της προσωπικής σου συναίνεσης (στρατολόγηση)

Michael (1996:52)

Το φιλοσοφικό, μη κερδοσκοπικό σωματείο με την επωνυμία «ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ

ΣΩΜΑΤΕΙΟ ΑΝΘΟΣ» αποτελεί ένα παράδειγμα δικτύου ασθενών και ιδρύθηκε το 1995,
υποστηρίζοντας το πρόγραμμα λειτουργίας ενός κέντρου βελονισμού, με επικεφαλής έναν
Ασιάτη βελονιστή. Οι σκοποί του, όπως αναφέρονταν στο καταστατικό της ίδρυσης του, ήταν οι
εξής:

Α) Η μελέτη και η αξιοποίηση της φιλοσοφικής σκέψης των αρχαίων και σύγχρονων
πολιτισμών των λαών. Β) Η αναζήτηση δια της φιλοσοφίας της αλήθειας του τρόπου
εναρμόνισης του ατόμου με τον κοινωνικό, οντολογικό και κοσμολογικό του χώρο. Γ) Η
καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της ατομικής ελευθερίας του ατόμου σε όλες του τις
δραστηριότητες.

Στο τρίτο άρθρο του καταστατικού αναφερόταν ότι η επίτευξη αυτών των σκοπών θα
πραγματοποιούνταν μέσα από τη διοργάνωση διαλέξεων, παραδόσεων μαθημάτων, εκδόσεις
σχετικών εντύπων, ίδρυση και λειτουργία βιβλιοθηκών, οικημάτων έρευνας. Βάση των
εργασιών του σωματείου αποτελούσαν οι σειρές παραδόσεων «πρακτικής φιλοσοφίας» τις
οποίες μπορούσε να παρακολουθεί ο οποιοσδήποτε είτε ήταν εγγεγραμμένο μέλος του συλλόγου
είτε όχι. Τονιζόταν στην καθαρεύουσα ταυτόχρονα ότι:

Το σωματείο, ως αυστηρά φιλοσοφικό, απέχει πάσης, κάθ’ οιονδήποτε τρόπον πολιτικής

ανάμειξης ή εκδηλώσεως, ενεργεί δε σύμφωνα με τις παραδόσεις του έθνους και της
θρησκείας καθώς και του παραδεδεγμένου πολιτικού καθεστώτος.

251
Το σωματείο διοικούνταν από συμβούλιο που εκλεγόταν με τριετή θητεία από τη γενική
συνέλευση και αποτελείτο από επτά μέλη: Πρόεδρο, αντιπρόεδρο, γενικό γραμματέα, ταμεία και
τρεις σύμβουλους. Κατά το χρόνο της επιτόπιας έρευνας, τα επαγγέλματα του προέδρου,
αντιπροέδρου και ταμία ήταν αντίστοιχα κομμωτής, ψυχολόγος και η ταμίας του κέντρου
βελονισμού. Το σωματείο απαρτιζόταν από τακτικά και επίτιμα μέλη. Τακτικά μέλη, εκτός των
ιδρυτικών, είχαν δικαίωμα να γίνουν όσα πρόσωπα εγκρίνονταν από το Δ.Σ. μετά από υποβολή
έγγραφης αίτησης, εφόσον παρακολουθούσαν τακτικά τις εργασίες του σωματείου και
αποδέχονταν τους σκοπούς του. Επίτιμα μέλη ανακηρύσσονταν, μετά από σχετική απόφαση του
Δ.Σ., πρόσωπα που είχαν βοηθήσει με οποιονδήποτε τρόπο, ηθικά, φιλικά και οικονομικά στην
πραγματοποίηση των σκοπών του σωματείου. Ένα μέλος του σωματείου διαγραφόταν εφόσον
δήλωνε γραπτά την παραίτησή του, όταν έπαυε να πληρώνει τις συνδρομές του για δύο χρόνια,
όταν απουσίαζε από τις εκδηλώσεις του σωματείου αδικαιολόγητα επί εξάμηνο ή δεν
συμμορφωνόταν με τις διατάξεις του καταστατικού και με οποιοδήποτε τρόπο είχε ενεργήσει σε
βάρος των σκοπών και των εργασιών του σωματείου. Επίσης, εάν είχε καταδικασθεί
αμετάκλητα για διάπραξη οποιουδήποτε κακουργήματος ή πλημμελήματος και του είχε
επιβληθεί στερητική, των πολιτικών του δικαιωμάτων, ποινή. Οι πόροι του συλλόγου
προέρχονταν από τις εισπράξεις δικαιωμάτων εγγραφής των μελών, από τις συνδρομές των
μελών, το ύψος των οποίων οριζόταν από το Δ.Σ. και καταβαλλόταν τρεις φορές το χρόνο κατά
τους μήνες Μάρτιο, Ιούνιο και Νοέμβριο, από τις συνεισφορές, δωρεές, κληρονομιές,
κληροδοτήματα, εισπράξεις από δημοσιεύματα, διαλέξεις, παραδόσεις και λοιπές εκδηλώσεις
ενώ εμπερικλείονταν και οι τυχόν κρατικές επιχορηγήσεις.
Στο πρώτο τεύχος του περιοδικού που εκδόθηκε από το σύλλογο, περιγράφεται από τα
ιδρυτικά μέλη η προβληματική που οδήγησε στη σύστασή του. Σύμφωνα με τη συλλογιστική
τους, ο σύγχρονος άνθρωπος υπό την πίεση των αδιεξόδων του πολιτισμού, πληρώνοντας
πολλές φορές με την ψυχική και σωματική του υγεία το αντίτιμο της πολύμορφης κρίσης των
αξιών, κινείται σήμερα σε αναζήτηση διεξόδου με σκοπό την υπαρξιακή του εκπλήρωση. Αυτή
επιτυγχάνεται δια μέσου της στροφής του στην «πνευματικότητα» και την αναζήτηση ενός
άλλου περιεχομένου από αυτό που προσφέρει ο τεχνοκρατικός πολιτισμός. Οι παραδόσεις των
ανατολικών πολιτισμών αναδεικνύονται, μέσα από το λόγο τους, ως ο πλέον πρόσφορος χώρος
για την αναζήτηση νέων ιδεολογικών ενδιαφερόντων. Και αυτό γιατί εξακολουθούν να
παραμένουν «ζωντανές» στον τόπο που γεννήθηκαν, παρά το άγριο κυνηγητό που υπέστησαν

252
από τους αποικιοκρατικούς πληθυσμούς και αργότερα από «ορθολογικά» καθεστώτα. Εκτός από
τη μυστηριακή γοητεία που ενδύει την ανατολική σκέψη, οι εμπειρίες που μπορεί να προσφέρει
στο επίπεδο των εφαρμογών αποκαλύπτουν ένα πεδίο δυνατοτήτων σε νοητικό και σωματικό
επίπεδο ανυποψίαστο για τον δυτικό άνθρωπο. Το όραμα των ιδρυτών του συλλόγου ήταν η
δημιουργία μιας νέας πολυσυλλεκτικής κουλτούρας, εφόσον η πολυπολιτισμική εκδοχή της που
μόλις άρχισε να βιώνει για πρώτη φορά στην ιστορία της η παγκόσμια κοινωνία, οδηγεί
αναπόφευκτα εκεί. Ο σύλλογος γεννήθηκε για να προσφέρει χωρίς προκαταλήψεις, όπως
αναφερόταν, μια δίοδο συστηματικής επικοινωνίας μέσα από φορείς και εκπροσώπους του
παραδοσιακού, πνευματικού πολιτισμού και κυρίως της Ανατολής.
Οι λόγοι που οδήγησαν σ' αυτή την επιλογή παρουσιάζονται να είναι το ότι, ανεξάρτητα
από το γενικευμένο ενδιαφέρον που εκδηλώνεται από το κοινό σχετικά με αυτά τα ζητήματα, η
κληρονομιά τους αγνοείται από τους επίσημους εκπαιδευτικούς φορείς της Ελλάδας, ενώ ως
δεύτερος λόγος παρουσιάζεται το ότι η σοφία και η γνώση που προσφέρει η τριβή με την
ανατολίτικη, παραδοσιακή γνώση είναι διαχρονική και γι' αυτό το λόγο καθίσταται πάντα
επίκαιρη. Τα δε επιτεύγματα της Ανατολής, ιδιαίτερα στο πεδίο της ιατρικής, είναι αναντίρρητα
πολύτιμα, όπως για παράδειγμα η έννοια του «ολιστικού» χαρακτήρα αντιμετώπισης της
ανθρώπινης ασθένειας η οποία κερδίζει διαρκώς έδαφος, σε αντιδιαστολή με τον «αναλυτικό»
τρόπο προσέγγισης της σύγχρονης ιατρικής. Η κατηγορία της «αυθεντικής ιατρικής»,
εξωτικοποιείται και ενισχύεται θετικά με αξίες που η οικεία ιατρική, σε αυτή τη συλλογιστική,
δεν έχει πια. Αντιπροσωπεύοντας ένα είδος χαμένου παράδεισου ενσωματώνεται τις αντιλήψεις
των δρώντων, στην τοπική, πολιτισμική πραγματικότητα, εξαιτίας του ήθους που της
αποδίδεται. Ωστόσο δηλώνοντας ταυτόχρονα υποταγή και στην κυρίαρχη τάση, ως κύριο αίτημα
της ενασχόλησης της συντακτικής ομάδας με τα ιατρικά ζητήματα αναφερόταν πως αποτελεί η
δημιουργική σύνθεση των επιτευγμάτων της σύγχρονης επιστήμης με τις παραδοσιακές εκδοχές
της ιατρικής. Προσδοκώμενο, η παράλληλη πορεία της δυτικής ιατρικής με την ανάπτυξη μιας
αυτόνομης πορείας του κλάδου των παραδοσιακών εναλλακτικών μεθόδων θεραπείας. Για την
επίτευξη αυτού του σκοπού απαιτείται η άρση των οργανωμένων βεβαιοτήτων του σημερινού
πολιτισμού δια μέσου της ευρύτητας και ευαισθησίας του πνεύματος.

253
1.1 «Η ζωή που θα έχεις, θα είναι όση και της ντομάτας που τρως»: Ταοϊστική, διατροφική
αλχημεία

Μια από τις κύριες ενασχολήσεις του συλλόγου ήταν η οργάνωση σεμιναρίων
φιλοσοφικού, θρησκευτικού και διατροφικού περιεχομένου ταυτόχρονα, για τους απλούς
πολίτες, ασθενείς και μη, με κεντρικό ομιλητή τον Ασιάτη βελονιστή. Τα σεμινάρια
πραγματοποιούνταν την πρώτη Κυριακή κάθε μήνα και οι μαθητές εισέρχονταν στο χώρο του
κέντρου στις 8 το πρωί, όπου και παρέμεναν μέχρι περίπου στις 3 το απόγευμα. Αρχικά, ένας
από τους παλαιότερους μαθητές αναλάμβανε να οδηγήσει την εκτέλεση ασκήσεων t’ai chi, στον
κήπο του κέντρου, μια τεχνική ήπιας εκγύμνασης η οποία εμπεριέχει τον διαλογισμό και
υλοποιεί την πεποίθηση της σύνδεσης μεταξύ σώματος, πνεύματος και περιβάλλοντος. Όπως θα
παρατηρούσε ο Jackson (1989:13), η θετικά ενδεδυμένη αίσθηση του χώρου συνδεόταν στο
συγκεκριμένο παράδειγμα με ένα θεραπευτικό τοπίο που ικανοποιούσε «τη βασική ανάγκη της
εσωτερικής συνοχής, της πνευματικής ισορροπίας, μια αίσθηση ασφάλειας και κατεύθυνσης
όπως και σύνδεσης με τον περιβάλλοντα κόσμο». Η άσκηση διαρκούσε μισή ώρα και στη
συνέχεια τα είκοσι, κατά μέσω όρο, άτομα ανέβαιναν στον δεύτερο όροφο του κτιρίου όπου
βρισκόταν η αίθουσα σεμιναρίων. Με σχεδόν απόλυτη ησυχία, αφού έβγαζαν τα παπούτσια
τους, ορισμένοι άλειφαν τα χέρια τους με το λάδι ενός καντηλιού και καταλάμβαναν τις
καρέκλες, τις πλαστικές πολυθρόνες και τους πάγκους, έχοντας ολοκληρώσει το μικρό
τελετουργικό που επαναλάμβαναν με συνέπεια πριν από κάθε μάθημα.
Αρκετές φορές, πριν να μιλήσει ο δάσκαλος, όπως τον προσφωνούσαν, το λόγο έπαιρνε
ο πρόεδρος του συλλόγου και προέβαινε σε ανακοινώσεις. Αυτές αφορούσαν σε ποικίλα θέματα,
όπως ήταν η ασυνέπεια στην ώρα προσέλευσης, ζήτημα που επανερχόταν με ένταση ενίοτε και
από τον ίδιο το βελονιστή ο οποίος καταλόγιζε περιφρονητικά το φαινόμενο στην ταυτότητα του
Έλληνα, έως ότου ανακοινώθηκε από τον πρόεδρο, ως ποινή, η απαγόρευση της εισόδου, μέχρι
το πρώτο διάλειμμα στις 11. Ένα δεύτερο θέμα αφορούσε στην τάξη ως προς την ώρα εκκίνησης
του φαγητού που παρεχόταν στο διάλειμμα και στο τέλος του σεμιναρίου, πριν από την οποία, ο
«δάσκαλος» και «αρχηγός του σπιτιού» θα έπρεπε να δώσει την ευχή του. Δινόταν οδηγίες για
τη σωματική άσκηση για την οποία η προτροπή αφορούσε στο τι ακούν οι μαθητές και πώς το
εφαρμόζουν, δίνοντας σημασία στη σκέψη, την αναπνοή και την προσοχή. Εν συνεχεία
ακολουθούσαν παρατηρήσεις σε αυστηρό ύφος ώστε να αποτραπούν οι μαθητές από το να
υποβάλλουν ερωτήσεις κατά τη διάρκεια του σεμιναρίου, καθώς αυτό παρουσιαζόταν, στο λόγο

254
τους, ως πρακτική δηλωτική ασέβειας απέναντι στο πρόσωπο του δασκάλου του οποίου ο ειρμός
διακοπτόταν. Οι κανόνες δεοντολογίας και η επιτήρησή τους έπρεπε να είναι συνεχείς, καθώς,
όπως αναφέρει ο Law (1987:113-114), όταν τα στοιχεία ενός δικτύου ξεφεύγουν από την αρχική
γραμμή η οποία έχει τεθεί, μπορούν να προκαλέσουν την απαρχή της κατάρρευσής του.
Επιπροσθέτως, σύμφωνα με τη Douglas (2007[1970]:27), η ιεραρχία αποτελεί πηγή δύναμης και
βοηθά στην επίλυση προβλημάτων συντονισμού.
γεγονός ότι ελάχιστοι από τους μαθητές υπέβαλλαν ερωτήσεις και από όσους τις
υπέβαλλαν ακόμη λιγότεροι λάμβαναν απαντήσεις σε ευγενικό τόνο. Συνήθως ο βελονιστής
θεωρούσε αξιόλογες τις ερωτήσεις και τις απαντήσεις σε δικές του ερωτήσεις, μόνο όταν αυτές
προέρχονταν από διακεκριμένους μαθητές, όπως ήταν τα μέλη του προεδρείου, μέλη του
συλλόγου από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του τα οποία συμμετείχαν συστηματικά στη
συγγραφή του περιοδικού που εξέδιδε ο σύλλογος, ή νέα μέλη που προέρχονταν από τις τάξεις
των επώνυμων Αθηναίων, όπως ήταν, κατά τη διάρκεια της επιτόπιας έρευνας, ένας γνωστός
δημοσιογράφος και ποιητής με τη σύντροφό του. Άλλα θέματα που θα μπορούσαν να θιχθούν
από τον πρόεδρο με αυστηρότητα που παρέπεμπε σε σκηνές αυταρχικής εκπαίδευσης ήταν η
απαιτητική προτροπή για εθελοντική προσφορά εργασίας σε ποικίλες εργασίες του συλλόγου.
Επίσης θα μπορούσε να ανακοινώσει κάποια γιορτή και να ζητήσει το χρηματικό αντίτιμο που
απαιτείτο για τη συμμετοχή στην αγορά δώρου για τον δάσκαλο, το οποίο συνήθως ήταν, σε
επαναλαμβανόμενη βάση, μια χειροποίητη αγιογραφία βυζαντινής τεχνοτροπίας εφ’ όσον
συνιστούσε το μόνο βέβαιο δώρο που θα ικανοποιούσε πάντα τον παραλήπτη του.
Μετά από αυτή την εισαγωγή, συνήθως εισερχόταν ο βελονιστής και αφού χαιρετούσε
τους παρευρισκόμενους, τους ζητούσε να κλείσουν κινητά και ρολόγια. Αν και ήταν συγγραφέας
βιβλίων για το βελονισμό και τη διατροφή και οι περισσότεροι μαθητές είχαν διαβάσει τα βιβλία
του, στα σεμινάριά του υιοθετούσε αποκλειστικά την προφορική παράδοση. Ταυτόχρονα, η
κύρια προτροπή του προς τους μαθητές ήταν να μην κρατούν σημειώσεις και μάλιστα μάλλον με
τρόπο ιδιαίτερα δηκτικό και ίσως σαρκαστικό και υποτιμητικό:

Μη γράφετε πολύ, όσο περισσότερο γράφετε τόσο λάθος κάνετε. Εγώ γράφω βιβλίο για
βελονισμό. Όταν μιλάω με τον ταοϊστή δάσκαλό μου λέει, όχι μη γράφεις. Υπάρχουν
μυστήρια που δεν μπορώ να γράψω γιατί μπορεί να γίνει μεγάλο κακό στον άνθρωπο με
ένα λάθος στη διατροφή του. Δυο χρόνια σκέφτομαι πώς μπορώ να σας πω για το
σύστημα διατροφής, το πιο απλό, τα πέντε στοιχεία, αλλά ευτυχώς ούτε ένας από σας
καταλαβαίνει τα πέντε στοιχεία και αφού δεν μπορείτε να καταλάβετε το πιο απλό πως

255
 να μιλήσουμε για yin/yang; Μαγειρεύω και σκέφτομαι, πώς μπορώ να βοηθήσω, δεν
υπάρχει ούτε ένας από σας που να μπορώ να μιλάω μαζί του. Στις 22 Μαΐου του 1948
ήταν το πρώτο μάθημα μου, για κάθε στοιχείο μου πήρε είκοσι χρόνια να βρω τα τρία
χαρακτηριστικά του, δικιά μου θεωρία, αλλά σύμφωνα με όσα είχα μαζέψει από την
προφορική παράδοση, έφτιαξα το σύστημά μου 3 επί 5 ίσον 15. Τι είναι 15
χαρακτηριστικά, αλλά δεν τα καταλαβαίνετε. Πώς μπορείτε να καταλάβετε το ταό;

Η επανακατασκευή της πραγματικότητας στο πλαίσιο της θεωρίας δικτύου, όπως αναφέρει ο
Callon (1986:207-208), συντίθεται από πράξεις μέσω των οποίων μια οντότητα με προνομιακή
θέση επιχειρεί να επιβάλλει και να σταθεροποιήσει την ταυτότητα άλλων δρώντων του δικτύου
μέσα από την προβληματοποίηση μιας κατάστασης. Στο συγκεκριμένο συμφραζόμενο η
επιχειρηματολογία του βελονιστή παρουσιαζόταν με διαβαθμίσεις ως προς τη λεκτική οξύτητα
που αφορούσε στις καταστάσεις τις οποίες περιέγραφε, εξαρτώμενη πάντα από το σε ποιον
ακριβώς αναφερόταν. Η κοινωνική του απεύθυνση καθόριζε κατά πολύ την βαρύτητα των
ισχυρισμών του και συχνά βρέθηκα εν μέσω ακροατών με κυμαινόμενη πρόσβαση στην
εξειδικευμένη γνώση και πρακτική. Οι έννοιες δεν γίνονταν κατανοητές στον ίδιο βαθμό,
ανάμεσα στα μέλη της ομάδας και ορισμένοι είχαν γνώσεις που άλλοι δεν είχαν. Δεν υπήρχε
καθορισμένος τρόπος ώστε να οριστεί η ταυτότητα της ομάδας καθώς αυτή, σύμφωνα με τον
Handler (1994:30), αποτελεί πάντα «μια ρευστή, επικοινωνιακή διαδικασία που εμπεριέχει
πολλαπλές φωνές και διακυμαινόμενους βαθμούς κατανόησης ή μη κατανόησης». Εν γένει, η
θέση την οποία καταλάμβανε ο καθένας εκ των ακροατών σε σχέση με τα δεδομένα του
επιπέδου των προσδοκιών του, της διανοητικής και αισθητικής κατεύθυνσή του, αποτελούσαν
καθοριστικούς, δομικούς παράγοντες ως προς το βαθμό πρόσληψης των εννοιών οι οποίες
παρουσιάζονταν κατά την εκπαιδευτική διαδικασία.
Πολλές από τις ερωτήσεις που θέτονταν δημόσια, θεωρούνταν αστείες, χωρίς νόημα και
γίνονταν δεκτές από αρκετούς μαθητές με δυσανασχέτηση και ειρωνεία, επιβεβαιώνοντας, κατ’
αυτό τον τρόπο τη θεωρούμενη από αυτούς διαφορά επιπέδου γνώσης και αντίληψης συσχετικά
με τους νεότερους μαθητές. Ήταν μια έμμεση δήλωση της άτυπης ιεραρχίας που επικρατούσε
στην ομάδα των μαθητών. Όσοι δε από τους νέους μαθητές δήλωναν σε συνομιλίες με τους
παλαιότερους μαθητές ότι δεν κατανοούσαν τα όσα λέγονταν, λάμβαναν την καθησυχαστική
απάντηση πως με την υπομονή, θα μπουν σιγά σιγά στο νόημα. Τα λόγια του βελονιστή
αναπαράγονταν σε ένα δεύτερο χρόνο εκτός του σεμιναρίου. Η, μετά το βελονιστή, ανώτερη
ιεραρχική θέση των μελών του προεδρείου και των παλαιότερων μαθητών διαφαινόταν κατά την

256
προσπάθεια των νεότερων να αποκτήσουν την εύνοιά τους, να οικοδομήσουν σχέση οικειότητας
μαζί τους ώστε να μπορούν να εκφράζουν τις απορίες τους σχετικά με τα μαθήματα και να είναι
βέβαιοι ότι έχουν εξασφαλίσει μια έγκυρη εξήγηση αποφεύγοντας τις παρανοήσεις. Αν και όλοι
ανήκαν στο ίδιο δίκτυο, δεν μοιράζονταν κοινό λόγο. Αυτό που αναγνώριζε ο καθένας ως
πραγματικότητα εξαρτιόνταν από τη θέση που κατείχε μέσα στο δίκτυο και από τις σχέσεις του
με τους άλλους. Η πραγματικότητα του καθένα αναφερόταν σε όλα όσα γνώριζε για τη σύνδεση
της ασθένειας ή της υγείας και της διατροφής ενώ αυτή η γνώση αποτελούσε πάντα μια
διαπροσωπική διαδικασία57.
Μαθητές που παρακολουθούσαν τα σεμινάρια τα δέκα τελευταία χρόνια τουλάχιστον
ανέφεραν πως το κύριο ενδιαφέρον του βελονιστή ήταν να μπορέσουν οι μαθητές να
κατανοήσουν τα χαρακτηριστικά των πέντε στοιχείων. Μόνο μέσω αυτών θα ήταν σε θέση να
προσεγγίσουν ακροθιγώς την αλχημιστική λογική της ταοϊστικής διατροφής58. Και ενώ ήταν
εξαιρετικά απλό για όλους καθώς τα τρία χαρακτηριστικά των πέντε στοιχείων
επαναλαμβάνονταν σε κάθε σεμινάριο, μόνο κάποιοι από τους παλαιότερους μαθητές
τολμούσαν να ζητήσουν το λόγο για να τα απαριθμήσουν δεχόμενοι τα συγχαρητήρια του
δασκάλου:

Μέταλλο: Ακίνητο, καθαρό, συμπυκνωμένο.

Νερό: Κινητό, αισθητικό, με συμπυκνωμένο.
Ξύλο: Ακίνητο, αρμονικά σχηματισμένο, μη συμπυκνωμένο.
Φωτιά: Κινητό , επεκτατικό, μη συμπυκνωμένο.
Γη: Ακίνητο, δυσαρμονικό, συμπυκνωμένο.

Ο βελονιστής, σε άλλη χρονική στιγμή, ομολογούσε με ταπεινότητα πως η γνώση του ήταν
ελλιπής, ότι τα 5 στοιχεία συνδέονται περισσότερο με τη μαγεία και όχι με τη μεταφυσική ενώ οι

57
H Fisher (1983:36) αναφέρει ότι πάντα υπάρχει σχέση μεταξύ των λέξεων που αρθρώνονται, των πράξεων που
λαμβάνουν χώρα και τη δομή των διαλόγων. Κατά την επικοινωνία του ειδικού με τον ασθενή η ανταλλαγή των
πληροφοριών ξεδιπλώνεται μέσα από ποικίλες στρατηγικές, όπως είναι η υποβολή ερωτήσεων και από τα δύο μέρη.
Οι ειδικοί χρησιμοποιούν την στρατηγική της πειθούς ορίζοντας τον τρόπο μέσα από τον οποίο η πληροφορία θα
πρέπει να γίνει κατανοητή από τον ασθενή. Η στρατηγική χρήση της γλώσσας από τον ειδικό μπορεί να ελέγξει την
πρόσβαση και κατανόηση της πληροφορίας από τον ασθενή.
58
Η έννοια της «αλχημείας» είναι γνωστή κυρίως εξαιτίας των αλχημιστών της μεσαιωνικής, ευρωπαϊκής Δύσης, οι
οποίοι επεδίωκαν, δια μέσου της ανακάλυψης της φιλοσοφικής λίθου, να μετατρέψουν τα μη ευγενή μέταλλα σε
χρυσό. Η πρώτη αναφορά της έννοιας, ωστόσο, αποδίδεται τον ταοϊσμό και την επιδίωξη της μακροζωίας ή ακόμη
και της αθανασίας του σώματος, μέσω συγκεκριμένων τεχνικών που συνδέονται με το ελιξίριο της αθανασίας.
Αυτές αναφέρονταν στην κενότητα του νου, εξ’ ου και η πρακτική του διαλογισμού και στην ειδική διατροφή ώστε
να καταπολεμηθούν οι δαιμονικές οντότητες που πίστευαν πως ενυπάρχουν στο σώμα και προκαλούν την βλαπτική,
για τη μακροζωία, «κίνηση» του νου (Κάλτενμαρκ 1986:201-203).

257
πιθανοί συνδυασμοί των τροφών καλύπτουν τους 1078 και μόνο πολύ μεγάλοι δάσκαλοι τους
γνωρίζουν. Το μάθημα συνεχιζόταν με ερωτήσεις-γρίφους που απεύθυνε ο βελονιστής σχετικές
με το πότε ξέρουμε ότι κάτι είναι ακίνητο, ομοιογενές, δεν έχει χώρο να μετακινηθεί και κρατάει
στο χρόνο, δηλαδή συντηρείται. Οι απαντήσεις ήταν χαώδεις και σίγουρα η απάντηση «το
βουνό» δεν ανταποκρινόταν σ’ αυτό το ήθελε να ακούσει ο βελονιστής. Αυτός εξήγησε,
δίνοντας την απάντηση που ποτέ δεν θα μπορούσε να λάβει:

Ο μοναχός στο Άγιο όρος είναι ακίνητος. Η αδελφή μου είναι μοναχή. Ζουν δεκαπέντε
άτομα σαν να είναι ένας. Η ζωή τους έχει κάτι το ακίνητο, έχουν αγάλματα, δεν έχουν
ζώα. Δεν βλέπουν τηλεόραση, δεν έχουν τηλέφωνο. Δύσκολη ζωή και μια φορά το χρόνο
μιλούσε με την οικογένειά της. Τώρα είναι ηγουμένη έχει δικαίωμα να παίρνει τηλέφωνο
μια φορά το μήνα. Δεν τρώει ψάρι, αυγό, δεν έχουν λουλούδια, μόνο πλαστικά. Όταν
έχεις λουλούδια, φυτά, ζώα η ζωή θα είναι μεγάλη. Είναι καλή τύχη τα κόκκινα ψάρια
και οι χελώνες που ζουν 1000 και 500 χρόνια.

Και αμέσως η έννοια της «ακινησίας» συνδεόταν με την ταοϊστική διατροφή, στηλιτεύοντας
ταυτόχρονα τις γυναίκες για τα προβλήματα υγείας που προκαλούν στο σώμα τους εξαιτίας της
λάθος διατροφής:
Βελονιστής:-Ο ταοϊστής πιστεύει ότι ζούμε για να τρώμε. Δεν πρέπει να τρως κάτι που
έχει μικρή ζωή. Αν τρως συνέχεια σαλάτα, θα έχεις τη ζωή της σαλάτας. Πρέπει να τρως
ρίζες, πιπέρια, χαρίζουν μεγάλη ζωή. Έχω πιπεριές δυόμισι μέτρα κάθε μία. Κάθε άνοιξη
τους λέω, μη πεθάνεις, πρώτα εγώ. Τα κορίτσια δεν πρέπει να τρώνε σαλάτα ωμή, γι’
αυτό μετά χάνετε πολλή ενέργεια. Όταν κάνετε θεραπεία νομίζετε πως θα γίνετε καλά σε
τρεις μέρες, αυτό θα πει Έλληνας, πρέπει να αλλάξουμε νοοτροπία. Τόσα χρόνια κάνατε
λάθη, τρώτε λεμόνι , πορτοκαλάδα, μόνο σαγκουίνι πρέπει, ένα την ημέρα, με αλάτι, έχει
μαγνήσιο. Πώς να έχετε μετά περίοδο, αδύνατον. Η ντοματοσαλάτα είναι μόνο yin, το
χειρότερο απ' όλα. Τα κορίτσια από τους αλήτες στην τηλεόραση τρώνε σαλάτες και
πίνουν νερό. Κορίτσια, ποτέ στη ζωή σας σαλάτα, κακό στο αρμονικό, στο στήθος
κύστες, μύκητες, τρίχες.(βελονιστής)
Μαθήτρια:-Γιατί όχι λεμόνι;
Βελονιστής:-Γιατί τρώει πολύ ο σατανάς. Αν αλλάξετε τη ζωή σας θα δείτε διαφορά σε
τρία με τέσσερα χρόνια. Στα κορίτσια πρέπει να ασπρίζουν τα μαλλιά μετά τα 60. Ο
λόγος που έχετε άσπρα μαλλιά είναι η κακή διατροφή στην Ελλάδα, το πολύ νερό, το
άσπρο κρασί.

Η επανακατασκευή της ταυτότητας των συμμετεχόντων ενός δικτύου, σύμφωνα με τον

Michael (1996:54), υποστηρίζεται από τη μετάφραση μιας οντότητας με προνομιακή θέση, όπως
ήταν ο Ασιάτης βελονιστής στο συγκεκριμένο παράδειγμα, η οποία δίνει ρόλους στα υπόλοιπα
μέλη του δικτύου αρχίζοντας με σημασιολογικού τύπου προτάσεις οι οποίες εν τέλει καλούνται
να βρουν την αντιστοιχία τους στο εξατομικευμένο επίπεδο. Το λεμόνι ενοχοποιούνταν σταθερά

258
για πρόκληση καρκίνου, ορμονικές δυσλειτουργίες, ανικανότητα και στειρότητα, ενώ
αναλυτικές εξηγήσεις δεν δίνονταν σχεδόν ποτέ. Μια κοπέλα, επιβεβαιώνοντας ότι
ακολουθούσε απαρέγκλιτα τις οδηγίες του, είπε με θάρρος που αντλούσε από τη συμμόρφωση,
πως δεν κάνει μπάνιο στη θάλασσα και δεν τρώει λεμόνια εδώ και τρία χρόνια, ενώ μια άλλη, η
οποία καθόταν δίπλα μου, μου ψιθύρισε με θλίψη και βεβαιότητα:

Αυτό έπαθα εγώ, έτρωγα πολλά λεμόνια και έπινα νερό με λεμόνι το καλοκαίρι και τώρα
δεν μπορώ να κάνω παιδί, έχω διαλύσει το ορμονικό μου. Το λέω για να μην το πάθει
άλλος, γι’ αυτό ήρθα εδώ, μήπως και το διορθώσω με τη διατροφή.

Ως απαγορευμένες τροφές παρουσιάζονταν επίσης ο αστακός, οι γαρίδες και τα κυδώνια οι

βρώση των οποίων, στο λόγο του βελονιστή, ήταν στενά συνυφασμένη με την υπογονιμότητα. Η
σύγκριση μεταξύ των ηλικιών τεκνοποίησης των Βιετναμέζων γυναικών η οποία λεγόταν πως
αγγίζει τα 55-60 έτη, σε σχέση με τις Ελληνίδες που όταν εγκυμονούν στην ηλικία των 45
θεωρείται εξαιρετικό γεγονός, συνέβαλε ενισχυτικά της απαγόρευσης.
Πολλοί ασθενείς, οι οποίοι στον παρόντα χρόνο ήταν μαθητές, είχαν συναινέσει με την
εκδοχή και τις αιτιάσεις του βελονιστή ως προς τους λόγους οι οποίοι οδήγησαν στο πρόβλημα
υγείας που τους απασχολούσε και παρακολουθούσαν τα σεμινάριά του με την ελπίδα να
αποτρέψουν το χειρότερο. Ο βελονιστής είχε επιτύχει να παρουσιάσει την πραγματικότητα που
αφορά στην εξατομικευμένη ασθένεια του κάθε μέλους του δικτύου σύμφωνα με τις προσωπικές
του αντιλήψεις. Ο Fries (1998:131) αναφέρει πως υπάρχει πάντα κάποιος βαθμός απόκλισης
στο πώς δρουν τα μέλη ενός δικτύου υπό την δική τους πρωτοβουλία συσχετικά με αυτό που
ενθαρρύνονταν ή υποχρεώνονταν να πράξουν από την προνομιακή οντότητα του δικτύου. Αυτή
κατέχει θέση τέτοιας δυναμικής που μπορεί να επηρεάσει τις πράξεις των υπόλοιπων,
συνδυάζοντας εντελώς διαφορετικά στοιχεία τα οποία μπορούν να αποτελούν ένα συνεχές
μέλημα κατά τη διάρκεια της καθημερινής ζωής. Οι μαθητές είχαν πειστεί πως, αλλάζοντας τη
διατροφή τους, θα μπορούσαν να δουν μακροπρόθεσμα βελτίωση και γι’ αυτούς ο βελονιστής
αποτελούσε μια έγκυρη πηγή σοφών οδηγιών. Αποδέχονταν την προσωπική ευθύνη που τους
καταλόγιζε, ως προς τα λάθη τους σε σχέση με τη διατροφή και θεωρούσαν δεδομένο πως η
κατάσταση της υγείας τους δεν θα αλλάξει άμεσα και μόνο χάριν του βελονισμού. Θεωρούσαν
πως όφειλαν να αλλάξουν άρδην τον καθημερινό τρόπο ζωής τους, με κύριο γνώμονα τη
διατροφή και εφόσον θα το πετύχαιναν θα έβλεπαν, όπως αναφερόταν, διαφορά σε 3 με 4
χρόνια. Για να συμβεί αυτό, έπρεπε να κατανοήσουν την διατροφική, αλχημιστική λογική, την

259
οποία επιχειρούσε να διδάξει ο βελονιστής και που εξελισσόταν σε γρίφο για πολύ ισχυρούς
λύτες:

Ό,τι τρώτε εδώ είναι σκουπίδια, πρέπει να μάθουμε να τρώμε σωστά, για να κάνουμε
έρωτα ή να μην κάνουμε έρωτα..με τη διατροφή κάποιος που δεν μπορεί να κάνει σεξ,
κάνει, αλλάζουν όλα και όχι με αυτό που λεν υγιεινή διατροφή. Μπορούμε να τρώμε ότι
θέλουμε αρκεί να εφαρμόζουμε διατροφική αλχημεία. Στα σεμινάρια θέλω να σας μάθω
να τρώτε σωστά, το άλλο θέμα της θεραπείας είναι μεγάλο. Το κριτήριο, είναι η αντοχή
μιας τροφής στο χρόνο..λίγη αλχημεία, μαγεία στο φαγητό και αλλάζουμε τα στοιχεία.
Έχει σημασία τι τρώμε και γιατί, για μεγαλύτερη ζωή, για σεξουαλικότητα, για περίοδο.
Όταν η γυναίκα έχει περίοδο μπορώ να την παρατείνω με διατροφή μέχρι τα 55-60
κανονικά. Από τα πέντε στοιχεία, πρέπει να υπάρχουν στο φαγητό τα τρία. Μέταλλο στο
φαγητό, είναι συγκεντρωτικό και αγνό, για μακρά ζωή πρέπει να τρως μέταλλο, δεν
κάνει για θεραπεία. Νερό, αισθητικό, κινητικό, πιο πολύ για θεραπεία. Ξύλο, αρμονικό,
φαγητό για ισορροπία, ευεξία, καλή υγεία, ούτε σεξ, ούτε μεγάλη ζωή. Φωτιά,
επεκτατική, μεγαλώνει γρήγορα, γρήγορη θεραπεία, ακόμα και καρκίνο, 10-15 μέρες
θεραπεία πολύ καλή. Γη, ζωή, μόνο φαγητό, δύναμη.

Σύμφωνα με τον Michael (1996:54), η επιτυχία των στρατηγικών του επαναορισμού της
πραγματικότητας έτσι όπως την αντιλαμβάνονται τα μέλη ενός δικτύου, της μετάφρασής της
αλλά και της στρατολόγησή τους εξαρτάται από την ύπαρξη υποχρεωτικών σημείων διάβασης.
Αυτά ορίζονται από τα εξέχοντα πρόσωπα του δικτύου που εν τέλει κατασκευάζουν την
πραγματικότητα ή διαφορετικά, το νόημα σε κάθε πράξη των δρώντων που συμμετέχουν στο
δίκτυο. Η συσσώρευση ποικίλων σημείων διάβασης συμβάλλει στη διατήρηση και ενδυνάμωση
του δικτύου. Κάθε αλλαγή στον καθημερινό τρόπο ζωής, όπως αυτή προτεινόταν από τον
Ασιάτη βελονιστή, αποτελούσε ένα σημείο υποχρεωτικής διάβασης.
Στα σεμινάρια διατροφής οι μαθητές επιχειρούσαν να μαντέψουν σε ποιο στοιχείο ανήκει το
σκόρδο, εικάζοντας πως όταν μεγαλώνουν τα λαχανικά είναι νερό, μετά ή ξύλο ή γη. Ο
βελονιστής ανέφερε πως τροφές μέταλλο είναι οι τροφές που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά
του στοιχείου, όπως είναι τα παστά, το πιπέρι, το αλάτι, τα μπαχαρικά, η κονσέρβα με λεμόνι
και αλάτι, το παλιό αυγό, η καραμέλα, το αλκοόλ, η ρέβα σε ξύδι, αλάτι και ζάχαρη, το τηγανιτό
ρύζι σε ελάχιστο λάδι και το γκομάζιο που σημαίνει καβουρδισμένο σουσάμι σε αλάτι. Το
φαγητό μέταλλο σε 4-5 μέρες, ειπώθηκε πως βοηθά στον καρκίνο αλλά όχι αν έχει προηγηθεί
χημειοθεραπεία. Επιπροσθέτως, τροφή μέταλλο 4-5 μέρες πριν την ωορρηξία, αναφερόταν ότι
συνιστούσε βέβαιη αντισύλληψη.

260
 Τροφές νερό θεωρούνται τα λαχανικά, τα φρούτα, το άσπρο κρασί, η μπίρα, το τουρσί,
τα μικρά ψάρια, ο αστακός, οι γαρίδες, τα κυδώνια. Ο καφές φίλτρου, ο εσπρέσο και το κινέζικο
τσάι επίσης νερό, εξαιτίας του αρώματός τους. Η τροφή νερό θεωρείται κακή τροφή για τη
σεξουαλικότητα αλλά κατάλληλη ως θεραπεία, όπως στην περίπτωση της πορτοκαλάδας αλλά
όχι για κάθε μέρα καθώς λεγόταν ότι βλάπτει το σκελετικό σύστημα. Οι τροφές νερό
χαρακτηρίστηκαν ως είδος τροφής που ταυτίζεται με την καλλιτεχνική φαντασία αλλά και με
την επιδειξιμανία. Ενισχυτικά αναφέρθηκε πως οι κομφουκιανιστές στο Βιετνάμ οι οποίοι τρώνε
τροφές μέταλλο και ξύλο, κάνουν μπάνιο με τα ρούχα έως το γόνατο, ενώ στις Φιλιππίνες και
στην Ταϊλάνδη που η τροφή είναι νερό κάνουν στριπτίζ στους δρόμους και στα μπαρ. Η τροφή
που ανήκει στο στοιχείο ξύλο, αποτελείται από μισό μέταλλο και μισό νερό. Θεωρείται τροφή
που δίνει δύναμη και καλή υγεία, ισορροπία και χαρακτηρίζει έναν ήσυχο, συντηρητικό
άνθρωπο, χωρίς συναίσθημα και ιδιαίτερα ταλέντα. Στο στοιχείο ξύλο ανήκουν τροφές όπως η
τυρόπιτα, η μπριζόλα, τα γεμιστά αλλά και το τσάι του βουνού όπως και ο σκέτος ελληνικός
καφές με την αιτιολογία ότι βράζουν ταυτόχρονα με το νερό. Ο ελληνικός καφές με ζάχαρη
αλλάζει στοιχείο και γίνεται γη, όπως και ο καπουτσίνο. Ο βελονιστής ανέφερε πως εξαιτίας του
ότι η κινέζικη διατροφή είναι κυρίως ξύλο, επηρεασμένη από την κομφουκιανή
κατηγοριοποίηση, οι Κινέζοι σαν λαός είναι πειθήνιοι και δεν επαναστατούν εδώ και 1000
χρόνια, ενώ στο Βιετνάμ όπου η διατροφή είναι κυρίως θαλασσινά δηλαδή νερό, οι άνθρωποι
κάνουν πολλή φασαρία. Ποτέ δεν δίνονταν περαιτέρω εξηγήσεις και οι μαθητές υιοθετούσαν
διατροφικές συνήθειες κατά πολύ από μιμητισμό, χωρίς να μπορούν να αιτιολογήσουν γιατί
ακριβώς το κάνουν, όπως στην περίπτωση των αυγών τα οποία, μέσω μιας διαδικασίας
πάστωναν και παρά την απωθητική γεύση τους, έτρωγαν. Το μέταλλο ταυτιζόταν ως τροφή με
τη μεταφυσική, το ξύλο με τον ορθολογισμό, η φωτιά με τον πόλεμο, η γη με τη διασκέδαση.
Η διάρκεια ζωής μιας τροφής, είναι το πρώτο κριτήριο που επέτρεπε την κατανόηση της
λογικής της ταοϊστικής, αλχημιστικής διατροφής. Λεγόταν πως όση είναι η ανθεκτικότητα μιας
τροφής, τόση διάρκεια ζωής μεταφέρει και στο σώμα, όταν καταναλώνεται. Η ωμή σαλάτα
δαιμονοποιείται γιατί η ντομάτα, όπως και όλα τα λαχανικά, καθώς έχουν μικρή διάρκεια ζωής,
αυτή θεωρείται ότι μεταφέρουν στο σώμα, μη προσφέροντάς του ενέργεια μακρόχρονης
συντήρησης. Η σαλάτα θα πρέπει να παρασκευαστεί με ειδικό τρόπο, ώστε να αλλάξει το
στοιχείο της και συνεπώς η διάρκεια ζωής της, ώστε να ωφελήσει και όχι να βλάψει το σώμα. Η
ντομάτα ή η μελιτζάνα τουρσί, ήταν αποδεκτές γιατί η συντήρησή τους, με αυτόν τον τρόπο είχε

261
αλλάξει το στοιχείο τους και τις είχε μετατρέψει σε ωφέλιμη τροφή. Τα χόρτα, εν γένει,
παρουσιάζονταν σαν η πιο δύσκολη τροφή ως προς το να μαγειρευτεί σωστά. Αρχικά
αναφέρθηκαν ως η πιο δύσκολα απορροφήσιμη τροφή από το σώμα και ο μη σωστός τρόπος
βρώσης τους συνδέθηκε με ψυχοδιανοητικά χαρακτηριστικά όπως έλλειψη διαύγειας,
δογματική, απόλυτη και στενόμυαλη σκέψη. Γι’ αυτό και το σύστημα της «μακροβιοτικής»,
όπως το ονόμαζε ο βελονιστής, άρρηκτα συνυφασμένο με τη γνώση των πέντε στοιχείων,
χαρακτηριζόταν ως ότι πιο σημαντικό μπορούσε να διδαχθεί ένας άνθρωπος.
Παράξενες, εξωτικές συνταγές, ώστε να «αλλαχθεί» το στοιχείο μιας τροφής και να
επιτευχθούν τα παραπάνω, διάνθιζαν πολύ συχνά τα σεμινάρια και ήταν η μοναδική στιγμή στην
εκπαιδευτική διαδικασία κατά την οποία οι μαθητές κρατούσαν σημειώσεις. Μια συνταγή για
χοιρινό «μέταλλο» ήταν η εξής: Από το χοιρινό παίρνεις δέρμα, κρέας και λίπος και αφαιρείς
εντελώς τα κόκκαλα. Κόβεται σε φέτες του ενός εκατοστού και πασπαλίζεται με πολύ αλάτι,
πιπέρι και φρέσκο τζίντζερ. Μαρινάρισμα σε ζέστη και αέρα για 4-5 ώρες και τρώγεται για τις
100 επόμενες μέρες, χωρίς να χαλάσει. Το κέλυφος των όστρακων παρουσιαζόταν ως πλούσια
πηγή μετάλλων, άριστη για την υγεία των γυναικών, εκτός και αν υπάρχει πρόβλημα στη μήτρα.
Προτεινόταν μάλιστα και ο τρόπος παρασκευής του ώστε να καταναλωθεί και να προστατεύσει
από την οστεοπόρωση. Το κοχύλι μένει σε ξινό για ένα μήνα ώστε να απαλλαγεί από το
γυαλιστερό περίβλημα και να μείνει μόνο το πορώδες υλικό του. Στη συνέχεια μπαίνει στο
φούρνο έως ότου γίνει κίτρινο και μαλακό, τρώγεται με ελάχιστο νερό για να μη δημιουργήσει
πέτρες στους νεφρούς και η ποσότητα είναι ένα κοχύλι για έξι μήνες θεραπεία.
Η καραμέλα παρουσιαζόταν ως η σημαντικότερη τροφή συντήρησης και αποβολής τοξινών
κάθε εν δυνάμει μολυσμένης τροφής. Όλοι οι μαθητές είχαν παρασκευάσει καραμέλα και την
χρησιμοποιούσαν στα φαγητά τους. Έβαζαν στη φωτιά ένα κιλό ζάχαρη και λίγο νερό έως ότου
μαυρίσει, γίνει πολύ πικρό και μυρίσει άσχημα. Τότε πρόσθεταν ελάχιστο νερό γιατί με πολύ θα
χάλαγε ή ψαρόζουμο που αγόραζαν από το κατάστημα του κέντρου. Το τοποθετούσαν σε
μπουκάλια και όταν είχαν αμφιβολία για το πόσο φρέσκο είναι κάποιο φαγητό, το περιέχυναν με
καραμέλα και το μαγείρευαν μετά. Τα ωμά λαχανικά, εφόσον πλενόντουσαν με νερό στο οποίο
είχαν στάξει 2-3 σταγόνες καραμέλα, απαλλάσσονταν, όπως πίστευαν, από οποιαδήποτε τοξίνη,
μύκητες, μικρόβια, λιπάσματα ή ακαθαρσίες. Λίγες σταγόνες καραμέλας στο νερό προτείνονταν
ως το καλύτερο ρόφημα για την αϋπνία. Αναφερόταν ότι στο Βιετνάμ και στο Λάος αποτελεί
κύριο συστατικό του μαγειρέματος και ενώ εκεί τρώνε πολύ λίπος, καθώς δεν υπάρχει λάδι, δεν

262
έχουν κανένα πρόβλημα υγείας. Το μαρινάρισμα ακόμη και κρέατος από τρελή αγελάδα με
καραμέλα και εν συνεχεία ξέπλυμα με νερό ή ψαρόλαδο, λεγόταν πως το καθιστούσε απολύτως
ασφαλές. Η βρώση κρέατος με καραμέλα, ειπώθηκε ότι προστατεύει από ζάχαρο, χοληστερίνη
και αιμορροΐδες. Η αναφορά στο ότι, σε περίπτωση καψίματος η επάλειψη με καραμέλα
προστάτευε από έγκαυμα, προκάλεσε, σε κάποιο μάθημα, την επιβεβαιωτική αφήγηση μιας
μαθήτριας:

Κάηκα στο χέρι τα Χριστούγεννα, έβαλα καραμέλα και μετά το βούτηξα σε λίπος από
δύο αγριογούρουνα 4-5 ετών, ο δάσκαλος με 12 κιλά δέρμα είχε φτιάξει 1,5 κιλά και μας
έδωσε. Με έσωσε! Κανονικά θα έπρεπε να μου είχαν φύγει και τα νύχια.

Ο βελονιστής εξήγησε πως το λίπος μπορεί να προέλθει από κοτόπουλο, πάπια ή κόκορα 4-5
ετών αποκλειστικά, το χοιρινό δε από 4 ετών και πάνω γιατί το δέρμα του είναι πιο χοντρό, έχει
ένα πόντο λίπος. Αυτό βράζεται πολλές φορές με ελάχιστο ή καθόλου νερό σε χαμηλή φωτιά. Το
δέρμα μετατρέπεται σε ζελέ, το πετάνε και κρατάνε το λίπος που γίνεται κρεμώδες και
χρησιμεύει ως θεραπεία του δέρματος, όχι μόνο από κάψιμο αλλά και μετά την πλαστική
προσώπου για την αποφυγή μόλυνσης ως μάσκα για το δέρμα και 2 φορές την εβδομάδα για τη
θεραπεία ραγάδων. Οπωσδήποτε το θαυματουργό λίπος ήταν περιζήτητο στον κύκλο των
μαθητών και περίμεναν την εκ νέου παρασκευή του για να το αγοράσουν:

Τρία πράγματα να προσέχετε, το λίπος χοιρινού και πάπιας είναι ακριβό φάρμακο τα 100
μγρ. και εσείς το πετάτε. Το λίπος ισορροπεί το ψάρι που κάνει κακό στο θυρεοειδή,
γυναίκες με ανδρικές ορμόνες που τρων λίπος δεν έχουν τρίχες, απ’ τη μπριζόλα το λίπος
είναι το καλό. Αν δεν υπάρχει γαλακτοφορία, τότε λίπος πάπιας, καλό και για ανόρθωση
στήθους.

Βέβαια η ερώτηση αν θα πρέπει να το φας ή να κάνεις επάλειψη προκάλεσε γέλιο και σαφώς
απάντηση, δε δόθηκε. Η κυτταρίτιδα απενοχοποιείτο απόλυτα καθώς υποστηρίχτηκε πως
γυναίκες χωρίς ίχνος κυτταρίτιδας δεν μπορούσαν να γεννήσουν υγιή παιδιά. Η κακή, ελληνική
διατροφή που συμπεριλαμβάνει ελιές, αναφέρθηκε ως υπεύθυνη για την γυναικεία τριχοφυΐα
στα πόδια και στο μουστάκι, ενώ το λίπος από μια μπριζόλα, το αντίδοτό της. Για τις γυναίκες,
ευεργετικές θεωρούνταν οι σαλάτες με έντονο άρωμα, φινόκιο, ρόκα και δυόσμος. Η
ανακοίνωση της παροχής μιας συνταγής για σούπα που βοηθά στον έλεγχο του βάρους, έγινε
δεκτή με επιφωνήματα ενθουσιασμού. Συστατικά της το πικράγγουρο ή το άσπρο λάχανο

263
κομμένο σε μικρά κομματάκια και σοταρισμένο στο τηγάνι με λίγο ξύδι και πολύ μαύρο πιπέρι,
έως ότου γίνει πολύ μαλακό και κίτρινο. Τότε προστίθεται νερό και λίγο αλάτι. Για μία βδομάδα
κάθε μέρα, τρώγεται πριν το φαγητό και κόβει πολύ την όρεξη. Μια ακόμη συνταγή για δίαιτα
και αποτοξίνωση νεφρών και πάλι με λάχανο ήταν εξαιρετικά δημοφιλής. Σε βραστό νερό
τοποθετείται λάχανο κομμένο σε κομματάκια για δύο λεπτά ώσπου το λάχανο μαλακώνει,
βγαίνει από τη φωτιά και πίνεται το ζουμί, πρακτική που εξασφαλίζει το χάσιμο ενός κιλού την
ημέρα. Αν υπάρχουν πέτρες στα νεφρά, προκαλείται κολικός και θεωρητικά φεύγουν οι πέτρες.
Μάλιστα κάθε 10-15 μέρες προτεινόταν για καθαρισμό των νεφρών και όταν μία από τις
μαθήτριες σχολίασε πως αφού είναι διουρητικό θα κάνει και για πίεση, ο βελονιστής
επιβεβαίωσε το σχόλιό της και με ειρωνικό τρόπο, στρεφόμενος στο σύντροφό της σχολίασε
«πολύ έξυπνη είναι σήμερα..τι της δίνεις;».
Οι συνταγές για θεραπεία γίνονταν πάντα δεκτές με επιφωνήματα ενθουσιασμού και οι
μαθητές φρόντιζαν να τις απομνημονεύσουν και να τις παρασκευάσουν. Ένα κιλό λεμόνια,
χωρίς τη φλούδα τους, με 250 γρμ. αλάτι, αφημένα στον ήλιο για τρεις μήνες, ήταν μία από τις
θεραπευτικές συνταγές που εκτέλεσαν όλοι οι μαθητές και έπαιρναν ένα κομματάκι λεμόνι μέσα
σε χλιαρό νερό, για την περίπτωση αλλεργιών και πόνων περιόδου. Το ίδιο ίσχυε και για τις
συνταγές που προσφέρουν μακροζωία, με προεξέχουσα αυτή του ρυζιού. Σε ελάχιστο, καυτό
σπορέλαιο ή λάδι καρύδας τηγανίζεται σκόρδο, αφού έχει πατηθεί, με τη φλούδα του,
ανακατεύεται ωμό ρύζι και τηγανίζεται έως ότου αλλάξει το χρώμα του. Τότε προστίθενται 2
εκατοστά νερό σε πολύ δυνατή φωτιά και μετά άλλα 10 σε χαμηλή. Όταν μια μαθήτρια ζήτησε
να ξαναπεί τη συνταγή, αυτός απάντησε με αυστηρότητα «σε άλλη ζωή» και ενώ μία άλλη
επιχείρησε να την επαναλάβει, κάποιος την σταμάτησε με χειρονομία και η συνταγή δεν
επαναλήφθηκε ικανοποιώντας την αρχική πρόθεση του βελονιστή. Η μη επανάληψη μιας
συνταγής τόσο στη λεκτική όσο και στην πρακτική της διάσταση, αιτιολογούνταν με βάση την
ταοϊστική λογική του ότι τίποτα δεν μπορεί και δεν πρέπει να επαναληφθεί με τον ίδιο τρόπο,
συμβαίνει μία και μοναδική φορά και το μέλλον δεν υφίσταται ως αντίληψη για τον ταοϊστή.
Όταν σε ελάχιστες στιγμές επικρατούσαν πολλαπλοί διάλογοι που χαρακτήριζαν κυρίως
διευκρινήσεις που επιχειρούνταν να δοθούν σε σχέση με τις συνταγές, κατά τη διάρκεια του
σεμιναρίου, διακόπτονταν απότομα με υποτιμητικά σχόλια από το βελονιστή όπως το «μιλάτε
όλοι μαζί όπως κάνετε και στην εκκλησία σας» και η σιωπηρή τάξη επανερχόταν αυτοστιγμεί.

264
 Σε πολλές περιπτώσεις για την πραγματοποίηση των συνταγών οι μαθητές αντάλλασσαν
μεταξύ τους αρωματικά φυτά τα οποία φύτευαν. Συχνά αναφέρονταν στην προοπτική του να
παρασκευάσουν ομαδικά τις συνταγές, επεκτείνοντας τη θεωρία στο επίπεδο της πρακτικής
χωρίς να υπάρχει μια καθημερινή και μόνιμη επαφή πέρα από αυτή των ωρών που διαρκούσαν
τα μαθήματα. Οι συζητήσεις σχετικά με την πρακτική εφαρμογή των γνώσεων της διατροφικής
αλχημείας συνιστούσαν ένα μέρος της διδασκαλίας που ακολουθούσαν πιστά όλοι οι μαθητές,
πριν από το γεύμα που δινόταν μετά το τέλος του θεωρητικού μαθήματος. Κάθε φορά
προηγούνταν αναγγελία της συνταγής που θα εκτελούσε ο βελονιστής σε κάθε επόμενο μάθημα,
διανθισμένη από τους μαθητές με σχόλια όπως ότι ο βελονιστής γνωρίζει 1000 συνταγές για ρύζι
με λαχανικά και λέει πως ούτε οι Κινέζοι δεν ξέρουν να μαγειρεύουν ρύζι, μόνο λίγο οι
Ιάπωνες. Το ρύζι θα έπρεπε να το φέρουν οι μαθητές όπως και όποιο άλλο λαχανικό ήθελαν και
στην ερώτηση των μαθητών αν το ρύζι έπρεπε να είναι αποφλοιωμένο ή αναποφλοίωτο, η
απάντηση ήταν πως δεν έχει σημασία, γιατί ο τρόπος που θα μαγειρεύονταν θα το μετέτρεπε στο
καλύτερο.
Στην κουζίνα του διαμερίσματος του βελονιστή, λίγα μέτρα μακριά από το κέντρο, οι
μαθητές συνωστίζονταν ώστε να βρουν μια θέση που θα τους επιτρέπει να δουν τον ορθό τρόπο
προετοιμασίας των λαχανικών και στη συνέχεια να συμβάλλουν στην παρασκευή της σαλάτας.
Τα λαχανικά αρχικά τοποθετούνταν σε χλιαρό νερό με ζάχαρη και αλάτι. Μετά αφαιρούνταν
από το νερό προσέθεταν αλάτι, ξύδι και ζάχαρη και ζυμώνονταν με τα χέρια για 10 λεπτά,
αφήνονταν για λίγο και μετά πάλι για μισή ώρα. Σερβίρονταν με αλάτι, πιπέρι και λάδι μαζί με
το κυρίως γεύμα. Το μαγείρεμα διανθιζόταν επίσης με ιστορίες από τη χώρα του βελονιστή,
όπως η ιστορία του 18ου βασιλιά του Βιετνάμ ο οποίος, όπως ελέχθη είχε ζήσει 200 χρόνια, είχε
200 παιδιά και όταν θέλησε να ορίσει διάδοχο, ζήτησε από τα παιδιά του να μαγειρέψουν. Αυτός
που μαγείρεψε σόγια και ρύζι, κέρδισε το βασίλειο, καθώς, κατά την κρίση του βελονιστή, είχε
μυαλό και όχι ύψος και ομορφιά. Είχε προηγηθεί η απαξίωση του βελονιστή απέναντι στους
μαθητές, οι οποίοι είχαν φέρει ντομάτες και μαρούλια για το μαγείρεμα και δεν είχαν σκεφτεί το
λάχανο ή τη σόγια. Μόνο μια μαθήτρια δέχτηκε τη λεκτική επιβράβευση του βελονιστή διότι
είχε φέρει κολοκύθα και γλυκοπατάτες, που σήμαινε ότι είχε το ίδιο τρόπο σκέψης με αυτόν,
ενώ οι υπόλοιποι χαρακτηρίστηκαν ως «πολύ Έλληνες». Σ’ αυτό το συμφραζόμενο, οι
διατροφικές επιλογές του ευρύτερου ελληνικού, πολιτισμικού πλαισίου σηματοδοτούνταν
αρνητικά με τη ντομάτα, το λεμόνι και το γάλα, σε συνδυασμό με τον ακατάλληλο τρόπο

265
κατανάλωσής τους, να συνιστούν τις κυρίαρχες τροφές που φέρουν το νόημα των ασθενειών που
ταλαιπωρούν τους Έλληνες. Για τους μαθητές που παρακολουθούσαν τα σεμινάρια η κρίση του
βελονιστή συνιστούσε ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός αλλά όχι και για την ίδια του την οικογένεια
του βελονιστή η οποία φαινόταν ότι τον αμφισβητούσε:

Τα παιδιά μου, μού λένε ότι λένε οι δάσκαλοι. Στο σχολείο τούς λένε να πίνετε ένα λίτρο
γάλα την ημέρα. Δεν πρέπει να πίνετε πολύ γάλα. Έχω πόλεμο με τα παιδιά μου. Μου
λένε εσύ μιλάς ανάποδα αλλά εγώ ξέρω ότι είναι αλήθεια αυτό που λέω, το δικό μου
σύστημα είναι 100 χρόνων όχι δεκαπέντε χρόνων.

Η εξήγηση γιατί το γάλα συνιστά κακή, απαγορευμένη τροφή ήταν δυσνόητη και συνδεόταν με
μεταφυσικά στοιχεία χωρίς περεταίρω εξηγήσεις:

Το γάλα είναι σαν το αίμα. Αίμα στην ταοτική δε δίνει αίμα γιατί αίμα είναι ψυχή.
Έχουμε ψυχή και σώμα, χέρι θα δώσω αίμα όχι, μόνο λίγο αίμα για τα παιδιά μου. Μόνο
ο άνθρωπος που κάνει μαύρη μαγεία δίνει αίμα. Γι’ αυτό οι μάρτυρες του Ιεχωβά έχουν
δίκιο να μη δίνουν αίμα, καλύτερα να πεθάνουν.

Και ενώ λεγόταν όλα αυτά, ο βελονιστής ετοιμαζόταν να δείξει έναν από τους 1000 ταοϊστικούς
τρόπους που μπορεί να μαγειρευτεί το ρύζι. Ζήτησε γλυκοπατάτες και οι μαθητές έτρεξαν να
φέρουν. Τις καθάρισε, τις έβαλε στο νερό, τις έκοψε σε μικρούς κύβους και έδωσε οδηγία στους
μαθητές να ανακατεύουν το μίγμα κάθε 5 λεπτά. Σε λεκάνη με νερό, έπλυνε το ρύζι το οποίο
είχε αφήσει σε νερό για μια νύχτα. Στη συνέχεια το έβαλε στην κατσαρόλα με τις γλυκοπατάτες,
ώστε να μετατραπεί σε κολλώδες το ρύζι και το άφησε να σιγοβράζει. Κατά τη διάρκεια αυτής
της διαδικασίας, οι μαθητές που ήταν εγγύτερα στο βελονιστή επαναλάμβαναν τη συνταγή σε
αυτούς που ήταν πιο απομακρυσμένοι και δεν είχαν τη δυνατότητα να ακούν και να βλέπουν
ευκρινώς, δίνοντας στον εαυτό τους ένα νέο, αποδεκτό ρόλο στο εκπαιδευτικό συμφραζόμενο.

1.2 Απόπειρες θρησκειολογικού συγκρητισμού ως δομικό μέρος της θεραπευτικής

διαδικασίας

Καθώς τα δίκτυα αποτελούν πάντα σχεσιακά, σκηνικά πλαίσια ψυχοκοινωνικής έκφρασης

και διαπραγμάτευσης (Fries 1998:250), η σύνδεση της διατροφής άλλες όψεις του κοινωνικού
πλαισίου ήταν πάντοτε παρούσα. Ο βελονιστής ανέφερε:

266
 Εγώ σκέφτομαι σαν χριστιανός και γι' αυτό ευχαριστώ το Θεό που δίνει φαγητό στο
σύμπαν αλλά είμαι και ταοϊστής γι' αυτό σκέφτομαι τα πέντε στοιχεία ώστε να έχουμε
ισορροπία στο φαγητό. Αν ξέρετε μεταφυσική η διατροφή είναι πολύ απλή. Εγώ λέω
ζούμε για να τρώμε. Υπάρχει καλύτερο πράγμα από το φαγητό; Ο έρωτας είναι σύντομος,
τα ταξίδια, τα πάντα, μόνο το φαγητό είναι για μια ζωή. Είναι ντροπή να λέμε τρώμε για
να ζούμε, υποκρισία. Μεταφυσική είναι ο τρόπος για να ζούμε όχι ο στόχος… Νομίζω ότι
στη μεταφυσική η ελληνική δεν αποδίδει το νόημα. Αν καταλάβετε μεταφυσική..θα
μπορείτε να μείνετε με το Θεό χωρίς άγχος για πάντα. Μαθηματικά, ιστορία, μεγάλα
εμπόδια για τη μεταφυσική, τόσα χρόνια μαθαίνουμε λάθος, χρειάζεται μήνες, χρόνια για
να καθαριστεί το μυαλό σας. Θα καταλάβετε πώς μαγειρεύουμε με μεταφυσική.
Θεραπεία, θρησκεία, ιατρική είναι ένα. Ο θεός ποτέ δεν κάνει θαύματα αν δεν το ζητάει ο
κόσμος. Ο ταοϊστής το ίδιο. Δεν μπορώ να πείσω κάποιο να κάνει θεραπεία, πρέπει να
πιστεύει.

Σε μια εκδοχή των στρατηγικών που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή της πραγματικότητας,
ορισμένα σημεία της υποχρεωτικής διάβασης των συμμετεχόντων καθίστανται σχεδόν αόρατα
και μετατρέπονται σε κάτι το απόλυτα φυσικό και μη επιδεχόμενο οιουδήποτε τύπου
προβληματισμού, αποτελώντας «μαύρα κουτιά» (Michael 1996:54), όπως ήταν, κατά τη γνώμη
μου, η έννοια της «μεταφυσικής». Ο όρος «μεταφυσική» ήταν σε συνεχή χρήση στα
συγκεκριμένα σεμινάρια και οι Έλληνες, εν γένει, αναφέρονταν από το βελονιστή ως καλοί στη
φιλοσοφία, αλλά όχι στη μεταφυσική. Κάθε μάθημα διατροφής περιελάμβανε απαραίτητα και σε
μεγάλη έκταση αναφορές στην μεταφυσική, έτσι όπως τη νοούσε ο βελονιστής. Δηλαδή,
στοιχεία από την ταοϊστική, τη βουδιστική αλλά και την καθολική, χριστιανική γραμματεία τα
οποία διάνθιζαν συνεχώς την ομιλία του. Ο θρησκευτικός και πνευματικός σχετικισμός ήταν
συνεχής και η αξία των διαφορετικών οπτικών η ίδια, καθώς όλες αντιμετωπίζονταν ως
μονοπάτια που οδηγούν στον ίδιο σκοπό, πνευματικότητα και καλή υγεία. Ο βελονιστής δήλωνε
ταοϊστής και χριστιανός και οι μαθητές επίσης δήλωναν πιστοί χριστιανοί που ήθελαν να
μυηθούν και στην ταοϊστική σκέψη. Οι συγκρίσεις, οι αντιφάσεις και οι συγκρούσεις σχετικά με
το τι θεωρείται σωστό στις δύο θεωρήσεις και το τι τελικά είναι σωστό οπότε πρέπει να το
ακολουθήσουν και οι μαθητές, διέτρεχαν συνεχώς το λόγο του βελονιστή:

Ο ταοϊστής δεν έχει Θεό, τελετουργίες, φωτογραφίες, ναός είναι το δάσος,

αυτοσυγκέντρωση και ζω μόνο με μένα, όλοι είναι ίσοι, στον ταοϊσμό δεν έχει
παπάδες..Η αυτοσυγκέντρωση δεν πάει με φαγητό νερό ή φωτιά, μάλλον τροφή ξύλο ή
ακόμα καλύτερα μέταλλο. Μέταλλο φαγητό, πολλή συγκέντρωση αλλά όχι πάνω από
τρεις, τέσσερις μέρες γιατί μπορείς να πεθάνεις… Το φαγητό μέταλλο χωρίζεται σε τρεις
κατηγορίες: 1) τρώω μόνο μέταλλο, όπως υδράργυρος, αλχημεία με φαγητό, τρόπος να
ζεις για πάντα, ταοϊστές που ζουν 150-160 χρόνια, δεν είναι πολλά 2) μόνο όσπρια, ζω

267
 όσο ζει και η τροφή που τρώω, καθόλου ζωντανό μόνο ξηροί καρποί, όσπρια φαγητά
μόνο οι μεγάλοι δάσκαλοι γιατί προκαλεί στενομυαλιά και φανατισμό 3)φαγητό στεγνό
και συμπυκνωμένο χωρίς νερό, όπως το σαλάμι, είναι σχετικά εύκολο, γκομάζιο με το
σύστημά μου. Αν τρως μόνο τρίτη κατηγορία καλά, αλλά μόνο για τρεις μέρες, αλλιώς
ένα δάσκαλο δίπλα σου γιατί η καρδιά σταματάει εύκολα..

Η αυτοσυγκέντρωση εκλαμβανόταν ως η βέβαιη, καθημερινή πρακτική η οποία μπορεί

να απαλλάξει το άτομο από την επιθυμία, που θεωρείται φθοροποιός δύναμη για το σώμα και το
πνεύμα. Ο νους κατά τη διάρκεια της αυτοσυγκέντρωσης σε ιδανικές συνθήκες παραμένει
ακίνητος και αποφεύγει τη φθορά γι’ αυτό και συνιστά ιδανικό σε σχέση με το στόχο της
μακροζωίας. Η τροφή που θα πρέπει να συνοδεύσει αυτή την απόπειρα εξαγνισμού μέσω της
ακινησίας, θα πρέπει να είναι η καταλληλότερη ώστε το σώμα να βοηθήσει το πνεύμα. Όμως οι
μαθητές δεν γνώριζαν τη σωστή διατροφή, ως αδαείς και «Έλληνες», καθώς χαρακτηρίζονταν
ως έθνος με λάθη στη σκέψη, λάθη στην πρακτική. Ο καθοδηγητής ήταν απαραίτητος ώστε να
δείξει την ορθή οδό και να αποτρέψει τον, εν δυνάμει, κίνδυνο. Άλλωστε όλοι σχεδόν οι μαθητές
δήλωναν περισσότερο ταοϊστές παρά χριστιανοί και ταυτόχρονα ομολογούσαν πως το κυρίαρχο
κίνητρό τους για την εμπλοκή τους στα σεμινάρια ήταν το «ευ ζην». Το ταοϊστικό ιδανικό της
μακροζωίας, έβρισκε σε αυτή τη δύστροπη και δυσνόητη μείξη στοιχείων στην παρουσίαση του
βελονιστή την μόνη αξιόπιστη διέξοδο. Οι περισσότεροι μαθητές ασχολούνταν σε επίπεδο
καθημερινότητας με κάποιο είδος ανατολίτικης τέχνης που εμπεριείχε την αυτοσυγκέντρωση.
Ως χριστιανοί επίσης σεβόντουσαν την ιεραρχία και τα λόγια του βελονιστή εφόσον και ο ίδιος
είχε δηλώσει ότι ο Θεός συμφωνεί με την ιεραρχία, καθώς αρχηγός της οικογένειας ήταν ο
Ιωσήφ.
Αγαπημένες αναφορές του βελονιστή συνιστούσαν ζητήματα που προέρχονται από την
παράδοση του χριστιανισμού και οι μαθητές άδραχναν την ευκαιρία για να ζητήσουν
διευκρινήσεις σχετικά με ζητήματα όπως το γιατί η συκιά θεωρείται καταραμένο δέντρο και να
λάβουν απαντήσεις όπως «ο Χριστός όταν πέρασε μπροστά από μία συκιά είπε, ποτέ κανένας δε
θα φάει φρούτα από σένα, γιατί τα σύκα είναι σύμβολο του σατανά». Συσχετική απορία
αφορούσε στο ποιο ήταν τελικά το φρούτο που έφαγαν οι πρωτόπλαστοι, σύκο, μήλο ή ρόδι για
να λάβουν την απάντηση ότι «δεν γράφει η Αγία Γραφή αλλά μάλλον ήταν το ρόδι γιατί είναι
ίδιο με το σύκο», θεωρούμενο επίσης ως αίμα του σατανά. Πέρα από προβληματισμούς όπως οι
παραπάνω οι οποίοι επιχειρούν να παράσχουν τις όποιες απαντήσεις αφορούν σε σημεία που
εφάπτονται της κοινής, εν γένει, παράδοσης κάθε χριστιανικής ομάδας, λάμβανε χώρα, κάθε

268
πρώτη Τετάρτη του μήνα, λειτουργία σύμφωνα με το τυπικό της καθολικής εκκλησίας της
οποίας πιστός ήταν ο βελονιστής. Η λειτουργία πραγματοποιείτο σε ένα μικρό δωμάτιο του
δευτέρου ορόφου του κέντρου, το οποίο είχε διαμορφωθεί ως ένας μικρός αλλά σημαίνων
εκκλησιαστικός χώρος. Πάντα συμμετείχε μεγάλος αριθμός μαθητών παρακολουθώντας τη
λειτουργία, που τελούσε καθολικός ιερέας, από το διάδρομο εφ’ όσον η μικρή χωρητικότητα του
δωματίου δεν επέτρεπε την είσοδο όλων. Οι ορθόδοξοι μαθητές σχημάτιζαν το σημείο του
σταυρού με τον ορθόδοξο τρόπο ενώ οι καθολικοί με τον αντίστοιχο. Όπως ανέφεραν, ένιωθαν
πως συμμετείχαν σε μια υπερ-θρησκευτική λειτουργία όπου δεν είχε καμία σημασία το ιδιαίτερο
δόγμα του καθ’ ενός, παρά μόνο η έκφραση της ανάγκης τους να προσευχηθούν από κοινού με
το βελονιστή-δάσκαλό τους και εμμέσως να του δείξουν την προθυμία τους να συμμετάσχουν
στο θρησκευτικό τελετουργικό του καθολικισμού.
Μάλιστα οι απόπειρες να γνωρίσουν πληρέστερα το χριστιανικό δόγμα του δασκάλου
τους έβρισκαν έκφραση σε ποικίλες μορφές πρακτικής, ορισμένες από τις οποίες έφεραν σε
επαφή το σωματείο με υπερτοπικές ομάδες. Μια από αυτές αφορούσε στη γνωριμία με μία
υποψήφια «αγία» της ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, ελληνικής καταγωγής. Στα σεμινάρια
«διατροφής και μεταφυσικής» είχε αναφερθεί το όνομά της από το βελονιστή ως «ένα άτομο
που γράφει πολύ καλά για τη μεταφυσική». Επίσης, είχε αναφέρει πως οι άνθρωποι του
περιβάλλοντός της του είχαν ζητήσει να γίνει «απόστολός της» αλλά αυτός, αν και τη σέβεται,
αρνήθηκε και είπε πως ήθελε να ακολουθήσει το δρόμο που ο Θεός είχε αποφασίσει για εκείνον.
Ήταν σημαντική στιγμή για την ομάδα, η ανακοίνωση ότι η υποψήφια «αγία» θα επισκεπτόταν
την Αθήνα και πως θα είχαν το προνόμιο να ετοιμάσουν μια εκδήλωση προς τιμήν της.
Επιχειρηματίας-οπαδός παραχώρησε ένα εγκαταλελειμμένο ξενοδοχειακό συγκρότημα στην
περιοχή του Σουνίου για την πραγματοποίηση του εγχειρήματος. Εθελοντικά τα μέλη του
συλλόγου προσφέρθηκαν να συμβάλλουν στην στοιχειώδη ανακαίνιση και επαναδιαμόρφωση
ορισμένων χώρων, με τον τρόπο που επέτρεπαν οι ικανότητες του καθένα. Μάλιστα εκλήφθηκε
ως προνόμιο και εύνοια η έγκριση του βελονιστή, ως προς το ποιοι από τους μαθητές
μπορούσαν να συνεισφέρουν. Μικρά δωμάτια-καμπάνες φρεσκαρίστηκαν με άσπρο χρώμα,
καθαρίστηκαν, όπως και οι εξωτερικοί χώροι, μεταφέρθηκαν γεννήτριες για την παροχή
ηλεκτρικού ρεύματος, εξοπλίστηκε η κουζίνα, μία αίθουσα διαμορφώθηκε σε τραπεζαρία,
τοποθετήθηκαν καθίσματα όπως και μία εξέδρα στην αίθουσα όπου θα γινόταν η ομιλία.

269
 Την προκαθορισμένη ημέρα, επικρατούσε αναβρασμός και μεγάλη κινητικότητα. Οι
μαθητές κατά παρέες κατέφθαναν με αυτοκίνητα όπως και ποικίλος άλλος κόσμος που
χαιρετούσε εγκάρδια το βελονιστή, συνομιλούσε για λίγο μαζί του και περνούσε στην αίθουσα
προσπαθώντας να καταλάβει μια θέση που θα του παρείχε την καλύτερη δυνατή οπτική προς την
εξέδρα. Δίπλα από την είσοδο της αίθουσας, σε χώρο που αντιστοιχούσε σε τρία τετραγωνικά
μέτρα, υπήρχαν τοποθετημένα, πάνω σε τραπέζια, τα βιβλία της «αγίας», μικροί σταυροί και
ροζάρια τα οποία πωλούνταν από ανθρώπους του κύκλου της στους παρευρισκομένους οι οποίοι
πιθανότατα κάλυπταν τον αριθμό των διακοσίων.
Η ευχαριστήρια, προαγγελτική εισαγωγή του βελονιστή προς το κοινό, άρχισε,
χαρακτηρίζοντας ως σκάνδαλο τη διαίρεση των εκκλησιών και πως το τιμώμενο πρόσωπο,
μαχόμενη εναντίον της, έχει δώσει 650 ομιλίες σε 38 χώρες για την αγάπη του Κυρίου και
κατόρθωσε κατηχώντας να μεταστρέψει στο χριστιανισμό, το 1990, Ιάπωνες βουδιστές
μοναχούς, ενώ στην Κένυα 18 αρχηγοί φυλών και ο ιμάμης πήραν το πρώτο βιβλίο της. Το 1998
μίλησε στα πλαίσια του Ο.Η.Ε. για το πρόγραμμα ειρήνης ανάμεσα σε Παλαιστίνη και Ισραήλ.
Ο Δημήτριος Ιεροσολύμων την ευλόγησε ενώ 450 λαϊκοί από 78 διαφορετικές χώρες και 12
χριστιανικές ομολογίες κοινώνησαν από κοινού. Το φιλανθρωπικό της έργο απλώνεται στη
Ρουμανία, στο Καράκας της Βενεζουέλας, στη Βηθλεέμ και στη Βραζιλία όπου τα «σπίτια της
Παναγίας» τα οποία χρηματοδοτεί, βοηθούν απόρους.
Καθισμένη στην τελευταία σειρά παρατήρησα την καθυστερημένη, αθόρυβη άφιξη ενός
ζευγαριού, που κάθισε στην τελευταία επίσης σειρά, στην άλλη πλευρά του διαδρόμου από τη
δική μου. Η κυρία προσέλκυσε για κάποια δευτερόλεπτα την προσοχή μου καθώς επρόκειτο για
μία ξανθιά, με αναλογίες μοντέλου γυναίκα που δεν έμοιαζε περισσότερο από 45 και ντυμένη με
τρόπο που πρόδιδε απόλυτη ενημέρωση ως προς την τρέχουσα αντίληψη που αφορά στην
ανεπιτήδευτη, πολυτελή κομψότητα. Μόνο όταν ο βελονιστής προσφώνησε το τιμώμενο
πρόσωπο και αυτή ανταποκρινόμενη στο κάλεσμά του κινήθηκε προς την εξέδρα, κατάλαβα πως
επρόκειτο για την υποψήφια «αγία». Αυτή η μετανεωτερική, ως προς την όψη, εκδοχή ενός
προσώπου που φιλοδοξούσε να χαρακτηριστεί αγία, αρχίζοντας την ομιλία της ανέφερε πως στη
ρωμαιοκαθολική εκκλησία και όχι στην ορθόδοξη, υπάρχει προηγούμενο αναγνώρισης γυναικών
με χάρισμα, όπως το 1200 η Μπριζίτ της Σουηδίας, η Κάθριν της Σιένας και η Μαρία
Νταγκρέτα. Αφηγήθηκε στη συνέχεια, σε άπταιστα ελληνικά, τα περιστατικά που συνηγορούν
υπέρ της πεποίθησής της για μια αντίστοιχη αναγνώριση στο πρόσωπό της.

270
 Όντας αναγνωρισμένη ζωγράφος, πρωταθλήτρια του τένις, σύζυγος Σουηδού διπλωμάτη
και μητέρα δύο αγοριών, ζούσε στο Μπαγκλαντές. Το 1985, ξαφνικά ενώ έγραφε, το χέρι της
άρχισε να σχεδιάζει μια καρδιά και από το κέντρο της, ένα λουλούδι. Ύστερα το χέρι της
οδηγημένο με ένα μυστηριακό τρόπο, όπως ανέφερε, έγραψε με μια τέλεια καλλιγραφία,
εντελώς ξένη με το δικό της γραφικό χαρακτήρα τη φράση: «Είμαι ο φύλακας άγγελός σου. Το
όνομά μου είναι Δανιήλ». Έκτοτε λαμβάνει την αποκάλυψη και το ότι δεν είχε καμία σχέση με
τη θεολογία το θεωρεί σημάδι, αφού άλλωστε και ο Θεός μέσα στις γραφές είχε πει πως θα
αποκαλυφθεί από το τίποτα. Η φωνή του Θεού μιλάει μέσα της και αισθάνεται από τον τόνο της
αν είναι στενοχωρημένος ή χαρούμενος. Μετά τον ερχομό του αγγέλου της για τρεις εβδομάδες
έκλαιγε και αισθανόταν σαν λεπρή όμως, μετά τον εξαγνισμό της, δεν ξαναπαρουσιάστηκε ο
άγγελος αλλά ο ίδιος ο Πατέρας που είχε την πιο γλυκιά φωνή που είχε ακούσει ποτέ και την
έβαλε να λέει συνεχώς το Πάτερ Ημών, μέχρι που έμεινε ευχαριστημένος με τον τρόπο που το
είπε. Σε εκείνο το σημείο, απήγγειλε την προσευχή στα αγγλικά για το κοινό.
Το πρώτο πράγμα που της ζήτησε ο Πατέρας ήταν να τον αγαπά και αφού
διαπραγματεύτηκαν για λίγο την ένταση της αγάπης που θα έπρεπε να του έχει και εφ’ όσον ο
άγγελός της τής είπε ότι πρέπει ν’ αγαπάει τον Πατέρα περισσότερο από εκείνον, αυτή το
δέχτηκε. Της είπε επίσης πως σαν Πατέρα θα τον γνωρίσουμε στον παράδεισο αλλά θα πρέπει
να αρχίσουμε από εδώ. Αυτό που θέλει από τους ανθρώπους, όπως της ανέφερε, είναι
αδιάλειπτη προσευχή, να ακούει συνέχεια ότι τον αγαπάμε και πως πρέπει να πεθάνει η θέληση
και ο εαυτός μας για να φανερωθεί το Άγιο Πνεύμα. Είπε ο Θεός πως δε θέλει αντίζηλους και
αντίζηλος είναι η θέληση του ανθρώπου. Της είπε να πάει στην Ελβετία γιατί από εκεί θα
αρχίσει το μήνυμά του και ότι την είχε διαλέξει πριν καν να γεννηθεί. Επίσης ανέφερε πως
σήμερα ζούμε κομμάτια από τις γραφές που αφορούν στα «Τέλη Καιρού» της Αποκάλυψης, των
προφητών Ιεζεκιήλ και Δανιήλ, την εποχή του σατανά. Τα σημάδια είναι τα ναρκωτικά και η
αθεΐα και αυτό που θέλει ο σατανάς είναι να υποβιβάσει το Χριστό από Θεό σε άνθρωπο με
σοφία. Και η εποχή έχει ανάγκη από το Άγιο Πνεύμα που θα χυθεί πάνω μας, ελπίδα για τη
δεύτερη Πεντηκοστή. Η «αγία», δια του Αγίου Πνεύματος θα ορίσει αποστόλους από όλα τα
μέρη του κόσμου, αφού ο Θεός της είπε: «Πόλις, έλα και γράψε, γιατί όχι, μπορεί να είμαι κήπος
ή μοναστήρι. Γράψε και εξήγησε, το Άγιο Πνεύμα θα λάμψει σαν χίλια αστέρια. Η νέα
Ιερουσαλήμ είστε εσείς, με τη λάμψη μου θα πάψετε να είστε ερείπια». Αφού ανέφερε επίσης

271
ότι είδε σε όραμα το Χριστό μαστιγωμένο, τον ρώτησε ποιος το έκανε και αυτός της απάντησε
οι άνθρωποι, είπε πως θα σταματήσει την ομιλία της γιατί τα λίγα λόγια είναι και καλά.
Το κοινό συμφώνησε και ακούστηκαν φωνές που πρότειναν την εμβάθυνση στα όσα άκουσαν
μέσω ερωτήσεων. Η πρώτη ερώτηση ήταν πώς αισθάνεται κάποιος που δεν ήταν κοντά στο Θεό
και τώρα είναι. Η απάντηση ήταν πως η μετάβαση ήταν δύσκολη μέχρι να βρει την ισορροπία
της και υπέφερε για ένα χρόνο, αλλά αυτό που έλαβε τελικά το χαρακτήρισε θαύμα και καθώς
πλέον είναι μια πένα στα χέρια του Θεού, θέλει να δώσει στους ανθρώπους την αγάπη και την
ειρήνη. Η δεύτερη ερώτηση αφορούσε στο ότι πολλοί άνθρωποι αποφεύγουν την εξομολόγηση
και η απάντηση ήταν πως έτσι ήταν και αυτή αλλά ο Θεός της είπε ότι είναι νόμος και όταν
κατάλαβε πως δεν της άρεσε, θύμωσε για πρώτη και μοναδική φορά και της πέταξε την πένα
από το χέρι λέγοντάς της αυστηρά «ξεχνάς ποιος είμαι;» και από τότε εξομολογείται. Η
τελευταία ερώτηση συνιστούσε παράκληση για να τους περιγράψει τον άγγελο, το Χριστό και
την Παναγία, όπως τους είδε. Πριν να περιγράψει τα οράματα ανέφερε πως είναι μια στιγμή που
κάποιος πιάνει το χέρι της και γράφει, ενώ τρεις λαϊκοί, ένας φραγκισκανός εξορκιστής, ένας
γλωσσολόγος και ένας ψυχίατρος απεφάνθησαν για το ότι πρόκειται για ιερή, μυστική γραφή ο
τρόπος που γράφει. Ως προς τα οράματα είπε πως είδε την Παναγία μαυροντυμένη, καθισμένη
σε βράχο και μιλούσε για την ένωση των εκκλησιών. Είχε γαλανά μάτια, χλωμό πρόσωπο και
έκλαιγε. Ο Χριστός δε, ήταν σταυρωμένος στη σκάλα του σπιτιού της στο Μπαγκλαντές και της
είπε να τρέξει να πάρει το μήνυμα. Πήρε ένα στυλό και Αυτός της είπε κλαίγοντας ότι τον
σταυρώνουν και πάλι. Είδε και πολλά άλλα οράματα όπου ο Χριστός της είπε ότι η σινδόνη του
Τορίνο είναι πράγματι το σάβανό του και πως, ως προς τη μορφή, Πατέρας και Υιός είναι ίδιοι,
νέοι και όμορφοι. Άλλωστε το είχε πει και ο Χριστός πως όποιος είδε εμένα είδε και τον
Πατέρα. Επίσης μια άλλη φορά της είχε πει πως ο Πατέρας είναι μητρικός, το Α και το Ω, κριτής
αλλά στοργικός, τρυφερός και πράος και επιπροσθέτως πως δεν είχε πει στους αγγέλους για την
Παναγία. Διευκρινιστικές ερωτήσεις επί των ερωτήσεων δεν επετράπη να τεθούν και η
συγκέντρωση έληξε με το Πάτερ Ημών. Η προσκεκλημένη αποχώρησε, εν μέσω
χειροκροτημάτων και ακολούθησε φαγοπότι για τους παρευρισκομένους.
Σε βιβλία της αναφέρει τις συνεχείς συνομιλίες με τον άγγελό της, μάχες με το σατανά
που προσπαθούσε να την κρατήσει μακριά από το Θεό, βρίζοντάς την, ρίχνοντάς της καυτό λάδι
στο δάχτυλο του χεριού της ή καίγοντάς της την παλάμη στη μηχανή μιας βάρκας ώστε να μην
μπορεί να γράψει αλλά και την θαυματοποιό παρέμβαση του Θεού ώστε να μην υπάρχει

272
έγκαυμα στο χέρι της. Όμως ο σατανάς την επισκεπτόταν στα όνειρά της, από την ηλικία των 6
ετών, με τη μορφή μαύρου σκύλου και την έκανε να τρέχει τρομαγμένη. Άλλοτε έβλεπε δυο
φοβερά, άσχημα και γέρικα χέρια να της τραβάνε το κεφάλι, ενώ ο σατανάς, καθώς ήξερε πόσο
σιχαίνεται τις κατσαρίδες, μια μέρα προσπάθησε να τη βαφτίσει, όπως της είπε, με τα υγρά από
το λειωμένο, στην πόρτα, σώμα μιας κατσαρίδας καθώς έβγαινε από το δωμάτιό της. Επίσης
επισκέφτηκε σε όνειρο και το γιο της στην ηλικία των δέκα απειλώντας να τον πνίξει αν η μάνα
του δεν σταματήσει να γράφει. Σχέση, μέσω ονείρων, είχε και με το Χριστό όταν στην ηλικία
των δώδεκα είχε την εμπειρία του πνευματικού γάμου μαζί του. Ντυμένη νύφη ήξερε πως αυτός
βρισκόταν εκεί ως γαμπρός αλλά δεν μπορούσε να τον δει. Ο κόσμος τους υποδεχόταν
κρατώντας βάγια και αφού ο γάμος τελείωσε, σε ένα δωμάτιο είδε την Παναγία με τη Μαρία τη
Μαγδαληνή και η πρώτη την αγκάλιασε και της τακτοποίησε το φόρεμα για να είναι
ευπαρουσίαστη για το γιο της (Ρύντεν 1999:10-17).
Ο θρησκευτικός συγκρητισμός που κυριαρχούσε κατά την ένωση όλων των επιπέδων της
πρακτικής που αφορούσε στο συγκεκριμένο δίκτυο, ήταν έκδηλος και σε μία γιορτή που
οργάνωσε ο σύλλογος για να τιμήσει τον βελονιστή. Αυτή πραγματοποιήθηκε στον κήπο του
κέντρου και ως προς τα στοιχεία που την συνέθεταν, παρέπεμπε σε πλάνα από υπερρεαλιστική
ταινία. Ο βελονιστής παρουσιάστηκε με επίσημη, παραδοσιακή ενδυμασία της χώρας
καταγωγής του και το πλήθος του κόσμου που παρευρισκόταν, κατέκλυζε ασφυκτικά το χώρο,
ξεσπώντας σε χειροκροτήματα. Ένας γνωστός τηλεοπτικά δικηγόρος του ρωμαιοκαθολικού
δόγματος, προσφώνησε το βελονιστή χαρακτηρίζοντάς τον μεγάλο θεραπευτή και βαθιά
θρησκευόμενο. Ακολούθησε λειτουργία από καθολικό ιερέα ενώ από το σύλλογο του
προσφέρθηκε δώρο, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη συμμετοχή του στις λειτουργίες της
Τετάρτης. Στη συνέχεια αναγνώστηκε προσευχή, γραμμένη από μέλη του συλλόγου,
αφιερωμένη στο βελονιστή και στο έργο του, χαρακτηρίζοντάς τον ως πατέρα όλων. Χορωδία
υπό την καθοδήγηση μαέστρου, έψαλε θρησκευτικούς ύμνους ενώ συνεχώς άστραφταν τα φλας
των φωτογραφικών μηχανών που έφερε σχεδόν ο κάθε παρευρισκόμενος, απαθανατίζοντας τις
γιορτινές στιγμές. Κάμερες κάλυπταν την εκδήλωση μέχρι το τέλος της. Ο ευχαριστήριος λόγος
του βελονιστή διανθίστηκε από σχόλια για την καθολική και ορθόδοξη εκκλησία, ενώ χάρισε
δημόσια πέντε μενταγιόν σε κυρίες του συλλόγου που διακρίθηκαν με την προσφορά τους. Η
εκδήλωση τελείωσε με την παροχή γεύματος μαγειρεμένου από τις μαθήτριες, ενώ οι ιερείς
κάθισαν σε διακριτό τραπέζι μαζί με το βελονιστή.

273
 Το κίνημα της «νέας εποχής», του οποίου μια παραδειγματική στιγμή ανταποκρίνεται
στην περίπτωση του δικτύου που περιγράφεται, αναφέρεται από τους θεωρητικούς ως η επιτομή
της ιατρικής πολυσυλλεκτικότητας η οποία χαρακτηρίζεται από αμέτρητα διαφορετικά είδη
θεραπευτικών αντιλήψεων, που μπορούν να χαρακτηριστούν ταυτόχρονα ως ολιστικά, κοσμικά,
δυτικά, υπερφυσικά, θρησκευτικά, ανατολικά, τελετουργικά και μετα-νεωτερικά (Levin and
Coreil 1986). Σύμφωνα με αναφορά του WHO (1983), οι παραδοσιακές πρακτικές εμπλέκουν
οπαδούς οι οποίοι ακολουθούν ένα πολιτισμικά ορισμένο, πνευματικό σύστημα πεποιθήσεων
όπου η πίστη σε υπερφυσικούς θεραπευτές με μαγικές ικανότητες αποτελεί εγγενή παράμετρο
στις κοινωνικές και πολιτισμικές παραδόσεις που επικαλούνται, ώστε να αναβαθμίσουν την
υγεία τους.

1.3 Τα «θαύματα» στην κλινική πρακτική

Ο βελονιστής που ηγείτο του συγκεκριμένου δικτύου, ήταν ο μόνος που συνάντησα
κατά την επιτόπια, ο οποίος είχε, ανάμεσα στους κύκλους των ασθενών, τη φήμη του
«θαυματοποιού». Η ικανότητά του να χειρίζεται με επιτυχία δύσκολες κλινικές περιπτώσεις στις
οποίες το καθολικό ρεύμα της δυτικής ιατρικής δεν αντιμετώπισε με επιτυχία, εκλαμβανόταν ως
ένα βέβαιο σημάδι επαγγελματικού επιτεύγματος. Χαρακτηριζόταν ως ο «καλύτερος», ως
«μοναδική περίπτωση βελονιστή» διότι εξ αιτίας της εμπειρίας του και κυρίως εξ αιτίας των
«θαυμάτων» του, κατά την αντίληψη ασθενών του, κατόρθωσε να εισάγει την «τέχνη» της
κινέζικης ιατρικής στην καρδιά της καθ’ όλα κυρίαρχης δυτικής ιατρικής στο ελληνικό σύστημα
υγείας, ενώ εθεωρείτο και καθηγητής της δυτικής ιατρικής. Ασθενής ανέφερε:

Δεν είναι δυνατόν να συγκριθεί αυτός που μαθαίνει από τα επτά του χρόνια τον
βελονισμό με κανένα γιατρό της δυτικής ιατρικής που μαθαίνει βελονισμό. Οι άνθρωποι
έχουμε τη γνώση αλλά πρέπει να την ξαναθυμηθούμε, με προσευχή, με διαλογισμό.
Αυτός μιλάει τόσες γλώσσες, κάνει ιάσεις, πώς συμβαίνει αυτό, δεν είναι μαγεία αυτό; Η
γιαγιά μου ήταν θεραπεύτρια, από τη Μ. Ασία, ήξερε από βότανα, γητείες όπως τα
λέγανε. Γιάτρευε και ζώα, χωρίς να παίρνει λεφτά, άναψέ μου μόνο ένα κερί, έλεγε. Έχω
μια συνταγή αιθέριου ελαίου χαμομηλιού από τη γιαγιά. Η γνώση απ’ όπου και αν
προέρχεται δεν είναι ζήτημα ιδιοκτησίας, μία είναι η ενέργεια, μία η πηγή. Πάρε τη
σελήνη, πόσα μυστικά για τη δουλεία και τη ζωή έχει, για τον άνθρωπο της πόλης
φαντάζουν εξωπραγματικά, είναι όμως αληθινά. Η γνώση δε μεταφέρεται με λόγια,
οπότε ένας δυτικός είναι δύσκολο να μυηθεί... αυτός έμαθε βελονισμό από τον πατέρα
του αλλά πήγε και στο πανεπιστήμιο στη Σαϊγκόν. Είναι καθηγητής και χειρούργος αφού
στο στρατό χειρουργούσε..

274
Ο λόγος που αφορά στη διαδικασία της εξαίρεσης του παραδοσιακού βελονιστή σε σύγκριση με
τους γιατρούς-βελονιστές ευθύνεται κατά πολύ για την ανάδειξη της κλινικής του
αποτελεσματικότητας σε «θαύμα». Η απαξίωση της ικανότητας του δυτικού γιατρού που
μαθαίνει βελονισμό μέσα σε 300 ώρες, όπως ανέφεραν σε πολλές περιπτώσεις, σε σύγκριση με
αυτόν που μάθαινε από μικρό παιδί κοντά σε δάσκαλο για 20 χρόνια και ξέρει τα πάντα για το
πώς θα θεραπεύσει οποιαδήποτε ασθένεια, ήταν έκδηλη. Ακόμη και η περίπτωση της εμφανούς
αποτυχίας μιας περίπτωσης ασθενούς και μαθήτριας του βελονιστή ως προς το να τη σώσει από
το θάνατο δεν στάθηκε ικανή να δημιουργήσει αμφιβολίες σχετικά με τη θεραπευτική του
ειδημοσύνη. Η Σάρα ήταν μια 65χρονη γυναίκα η οποία έπασχε από καρκίνο και τελικά
απεβίωσε. Η δημόσια δήλωσή του ήταν ότι αφέθηκε και πως ήθελε να πεθάνει, ότι για πολύ
καιρό τον είχε σαν Θεό και πήγαινε πολύ καλά αλλά τελευταία είχε αλλάξει, δεν τρεφόταν
σωστά και δεν τον άκουγε, «είμαι βελονιστής, όχι Θεός», είπε εμφατικά αποποιούμενος κάθε
ευθύνη. Αυτή αποδόθηκε από όλους στο «αδύναμο πνεύμα» της ασθενούς και το περιστατικό
έγινε παρελθόν.
Λόγια του ίδιου του βελονιστή, απέναντι σε ένα αμύητο κοινό στα ζητήματα διάγνωσης
της κινέζικης ιατρικής, ήταν ικανά να προκαλέσουν δέος και να τον εντάξουν στις μυθικές
μορφές, ως κάτοχο υπερφυσικών δυνάμεων. Η ηθική και πνευματική του ανωτερότητα ήταν
αδιαμφισβήτητη στον κύκλο των μαθητών του, ενώ ταυτόχρονα τα λόγια του παρέπεμπαν σε
μια αύρα αγιοσύνης ενός αναμάρτητου όντος, που ξεπερνά τα θρησκευτικά σύνορα:

Στον πλούσιο δεν παίρνω παραπάνω, στον φτωχό μπορεί και να μην πάρω λεφτά.. Είμαι
χριστιανός αλλά είμαι και άνθρωπος, ταοϊστής… Όταν παίρνω το σφυγμό από κάποιον,
είναι σαν να βλέπω ταινία, ξέρω πώς είναι ο άντρας της ή η γυναίκα του..βλέπω στο
σφυγμό αν έκανε έρωτα χθες ή πριν μια βδομάδα..μπορώ να έχω, αν σφίξω το χέρι μιας
κοπέλας για μισή ώρα, να την έχω, αλλά δεν με ενδιαφέρει γιατί είμαι ταοϊστής και ξέρω
ότι η ζωή είναι μικρή. Ευτυχώς η ταοτική με βοηθάει να μην κοιτάζω ωραίες κοπέλες.
Τα μάτια είναι πόρτα που μπαίνει μέσα το κακό γιατί μπαίνει η επιθυμία. Στο μασάζ για
να αποφύγω τη σεξουαλική σκέψη δε βλέπω ποτέ το σώμα του ασθενή, σύστημα
ταοϊστικό λίγο πολύ ιερό, δεν έχουμε το μυαλό μας στο πονηρό.(βελονιστής στους
μαθητές του)

Άλλες αναφορές στις δυνατότητες του βελονισμού που αποτελούν κοινή γνώση για τους
επαγγελματίες, όπως η δυνατότητα ενός φυσιολογικού τοκετού, όταν το έμβρυο δεν έχει τη
σωστή θέση, με την αρωγή μίας βελόνας στο μικρό δάχτυλο του ποδιού, η οποία μπορεί να

275
επαναφέρει το έμβρυο στη σωστή θέση, φάνταζαν ως υπερφυσικές ενέργειες του βελονιστή
στους αμύητους και συντελούσαν στην τοποθέτησή του στη σφαίρα του υπεράνθρωπου.
Επιπροσθέτως, λεκτικές, συνεχείς τοποθετήσεις του εναντίον πρακτικών της δυτικής
ιατρικής όπως είναι οι χειρουργικές επεμβάσεις και τα συμπληρώματα διατροφής τα οποία
οδηγούν στην εκδήλωση νέων ασθενειών, σε συνδυασμό με αναφορές σε εξωτικά σκευάσματα
των οποίων η αποτελεσματικότητα παρουσιαζόταν ως αδιαμφισβήτητη, επέτειναν την
εμπιστοσύνη των μαθητών-ασθενών στις θεωρούμενες ως ανυπέρβλητες γνώσεις και ικανότητές
του:

Είχα 3 χρόνια κοπέλα με καρκίνο του μαστού, ήταν πολύ καλά. Γνωστός της γιατρός της
είπε να κάνει εγχείρηση, μετά την πρώτη ακολούθησε καρκίνος στη μήτρα και στα
νεφρά. Ο καρκίνος είναι σαν μπόμπα, αν κάνεις κάτι λίγο, όπως η εγχείρηση, θα εκραγεί,
δεν πρέπει ν’ αλλάξεις τίποτα. Όταν μπαίνει ο γιατρός στη μέση, χαλούν όλα. Μισή
μπανάνα την ημέρα και ποτέ πρόβλημα καρκίνου. Πράσινη μπανάνα τακτικά, για
λευχαιμία καθαρίζει το αίμα. Με 3-4 γρμ. χολής από μονόχρωμη αρκούδα θεραπεύεις
καρκίνο με μετάσταση στα κόκκαλα και είσαι καλά μια ζωή. Η χολή αρκούδας κάνει
50.000 δολάρια. Ο σίδηρος που συστήνουν είναι κακό επίσης, δημιουργούν
μελλοντικούς ασθενείς. Έχουμε τόσους γιατρούς στην Ελλάδα, πώς θα ζήσουν.

Τα «θαύματα» της κλινικής πρακτικής και ο λόγος περί κινέζικης ιατρικής καταλαμβάνουν τη
θέση του υπερφυσικού, συμβάλλοντας με δομικό τρόπο στην κατασκευή της ταυτότητας των
βελονιστών, μέσα σε συγκεκριμένα περιβάλλοντα. Σύμφωνα με τους θεωρητικούς, οι δρώντες
του κάθε δικτύου, αναλόγως της θέσης τους, χρησιμοποιούν στρατηγικά ποικίλους τρόπους
ώστε να ερμηνεύσουν και να επικαλεστούν τα «θαύματα» σε ένα περιβάλλον
διαπραγματευόμενης γνώσης (Michael 1996:53). Η διαδικασία της διαπραγμάτευσης προσέδιδε
εξουσία στο βελονιστή τόσο σε επαγγελματικό επίπεδο όσο και σε ένα ευρύτερα κοινωνικό. Ο
βελονιστής αποδέχτηκε τους ασθενείς-μαθητές ως συνοδοιπόρους στον «σωστό δρόμο», αλλά
αυτοί πάντα βρισκόταν αρκετά βήματα πίσω από αυτόν. Αυτός πληρωνόταν για να μιλάει ενώ οι
υπόλοιποι πλήρωναν για να ακούν. Η σχέση αμοιβαιότητας με την αποδοχή των διακριτών
ρόλων αποτελούσε την κύρια και μόνιμη συνθήκη που απαιτούσε η συνύπαρξη. Ακολουθώντας
τις οδηγίες του, οι μαθητές αισθάνονταν πως μετείχαν σε μια πνευματική ελίτ που έχει
συναίσθηση της θεϊκής της φύσης και μπορεί να ζήσει περισσότερο και με καλύτερη ποιότητα
ζωής από τους αμύητους σύγχρονούς της. Η δόκιμη, προσωπική εμπειρία του βελονιστή τού
επέτρεπε να εξηγεί τα μυστήρια του κόσμου. Κανείς δεν αμφισβητούσε τους ισχυρισμούς του
και στις σπάνιες φορές που υποβάλλονταν κριτικού περιεχομένου ερωτήσεις, αυτές

276
αντιμετωπίζονταν με έκπληξη που εμπεριείχε ένα τόνο εχθρότητας τόσο από μέλη του συλλόγου
όσο και από τον ίδιο το βελονιστή ως πρακτική άμυνας ενάντια στο ήδη κεκτημένο κύρος του.
Πάντα το περιεχόμενο των αποδεκτών ερωτήσεων ήταν διευκρινιστικό των λόγων του
βελονιστή και επιβεβαίωνε την καλή ποιότητα του μαθητή. Η ανατολή της «χαρισματικής»
εξουσίας ενός «γκουρού», η πνευματική γαλήνη που υποσχόταν, απαιτούσε μόνο την ακύρωση
της κριτικής σκέψης του οπαδού, την παρακολούθηση των διαλέξεων του δασκάλου και
καθοδηγητή, την αγορά των βιβλίων του και τον καθαρμό της ψυχής του μέσα από
προκαθορισμένα τυπικά του δικτύου στο οποίο ανήκε.
Η μυθολογία που είχε υφανθεί γύρω από το πρόσωπο του βελονιστή ως προς τις
θαυματουργικές του ικανότητες, ενέπλεκε ποικίλα στοιχεία. Οι φήμες που αφορούσαν στην
ηλικία του ήθελαν να είναι γύρω στα 80, ενώ κατά γενική ομολογία έμοιαζε γύρω στα 55. Ήδη
αυτό συνιστούσε ένα αξιοθαύμαστο γεγονός που επιβεβαίωνε με τον πιο άμεσο τρόπο ότι ήταν
κάτοχος των ταοϊστικών μυστικών της μακροζωίας και ο θαυμασμός συνιστούσε ισχυρό
παράγοντα εδραίωσης της αδιαμφισβήτητης εμπιστοσύνης που του έδειχναν οι μαθητές του στο
ζήτημα της διατροφής. Τα περίπου 15 πτυχία από το Βιετνάμ, την Κίνα, τις Ην. Πολιτείες, το
Ην. Βασίλειο και τη Γεωργία που κρέμονταν στους τοίχους του προσωπικού του γραφείου,
επιβεβαίωναν τον ισχυρισμό του ότι ήταν βελονιστής-καθηγητής. Πρόσωπα από τον πολιτικό
και καλλιτεχνικό χώρο υπήρξαν πελάτες του και η φυσική παρουσία τους στο κέντρο
συνιστούσε ζωντανή επιβεβαίωση της αξιοπιστίας του. Υποστηρικτικά, υπήρξε διαφήμιση και
από τις εφημερίδες κατά καιρούς. Οι επιτυχείς θεραπείες του σε δυσίατα, για τη δυτική ιατρική,
προβλήματα του χάρισαν τη φήμη του χαρισματικού γιατρού και θεραπευτή. Αυτά μπορεί να
αφορούσαν σε μυοσκελετικούς πόνους, πονοκεφάλους, συναισθηματικές διαταραχές, ζητήματα
που στατιστικώς επιβεβαιωμένα έχουν πολύ καλή πρόγνωση για το βελονισμό, όμως σε ένα
αμύητο κοινό, εφόσον οι γιατροί της δυτικής ιατρικής απέτυχαν να τα αντιμετωπίσουν, άφησαν
χώρο για τον χαρακτηρισμό του χαρισματικού γι’ αυτόν που τα κατάφερε. Η ίδια η πρακτική του
βελονισμού, οι τρόποι διάγνωσης μέσω της ίριδας και του σφυγμού δια μέσου των οποίων
επιβεβαίωνε τον ασθενή ότι θα τον θεραπεύσει, κοινότοποι σε δεδομένα πολιτισμικά
περιβάλλοντα αλλά παράξενα και ανεξήγητα στο ελληνικό συμφραζόμενο, συντέλεσαν επίσης
στην απόδοση της χαρισματικής ιδιότητας στο βελονιστή και της φήμης του ως θαυματοποιού.
Το δίκτυο του συλλόγου για χρόνια λειτουργούσε νομιμοποιητικά της καλής του φήμης,
υποστηρίζοντας, με την έκδοση εντύπων και την οργάνωση των σεμιναρίων διατροφής και

277
μεταφυσικής, τη δαημοσύνη του. Οι περισσότεροι εκ των οπαδών, όπως ανέφεραν, είχαν βρει
στο πρόσωπο του βελονιστή «το δάσκαλο στο ζήτημα του ευ ζην», «τον προστάτη και καλύτερο
γιατρό στα ζητήματα της υγείας τους», «τον πατέρα, που συμβουλεύονταν για ζητήματα
συμπεριφοράς, θρησκείας και ηθικής».
O Kleinman (1973:210) έχει υποστηρίξει πως «η θεραπεία και η διατήρηση της υγείας
επιτυγχάνονται συνοδευόμενες από ένα συμβολικό μονοπάτι λέξεων, συναισθημάτων, αξιών,
προσδοκιών και αντιλήψεων, που συνδέουν πολιτισμικά γεγονότα με συναισθηματικές
διαδικασίες». Ο Beck (1992) χαρακτήρισε τη σύγχρονη κοινωνία ως μια κοινωνία του ρίσκου.
Η ικανότητα της αποφυγής του ρίσκου καθορίζεται από την ικανότητα της επιλογής ενός τρόπου
ζωής ο οποίος θα περιορίσει τους παράγοντες της ασθένειας. Η γνώση των παραγόντων ρίσκου
εξακολουθεί να είναι η γνώση των ειδικών. Κατά συνέπεια οι επαγγελματίες του χώρου της
υγείας αποκτούν την εγκυρότητα να κρίνουν αν η συμπεριφορά του ασθενή χαρακτηρίζεται από
παράγοντες ρίσκου, εξασφαλίζοντας τη συναίνεση του ασθενή, ο οποίος κατέφυγε σ’ αυτούς
προτάσσοντας το ιδεολόγημα της ελευθερίας στην επιλογή.

1.4 Η κατάρρευση του δικτύου

Σε στιγμή κρίσης, ωστόσο, ο καταληκτικός θρυμματισμός του δικτύου προκλήθηκε από

μέλη που ανήκαν στο εσωτερικό του. Αποκαλύφθηκε η ύπαρξη πολλαπλών πραγματικοτήτων
μέσα από τις οποίες η πραγματικότητα του ενός, ως θέσφατο, αποκάλυψε την αδυναμία της. Η
στιγμή της κριτικής επίγνωσης δεν συνέβη ξαφνικά αλλά προκλήθηκε μέσα από σημαίνοντα
γεγονότα που έλαβαν χώρα στο δημόσιο χώρο. Τα τρωτά σημεία της διαδικασίας που παρήγαγε
την πραγματικότητα του δικτύου προβληματικοποιήθηκαν για πρώτη φορά. Η άποψη ορισμένων
εκ των γιατρών που εργάζονταν μαζί με το βελονιστή στο κέντρο αλλά και ασθενών, όπως
αποκαλύφθηκε σε αίθουσα δικαστηρίου, όταν ο βελονιστής κατηγορήθηκε από αυτούς για
αντιποίηση ιατρικού επαγγέλματος, φάνηκε πως ήταν εκ διαμέτρου αντίθετη από αυτή του
βελονιστή και της πλειονότητας των οπαδών.
Συνιδρυτής γιατρός ανέφερε στο δικαστήριο πως η σύσταση εταιρίας ιατρικών
υπηρεσιών που συλλειτουργούσε με τον βελονιστή, υποκινήθηκε από το γεγονός ότι ο δεύτερος
δεν είχε άδεια ασκήσεως επαγγέλματος και γι’ αυτό το λόγο έπρεπε να καλυφθεί από γιατρούς,
ενώ ήταν ο μόνος που πραγματοποιούσε θεραπείες μέσα στο κέντρο. Χαρακτηριστικά είπε πως
ο βελονιστής παρίστανε το γιατρό-καθηγητή και τα πτυχία που υπήρχαν στον τοίχο του

278
γραφείου του προέρχονταν από μη αναγνωρισμένα πανεπιστήμια, ενώ το μόνο έγκυρο πτυχίο
που είχε ήταν πλαστό και το είχε αγοράσει από ιατρική σχολή της Γεωργίας. Στις απόπειρες
αναγνώρισης του πτυχίου του από την ελληνική πολιτεία, έστελνε γιατρούς με πλαστά έγγραφα
να δίνουν εξετάσεις με το όνομά του οι οποίοι ωστόσο αποτύγχαναν επίτηδες συνήθως, όπως
ισχυρίστηκαν, με αποτέλεσμα να έχει περάσει μόνο ένα από τα απαιτούμενα μαθήματα για την
αναγνώριση του πτυχίου. Ένα από τα πτυχία ιατρικής που κατείχε προερχόταν από καθολικό
πανεπιστήμιο και μ’ αυτό αναφέρθηκε πως είχε διοριστεί ως γιατρός από τον ιατρικό σύλλογο
Πειραιά, για κάποιο διάστημα, ωστόσο η άδειά του ανακαλέστηκε γιατί τα καθολικά
πανεπιστήμια δεν αναγνωρίζονται ως ισότιμα με τα ελληνικά κρατικά. Οι κατήγοροι, πρώην
συνεργάτες γιατροί, ισχυρίστηκαν ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα δεν γνώριζαν ότι δεν ήταν
γιατρός καθώς παλαιότεροι συνεργάτες γιατροί του βελονιστή, ορισμένοι από τους οποίους
κατείχαν επίσης σημαντικές θέσεις σε κρατικά ιδρύματα υγείας, τους διαβεβαίωναν ότι ήταν
γιατρός. Επίσης ανέφεραν ότι παρασύρθηκαν από την εικόνα της προσέλευσης 50-60 ατόμων
την ημέρα, οι οποίοι ενίοτε άγγιζαν ακόμη και τους 150. Επικαλέστηκαν προσωπικά, οικονομικά
προβλήματα και οικονομική εξάρτηση από τον βελονιστή, ως καθοριστικό παράγοντα εξαιτίας
του οποίου ενέδωσαν και εν τέλει συνεργάστηκαν και δέχτηκαν να δώσουν εξετάσεις στο όνομά
του. Επίσης πως, αν και λίγο καιρό αργότερα κατάλαβαν την εξαπάτηση, δεν τόλμησαν να
κάνουν μήνυση, χαρακτηρίζοντάς τον πανίσχυρο, εκείνο τον καιρό, καθώς υποστηριζόταν από
υπουργούς και καθηγητές πανεπιστημίου και στο προηγούμενο δικαστήριο είχε κατορθώσει να
χαρακτηριστεί γιατρός. Επιπλέον το 1946 προσδιορίστηκε ως η πραγματική ημερομηνία
γέννησής του, παύοντας οριστικά τις φήμες για την μυθική ηλικία των 80, ενώ ειπώθηκε πως
είχε χρησιμοποιήσει κατά καιρούς, ποικίλα ονόματα.
Ως προς την πελατεία του η οποία πολλαπλασιαζόταν συνεχώς, αναφέρθηκε πως
οφειλόταν σε ευχαριστημένους ασθενείς, με μυοσκελετικά προβλήματα κυρίως αλλά και
ορισμένα που συνδέονται με συναισθηματικές διαταραχές, οι οποίοι αποτελούσαν τον πόλο
έλξης και νέων ασθενών. Η παρουσία ορισμένων δημοσίων προσώπων στην λίστα των ασθενών
του, τα οποία αναφέρθηκαν ονομαστικά και ένας από αυτούς παρουσιάστηκε και ως μάρτυρας
υπεράσπισης του βελονιστή, δρούσαν επίσης ενισχυτικά της καλής του φήμης.
Τον χαρακτήρισαν «απατεώνα» που δρούσε στο ελληνικό πλαίσιο, όπου υπάρχει
πρόσφορο έδαφος καθώς, όπως ανέφεραν «οι Έλληνες δεν ξέρουν και πολλά γράμματα,
ασχολούνται με την αστρολογία και τη βιοενέργεια». Γι’ αυτό το λόγο ήταν εύκολο να

279
παραπλανηθούν από τις διαβεβαιώσεις και τις υποσχέσεις που έδινε σε ασθενείς για την όποια
δυσλειτουργία. Οι διατροφικές οδηγίες που έδινε αδιάκριτα και αφορούσαν στην απόσυρση από
το διαιτολόγιο εσπεριδοειδών καθώς και στην πόση μόνο 10 σταγόνων νερού την ημέρα,
οδήγησαν πολλούς από τους ασθενείς σε αφυδάτωση.
Αναφέρθηκαν από ασθενείς, μάρτυρες κατηγορίας, περιστατικά τα οποία
χαρακτηρίστηκαν από αυτούς ως εξαπάτηση. Συγγενής πρώτου βαθμού γυναίκας με δυσκολία
στη σύλληψη, ισχυρίστηκε πως, μετά από μικρό διάστημα βελονισμών παίρνοντάς της μόνο το
σφυγμό, την διαβεβαίωνε ότι ήταν πλέον έγκυος ενώ στην επόμενη βελονιστική συνεδρία τη
ρωτούσε αν απέβαλε και σε διάστημα 7-8 μηνών, οι ίδιες επιβεβαιώσεις επαναλήφθηκαν τρεις
φορές. Δεν υποψιάστηκαν έγκαιρα την εξαπάτηση γιατί όπως είπαν είχε ταλέντο στο να
κοροϊδεύει. Η συνοδεία των γιατρών και οι διαβεβαιώσεις τους ότι πολλές γυναίκες έκαναν
παιδιά με τη θεραπεία του, τους έπειθαν για καιρό, τον πίστευαν σαν Θεό, όπως ανέφεραν.
Μόνο ένας από τους γιατρούς, που ήταν στη συνέχεια και κατήγορος, είπε στον σύζυγο να πάρει
τη γυναίκα του και να φύγει από εκεί. Στο διάστημα που παρέμειναν ξόδεψαν πάνω από 3.000
ευρώ. Ασθενής, μάρτυρας κατηγορίας επίσης ισχυρίστηκε πως πείστηκε αρχικά για την
αξιοπιστία του γιατί συνοδευόταν από γιατρούς, ένας από τους οποίους της είπε να αφεθεί με
εμπιστοσύνη στα χέρια του γιατί είναι καθηγητής. Η ηρεμία και γλυκύτητα που εξέπεμπε όταν
την διαβεβαίωσε πως θα διαλυθεί το ινομύωμα για το οποίο είχε απευθυνθεί σ’ αυτόν, την
έκανε, όπως ανέφερε, να τον εμπιστευθεί, ενώ η παρουσία διάσημης γόνου, πολιτικής
οικογένειας του τόπου στον χώρο, διέλυσε και το τελευταίο ψήγμα αμφιβολίας. Τον
προσφωνούσε γιατρό, καθηγητή, μόνο για το ότι είναι Θεός την είχε κάνει να αμφιβάλλει, όχι
γιατρός. Έκανε βελονισμό τρεις φορές την εβδομάδα, έπαιρνε σκευάσματα από το φαρμακείο
του, ακολουθούσε πιστά την προτεινόμενη διατροφή, κόβοντας εντελώς το γάλα, ωστόσο η
αιμορραγία δεν σταματούσε και σε εξετάσεις που έκανε κατά διαστήματα, φαινόταν πως το
ινομύωμα μεγάλωνε αντί να συρρικνώνεται. Ο βελονιστής τής έλεγε να κάνει υπομονή ένα
χρόνο αλλά σ’ αυτό το διάστημα δημιουργήθηκε τικ στο μάτι της. Μιλούσε ταυτόχρονα και με
άλλους ασθενείς στο κέντρο οι οποίοι επίσης της έλεγαν ότι δεν είχαν αποτελέσματα αλλά
περίμεναν. Μετά από όλα αυτά και έχοντας δώσει 1500 ευρώ, ζητούσε επίμονα ραντεβού με το
βελονιστή, αλλά η γραμματέας δεν ικανοποιούσε πλέον το αίτημά της. Τελικά απευθύνθηκε σε
γυναικολόγο της δυτικής ιατρικής και δεν απέφυγε την ολική υστερεκτομή. Τότε αποφάσισε να
το δημοσιοποιήσει. Έτερος μάρτυρας κατηγορίας, πριν την έναρξη της ακροαματικής

280
διαδικασίας είχε δεχθεί τις ύβρεις οπαδών του βελονιστή, όταν σε συζήτηση μεταξύ τους
παρενέβη δηλώνοντας πως θα ευχόταν να βρίσκεται εκεί ως μάρτυρας υπεράσπισης, ωστόσο
είναι αδύνατον μετά τα όσα πέρασε. Κατά τη διαδικασία ανέφερε πως έπασχε εδώ και 30 χρόνια
από ψωρίαση, ψυχοσωματική νόσο με περιόδους έξαρσης και ύφεσης η οποία τον υπέβαλλε στα
πάθη του Χριστού, όπως ανέφερε, αναγκάζοντας τον να μαζεύει κάθε πρωί, ένα φαράσι λέπια.
Είχε προσπαθήσει, κατά καιρούς να το αντιμετωπίσει με πετρέλαιο και γράσο. Κανένας από
τους γιατρούς της δυτικής ιατρικής δεν είχε ισχυριστεί ότι μπορεί να θεραπευτεί τελείως, αλλά ο
βελονιστής τον διαβεβαίωνε για το αντίθετο. Αρχικά του είπε να μείνει τρεις μέρες για να του
πει αν μπορεί να τον κάνει καλά. Του είπε ότι έχει πρόβλημα στο ήπαρ και τον διαβεβαίωσε ότι
μπορεί να τον θεραπεύσει εντελώς. Πηγαινοερχόταν καθημερινά από την Καλαμάτα για 2,5
χρόνια νωρίς το πρωί και έφευγε αμέσως ώστε να είναι στην εργασία του στις 12 το μεσημέρι. Ο
βελονιστής ερχόταν το πρωί και αφού προσευχόταν, πήγαιναν σε ένα από τα γραφεία όπου
υπήρχε κρεβάτι, καθώς ο ασθενής είχε ζητήσει να είναι μόνος του, και ακολουθούσε η
βελονιστική συνεδρία. Στη δίαιτα που έπρεπε να τηρήσει απαγορευόταν η ντομάτα αλλά όταν
ρώτησε το γιατί πήρε ως απάντηση, εν μέσω γέλιων, ότι είναι αγχώδης. Στο γραφείο υπήρχαν
πτυχία αλλά, όπως είπε όλα στα κινέζικα και δεν αμφισβήτησε ποτέ την ιατρική του ιδιότητα
γιατί όλοι όσοι τον συνόδευαν τον προσφωνούσαν καθηγητή και είχε ακούσει ότι κούραρε τον
ίδιο τον πρωθυπουργό. Πάντα, ο τρόπος με τον οποίο παρουσιαζόταν μπροστά του, μπροστά ο
αρχηγός και πίσω οι γιατροί, προκαλούσε δέος ως προς την αδιαμφισβήτητη θεραπευτική του
δεινότητα. Ωστόσο ο καιρός περνούσε και ενώ έβλεπε επιδείνωση, οι συνεργάτες του βελονιστή
τον τόνωναν ηθικά και τον παραινούσαν να κάνει υπομονή. Του έδινε χάπια τα οποία δεν ήξερε
τι ακριβώς ήταν ενώ προς το τέλος της θεραπευτικής τους σχέσης, δωρεάν σε πλαστικό
μπουκάλι νερού, εκχύλισμα αγκινάρας το οποίο δεν χρησιμοποίησε ποτέ. Εν τέλει
απογοητευμένος του ζήτησε πίσω τα 10.000 ευρώ που είχε ξοδέψει μόνο στο βελονισμό, χωρίς
να υπολογίσει το αντίτιμο από την βενζίνη και το ξενοδοχείο που παρέμενε ενίοτε. Ο βελονιστής
τού είπε πως θα συζητήσει το αίτημά του με τους συνέταιρούς του και του ανακοίνωσε πως
αποφάνθηκαν αρνητικά. Σε ερώτηση του προέδρου αν γνώριζε άλλους ασθενείς που
θεραπεύτηκαν απάντησε θετικά, αλλά η περίπτωσή τους αφορούσε αρθριτικούς και
μυοσκελετικούς πόνους. Δεν αμφισβήτησε την ικανότητα του βελονιστή να προσφέρει, εν γένει,
θεραπεία αλλά η αντίρρησή του αφορούσε στο ότι δεν θα έπρεπε να αναλαμβάνει τα πάντα.

281
 Στο ακροατήριο υπήρχαν πολλά μέλη του συλλόγου, τα οποία παρενέβαιναν στη
διαδικασία κατά την εξέταση των μαρτύρων κατηγορίας, θορυβώντας αποδοκιμαστικά σε
ποικίλα σημεία και προκαλώντας την πολιτική αγωγή να τους νουθετεί με δεικτικές φράσεις
όπως «οι πιστοί να κάνουν ησυχία». Οι μάρτυρες υπεράσπισης είτε είχαν θέση στο σύλλογο, είτε
είχαν διακριτή κοινωνική θέση. Ανάμεσά τους τρεις γιατροί. Ένας παιδίατρος αναφέρθηκε στη
διαφορά της κινέζικης ιατρικής με αυτή της δυτικής, αρχικά ως προς το ζήτημα της
ολιστικότητας, χαρακτηρίζοντας το βελονιστή «μάξιμο των γιατρών». Είχε εξαντλήσει τη δυτική
ιατρική όταν τον επισκέφτηκε μετά από σύσταση υπουργού-φίλου του, αλλά ο βελονιστής του
είπε με ειλικρίνεια ότι δεν μπορεί να τον βοηθήσει. Όμως βοήθησε αποτελεσματικά τη γυναίκα
του και μείωσε τις κρίσεις επιληψίας άλλου ασθενή. Ισχυρίστηκε πως καμιά ιατρική δεν έχει
αποτέλεσμα σε όλες τις ασθένειες και δεν θα πρέπει να εξετάζονται μόνο οι αποτυχίες αλλά και
οι επιτυχίες. Τον χαρακτήρισε εξαίρετο θεραπευτή, θεοσεβούμενο, βαθύτατα ευσεβή, εγκάρδιο,
ειλικρινή και με αίσθηση του χιούμορ. Ο δεύτερος γιατρός ήταν ψυχίατρος και ανέφερε πως
υποφέροντας από στένωση, βρήκε ανακούφιση για μυοσκελετικά προβλήματα. Κυρίως ανέλαβε
να υπερασπιστεί το βελονισμό στο επίπεδο της αποδοχής του από μερίδα εργαζόμενων σε
δημόσια νοσοκομεία, γιατρών, αναφέροντας τα ιατρεία πόνου και την άσκηση του βελονισμού
εκεί την τελευταία εικοσαετία, ενώ έδωσε στοιχεία απόδειξης της ύπαρξης των σημείων του
βελονισμού μέσα από όρους των φυσικών επιστημών. Εργαζόμενη στο κέντρο ανέφερε ότι τον
γνώρισε ως ασθενής έχοντας έντονη αλλεργία. Τον χαρακτήρισε ως ένα από τους μεγαλύτερους
θεραπευτές του κόσμου και ότι η ιδιότητα του γιατρού οπότε και η προσφώνηση, δεν ανήκει σε
αυτόν που έχει τα τυπικά προσόντα αλλά σε αυτόν που μπορεί να προσφέρει θεραπεία. Ένας
γνωστός ηθοποιός συγκαταλέχθηκε στους μάρτυρες υπεράσπισης. Ανέφερε ότι γνώρισε το
βελονισμό το 1981 όταν ως αθλητής πραγματοποίησε συνεδρίες σε Ελληνίδα βελονίστρια ενώ
αργότερα για πρόβλημα πόνου στον ώμο της αδελφής του, ήρθε σε επαφή με τον συγκεκριμένο
βελονιστή. Σε προσωπικό του ατύχημα που αφορούσε χτύπημα του κεφαλιού, με 12
βελονισμούς θεραπεύτηκε και έκτοτε και για άλλα μυοσκελετικά προβλήματα που
παρουσιάστηκαν σε αυτόν και στην οικογένειά του απευθυνόταν στο κέντρο είτε για βελονισμό,
είτε για ανατάξεις στην σπονδυλική στήλη που πραγματοποιούσε συνεργάτης του βελονιστή,
όπου και πάντα έβρισκαν θεραπεία. Εξέφρασε το θαυμασμό του για το ότι ένας Αλβανός
εργάτης στο θέατρο υπέφερε από πόνους και ενώ οι γιατροί στα νοσοκομεία τού έδιναν
αντιφλεγμονώδη χωρίς αποτέλεσμα, ο βελονιστής μόνο παίρνοντας το σφυγμό διέγνωσε κύστη

282
στο ήπαρ. Δήλωσε θιασώτης της αφάρμακου ιατρικής και ως προς τον εαυτό του, ως ασθενή του
βελονιστή, ότι ανήκει στην ομάδα εκείνων που θεραπεύτηκαν. Μάρτυρας υπεράσπισης από το
χώρο της ορθόδοξης εκκλησίας υπήρξε ένας αρχιμανδρίτης, ο οποίος απευθύνθηκε στο
βελονιστή για σκελετικό πρόβλημα επίσης, βρήκε ανακούφιση και τα τελευταία 8 χρόνια
εξακολουθούσε να πηγαίνει για συντήρηση. Ανέφερε πως πραγματοποιεί θαύματα με την έννοια
ότι μπορεί να θεραπεύει αυτό που η κλασική ιατρική δεν μπορεί. Σε ερώτηση της υπεράσπισης
αν τον θεωρεί αγύρτη, ταοϊστή, απάντησε αρνητικά και τον χαρακτήρισε θρησκευόμενο άτομο,
με φόβο Θεού.
Με το πέρας της ακροαματικής διαδικασίας και την τελική απόφαση εις βάρος του
βελονιστή, το κέντρο έκλεισε. Το δίκτυο ωστόσο δεν διαλύθηκε ολοκληρωτικά. Ορισμένοι εκ
των μαθητών-οπαδών του συνέχισαν να τον στηρίζουν, πληροφορώντας με χαλαρότερο και πιο
καλυμμένο τρόπο ασθενείς που εξακολουθούσαν να αναζητούν την θεραπευτική του αρωγή και
στο νέο του κατάλυμα. Οι μαθητές αυτοί εκπροσωπούσαν, ως εξαιρέσεις, τους επόμενους
διαμεσολαβητές για τη διατήρηση του δικτύου, που πλέον δεν διατηρούσε το εύρος των οπαδών
των προηγούμενων χρόνων. Οι περισσότεροι μαθητές, ιδιαιτέρως οι πλέον δημοσίως γνωστοί, οι
οποίοι σε προηγούμενο χρόνο κρατούσαν υποστηρικτική στάση ακόμη και σε επίπεδο δημόσιου
λόγου με τη συμμετοχή τους σε τηλεοπτικές εκπομπές ενισχύοντας τη δημόσια εικόνα του
βελονιστή, άλλαξαν άρδην τη στάση τους. Δήλωσαν ότι αγνοούσαν τα πραγματικά δεδομένα
που αφορούσαν κυρίως στο επίπεδο της ακαδημαϊκής αναγνώρισης των ικανοτήτων του,
θεωρώντας ότι εξαπατήθηκαν και τον εμπιστεύτηκαν. Όπως αναφέρει ο Latour (1986:268-269)
«η εξουσία είναι πάντα μια ψευδαίσθηση που έχουν οι άνθρωποι, όταν άλλοι τους
υπακούν..φαντάζονται ότι οι άλλοι συμπεριφέρονται κατ’ αυτό τον τρόπο ορμώμενοι από την
αποφασιστική επιρροή που ασκεί η ειδημοσύνη τους, χωρίς καν να υποψιάζονται τις ποικίλες
αιτίες υπακοής των ανθρώπων..ανακαλύπτουν την σύσταση της εξουσίας τους μόνο όταν
αρχίζουν να τη χάνουν..και συνειδητοποιούν ότι ήταν φτιαγμένη από τη θέληση όλων των
άλλων».

283
Επίλογος

Η κινέζικη ιατρική, ως μία καθολικά αποδεκτή έκφραση ιατρικής πρακτικής στον

ελληνικό χώρο που συνδέεται με την υγεία, εξακολουθεί να διανύει μάλλον την νηπιακή της
ηλικία. Ο βελονισμός αποτελεί την κύρια μέθοδο μέσω της οποίας η κινέζικη ιατρική έχει
διεισδύει σε ένα μικρό αναλογικά ποσοστό εκφραστών της δυτικής, επαγγελματικής ιατρικής,
ενώ η προσφάτως εισαχθείσα κινέζικη βοτανοθεραπεία αφορά σε ακόμη λιγότερους
επαγγελματίες. Ωστόσο, οι μέθοδοι της κινέζικης ιατρικής διεκδικούνται τόσο από γιατρούς, όσο
και από μη γιατρούς. Η απουσία ενός μονολιθικά αρθρωμένου νομικού πλαισίου που θα
μπορούσε να παράσχει τους όρους άσκησής της, επιτρέπει την ανάδυση ενός αριθμού διακριτών
αλλά ταυτόχρονα αλληλοεπηρεαζόμενων θεωρήσεων οι οποίες προκαλούν το παραδοσιακό
μοντέλο της δυτικής ιατρικής και των συνακόλουθων πρακτικών της, με άμεσες επιπτώσεις σε
ζητήματα που συνδέονται με την επαγγελματική ταυτότητα. Η οικειοποίηση και ενσωμάτωση
της κινέζικης ιατρικής στο ελληνικό πλαίσιο φροντίδας της υγείας εξακολουθεί να καλύπτει ένα
μη επίσημα αναγνωρισμένο επαγγελματικό πεδίο όπου δραστηριοποιούνται ανταγωνιστικές
δυνάμεις με στόχο την ολοένα μεγαλύτερη διεύρυνση της επιρροής κάθε ιδιαίτερης
θεραπευτικής τεχνικής, κινέζικης προέλευσης. Οι απόπειρες νομιμοποίησης των υπαρχόντων
ομάδων τις συνδέουν σε ένα συνεχές δίκτυο αλληλοδιαπλεκόμενων συναναστροφών.
Διαφαίνεται πως κύριοι στόχοι τους αποτελούν η μεγιστοποίηση της επιρροής που θα
μπορούσαν να ασκήσουν δυνητικά εν όψη μιας ενδεχόμενης κανονικοποιητικής πολιτικής αλλά
και η τρέχουσα διεύρυνση του πελατειακού τους κοινού. Οι βασικοί όροι, «κινέζικη»,
«παραδοσιακή», «ιατρική», εντάσσονται στη ρητορική των επαγγελματιών και βρίσκονται υπό
συνεχή διαπραγμάτευση.
Ο θετικισμός εξακολουθεί να αποτελεί την κυρίαρχη τάση η οποία χαρακτηρίζει τις
εφαρμογές του επιστημονικού παραδείγματος που συνδέεται με τη δυτική ιατρική.
Υποστηρίζεται από τους κρατικούς θεσμούς και η παραδοσιακή κινέζικη ιατρική ως
εφαρμοσμένη «ιατρική» στο δυτικό κόσμο οφείλει επίσης να ενταχθεί στη μεθοδολογία της
δοκιμής και του λάθους. Ο συσχετισμός μεταξύ της επιστήμης και της πρακτικής αποτελεί
κυρίαρχο ζήτημα αναφοράς που χαρακτηρίζει τη ρητορική στη διεκδίκηση του βελονισμού ως
στοιχείο της επαγγελματικής ταυτότητας των γιατρών. Γι’ αυτούς, η εφαρμογή του βελονισμού
αλλά και η εκπαίδευση των επαγγελματιών βελονιστών θα πρέπει να διατηρεί πλήρη
διάρθρωση με την επιστήμη της ιατρικής, εν αντιθέσει με τα όσα ίσχυαν δύο δεκαετίες πριν

284
όταν ο βελονισμός συνδεόταν στις δυτικές θεωρήσεις περισσότερο με «τέχνη» εφόσον δεν
μπορούσε να στοιχειοθετηθεί από την αντίστοιχη μεθοδολογία της δυτικής επιστήμης.
Όπως διαφαίνεται στη βιβλιογραφία, η επιστημολογία της κινέζικης ιατρικής, ιστορικά,
ποτέ δεν έγινε απολύτως αποδεκτή στον γηγενή της χώρο ως επαρκής. Στη σύγχρονη εποχή
καθώς αναβαθμίστηκε σε εξαγώγιμο, υπερεθνικό προϊόν και επαναπροσάρμοσε το εννοιολογικό
της περιεχόμενο στα ευρήματα της δυτικής ορθολογικής επιστήμης, απέβαλε τα στοιχεία εκείνα
που θα μπορούσαν να ενταχθούν στη σφαίρα των προλήψεων. Αν και μόνο εν μέρει
συμφιλιώθηκε με τις αρχές της δυτικής επιστήμης πρόσφερε τελικά το πλαίσιο το οποίο
επέτρεψε την ένταξη του βελονισμού στις θεραπευτικές επιλογές εκπροσώπων της δυτικής
ιατρικής. Στην Ελλάδα, ενώ η συντριπτική πλειονότητα των γιατρών που ασχολούνται με το
βελονισμό συντάσσεται με την ορθολογική εφαρμογή του, η μαοϊκή εκδοχή της κινέζικης
ιατρικής στηλιτεύεται από μία μειοψηφία γιατρών, αλλά και το σύνολο των μη γιατρών-
θεραπευτών, ως δημιούργημα της καρτεσιανής σκέψης. Η «αποκάθαρσή» της αποτελεί το κύριο
μέλημα των εκφραστών αυτής της τάσης. Στη συλλογιστική τους, η κινέζικη ιατρική ως
«παραδοσιακή» οφείλει να ακολουθήσει την δική της προ-μαοϊκή επιστημολογία η οποία
αμφισβητεί την αξιόπιστη γνώση και πρακτική ως αποκλειστικό προνόμιο της επιστημονικής
ιατρικής. Οι ακαδημαϊκά εκπαιδευμένοι γιατροί, ως εκφραστές της, χαρακτηρίζονται
ακατάλληλοι συνεχιστές της κινέζικης ιατρικής καθώς θεωρείται πως μεταφράζουν αναγωγικά
ένα «ολιστικό», «αρχαίο» θεραπευτικό σύστημα, συρρικνώνοντας το θεωρητικό και πρακτικό
του εύρος.
Σ’ αυτή την τάση, οι ρητορικές επιλογές που λαμβάνουν χώρα χαρακτηρίζονται από μία
απροκάλυπτη πολιτική ατζέντα επιδεικτικών εκφράσεων όπου η διαχείριση της έννοιας της
«παράδοσης» επιτρέπει τη σύνδεση της κινέζικης ιατρικής με στοιχεία από την κατηγορία του
ελληνικού έθνους, δημιουργώντας μια αυστηρά τοπική εκδοχή της κινέζικης ιατρικής.
Χαρακτηριστικά τονίζεται πως η γνώση του θεωρητικού πλαισίου της κινέζικης ιατρικής
καθίσταται χρήσιμη κυρίως ως προς την αποκάλυψη του κάθε αντίστοιχου «παραδοσιακού»
θεραπευτικού τρόπου σκέψης ο οποίος στο δυτικό κόσμο έχει χαθεί υπό την επίδραση του
ορθολογισμού. Σύμφωνα με το κυρίαρχο ιδεολόγημα, η ολιστική κινέζικη ιατρική παρέμεινε
αναλλοίωτη μέσα στη διάρκεια χιλιάδων χρόνων. Η γνώση της δύναται να αποκαλύψει και τον
αρχαίο ελληνικό τρόπο ιατρικής σκέψης μέσα από τον εντοπισμό της ομοιότητας που
χαρακτηρίζει εν γένει όλα τα αρχαία ιατρικά συστήματα. Η «εξωστρέφεια» η οποία αναφέρεται

285
ως ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του Έλληνα, εν αντιθέσει με τον Κινέζο ασθενή, μπορεί να
αποτελέσει τη βάση της διάγνωσης για τον Έλληνα θεραπευτή συμβάλλοντας στη δημιουργία
ενός διαγνωστικού μοντέλου «ελληνικού τύπου», που δύναται να καταστήσει τον επαγγελματία,
«χαρισματικό». Συνδηλώσεις εμβληματικών όρων της κινεζικής θεωρίας όπως είναι το yin/yang
ερμηνεύονται τοιουτοτρόπως ώστε να ενταχθούν σε ήδη καταγεγραμμένα, από τους
εθνογράφους του ελληνικού χώρου, πολιτισμικά σχήματα σκέψης που υποστηρίζουν τον «εκ
φύσεως» προορισμό των δύο φύλων. Ακολούθως η εκδήλωση της ασθένειας εκλαμβάνεται ως
μία συνοδευτική επίπτωση της παράβασής του, εξ αιτίας του σύγχρονου τρόπου ζωής. Ίσως ο
αμετάφραστος όρος glocalization, που εισήγαγε ο Robertson (1995), ως εναλλακτικό όρο έναντι
του globalization χαρακτηρίζει παραδειγματικά την παραπάνω απόπειρα δημιουργίας μιας
ελληνικής εκδοχής της κινέζικης ιατρικής.
Τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στην παρούσα μελέτη εκφράζουν την απόπειρα μιας
πρώτης και οπωσδήποτε μερικής καταγραφής που αφορά στους ετερογενείς τρόπους
διαχείρισης, διαπραγμάτευσης και ένταξης ενός μη γηγενούς θεραπευτικού συστήματος στο
ελληνικό συμφραζόμενο. Ίσως μία μελλοντική διερεύνηση θα επέτρεπε την αναλυτική
παρουσίαση ζητημάτων που δεν κατέστη δυνατόν να ενταχθούν στην έκταση που θα μπορούσαν
να αναπτυχθούν στο παρόν κείμενο. Ένα από αυτά αφορά στον εντοπισμό των επαγγελματιών οι
οποίοι, αφού εκπαιδευτούν στην κινέζικη ιατρική, την ασκούν εν τέλει σε θεραπευτικό επίπεδο
και στην ποσοστιαία αναλογία που αυτοί καταλαμβάνουν στις καταγεγραμμένες, από την
παρούσα έρευνα, ερμηνευτικές τάσεις. Ένα επικείμενο θέμα ερευνητικού ενδιαφέροντος θα
μπορούσε να εστιάζει στις επιλογές και πρακτικές των ασθενών, το στίγμα των οποίων
παρουσιάστηκε κυρίως συμπληρωματικά και υποστηρικτικά των πεποιθήσεων και πρακτικών
των επαγγελματιών του χώρου της κινέζικης ιατρικής. Επίσης, θα μπορούσε να επιχειρηθεί η
διερεύνηση των αντιλήψεων επαγγελματιών και ασθενών συσχετικά με τα ζητήματα της
ασθένειας και της θεραπείας με επίκεντρο το φύλο ως κεντρική κατηγορία ανάλυσης. Θεωρώ
πως θα αποτελούσε μία γόνιμη εστίαση καθώς κατά την επιτόπια έρευνα αναδείχθηκαν
αντιλήψεις επαγγελματιών που συνδέουν σωματικές δυσλειτουργίες με ρόλους του κοινωνικού
φύλου. Ενώ είναι ήδη γνωστή η ιστορική συμβολή της δυτικής ιατρικής στην κοινωνική
κατασκευή αντιλήψεων που αφορούν ασθένειες του γυναικείου φύλου συσχετίζοντας
αναπαραγωγική λειτουργία και συναισθήματα, θα είχε ενδιαφέρον αυτές να συγκριθούν με τις

286
αντίστοιχες επαγγελματιών υγείας και ασθενών ενός ολιστικού θεωρητικά θεραπευτικού
συστήματος.
Οι περεταίρω διασυνδέσεις του ζητήματος της εθνικής ταυτότητας με την υιοθέτηση
συγκεκριμένων διατροφικών προτύπων στο επίπεδο της πρακτικής θα ήταν πιθανόν ένα ακόμη
ζήτημα αναλυτικότερης καταγραφής. Η χαρακτηριστική απουσία μιας ρυθμιστικής πολιτικής εκ
μέρους της κεντρικής εξουσίας που να αφορά στην κινέζικη ιατρική όπως και κάθε μη
ενταγμένης στο κυρίαρχο ρεύμα της ιατρικής, θεραπευτικής πρακτικής, συμβαδίζει με την
ταυτόχρονη απουσία μελετών για την εν γένει εναλλακτική ιατρική στον ελληνικό χώρο. Τα είδη
των ήδη διαδεδομένων θεραπευτικών τεχνικών που εντάσσονται στη σφαίρα της ποικίλουν και ο
«μυθικός κόσμος» μέσω του οποίου στοιχειοθετούν την πρακτική τους παρουσιάζει συγκλίσεις
όπως και σημαντικές αποκλίσεις. Η μελλοντική ερευνητική ενασχόληση με την κάθε επιμέρους
εναλλακτική ιατρική πρακτική, κατά τη γνώμη μου, δεν συνιστά ζήτημα περιθωριακού
ενδιαφέροντος. Η περεταίρω εστίαση στην εντόπια δυναμική, στην αλληλεπίδραση των
γραφειοκρατικών μηχανισμών, των γιατρών, των θεραπευτών και των ασθενών, θα μπορούσε να
παράσχει μία πληρέστερη εικόνα των εννοιολογικών αποχρώσεων που λαμβάνουν χώρα κατά
τις διαδικασίες διαπραγμάτευσης και μορφοποίησης νέων εκδοχών της γνώσης και της
πρακτικής που αφορούν στην ενσωμάτωση υπερτοπικών προϊόντων υγείας στο τοπικό
συμφραζόμενο.

287
Βιβλιογραφία

Abu-Lughod J., and Lutz C.

1990 Language and the Politics of Emotion Cambridge: Cambridge University Press.

Albanese C.L.
1992 The magical stuff: Quantum healing in New Age. In: Perspectives on the New Age. Lewis
J.R. and Melton J.G.(eds). New York: University of New York.(pp68-84).

Andrews B.
1996 The Making of Modern Chinese Medicine, 1895-1937 Ph.D. dissertation. Cambridge:
University of Cambridge.

Ανώνυμος
2001 Εναλλακτική Δίοδος. τεύχος 11.

Appadurai A.
1995 Sovereignty Without Territoriality: Notes for a Post national Geography. In: The
Geography of Identity. Yaeger P.(ed). Ann Arbor: University of Michigan Press.(pp40-58).

Augé M.
1994 Για μια Ανθρωπολογία των Σύγχρονων Κόσμων. Ρίκου Ε.(επ.). Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Bac Phong T.
1997 Τρηματοθεραπεία για όλους. Αραμπέτσικα Ρ.(μετ.).Αθήνα.

Baer H.
1989 The American Dominative Medical System as a Reflection of Social Relations in the
Larger Society. In: Social Science and Medicine. 28(11):1103-1112.

Baer H. A. et al.
1998a The Drive for Professionalization in Acupuncture: A Preliminary View from the
San Francisco Bay Area. In: Social Science and Medicine. Vol. 46(4-5):533-537.
1998b The Holistic Health Movement in the San Francisco Bay Area: Some Preliminary
Observations. In: Social Science and Medicine. Vol. 47(48):1495-1501.

Barnes L.
1998 The psychologizing of Chinese healing practices in the United States. In: Culture, Medicine
and Psychiatry. 22:413-443.
2003 The Acupuncture Wars: The professionalizing of American Acupuncture-A View From
Massachusetts. In: Medical Anthropology. 22:2611-301.
2009 Practitioner Decisions to Engage in Chinese Medicine: Cultural Messages Under the Skin.
In: Medical Anthropology. Vol.28:141-165.

Bassuk E.
1986 The rest cure: Repetition and resolution of Victorian women’ s conflicts? Ιn: The Female

288
 Body in Western Culture. Suleiman S. Rubin (ed). London: Harvard University Press.
(pp139-151).

Becher T.
2000 Professional Practices: Commitment and Capability in a Changing Environment. New
Brunswick: Transaction Publishers.

Beck U.
1992 Risk Society. Towards a new Modernity. Sage: London.

Berger P., and Luckman T.

1967 The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge. New York:
Anchor Books.

Berlin I.
2000 The power of ideas. Hardy H. (ed). London: Chatto and Windus.

Berliner H.S.
1984 Scientific Medicine since Flexner In: Alternative Medicines, Popular and Policy
Perspectives. Salmon J.W.(ed). New York: Tavistock Publications.(pp30-56).

Bourdieu P.
1977 Outline of a Theory of Practice. London: Cambridge University Press.

Brody H. A.
1977 Persons and Placebos: Philosophical Dimensions of the Placebo Effect. Ph.D. dissertation.
Michigan State University, East Lansing. University Microfilms, Ann Arbor.

Bruset S.
1994 Holism and individualism - the yin and yang of research in complementary medicine. In:
Studies in alternative therapy 1. Contributions from the Nordic countries. Johannessen H.,
Launso L., Olesen G.S., and Staugard F.(eds). Odense University Press. (pp186-196).

Γκέφου-Μαδιανού Δ.
1998 Αναστοχασμός, Ετερότητα και Ανθρωπολογία Οίκοι: Διλήμματα και Αντιπαραθέσεις. Στο:
Ανθρωπολογική Θεωρία και Εθνογραφία. Σύγχρονες τάσεις. Γκέφου-Μαδιανού Δ.(επ.).
Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. (σσ 365-435).

Callon M.
1986 Some Elements In The Sociology of Translation: Domestication of the Scallops and
Fishermen of St Brieuc Bay. In: Power, Action and Belief. Law J. (ed). London: Routledge.
(pp196-233).

Campbell J.K.
1964 Honour, Family and Patronage: A Study of Institutions and Moral Values in a Greek

289
 Community. Oxford University Press.

Caplan R.L.
1984 Chiropractic In: Alternative Medicines, Popular and Policy Perspectives. Salmon J.W.(ed).
New York: Tavistock Publications.(pp 80-113).

Castighoni A.
1961 Ιστορία της Ιατρικής. Αθανασάκαινας, Δρυώτης (μετ.). Παπασπύρου Ν. (επ). Αθήνα:
Μινώταυρος. (σσ104-117).
Chen M. S.
2001 The Great Reversal: Transformation of Health Care in People’s Republic of China. In: The
Blackwell Companion to Medical Sociology. Cockerham W. (ed). Oxford: Blackwell.
(pp456-482).

Chen N.
1995 Urban Spaces and Experiences of Qigong. In: Urban Spaces in Contemporary China.
Davis D. et al (eds). Cambridge: Woodrow Wilson Centre Press and Cambridge
University Press. (pp347-361).

Clark Η.
1996 Using Language. NY: Cambridge University Press.

Clarke J. N.
1983 Sexism, Feminism and Medicalism: A Decade Review of Literature on Gender and Illness.
In: Sociology of Health and Illness. 5(1):62-82.

Coburn D., Torrance G. and Bourgeault I.

1983 Medical Dominance in Canada in Historical Perspective: The Rise and Fall of Medicine?
In: International Journal of Health Service. 13(3): 407-432.
Coburn D.
1988 Canadian Medicine: Dominance or Proletarianization? In: The Milk Quarterly. 66(2):92-
116.
1993 State Authority, Medical Dominance, and Trends in the Regulation of the Health
Professions: The Ontario Case. In: Social Science and Medicine 37(2):129-138.

Crellin J.K., Andersen R.R., and Connor J.T.H.

1997 Alternative Health Care in Canada: Nineteenth-and Twentieth-Century Perspectives.
Toronto: Canadian Scholars Press Inc.

Croizer R.C.
1968 Traditional Medicine in Modern China. Science, Nationalism and the tensions of Cultural
Change. Cambridge, MA: Harvard University Press.
1978 The ideology of medical revivalism in modern China. In: Asian medical systems: A
comparative study. Leslei C.(ed). Berkeley. University of California Press. (pp341-355).

290
Csordas T.
1990 Embodiment as a paradigm of anthropology. In: Ethos. 18(1): 5-47.

Daly P.D.
1999 Hybridizing the Human Body: The Hydrological Development of Acupuncture in Early
Imperial China. Ph.D. Dissertation. McGill University. Canada.

Dean K.
1993 Taoist Rituals and Popular Cults of South-East China. Princeton N.J: Princeton University
Press.

Deliman T., and Smolowe J.

1982 Holistic Medicine. Virginia: Prentice-Hall. .

Dew K.
2000 Deviant insiders: medical acupuncturists in New Zealand. In: Social Science and
Medicine. 50:1785-1795.

Doane M.A.
1986 The clinical eye: Medical discourses in the “Woman’ s film” of the 1940 In: The female
body in western culture. Suleiman S. Rubin (ed). London: Harvard University Press. (pp
152-174).

Dong H., Bogg L., Rehnberg C., and Diwan V.

1999 Drug policy in China: pharmaceutical distribution in rural areas. In: Social Science and
Medicine. 48:777-786.

Douglas M.
2007[1970] Φυσικά Σύμβολα: Εξερευνήσεις στην Κοσμολογία. Κιτίδη Κ.(μετ.). Παραδέλλης
Θ.(επ). Αθήνα: Πολύτροπον.

Duara P.
1995 Rescuing History from the Nation: Questioning Narratives of Modern China. Chicago:
The University of Chicago Press.

Dubisch J.
1981 You Are That You Eat: Religious Aspects of the Health Food Movement. In: The American
Dimension: Culture Myths and Social Realities. Montague S.P., and Arens W.(eds). Palo
Alto, California. (pp115-127).
1986 Culture enters through the kitchen: Women, food and social boundaries in rural Greece. In:
Gender and Power in Rural Greece. Dubisch J.(ed). Princeton University Press. (pp195-
214).

du Βoulay J.
1974 Portrait of a Greek Mountain Village. Oxford : Clarendon Press.

291
1986 Women-images of their nature and destiny in rural Greece. In: Gender and Power in Rural
Greece. Dubisch J (ed). Princeton University Press. (pp139-168).

Eisenberg L.
1977 Disease and illness. In: Culture, Medicine and Psychiatry.1:9-23.

Ellwood R.S.
1979 Alternative Altars: Unconventional and Eastern spirituality in America. Chicago:
University of Chicago Press.

Epler D.C.
1980 Bloodletting in early Chinese medicine and its relation to the origin of
acupuncture. In: Bull. History of medicine. 54(3):337-367.

Etkin N.
1988 Ethnopharmacology: Biobehavioral Approaches in the Anthropological
Indigenous Medicines. In: Annual Review of Anthropology. Vol.17:23-42.

Farquhar J.
1992 Time and Text: Approaching contemporary Chinese Medicine through analysis of a case.
In: Paths of Asian Medical Knowledge. Leslie C., and Young A. (eds). Berkeley:
University of California Press. (pp62-73).
1994 Knowing Practice:The Clinical Encounter of Chinese Medicine, Studies in the
Ethnographic Imagination. Boulder: West View.
1995 Re-writing Traditional Medicine in Post-Maoist China. In: Knowledge and the scholarly
Medical Traditions. Bates D. (ed). (pp251-276).

Fisher S.
1983 Doctor talk/patient talk: How treatment decisions are negotiated in doctor-patient
communication. In: The Social Organization of Doctor-Patient Communication. Fisher S.,
and Todd A.D. (eds). Washington DC: Center of Applied Linguistics.

Foucault M.
1977 Discipline and Punishment. London. Tavistoch.
1981 The History of Sexuality: Volume one: An Introduction . Harmondsworth: Penguin.
1988 Technologies of the self. In: Technologies of the self. A Seminar with Michel Foucault.
Martin H., Gutman H. and Hutton (eds). University of Massachusetts Press: Amherst.
(pp16-49).
1996[1967] Madness and Civilization. London: Routledge.

Freidson E.
1970 Profession of Medicine. New York: Pantheon.
1994 Professionalism Reborn: Theory, Prophecy, and Policy. Chicago: University of Chicago
Press.
2001 Professionalism: The Third Logic. Cambridge, UK: Polity Press.

292
Friedl E.
1986 The position of women. In: Gender and Power in Rural Greece. Dubisch J. (ed). Princeton
University Press. (pp42-52).

Fries J.C.
1998 Contested Knowledge, Contested Health: The Social Politics of Regulating Alternative
Medicine in Canada. Thesis: Faculty of Graduate Studies of the University of Guelph,
Master of Arts.

Fuller R.C.
1989 Alternative medicine and American religious life. New York, Oxford:
Oxford University Press.

Furth C., and Yueh C.S.

1992 Chinese Medicine and the Anthropology of Menstruation in Contemporary Taiwan. In:
Medical Anthropology Quarterly.6(1):27-48.

Gasper P.
1998 Book watch: Marxism and Science. Issue 79 of International Socialism. In: Quarterly
Journal of the Socialist Workers Party. Britain.
Pubs.socialistreviewindex.org.uk/…/bookwatc.htm- (16/4/10).

Gengwei W. and Dongfang H.

2001 Traditional Chinese Hand and Foot Massage. Beijing: Foreign Languages Press.

Gesler W.
1991 The Cultural Geography of Health Care. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press.
1992 Therapeutic landscapes: medical issues in light of the new cultural geography. In: Social
Science and Medicine. 34(7) 735-746.

Geyer - Kordesch J.
1994 Women and medicine. In: Companion Encyclopedia of the History of Medicine. Vol. 2.
Porter R., and Bynum W.F. (eds). London: Routledge. (pp888-914).

Giddens A.
1984 The Constitution of Society: Outline of the theory of Structuration. Berkeley: University of
California Press.
1990 The Consequences of Modernity. Cambridge: Polity Press.

Good B.
1994 Medicine, Rationality, and Experience: An Anthropological Perspective. Cambridge:
Cambridge University Press.

Gordon J.S.
1984 Holistic Health Centres In the United States. In: Alternative Medicines, Popular and Policy
Perspectives. Salmon J.W.(ed). New York: Tavistock Publications.(pp229-251).

293
Graham A.C.
1989 Disputers of the Tao: Philosophical Argument in Ancient China. La Salle: Open Court.

Granet M.
1992[1934] Η Κινέζικη Σκέψη. Λάμψα Π.(μετ.). Αθήνα: Γνώση.

Gullen C.
1993 Patients and healers in late imperial China: evidence from Jingpingmei. In: History
Science. 31:99-112.

Hahn R.
1995 Biomedicine as a Cultural System. In: Sickness and Healing: An Anthropological
Perspective. Hahn R.(ed). New Heaven and London: Yale University Press. (pp132-172).

Hamowy R.
1984 Canadian Medicine: A Study in Restricted Entry. Canada: The Fraser Institute.

Han C.S.
2002 The Myth of Medical Pluralism: A Critical Realistic Perspective. In: Sociological Research
Online. Vol.6, no.4, http://www.socresonline.orguk/6/4/han.html. (19/3/2009).

Handler R.
1994 Is identity a useful cross-cultural concept? In: Commemorations. The Politics of National
Identity. Gillis J. (ed). Princeton: Princeton University Press. (pp27-30).

Hanegraaff W. J.
1998 New Age religion and Western culture: Esoterism in the mirror of secular thought. New
York: State University of New York Press.

Hare M.
1993 The Emergence of an Urban U.S. Chinese Medicine. In: Medical Anthropology Quarterly.
7(1):30-49.

Harmsworth K. and Lewith G.

2001 Attitudes to Traditional Chinese Medicine amongst Western Trained Doctors in
the People’s Republic of China. In: Social Science and Medicine. 52:149-153.

Harper D.
1985 A Chinese Demonography of the Third Century B.C. In: Harvard Journal of Asian Studies.
45:459-498.
1998 Early Chinese Medical Literature: The Mawagdai Medical Manuscripts. Sir Henry
Wellcome Asian Series, 2. New York: Paul Kegan.

Harries-Jenkins G.
1970 Professionals in organization. In: Professions and Professionalization. Jackson J.(ed).
London: Cambridge University Press. (pp53-107).

294
Helman C.
1990a Culture and pharmacology. In: Culture, Health and Illness: An Introduction for Health
Professionals. London: Wright. (pp 170-191).
1990b Culture, Health and Illness: An Introduction for Health Professionals. London: Wright.

Helms M.
1998 Access to Origins. Affines, Ancestors and Aristocrats. Austin: University of Texas Press.

Hernesniemi A.
1994 Co-work between a Medical Doctor and a Traditional Healer In: Studies in alternative
therapy 1. Contributions from the Nordic countries. Johannessen H., Launso L., Olesen
G.S., and Staugard F.(eds). Odense University Press. (pp125-138).

Ho M.J.
2006 Perspectives on Tuberculosis among Traditional Chinese Medical Practitioners in New
York City’s China Town. In: Culture, Medicine and Psychiatry. 30:105-122.

Hog E.
2002 Traditional Chinese Medicine in Denmark: conditions in a new host culture. In: Historical
Perspectives on East Asian Science, Technology and Medicine. Chan A., Clancey G., and
Hui-Chieh (eds). Singapore: Singapore University Press and World Scientific.

Hog E., and Hsu E.

2002 Introduction. In: Anthropology and Medicine. Vol.9(3):205-221.

Hollenberg D.
1998 Understanding Plural Medicine: Alternative and Biomedical Therapy Use Among Chronic
Illness Sufferers-A Canadian Study. Thesis. Department of Anthropology. The University
of Manitoba. Winnipeg, Manitoba.

Holroyd S.
1989 The Arcana dictionary of a new perspectives. London: Arcana, The Penguin Group.

Howell S.
1995 Whose knowledge and power? A new perspective on cultural diffusion. In: Counterworks:
Managing the Diversity of Knowledge. Fardon R.(ed). London: Routledge. (pp164-181).

Hsu F.
1955 A Cholera Epidemic in a Chinese Town. In: Health, Culture, and Community.
Benjamin D. Paul (ed). N.Y.: Russell Sage Foundation.

Hsu E.
1989 Outline of the History of Acupuncture in Europe. In: Journal of Traditional Chinese
Medicine. 29:28-32.
1996a The Polyglot Practitioner: Towards Acceptance of Different Approaches in Treatment E

295
 valuation. In: Studies in Alternative Therapies. Vol.3. Oleson S.G., and Hog E. (eds).
Odence: Odence University Press.(pp37-53).
1996b Innovations in Acumoxa: acupuncture analgesia, scalp and ear acupuncture in the People’s
Republic of China. In: Social Science and Medicine.Vol.42(3):421-430.
1999 Transmission of Chinese Medicine. Cambridge: Cambridge University Press.
2005a Time inscribed in Space, and the Process of Diagnosis in African and Chinese Medical
Practices. In: The Qualities of Time: Anthropological Approaches. James W., and Mills
D.(eds).Oxford:Berg.(pp155-170).
2005b Tactility and the Body in Early Chinese Medicine. Science in Context. 18 (1): 7-34.
2006 Reflections on the 'Discovery' of the Anti-malarial Qinghao. In: Future
Developments in Clinical Pharmacology. Special Issue. British Journal of Clinical
Pharmacology.J.Aronson(ed).61(6):666-670.
2007 The Biological in the Cultural: the Five Agents and the Body Ecologic in Chinese
Medicine. In: Holistic Anthropology: Emergences and Divergences. Parkin D., and
Ulijaszek S. (eds). Oxford: Berghahn. (pp 91-126).
2008a Medicine as Business: Chinese Medicine in Tanzania. In: China returns to Africa: a Risin
Power and a Continent Embrace. Alden C., D. Large D., and Soares de Oliveira R. (eds).
London: Hurst. (pp 221-235).
2008b A Hybrid Body Technique: does the Pulse Diagnostic cun guan chi Method have
Chinese-Tibetan Origins? Gesnerus 65: 5-29.
2009a Chinese Propriety Medicines: an Alternative Modernity? The Case of the Anti-malarial
Substance Artemisinin in East Africa. In: Globalising Chinese medicine. Special Issue.
Medical Anthropology: Cross-Cultural Studies in Health and Illness. Hsu E., and
Stollberg G. (eds). 28(2):111-140.
2009b Diverse Biologies and Experiential Continuities: did the Ancient Chinese know that
Qinghao had Anti-malarial Properties? In: Medicine and the Soul of Science: Essays by
and in Memory of Don Bates. Special Issue. Canadian Bulletin of Medical History. Wallis
F.(ed).26(1):203-213.
2009c Wonders of the Exotic: Chinese Formula Medicines on the East African Coast. In:
Knowledge, Renewal and Religion: Repositioning and Changing Ideological and
Material Circumstances among the Swahili on the East African Coast. Larsen K.(ed).
Uppsala:NordiskaAfrikainstitutet.(pp280-299).
2010 Qing hao (Herba Artemisiae Annue) in the Chinese Materia Medica. In: Plants, Health
and Healing: On the Interface of Ethnobotany and Medical Anthropology. Hsu E., and
Harris S.(eds). Berghahn Books.(pp 83-130).

Jackson M.
1996 Things As They Are :New Directions in Phenomenological Anthropology. Jackson M.(ed).
Indiana University Press.

Jackson P.
1989 Maps of Meaning. London: Unwin Human.

Jenkins R.
1992 Pierre Bourdieu. London: Routledge.
Johannessen H.

296
1994 Alternative therapies as social, cultural and therapeutic phenomena. In: Studies in
Alternative Therapy 1. Contributions From the Nordic Countries. Johannessen H.,
Launso L., Olesen G.S., and Staugard F.(eds). Odense University Press. (pp13-23).

Jordanova L.
1980 Natural facts: a historical perspective on science and sexuality. In: Nature, Culture and
Gender. C. Mac Cormack (ed). Cambridge University Press. (pp42-69).
1989 Medical images of the female body. In: Sexual Visions : Images of Gender in Science and
Medicine between the Eighteenth and Twentieth Centuries. London: Harvest Wheatsheaf.
(pp134-159).

Κάλτενμαρκ Μ.
1986 Ο Λάο Τσε και ο Ταοϊσμός. Ρώσσης Φ.(μετ.). Αθήνα: Πύρινος Κόσμος.

Kaptchuk T.J.
1983 The Web What Has No Weaver. Chicago: Cogdon and Weed, Inc.

Kaptchuk T.J., Edwards R., and Eisenberg D.

1996 Complementary medicine: Efficacy beyond placebo effect. In: Complementary medicine:
An objective appraisal. Ernst E. (ed). Oxford: Butterworth-Heinemann. (pp42-70).

Καράβης Γ.
1993 Ο Βελονισμός στην Ελλάδα 1971-1993. Καράβης Μ.(επ.). Αθήνα.

Καρζής Θ.
2000 Η ιστορία και ο πολιτισμός της Κίνας. Αθήνα: Νέα Σύνορα.

Kefu C.
1998 Basic Theory of Traditional Chinese Medicine: University Textbooks of Traditional
Chinese medicine for Overseas Advanced Students. Beijing: People’s Medical Publishing
House.

Kelman H.
2001 Reflections on Social and Psychological Processes of Legitimation and Delegitimation. In:
The Psychology of Legitimacy. Jost J., and Major B. (eds). Cambridge: Cambridge
University Press.(pp54-73).

Kimball B.
1992 The ‘’True Professional Ideal’’ in America: A History. Cambridge, MA: Blackwell
Publishers.

Kirmayer L.
1992 The Body’s Insistence on Meaning: Metaphor as Presentation and Representation in Illness
Experience. In: Medical Anthropology Quarterly. 6(4):323-346.

297
Kleinman A.
1973 Medicine’s Symbolic Reality: on the central problem in the philosophy of medicine. In:
Inquiry. 16:206-213.
1980 The cultural construction of illness, experience and behavior, 1:Affects and symptoms in
Chinese culture. In: Patients and Healers in the Context of Culture : An Exploration of the
Borderland between Anthropology, Medicine, and Psychiatry. Comparative Studies of
Health Systems and Medical Care . Berkeley: University of California Press. (pp119-145).
1986 Social Origins of Distress and Disease: Depression, Neurasthenia and Pain in Modern
China. New Heaven. Connecticut: Yale University Press.
1988 The Illness Narratives: Suffering, Healing and The Human Condition. New York: Basic
Books, Inc.
1995Writing at the Margin: Discourse between Anthropology and Medicine. Berkeley:
University of California Press.

Kleinman A. et al.
1978 Culture and Healing in Asian Societies. Cambridge Mass: Schenkman.

Kleinman A,. and Kleinman J.

1994 How Bodies Remember: Social Memory and Bodily Experience of Criticism. Resistance
and Delegitimation Following China’s Cultural Revolution. In: New Literary History Vol.
25:707-723.

Kuhn T.
1970 The Structure of Scientific Revolutions. Chicago.

Kunitz S.
1974 Professionalism and Social Control in the Progressive Era: The Case of the Flexner Report.
In : Social Problems. 22(1):16-27.

Kuriyama S.
2004 Η εκφραστικότητα του σώματος. Εκδοχές ανατομίας και ο κόσμος των ιδεών στην ελληνική
και την κινεζική ιατρική. Πασχάλης Β.(μετ.). Αθήνα: Εστία.

Larson M.S.
1977 The Rise of Professionalism: A Sociological Analysis. Berkeley: University of California
Press.

Latour B.
1986 The Power of Association. In: Power, Action and Belief. A New Sociology of Knowledge?.
Law J. (ed). Boston: Routledge and Kegan Paul.

Launso L.
1994 How to kiss a monster! Designs and paradigms in research on alternative therapy. In:
Studies in alternative therapy 1. Contributions from the Nordic countries. Johannessen H.,
Launso L., Olesen G.S., and Staugard F.(eds). Odense University Press. (pp289-303).

298
Law J.
1987 Technology and Heterogeneous Engineering: The Case of Portuguese Expansion. In: The
Social Construction of Technological Systems. Bijker W.E., Hughes T.P., and Pinch T.J.
(eds). Cambridge: The MIT Press. (pp111-134).

Lee R.
1980 Perceptions and Uses of Chinese Medicine among the Chinese in Hong Kong. In: Culture,
Medicine and Psychiatry 4:345-375.

Lee B.O., Kirmayer L. J., and Groleau D.

2010 Therapeutic Processes and Perceived Helpfulness of Dang-Ki (Chinese Shamanism) from
the Symbolic Healing Perspective. In: Culture, Medicine and Psychiatry. 34:56–105.

Leicht K., and Fennell M.

2001 Professional Work: A Sociological Approach. Malden, MA: Blackwell Publishers.

Leslie C.
1978 Asian medical systems: A comparative study. Berkeley. University of California Press.
1980 Medical Pluralism in world perspective. In: Social Science and Medicine. 14B:191-195.

Leslie C., and Young A.

1992 Introduction. In: Paths to Asian Medical Knowledge. Leslie C. and Young A.(eds).
Berkeley: University of California Press. (pp1-18).

Levin J., and Coreil J.

1986 « New Age» Healing in the U.S. In: Social Science and Medicine. 23(9): 889-897.

Li Zhongzi
1774 Yizong bibu. Mo you bu ke yachuan zhi shuo. Sanytang: juan2,17a-b.

Lo V.
1998 The Influence of Yangsheng Culture on Early Chinese Medical Theory. Ph.D. Dissertation.
University of London.

Lock M., and Gordon D.

1988 Biomedicine Examined. Culture, Illness, and Healing. Dordrecht, Holland: Kluwer
Academic Publishers.

Lock M.
1990 Rationalization of Japanese Herbal Medication: The Hegemony of Orchestrated Pluralism.
In: Human Organization. Vol.49(1):41-47.

Liu Y., Hsiao W., and Eggleston K.

1999 Equity in health and health care: the Chinese experience. In: Social Science and Medicine.
49:1349-1356.

299
Lu G.D., and Needham J.
1980 Celestial Lancets. A History and Rationale of Acupuncture and Moxa. Cambridge:
Cambridge University Press.
1988 A History of Forensic Medicine in China. In: Medical History. 32(4):357-400.

Lutz C., and White G.

1986 The anthropology of emotion. In: Annual Review of Anthropology. 15:405-36.

Maciocia G.
1989 The Foundations of Chinese Medicine. A comprehensive Text for Acupuncturists and
Herbalists. New York: Churchill Livingstone.

Mardensen R.
1994 The Transformation of Eve : women’s bodies, medicine and culture in early modern
England. In: Sexual Knowledge, Sexual Science. Porter R., and Teich M. (eds). Cambridge
University Press. (pp107-133).

Μάρκος Γ.
2008 Αλληλογραφία. Στο: Holistic Life 2008. (σσ 310-312).

Merleau-Ponty M.
1991 Προοίμιο στη Φαινομενολογία της Αντίληψης. Μυλωνάς Α.(επ.). Αθήνα: Έρασμος.

Michael M.
1996 Constructed Identities. London: Sage Publications.

Mittelman J.
2000 The Globalization Syndrome: Transformation and Resistance. Princeton: Princeton
University Press.

Μπούναγκ T.
1993 Η τέχνη του Τ’άι Τσι Τσ’ουάν. Ξιφάρας Ν., Σεφεριάδη Λ.(μετ.). Μοιράγιας Α.(επ.). Αθήνα:
Κοάν.

Needham J.
1985(1954) Science and Civilization in China. Cambridge: Cambridge University Press.

Οικονομόπουλος Χ.
1978 Ο Βελονισμός Σήμερα. Κωνσταντινόπουλος Σ.(εκδ.) Αθήνα.

Ooi G.L.
1991 The Persistence of Chinese Medicine: Adjustment and Diversity. In: Social Science and
Medicine. Vol. 32(3):261-266.

O’Rourke P.M.
2001 Complementary and Alternative Medicine: Nature, Origins, Ethics and Regulation. Thesis.

300
 Concordia University. Montreal, Canada.

Ots T.
1990 The angry liver, the anxious heart and the melancholy spleen: The phenomenology of
perceptions in Chinese culture. In: Culture, Medicine and Psychiatry. 14:21-58.
1994 The silenced body - the expressive lib: On the dialectic of mind and life in Chinese
cathartic healing. In: Embodiment and Experience : The Existential Ground of Culture and
Self. Csordas T.(ed). Cambridge University Press. (pp116-138).

Otcuka Y.
1973 In Search of East Asian Medicine. Tokyo: Nihonhyoronsha.

Παππά-Σουλούνια Ρ.
2003 Το μεγάλο αλαλούμ με τις εναλλακτικές θεραπείες. Στην: Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία.
(σσ 62-63).8/6/2003.

Παπαγαρουφάλη Ε.
2002 Δώρα Ζωής Μετά Θάνατον. Πολιτισμικές Εμπειρίες. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Παπαταξιάρχης Ε. και Παραδέλλης Θ.

1992 Πρόλογος. Στο: Ταυτότητες και Φύλα στη Σύγχρονη Ελλάδα. Παπαταξιάρχης Ε. και
Παραδέλλης Θ. (επ.). Αθήνα: Αλεξάνδρεια.

Παπαταξιάρχης Ε.
1992 Ο κόσμος του καφενείου : Ταυτότητα και ανταλλαγή στον ανδρικό συμποσιασμό. Στο :
Tαυτότητες και Φύλα στη Σύγχρονη Ελλάδα. Παπαταξιάρχης Ε. και Παραδέλλης Θ. (επ.)
Αθήνα: Αλεξάνδρεια. (σσ 209-250).

Palmer D.
2007 Qigong, Fever, Body, and Utopia in China. London: C. Hurst and Go.

Pedersen P., and Baruffati V.

1989 Healers, Deities, Saints and Doctors: Elements for the analysis of Medical Systems. In:
Social Science and Medicine. Vol.29(4):487-496.

Porkert M.
1982 The Theoretical Foundations of Chinese Medicine: Systems of Correspondence.
Cambridge, MA: MIT Press.

Porter R.
1997 The greatest benefit to mankind: A medical history of humanity. New York, London: W.W.
Norton and Co.

Reid D.
1999 A Handbook of Chinese Healing Herbs. New York: Barnes and Noble Books.

301
Rittersmith A.
2009 Contextualizing Chinese medicine in Singapore: Microcosm and Macrocosm.
JASO-online N.S. vol. 1,no.1, ISSN: 2040-1876.

Robertson R.
1995 Glocalization: time-space and homogeneity-heterogeneity. In: Global Modernities. Feather-
Stone M., Lash S., and Robertson R. (eds). London: Sage.

Ρύντεν Β.
1999 Ο Άγγελός μου ο Δανιήλ. Αθήνα: Ειρήνη και Αγάπη.

Ρώσσης Φ.
1983 Χόανγκ Τι, Νέι Κινγκ Σο Ουέν: Τα κλασσικά κείμενα του Κίτρινου Αυτοκράτορα. Αθήνα:
Καστανιώτης.

Sassen S.
1996 Loosing Control? Sovereignty in the Age of Globalization. New York: New York Press.

Scheid V.
2002 Contemporary Chinese Medicine: Plurality and Synthesis. Durham, North Carolina: Duke
University Press.

Scheper-Hughes N., and Lock M.

1986 A critical-interpretive approach in medical anthropology : Rituals and routines of discipline
and dissent. In: Medical Anthropology: Contemporary Theory and Method. Johnson T.M.,
and Sargent C.F. (eds). New York: Praeger. (pp 47-72).
1987 The mindful body: a prolegomenon to future work in medical anthropology. In: Medical
Anthropology Quarterly. 1:6-41.

Schudson M.
1974 The Flexner Report and the Reed Report: Notes on the History of Professional Education in
the United States. In: Social Science Quarterly. 55:347-361.

Shapiro A.K.
1959 The placebo effect in the history of medical treatment: Implications for psychiatry. In:
American Journal of Psychiatry. 116:298-304.

Sharma U.
1992 Complementary Medicine Today: Practitioners and Patients. London:
Tavistock/Routledge.

Shaw M., Dorling D., and Davey Smith G.

1999 The Widening Gap: Health Inequalities and Policy in Britain. Bristol: The Policy Press.
Sidel R., and Sidel V.
1982 The Health of China. Boston: Beacon Press.

302
Sivin N.
1987 Traditional Medicine in Contemporary China. In: Science, Medicine, and
Technology in East Asia. Ann Arbor: Centre for Chinese Studies. University of
Michigan.(pp 43-94).
1991 Over the borders: Technical History, Philosophy, and the Social Science. In: Chinese
Science. 10: 69-80.
1995 Comparing Greek and Chinese Philosophy and Science. In: Medicine,
Philosophy, and Religion in Ancient China: Researches and Reflexions. Aldershot:
Variorum. Collected Studies Series. Brookfield, Vt: Ashgate Publishing Company.
(ch.1, pp23-32).
1995b Text and Experience in Classical Chinese Medicine. In: Knowledge and the Scholarly
Medical Traditions. Bates D.(ed).Cambridge University Press. (pp177-204).

Smith J.
1993 The Lie that Blinds: Destabilizing the text of landscape. In: Place/culture/representation.
Duncan R., and Ley D. (eds). Rout ledge. New York. (pp 78-92).

Staugard F.
1994 Introduction. In: Studies in Alternative Therapy 1. Contributions From the Nordic
Countries. Johannessen H., Launso L., Olesen G.S., and Staugard F.(eds). Odense
University Press. (pp27-30).

Thomas R.
1994 Evidence for an Energy Model - based Paradigm for health and Healing - Two Examples.
Ιn: Studies in Alternative Therapy 1: Contributions From the Nordic Countries.
Johannessen H., Launso L., Olesen G.S., and Staugard F.(eds). Odense University Press.
(pp240-252).

Ting L.
1993 The secret manuscripts of the great five Buddhist chi-kung. Wai Bun L. (ed). Hong Kong:
Leung’s Publications.

Topley M.
1978 Chinese Traditional Etiology and Methods of Cure in Hong
Kong. In: Asian medical systems: A comparative study. Leslei C.
(ed). Berkeley: University of California Press. (pp 243-265).
1979 Chinese and Western Medicine in Hong Kong. Some Social and Cultural Determinants of
Variation. Interaction and Change. In: Culture and Healing in Asian Societies. Kleinman A.
et al.(eds). Cambridge MA: Schenkman Publishing. (pp111-142).

Turner B.S.
1990 The Interdisciplinary Curriculum: From Social Medicine to Postmodernism. In: Sociology
of Health and Illness. 12(1):1-23.
1992 Regulating Bodies: Essays in Medical Sociology. London: Routledge.
1996 The Body and Society. London: Sage publications.

303
Unschuld P.U.
1985 Medicine in China: A history of ideas. Berkeley, Los Angeles, London: University of
California Press.
1992 Epistemological issues and changing Legitimation: Traditional Chinese medicine in the 20th
century. In: Paths to Asian medical knowledge. Leslie C. and Young A.(eds). Berkeley:
University of California Press. (pp44-61).

Wang J.Y.
1991 Psychosomatic illness in the Chinese cultural context. In: The Anthropology of Medicine:
From Culture to Method. Romanucci-Ross L., Moerman D.E., and Tancredi L.R.(eds).
New York: Berlin and Garvey. (pp323-342).

Weber M.
1978 Economy and Society. Roth G. and Wittich C. (eds). Berkeley: University of California.

Wilenski P.
1976 Delivery of Health Services in the People’s Republic of China. Ottawa: International
Research Center.

White S.
1999 Deciphering “integrated Chinese and Western medicine” in the rural Lijiang basin: state
policy and the local practice(s) in socialist China. In: Social Science and Medicine.
49:1333-1347.

Williams A.
1998 Therapeutic Landscapes in Holistic Medicine, In: Social Science and Medicine.
Vol.46(9):1193-1203.

W.H.O.
1948 Definition of Health.
(http//www.who.int/aboutefinition/en/print.html)10/3/10
1983 Traditional Medicine and Health Care Coverage: A Reader for health administrators and
practitioners. Bannerman R., Burton J., and Wen-Chieh C. (eds). Geneva.
1996 Guidelines on Basic Training and Safety in Acupuncture.
(http://www.acucounncil.org/reports/whοַ guidelines.htm) (19/2/10).

Xiufen W.
1999 Traditional Chinese Diagnostics. University Textbooks of Traditional Chinese medicine
for Overseas Advanced Students. Xiufen W. (ed). People’s Medical Publishing House.

Young A.
1995 The Harmony of Illusions: Inventing Post Traumatic Stress Disorder. Princeton: Princeton
University Press.

304
Zachariae B.
1994 Mind, immunity and psychological intervention: Experimental studies and clinical
perspectives. In: Studies in Alternative Therapy 1: Contributions From the Nordic
Countries. Johannessen H., Launso L., Olesen G.S., and Staugard F.(eds). Odense
University Press. (pp227-239).

Zhang Y.
2007 Transforming Emotions with Chinese Medicine: An Ethnographic Account from
Contemporary China. In: Culture, Medicine and Psychiatry. Vol.31(1):73-100.

Zhou C., and Han Y.

1997 The Illustrated Yellow Emperor’ Canon of Medicine. Tao H. (ed). Beijing: Dolphin Books.

305
306
307