KİŞİ ADLARININ SINIFLANDIRILMASI

Kişi adları ve veriliş biçimleri Laszlo RASONYI ve Aydil EROL tarafından

şema halinde sınıflandırılmıştır. Rasonyi’nin ad verme geleneğinde rol oynayan
unsurları sınıflandırmasının ardından Aydil Erol bu sınıflandırmayı genişletip
eklemeler yaparak geliştirmiştir. B

Rasonyi ilk olarak Totemistik adların pek önem taşımadığını düşünse de listeye
alır. Çevre kültürlerden alındığı için Türklük bakımından önem taşımadığını
düşündüğü totemizmi ve totemistik adları Oğuz oymaklarının köklerine ve
ayrılışlarına ait efsanedeki adlarla örneklendirir; Bozkurt, Kök böri, Uku (baykuş),
Turul (tuğrul), Yılan, Kartal, Bogday (buğday), Arpa vb.

Totem menşeli adlardan sonra kişi adlarının sınıflandırılmasını RASONYI’den

aldığımız şekilde şöyle verebiliriz:

“I) Amaçlı (entansiyonlu) adlar. Ruhlara verilen işaretler:

a) Ana ve babanın dilekleri:

1- Yeni doğan çocuğun uzun ömürlü olması için: Toktasın, Dursun vb.

2- Gelecek sefer de oğlan çocuğu doğmasını istemelerini belirtmek için:

Kız-yeter, Oğul-gerek gibi.

3- Doğan çocuğun, ana ve babanın bir dileğini, umudunu tahakkuk ettirmesi

için: İltut, Hindal, İldüz, Baybolsun, Beşbine vb.

b) Apotropeonlar, yani koruyucu adlar:

1- Kötü ruhları korkutan, sür’at ve kuvvet anlamına gelen adlar: Kolbas,

Börüberdi, Katlıboğa, Altıbars gibi. Bunların bir kısmı totemistik menşeli de olabilir.

2- Hor görülen bazı hayvan adları (kötü ruhların yeni doğan çocuğun
değersiz, ana ve baba tarafından sevilmediğini, ölümü ana ve baba için üzüntü teşkil
etmeyeceğini göstermesi için): Köpek, Barak gibi.

3- Aynı maksatla çocuğun sevilmediğini göstermek için kullanılan çirkin adlar:

İtködön, Murdar, Sank, İtbok gibi.

4- Erkek çocuklarına verilen kadın adları veyahut kadın anlamında olan adlar:
Karakız, Kurtka, Bike gibi.
 5- Kötü ruhları yanıltan başka cins adlar. Bunlar arasında nefret edilen
kavimlerin adları: Bolmaz, Satılmış, Kalaş, Orus, Sart-Kalmak gibi.

6- "Teofor” yani, Allah adını kapsayan adların bir kısmı: Tengri-Berdi,

Kuday-Berdi gibi. Tengri kötü ruhlardan üstündür.

c) Çocuk için iyi dilekleri doğrudan doğruya, dolaysız anlatan adlar:

1- Mutluluğu, başarıyı dileyen adlar: Bekbol, Şahbula, Efendibula, İğdir gibi.

2- Uzun ömür dileyen adlar: Yüzyaşar, Kobcaşar, (Çokyaşar), Binyaşar gibi.

3- İyi karakter özellikleri anlatan adlar: Tınıbek, Canıbek, Bilir, Alper gibi.
Saygı duyulan kavimlerin adları, güzelliği ve kuvveti herkesçe bilinen nesne adları
da bu bölüme girer: Elmas, Bulat gibi.

4- Vücutla ilgili iyi özellikler, hayvan ve bitkilerin müspet özelliklerini

belirten adlar: Karpuz, Kabak, Torsuk, Süyrük, Selvi, Elif gibi.

d) Gösteriş ifade eden adlar. Bir bölümü V ve VI’nci maddelerde anlatılacak

olan ve ataların, büyük kimselerin adlarından gelen isimler. Rütbe bildiren adları da
bu ikinci kategoriye alabiliriz.

II- Tesadüf âleminden alınmış işaretler (indiciumlar):

a- Yeni doğan çocuğun göze çarpan bir özelliği (vücut yapısı, rengi vb.):
Mengli, Çutur, Kızıl vb.

b- Doğumdan sonra ilk göze çarpan veya işitilen adlar: Balta, Çubuk, Çakan,
Kumız, Palav (pilâv) gibi.

c- Doğumdan sonra görülen hayvan ve bitki adları: Karga, Kabak, Koyan

(tavşan), Alma gibi.

d- Çadıra, odaya ilk giren kişi; işi adı veya rütbesi, bağlı olduğu kavim, aul’da
(köyde) bulunan misafir adları: Kerbende, Köteli-kaşka, Çerçi, Dögdörbay (Doktor
bay), Candaralbek (Generalbey), Uzunbut (meşhur seyyah Sven Hedin), Orus, Tatar
gibi.

e- Ana veya babanın ilk duyduğu veya söylediği söz: Şüktur (sus), Balaboldu,
Tepremez, Ağrıtmış, Yarman gibi.
 f- Doğum anında vuku bulan meteorolojik veya astronomik bir olay: Ayaz,
Tolun, Yağmur, Duman, Aydoğa gibi.

g- Gün, mevsim ve bayram adları: Noruz, Yangot (yeni ot), Adina, Salı-beg,
Bayram, Ramazan gibi.

h- Doğum zamanındaki önemli bir olay, ziyafet vb.: Bayga-bar, Toyboldu gibi.

ı- Doğum anında yenilen kavim, memleket, hükümdar adaları: Gûr-sançtı

(Alâeddin Harzemşah’ın Gûrhan’ı yendiği zaman doğan oğluna verdiği ad), Macar
(Batu Han’ın Macarları yendiği zaman verilen adlar) gibi.

i- Doğum yerinin yakınında bulunan nehir, doğum yerinin bulunduğu yayla,

şehir, kârgir ev vb.: Etil, Altay, Yayla, Taştura, Bağdat-Hatun gibi.

j- Babanın yaşı: Elli-bay, Elli-ulu (oğlu), Altmış gibi.

k- Yeni doğan çocuğun kaçıncı çocuk olduğu: Tört-ul (dört oğul), Altı, Yedi-san
(sayı) gibi.

l- Din adamının bulduğu rastlantı: Kur’an yapraklarının karıştırılması ile

bulunan ad: Yasin gibi.

III. “Teofor” adlar: Kötü ruhları şaşırtmak maksadiyle veya çok defa da ana ve
babanın sevincini, şükranını gösterirler: Tengri-bermiş, Kuday-berdi (Hüda verdi)
gibi.

IV. Ana ve babanın sevgisini, şefkatini gösteren adlar (Hypochoristica).

Bunlar, umumî olarak ince, değerli, tatlı, güzel, küçük bir şey anlamına gelen ve daha
ziyade kızlara verilen adlardır: Çiçek Kızkına, Altun-gül, Gülayım, İnci gibi.

V. Kişilere bağlı adlar:

1- Ata ve akraba adları,

2- Herkes tarafından tanınan ve büyük şahsiyetlerin adları, kısmen moda

adlar: Ögedey, Kübilay, Baybars gibi.

VI. Rütbe ve unvan adları. Yukarıda, II/c ve III/d ile belirtilen hususlarla ilgili
adlar: Yula, Tarhan, Sultanbey gibi.

Toplu (kollektif) adlar (Soy, Uruğ, Boy, Oymak, Kabile Kavim):

 1- İçerden Gelişmiş Olanlar: Has isimden klan adı, klan adından oymak adı ve
oymak adı başa geçtiği zaman budun, kavim, millet adı olur: Özbek, Nogay gibi.

2- (a)- Dışardan konan adlar: Oymak başkanının, dolayısiyle oymağın geniş

göçebe devleti (ili) çerçevesi içinde idarî ve askerî görevine delâlet eder. Tarhan,
Inak, Kabukşın-Yula gibi.

(b)- Dışardan Takılan Adlar: Oymağın, halkın herhangi bir özelliği ile ilgilidir:
Kesik, Ağaçeri gibi.”

Yukarıdaki tasnifin ardından Aydil EROL’un eklediği hususları da ad koymada

rol oynayan unsurlar olarak verebiliriz:

“1- Birkaç adın bir arka arkaya gelmesiyle ayrı anlam ifade etmesi:

Ufuk Tan Doğan Güneş

Fatih Sultan Mehmet

2- Kardeşlere aynı harflerle, hecelerle başlayan adlar verilmesi:

Ayfer Aydil Aynur Aydın

Cihan Ceylan Ceyhan

3- Kafiyeli kardeş adları:

Ayhan İlhan Orhan Turhan

Korkut Turgut Bozkurt

4- Baba oğul adı kafiyeli:

Artuk Eksük

Metin Çetin

5- Zıt anlamlı ata oğul adı:

Artuk Eksük

6- Aynı anlamlı ata oğul, ana oğul adı

 Çengiz Temüçin

Münevver Aydın

7- Zıt yönleri gösteren kardeş adı:

Doğuhan Batıhan

8- Aile fertlerinin adları baş harflerinin babanın (İlhan) adını meydana

getirmesi:

İlhan Leman Hakan Alparslan Neslihan

9- Ata kız oğul:

Seyyar Sevgi Saygı

10- Aynı harfle başlayan ata oğul adı:

Turgut Tuğrul

11- Renkler:

Ak;

Ağartmış, Ağca, Akbilek, Akça, Akgeyik, Akgül, Akman, Apak

Al- Ala;

Ala, Alacabay, Aladağ, Alakuş, Alagöz, Alçiçek, Alkan, Altuğ

Beyaz;

Beyaz, Gülbeyaz

Boz;

Boz, Bozaba, Bozat, Bozay, Bozbuğa, Bozkurt, Bozkuş, Bozyiğit

Çakır;

Çakır, Çakırca

Gök;
 Gökalp, Gökay, Gökberk, Gökçe, Gökçek, Gökçen, Gökhan, Gökmen, Göksel,
Göktekin, Göktürk, Gökyay

Kara;

Kara, Karaarslan, Karabudak, Karabulut, Karaca, Karacan, Karaçalı,

Karaduman, Karagöz, Karahakan, Kara Kağan, Kara Kızıl, Karaman, Kara Mürsel,
Karatekin, Karayaşlı, Çokkara, Altmışkara, Yağız

Kızıl;

Kızıl, Kızıl Arslan, Kızılbay, Kızılbuğa, Kızılelma, Kızılhan

Mavi;

Mavi, Maviş, Maviye

Pembe;

Pembe, Pembegül

Sarı;

Ersarı, Külsarug, Sarıbuğa, Sarıca, Saru ,Saltık, Saruhan

Yeşil;

Yeşil, Yeşiller, Hıdır (Hızır)

12- Sayılar, sayılarla ilgili olanlar:

Altmışkara, Beşbeg, Beşbine, Dokuz Hatun, Dokuz Oğuz, On Uygurlar,

İldokuz, Rabia, Salise, Saniye, Tokuz Temür, Tektaş, Vahit

13- Bitki, Çiçek, Ağaç, Tahıl vs.:

Arpad, Açalya, Akbudak, Alçiçek, Altınçiçek, Altıngül, Altıntop, Ayçiçek,

Aygül, Badegül, Banu Çiçek, Başak, Berke, Budak, Buğday, Çınar, Çiğdem, Gonca
Gül, Gül, Güllü, Karanfil, Kekik, Kına, Lale, Manolya, Menekşe, Nergis, Papatya,
Selvi, Söğüt, Vişne, Yaprak, Yasemin, Yonca, Zeytin

14- Coğrafya ile ilgili olanlar:

Atila, Aydağ, Aydeniz, Baykal, Çağlayan, Çengiz, Dağhan, Deniz, Dere, Derya,
Irmak, Kumsal, Menderes, Nehir, Şelale

15- Hayvan adları:

Ahu, Akbaş, Arslan, Babur, Balaban, Barbuğa, Bars (Pars), Baybars, Boğa,
Bozboğa, Bozkurt, Buğra, Burçin, Ceren, Ceylan, Ejder, Evren, Geyik, Gökbörü,
Kaplan, Kurt, Maral, Suna, Sülük, Tosun, Toygar

16- Kuş adları:

Ayazkuş, Baykara, Beygu, Bozkuş, Burslan, Bürge, Çakır, Çakırca, Doğan,

Ertuğrul, Kartal, Kelebek, Kumru, Sumru, Şahin, Turgay, Turna

17- Maden adları:

Altan, Altın (Altun), Altay, Bakır, Çelik, Demir, Demirhun, Demirşeyh, Elmas,
Gümüş, Özdemir, Polat, Teymur, Timur, Timurtaş, Tomris, Tunç

18- Sebze meyve adları:

Almıla, Altıntop, Burçak, Çağla, Kiraz, Madımak, Portakal, Vişne

19- Taş kaya geçen adlar:

Aktaş, Alataş, Altıntaş, Baştaş, Berktaş, Demirtaş (Timurtaş), Kaya, Kayahan

20- İnci boncuk:

İnci, Moncuk (Boncuk)

21- Gök cisimleri- Tabiat olayları:

Ayaba, Ayana, Ayça, Ayedeniz, Ayla, Bora, Boran, Çakın, Çulpan, Dolunay,
Gün, Güneş, Güntülü, Hilal, Işık, Işın, Kamer, Yağmur, Yıldırım

22- Yer adı- İnsan adı:

Anılmış, Aras, Arda, Ardahan, Asya, Bağdat, Balkan, Cezayir, Çetinkaya,

Dağıstan, Fırat, Havza, Hazar, Ilgaz, Kerkük, Medine, Meriç, Mısır, Murat,
Nizamiye, Selanik, Süphan, Şirvan

23- Meslek adı- İnsan adı:

Adlî, Boybeyi, Çavuş, Doktor, Hakim, İlbeyi, Kaptan, Kâtip, Kâtibe, Kral,
Muhtar, Mübaşir, Paşa, Yâver

24- Musiki terimleri:

Beste, Bestem, Dilbeste, Kemençe, Mahur, Mızrap, Nağme, Rübabe, Segâh,

Şehnaz

25- Kumaş adları:

Barçın, İpek, Kadife, Sırma, Tafta

26- Yer adı, hayvan ve kişi adı:

Doğan, Evren, Kartal, Kumru, Laçın, Toygar”