SÖZCÜKTE ANLAM BEYLİKDÜZÜ İSABET OKULLARI 01

Gerçek
SÖZCÜKTE
(İlk - Temel) Mecaz Yan Anlam Terim ANLAM Somut Soyut Nicel - Nitel Genel - Özel
Anleam Anlam (Yakıştırmaca) Anlam Anlam Anlam Anlam Anlam
Sözcük (Kelime):
İnsanlar arasında
• Sözcüğün akla ge- • Sözcüğün anlam • Sözcüğün gerçek anla- • Bilim, sanat veya anlaşmayı sağla- • Beş duyudan her- • Duyu organlarıyla al- • Sayılabilen varlıklar ni- • Sözcüğün bir türün ta-
len ilk anlamıdır. genişlemesi yoluyla mından tamamen uzak- herhangi bir mes- yan, dilin anlamlı hangi biriyle algılana- gılanamayan ancak cel, sayılamayan var- mamını karşılayacak
✓ Pencere kenarından gerçek anlamından laşmadan şekil ya da lekle alakalı özel bir en küçük bilen varlık veya kav- zihin yoluyla kavra- lıklar nitel anlamlıdır. şekilde kullanılmasına
soğuk geliyordu. tamamen uzaklaşa- görev benzerliğinden kavramı karşılayan parçasıdır. ramları karşılayan nabilen varlık veya ✓ Büyük lokma ye, büyük genel, türün dar bir
rak kazandığı yeni dolayı başka bir varlığa sözcüklerdir. sözcüklerdir. kavramları karşılayan (Nicel) (Nitel) kısmını karşılayacak
anlamdır. ad olarak verilmesidir. ✓ Oyunun son perde- ✓ Ağaç, taş, elektrik, sözcüklerdir. konuşma! şekilde kullanılmasına
✓ Soğuk bakışlarına bir ✓ Dağın eteğinde renk- sini hiç beğenme- ısı... ✓ Mutluluk, sevgi, zihin, özel anlam denir.
anlam veremedim. garenk çiçekleri vardı. dim. akıl... ✓ Kitap çok sıkıcıydı.
(Özel)
✓ Kitap en iyi dosttur.
DİKKAT DİKKAT (Genel)
Sözcüklerin her cümlede farklı anlamlar kazandığı göz önünde bulundurulmalı ve cümleler baştan sona okunmalıdır. • Sözcüklerin anlam genişlemesi yoluyla somutken soyut anlamda kullanılmasına
✓ Ağız kenarında çıkan yaralarla oynamamak gerekir. (Gerçek) soyutlama; soyutken somut anlamda kullanılmasına somutlama denir.
✓ Benimle başkasının ağzıyla konuşma! (Mecaz) ✓ Hatıralarım hiç peşimi bırakmaz. (Somutlama)
✓ Çantanın ağzı açık kalmış. (Yan) ✓ Bu kadar katı olmanı anlayamıyorum. (Soyutlama)
✓ Bu romanda kahramanların ağız özellikleri dikkat çekmektedir. (Terim)

Eş Sesli
(Sesteş)
Sözcükler
• Yazılışları aynı, anlamları
farklı olan sözcüklerdir.
✓ Sal, yol, el...
✓ Yüzünü yüz yıl geçse de
unutamam.
Sözcüğün temel ve mecaz
anlamları eş sli sayılamaz.
DİKKAT
• Hem ad hem eylem
olarak kullanılan ve
aralarında anlam bağı
olan sözcükler sesteş
değil kökteştir.
✓ boya- ⇒ eylem
Boya →
→ sözcüklerle kurduğu anlam ve söz öbeğinin ilişkile-
boya ⇒ ad
✓ Bu odayı yeşil boya ile
boya. ad
eylem
Ad Aktarması Deyim
Yansıma Dolaylama
(Mecazımürsel) Aktarmaları
Eş Anlamlı Yakın Zıt (Karşıt)
(Anlamdaş) Anlamlı Anlamlı
• Benzerlik ilgisi olmadan a) İnsandan Doğaya • Doğadaki seslerin tak- • Bir kavram veya var-
Sözcükler Sözcükler Sözcükler bir sözcüğün başka bir ✓ Ağaçlar selamladı bizi. lit edilmesiyle oluşan lığın birden çok söz-
sözcüğün yerine kulla- b) Doğadan İnsana sözcüklerdir. cükle anlatılmasıdır.
• Anlamca birbirine ters nılmasıdır. ✓ Babası sinirden kükredi. ✓ Tak tak ayak sesleri ✓ Derya kuzusu ⇒ balık
• Yazılışları farklı, • Anlamdaş gibi görü-
düşen sözcüklerdir. ✓ Stat, ayağa kalktı. c) Doğadan Doğaya geliyor. ✓ Sanat güneşi ⇒ Zeki
anlamları aynı olan nen ancak birbirinin
✓ Zengin - fakir İnsanlar ✓ Bu dağlarda rüzgâr ulur ✓ Suyun şırıltıları eşliğin- Müren
sözcüklerdir. yerini tamamen tut-
✓ Bulanık - berrak ✓ Ünlü raketler, ödül tören- sabaha kadar. de uyudum.
✓ Hikâye - öykü mayan sözcüklerdir.
Bir sözcüğün olumsuzu Tenisçiler d) Duyudan Duyuya Aktarma
✓ Edebiyat - yazın ✓ Doğru-dürüst
o sözcüğün zıt anlamlısı inde bir araya geldi. ✓ Tatlı sesi herkesi büyüledi.
✓ Endişe - kuşku ✓ Yalan-yanlış
değildir. İKİLEME
✓ Git ⇒ gitme (Olumsuzu)
• Anlamı kuvvetlendirmek için anlam ilişkisi olan söz-
cükleri bir arada kullanmaktır.
• Daima ayrı yazılır ve aralarına noktalama işareti konmaz.
DEYİM 1) Aynı sözcüğün tekrarıyla kurulanlar:
SÖZ ÖBEKLERİNDE ANLAM
✓ Mini mini, sık sık...
• En az iki sözcükten oluşan, kalıplaşmış söz öbekleridir.
• Tek sözcükle anlatılamayan, anlatımı için birden 2) Eş anlamlı sözcüklerle kurulanlar:
ATASÖZÜ ✓ Bire bin katmak
fazla sözcüğe gereksinim duyulan nesne ve kav- ✓ Ses seda, şan şöhret...
ramları karşılayan dil birliklerine söz öbeği denir. ✓ Evlerden ırak
• Deneyim ve gözlemlere dayanılarak 3) Karşıt anlamı sözcüklerle kurulanlar:
Söz öbeğini oluşturan sözcükler, gerçek ve mecaz söylenmiş, öğüt veren, kalıplaşmış özlü ✓ Baltayı taşa vurmak ✓ Aşağı yukarı, az çok...
anlamıyla kullanılabilir. Sözcüğün cümledeki diğer yargılardır. Gerçek, mecaz ya da hem gerçek hem mecaz anlamlı 4) Yakın anlamı sözcüklerle kurulanlar:
Kalıplaşmış söz öbekleri olduğu için hiç- olabilir. ✓ Doğru dürüst, delik deşik...
rine dikkat edilmelidir. “Altı çizili söz öbeğinin kattığı bir şekilde değiştirilemez. ✓ İyi gün dostu (Gerçek) ✓ Diline dolamak (Mecaz) 5) Biri anlamlı diğeri anlamsız sözcüklerle kurulanlar:
anlam” şeklinde soru kalıbıyla karşımıza çıkabilir. ✓ Yırtık pırtık, eğri büğrü...
Cümle hâlinde de olabilir.
✓ Bu yazarların eserleri aynı tornadan çıkmış gibiydi. ✓ Mum dibine ışık vermez. (Gerçek-Mecaz) 6) İkisi de anlamsız olan sözcüklerle kurulanlar:
Farklılığın olmadığı ✓ Atı atan Üsküdar’ı geçti. ✓ Mırın kırın, ıvır zıvır...
✓ Akıl, akıldan üstündür. (Gerçek)
✓ Sanatçı, romanlarında kendini paranteze alır. ✓ Damlaya damlaya göl olur. (Mecaz) Kalıplaşmış söz öbekleri olduğu için hiçbir şekilde de- 7) Yansıma sözcüklerle kurulanlar:
Öznel olmamak, kişisel ayrıntıya girmemek ğiştirilemez. ✓ Şırıl şırıl, tık tık...

BEYLİKDÜZÜ İSABET OKULLARI

CÜMLEDE ANLAM
Anlamına Göre Cümleler
Doğrudan Anlatım: Kişinin ağzından çıkan cümleyi olduğu gibi aktarmaktır.
✓ Ayşe, “Bugün çok çalıştım.” dedi.
Dolaylı Anlatım: Başkasına ait sözün değiştirilerek aktarılmasıdır.
✓ Ayşe, bugün çok çalıştığını söyledi.
Kinayeli Anlatım: Bir sözün karşıdakini alaya almak amacıyla, tersini kas-
tedecek şekilde kullanılmasıdır.
✓ Günde 10 dakika çalışarak YGS’de derece yapacaksın(!)
Öznel Cümle: Kişiden kişiye değişkenlik gösteren, kanıtlanamayan yargı-
lardır.
✓ Türkiye’nin en güzel ili İstanbul’dur.
Nesnel Cümle: Kişiden kişiye değişkenlik gösteren, kanıtlanabilen yargı-
lardır.
✓ İstanbul, kalabalık şehirlerden biridir.
Tanım Cümlesi (Tanımlama): Bir kavram ya da varlığın ne olduğunu bildi-
ren, “nedir, kimdir” sorularına yanıt veren cümlelerdir.
✓ Şiir, büyük zekâların rüyalarıdır.
Eleştiri Cümlesi: Bir sanatçı, eser ya da durumla ilgili olumlu veya olum-
suz değerlendirmenin yapıldığı cümlelerdir.
✓ Bu kitap, uzun betimlemeleriyle okuyucuyu sıkıyor.
Öz Eleştiri Cümlesi: Kişinin kendisi ile ilgili yaptığı olumlu veya olumsuz
değerlendirmelerdir.
✓ Düşünmeden konuştuğum için başım dertten kurtulmaz.
Değerlendirme Cümlesi: Bir sanatçı ya da yapıtla ilgili öznel ya da nesnel
görüş bildirmektir.
✓ Yazar, bu romanında yetkinlik göstermiş.
İçerik (Konu): Bir sanat yapıtının ne anlattığı ile ilgili bilgi veren yargılardır.
✓ Peyami Safa, Fatih - Harbiye’de Doğu - Batı sorununa parmak basar.
Üslup (Biçem): Eserin, sanatçının anlatımı ile ilgili bilgi veren yargılardır.
✓ Bu şair, yabancı tamlamalarla ve ağır sanatlarla oluşturmuş dizelerini.
Aşamalı Durum Bildiren Cümleler: Bir durumun, bir olgunun aşama aşama
değiştiğini anlatan cümlelerdir.
✓ Hasta, günden güne kötüleşiyor.
Karşılaştırma Cümleleri: Birden fazla varlık ya da durumun çeşitli yönler-
den kıyaslandığı yargılardır. “daha / en / göre / gibi / fazla... vb.” sözcükler-
le kurulur.
✓ Kışın Erzurum, İstanbul’dan daha soğuk olur.
Karşıt Durum Cümleleri: Birbirinin zıttı durum ve kavramların bir arada
kullanıldığı cümlelerdir.
✓ Dışarıda hava günlük güneşlikken biz içerde donuyoruz.
DİKKAT
Nesnel ve öznel yargılar “Hangisi kanıtlanabilirlik açısından farklıdır?” şekliyle sorulur.
Nesnel: Kanıtlanabilir. Öznel: Kanıtlanamaz.
BEYLİKDÜZÜ İSABET OKULLARI
Cümle Yorumu
Cümleden Çıkarılabilecek Yargı
Cümlenin ana düşüncesi doğrultusunda ulaşılabilen yargılardır.
Cümle Tamamlama
Verilen cümlede boş bırakılan yerin dil bilgisi kuralları göz önünde
bulundurularak anlam bütünlüğü doğrultusunda tamamlanmasıdır.
Cümle Oluşturma
Sözcükleri karışık olarak verilen cümlenin yüklemi tespit edil-
dikten sonra diğer sözcüklerin anlam ve dil bilgisi bütünlüğü
doğrultusunda sıralanmasıdır.
CÜMLEDE ANLAM
Kavramlar
Özlülük: Anlatımda az sözle çok anlam ifade etmektir.
Özgünlük: Sanatçının yaptıklarında kendine özgü nite-
likle taşımasıdır.
✓ Onun romanındaki kahramanları başka romanlarda
göremezsiniz.
Açıklık: Anlatımın herkes tarafından aynı ve yoruma
açık olmayacak şekilde ifade edilmesidir.
Yalınlık: Anlatımın süsten uzak olmasıdır.
Akıcılık: Anlatımın pürüzsüz olmasıdır.
✓ Kitaba başladığınızda nasıl olduğunu anlamadan
sona kadar geliyorsunuz.
Kalıcılık: Yapıtın ya da yazarın sonraki devirlerde de
okunması, rağbet görmesidir.
✓ Mevlana, asırlar öncesinden asırlar sonrasına seslen-
mektedir.
Evrensellik: Bir sanat yapıtının tüm insanlığa seslene-
cek özellikler taşımasıdır.
✓ Klasikler, dili ve sınırları ortadan kaldıran eserlerdir.
Ulusallık: Sanat yapıtının millî özellikler taşımasıdır.
✓ Yaşar Kemal, kendi toprağından beslenen bir yazardır.
Yoğunluk: Anlatımın yeni anlam ve yorumlara açık ol-
masıdır.
02
Anlam İlişkilerine Göre Cümleler
1) Neden - Sonuç Cümleleri: Bir eylemin hangi gerekçeyle yapıldığını bildiren cümlelerdir.
“için, -den dolayı, ile, -den /-dan...vb.” ek ve sözcüklerle kurulabilir.
✓ Arabamı sattığım için toplu taşıma kullanıyorum.
Neden Sonuç
2) Amaç - Sonuç Cümleleri: Eylemin hangi amaca bağlı olarak gerçekleştirildiğini belirten cümlelerdir.
“-mak, -mek , -mak için, -mek üzere...vb. ek ve sözcüklerle kurulabilir.
✓ Buraya tatil yapmak için geldiler.
Amaç Sonuç
3) Koşul - Sonuç Cümleleri: Bir olay ya da durumun gerçekleşmesinin koşula bağlı olduğu yargılardır.
✓ Sinemaya gidebilirsin ama önce odanı topla.
Sonuç Koşul
4) Eş - Yakın Anlamlı Cümleler: Değişik sözcüklerle aynı duygu ve düşünceyi anlatan yargılardır.
✓ Yalnızca iyiyi anlatan yazar, başarılı olamaz.
✓ Sanatçı, hayatı her yönüyle anlatılırsa başarılı olur.
5) Zıt (Karşıt) Anlamlı Cümleler: Duygu ve ilettikleri mesaj bakımından birbirinin tam tersi olan cümlelerdir.
✓ Bir şair için en önemli şey, dili nasıl kullandığıdır.
✓ Şairin şiirindeki en önemli noktalar hissettirdiği, duygu ve işlediği temadır.
Olasılık (Tahmin): Birtakım sezgilere dayanarak bir durum ya da olayın nasıl gerçekleşe-
ceği hakkında fikir yürütmektir.
✓ Seni yanlış anlamış olabilir.
Gerçekleşmemiş Beklenti: Olması beklenen bir durumun gerçekleşmediğini anlatır.
✓ Bu konuda beni anlayacağını sanmıştım.
Hayıflanma: Kişinin gerçekleşmeyen durumlarla ilgili kendi kendine üzülmesi ve pişmanlık
duymasıdır.
✓ Gençlik yıllarımı daha verimli geçirebilirdim.
Pişmanlık: Yapılan bir yanlış veya durumdan dolayı duyulan üzüntüyü anlatan cümlelerdir.
✓ Keşke bu konuda onu dinleseydim.
Sitem: Kırgınlık, kızgınlık, üzüntü bildiren cümlelerdir.
✓ Her hafta birinizin evinde toplanırsınız da beni hiç çağırmazsınız!
Öneri: Bir sorunun çözümü ya da bir durumla ilgili görüş bildirmektir.
Okumaya, klasiklerle başlayabilirsin.
✓
Varsayım: Gerçekleşmeyen bir durumu veya olayı gerçekleşmiş gibi kabul etmektir.
“Tut ki / diyelim ki / farz edelim / düşünelim ...vb.” ifadelerle kurulur.
✓ Farz et ki edebiyatı kazandın...
Ön Yargı: Bir kimse, olay veya durum hakkında önceden ifade edilen olumlu / olumsuz yargılar.
✓ O, hiçbir zaman nitelikli bir yazar olamayacak.
Saptama: Bir durum için tespitte bulunmaktır.
✓ Stresten kurtulmak için spor yapmak önemlidir.
Çıkarım: Nesnel sonuçlardan hareketle öznel yorumlara ulaşmaktır.
✓ Yapıtlarının çok satması, onun başarılı olduğunu gösteriyor.
Tasarı: Gelecekle ilgili yapılan plan ve projelerdir.
✓ İleride bir şiir kitabı yazmayı düşünüyorum.
Yakınma: İçinde bulunulan herhangi bir durumdan şikâyet etmektir.
✓ Bir gün de odanı toplu görsem!
PARAGRAF 03

PARAGRAF
Paragrafta Anlam Paragrafta Yapı

Konu Başlık Ana Düşünce Yardımcı Düşünce Paragrafın Bölümleri Akışı Bozan Cümle İkiye Bölme Paragraf Tamamlama

• Paragrafta üzerinde • Paragrafın konusu- • Paragrafta, yazarın • Ana düşünceyi geliştirmek, 1. Giriş Bölümü • Her paragrafta bir • Her paragraf, bir ana • Bir paragraf tamam-
en çok durulan kav- nun bir ya da birkaç okuyucuya vermek açıklamak ve desteklemek İçinde bağlayıcı ögeler bu- konu ele alınır ve pa- düşünceyi ele alır. lanırken öncelikle pa-
ram ya da kavram- sözcükle ifade istediği mesajdır. amacıyla kurulan cümleler lunmayan, açıklanıp geliştiri- ragraftaki cümleler de İkiye bölme sorula- ragrafın konu ve ana
lardır. edilmesidir. yardımcı düşünceleri oluşturur. lebilecek genel ve bağımsız bu konu bütünlüğünü rında paragraf, ana düşüncesi belirlenme-
• “Yazarın vermek yargıların olduğu bölümdür. sağlayacak şekilde düşüncenin değiştiği lidir. Çünkü paragrafın
• “Yazar ne anlatı- Başlığın bulunabil- istediği mesaj nedir, • Yardımcı düşünce soruları kullanılır. Paragrafın veya farklı bir yönün başına, ortasına veya
yor, neyden söz mesi için öncelikle yazar niçin anla- olumsuz ifadelerle sorulur: 2. Gelişme Bölümü
anlam bütünlüğüne ele alındığı yerden sonuna getirilebilecek
ediyor?” sorusunun konun belirlenmesi tıyor?” sorularının Konunun örneklerle zengin-
✓ değinilmemiştir uymayan, paragrafta itibaren bölünür. cümle; paragraftaki
yanıtıdır. gerekir. yanıtıdır. leştirilip açıklandığı bölümdür.
✓ çıkarılamaz işlenen düşüncelerin konu ve ana düşün-
✓ söylenemez 3. Sonuç Bölümü dışında bir düşünce- ceyle uyum içerisinde
Konunun özetlendiği ve bir ye yer vermek parag- olmalıdır.
sonuca bağlandığı bölümdür. rafın akışını bozar.

Paragrafta Anlatım Yönü

Düşünceyi Geliştirme
Anlatım Teknikleri
Yolları

Açıklayıcı Tartışmacı Betimleyici Öyküleyici Tanımlama Karşılaştırma Örneklendirme Benzetme Tanık Gösterme Sayısal Veriler-
Anlatım Anlatım Anlatım Anlatım den Yararlanma
• Bir kavram veya • İki varlık, kavram • Yazarın ele • Bir varlık ya da • Yazarın ileri sür-
• Herhangi bir • Bir düşüncenin • Yazarın gözlem- • Belirli bir yer ve varlığın ne oldu- ya da olayın aldığı düşünceyi kavramın başka düğü düşünceyi • Düşünceyi
konuda okuyucu- yanlışlığını gös- lerini okuyucunun zamana bağlı ola- ğunun açıklan- benzer ve farklı somutlaştırmak bir varlık ya da desteklemek için inandırıcı kılmak
yu bilgilendirmeyi terip ileri sürülen gözünde canla- rak kahramanların masıdır. yönleriyle kıyas- için örneklere kavramın özellik- o alanda yetkin, için istatiksel
ve ona bir şey düşüncenin savu- nacak biçimde hareketiyle ortaya lanmasıdır. başvurmasıdır. leriyle anlatılma- bilinen kişilerin verilerden yarar-
• “Nedir, kimdir”
öğretmeyi amaç- nulduğu yazılarda anlatmasıdır. çıkan bir olayın sıdır. görüşüne yer lanmaktır.
sorularına yanıt ✓ Makalede ço- ✓ Kültür, bir top-
layan yazılarda kullanılan anlatım anlatımıdır. vermesidir.
✓ Kapıda yaşlı bir verir. ğunlukla nesnel lumun yaşama ✓ Birikimsiz yazar- ✓ Türkiye’nin nüfu-
kullanılan anlatım tekniğidir.
adam belirdi. ✓ On altı katı asan- yargılar hâkim- biçiminde ve dav- lık, saman alevi ✓ Denemede su 2016’da %1,3
tekniğidir. ✓ Korku; gerçek bir
✓ İyi konuşmayı bilen, Üzerinde biraz sörler çıktık. Bana ken denemede ranışlarında be- gibidir. yazar; birikimini, artış göstererek
tehlikenin ya da
✓ Sinekkapangiller iyi yazmayı da bilir- eski, açık mavi odayı gösterecek öznel yargılar lirginleşir. Mesela içinden gelenleri 79 milyon 814
tehlike olasılığı-
familyasından miş. Konuştuğumuz bir takım elbise çocuğun peşinden hâkimdir. bir Türk “hayır” özgürce aktarır. bin 871 olmuştur.
nın, düşüncesi-
olan bülbül, gibi yazmak olacak vardı. Ceketin üst yürüyordum... anlamında başını Nurullah Ataç’ın
nin uyandırdığı
Akdeniz ülkele- iş midir?... cebinde kıvrılmış yukarı kaldırırken dediği gibi:
kaygı duygusu-
rinde ormanlarda bir mendil... bir Amerikan yana “Deneme benin
dur.
ve bahçelerde hareket ettirir. ülkesidir.”
yaşar...

• Varlıkların, duyguların, düşüncelerin, kavramların ve çeşitli durumların karşılığı olarak kullanılan sözcük-
lere denir.
✓ Mavi iklim gibi çağırır beni sesin.
Ad Ad
✓ Rüyalarıma ışık ve özlem serpmektesin.
Ad Ad Ad
Varlıklara Verilişlerine Göre
Cins Ad (Tür Adı): Aynı tür-
den varlıkları karşıyan söz-
cüklerdir.
✓ Papatya, insan, çiçek, şehir,
dağ, deniz, öğrenci….
Özel Ad: Tek olan, benzeri
olmayan varlıkları karşılayan
sözcüklerdir.
✓ Sabahattin Ali, Ayşe, Cebeci
Mahallesi, İstanbul, Galata-
saray Lisesi….
Bazı tür adları, özel ad olarak
da kullanılabilir.
✓ Adana’da pamuk tarlaları var.
Cins ad
✓ Pamuk, tatlı bir kedidir.
Özel ad
“Güneş, ay, dünya,” sözcük-
leri coğrafi terim olarak kulla-
nıldığında özel addır.
✓ Ay, Dünya’nın uydusudur.
Özel ad
Gelemem, dünya kadar işim
var. Cins ad
İSİM (AD)
Adlar Kendi İçinde 3’e Ayrılır
Varlıkların Oluşuna Göre
Adlar
Somut Ad: Beş duyudan her-
hangi biriyle algılanabilen var-
lıkları karşılayan adlardır.
✓ Kağıt, kalem, yağmur, ışık,
ekşi, soğuk…
Soyut Ad: Beş duyudan her-
hangi biriyle algılanamayan;
akıl, sezgi yoluyla varlıkları ka-
bul edilen kavramlara verilen
addır.
✓ İyi, kötü, zeki, güzel, çirkin,
mutluluk, sevinç...
Soyut bir sözcüğün anlam
genişlemesi yoluyla somut
anlam kazanmasına somut-
lama, somut bir sözcüğün
soyut anlam kazanmasına
soyutlama denir.
✓ Yalnızlık yağıyordu şehrin
damlarına.
Soyut bir sözcük olan “yalnız-
lık” sözcüğü, somut bir sözcük
olan yağmura benzetilerek so-
mutlaştırılmıştır.
✓ Onda yürek ne gezer?
“Yürek” kelimesi “cesaret” keli-
mesinin yerine kullanıldığı için
soyutlama yapılmıştır.
İSİM (AD) - ZAMİR (ADIL)
Varlıkların Sayılara Göre
Adlar
Tekil Ad: Sayıca tek bir varlığı
karşılayan adlardır.
✓ Ağaç, kalem, defter, asker...
Çoğul Ad: “-lar/-ler” eki alarak
aynı türden birden fazla varlı-
ğı karşılayan adlardır.
✓ Ağaçlar, kalemler, defterler...
Topluluk Adı: Çoğul eki alma-
dığı hâlde çoğul anlamı olan
adlardır.
✓ Orman, sürü, deste, kafile, ta-
kım,...
Bazı adlar, cümle içindeki kul-
lanımına göre hem tekil ad
hem de topluluk adı olarak
kullanılabilir.
✓ Sınıf, temizlenecek.
Tekil ad
✓ Deprem olunca sınıf bahçeye
çıktı. Topluluk adı
04
ZAMİR (ADIL)
• Adın yerini tutan sözcük türlerine denir. • Zamirler, bütün ad çekim eklerini alabilir.
✓ Ona daha önce de söyledim. ✓ Bunun bana hiçbir faydası yok.
Zamirler 5’e Ayrılır
1) Kişi (Şahıs) Zamiri 2) İşaret Zamiri
• İnsan adlarının yerini tutan zamirlerdir. • Adların yerini işaret yoluyla tutan zamirlerdir.
• Ben, sen, o, biz, siz, onlar • Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, öteki, beriki, şuraya...
✓ Bana arkadaşını söyle, sana kim olduğunu söyleyeyim. ✓ Orada bize bunları verdiler.
✓ Üstelik sen hiçbir zaman anlamadın beni. ✓ Bunu sen al berikini de o alsın.
“O ve onlar” zamirleri insan adlarının yerini tutarsa kişi
“O ve onlar” zamirleri insan dışı varlıklar için kullanılırsa
zamiri, insan dışı varlıkların yerini tutarsa işaret zamiri
işaret zamiri olur.
olur.
✓ Onları kafese koymak istemedim.
✓ Onların artık kullanılamayacağını ona söyledim.
İşaret zamiri
İşaret zamiri Kişi zamiri
∗ Dönüşlülük Zamiri
“Bu, şu, bunlar...vb.” zamirler kişilerin yerini tutsa bile
• Kendi sözcüğüdür. işaret zamiri olur.
✓ Bu resmi kendisi yapmış. ✓ Bütün her şeyi bu anlatmış.
Dönüşlülük zamiri, kişi zamiriyle kullanıldığında pekiştir- İşaret zamiri
me anlamı katar. İşaret zamiriyle işaret sıfatını karıştırmamak gerekir:
✓ Sen kendin bu yolu seçtin. (Pekiştirme yapmıştır.) İşaret zamiri bir adın yerini tutar, işaret sıfatı addan önce
gelerek “hangi” sorusuna yanıt verir.
✓ Bu sözleri bu mu söylemişti.
3) Belgisiz Zamir
İşaret sıfatı İşaret zamiri
• Adların yerini belgisizlik (belirsizlik) yönüyle tutan zamirler-
dir.
• Bazı, kimi, biri, çoğu, hepsi , tümü... 4) Soru Zamiri
✓ Mahallede kimse kalmamış, herkes düğüne gitmiş. • Adların yerini soru yoluyla tutan zamirlerdir.
✓ Hepimiz onun nasıl biri olduğunu biliriz.
• Hangisi, nereye, ne, kaçıncı, kim...
Belgisiz zamir ile belgisiz sıfatı karıştırmamak gerekir: ✓ Sen hangisini beğendin?
Belgisiz zamir, bir adın yerini tutarken belgisiz sıfat ad- ✓ Kim anlattı bunu sana?
dan önce gelerek onları belirtir. Soru zamirlerini bulmak için yerine ad getirilmelidir.
✓ Birçoğu, bu dönemdeki birçok sorunu ele almamıştır.
✓ Bu yıl nereye gideceksiniz?
Belgisiz zamir Belgisiz sıfat Bodrum’a
5) Ek Hâlindeki Zamirler b) İyelik Zamiri
a) İlgi Zamiri • Aitlik anlamı katan tamlanan ekleridir.
• Bir adın yerini tutan “-ki” eki ilgi zamiridir. (-m, -n, -ı, -mız, -nız, -ları)
✓ Kırık sözcüklerim özlüyor seni.
• Tamlayan ekinden (-ın, -in, -ım) sonra gelir.
✓ Sizinki yine okula gitmemiş. I. tekil kişiye
Oğlunuz aitlik anlamı taşır.
 05
BUNLARI UNUTMA ! BUNLARI UNUTMA !
• Sıfat yapan “ki” bitişik yazılır, Sıfatlarda pekiştirme
kendisinden sonra gelen adı
simsiyah saç
yer ve zaman anlamıyla ta-
mamlar. darmadağınık oda

SIFAT (ÖN AD)

✓ Yarınki maç (zaman) sarı sarı yapraklar

✓ Karşıki dağ (yer) Sıfatlarda Küçültme

-ca / -ce / -(i)msi / -(i)mtırak
Genişçe oda
• Adları niteleyen veya belirten sözcük türleridir.
Beyazımsı gömlek
Sarımtırak yapraklar
NİTELEME
SIFATI BELİRTME
SIFATI
• Adları renk, durum, biçim bakı-
mından tamamlayan sıfatlardır.
SAYI SIFATI
• Ada sorulan “nasıl” sorusuna ya-
nıt verir. İŞARET SIFATI SORU SIFATI
✓ Akıllı öğrenci (Nasıl öğrenci?) • Adları sayı yoluyla belirten sıfatlardır.
Niteleme Ad • Adları işaret yoluyla belirten sıfat- a. Asıl Sayı Sıfatı: Tam sayı bildirir. • Adları belgisizlik (belirsizlik) yö-
sıfatı
lardır. • Ada sorulan “kaç” sorusuna yanıt verir. nüyle belirten sıfatlardır.
✓ Kaygan yol (Nasıl yol?)
• Ada sorulan “hangi” sorusuna ya- • Ada sorulan “hangi” sorusuna
Niteleme Ad ✓ Üç yüz soru (Kaç soru?) yanıt verir.
sıfatı nıt verir.
Başlıca Bu, şu, o, öyle, ✓ Beş hafta (Kaç hafta?) ✓ Birçok kişi BELGİSİZ SIFAT
İşaret böyle, şöyle, b. Sıra Sayı Sıfatı: -(ı)ncı, -(i)nci, -(u)uncu, -(ü)üncü ekle- ✓ Başka zaman
Unvan Sıfat Sıfatları öteki, beriki... rini alarak ada sorulan “kaçıncı” sorusuna yanıt veren ✓ Birtakım sorular • Adları soru yoluyla belirten sı-
• Kişilerin makam, meslek, statü sıfatlardır. ✓ Bazı insanlar fatlardır.
✓ Öteki çocuk (Hangi çocuk?)
ve rütbelerini bildiren sıfatlara ✓ Kimi öğrenciler ✓ Hangi evde oturuyorsun?
✓ Birinci kat (Kaçıncı kat?)
unvan sıfatı denir. ✓ Bu olay (Hangi olay?)
✓ Sekizinci hafta (Kaçıncı hafta?) ✓ Kaç ekmek alalım?
• Unvanlar, adın başında ve so-
nunda bulunabilir. c. Üleştirme Sayı Sıfatı: -ar, -er, (-ş)ar, (ş)er eklerini alarak ✓ Kaçıncı kattaydı?

✓ Gazi Mustafa Kemal Paşa
✓ Nene Hatun
✓ Ayşe Öğretmen
DİKKAT
Adlaşmış Sıfat
• Sıfat tamlamalarında ad kimi za-
man düşer ve adın görevini sıfat
yüklenir. Bu durumda sıfat adın
görevini üstlendiği için adlaşır. Bu
sıfatlara adlaşmış sıfat denir.
✓ Çürük meyveleri çöpe at.
Niteleme sıfatı
✓ Çürükleri çöpe at.
Adlaşmış sıfat
DİKKAT
İşaret sıfatıyla işaret zamiri karıştırılma-
malıdır:
• İşaret sözcükleri, sıfat veya zamir göre-
vinde bulunabilirler. İşaret sözcüğü bir
addan önce gelerek “hangi” sorusuna
yanıt verirse sıfat, bir adın yerini tutarsa
zamir olur.
✓ Bu, senin değil miydi?
Zamir
✓ Bu evde yirmi yıldır kimse yaşamıyor.
(Hangi evde?)
Sıfat
• İşaret sözcüğüyle sıfat arasına virgül (,)
gelmez, gelirse işaret sözcüğü zamir
olur.
ada sorulan “kaçar” sorusuna yanıt veren sıfatlardır. ✓ Kaçar ceviz verdin?
✓ Altışar saat (Kaçar saat?) DİKKAT ✓ Nasıl bir iş istiyorsun?
✓ Beşer kitap (Kaçar kitap?) Belgisiz sıfatlarla, belgisiz zamirlerin karıştırıl-
mamak gerekir: Belgisiz sözcük; addan önce
d. Kesir Sayı Sıfatı: Kesirli olarak adları belirten sıfatlardır. gelerek onu belirtirse sıfat, bir adın yerini tutarsa
• “Kaçta kaç, ne kadar” sorularına yanıt verir. zamir olur.
✓ Dörtte bir şans (Kaçta kaç şans?) ✓ Bu sınavda kimi sorular kolaydı, kimisi zordu.
Belgisiz sıfat Belgisiz zamir DİKKAT
✓ Yarım ekmek (Ne kadar ekmek?)
✓ Bazı insanlar çalışkandır, bazıları ise tembel. “Hangi, kaç, ne” soru sıfatları ad çe-
Belgisiz sıfat Belgisiz zamir kim eki alarak zamir olur:
• “Bir” sözcüğü sayı sıfatı, belgisiz sıfat ve belgisiz za- ✓ Resimlerin hangisi güzel?
DİKKAT mir olabilir: Soru zamiri
İlk soru ✓ Biri seni sordu. (Belgisiz zamir) ✓ Sınıfta kaçıncısın?
“Birinci” anlamındaysa sıra sayı sıfatıdır. Soru zamiri
✓ Orada bir gün kaldım. (Sayı sıfatı)
✓ Bu elbisenin neyini beğendin?
Tek cevap ✓ Bir sabah uyanırsın her şey değişmiş. (Belgisiz sıfat)
Soru zamiri
“Bir” anlamında asıl sayı sıfatıdır. (Herhangi bir anlamında)
TAMLAMALAR 06

TAMLAMALAR

Sıfat Tamlaması Ad Tamlaması

• Sıfatların adların önüne gelerek onlarla • Ad ve ad soylu bir sözcüğün aitlik ilgi- Belirtili Ad Tamlaması Belirtisiz Ad Tamlaması
oluşturdukları söz öbeklerine sıfat tam- si yönünden daha belirgin hâle gelme-
laması denir. si için başka bir ad ve ad soylu sözcük
tarafından tamamlanmasıyla oluşan söz • Tamlayanın ilgi eki, tamlananın iyelik eki
Sıfat + Ad öbekleridir. aldığı ad tamlamalarıdır. • Sadece tamlananın iyelik eki aldığı ad
Tamlayan Tamlanan tamlamalarıdır.
• Tamlanana “neyin kimin” sorusu sorula-
• Ad tamlamaları, tamlayan ve tamlanan- rak bulunur.
Sıfat Tamlaması • Tamlanana “ne” sorusu sorularak
dan oluşur.
✓ Kitabın sayfası (Neyin sayfası?) bulunur.
✓ Çalışkan öğrenci
Sıfat Ad Tamlayan + tamlayan eki (ilgi eki) ✓ Benim kararım (Kimin kararı?) ✓ Kitap kapağı (Ne kapağı?)

Sıfat Tamlaması -ın, -in, -un, -ün ✓ Soruların birçoğu (Neyin birçoğu?) ✓ Soru sayısı (Ne sayısı?)
-(n)ın, -(n)in, -(n)un, -(n)ün
• Sıfatlar, her zaman addan önce gelir.
-im
Sıfat tamlamalarında, tamlanana (ada)
“nasıl, hangisi, kaç, kaçıncı” soruları so-
Tamlanan + tamlanan eki (iyelik eki)
rularak tamlayan (sıfat) bulunur.
Zincirleme Ad Tamlaması Takısız Ad Tamlaması
✓ Kırk gün (Kaç gün?) -ı, -i, -u, -ü
Tamlayan Tamlanan -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü
-im, in
✓ Nitelikli yazar (Nasıl yazar?)
• Tamlayan ve tamlananın ek almadığı
Tamlayan Tamlanan • En az iki ad tamlamasının bir araya gelerek
ad tamlamalarıdır.
oluşturduğu ad tamlamalarıdır.
• Tamlanana sorulan “nasıl” sorusuna
✓ Mahalle bakkalının camı yanıt verir.
✓ Öğretmenlerin sınav soruları • Tamlayan, tamlananın neye benzedi-
ğini ve neyden yapıldığını ifade eder.
Özellikleri • Ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan ✓ Pamuk yorgan (Nasıl yorgan?)
• Ad tamlamalarında bir tamlayan, birden çok zamir olabilir. ✓ Taş kalp (Nasıl kalp?)
tamlanana ya da birden çok tamlayan, bir ✓ Kiminin duası ✓ Öğrencilerin birçoğu
tamlanana bağlanabilir. Tamlayan Tamlanan
✓ Komşumuzun evi ve bahçesi Tamlayan durumdaki zamir düşebilir. • Tamlayan ve tamlanan sıfat alabilir. DİKKAT
Tamlayan Tamlanan Tamlanan ✓ Kitabım yok. Takısız ad tamlaması ile sıfat tamlamasını
✓ Çalışkan öğrencinin zor sorularını çözdüm.
(Benim) karıştırmamak gerekir.
✓ Şiirin ve hikâyenin kuralları Tamlayan Tamlanan
Tamlayan Tamlayan Tamlanan Sıfat Sıfat ✓ Yaşlı adam ✓ Altın bileklik
Sıfat tam. Takısız ad tam.
✓ Bu çocuğun başarılı hikâyesine kulak verin.
Tamlayan Tamlanan
Sıfat Sıfat

• Belirtisiz ad tamlaması, bir sı- • Belirtisiz ad tamlamaları, sıfat ya

• Ad tamlamalarında tamlayanla tamlanan fat tarafından tamamlanabilir. • Ad tamlamalarında tamlayan ve
• “-den” hâl eki, tamlayan ekinin (-ın) ye- da zarf görevinde kullanılabilir.
arasına farklı türde sözcükler girebilir. tamlanan yer değiştirebilir.
rine kullanılabilir.
✓ Benim de canım var. (Bağlaç) ✓ Eski edebiyat öğretmeni ✓ Lambası yanıyordu köşkün. ✓ Deniz mavisi gözleri vardı. (Sıfat)
✓ Çocuklardan bazıları söz dinlemiyordu. Sıfat Belirtisiz
✓ Haziranın en sıcak günüydü. (Zarf ve sıfat) ın Tamlanan Tamlayan ✓ Bir kış günü tanıştık. (Zarf)
ad tamlaması
ZARF (BELİRTEÇ) 07
Durum Zarfı Yer-Yön Zarfı
• Eylemleri ve eylemsileri durum yönünden belirten sözcüklerdir. • Eylem ve eylemsileri yer ve yön ilgisiyle
• Eylemlere ve eylemsilere sorulan “nasıl” sorusuna yanıt verir. tamamlayan sözcüklerdir. DİKKAT
• Eylem ve eylemsiye sorulan “nere” soru- Yer-yön sözcükleri, adları belirttiğinde
✓ Eğri oturalım doğru konuşalım. (Nasıl konuşalım?)
suna yanıt verir. sıfat; ek aldığında ad olur.
✓ Adam çekine çekine içeri girdi. (Nasıl girdi?)
✓ Biraz ileri gider misiniz? (Belirteç)
Cümlede eylem ve eylemsilere bazen nitelik anlamının yanında ✓ Dışarı çıkıp herkese kızdı. (Nere çıkıp?) ✓ İleri ülkeler daha demokratiktir. (Sıfat)
kesinlik, olasılık, yineleme ya da sebep anlamları da katar. ✓ Misafirleri içeri alalım. (Nere alalım?) ✓ Bizi ileride bekleyin. (Ad)
✓ Ben birazdan aşağı inerim. (Nere inerim?)
✓ Oraya asla gitmeyeceğim. (Kesinlik)
✓ Tane tane anlatırsan belki anlar. (İhtimal)
✓ Sürekli aynı konuyu konuşuyor. (Yineleme)
✓ Arkadaşlarına kızdığından oynamıyor. (Sebep)

DİKKAT
Niteleme sıfatı ile durum zarfını karıştırmamak ge- ZARF Miktar Zarfı
rekir: “Nasıl” sorusu ada sorulduğunda alınan yanıt
niteleme sıfatını, eylem ve eylemsiye sorulduğunda (BELİRTEÇ) (Azlık-Çokluk / Derecelendirme Zarfı)
alınan yanıt durum zarfını verir. • Eylem, eylemsi, sıfat, adlaşmış sıfatı ya da
başka bir zarfın anlamını miktar bakımından DİKKAT
✓ Dikkatli bir çocuktu. (Nasıl çocuktu?) tamamlayan zarflardır. “En” ve “daha” sözcükleri; sıfatı, adlaş-
Niteleme sıfatı mış sıfatı ve belirteci üstünlük yönüyle
•• Eylemleri, eylemsileri,
Eylemleri ve eylemsilerisıfatları
yer veveyön
kendi
ilgi-
✓ Dikkatli davranıyordu. (Nasıl davranıyordu?) • “Ne kadar” sorusuna yanıt verir. belirtir. Bu durumlarda bu sözcükler,
türünden sözcükleri
siyle tamamlayan çeşitli yönlerden
sözcüklerdir. belir-
“Nereye?”
Durum zarfı üstünlük belirteci olarak adlandırılır.
ten sözcük cevabı
sorusunun türleridir.
olan sözcüklerdir.
⇒ Aşağı,yukarı,içeri,dışarı,ileri,geri,öte...beri ✓ Çok çalışarak sınavı kazandı.
✓ En güzel çiçek papatyadır.
✓ Çocuk, kapıyı
İçeri girip yavaşça
herkese kızdı.açtı. ✓ Oldukça büyük bir evde oturuyor. ✓ Hepsinden daha çok çalıştı.
✓ Dün aldığımız
Misafirleri içeriekmek
alalım.bayatlamış. ✓ Üyelerin en yaşlısı başkan seçilmiş.
Zaman Zarfı ✓ Sınavda çok zor sorular vardı.
Ben birazdan aşağıyı inerim. ✓ Bizi kapıda epey beklettiler.
• Eylem ve eylemsileri zaman yönünden belirten
✓ Çocuk ne güzel anlatıyordu. ✓ Bilgisayar çok hızlı çalışıyor.
sözcüklerdir.

• “Ne zaman” sorusuna yanıt verir.

✓ Program birazdan başlıyor. (Ne zaman başlıyor?)

✓ Az önce konuşan kimdi? (Ne zaman konuşan?)

DİKKAT
Soru Zarfı
“Ne” sözcüğü cümle içinde farklı görev-
DİKKAT • Eylemleri soru yoluyla belirten sözcüklerdir. lerde kullanılır: bir adın yerini tutarsa
Cümlede zaman anlamı taşıyan her sözcük, belirteç görevinde • Nasıl, ne zaman, ne kadar, neden, niçin, adıl, bir adı belirtip “hangi” sorusuna
olmayabilir. Eğer sözcük “ne zaman” sorusuna cevap veriyorsa niye, ne (niçin anlamında) yanıt verirse sıfat, “niçin” ya da “çok”
belirteçtir, vermiyorsa belirteç değildir. anlamlarında kullanılırsa zarf olur.
✓ Köye ne zaman varırız?
✓ Akşam, sinemaya gideceğiz. (Ne zaman gideceğiz?) ✓ Bana niye bağırıyorsun? ✓ Sandığın içinde ne var? (Soru adılı)
Belirteç ✓ Ne gün bize geleceksin? (Soru sıfatı)
✓ Ne gülüp duruyorsun?
✓ Akşam, şairlerin ilham kaynağıdır. (Ne şairlerin ilham kaynağıdır?) ✓ Ne kızıyorsun yine? (Soru zarfı)
Ad ✓ Ne akıllı bir çocuk bu! (Miktar belirteci)
 08
EDAT (İLGEÇ) BAĞLAÇ ÜNLEM

Tek başına anlamı olmayan ancak kullanıldığı cümlede anlam kaza- Tek başına bir anlam olmayan; aynı görevdeki sözcük- Sevinç, acı, korku... vb. duyguları anlatan veya seslenme, buyruk, onaylama gibi durumları bildiren
nan ve diğer sözcükler arasında anlamsal bağ kuran sözcük türüdür. leri, söz öbeklerini, anlamca birbiriyle ilgili cümleleri sözcük türleridir.
Edatlar cümleden çıkarılınca anlam bozulur ya da değişir. birbirine bağlayan sözcük türleridir.
Bağlaçlar cümleden çıkarılınca cümlenin anlamı bozulmaz,
✓ Hey, buraya bak!
daralmaz.
Kadar ✓ Eyvah, ona haber vermeyi unuttuk!
• Karşılaştırma • Roman, öykü kadar ilgi görmedi. ✓ Vah vah, yazık oldu bu çocuğa!
• Yaklaşıklık • Elli kadar öğrencisi var. ✓ Tüh, nasıl unuttum seni!
anlam- Ve • “Leyla ve Mecnun” bir halk hikâyesidir.
• Ölçü • Keçi kadar inatçısın. ✓ Elveda, ey gençliğim !
larını • Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven.
• Benzerlik • Cennet kadar güzel vatanımız. Ünlemler; cümle içinde değişik görevlerde bulunabilirler.
katar.
• Zaman • Akşama kadar çalıştı. ✓ Kimsenin ahını alma. (Ad)
✓ Amansız bir derde düştük. (Sıfat)
Veya • Annesi veya babası gelsin. ✓ Her işi vahlayarak yapma! (Zarf)
Gibi Ya da • Film izle ya da kitap oku.
• Benzerlik anlam- • Kesilmiş limon dilimleri gibiydi güneş.
larını
• Karşılaştırma katar. • Senin gibi birini görmedim!
ki • Martılar ki sokak çocuklarıdır.
Yalnız anlam- • Yalnız sen yoktun aramızda
• Sen ki vaktiyle çiğnendin ey kalbim! DİKKAT DİKKAT
larını “sadece”
• Tek, sadece katar. • Bana sadece o yardım etti. “Doğru, başka, karşı” sözcükleri cümle içinde
Yalnız anlamındaysa = Edat
ilgeç dışında farklı görevlerde de kullanılır.
Ancak “ama”
da / de
İçin
• Sana da bunları aldım. anlamındaysa = Bağlaç
Dahi • Sen de dinle anlatacaklarımı. Doğru
• Amaç-sonuç • Onu mutlu etmek için çok uğraştım. ✓ Yalnız sana inandım. (Edat) • Köye doğru ilerlemeye başladık. (Edat)
anlam-
• Neden-sonuç • Sıkıldığı için dışarı çıktı. ✓ Biliyorum yalnız anlatamıyorum. (Bağlaç) • Bütün sorunları doğru çözdü. (Belirteç)
larını
• Görelik • Senin için sorun yok tabii! ✓ Bunu ancak ben çözerim. (Edat) • Sonunda doğruyu gördüm. (Ad)
katar.
• ... Ne ... ne • Ne geldi ne de aradı. ✓ Söyledim ancak inanmadı. (Bağlaç) • Doğru tarafa mı gidiyoruz? (Sıfat)
• Ne annesini ne de abisini dinliyordu.
Üzere Karşı
• Şart anlam- • Geri vermek üzere kitabı alabilir miyim? • Sabaha karşı yola çıktık. (Edat)
• Burası karşıdan güzel görünüyor. (Ad)
• Zaman larını • Ders başlamak üzere. DİKKAT
• Şekilde katar. • Yemeği bildiğiniz üzere yapın. Hem ... hem • Hem sevindi hem sevindirdi. • Ailem karşı yakada oturuyor. (Sıfat)
Yalnız, ancak, bir, tek sözcükleri edat dışında
• Hem beni hem de arkadaşını üzdün.
farklı görevlerde de kullanılabilirler.
Başka
Göre ✓ Yalnız yaşamak istemiyorum. (Zarf)
• Senden başka sevemem kimseyi. (Edat)
• Karşılaştırma • Bu araba seninkine göre daha ucuz. ✓ O yalnız bir insandı. (Edat)
anlam- • Bana başka adres verdi. (Sıfat)
• Uygunluk • Anneme göre elbise bakıyorum. Ama • Okudum ama anlamadım. ✓ Ancak gelebildik. (Zarf)
larını • Olayı bana başkası anlattı. (Zamir)
• Görelik • Ona göre sen de haklısın. • Gelirim ama yardım edemem. ✓ Evde tek kaldım. (Zarf)
katar. • Size başka, bize başka anlatmış. (Belirteç)
• ... ✓ Bir şair söylemişti bunu. (Sıfat)

İle Ya ... ya • Ya bu deveyi gütmeli ya bu diyardan gitmeli.

• Durum • Üzüntüyle boynuma sarıldı. • Ya onunla git ya da bizimle gel.
anlam-
• Araç • Buraya kadar otobüsle gelmiş.
larını
• Birliktelik • Seninle sinemaya gidelim. DİKKAT
katar.
• Sebep • Misafirler gürültüyle irkildi.
İle • Ahmet ile Ayşe hastaymış. Yerine “ve” ya- = Bağlaç
• Ay ile güneş ezelden iki dosttur. zılabiliyorsa
ile
• Her şeye rağmen buradayım.
Yerine “ve” ya- = Edat
• -e rağmen • -e değin • Sabaha değin çalıştı. zılamıyorsa
• Karşın • -den dolayı • Bugün hava sıcak değil. Fakat, lakin, ancak, oysa, oysaki, madem, mademki, meğer,
✓ Şiirle müzik her zaman birbirinden beslenmiştir.
• Değil • Ancak • Bundan dolayı çocuğa kızılmaz ki! meğerki, öyleyse, çünkü, hatta, yoksa, ise, hâlbuki, bir...bir,
(Bağlaç)
• Bu soruyu ancak sen çözersin. gerek... gerek, ister... ister, olsun... olsun... vb.
✓ Elindeki boyayla her tarafı boyadı. (Edat)
FİİL (EYLEM) 09

FİİL (EYLEM)
KİP EK EYLEM (EK FİİL)

ÇEKİMLİ FİİL • Sözcük özelliğini yitirip ek durumuna ge-

len “imek (i-)” eylemidir.
• İki görevi vardır:
Haber Kipleri Dilek Kipleri 1. Basit çekimli eylemleri birleşik çekimli yapar.
Görülen Geçmiş Zaman: Gereklilik: ✓ Ah gitmeden görseydim onu. (görse idim)
Basit Çekimli Eylem Birleşik Çekimli Eylem ✓ O bizi arayacakmış. (arayacak imiş)
• Eylemin geçmişte yapıldığını ve yapılırken tanık • Eylemin yapılması gerektiği-
olunduğunu belirtir. ni belirtir. • Tek kip eki olan eylemdir. • Basit çekimli eylemin ek eylem 2. Ad soylu sözcükleri yüklem yapar.
(-dı / -di / -du / -dü / -tı / -ti / -tu / -tü) (-meli / -malı) almasıdır. ✓ Bugün hava çok sıcaktı. (sıcak idi)
✓ gitmeliyim
✓ Kitabı beraber okuduk. ✓ Kitabı okumalısın. Fiil + kip + kip
gereklilik kipi
Duyulan Geçmiş Zaman: Dilek-Koşul (Şart): ✓ dinledik 1) Hikâye Birleşik Çekimli Eylem: a. Ek eylemin -di’li geçmiş zamanı (idi):
• Eylemin geçmişte yapıldığını ve başkasından öğre- • Eylemin gerçekleşmesinin bir görülen geçmiş zaman • Fiil + kip + kip ✓ O her zaman böyle vefalıydı. (vefalı idi)
nildiğini belirtir. şarta bağlı olduğunu belirtir. -dı b. Ek eylemin -miş’li geçmiş zamanı (imiş):
(-mış / -miş / -muş / -müş) (-sa / -se) -di
✓ Zavallı çocuk çok hastaymış. (hasta imiş)
✓ Kitabı beraber okumuşlar. ✓ Kitabı okursan ne demek iste- ✓ bil - iyor - du
diğimi anlarsın. fiil şimdiki zaman hikâye c. Ek eylemin şart çekimi (ise):
Şimdiki Zaman: ✓ Kazak inceyse değiştir. (ince ise)
2) Rivayet Birleşik Çekimli Eylem:
• Eylemin henüz yapılmakta olduğunu belirtir. İstek: d. Ek eylemin geniş zaman çekimi (-dır):
(-yor / -(ı)yor / -makta / -mekte) • Eylemin gerçekleşmesinin bir • Fiil + kip + kip
-mış • Ek eylemin geniş zaman çekimi, kişi ekle-
✓ Kitabı beraber okuyoruz. isteğe bağlı olduğunu belirtir.
-miş riyle yapılır.
(-a / -e)
Gelecek Zaman: ✓ Kitabı okuyalım. ✓ yaz - acak - mış ✓ Seni kırdığım için üzgünüm.
• Eylemin gelecekte yapılacağını belirtir. fiil gelecek zaman rivayet • Ek eylemin geniş zaman çekiminde 3. te-
(-ecek / -acak / -acağ / -eceğ) Emir: Anlamına Göre Fiiller: 3) Şartlı Birleşik Çekimli Eylem: kil kişi eki “-dir” düşebilir.
✓ Kitabı beraber okuyacağız. • Eylemin yapılmasını buyurur. rum anlamları-
• Fiillerin iş, oluş ve du • Fiil + kip + kip ✓ O çok iyi biri.
(Eki yoktur.) dır.
Geniş Zaman: na göre sınıflandırılması -sa • Adlara gelen ek eylemde olumsuzluk “de-
✓ Kitabı oku. rdüm. (İş) -se
• Eylemin her zaman yapıldığını ve yapılacağını belirtir. ✓ Onu sabah parkta gö ğil” sözcüğüyle yapılır. Kip ve şahıs ekle-
rurduk. (Durum) ✓ dinle - mez - se rini, adla birlikte kullanılan “değil” sözcü-
(-r / -ar / -er / -ır / -ir / -maz / -mez) ✓ Akşamları evde otu fiil geniş zaman şart
✓ Kitabı beraber okuruz. ıştı. (Oluş) ğü alır.
✓ Adamın saçları ağarm
✓ O da benim gibi mutlu değildi.

Şahıs Ekleri Fiillerde Olumsuzluk ası

Çoğul
Tekil
I. Tekil Kişi - Ben- (-m
) I. Çoğul Kişi - Biz- (-k)
) (-ma / -me)
II. Çoğul Kişi - Siz- (-niz
II. Tekil Kişi - Sen- (-n)
III. Çoğul Kişi - Onlar-(-la
r)
III. Tekil Kişi - O- (Ø)
kleşmediği Fiillerde Soru Fiillerde Anlam Kaym
• Eyleme, işin gerçe bir kip eki yerine kul-
anlamını katar. • Eylemin soru bağla
mın- • Bir kip ekinin başka
da çekimlenmesidir.
Fiillerde Olumsuz Soru lanılmasıdır.
(mı, mi, mu, mü) (-ma + mi) ✓ Yarın buraya geliyo
r. (gelecek)
✓ Kitabı okumadım.
✓ Seni görmez onlar. ✓ Onu tanımıyor musun
? n göle gider. (gitmiş)
✓ Onu tanıyor musun
? ✓ Nasrettin Hoca, bir gü
EYLEMSİ (FİİLİMSİ) 10
Kalıcı Ad TAKTİK
laşarak eylemsi-
• Bazı sıfat ve ad eylemler kalıp Eylemsi ve çekimli eylemi ayırt etmek için:
kavrama ad
lik özelliğini yitirir ve bir varlık ya da Özellikleri Eylemsiler cümleden atılabilirken çekimli eylemler atılamaz.
olurlar. • Eylem anlamını kaybetmeden cümle içinde sı- ✓ Sakın bunlara gülme!
a…
✓ Dolmuş, çağlayan, dolma, sarm fat, zarf ve ad olarak kullanılan sözcüklerdir. Çekimli fiil
kalıcı adla- ✓ Gülme ve ağlama, insan bu ikisinden ibarettir.
Eylemsilerin olumsuzu yapılabilirken • Eylemden türerler.
Eylemsi
rın olumsuzu yapılamaz. • Olumsuzluk eki (-ma, -me) alabilirler.
. • Eylemsi ve kalıcı adları ayırt etmek için:
✓ Bu sebzeleri dondurmam lazım
dondurmamam ✓ • İsim fiil ve sıfat filler isim çekim eklerini alırlar. • Eylemsiler olumsuzluk eki alabilirler fakat kalıcı adlar olumsuzluk
• Fiil çekim eklerini (şahıs ve kip ekleri) almazlar. eki almazlar.
✓ Hadi, dondurma alalım. ✓ Masadaki çakmak kaybolmuştu.
dondurmama ✗ • Yan cümlecik olurlar.
Kalıcı ad
• Cümlede ad soylu sözcük gibi görev yaparlar. ✓ Çiviyi çakmak ona oldukça zor gelmişti.
• İsim fiil, sıfat fiil ve zarf fiil olmak üzere üç tür Eylemsi
eylemsi vardır.
Sıfat Fiil (Ortaç)
• Eylem anlamını yitirmeden cümle içinde genellikle
sıfat görevinde olan sözcüklerdir.
• -an / -ası / -mez / -ar / -dik / -ecek / -miş
✓ Kitap okumayan insanları anlamıyorum. Zarf Fiil (Bağ Fiil / Ulaç)

EYLEMSİ
✓ Çıkmaz bir sokağa girmiştik. • Eylem anlamını yitirmeden cümle içinde her zaman zarf görevinde kullanı-
✓ Gördüğü herkese selam verdi. lan sözcüklerdir.
✓ Görülecek hesabımız vardı onunla. -ip / -arak / -madan / -meksizin / -dıkça / -ince / -eli / -ken / -a….-a / -r…-mez
✓ İmzalanmış belgeleri bir tarafa koydu.
Bazen sıfat görevinde olmayabilirler.
(FİİLİMSİ) / -asıya / -casına
✓ Gelmeden önce ararsan sevinirim.
✓ Beni beklediğini bilmiyordum. ✓ Onu beklerken uyuyakalmışım.
✓ Şairin Üsküdar’da yaşadığını duyduk. • Cümleye durum ve zaman anlamı katarlar.
Bazı sıfat fiiller kalıplaşarak kalıcı ad olurlar.
✓ Çalışıp bize para gönderecek. (Durum)
✓ Yazar, yiyecek, yakacak, gelecek…
✓ Gelirken ekmek al. (Zaman)
✓ Durmaksızın akan bir suydu ömrümüz. (Durum)
✓ Dışarıda çıldırasıya büyüyen bir bahar! (Durum)
DİKKAT İsim Fiil (Ad Eylem) ✓ Söyler söylemez gözü parladı. (Zaman)
• Sıfat fiil ekleri ile kip eklerini karıştırmamak için cümlenin -ma / -ış / -mak (mayışmak)
• • Bazı sözcükler; bağ fiil eki aldığı hâlde bağ fiil olarak kullanılmaz.
anlamına ve ekin işlevine bakmak gerekir. • Eylem kök ve gövdelerine -ma / -ış / -mak ekleri getirilir.
✓ Çalmadık kapı kalmadı. ✓ Paketleri danışmadan verdiler. (Kalıcı ad)
• Bulundukları cümlede ad olarak kullanılırlar.
Sıfat fiil (Sıfat görevinde kullanılmıştır.) ✓ Bana danışmadan karar verme. (Bağ fiil)
✓ Okumak, zekâyı güçlendirir.
✓ Onların kapısını çalmadık. ✓ Bu yüzüşü ona madalya getirdi.
Eylem (di’li geçmiş zaman ve
✓ Kovanın dolması tam üç dakika sürdü.
I. çoğul şahısla çekimlenmiştir.)
Bazı ad eylemler kalıplaşarak bir varlığın adı olabilir.
✓ Kavurma, deyiş, bağlama, ekmek...
“-ma, -me” eylemsi ekiyle olumsuzluk eki karıştırılma-
malıdır. DİKKAT
DİKKAT ✓ Seni dinlemeye geldim. “-ken zarf fiil eki, ek fiilin zarf fiil eki olduğu için diğer zarf
Adlaşmış Sıfat Fiil Ad eylem fiil eklerinden farklı olarak zaman ekinden sonra gelir.
• Bazı sıfat fiillerin niteledikleri ad düşebilir. Sıfat fiiller, bu ✓ Onu dinleme artık, dedi. ✓ Giderken bunu da al.
durumda adlaşmış sıfat görevini yüklenir. Olumsuzluk • “-ken” eki bazen adların üzerine gelerek onla-
eki
✓ Ağlayanlar bir gün güler. rı zarf yapar. Bu durumda fiilimsi olmazlar fakat
Ad eylemler, cümlede sıfat görevinde de kullanılabilirler.
(Ağlayan kişiler) cümlede yan cümlecik görevinde bulunurlar.
✓ Böyle uydurma hikâyelere inanma!
✓ Dün geceki gösteride tanıdıklar da vardı. ✓ Çocukken çok yaramazdı.
Sıfat
(tanıdık simalar) Yan cümlecik (Eylemsi değil)

www.sadikuygun.com.tr
EKLER 11
EKLER
Sözcüklerin kök ve gövdelerine gelerek onların an-
Fiil Çekim Ekleri lamlarını değiştiren veya cümle içindeki görevlerini Yapım Ekleri
belirleyen ses ve ses gruplarıdır.
Eklendiği sözcüğün türünü ve anlamını değiştiren
I. Şahıs Ekleri: (-m / -n / -k / -nız / -lar)
eklerdir.
• Gel - di - m • Gel - di - n • Gel - di - Ø
• Gel - di - k • Gel - di - niz • Gel - di - ler I. İsimden İsim Yapan Yapım Ekleri
II. Kip Ekleri • su - cu • ben - cil • bir - inci
a) Haber Kipleri Çekim Ekleri • iş - çi - lik • kızıl - cık • fısıl - tı
✓ Duyulan geçmiş zaman (-miş) Ekledikleri sözcüklerin anlamını değiştirmeyen an- • vatan - daş • heybet - li • tuz - suz
✓ Görülen geçmiş zaman (-di) cak cümle içinde sözcükler arasında anlam ve görev
II. İsimden Fiil Yapan Yapım Ekleri
✓ Şimdiki zaman (-yor / -makta) bağı kuran eklerdir.
• bağ -la - • mor - ar - • yön - el -
✓ Gelecek zaman (-ecek)
• kan - a - • ince - l - • fısıl - da -
✓ Geniş zaman (-r / -ar)
• ev - len - • göz - (ü)k - • garip - se -
b) Dilek Kipleri
✓ Gereklilik Kipi (-meli) ✓ Şart Kipi (-sa) III. Fiilden Fiil Yapan Yapım Ekleri
✓ İstek Kipi (-a) ✓ Emir Kipi - Ø • at - ıl - • yaz - dır - • uyu - t -
III. Soru Eki: (mi) • yıka - n - • bak - ış - • kur - ul -
✓ İlacını aldın mı? • tanı - ş - • çık - ar - • gör - üş -
IV. Olumsuzluk Eki: (-ma, -maz)
İsim Çekim Ekleri
IV. Fiilden İsim Yapan Yapım Ekleri
✓ Ağlamasın yavrucuklar! I. Hâl Ekleri IV. İyelik Ekleri: (-m / -n / -i / -miz / -niz / -ları) • seç - im • um - (u)t • kon - ak
V. Ek Fiil: (-di / -miş / -sa/ -dır) 1) Yalın Hâli ✓ Suçumuz ne? • ör - gü • öner - ge • bit - ki
✓ Çalışmıştık ✓ Çalışıyorsak ✓ Masa çok büyüktü. ✓ Saçlarınız çok güzel. • uç - ak • sev - gi • yan - ıcı
✓ Çalışıyormuşuz ✓ Çalışmıştır
2) Belirtme Hâl Eki: (-ı / -i / -u / -ü) • yığ - ın • an - (ı)t • morar - tı
✓ Masayı temiz tutun! V. Eşitlik Eki: (-ca / -ce / -ça / -çe)
3) Yönelme (Yaklaşma) Hâl Eki: (-a / -e) ✓ Büyükçe bir ev aldı. (Küçültme)
✓ Aldığı çiçekleri masaya koydu. ✓ Çocukça davranıyor. (Benzerlik)
4) Bulunma (Kalma) Hâl Eki: (-da / -de / -ta / -te) ✓ Ailece tatile gidiyoruz. (Birliktelik)
farklı eklerdir: Çoğul eki ✓ Masada unutulan kitaplar kiminmiş? Benden yaşça büyüksün. Küçültme
✓ Çoğul eki ve III. çoğul şahıs eki
✓
eki eylemlere gelir. 5) Ayrılma (Uzaklaşma) Hâl Eki: (-dan / -den / -tan / -ten) eki eklendiği
ad ve ad soylu sözcüklere, şahıs (Karşılaştırma)
✓ Örtüyü masadan kaldıralım. sözcüğe farklı
Çocuklar tatlı tatlı uyuyorlar. ✓ Bence sen de haklısın. (Görelik)
anlamlar
Fiil Şahıs eki ✓ Tatil masrafınız şirketimizce eklerinden önce gelir.
Ad Çoğul eki II. Çokluk (Çoğul) Eki: (-lar / -ler) katabilir. • Türkçede yapım ekleri, çekim
farklı eklerdir: İyelik eki karşılanacaktır. (Tarafından)
✓ İyelik eki ile şahıs ekleri ✓ Kırlangıçlar uçtu yine. (Çokluk) ✓ yaş - lı - lar ✓ bil - dir - di
ada, şahıs eki fiile gelir. ✓ Evinde yüzlerce kitabı var. (Abartma)
✓ Bu akşam Dilekler gelecek. (Aile) Yapım Çekim Yapım Çekim
Fotoğraflarınızı kaldırınız. ✓ Beş yaşlarında bir çocuğu var. eki eki
eki eki
VI. Vasıta Eki: (-la / -le) im eki alabilir.
Ad İyelik eki Fiil Şahıs eki (Yaklaşıklık) ✓ Bir sözcük birden fazla yap ım eki ve çek
”-lar” eki ek- ✓ Köye trenle gittik. (Vasıta, araç)
“-i” eki ✓ kuş - lar - a
verdi.
✓ Türklerin Anadolu’ya gelmesi uzun lendiği söz- ✓ göz - cü - lük
• Belirtme hâl eki: Kitabı bana ✓ Ödevi annemle yaptık. (Birliktelik)
uş.
sürmüş. (Millet) cüğe farklı Yapım Yapım Çekim Çekim
• İyelik eki: Kitabı kay bolm
✓ Sabahları spor yaparım. (Geniş zaman) anlam kata- eki eki eki
bize mirasıdır. eki
• Yapım eki: Yazı Sümerlilerin ✓ Nice Sinanlar, nice Mustafa Kemaller bilir. VII. Soru Eki: (mi) ekle ri, fiild en isim yap an yap ım ekleridir.
• Fiilimsi
“-de” eki ✓ Evde su ve elektrik var mı? ✓ oku - mak
acık çıkmış. yetişiyor. (Benzerlik) ✓ yaz - an
• Bulunma hâl eki: Gözünde arp
iydi. ✓ Dünyaları gezse doymaz.(Abartma) F.İ Fiil F.İ
• Yapım eki: Gözde bir öğrenc VIII. Ek Eylem: (-di / -miş / -sa / -dir)
Fiil
Y.E
Y.E
“-den” eki III. İlgi (Tamlayan) Eki: (-ın / -in / -un / -ün / -im) ✓ Çocuk çok hastaymış.
uzaklaştı.
• Ayrılma hâl eki: Evden iyice
uğraşma! ✓ Kelebeğin kanadı renkliydi. ✓ Bozuksa alma o sütü.
• Yapım eki: Sıradan olaylarla
✓ Bizim okulumuz uzak bir semtte. ✓ Elindeki eser bir klasikti.
✓ Yazarın son eseri çok başarılı. ✓ O iyi niyetli biridir.
SÖZCÜKTE YAPI 12

SÖZCÜKTE YAPI

Basit Sözcük Türemiş Sözcük

• Yapım eki almamış, kök hâlinde bulunan ya da sadece • Yapım eki almış sözcüklerdir.
çekim alan sözcüklerdir. • Türemiş sözcükler, yapım ekinden sonra çekim eki de
✓ Vatanımızı canımız pahasına koruruz. alabilir.
• vatan - ımız - ı ⇒ Basit • can - ımız ⇒ Basit Birleşik Sözcük ✓ Uçağımız düşme tehlikesi atlattı.
Kök Ç.E. Ç.E. Kök Ç.E. • İki sözcüğün birleşmesiyle oluşan sözcüklerdir.
• uç - ak - ımız ⇒ Türemiş • düş - me ⇒ Türemiş
• paha - (s)ı - (n)a ⇒ Basit • koru - r - uz ⇒ Basit ✓ bilgisayar, gökyüzü, camgöbeği, hapsol-, zannet- Kök Y.E. Ç.E. Kök Y.E.
Kök Ç.E. Ç.E. Kök Ç.E. Ç.E.
• at - la - t - tı ⇒ Türemiş
Kök Y.E. Y.E. Ç.E.

Birleşik Ad
• Ad, sıfat ve fiil gibi farklı türden söz-
cüklerin bir araya gelmesiyle olu-
şan adlardır.
✓ Kapıkule (ad + ad)
✓ Kırkbayır (sıfat + ad)
✓ Kuşburnu (ad tamlaması)
✓ Biçerdöver (fiil + fiil) Birleşik Fiil
✓ Külbastı (ad + fiil) 1) Kurallı Birleşik Fiilller 2) Yardımcı Fiillerle Kurulan Birleşik Fiiller ✓ Daha akşam olmadı.
✓ Yanardağ (fiilimsi + ad) a. Yeterlik Fiili: Fiil + ebil- • Ad + et- 3) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller
✓ Oyunbozan (ad + fiilimsi) ✓ gelebildi ol- a. Deyimler anlamca kaynaşmış birleşik fiillerdir: Birleşik Sıfat
✓ Çatapat (yansıma + yansıma) ✓ duyabiliyorum kıl- ✓ Gözü dol - 1) Kurallı Birleşik Sıfat:
✓ gelemedi ⇒ yeterlik fiilinin olumsuzu eyle • Sıfat ve takısız ad tamlamalarına “–lı
✓ Akla karayı seç -
✓ duyamayabilirim ⇒ yeterlik fiilinin olumsuzu ✓ kahrol- -li, -lık, -lik, -sız, -siz” yapım ekleri geti-
✓ Aklına gel - rilerek kurallı birleşik sıfat yapılır.
b. Tezlik Fiili: Fiil + ıver- ✓ fark et-
Birleşik Zarf
b. Ad + Fiilden oluşan anlamca birleşik fiil: ✓ yün kazaklı çocuk
✓ çıkıver ✓ sabreyle-
• Birden fazla sözcüklerin bir araya gelip kay-
✓ buluverdim ✓ Başvur - • Sıfat tamlamalarında sıfatla adın yeri
naşmasıyla oluşan zarfa denir. Bugün, biraz, • Ad + yardımcı eylemin birleşmesinden oluşan
birdenbire, nasıl, niçin... ✓ çıkmayıver ⇒ tezlik fiilinin olumsuzu birleşik fiillerde ses olayı varsa sözcükler bitişik, ✓ Varsay - değiştirilip ada iyelik eki (-ı, -i) getirile-
yoksa ayrı yazılır. rek kurallı birleşik sıfat yapılır.
✓ Bugün gelecekler. c. Sürerlik Fiili: Fiil + ekal-, edur-, egel- ✓ Öngör -
✓ Bu fikir aklıma birdenbire geldi. ✓ his et- → hisset ✓ terk et- ✓ sokağı dar semtler
✓ süregeldi
• Farklı yollarla yan yana gelen ve belirteç gö- ✓ bakakaldım 2) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Sıfat:
✓ kayıp ol- → kaybol ✓ hasta ol-
reviyle kullanılan zarf grubuna öbekleşmiş
✓ gidedur • Bazı cümlelerde “olmak” ve “etmek” sözcükleri • İki sözcük bir araya getirilerek oluşturu-
zarf denir. Öbekleşmiş zarflar da birleşik
d. Yaklaşma Fiili: Fiil + eyaz- yardımcı eylem değil, asıl eylem olarak kullanılır. lan birleşik sıfatlardır.
zarf kabul edilir.
✓ Hemen hemen bitirdik. ✓ düşeyazdı ✓ Bu kitap ne kadar eder? ✓ vurdumduymaz insan
✓ Er geç döneceksiniz. ✓ söyleyeyazdım ✓ kahverengi ceket
CÜMLENİN ÖGELERİ 13
Özne ılırken tamlamalar, söz
• Cümle ögelerine ayr
• Yüklemin bildirdiği işi yapan veya oluş içinde bulunan
temel ögedir. Yükleme sorulan “Kim” ve “Ne” soruları-
CÜMLENİN ÖGELERİ öbekleri, deyimler bölün
mez.
oldum.
nın yanıtıdır. ✓ Onu görünce mutlu
Yüklem (Birleşik fiil)
✓ Çocuk, durmadan soru soruyordu. ıyordu.
✓ Kimseye göz açtırm
Özne Yüklem Yükle m (Deyim)
mış.
• Özne; gerçek, gizli ve sözde özne olmak üzere üç ✓ Senin sözlerine alın
grupta incelenir. D.T. (Tamlama )

1) Gerçek Özne: İşi gerçekleştiren ve cümlede açıkça

bulunan öznedir.
✓ Çiçekler toprağa tutunmuş.
Gerçek Özne Yüklem
2) Gizli Özne: Cümlede açıkça bulunmayan fakat bildiri-
len işi gerçekleştiren öznedir.
Yüklem Zarf Tümleci Dolaylı Tümleç (Yer Tamlayıcısı)
✓ İçeriye girdiler.
• Cümlede işi, hareketi, yargıyı bildiren temel öge- • Yüklemi “sebep, zaman, miktar, durum, vası- • Yüklemi yer anlamıyla tamamlayan ögedir.
Onlar Yüklem dir. ta, şart yönünden tamamlayan ögedir. Yükleme sorulan “Neye”, “Neyde”, “Ney-
Gizli Özne • Yükleme sorulan “Ne ile”, “Kiminle”, “Ne için” den”, “Kime”, “Kimde”, “Kimden” ve “Nere-
• Yüklem; fiil, ad ya da ad soylu sözcük olabilir.
ve “Kimin için” sorularına yanıt verir. ye”, “Nerede”, “Nereden” sorularına yanıt
3) Sözde Özne: Yüklemin aldığı “-l / -n” ekinden dolayı işi • Yüklem, söz öbeklerinden oluşabilir. verir.
yapıyormuş gibi görünen öznedir. ✓ Yıllar önce gelmiştim buraya.
• Öge bulunurken bütün sorular yükleme sorulur. • Yaklaşma
• Edilgen çatılı fiillerin yüklem olduğu cümlelerde bulunur. Zarf tümleci
Bulunma anlamları da katar.
✓ Yorgun görünüyorsun.
✓ Camlar silindi. Uzaklaşma
Zarf tümleci
Sözde Özne Yüklem ✓ Dağlar ağarırken konuşurduk tepelerde.
✓ Dili ağır olduğu için anlayamıyorum.
Zarf tümleci Dolaylı tümleç
✓ Söylediğin hiçbir şeye inanmıyorum.
BUNLARI UNUTMA ! Dolaylı tümleç
DİKKAT
Vurgu • Yüklemin “ne ile, kimin ile, hangi amaçla” ya-
• Cümlede asıl anlatılmak istenen öge vurgulanır. pıldığını gösteren söz öbeklerine edat tümleci
Yüklem fiilse yüklemden önceki öge vurgulanan denir.
Nesne ögedir. Edat tümleci olarak adlandırılan tümleçler
• Cümlede öznenin yaptığı işte etkilenen ögedir. ✓ Ben en çok gençliğimi özlüyorum. birer zarf tümlecidir.
• 2’ye ayrılır: Belirtili nesne ✓ Bir el yağmurla dokunacak omzuma.
a) Belirtisiz Nesne Yüklem ad ve ad soylu sözcükse vurgu yük- Edat tümleci
lemdedir.
• Özne bulunduktan sonra yükleme sorulan “ne” sorusu-
✓ Bu konu, diğerlerinden daha kolaydır.
na yanıt verir. Yüklem
✓ Adam, kızına masal anlattı.
BUNLARI UNUTMA !
Soru bildiren sözcükler, cümlede vurgulanan öge
Belirtisiz Nesne olur.
a) Belirtili Nesne ✓ Ne zaman geleceksin?
Ara Söz
• Yükleme sorulan “neyi, kimi” sorularına yanıt verir. Zarf tümleci • İki virgül ya da iki kısa çizgi arasında verilen, kendinden önceki ögenin
“mi” soru edatı, “de ve ki” bağlaçları vurguyu ken- açıklayıcısı ya da cümle dışı unsur olan söz veya söz öbeklerine denir.
• Belirtme hâl ekini (-i) alır.
dinden önceki ögeye taşır.
✓ Bu kitabı yıllar önce okumuştum. ✓ Ömer Seyfettin - Türk edebiyatının usta öykücüsü - birçok eser yazmış.
✓ Onu dün de aramadım.
Belirtili Nesne Özne Ara Söz (Öznenin açıklayıcısı)
Zarf Tümleci
✓ Onu her zaman takdir etmişimdir. ✓ Dün akşam, hiç de inanmıyorum ya, her yerde beni aramış.
✓ Ben mi sordum?
Cümle dışı unsur
Belirtili Nesne Özne
FİİLDE ÇATI 14
Nesne - Yüklem
İlişkisine Göre

Geçişli Fiil Geçişsiz Fiil Oldurgan Fiil Ettirgen Fiil

• Nesnesi olan ya da nesne alabilen fiillerdir. • Nesne alamayan fiillerdir. Geçişsiz bir fiilin “-r, -t, -tır” eklerinden biriyle geçişli yapılmasıdır.
• Geçişli bir fiilin “-r,-t,-tır” ekleriyle geçişlilik
• “Onu” zamirini alabilen fiillerdir. • “Onu” zamirini alamayan fiillerdir. ✓ Bebeği uyuttuk.
derecesinin artırılmasıdır.
• “Ne, neyi, kimi” sorularına yanıt verir. • “Ne, neyi, kimi” sorularına yanıt vermez. Onu uyu - t ✓ Soruyu bana çözdürdü.
✓ O bugün gidecek. Geçişsiz çöz - dür -
✓ Bu soruyu çözdüm. ✓ Dün yazdım. Oldurgan Onu
Geçişsiz fiil fiil Geçişli
Nesne Geçişli fiil Geçişli fiil fiil Ettirgen
Onu Geçişli fiil fiil fiil
onu ✓ Hayattan hiçbir zaman korkmadım.
Onu Geçişli fiil
Geçişsiz fiil ✓ Beni çok güldürüyorsun.
✓ Şarkıyı defalarca dinletti.
Onu gül - dür -
Geçişsiz Onu dinle - t -
Oldurgan Geçişli
fiil fiil Ettirgen
fiil fiil
Onu Geçişli fiil
DİKKAT Onu Geçişli fiil
Bazı eylemler, cümle içindeki kullanımına Ettirgen fiillerde işi başkasına yaptırma
göre hem geçişli hem de geçişsiz eylem anlamı vardır.
özelliği gösterir. DİKKAT ✓ Elindekileri arkadaşına taşıttı.
Bazı eylemler oldurgan veya ettir-
✓ Yolu hızlıca koştu. ✓ Bahçede koştu. gen yapılırken değişikliğe uğrar.
Geçişli fiil Geçişsiz fiil
✓ gel → -dir → getirmek
FİİLDE ÇATI ✓ kalk → -dır → kaldırmak
✓ git → -r → götürmek
✓ gör → -dür → göstermek
BUNLARI UNUTMA !
Ad cümlelerinde çatı özelliği aranmaz.
✓ En güzel çiçek bence güldür.

Özne - Yüklem
İlişkisine Göre

Etken Fiil Edilgen Fiil

Dönüşlü Fiil
Yüklemde bildirilen işin gerçek ya da gizli • Yüklemde bildirilen işin “başkası tarafın-
özne tarafından yapıldığını belirten fiiller- • Öznenin yüklemde bildirilen işi hem
dir.
dan” yapıldığını belirten fiillerdir. yaptığı hem de yaptığı işten etkilen- İşteş Fiil
• Eylem “-l / -n” çatı eki alır. diğini belirten fiillerdir.
✓ Evi temizliyorum. Yüklemin “-ş” çatı eki alarak işin birden fazla özne tarafından
Etken fiil • Sözde özne vardır. • “-l / -n” çatı eki alır. gerçekleştirildiğini belirten fiillerdir.
Ben ✓ Babam emekliye ayrıldı. Karşılıklı ya da birlikte yapma anlamı vardır.
Gizli özne ✓ Cihaz parçalarına ayrıldı.
Sözde özne Edilgen fiil Özne Dönüşlü fiil ✓ Çocuklar aylardır mektuplaşıyor. (Karşılıklı)
✓ Arkadaşım, sözlerime alınmış. ✓ Öğrenciler saatlerce gülüştü. (Birlikte)
✓ Çocuklar odasında oynadı. ✓ Elma ve armutlar pazardan alınmış. Özne Dönüşlü fiil
Gerçek özne Etken fiil Sözde özne Edilgen fiil ✓ Eşyalarını paylaştılar. (Karşılıklı)
CÜMLE TÜRLERİ 15

CÜMLE TÜRLERİ

Yüklemin Türüne Göre Cümleler Yüklemin Yerine (Öge Dizilişine) Anlamına Göre Cümleler Yapısına Göre Cümleler
Göre Cümleler
1. Fiil (Eylem) Cümlesi 1. Olumlu Cümle 1. Basit Cümle
1. Kurallı (Düz) Cümle
• Yüklemi çekimli eylem olan cümlelerdir. • Yüklemin bildirdiği eylemin ya da yargının gerçekleşti- • Tek yargılı (yüklemli) cümledir.
• Yüklemi sonda olan cümlelerdir. ği anlamını taşıyan cümlelerdir. ✓ Bahçemizde erik, kayısı ve şeftali ağacı var.
✓ Bu yıl tatile gidemeyebilirim.
✓ Yine başı derde girdi. ✓ Otobüs çok kalabalıktı. 2. Birleşik Cümle
Fiil
Yüklem
✓ İmbat, her akşam ılgıt ılgıt esiyordu. • Yargı bildiren yüklemin dışında yan cümleciği olan
✓ İnsan bazen durup düşünmeli.
✓ Yazdığı en hacimli eseri buydu. cümlelerdir.
Fiil 2. Olumsuz Cümle
Yüklem a) Girişik birleşik cümle: Yan cümlesi fiilimsi olan
2. Ad (İsim) Cümlesi • Yüklemin bildirdiği eylemin ya da yargının gerçekleş-
cümlelerdir.
2. Devrik (Kuralsız) Cümle mediği anlamını taşıyan cümlelerdir.
✓ Onun okuduğuna kimse inanmıyor.
• Yüklemi ek eylem almış ad ya da ad soylu sözcüklerdir. • Yüklemi sonda olmayan cümlelerdir. “-ma / -me, -maz / -mez, -sız / -siz” ekleri veya “yok, b) Ki’li birleşik cümle: Birbiriyle ilgili iki yargının “ki”
✓ Hayat bazen çok zordur. ✓ Duymuyor beni kimseler. değil” sözcükleriyle yapılır. bağlacı ile bağlandığı cümlelerdir.
Ad Yüklem ✓ Bir geldim ki ortalık karışmış.
✓ Onu hiçbir zaman dinlemezdim.
✓ Bir kıyamettir kopacak ufuklarda. ✓ Pır pır yaldızlanırdı kanatları kahkaha kuşlarının. c) Şartlı birleşik cümle: Şart yan cümlesi ile kurulan
✓ Başarılı bir öğrenci değildi.
Ad Yüklem cümlelerdir.
Biçimce olumsuz anlamca olumlu cümle: ✓ Sabah gelirse konuşuruz.
Fiilimsiler ad soylu sözcükler olduğu için fiilimsilerin 3. Eksilti Cümle
yüklem olduğu cümleler, ad cümlesi kabul edilir. d) İç içe birleşik cümle: Aktarma cümlelerinin yan
✓ Bu mağazada yok yok.
• Yüklemi olmayan cümlelerdir. cümlecik olarak kullandığı cümlelerdir.
✓ Başarıya giden yol çalışmaktır. (Ad cümlesi) Biçimce olumlu anlamca olumsuz cümle: ✓ “Bu sene şampiyonuz.” dedi başkan.
• Eksiltili cümlelerin sonunda üç nokta (...) kullanılır.
Fiilimsi
✓ İnsan sevdiğini hiç üzer mi? 3. Sıralı Cümle
✓ Oğlan dayıya, kız halaya...
3. Soru Cümlesi Birden fazla yargının virgül ya da noktalı virgülle bir
✓ Uyanıp kış uykularından...
birine bağlandığı cümlelerdir.
• İçinde soru eki ve sözcükleri bulunan, soru anlamı ta-
şıyan cümlelerdir. ✓ Onu dinlendim, ona hak verdim.

✓ Nasıl olduğunu sordun mu? • Sıralı cümle 2'ye ayrılır:

4. Ünlem Cümlesi a) Bağımlı sıralı cümle:

• Korku, heyecan... vb. duyguları anlatan cümlelerdir. Öge ortaklığı bulunan sıralı cümlelerdir.
✓ Eyvah, yandık! ✓ Sen iyiydin, güzeldin! (Özne ortak)
5. Emir Cümlesi Özne Yüklem Yüklem
em olarak
Kökteş ve sesteş sözcüklerin yükl b) Bağımsız sıralı cümle:
cümledeki
kullanıldığı cümlelerde sözcüklerin • Emir kipiyle çekimlenmiş fiilin yüklem olduğu
Öge ortaklığı bulunmayan sıralı cümlelerdir.
anlamlarına bakılmalıdır. cümledir.
✓ Beni rahatsız etmeyiniz. ✓ Gökyüzü ağladı, ben ağladım. (Öge ortaklığı yoktur.)
cümlesi)
✓ Onunla aramızda çok fark vardı. (Ad
6. İstek Cümlesi 4. Bağlı Cümlesi
lesi)
✓ Dün sekizde eve vardı. (Fiil cüm Birden fazla yargının bağlaçla bağlandığı cümleler-
• İstek anlamı taşıyan cümlelerdir; “-a / -e” istek kipi
ile kurulur. dir.
✓ Yarın gidelim. ✓ Sabah erken kalktı ve evi temizledi.
7. Şart Cümlesi Öge ortaklığı olan bağlı cümlelere bağımlı bağlı, öge
• Koşul ilişkisiyle kurulan cümlelerdir; “-se / -sa” ortaklığı olmayanlara bağımsız bağlı cümle denir.
şart kipi ile kurulur.
✓ Sınavı geçersen hediyen hazır.
SES BİLGİSİ 16
Ünlü (Sesli) Harfler Ünsüz (Sessiz) Harfler

Ünlü Harfler
Kalın
Geniş
İnce Kalın
Dar
İnce
SES BİLGİSİ Sessiz Harfler Süreksiz Sessizler Sürekli Sessizler

Sert Sessizler p, ç, t, k f, h, s, ş
Düz a e ı i
Yuvarlak o ö u ü Yumuşak Sessizler b, c, d, g ğ, j, l, m, n, r, v, y, z

Ünlülerle İlgili Ses Olayları Ünsüzlerle İlgili Ses Olayları

Büyük Ünlü Uyumu Ünlü Düşmesi Ünsüz Benzeşmesi (Sertleşme) Ünsüz Türemesi
Türkçe sözcüklerin hecelerindeki ünlülerin kalınlık - incelik • İkinci hecesinde dar ünlü bulunan sözcüğe, ünlü ile Sert ünsüz ile biten bir sözcükten sonra yumuşak ünsüzle • Dilimizde Arapçadan girmiş bazı sözcükler ünlü ile
açısından uyumlu olması kuralıdır. başlayan bir ek getirildiğinde ikinci hece düşer. başlayan bir ek geldiğinde ekin başındaki ünsüz sertleşir. başlayan bir ek aldığında ünsüz türemesi olabilir.

3 gülümsemek 3 çocukların 7 sinema ✓ gönül - üm → gönlüm ✓ uçak - dan — uçaktan ✓ hak-ım → hakkım ✓ red-i → reddin
✓ zihin - i → zihni ✓ konuş - gan — konuşkan ✓ zam-ı → zammı ✓ af-ı → affı
• -yor, -ken, -ki, -leyin, -(i)mtrak, -daş, -gil eklerini alan ✓ sert - ce — sertçe
sözcükler ve bazı Türkçe sözcükler bu kurala uymaz. • Yardımcı eylemle yapılan birleşik eylemlerde ünlü düş- ✓ 1975’de — 1975’te • Yardımcı eylemlerle yapılan birleşik eylemlerde ünsüz
mesi olabilir. türemesi olabilir.
✓ akşamki ✓ geziyor ✓ anne
✓ meslektaş ✓ kardeş ✓ sabahleyin ✓ kayıt olmak → kaydolmak ✓ his-et- → hissetmek ✓ redet- → reddetmek
Ünsüz Yumuşaması (Ünsüz Değişimi)
✓ şükür etmek → şükretmek ✓ zan-et- → zannetmek
Süreksiz sert ünsüzlerden (p, ç, t, k) biriyle biten söz-
• Yabancı sözcüklerde, tek heceli ve birleşik sözcükler- cüğe, ünlü ile başlayan bir ek geldiğinde sert ünsüz yu-
• Birleşik sözcük yapılırken ünlü düşmesi olabilir.
de bu kural aranmaz. muşayarak “b, c, d, g, ğ”ye dönüşür.
✓ kahve altı → kahvaltı ✓✓ ne asıl → nasıl n - m Değişimi
✓ radyo ✓ cumhuriyet
✓ kalp - i → kalbi Türkçe sözcüklerde “b” harfinden önce gelen “n” harfi, du-
✓ kit ✓ yayınevi
• Sözcük türetilirken ünlü düşmesi olabilir. ✓ ahenk - i → ahengi dak ünsüzü olan “m”ye dönüşür.
✓ kayıp olmak → kaybolmak
Küçük Ünlü Uyumu ✓ yumurta - la → yumurtla- ✓ çenber → çember
Türkçe sözcüklerde ünlülerin düzlük - yuvarlaklık, darlık - ✓ kavuş - ak → kavşak ✓ anbar → ambar
Bazı tek heceli sözcüklerde ve yabancı sözcüklerde
genişlik açısından uyumlu olması kuralıdır. yumuşama görülmez.
İkilemelerde ses düşmesi olmaz. Özel adlarda ve birleşik sözcüklerde bu kurala uyulmaz.
3 kayıkçı 3 boğaz 7 kavun
✓ suçu ✓ hukuku ✓ evrakı
✓ Burun buruna ✓ Safranbolu
✓ yazıtı ✓ anıta ✓ tabiatı
• Türkçe olduğu hâlde bazı sözcükler ve “-yor” eki alan ✓ Külhanbeyi
sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz.
Ünlü Türemesi
Özel adlarda konuşma dilinde yumuşama yapılır fakat
7 çamur 7 yağmurluk 7 seviyor “-cık” küçültme ekini alan sözcüklerde ünlü türemesi olabilir. yazı dilinde gösterilmez. Kaynaştırma Ünsüzü (Koruyucu ünsüzler)
✓ dar - cık → daracık ✓ Zonguldak’ın Türkçe sözcüklerde iki ünlünün yan yana bulunamayaca-
• Yabancı sözcüklerde bu kural aranmaz. ✓ genç - cik → gencecik ✓ Zeynep’in ğından iki ünlü arasına “y, s, ş, n” kaynaştırma ünsüzle-
rinden biri girer.
✓ daktilo ✓ asansör
• Bazı pekiştirmelerde ünlü türemesi görülür.
✓ kedi - i → kedisi
✓ sapasağlam ✓ güpegündüz Ünsüz Düşmesi
Ünlü Daralması ✓ su - a → suya
Genellikle “k” ile biten sözcükler “-cık / -cak / -I” ekleri al- ✓ anne - in → annenin
Geniş ünlü (a, e) ile biten eylemlere “-yor” eki eklendiğin-
Ulama dığında “k” sesi düşer. ✓ yedi - er → yedişer
de “a, e” sesleri “-ı, -i, -u, -ü”ye dönüşür. Sözcüklerin sonundaki ünsüzlerin bir sonraki sözcüğün ✓ kapı - ın → kapının
başındaki ünlü ile ulanarak okunmasıdır. ✓ küçük - l → küçül-
✓ izle - yor → izliyor ✓ bağla - yor → bağlıyor ✓ ufak - cık → ufacık
✓ Kapıdan ͜ ağır ͜ ağır geçtim ͜ ey güzel!
• Ek eylemler bir sözcükle birleşirken “ i ” sesi düşer ve
• “de-, ye-, ne” sözcükleri “y” kaynaştırma ünsüzünün iki sözcük arasında “y” koruyucu ünsüzü kullanılır.
• Aralarında noktalama işaretli bulunan sözcüklerde ula- Bazı birleşik sözcüklerde ünsüz düşmesi görülebilir.
etkisiyle de daralmaya uğrayabilir. ma olmaz.
✓ araba idi → arabaydı
✓ ast - teğmen - asteğmen
✓ yiyecek ✓ niye ✓ diyecek ✓ işte iken → işteyken
✓ Kaldırımlar , ͜ içimde kıvrılan bir lisândır. ✓ üst - teğmen - üsteğmen
✗
YAZIM KURALLARI
Büyük Harflerin Kullanımı
• Cümleler, dize başları, mektup ve resmî yazış-
malardaki hitaplar büyük harfle başlar.
✓ Ne içindeyim zamanın ne de büsbütün dışın-
da...
✓ Sayın Müdürüm,
• Özel adlar; kitap, dergi, gazete adları; millet,
dil, din, ırk, mezhep adları; kitap ve dergilerde-
ki bölüm adları büyük harfle başlar.
✓ Vatan yahut Silistre, Varlık dergisi, Resmî Ga-
zete...
✓ Hasan Ali Toptaş, Türklük, Protestanlık, Sün-
nilik...
Gazete ve dergi ifadesi özel ada dahilse bü-
yük değilse küçük yazılır.
✓ Sabah gazetesi...
Kitap, dergi, kurum vb. özel adlarda yer alan
kelimelerin ilk harfleri büyükse kullanılan
edat veya bağlaçlar küçük, harflerin tamamı
büyükse kullanılan edat ve bağlaçlar da bü-
yük harfle yazılır.
✓ Mai ve Siyah ✓ MAİ VE SİYAH
• Devlet, kurum, kuruluş adları; şehir, semt, ma-
halle adları; gezegen ve yıldız adları büyük
harfle başlar.
✓ Türkiye Cumhuriyeti, Galatasaray Lisesi, Hal-
ley Kuyruklu Yıldızı
✓ Türk Dil Kurumu, Aydın, Fevzi Paşa Mah...
Özel ada dahil olmayan ve tamlama kuran “il,
ilçe, köy” vb. sözcükler küçük harfle başlar.
✓ Bolu ilinin Mengen ilçesi...
• Özel ada bağlı unvan sıfatları, saygı sözcükle-
ri, takma adlar büyük harfle başlar.
✓ Nene Hatun, Hala Sultan, Doktor Ersan Bey...
Akrabalık bildiren sözcükler, büyük harfle baş-
lamaz.
✓ Murat amcan, Türkan teyzem
Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle
başlar.
✓ İstiklal Savaşı, Tanzimat Dönemi
Tarihi dönem bildirmeyip tür ve tarz bildiren
sözcükler küçük harfle yazılır.
✓ Türk halk edebiyatı, divan şiiri...
• Yer adlarında ilk addan sonra gelen deniz, göl,
nehir, dağ vb. tür bildiren ikinci adlar büyük
harfle başlar.
✓ Ağrı Dağı, Dicle Irmağı...
Yön Adlarının Yazımı
• Yön adları; özel adın başındaysa
• Pekiştirilmiş sözcükler her zaman bitişik, iki-
büyük, sonundaysa küçük harfle
başlar.
✓ Paramparça ⇒ Pekiştirme
✓ Batı Anadolu, Karadeniz’in batısı...
✓ Ivır zıvır ⇒ İkileme
Ara yönler bitişik yazılır.
✓ Kuzeydoğu, güneybatı...
✓ Aşağı, yukarı (yanlış)
Yön adları, devletleri veya kültürleri
karşıladığında büyük harfle başlar.
✓ Bu nazım biçimleri edebiyatımıza
✓ Çıtçıt, gırgır, çatapat, fısfıs, cızbız...
Batı’dan geldi.
de, da’nın Yazımı
• Bağlaç olan “de, da” ayrı yazılır ve sert-
leşmeye (ta, te) uğramaz.
Cümleden çıkarıldığında cümlenin anla-
mı bozulmaz.
✓ Onu ben de tanıyorum.
• Hâl eki olan “-de, -da” kendinden önceki
sözcüğe bitişik yazılır ve sertleşmeye
(-ta, -te) uğrar.
Cümleden çıkarıldığında anlam bozulur.
✓ Bu sokakta oturuyorum.
✓ Kalemin bende kalmış.
Tarihlerin Yazımı
• Belli bir tarihi bildiren ay ve gün adları
büyük harfle başlar.
✓ 30 Haziran Cuma günü gelecek.
✓ Okullar haziranda kapanır.
• Ay ve gün adları rakamlarla da yazılabilir.
✓ 30/06/2017
✓ 30.06.2017
Ay adı yazıyla yazıldığında sayılar, nokta
ve çizgi ile ayrılmaz.
✓ 23 Nisan 1920 (doğru)
✓ 23.Nisan.1920 (yanlış)
17
Pekiştirme ve İkilemelerin Yazımı Kısaltmaların Yazımı Satır Sonuna Gelen
• Kuruluş,ülke, kitap, dergi ve yön adlarının Sözcüklerin Yazımı
kısaltmaları; her kelimenin ilk harfinin bü-
lemeler ise ayrı yazılır. • Heceye göre yazılır.
yük olarak yazılmasıyla yapılır ve getirilen
✓ ..................................................... sa-
ek kısaltmanın son harfinin okunuşuna
göre getirilir. kın gelme.
İkilemeler arasına virgül (,) konmaz. ✓ TDK (Türk Dil Kurumu) • Kısa çizgi (-) kullanılır.
TDK’nın (yanlış) • Birleşik sözcükler, tek sözcük gibi he-
celenir.
Bazı ikilemeler, varlıkların adı olarak kullanıldı- TDK’nin (doğru)
✓ ........................................................ il-
ğında bitişik yazılır. • Küçük harfle yapılan kısaltmalara getirilen
köğretim
ekler, sözcüğün okunuşuna göre getirilir.
Satır sonunda ve başında tek harf
✓ kg’dan ✓ mm’den
bırakılmaz, satır sonunda kesme
Sonunda nokta bulunan ve üs işaretli kı- işareti varsa kısa çizgi kullanılmaz.
saltmalara gelen ekler kesmeyle ayrılmaz. ✓ ..................................................... Ali’
✓ Alm.dan, m2ye
nin
YAZIM
Ek Eylemin Yazımı Birleşik Sözcüklerin Yazımı
• Ek eylemler bitişik ya da ayrı yazıla-
KURALLARI bilir.
Bitişik Yazılanlar
• Ses düşmesine uğrayanlar: birbiri
✓ Hastaymışsın. ⇒ Hasta imişsin.
• Yardımcı fiille yapılan ve ses olayına
✓ Gidiyordu. ⇒ Gidiyor idi.
uğrayan birleşik fiiller: hisset-
• Kurallı birleşik fiiller: yazabil-
• Her iki kelimesi ya da ikinci kelimesi
anlam kaybına uğrayanlar: aslanağzı,
mi Soru Edatının Yazımı danaburnu
• “mi” soru edatı; kendinden önce ve • Emir kipiyle kurulanlar: ateşkes
sonra gelen sözcüklerden ayrı, ken- • “Alt, üst, üzeri” sözcükleriyle kurulanlar:
dinden sonra gelen ekle bitişik yazılır. bilinçaltı
• “Ev” sözcüğüyle kurulanlar: aşevi
ki’nin Yazımı ✓ Sen mi geldin?
• Sıfat fiille kurulanlar: gökdelen
• Sıfat yapan ve zamir olan “-ki” ektir ve bitişik ✓ Geliyor muydu?
✓ “Hane, zade, zede” sözcükleriyle ku-
yazılır. rulanlar: kahvehane, kazazede
✓ Yarınki maç için hazırlanıyordu. (Sıfat yapan -ki) Ayrı Yazılanlar
✓ Bizimkisi bir aşk hikâyesidir. (İlgi zamiri olan -ki) • Birleşme sırasında ikinci sözcük ya
• Bağlaç olan “ki” sözcüktür ve ayrı yazılır. da sözcüklerden hiçbiri anlam deği-
✓ Sen ki söz vermiştin. (Bağlaç olan ki) şikliğine uğramayan; durum,olgu,o-
lay bildiren; “dış, öte, iç, sıra, küre”
Kalıplaşmış bazı bağlaçlarda “ki” bitişik yazılır. Sayıların Yazımı sözcükleriyle oluşturulan birleşik
SİM BOHÇAM sözcükler ayrı yazılır.
• Sayılar, yazıyla yazıldığında her sözcük ayrı yazılır.
meğerki ✓ köpek balığı, kayseri mantısı...
✓ Üç yüz altmış beş kişi katıldı davete.
çünkü ✓ ana fikir, olağan dışı, hafta sonu
hâlbuki Çek ve senetlerde bitişik yazılır.
✓ yer küre, alt yazı
oysaki ✓ Çekin üzerinde ellibeşbin TL yazıyordu.
belki Alt ve üst sözcükleri somut yer bildir-
• Sayılara gelen ek kesme ile ayrılır ve ünsüz uyu-
mezse (mecaz olursa) bitişik yazılır.
mademki muna girer.
illaki ✓ ayakaltı, dizüstü ...
✓ 1965’te ✓ 2’nci ✓ 10’uncu
sanki
SIKÇA YAPILAN YAZIM YANLIŞLARI 18
Yanlış Doğru Yanlış Doğru
açık göz açıkgöz SIKÇA YAPILAN YAZIM YANLIŞLARI önyargı ön yargı

açı ortay açıortay ön sezi önsezi

Yanlış Doğru Yanlış Doğru Yanlış Doğru
asvalt asfalt bir çok birçok espiri espri ilk okul ilkokul özeleştiri öz eleştiri

akşam üstü akşamüstü birden bire birdenbire eşortman eşofman insiyatif inisiyatif peşpeşe peş peşe

alçakgönüllü alçak gönüllü bire bir (etkili) birebir fantestik fantastik işyeri iş yeri restaurant restoran

alel acele alelacele bir kaç birkaç fasülye fasulye kamu oyu kamuoyu sağ duyu sağduyu

alış veriş alışveriş çağdışı çağ dışı fülüt flüt kapütülasyon kapitülasyon stajer stajyer

alt üst altüst çala kalem çalakalem gel git gelgit klavuz kılavuz süpriz sürpriz

anadüşünce ana düşünce def etmek defetmek gelişi güzel gelişigüzel kırk ikindi kırkikindi tek düze tekdüze

ana okulu anaokulu dekarasyon dekorasyon gerçek üstü gerçeküstü kiprik kirpik tenefüs teneffüs

antreman antrenman demiryolu demir yolu git gide gitgide konar göçer konargöçer traş tıraş

arasöz ara söz dilbilgisi dil bilgisi günbe gün günbegün kurdale kurdele ünvan unvan

ard arda art arda dinazor dinozor harfiyat hafriyat laboratuar laboratuvar vaddetmek vadetmek

ardısıra ardı sıra dip not dipnot hava alanı havaalanı malesef maalesef vejateryan vejetaryen

başbaşa baş başa diz üstü dizüstü herhâlde her hâlde müsade müsaade yaşamöyküsü yaşam öyküsü

başabaş başa baş düz yazı düzyazı herhangibir herhangi bir okur yazar okuryazar yerkabuğu yer kabuğu

bilinç altı bilinçaltı eksoz egzoz heykeltraş heykeltıraş olağandışı olağan dışı yer küre yerküre

bilir kişi bilirkişi eni konu enikonu hoşçakal hoşça kal orjinal orijinal yıldönümü yıl dönümü

bir takım (belgisiz) birtakım entellektüel entelektüel iç güdü içgüdü ortaoyunu orta oyunu zatüre zatürre

bir biri birbiri erezyon erozyon iddaa iddia önsöz ön söz zeytin yağı zeytinyağı
NOKTALAMA İŞARETLERİ 19
Nokta ( . ) Virgül ( , ) Noktalı Virgül ( ; ) İki Nokta ( : )
• Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır. • Virgül ile giderilemeyen anlam belirsizliklerini gidermek için kullanılır. • Kendisiyle ilgili örnek ve açıklama verilecek cüm-
• Eş görevli söz ve söz öbeklerini ayırmak için kullanılır.
✓ Beni yalnız bıraktın. ✓ Küçük; afacan, sevimli ve zekiydi. le ya da sözcüklerden sonra kullanılır.
✓ Çalışkan, akıllı bir öğrenciydi.
• Bazı kısaltmaların sonunda kullanılır. • Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır. ✓ Sıfat: Adı niteleyen sözcük türüdür.
• Hitaplardan sonra kullanılır.
✓ Prof. ✓ Doç. ✓ vb. ✓ Kel ölür, sırma saçlı olur; kör ölür, badem gözlü olur. ✓ Çok şey eksikti: sevgi, saygı...
✓ Canım Arkadaşım,
T.C. ve T. dışında büyük harfle yapılan kısaltmalarda nokta • Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür ve takımları ayırmak için kullanılır. • Aktarma cümlelerinde tırnaktan önce kullanılır.
• Sıralı cümleleri ayırmak için kullanılır.
kullanılmaz. ✓ Adam bağırdı: “Herkes otursun!”
✓ Başkası olma, kendin ol. ✓ Kırmızı, yeşil, mavi zarfları buraya; sarı, beyaz, pembe zarfları di-
✓ TBMM ✓ ÖSYM ğer çekmeceye koyun! • Karşılıklı konuşmalarda kullanılır.
• Özne, yüklemden uzak düştüğünde ya da vurgulamak is-
• -(i)nci eki yerine ve tarih bildiren rakamlar arasına konur. • Özneyi kendinden sonra gelen, virgülle ayrılmış sözcüklerden ayır- ✓ Zeynep seslendi:
tendiğinde özneden sonra kullanılır.
✓ 19. yüzyıl ✓ 10. 06. 2017 mak için kullanılır. – Neredesin?
✓ Okullar, haftaya kapanacak.
• Saat ve dakika arasında, ondalıklı sayılarda basamakları ✓ Portakal; mandalina, limon gibi turunçgildir.
• Ara söz ve ara cümlelerin başında ve sonunda kullanılır.
göstermede kullanılır.
✓ Annem, evimizin güneşi, yarın memlekete gidiyor.
✓ Saat 10. 40’ta ✓ 12. 430. 000
• Tırnak içine alınmamış aktarma cümlesinin sonuna konur.
DİKKAT
• İki noktadan sonra gelen ifade cümle ve
✓ Benden günah gitti, dedi.
Üç Nokta ( ... ) özel ad değilse küçük harfle başlar:
✓ Atatürk diyor ki: Yurtta sulh, cihanda sulh.
• Benzer örneklerin devam ettiğini göster-
mek için kullanılır. NOKTALAMA ✓ Şu iki şeyi aklından çıkarma: güvenmek, ba-
şarmak.
✓ Burada neler var neler: elmalar, armutlar...
• Eksiltili cümlelerin sonunda kullanılır.
İŞARETLERİ
✓ Okullar kapansa da...
• Söylenmek istenmeyen sözcüklerin yerine
kullanılır. Ünlem İşareti ( ! ) Uzun Çizgi ( ― ) Tırnak İşareti ( “ ” )
✓ Herkesin içinde ona... deyince ortalık • Sevinç, üzüntü, korku, hitap ve ses- • Aktarma cümlelerin başın-
Karşılıklı konuşmalarda cümle ba-
birbirine girdi. lenme ifade eden sözcük ve cümle- da ve sonunda kullanılır.
şında kullanılır.
• Alıntılarda atlanmış yerleri belirtmek için
Kesme İşareti ( ’ ) lerden sonra kullanılır.
✓ Şair sordu: ✓ Annem: “Her şey yolunda.”
kullanılır. • Özel adlara ve kısaltmalara getirilen ✓ Vah,vah!
dedi.
✓ Hey, buraya bak! ― Şiiri beğendiniz mi?
✓ Atatürk Gençliğe Hitabe’de: “... Muh- çekim eklerini ayırmada kullanılır.
• Söylenen söze inanılmadığını gös- • Cümle içinde vurgulanmak
taç olduğun kudret, damarlarındaki asil ✓ Ankara’dan ✓ PTT’ye istenen söz ve terimleri
termek, sözün tam tersini anlatmak
kanda mevcuttur.” der. • Sayılardan sonra gelen ekleri ayır- göstermek için kullanılır.
için parantez içinde kullanılır.
mak ve sözcükte düşen ünlüyü gös- Kısa Çizgi ( - ) ✓ Edebiyatta “eski - yeni” tar-
✓ Zeki (!) olduğunu herkes bilir. Yay Ayraç ( ( ) )
termek için kullanılır. • Satıra sığmayan sözcükler bölünür- tışması hep vardı.
• Açıklamalarda kullanılır. ken satır sonunda kullanılır.
✓ 6’ncı ✓ 09.00’da ✓ N’olur • Cümle içinde geçen eser
DİKKAT ✓ O tarihte (2000) üniversitedeydim. ✓ ...................................................söy-
• Anlam karışıklığını gidermek için Soru İşareti ( ? ) adları, yazı başlıkları tırnak
• Yabancı sözcüklerin Türkçe okunu- lerken
• Kurum, kuruluş, iş yeri adlarına gelen kullanılır. içinde verilir.
• Soru anlamı taşıyan cümle ve sözle- şu belirtmek için kullanılır. • Ara söz ve cümlelerin başında ve
ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. ✓ Kadı’nın kararı herkesi üzdü. ✓ Batılı anlamda ilk roman
rin sonunda kullanılır. sonunda kullanılır.
✓ Marmara Üniversitesine gidiyoruz. ✓ Shakespeare (Şekspir) “Mai ve Siyah”tır.
• Bir harf ya da ekten sonra gelen ek- ✓ Nereye gidiyorsun? ✓ Şımarıkları - pek sevmem - sustur-
• Sonunda nokta olan kısaltmalar veya leri ayırmak için kullanılır. • Tiyatro metinlerinde konuşanın ha- dum.
üs işareti olan rakamlara gelen ekler • Bilinmeyen, kesin olmayan tarih, bil- reketlerini ve durumunu belirtmek
✓ b’ye ✓ -lar’dan • Arasında, ve, ile... gibi anlamlarını
kesmeyle ayrılmaz. gi, yer... vb. durumlar için kullanılır. için kullanılır. vermek için kelimeler ve sayılar ara-
Özel adlar için parantez içinde açık- ✓ Yunus Emre 1238(?)’de doğmuş. DİKKAT
✓ Prof.ları ✓ yy.da ✓ m2 ye ✓ Adam (Korkarak): Ne oldu burada? sında kullanılır.
lama yapılırsa kesme işareti paran-
• Sonunda 3.tekil kişi iyelik eki alan ad- Soru anlamı taşımayan cümlelerde • Doğum - ölüm, başlangıç - bitiş ✓ Türk - Alman dostluğu • Tırnak işaretinden sonra kes-
tezden önce kullanılır.
lara başka iyelik ekleri getirildiğinde kullanılmaz. ✓ 2016 - 2017 öğretim yılı me işareti kullanılmaz.
✓ Necip Fazıl’ı (1905-1983) lisede tarihlerini göstermek için kullanılır.
kesme kullanılmaz. ✓ Neden baktığını bilmiyorum. • Sözcüklerin kök ve eklerini birbirin- • Çift tırnak içine alınmış cüm-
okumuştum. ✓ Atatürk (1881-1938) gelmiş geçmiş den ayırmak için kullanılır.
✓ Galata Kulemizin güzelliği dillere destan! Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağ- lelerin içinde başka bir alıntı
• Özel adların kısaltmalı söyleyişle- en büyük liderdir. ✓ çocuk - lar - ım ✓ yaz - lık
• Özel ada gelen yapım, çoğul ekleri ve lı cümlelerde soru işareti en sonda cümlesi için tek tırnak kullanılır.
bundan sonra gelen ekler ayrılmaz. rinden sonra getirilen çekim eklerini • Bir sözcüğün eş anlamlısını göster- • Fiil kök ve gövdelerini göstermek
kullanılır. ✓ Annesi “Onu ‘Buraya gel!’
✓ Türkçenin ✓ İzmirlilerin ayırmak için kullanılır. mek için kullanılır. için kullanılır.
✓ Aradı mı, sordu mu seni? diye çağırdım.” dedi.
✓ Hisar’ı ✓ Köprü’yü ✓ Tariz (iğneleme) zor bir sanattır. ✓ gel - ✓ başla -
ANLATIM BOZUKLUKLARI
ANLATIM
ANLAMA DAYALI BOZUKLUKLARI
Gereksiz Sözcük Kullanılması
Deyim ve Atasözü Yanlışları
• Eş anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım
bozukluğuna sebep olur.
• Deyim ve atasözleri kalıplaşmış söz öbek-
✓ En güzel anılarını ve hatıralarını bizimle paylaştı. leri oldukları için bu sözcüklerin değiştirile-
✓ Mutluluk ve saadeti parada aramak doğru değil. rek kullanılması anlatım bozukluğuna yol
açar.
• Anlamca birbirini içeren sözcük ve eklerin bir arada
kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar. ✓ Bu işi de ağzına gözüne bulaştırdın.
✓ Onunla bu konuda hep karşılıklı tartışırdık. yüzüne
✓ Başarısızlığının nedeni derslerine düzenli çalışma- ✓ Atalarımız “Ağaç dalıyla gürler.” demiş.
yaprağıyla
masındandır.
Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanılması
Mantık ve Sıralama Hatası
• Anlamca karıştırılan sözcüklerin birbirinin yerine kul-
lanılması anlatım bozukluğuna sebep olur. • Cümledeki kavramların önem sırasının ka-
rıştırılması veya cümlenin mantık açısından
✓ İstanbul’a gelmesine karşılık hâlâ görüşemedik.
yanlış kurulması anlatım bozukluğuna se-
karşın
bep olur.
✓ Sanatçının atasözlerine ve deyimlere yer vermesi
✓ Romeo ve Juliet, Türkçeye hatta İngilizceye
anlatımının kolayca anlaşılmasına neden oluyor.
bile çevrilmiş.
sağlıyor
✓ İlk kez gerçekleştirilen gösteriye katılım en
✓ Evin bahçesine birkaç gül fidanı ektik.
üst düzeydeydi.
diktik
Sözcüğün Yanlış Yerde Kullanılması
Anlam Belirsizliği
• Cümledeki sözcüklerin yerinde kullanılmaması, söy-
lenmek istenenin karşıtı bir anlamın ortaya çıkmasına 1) Şahıs Yönüyle
ya da cümlenin anlaşılmamasına yol açar. • Bazen kişi zamirlerinin kullanılmaması an-
✓ Çocuk, çok denizde yüzdüğü için hemen uyudu. lam belirsizliğine yol açar.
✓ Tatile gitmeyeceğini bugün öğrendim.
✓ Kolay kolay kişi adlarını aklımda tutamam. senin / onun
2) Noktalama Yönüyle
• Noktalama işaretlerinin kullanılmaması
veya yanlış yerde kullanılması anlam karı-
şıklığına yol açar.
Anlamca Çelişen Sözcüklerin Kullanılması ✓ Genç adama başından geçenleri anlattı.
• Anlamca birbiriyle uyuşmayan sözcüklerin bir arada Genç, adama
kullanılması, cümlede çelişkili ifadenin doğmasına 3) Karşılaştırma Yönüyle
neden olur. • Karşılaştırılan ifadelerdeki belirsizlik, anlam
✓ Yalova’dan İstanbul, feribotla tam üç saat kadardır. karışıklığına yol açar.
✓ Bu sorunu kesinlikle çözeceğimizi tahmin ediyorum. ✓ O, annesini kardeşinden çok sever.
20
YAPIYA DAYALI
Ek Eylem ve Eylemsi Eksikliği
Özne-Yüklem Uyumsuzluğu Ek Eylem Eksikliği
✓ Öğrencilerin çoğu zeki ama çalışkan değildi.
1) Tekillik-Çoğulluk Yönünden
Eylemsi Eksikliği idi
• Öznenin tekil olduğu cümlelerde, yüklem de tekil olur.
✓ Bu yemekleri yaşlı ve sağlıklı olmayanların
✓ Çocuk, sessizce sırasına oturdu. yemesi kötü sonuçlar doğurur. olan
• Öznenin insandan oluştuğu ve çoğul olduğu durum-
larda, yüklem tekil veya çoğul olabilir.
✓ Öğrenciler, sınıfta toplandı. / toplandılar.
• Öznenin insan dışında bir varlıktan oluştuğu ve çoğul Tamlama Yanlışlığı
olduğu cümlelerde, yüklem tekil olur. • Sıfat ve addan oluşan birden fazla tamlaya-
✓ Ağaçlar bir aya kadar çiçek açarlar. / açar. nın aynı tamlanana bağlanması veya tamla-
yanlış doğru yanın kullanılmamasından kaynaklanır.
• Öznenin topluluk adı veya belgisiz sözcük olduğu ✓ Mahallesindeki insanlarla konuşur, dertlerine
cümlelerde yüklem tekil olur.
ortak olurdu. onların (tamlayan eksikliği)
✓ Özel ve kamu kuruluşlarında yıllarca çalıştım.
✓ Herkes beni anlayışla karşıladılar. / karşıladı.
(özel kuruluşlar ve kamu kuruluşları)
yanlış doğru
2) Kişi Yönünden
• Öznenin birinci tekil, ikinci tekil veya üçün tekil (ben,
sen, o) olduğu cümlelerde yüklem birinci çoğul kişiye
Çatı Uyuşmazlığı
(biz) göre çekimlenir. (Bu kural, çoğul kişiler için de
• Cümledeki fiil ve fiilimsilerin etken ve edil-
geçerlidir.)
genlik yönüyle uyuşmaması anlatım bozuk-
✓ Ben ve sen yarınki fuarda görevlisin. / görevliyiz. luğuna sebep olur.
yanlış doğru ✓ Bir otobüs tutup düğüne hep beraber gidile-
3) Olumluluk-Olumsuzluk Yönünden cek. tutulup
• Olumsuz anlam içeren belgisiz sözcüklerin özne oldu- ✓ Sınavdaki sorular dikkatli okuduktan sonra
ğu cümlelerde, yüklem de olumsuz olur. çözülsün. okunduktan
✓ Hiç kimse kitap okudu. / okumadı.
yanlış doğru
Ek Yanlışlıkları
• Cümlede bir ekin eksik, fazla ya da yanlış
Öge Eksikliği kullanılması anlatım bozukluğuna sebep
olur.
1) Özne Eksikliği
✓ Kızın çantası çalındı, polisten yardım istedi. ✓ Kış aylarında bu köydeki yaşayan herkes
kız (özne) İstanbul’a gider. (köyde)
2) Nesne Eksikliği ✓ Kitap okumasını sevmeyen insanlara şaşı-
✓ Sanatçı, kitaba imza atıp; bana uzattı. rıyorum. (okumayı)
kitabı (nesne) ✓ Birçok değerli bilim insanları bu konferansa
3) Tümleç Eksikliği katıldı. (insanı)
✓ Torunlarını çok sever, gözü gibi bakardı.
✓ Her türlü isteklerinizi bize iletebilirsiniz.
onlara (dolaylı tümleç)
(isteğinizi)
4) Yüklem Eksikliği
✓ Bu öğrencilerin başarısına özellikle ilgilenmek
✓ O gün siz meyve suyu, biz ise maden suyu içmiştik.
içmiştiniz (yüklem) gerek. (başarısıyla)