Pomiar parametrów ruchu jednostajnie

przyspieszonego

Wprowadzenie
Przeczytaj
Symulacja interaktywna
Sprawdź się
Dla nauczyciela
 Pomiar parametrów ruchu jednostajnie
przyspieszonego

Czy to nie ciekawe?

Jakie wielkości charakteryzują ruch? W jaki sposób możemy przekonać się, czy ciało
porusza się ruchem jednostajnie przyspieszonym? Pomiar parametrów ruchu pozwala
określić, jakim ruchem ono się porusza.

Twoje cele

dowiesz się, jakie są parametry ruchu jednostajnie przyspieszonego,

poznasz sposoby pomiaru parametrów ruchu,
zrozumiesz, jak powinna wyglądać zależność prędkości i drogi od czasu w ruchu
jednostajnie przyspieszonym,
zastosujesz zależność prędkości od czasu i drogi od czasu do wyznaczania
parametrów ruchu jednostajnie przyspieszonego w danej chwili,
przeanalizujesz ruch rowerzystów startujących w wyścigu.
Przeczytaj

Warto przeczytać

Rys. 1. Wyścig kolarski

[Źródło: Photo by Simon Connellan on Unsplash]

Co to są parametry ruchu? To wielkości, które ten ruch charakteryzują. Należą do nich

przemieszczenie, prędkość i przyspieszenie. Każda z tych wielkości jest wielkością
wektorową – aby je określić, musimy podać ich kierunek, zwrot i wartość lub trzy
współrzędne w układzie współrzędnych.

Jak takie wielkości mierzyć?

Zacznijmy od przemieszczenia.

Położenie ciała w danym momencie opisujemy za pomocą wektora położenia. Wektor ten
ma początek w początku układu współrzędnych, a koniec – w punkcie, w którym znajduje
się ciało. Jeśli wektor r→1 opisuje położenie ciała w chwili t1, a wektor r→2 opisuje położenie
ciała w późniejszej chwili t2, to odejmując te dwa położenia od siebie otrzymamy właśnie
wektor przemieszczenia:

Δ→
r = r→2 − r→1

Wielkość ta opisuje, w jaki sposób zmieniło się położenie ciała w pewnym czasie.
Jeśli ruch odbywa się wzdłuż linii prostej i w jednym kierunku, to wartość tego wektora jest
jednocześnie drogą, którą przebyło ciało.

Prędkość jest wielkością, która opisuje, jak szybko zmienia się położenie ciała. Obliczamy ją
dzieląc wektor przemieszczenia przez czas, w którym to przemieszczenie nastąpiło.

Δr
→
v→ =
Δt

Jeśli prędkość ciała zmienia się w  czasie, to aby określić ją jak najdokładniej, czas w  którym
obserwujemy zmianę położenia musi być możliwie najkrótszy. Aby zatem wyznaczyć
wartość prędkości chwilowej, musimy zmierzyć zmianę położenia w bardzo krótkim
przedziale czasu lub wykorzystać inną metodę pomiaru prędkości –tak, jak na przykład
fotoradar, który do pomiaru prędkości wykorzystuje zjawisko Dopplera.

Rys. 2. Wyścig Formuły I [Źródło: Photo by Carl Jorgensen on Unsplash]

Przyspieszenie opisuje, jak zmienia się prędkość. Obliczamy je, dzieląc wektor zmiany
prędkości przez czas, w którym ta zmiana nastąpiła.

Δv
→
a→ =
Δt

gdzie Δt = t2 − t1 , a Δv
→ = v→(t2 ) − v→(t1 )

Podobnie jak w przypadku prędkości, przyspieszenie może się zmieniać, a więc by

wyznaczyć je jak najdokładniej, mierzymy zmianę prędkości w jak najkrótszym czasie.
Gdy ciało porusza się ruchem jednostajnie przyspieszonym, wartość prędkości rośnie
w sposób jednostajny. Gdy dodatkowo ruch jest prostoliniowy, przyspieszenie w takim
ruchu jest stałe. Oznacza to, że w tym przypadku możemy zmierzyć zmianę prędkości
w dowolnym czasie.

Słowniczek
położenie

(ang.: position) określa umiejscowienie ciała w układzie odniesienia.

przemieszczenie

(ang.: displacement) zmiana położenia ciała.

droga

(ang.: distance) długość odcinka toru, jaki przebyło ciało.

prędkość

(ang.: velocity) wielkość wektorowa określająca, jak szybko zmienia się położenie
w czasie.

przyspieszenie

(ang.: acceleration) wielkość wektorowa opisująca, jak szybko zmienia się prędkość
w czasie.

ruch jednostajnie przyspieszony

(ang.: motion with contstant acceleration) ruch, w którym wartość prędkości rośnie
w sposób jednostajny

efekt Dopplera

(ang.: Doppler effect) zjawisko fizyczne polegające na zmniejszeniu lub zwiększeniu

częstotliwości odbieranej fali przez obserwatora wynikające z ruchu źródła fali.
Symulacja interaktywna

Pomiar parametrów ruchu jednostajnie przyspieszonego

Symulacja przedstawia startujących w wyścigu rowerzystów. Rowerzyści poruszają się
ruchem jednostajnie przyspieszonym. Możesz ustalić, jakie każdy z nich będzie miał
przyspieszenie i zobaczyć, jak będzie się zmieniać ich położenie i prędkość w czasie.

Uwaga. Praca z symulacją jest wygodniejsza po przełączeniu na widok pełnoekranowy.

Polecenie 1
Określ, które z poniższych zdań są prawdziwe.

Jeśli jeden rowerzysta ma trzy razy większe przyspieszenie od drugiego, to po tym


samym czasie przejedzie sześć razy dłuższy dystans.

Jeśli jeden rowerzysta ma trzy razy większe przyspieszenie od drugiego, to po tym


samym czasie będzie miał trzy razy większą prędkość.

Jeśli jeden rowerzysta ma dwa razy większe przyspieszenie od drugiego, to po tym


samym czasie będzie miał dwa razy większą prędkość.

Jeśli jeden rowerzysta ma dwa razy większe przyspieszenie od drugiego, to po tym


samym czasie przejedzie dwa razy dłuższy dystans.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

Wskaż, które z poniższych stwierdzeń są prawdziwe.

W ruchu jednostajnie przyspieszonym wartość zmiany prędkości jest proporcjonalna do czasu.

PRAWDA / FAŁSZ
W ruchu jednostajnie przyspieszonym prostoliniowym wartość przemieszczenia jest
proporcjonalna do czasu. PRAWDA / FAŁSZ
Ćwiczenie 2 輸

Wykres przedstawia zależność składowej ax przyspieszenia różnych ciał poruszających się

wzdłuż osi x, zgodnie z osią. Wskaż te z nich, które poruszają się ruchem jednostajnie
przyspieszonym.

 3

 5

 4

 2

 1

Ćwiczenie 3

Wyścigówka rozpędza się do prędkości 100 km/h od zera w ciągu 5 s. Wyznacz 輸

przyspieszenie wyścigówki, przy założeniu, że jej ruch jest ruchem jednostajnie
przyspieszonym. Wynik podaj z dokładnością do dwóch cyfr znaczących.

a=
m
s2
Ćwiczenie 4 醙

Rysunek przedstawia wykres zależności składowej vx prędkości dla trzech ciał poruszających
się wzdłuż osi x. t0 = 10 s, v1 = 5
m,v = 10
m,v = 15
m.
s 2
s 3
s

Uzupełnij zdania:

Największe przyspieszenie ma ciało nr .

Najszybciej prędkość v2 osiągnie ciało nr .

Najmniejszą prędkość w chwili t0 będzie miało ciało nr .

Ciało nr 2 ma przyspieszenie równe

m.
s2
Ćwiczenie 5 醙

Wykres przedstawia zależność drogi od czasu trzech ciał poruszających się ruchem
jednostajnie przyspieszonym.

Wstaw znak T w odpowiednim miejscu.

ciało 1 ciało 2 ciało 3

Największe
przyspieszenie ma
Do chwili t0
najkrótszą drogę
przebędzie
Drogę s0 najszybciej
przebędzie
Ćwiczenie 6

Samochód jechał z prędkością 50 km , gdy zaczął przyspieszać z przyspieszeniem równym醙2

h
m
s2 . Jechał ruchem jednostajnie przyspieszonym przez 10 s. Na drodze obowiązywało
ograniczenie prędkości wynoszące 110 km . Oceń, czy samochód przekroczył dozwoloną
h
prędkość.

{#TAK} \ {NIE}
Ćwiczenie 7 難

Rysunek przedstawia wykresy zależności wartości prędkości od czasu dla dwóch

rowerzystów.

Dobierz opis pasujący do wykresu.

Pierwszy rowerzysta ruszył w drogę jadąc ze stałą prędkością. Nieco później

 wyruszył drugi rowerzysta - jadąc z większą prędkością. W pewnej chwili obaj
rowerzyści mieli tę samą prędkość.

Pierwszy rowerzysta ruszył w drogę, jadąc ze stałą prędkością. Nieco później

 wyruszył drugi rowerzysta - jadąc z większą prędkością. W pewnej chwili rowerzyści
spotkali się.

Pierwszy rowerzysta ruszył w drogę jadąc ze stałym przyspieszeniem. W pewnej

 odległości od niego wyruszył drugi rowerzysta - również ruchem jednostajnie
przyspieszonym. W pewnej chwili obaj rowerzyści spotkali się.

Pierwszy rowerzysta ruszył w drogę ruchem jednostajnie przyspieszonym. Jakiś czas

później wyruszył drugi rowerzysta, który również jechał ruchem jednostajnie

przyspieszonym, ale z większym przyspieszeniem. W pewnej chwili obaj rowerzyści
mieli tę samą prędkość.
Ćwiczenie 8 難

Prędkościomierz w samochodzie po 5 sekundach od ruszenia z miejsca pokazywał prędkość

równą 27 km/h , a po kolejnych pięciu sekundach - prędkość 54 km/h. Czy na tej podstawie
możemy stwierdzić, że ruch samochodu przez te 10 sekund był ruchem jednostajnie
przyspieszonym?

{TAK} / {#NIE}
Dla nauczyciela

Imię i nazwisko
Agnieszka Ruzikowska
autora:

Przedmiot: Fizyka

Temat zajęć: Pomiar parametrów ruchu jednostajnie przyspieszonego

Grupa
III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony
docelowa:

Cele kształcenia – wymagania ogólne

II. Rozwiązywanie problemów z wykorzystaniem praw i zależności

fizycznych.

III. Planowanie i przeprowadzanie obserwacji lub doświadczeń oraz

wnioskowanie na podstawie ich wyników.

Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe

I. Wymagania przekrojowe.
Uczeń:
6) tworzy teksty, tabele, diagramy lub wykresy, rysunki
schematyczne lub blokowe dla zilustrowania zjawisk bądź problemu;
Podstawa właściwie skaluje, oznacza i dobiera zakresy osi;
programowa: 7) wyodrębnia z tekstów, tabel, diagramów lub wykresów, rysunków
schematycznych lub blokowych informacje kluczowe dla
opisywanego zjawiska bądź problemu; przedstawia te informacje
w różnych postaciach;
9) dopasowuje prostą do danych przedstawionych w postaci
wykresu; interpretuje nachylenie tej prostej i punkty przecięcia
z osiami;
10) przeprowadza wybrane obserwacje, pomiary i doświadczenia
korzystając z ich opisów; planuje i modyfikuje ich przebieg;
formułuje hipotezę i prezentuje kroki niezbędne do jej weryfikacji.

II. Mechanika. Uczeń:

6) wyznacza położenie, wartość prędkości, wartość przyspieszenia
i drogę w ruchu jednostajnym i jednostajnie zmiennym na
podstawie danych zawartych w postaci tabel i wykresów.
 Zalecenia Parlamentu Europejskiego i Rady UE z 2018 r.:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji,

Kształtowane
kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk
kompetencje
przyrodniczych, technologii i inżynierii,
kluczowe:
kompetencje cyfrowe,
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności
uczenia się.

Uczeń:

1. określa parametry ruchu jednostajnie przyspieszonego.

2. przedstawia sposoby pomiaru parametrów ruchu.
Cele 3. omawia zależność prędkości i drogi od czasu w ruchu
operacyjne:
jednostajnie przyspieszonym.
4. stosuje zależność prędkości od czasu i drogi od czasu do
wyznaczania parametrów ruchu jednostajnie przyspieszonego
w danej chwili.

Strategie
IBSE
nauczania:

Metody
doświadczalna
nauczania:

Formy zajęć: praca w grupach

Dla każdej grupy potrzebny jest zestaw do badania ruchu

jednostajnie przyspieszonego – przedmiot, który będzie spadał
Środki
swobodnie lub zsuwał się po równi pochyłej, miarka do ustalenia
dydaktyczne:
skali, telefon komórkowy, komputer z oprogramowaniem
pozwalającym odtwarzać film klatka po klatce.

Materiały
brak
pomocnicze:

PRZEBIEG LEKCJI

Faza wprowadzająca:

Uczniowie w ramach pracy domowej oglądają symulację interaktywną. Lekcja

rozpoczyna się od podsumowania w formie pogadanki tego, co uczniowie wiedzą na
temat ruchu jednostajnie przyspieszonego i tego, w jaki sposób można mierzyć
parametry ruchu.

Faza realizacyjna:
Uczniowie w grupach wykonują doświadczenie. Filmują spadający swobodnie
przedmiot lub ciało zsuwające się po równi pochyłej (z zerową prędkością początkową),
a następnie za pomocą programu odczytującego film klatka po klatce wyznaczają
położenie i prędkość w kolejnych chwilach czasu.

Nauczyciel zwraca uwagę uczniom na takie aspekty jak:

• znalezienie informacji, ile klatek filmu przypada na jedną sekundę,
• możliwość umieszczenia w kadrze miarki bądź innego przedmiotu o znanej długości,
po to by mieć skalę na rysunku,
• ocenę, co ile klatek warto mierzyć położenie, a co ile klatek zmianę położenia do
pomiaru prędkości,
• ocenę niepewności pomiarowej.

Uczniowie na podstawie pomiarów wykonują wykresy zależności odpowiedniej

składowej położenia od kwadratu czasu oraz prędkości od czasu. Następnie analizują
dane pomiarowe: do wykresów dopasowują linię prostą, wyznaczają przyspieszenie oraz
oceniają, czy dany ruch w istocie był jednostajnie przyspieszony.

Faza podsumowująca:

Grupy przedstawiają na forum klasy swoje wyniki, a następnie uczniowie dyskutują nad
tym, czy obserwowane przez nich ruchy były jednostajnie przyspieszone, czy też nie, co
na to wpływa, jak wygląda kwestia niepewności pomiarowej i na co warto zwrócić
uwagę podczas wykonywania tego doświadczenia.

Praca domowa:

Uczniowie utrwalają wiedzę i zdobyte umiejętności przez rozwiązanie w domu zadań 4,

5 i 7 z zestawu ćwiczeń.

Wskazówki
metodyczne
opisujące różne
Symulację uczniowie mogą obejrzeć także na początku lekcji.
zastosowania
danego
multimedium: