BURSA

«Bursa'yı ve Bursalıları seven İlk Türlc

ben değilim. Tarihle ve cihanda en bii-
yülc İmparatorluklar kurmuş olan Türk-
ler de, önce dilcicolnazarlarını Bursa'ya,
bu değerli şehre çevirmişlerdir. Onun de-
ğerİnİ anlamış ve İfade elmişsem çok
bahtiyarım. »

Bursa : 2 Şubat 1938

BüyükZaferden sonra 9 Eylül 1922'de İzmir kurtarılmış,

iki gün sonra da Türk Ordusu Bursa'ya girmişti.Başkomutan
ve Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı Mustafa Kemal
(Atatürk), o günlerde İzmir'deydi.Bir Bursa Heyeti İzmir'e
gelerek, Atatürk'e «minnet ve şükranlarını» bildirmiş, Bur-
sa'ya davet etmişlerdi. Atatürk bu daveti kabul etti. ilk fır-
şatta geleceğine, Bursa'da bir süre kalacağına söz verdi.
2 Ekim 1922'de Ankara'ya döndükten bir gün sonra Garp
Cephesi Komutanı İsmet (İnönü) Paşa'nın başkanlığı altında
Mudanya Konferansı başlamış, Antlaşma 11 Ekim 1922'de im-
zalanmıştı. İsmet (İnönü), Fevzi (Çakmak), Kâzım (Özalp)
paşalar Bursa'daydı. Atatürk, yanında Kâzım (Karabekir) ,
Refet (Bele) paşalar ve yaverleri olduğu halde 15 Ekim 1922
günü özel trenle Ankara'dan Bursa'ya hareket etti.16 Ekim
1922 günü saat 9.30'da da Bursa'ya geldi (1) .
Bursa, günlerdir hazırlanıyordu. Karşılama töreni görü-
lecek gibiydi. Osman Gazi Türbesinden toplar atılıyor,yer ye-
rinden oynuyordu. Atatürk davul zurna sesleri, kılıç- kalkan
oyunları arasında Bursa'ya girdi.Küçük bir yavru, kucağında
93
 sundu. Atatürk bu sevimli çocuğu
tuttuğu buketi Atatürk'e geldi. Be-
Belediye'ye
bağrına bastı. Alkış yağıyordu. Doğruca
(Muhterem Bursa halkı-
lediye Heyetinikabul ettiği sırada : tezahürattan fevka-
nın hakkımda göstermiş olduğu samimi
hissettiğimiz zaferi, mil-
lâde mütehassisim.Bugün saadetini Büyük Millet Mec-
letimizin azim ve imanı, kudreti ve Türkiye
başka türlü
lisi ordularının süngüleri kazanmıştır. Üzerinde Milletin ve
hiçbir kuvvet, hiçbir tazyik yoktur ve olmamıştır. edecek
ordularının kaabiliyeti bütün millî emellerimizi elde
derecededir..)diye başlıyan kısa ve özlü bir konuşma yaptı
(2).
gün ka-
Bursa'da,29 Ekim 1922 günü akşamına kadar 12
lan Atatürk, bu günlerde önemli çalışmalar yaptı. Ankara Hü-
kümeti tarafından Trakya'yı teslim almakla görevlendirilen
Refet (Bele) Paşa, 19 Ekim 1922 günü Bursa'dan Mudanya
yolu ile İstanbul'a gönderildi. İstanbul'da büyük törenlerle
karşılandı.

Bu günlerde yerli- yabancı gazetecilerde Bursa'ya geli-

yor, Atatürk'le görüşüyorlardı.24 Ekim 1'922günü Atatürk,
«United Press» muhabirine «Türkiye'nin her medenî millet
gibi hür ve bağımsız yaşamaya kesin kararlı olduğunu» söy-
ledi.En önemlisi İstanbul'dan Bursa'ya gelen kalabalık bir
öğretmen topluluğuna 27 Ekim 1922 gecesiŞark Sineması sa-
lonunda uzun bir konuşma yaparak, memleketin geçmiş ve
gelecek eğitimi, bilim ve fennin değeri üzerinde durdu.
(...Memleketimizinen bayındır, en güzel yerlerini üç buçuk
yıl kirli ayaklarıyla çiğneyendüşmanı yenen zaferin sırrı ne-
rededir, bilirmisiniz? Orduların sevk ve idaresinde, ilim ve
fen düsturlarını rehber olarak görmemizdir.Milletimizi yetiş-
tirmek için asıl olan okullarımızın,üniversitelerimizin kurul-
maşında ayni yolu izleyeceğiz)dedi. Konuşmasının bir
de (İleri bir millet olarak medeniyet alanı üzerinde yerinde
ğız. İlim ve fen nerede ise orada olacağız...). yaşıyaca-
ve gençlerimizevereceğimizöğretimin sınırı (Çocuklarımıza
onlara, Türk milletine, Türkiye devletine, ne olursa olsun,
let Meclisinedüşman olanlarla Türkiye Büyük Mil-
mücadeleyi öğreteceğiz..) di-
yordu
Atatürk, ismet (İnönü),
Fevzi (Çakmak) ve Kâzım (Ka-
rabekir) paşalarla birlikte,
29 Ekim 1922
kara'ya döndü. günü Bursa'dan An-

94
 Büyük
Bursa gezisi, Zafer'den sonra, Atatürk'ün ilk yurt
gezisiydi.

Bursalılar ikinci gelişte bir köşk hediye ediyor

Bursa'ya ilk gelişinden 3 ay sonra, İzmit'te İstanbul ga-
yaptığı «Basın Toplantısı»ndan dönüyordu. Bi-
zetecileriyle
lecik - Bursa yoluyla İzmir'e gidecekti. Bilecik'ten otomobille
20 Ocak 1923 günü saat 15'te Bursa'ya geldi. Bilecik yolunda
Bursa Valisi Hacı Adil Bey, Belediye Başkanı, Müdafaa-i Hu-
kuk Cemiyeti üyeleri Atatürk'ü karşıladılar. O gün lapa lapa
kar yağıyordu. Buna rağmen onbinlerce Bursalı karşılama töv
renine katılmıştı.

Atatürk, doğruca Belediye'ye uğradı. Burada çeşitliku-

ruluşların temsilcilerinikabul etti.Bursa Belediyesi o gün
Atatürk'e bir Köşk armağan etti.Bu Köşk, Çekirgedeydi va
Miralay Mehmet Bey'den satın alınmıştı. Atatürk, daha
sonra tekrar Bursa Belediyesinebağışladığıbu Köşkte, çoğu
zaman oturmuştu. O gün ilk olarak dayanıp döşenen bu köşk-
4
te konuk oldu ( ) .

21 Ocak 1923 günü Bursa Lisesiöğretmenlerinin verdiği

çayda bulunan ve öğretmenlerle eğitim öğretim konularını
görüşen Atatürk, ertesi gün 22 Ocak 1923 gecesi Şark Sine-
maşında halkla bir toplantı yapmıştı. Toplantıda 2 saat konu-
san Atatürk, kendisine sorulan her konudaki sorularıayrın-
tıları ile cevaplandırdı. Bu sorular arasında, yabancı serma-
ye faydası ve zararı,tarımın geliştirilmesi,patrikhanenin du-
rumu, hilâfet sorunu gibi konular vardı. Atatürk, heykel yap-
çok geniş bilgi ver-
manın günâh olup olmadığı konusunda da
mış : (İnsanlar olgunlaşmak için bazı şeylere muhtaçtır. Bir
millet ki resim yapmaz, bir millet ki heykel yapmaz, bir millet
ki tekniğin gerektirdiği şeyleri yapmaz; itiraf etmeli ki o mil-
letin ilerleme yolunda yeri yoktur) demiştir (5) .
Atatürk, 24 Ocak 1923 sabahı İzmir'e gitmek üzere Bur-
sa'dan ayrıldı.
Lâtife Hanımla
Atatürk'ün Bursa'ya üçüncü eşi Lâtife Hanımla
gelişi,
birlikte olmuştur. Atatürk'ün «Sonbahar Gezisi» adıyla bili-

95
 düzenlenen Başkomu-
nen bu uzun yurt gezisiDumlupınar'da törenleri ile başladı.
tan MeydanSavaşı'nın İkinci Yıldönümü
gezisini 31 Ağustos 1924
Atatürk, törenden sonra, Bursa'ya bu da otomobille yap-
günü Karaköy'ekadar trenle, ondan sonra heyeti, Atatürk'ü
mış ve saat 13.30Bursa'ya girmişti. Bursa Şehir bayraklarla
ve öteki konukları İnegöl'de karşılamıştı.
süslenmiş,Atatürk'ün geçeceğicaddelere taklar kurulmuştu.
Atatürk, doğruca Çekirge'deki Köşk'e geldi. 11 Eylül 1924 ta-
rihine kadar Köşk'te dinlendi, Bursa'da gezintiler yaptı.
11 Eylül 1924,Bursa'nın Kurtuluş bayramıydı. Atatürk o
gün yapılan geçit törenine katıldı. Konuşmaları dinledi. Ata-
türk'te konuştu. Bursa'nın Millî Mücadele yıllarındaki çaba-
larını,Kurtuluş günlerini dile getirdi ve (Bursalılar! Sizler
Cumhuriyetin,ayrılmazbir unsuru olan medeniyet ve yenilik
yolunda yüksek eserler meydana getireceksiniz. Bu suretle
Türk Cumhuriyetiniher gün daha çok güçlendiren unsurla-
rın daima ileri saflarındabulunacaksınız.Bundan asla şüphe
etmiyorum) diyerek sözlerini tamamladı (6)
Törendensonra, saat 16.30'daMudanya'ya hareket etti.
Hamidiye Kruvazörü ileTrabzon'a
gidiyordu.
Atatürk bu gelişindeBursa'da 12 gün kalmıştı.
Şapka devriminde
Şapka devrimini başlatan
Kastamonu gezisinden sonra,
Atatürk bir yurt gezisine
çıkıyordu. Bu gezisi
Ankara - 1 ay sürecekti.
Eskişehir- İzmir - Mudanya
sabahı saat 7'de Bursa'ya geldi. yolu ile 22 Eylül
1925
kanı ileOrdu Müfettişi
Bursa Valisi, Belediye Baş-
Sait ve Kolordu
Paşalar, onu, Mudanya'da Komutanı Ali Hikmet
deki Köşkü'ne giden karşılamışlardı. Doğruca Çekirge-
Atatürk o günü
kimi heyetlerikabul ve ertesigünü
etmiş, görüşmeler Köşk'te
gelen bir heyet, yapmıştı. İstanbul'dan
İstanbulluların
sevgi ve
İstanbul'adavet bağlılıklarını ifade
ediyordu. Atatürk ile
gelme zamanının Heyete teşekkür ederek,
yakınlaştığını
söyledi.
Atatürk, Bursa'dayken
lül 1925 günü resmi ziyaretlerini
İstanbul'dan gelen
Paşa ilegörüştü.O Mısır eski
yaptı. 26 Ey-
gece,Öğretmenler Hidivi Abbas Hilmi
başkanlığı Orkestrası Birliğindeki
konserini Cumhur-
birlikte
onurlandırdılar
96 (7)
 27 Eylül 1925 günü Çekirgedeki Köşk'ten Temenye'deki
Cumhuriyet Köşküne taşınmışlardı. Ertesi günü Belediye
önünde toplanan Bursalılar, heyecanlı gösterilerle fes ve kal-
paklarını yırtmışlar, bulabilenler başlarına birer şapka geçir-
mişlerdir. Kalabalık dağılmamış, hep birlikte marşlar söyle-
yerek Atatürk'ün kaldığıKöşk'ün bahçesini doldurmuşlardı.
Atatürk, çoğu gençlerden oluşan bir heyecanlı kalabalığı gö-
rünce bahçeye çıktı. Bir alkış tufanı koptu. Bursa Türkocağl
üyesi Dr. Nazifi Şerif konuştu. Topluluğu bir kat daha çoş-
turmuştu. Bunun üzerine Atatürk : (Sizi yekpara bir vicdan,
bir kalb halinde karşımda görüyorum..) diye başlıyan bir ko-
nuşma yaptı. Gençlerin bu içtenlikdolu duygularına, göste-
rilerine teşekkür ettikten sonra : (SevgiliBursalılar! Samimi-
yetle, kesinlikle ifade etmek isterim ki, hep birlikte izlediğimiz
yol doğrudur. Bu yol bizi mutluluğa ulaştıracaktır..) dedi (8)
1 Ekim 1925 günü, Bursa'da T. İş Bankası'nın öncülugu
Bursa Dokuma Fabrikasının
ilekurulan Dokumacılar Şirketi,
temelini atıyordu. Yapılan törende, Atatürk'te bir konuşma
yaparak (Devletin bu gibi millîteşebbüsleridaima koruyaca-
ğını) söyledi. 3 Eylül 1925'te de, İstanbul Türk Lokantacıları
O günün akşamı
Birliğinden bir heyet Bursa'ya gelmişlerdi.
Belediye'de,Atatürk onuruna bir yemek verdiler.Atatürk bu
yemekte de bir konuşma yaparak, sofra düzeninin bir sanat
olduğunu, bu konuda da elemanlar yetiştirilmesigerektiğini,
Anadolu gezilerinde gördüğü gibi,Türklerin konuk severlilik-
leriyüzünden bunun ekono-
sofraya çok yemek çıkardıklarını,
miye ve sağlığa zararlı olabileceğini,bu göreneğin «makul bir
halde» indirilmesinin bir görev sayılmasını söyledi (9)

Atatürk 4 Ekim'de Gemlik'e bir gezi yaptıktan sonra, Bur-

sa'da 3 gün daha kaldı ve 8 Ekim 1925günü Balıkesir'e gitti.
Bu gezi-
Atatürk, Bursaya' dördüncü gezisiniyapmıştı.
sinde 15 gün kaldı.

Bursa'da 24 gün
Beşinci Bursa gezisi,bir Güney Anadolu gezisinden son-
raya rastladı. Atatürk, Bozöyük'tenotomobilleBilecik- ine-
geliyordu.Bursa Va-
göl yolu ile20 Mayıs 1926 günü Bursa'ya
lisi Kemal ve Belediye Başkanı Cemal Beyler ile Ordu Müfetti-
97
 paşalar, Bursa heyet-
şi Sait ve KolorduKomutanı Ali Hikmet Ayrıca, millî gi-
lerini de yanlarına alarak karşıya çıktılar.
Atatürk, Bursa'yı ger-
yimleri ile 150atlı, İnegöl yolundaydı. konuşmaktan, tür-
çekten çok seviyordu,Bursalılarla görüşüp hoşlanıyordu. Çe-
lü konularda onların fikirlerini almaktan Mayıs
kirgedekiKöşkünegeldi. Resmi ziyaretlerini yaptı. 23
ederek bahçesinde
1920 günü Osman Gazi Türbesini ziyaret
ve gençlerle
bir süre oturdu. Çevresine toplanmış olan halk
tarihikonuşmalar yaptı.Çoğu zaman Bursa'da yaya gezin-
tiler yapıyor, halkın ve esnafın içine giriyor, onların dertle-
rini dinliyordu.30 Mayıs 1926 gecesi öğretmenlerin yemeğin-
de ve hazırladıklarıkonserde bulundu. Ertesi gün Kız okulu-
nun dikiş- nakış sergisinigezdi. 8 Haziran 1926 günü, hava
kuvvetlerimizin konusunda Anadolu Ajansına
güçlendirilmesi
bir demeç verdi (10).10 Haziran 1926 gecesi de, Anadolu tur-
nesine çıkan Raşit Rıza Tiyatrosu'nun bir temsilin'igörmüş,
tiyatro sanatını överek,sanatçı Raşit Rıza'ya : (Sizin vatana
en büyük hizmetinizAnadolumuzubaştanbaşa dolaşıp halkı-
mıza sanatın ne olduğunuanlatmanız olacaktır. Turnelerini-
ze muntazaman devam ediniz) demiştir (11
).
Atatürk, 14 Haziran 1926 günü Bursa'dan Balıkesir'e
geçti. Bursa'da 24 gün kalmıştı.

Gazi Baba, dur !

Atatürk, Cumhuriyet döneminde, 1 Temmuz 1927'de İs-
tanbul'a ilk ziyaretiniyaptıktan
sonra, bundan sonraki
gezileriniçoğu Bursa
zaman İstanbul üzerinden
bul'a ilk gelişinde, Mudanya
yapmıştır. İstan-
yolu ile I Ekim
1927'de Bursa'ya
gelmiş,ertesigünü de İstanbul'a
dönmüştü. 4 Ocak 1931
nü sabaha karşı,yine İstanbul'dan gü-
Maltepe Vapuru ile
danya'ya geldi.Bursa Valisi Fatin Mu-
(Gökmen), Ali Hikmet
Cemil Cahit (Toydemir) paşalar ve
Atatürk'ü Mudanya'dan
rak saat İl'de Bursa'ya ala-
getirdiler.O gün öğle
kirgedeki Köşk'te olan Atatürk, yemeğinde Çe-
öğleden sonra
leriniyaparken, Cumhuriyet resmi ziyaret-
Halk Partisi
kalabalığın arasından bir binasının önünde,
ses yükseldi :
----Gazi Baba, dur,
sana diyeceklerim
var !..
Atatürk durdu,
kalabalığa döndü.
başı perişan,fakir Bu, 13 yaşlarında,
bir köylü çocuğuydu. üst
Demirtaş Köyünden
98
İbrahim KA3At»31ğ1 koştu Atatürk"ün kAf•
AtA1(irk'Q
çıvınn mmnn yırtık çıkardı
Gazâ Paşam Bık benl iyi „ FVnf
Atmadım
memlekeltc bana mçklep yok
jnr, benim
Gnzü 1Ynahimi
vaplard»n Akşam Kö*şk9
Ibî tahşm bit "73151 irilmişti (" )
Erimi, 5 Ocak 1931 Alaturk
yarct ct1A,Tc-mcnniyc'Ğfki ft
Icndiktcn »ımxa Ankara'ya ç%mck t 7'dQ
ya'ya geldi.
gelişinde • Bursa Olay 8
1933yılı Ocak nyırıtn rnlmır»da Ankat*'dA Eskişehir'e
mi', oradan da Derincr•ycccçctrk Gal Cemal Vapuru ile
17 Ocak 1933günü Mudanyabkrlcskneçıkmıştı O gün saat
18.30'da Vhrdl,Doktuca Çekirxcdckj Kö4k'e gitti. Er-
tesi sabah, resrnj zjyarctlerl yaptıktan umra Bursa Valisi F••
tin (Gökmen)le birliktc Gemlik'te zeytin üreticileri lie
rüştü, 19 Ocak 1933 günü de Çekirgedeki modern kaplıca
(Çelik Palas) inşaatım. j;xkiş fabrikasını,AskeriIla•tahane•
yi gezerek 20 Ocak'ta Bandırma'ya geldi. Balıkesir'e gidiyor-
du
Ataturk'iin bu gezisiBakkesiı'den sonra Kütahya, Ada-
na, Gaziantep'e kadar umndk Gaz.ar.tep'tenAdana Meninle
geldi, Buradan xapurlâ Antalya'ya, oradan da İzrnir'egeçti.

3 Şubat 1933 akşanu,jurxde Kordonmyu'nd.aki Kt4kün-

de bir aldı Buru'da I Şutmt gıxıu
kadar insan, Türkçe emrazı, azapça okunması kin
Valiliğebaşvurmuşlar, Valilik toğanmş!ardı,
rimlere karş olan txı olay, Atatürklü çok üzmüştü O gece
İnnir'de verilenBaloyagitnxdü üayı izxekll*k
üyordu.Geceyansındanura, 4 IA3 sat 33Üü
ne binerekAfyon'ahareket etti Buradan Bilecik'egem 00
mobille5 şubat 1933 Buys•ya ulaştı,
daya el koydu (9.
Ertesigünü, 6 193Yte İçğkt'jBakam Şükrü Kaya
ileAdalet Bakam YUSUI Kemal (Tengirpk) te Bunaya gel-

99
mişlerdi. Atatürk o gün, Anadolu Ajansı aracılığıile bir de-
meç verdi : (Bursa'ya geldim. Olay hakkında ilgililerden bilgi
aldım. Olay aslında fazla önemi haiz değildir. Herhalde mür-
teciler Cumhuriyet Adliyesininpençesinden kurtulamıyacak-
lardır. Olaya bilhassa dikkatimizi çevirmemizin sebebi dini,
siyâset ve herhangi bir tahrike vesile etmeğe asla müsamaha
etmiyeceğimizinbir daha anlaşılmasıdır. Meselenin mahiyeti
aslında din değil, dildir. Kesin olarak bilinmelidir ki Türk
milletinin millî dili ve millî benliği bütün hayatında hâkim
ve esas kalacaktır) dedi (15
).
Atatürk, ayni günün akşamı Bursa'dan Mudanya'ya, bu-
radan da Gülcemal Vapuru ileİstanbul'ageldi.

Bir iki günlüğüne geliş ve gidişler

Yalova'dayken 4 Mayıs 1934günü Bursa'ya gelerek, öğle
yemeğini Bursa'da yemesi, öğleden sonra yine Yalova'ya dön-
mesi, Atatürk'ün Bursa gezileriarasında yer alır.Yine böyle
bir Yalova dinlenmesi sırasında 15 Temmuz 1935 günü Bur-
sa'ya gelmiş, geceyi Çekirgedeki Köşkü'nde geçirmişti. Ertesi
gün Uludağ'da gezintileryapmış, 17 Temmuz 1935 sabahı da
Mudanya'ya gelerek o gün İstanbul'a hareket etmişti. 1936
yılında da ayni geziyi yaptı. 6 Haziran 1936 günü İstanbul'-
dan Mudanya'ya geldi.Buradan otomobilleBursa'ya gelerek
geceyi Bursa'da geçirdi.8 Haziran 1936 günü de Mudanya'dan
İstanbul'a,oradan da Ankara'ya döndü (16)

Bursa'ya son geliş

Yalova'daki Otel Termal'ın yapımı tamamlanmıştı.
meye açılacaktı.
Atatürk 22 Ocak 1938
İşlet-
günü Ankara'dan İz-
mit - Derince yoluyla Yalova'ya geldi.
Otel Termal”in ilk ko-
nuğu olmuş, onu ölüme götüren hastalığı
da burada teşhis
edilmişti.1 Şubat1938'de Yalova'dan
Orhangazi'ye geldi.Bu-
radan Gemlik'e gelerek Sun'i İpek
Fabrikasının açılıştöre-
ninde bulundu. Yanında, Başbakan
Celâl Bayar, içişleriBa-
kam Şükrü Kaya, BayındırlıkBakanı
Ali Çetinkaya, Ekono-
mi Bakam Şakir Kesebir, Orgeneral
Fahrettin Altay ve Ali
Fuat Cebesoy, bazı milletvekilleri
olduğu halde, o gün saat
16.30'da Bursa'ya girdi. Bursa Valisi Şefik Soyer,
Belediye
100
 Başkanı Neşet Kiper ve onbinlerce Bursalı, Atatürk'ü çoşkun
gösterilerle karşıladılar.
Atatürk'ün benzi solgundu. Rahatsızlığı her halinden an-
laşılıyordu. Doğruca, yapımı tamamlanmış ve işletmeye açıl-
mış bulunan Çelikpalas'a gitti. Özel dairesine çekildi. O gece-
ki fener alayı çok parlaktı ama, herkes açık bir kuşku içinde
üzgündü. Bu Atatürk'ün Bursa'ya bir vedâ gelişi mi idi ?
Ertesi gün 2 Şubat 1938.. Atatürk, öğleden sonraya ka-
dar Çelikpalas'tançıkmadı. Saat 16'da Sümerbank Merinos
Fabrikası'nın açılıştöreni vardı. Atatürk, tam zamamnda tö-
rene geldi. Törende önce BelediyeBaşkanı bir konuşma yaptı.
Daha sonra Başbakan Celâl Bayar konuştu. Fabrikanın ka-
pısında Sümerbank Genel Müdürü N. Esat (Sümer), Ata-
türk'e altın bir anahtar uzattı. Atatürk alkışlar arasında ka-
pıyı açtı. Fabrika çalışmaya başladı. Fabrika Müdürü, konuk-
lara fabrikayı gezdirdi, bilgi verdi.
Salona geçtiler.Belediye Başkanı, burada Atatürk'ün
kendisine gönderdiği bir mektubu okudu. Mektupta, Atatürk,
Bursalıların kendisine karşı gösterdikleri sevgi ve bağlılığa
teşekkür ediyor, Çelikpalas'takipayı ile birlikte, 1923yılında
Bursalıların kendisine armağan ettikleriKöşkü, Belediye'ye
bağışladığını yazıyordu. Mektup alkışlarlasona erdi. Daha
sonra Avukat Hulusi Köymen bir konuşma yaptı.Atatürk bu
konuşmayı şu sözlerlecevaplandırdı

(Değerli hatip arkadaşlarımızın sözleribenim üzerimde

çok büyük hassasiyet uyandırdı. Bunun derecesiniifade et-
mek bence mümkün değildir.
Fakat, Bursa'yı ve Bursalıları seven ilk Türk ben deği-
lim. Tarihte ve cihanda en büyük imparatorlukkurmuş olan
Türkler de, evvelâ dikkat nazarlarını Bursa'ya, bu değerli şeh-
re çevirmişlerdir.Onun değerini anlamış ve ifade etmişsem
çok bahtiyarım.
Bursa, İnkılâp hayatımızda nice müşkül anlar geçirmiş-
tir. Fakat Bursalılar, yetenek ve güçleriylebu zor zamanları
kolaylıkla atlatmışlar, biz de kendilerine kavuşmak bahtiyar-
ı lığına nail olduk. Bugün o bahtiyarlığın safhalarındanbirini
idrak etmekle mutlu olduğumu ifade edebilirim) (17 ).
101
 saat 15'te Mudanya'-
1938 günü
Atatürk, ertesi
3 şubat
Bursa'ya ve Bursalılara vedâ etti.
İstanbul'a gitmek üzere
dan gelip gitmişti. Bursalılar bu ge-
Bursa'ya şehirlerinde misafir etti.
Atatürk, 13 kere 3 ay onu
olarak
liş - gidişler toplamı gömdü. Kafalarında
yaşattı.
gönüllerine
Ve sonunda

Hâkimiyet-i Millîye Gazetesi.

( 1) 17 Ekim 1922tarihli Demeçleri, c : 2, s : 41.
( 2) Atatürk'ün Söylev ve
( 3) Ayni eser, s: 42- 46. Müzesi olarak düzenlenmiş ve ziyarete
( 4) Köşk, 1973 yılında Atatürk
açılmıştır.
Ankara, 1923.
( 5) İzmir Yollarında, s : 43 - 44, Millîye Gazetesi.
( 6) 14 Eylül 1924tarihli Hâkimiyet-i Millîye Gazeteleri.
( 7) 23- 28 Eylül 1925tarihli Hâkimiyet-i c: 1, s : 272, İstanbul,
( 8) Hasan Rıza Soyak, Atatürk'ten Hatıralar, Demeçleri, c : 2,
1973,Konuşmanın tamamı : Atatürk'ün Söylev ve
s : 218- 219, Ankara, 1959.
Demeçleri,
( 9) Her iki konuşma için bakınız : Atatürk'ün Söylev ve
c: 2, s: 220-221, Ankara, 1959.
(10) 22 Mayıs 1926- 10 Haziran 1926 tarihli Hâkimiyet-i Millîye Gaze-
teleri.
(11)11 Haziran 1926tarihli Vakit Gazetesi. Ayrıca bak : Sadi Borak - Dr-•
Utkan Kocatürk, Atatürk'ün Söylev ve Demeçleri, c : 5, s : 44, An
kara, 1972.
(12)5 Ocak 1931tarihli Cumhuriyet Gazetesi.
(13)20 Ocak 1933tarihli Hâkimiyet-i Millîye Gazetesi.
(14)Cevdet Tolgay'ın 1 Aralık 1966 tarihli Milliyet Gazetesi'ndeki anı-
sından.
(15)7 Şubat 1933tarihli Cumhuriyet Gazetesi.
(16)Özel Şahingiray, Atatürk'ün Nöbet Defteri, Ankara, 1955.
(17)Atatürk Bursa'da, s : 21, Bursa, 1938.

102