1.

Organizacja i działanie szwedzkiego systemu obrony

terytorialnej

1.1. Istota i zadania OT

Szwedzka Gwardia Krajowa - Narodowe Siły bezpieczeństwa (Hemvarnet) jest jednym

z czterech rodzajów Sił Zbrojnych Szwecji (obok Wojsk Lądowych, Królewskiej Marynarki
Wojennej, Królewskich Sił Powietrznych). Aktualna liczebność Gwardii Krajowej wynosi
22 000 żołnierzy, czyli ponad 50% całości Sił Zbrojnych z puli 41 000 etatów w Armii
(dane z 2018 roku)1. Jest to wynik przeprowadzonego w latach 2010 – 2014procesu
restrukturyzacyjnego sił zbrojnych. Polegała ona na poważnej redukcji liczebności stanu
całego potencjału Armii Szwedzkiej przez:

 zawieszenie powszechnego poboru (zasadniczą służbę wojskową przywrócono

w 2017 r.),
 ograniczenie liczebności wojsk operacyjnych i terytorialnych,
 położenie nacisku na rozwój Gwardii Krajowej.

W związku z tym szwedzcy decydenci polecili dozbroić oraz zwiększyć

ilość prowadzonych szkoleń w ramach Gwardii Krajowej także w czasie pokoju2. Szwedzka
obrona terytorialna w latach 2010 – 2014 przeszła reformę struktury organizacyjnej,
polegającej na ograniczeniu liczebności Gwardii z poziomu 42 000 członków
do ok. 22 000 gwardzistów, a także redukcji ilości batalionów piechoty z poziomu
70 do 40 batalionów oraz z około 300 kompanii piechoty (jednej na gminę) do 160 kompanii
piechoty Gwardii. Do głównych zadań Szwedzkiej Gwardii Krajowej należy:

 czas pokoju:
- pomoc w akcjach poszukiwawczych i ratowniczych,

1
Opracowano na podstawie danych zawartych w encyklopedii multimedialnej Wikipedia:
www.wikipedia.org.en/wiki/Swedish_Armed_Forces (06.03.2019 r.).
2
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie ObronaNarodowa.pl: www.obronanarodowa.pl

(06.03.2019 r.).
 - udzielaniu wszechstronnej pomocy społeczeństwu w przypadkach ciężkich
sytuacji nadzwyczajnych, takich jak klęski żywiołowe
czy natychmiastowej reakcji w razie wystąpienia kryzysu;
 czas wojny: ochrona i obrona infrastruktury oraz obiektów istotnych
dla obronności państwa, takich jak:
- systemy dowodzenia i łączności,
- ważne instalacje na lotniskach i w bazach morskich,
- składy amunicji i innych materiałów wojennych.

Głównym zadaniem Szwedzkiej Gwardii Krajowej jest przede wszystkim ochrona,

monitorowanie i nadzorowanie terytorium kraju w ujęciu lokalnym oraz obiektów
infrastruktury krytycznej. Te fundamentalne zadania są ważne dla utrzymania obecności
wojskowej w całej Szwecji; stanowią istotną i ważną część potencjału obronnego
sił zbrojnych. Dzięki wysokiej dostępności ilościowej i terytorialnej, podstawowe
pododdziały Gwardii Krajowej są trwale wpięte w tkankę społeczną, przez co stanowią
kluczowe znaczenie dla koncepcji obrony terytorium Szwecji. Spectrum określonych zadań
dotyczy również tych elementów systemu bezpieczeństwa, takich jak: ochrona obszarów
bazowych lotnisk czy portów morskich. Jednakże zadania powierzone Gwardii uzależnione
są też od rodzaju zobowiązań gwardzistów oraz od rodzaju specjalności. Żołnierze Hemvarnet
muszą być zdolni do współdziałania z resztą sił zbrojnych i cechować się wysokim stopniem
interoperacyjności na polu walki, wykorzystując kompatybilne z innymi elementami
podsystemu militarnego systemy uzbrojenia, a także kierowania i dowodzenia.

Jeżeli mowa o konkretnych zadaniach nałożonych na oddziały i pododdziały Gwardii

Krajowej, w zakresie dotyczącym zarządzania kryzysowego, ochrony ludności czy
bezpieczeństwa powszechnego, należy podkreślić, że te zadania są realizowane
przez działające specjalne jednostki Gwardii Krajowej, będące w stanie sprostać
wymaganiom zarówno na szczeblu lokalnym (obszar danej gminy czy hrabstwa)
czy ogólnokrajowym. narzędziami, realizującymi te zadania to np. pododdziały walki z bronią
CBRN czy pododdziały regulacji ruchu, czy pododdziały wspierające ochronę granicy
i wybrzeża. Przykładem może być struktura Morskiej Gwardii Krajowej
(szw. Hemvarn med marina), która wyposażona jest w niewielkie łodzie patrolowe.
Do jej zadań zalicza się: prowadzenie akcji poszukiwawczo - ratowniczych, patrolowanie
wysp i obszarów przybrzeżnych. Ponadto żołnierze Morskiej Gwardii Krajowej
zajmują się zwalczaniem min morskich, poprzez ich rozpoznanie i likwidację oraz ochroną
portów przed sabotażem i dywersją3. 
Istotą funkcjonowania szwedzkiego systemu OT jest to, iż gwardziści muszą
być w stanie współdziałać w pełnej gotowości do obrony z głównymi siłami operacyjnymi
w ciągu maksymalnie 24 godzin, natomiast w ciągu kilku godzin (do 6 godzin) muszą podjąć
działania w wymiarze lokalnym (szczebel terytorialny). W czasie ogłoszenia alarmu
gwardziści są w swych miejscach koncentracji doposażeni w niezbędne uzbrojenie
na czas „W”, a także otrzymują określone zadania na początkowy etap działań.
W czasie pokoju działania te są regularnie ćwiczone i są kontrolowane przynajmniej
raz na kilka lat w wymiarze pełnowymiarowym po to, aby utrzymać odpowiednie wymagania
w czasie pokoju i zdolność do utrzymywania gotowości bojowej. W wypadku ogłaszania
ćwiczeń z ogłoszenia alarmu bojowego wszyscy żołnierze Hemvarnet-u otrzymują
na ustalony sygnał alarmowy informację o czasie i miejscu koncentracji pododdziału
(w formie wiadomości SMS oraz w formie listownej).

1.2. Warunki służby wojskowej

Określone przez prawodawcę i decydenta zadania dla pododdziałów Hemvarnet skłaniają

do tego, by każdy pododdział Hemvarnet był w stanie wykonywać wszystkie rodzaje zadań
niezależnie od miejsca w którym przebywa, w tym na obszarze miejskim
i być w stanie działać we wszystkich warunkach atmosferycznych (np. w warunkach
arktycznych). Pododdział Gwardii Krajowej powinien być w stanie wykonywać zadania przez
cały pierwszy etap działań bojowych na bazie własnych zapasów oraz dzięki wsparciu
obywatelskiemu (pierwsze 24 godziny działań); dotyczy to przede wszystkim regionu,
w którym dany pododdział GK ma swoje główne zadania. W kolejnym etapie działań
(po wprowadzeniu pełnej gotowości bojowej SZ i obronnej państwa) siły terytorialne
powinny być już zabezpieczane przez rozwinięty system logistyczny czasu
„W”, a także w dalszym ciągu wspierane przez czynnik społeczny, powinny prowadzić
działania długotrwałe.4
W całej Gwardii Krajowej są dwa rodzaje minimalnych, rocznych zobowiązań
do służby - minimum 4 dni oraz minimum 8 dni. Przy 4 dniowym zobowiązaniu
jest następujący zakres zadań: 
3
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie ObronaNarodowa.pl:
www.obronanarodowa.pl/artykuly/display/szwecja-stawia-na-hemvarnet-gwardi-krajowa
(06.03.2017 r.).
4
Handbook Hemvarn, Forsvarsmakten, Stockholm 2018, s. 11 – 13.
  monitorowanie obszarów chronionych,
 ochrona i obrona obiektów i lotnisk przed dywersją i atakiem oraz wspieranie,
społeczeństwa w sytuacjach kryzysowych,
 monitorowanie granicy oraz uruchamianie i obsługa placówek i punktów kontrolnych,
 zabezpieczenie szlaków komunikacyjnych.

Przy 8 dniowym zobowiązaniu do podjęcia działań, zakres zadań jest poszerzony

o dodatkowe kwestie, tj.: 

 monitorowanie obszarów chronionych,

 ochrona i obrona obiektów przed dywersją i atakiem,
 wspieranie społeczeństwa w sytuacjach kryzysowych,
 obrona terenu/ ośrodka/punktu,
 ochrona transportów, ochrona personelu specjalistycznego,
 działania rozpoznawcze,
 działania w ramach pododdziałów wysokiej gotowości bojowej.5

Większość tych zadań realizowana jest tylko w przypadku zagrożenia postanowieniem

rządu Szwecji. Do zadań w czasie pokoju zaliczyć trzeba także specyficzne działania
realizowane na wniosek i potrzeby kierownictwa policji w oparciu o Ustawę o wsparciu
Policji przez Siły Zbrojne w walce z terroryzmem 6. Te specyficzne zadania to blokada dróg
lub wystawienie posterunków kontrolnych. Inne specyficzne zadania związane z akcjami
w czasie pokoju to działania poszukiwawcze czy też np. akcje związane z gaszeniem lasów
(do czego często są wykorzystywane pododdziały Gwardii Krajowej) realizowane najczęściej
na wniosek władz administracyjnych danego hrabstwa.

1.2.1. Pododdział lekkiej piechoty – analiza organizacyjno – strukturalna.

Każdy batalion ma własną specyfikację na czas wojny (KFS), która opisuje rozwinięcie
oddziału/pododdziału zarówno w ujęciu jego statusu materialnego (posiadane UiSW),
personalnego (liczebność czasu „W”). Jedynie naczelny dowódca sił zbrojnych
(szw. Overbefalhavare) ogłasza propozycje zmian organizacyjnych na podstawie aktualnych
5
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie ObronaNarodowa.pl:
https://obronanarodowa.pl/artykuly/display/szwecja-stawia-na-hemvarnet-gwardi-krajowa (03.04.2019).
6
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie Szwedzkiej Gwardii Krajowej:
http://hemvarnet.se/?action=visaartikel;artikelid=1 (03.04.2019).
wymagań operacyjnych. Zmiany w strukturze i organizacji są następnie wdrażane
przez dowództwo Hemvarnet (szw. Rikshemvarnchefen).

Bataliony lekkiej piechoty składają się ze 160 kompanii piechoty, rozmieszczonych

na terenie całego kraju. W każdym batalionie lekkiej piechoty funkcjonuje minimum jeden
pluton alarmowy – pododdział szybkiego reagowania, przeznaczony do natychmiastowego
podjęcia działań; w większości przypadków jest to element wyodrębniony z kompanii
rozpoznawczej – będący w wysokim stopniu wyszkolony, ukompletowany, a odsetek
nasycenia pododdziału w sprzęt jest na bardzo wysokim pułapie.
Bataliony Gwardii Krajowej muszą być zorganizowane zgodnie z wytycznymi
Naczelnego Dowództwa i składają się z ustalonych jednostek. Obecnie, głównym dążeniem
zwiększenia działania szwedzkich wojsk OT, jest zintensyfikowanie procesu mechanizacji
sił, przez dalsze przekształcenie części batalionów OT na pododdziały o charakterze
zmotoryzowanym (zmechanizowanym), wyposażonym w gąsienicowe transportery
opancerzone. Ten proceder został wprowadzony w batalionach Hemvarnet na północy
Szwecji w latach 90 – tych XX wieku, co przyniosło pozytywne efekty i impuls,
do rozszerzenia procesu mechanizacji. Jednakże w wymiarze podstawowym strukturę
organizacyjną batalionu Gwardii Krajowej, w przypadku formowania nowych struktur czasu
„W”, tworzą w wymiarze minimalnym klasyczne pododdziały lekkiej piechoty, tj.: kompania
interwencyjna, kompania ochrony oraz kompania logistyczna (szw. hemvarna TOLO grup)
itp. W związku z tym, w Hemvarnet funkcjonuje kilka typów batalionów, tj.:

• batalion Gwardii Krajowej Północ – wyposażony w sprzęt umożliwiający

optymalne wykonywanie zadań w trudnych warunkach północy Szwecji,
m.in. w gąsienicowe transportery opancerzone (GTO BvS 10 Viking),
• batalion Gwardii Krajowej Północ z zadaniami przybrzeżnymi,
• batalion Gwardii Krajowej Południe – wyposażony w lżejszy sprzęt, typowy
dla sił zmotoryzowanych, m.in. ciężarówki średniej ładowności o wysokiej
mobilności terenowej,
• batalion Gwardii Krajowej Południe z zadaniami przybrzeżnymi,
• batalion Gwardii Krajowej z zadaniami morskimi (Morska Gwardia Krajowa).
 W zależności od dyslokacji terytorialnej danego batalionu (w trudnych warunkach
północnej Szwecji lub obszarów w klimacie umiarkowanym na południu), poszczególne
pododdziały różnią się pod względem specyfikacji wykonywania głównego zadania7.

1.2.2. Pododdziały bezpośrednio podporządkowane organom

dowodzenia wyższego szczebla.

Poniższe przykłady wyspecjalizowanych struktur OT stanowią zasób na szczeblu regionu

wojskowego i są bezpośrednio podporządkowane Dowódcy Regionu Wojskowego
w czasie podwyższonej gotowości bojowej, jak i w czasie wojny (w czasie pokoju
funkcjonują w strukturach macierzystych batalionów OT).

1. Pododdziały chemiczne (CBRN) Gwardii Krajowej - odpowiadają za nadzór

nad kwestiami, dotyczącymi walki ze skutkami broni chemicznej, biologicznej,
radiologicznej i nuklearnej.
2. Pododdziały artylerii (moździerzowej) Gwardii Krajowej – pododdziały (zw. w sile
plutonu ogniowego) wykonujące zadania wsparcia ogniowego sił własnych;
wyposażone w ciężkie moździerze holowane.
3. Pododdziały inżynieryjne Gwardii Krajowej – ich przeznaczeniem jest wykonywanie
prac inżynieryjno – saperskich, m.in.: minowanie i rozminowywanie terenu,
czy budowa zapór inżynieryjnych oraz mostów przeprawowych.
4. Grupy regulacji ruchu – pododdziały Hemvarnet, które są odpowiedzialne za regulacje
ruchu, pilotaż konwojów logistycznych, czy zabezpieczenie przemarszu wojsk8.

1.3. Terytorialna organizacja wojskowa.

Głównodowodzącym Gwardii jest Dowódca Szwedzkiej Gwardii Krajowej

(ofic. Komendant Gwardii Krajowej – szw. Rikshemvarnchef). Dowódca GK odpowiada
za funkcjonowanie i ogólny rozwój Gwardii Krajowej; kieruje szkoleniem i innymi
działaniami. Obowiązkiem Dowódcy Gwardii Krajowej jest prowadzenie kontroli
i nadzoru nad wszystkimi oddziałami Gwardii.

Do reformy struktur terytorialnej organizacji wojskowej z 2014 r. w bezpośrednie

podporządkowanie Dowódcy GK podlegało 12 dowództw lokalnych (w randze pułku),

7
Handbook Hemvarn, wyd. cyt., Forsvarsmakten, Stockholm 2018, s. 14.
8
Handbook Hemvarn, wyd. cyt., Forsvarsmakten, Stockholm 2018, s. 17.
jako pozostałości po jeszcze zimnowojennej organizacji Armii, Narodowa Szkoła Wojenna
Gwardii Krajowej (szw. Hemvarnets Stridsskola) oraz centra szkoleniowe Gwardii
Krajowej. Komendant Hemvarnet jest bezpośrednio podporządkowany pod Naczelnego
Dowódcę Sił Zbrojnych Szwecji (szw. Overbefalhavare).
W ramach Hemvarnet funkcjonują ponadto 22 Centra Szkoleniowe Gwardii – po jednym
na obszar szwedzkiego hrabstwa plus dodatkowy dla obszaru stołecznego (Centrum Szkolenia
Grenadierów i Dragonów Gwardii Krajowej – Kungslivgarden).
Natomiast podstawowym samodzielnym oddziałem Gwardii Krajowej jest batalion lekkiej
piechoty zmotoryzowanej działający w danej jednostce samorządu terytorialnego - hrabstwie
(szw. lan - odpowiednik polskiego województwa). W Królestwie Szwecji jest aktualnie
21 hrabstw, składających się z 290 gmin (szw. kommun)9. Aktualną strukturę organizacyjną
szwedzkich wojsk obrony terytorialnej objaśnia rysunek nr 2.

Rys. 1. Terytorialna organizacja wojskowa Hemvarnet

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych zawartych na stronie Ministerstwa Obrony Królestwa Szwecji
www.forsvarsmakten.se (24.04.2019).

Dzisiejsza struktura terytorialnej organizacji wojskowej została ukształtowana

po reformie Sił Zbrojnych z lat 2010 – 2014, potwierdzona wydaniem w 2015 roku
dyrektywy szwedzkiego parlamentu o stanie, funkcjonowaniu i rozwoju Sił Zbrojnych
9
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie ObronaNarodowa.pl:
www.obronanarodowa.pl/artykuly/display/szwecja-stawia-na-hemvarnet-gwardi-krajowa (07.03.2019 r.).
Królestwa Szwecji – dyrektywa obronna 2015 do 2018 roku, która wprowadzała w życie
przywrócenie wyższych dowództw szczebla strategiczno – operacyjnego lecz obejmującego
jednostki obrony terytorialnej (wojska operacyjne miały pozostać w dotychczasowej,
scentralizowanej strukturze organizacyjnej, powstałej po 2005 roku).
Genezy aktualnej struktury organizacyjnej Gwardii Krajowej, na szczeblu strategicznym
należy się doszukiwać w decyzji Riksdagu z 2004 r., który zlecił wówczas szwedzkim siłom
zbrojnym zbadanie roli okręgu wojskowego, w kontekście wyzwań
XXI wieku. W dniu 16 listopada 2005 roku szwedzki parlament, postanowił
że dotychczasowa organizacja terytorialna (istniejące okręgi wojskowe) będzie stopniowo
wygaszana do 31 grudnia 2005. Decyzja o rozformowaniu terytorialnych struktur
administracyjno – wojskowych przerwała historię, która funkcjonowała w Szwecji w różnych
formach od 1833 roku. Nowa organizacja terytorialna struktur ogółu Sił Zbrojnych miała
przyjąć formę scentralizowaną, gdzie cały ciężar administrowania miał przejąć Sztokholm,
choć inne części poszczególnych elementów systemu bezpieczeństwa państwa w dalszym
ciągu pozostawały w dużym stopniu zdecentralizowane.
Dostrzegając niedoskonałości tegoż systemu podjęto proces restytucji wyższych
form terytorialnej organizacji wojskowej. W decyzji obronnej Riksdagu z 2009 r. przyjęto
dyrektywy dla Szwedzkich Sił Zbrojnych do 2014 roku [Insetorganisation 2014 (IO 14)].
W trakcie rozwijania „nowej” koncepcji przedstawiciele z różnych struktur kierowniczo -
dowódczych, zarówno wojskowych, jak i cywilnych, uznali, że istnieje zapotrzebowanie
na stworzenie (w domyśle odtworzenie) dowództwa regionalnego, odpowiedzialnego
za prowadzenie obrony określonej części terytorium kraju. Powstałe wówczas grupy robocze
działające w siłach zbrojnych uznały, że potrzebny jest dowódca terytorialny, z podobnymi
funkcjami jak niegdyś posiadał dowódca okręgu wojskowego (szw. obszaru obrony kraju).
W związku z tym 2010 r. Naczelne Dowództwo powołało grupę roboczą
ds. zarządzania regionalnego, której efektem prac było utworzenie w 2013 roku czterech
dowództw regionów wojskowych, mających za zadanie usprawnić proces dowodzenia
i stworzenie platformy współdziałania cywilno – wojskowego na szczeblu samorządowym 10
W 2018 roku dokonano kolejnej reorganizacji dowództw regionów wojskowych, poprzez
sformowanie odrębnego dowództwa, obejmującego terytorium wyspy Gotlandia. Przykładem
struktury jest powstały na przełomie 2012 i 2013 roku Zachodni Region Wojskowy (szw.

10
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie Szwedzkiej Gwardii Krajowej:
https://hemvarnet.se/om-organisationen/hemvarnsforbanden/nyheter/421/14301 (06.04.2019).
Vastra Militarregionen – MR V), którego dowództwo znajduje się w garnizonie 
Skövdeangen w miejscowości Skövde.
W związku z rozformowaniem okręgów wojskowych w dniu 31 grudnia 2005 r.
utworzono cztery regionalne sekcje bezpieczeństwa i współpracy (SäkSam). Te cztery sekcje
miały tymczasowo między innymi koordynować sprawy administracyjne i wojskowe, a także
współpracować z władzami regionalnymi do czasu wypracowania optymalnych rozwiązań
na poziomie centralnym; niestety ten pomysł nie spełnił pokładanych w nim oczekiwań.
Te tymczasowo funkcjonujące cztery sekcje stały się zalążkiem formowania dowództw
regionów wojskowych, powstałych w 2013 r.
Zgodnie z nowymi (z 2019 roku) wytycznymi Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych
od 1 stycznia 2020 wszystkie cztery regiony mają stać się niezależnymi jednostkami
wojskowymi Sił Zbrojnych, będącymi w podporządkowaniu Komendanta Gwardii Krajowej;
każdy region wojskowy otrzyma zatem odpowiedzialność za prowadzenie obrony. 
Zadaniem regionów wojskowych jest zaspokojenie potrzeby współpracy z:

 władzami cywilnymi (rządowymi i samorządowymi),

 organizacjami proobronnymi i paramilitarnymi,
 przedsiębiorstwami wykonującymi zadania na rzecz obronności, celem określenia
potrzeb wsparcia sił zbrojnych w prowadzonej operacji obronnej. 

Dowódca Regionu Wojskowego ma za zadanie kierować ochroną i dowodzić obroną

w regionie, ale także: kierować przydzielonymi wysiłkami w celu pilnowania zadań
we wszystkich przygotowaniach na wypadek sytuacji nadzwyczajnych, od pokoju
po wojnę. W regionie wojskowym istnieją również cztery plutony zarządzania ochroną domu
zorganizowane jako jednostki wsparcia. Zadaniem plutonów jest obsługa personelu
transportem, systemy zarządzania i inne wsparcie personelu. 
W poczet zadań, nałożonych do realizacji przez Dowództwo Regionu Wojskowego,
zalicza się następujące kwestie, jak, m.in.:

 prowadzenie działań obronne na szczeblu regionalnym i lokalnym.

 odgrywanie wiodącej roli jako elementu koordynującego regionalny system
bezpieczeństwa.
  współpracować z władzami regionalnymi i lokalnymi, organizacjami i firmami
w oparciu o wzajemną zależność między nimi a siłami zbrojnymi11.

1.4. System naboru i szkolenia do Hemvarnet.

1.4.1. Pobór w Szwecji

W kontekście prowadzenia analizy na temat systemu naboru i szkolenia, warto zwrócić

szczególną uwagę na kwestię, dotyczącą przywrócenia obowiązkowego poboru
powszechnego do wojska. Mianowicie decyzją rządu szwedzkiego powrócono do zniesionego
w 2010 roku powszechnej powinności do służby wojskowej. Postanowienie potwierdził
komunikat wydany przez ministerstwo obrony. Jak podkreślają władze kraju, ta decyzja
jest odpowiedzią na znaczący wzrost zagrożenia w basenie Morza Bałtyckiego.  
Grupa poborowych zostanie wylosowana z puli ponad 10 000 osób z rocznika 1999
(według danych resortu obrony może być wziętych pod uwagę nawet ponad 13 000 osób).
Zgodnie z przyjętymi procedurami w pierwszym etapie przejdą wszyscy na początku testy
psychofizyczne. W kolejnym etapie obowiązkową służbę zacznie 1 500 rekrutów
i 3 500 kandydatów, którzy w trybie ochotniczym zgłoszą się do wojska.
Temat, dotyczący kwestii możliwości powrotu do powszechnego poboru związane
jest z powstałym zagrożeniem, które dla władz Szwecji stanowią m.in. ćwiczenia wojskowe
Federacji Rosyjskiej na Bałtyku i w pobliży krajów nadbałtyckich. Przedstawiciele
szwedzkich władz centralnych otwarcie potwierdzają, iż nastąpił wyraźny i negatywny
przełom w bliskim otoczeniu zagranicznym Szwecji - mając na myśli zmianę
statusu bezpieczeństwa.  
Według założeń i wytycznych z ministerstwa obrony Szwedzi przyjmują, iż okres
zasadniczej służby wojskowej trwać będzie od 9 do 12 miesięcy, a jej celem będzie
nakłanianie rekrutów/poborowych do pozostania w służbie zawodowej bądź przystąpienia
do sił terytorialnych. Szwedzi doszli do wniosku, że zasadnicza służba wojskowa musi
stanowić suplement do funkcjonującej od 2010 roku służby ochotniczej. Podkreślał
to m.in. w wypowiedzi dla szwedzkiej telewizji minister obrony Peter Hultqvist.
Decyzja o przywróceniu zasadniczej służby wojskowej została przyjęta z dość ciepłym
odzewem ze strony Riksdagu; decyzję tę popiera ok. 70 proc. parlamentarzystów,
którzy chcą wzmocnienia armii i nawiązania ścisłej współpracy militarnej z innymi krajami.
11
Försvarets forum, Forsvarsmakten, nr 6/2017, s. 21, https://www.forsvarsmakten.se/siteassets/6-
aktuellt/forsvarets-forum/2017/forum_1705_webb_lowres.pdf (07.04.2019).
Na pierwszym miejscu wymieniana jest tu przede wszystkim Finlandia. Sam model
połączenia rekrutacji obowiązkowej z ochotniczą ma być projektowany w oparciu
o wzory, jakie aktualnie obowiązują w Armii Norweskiej. 
Obowiązkowa służba wojskowa obowiązywała w Królestwie Szwecji do roku 2010.
Potrzebę powrotu do sprawdzonych rozwiązań postulowali we wrześniu 2016 roku twórcy
opracowanego na zlecenie gabinetu premiera Stefana Lovfen’a raportu. Eksperci wyraźnie
zaznaczyli w nim, że działająca obecnie forma nie zaspokaja potrzeb obronnych,
pozwalających na pozyskanie optymalnej liczby żołnierzy, mogących realizować szwedzką
politykę obronną i bezpieczeństwa państwa. Na początku drugiej dekady XXI wieku
przewidywano bowiem, iż do całej Armii Szwedzkiej co roku (lata 2010 – 2015) wstępować
będzie w trybie zaciągu ochotniczego ok 4 000 osób rocznie.
Skutkiem wdrożenia tej polityki był to, iż na przestrzeni sześćdziesięciu miesięcy
Szwedom udało się zwerbować do służby jedynie 2,5 tys. osób rocznie; to zdecydowanie
nie spełniło wymaganych oczekiwań. Efekt tegoż procederu to nadpodaż wakatów
w szeregach wojska, które w pierwszym kwartale 2016 roku szacowano
na ok. 800 dowódców drużyn, żołnierzy i marynarzy służby zawodowej. Ponadto Szwedom
brakować ma również ok. 6,6 tys. osób, które służyć powinny w ramach Szwedzkiej Gwardii
Krajowej (również dowódców drużyn i żołnierzy w służbie terytorialnej).

Konkludując tę sytuację, eksperci wspólnie oznajmili, że zgodnie z mającym miejsce

trendem, już na początku trzeciej dekady XXI wieku w Szwecji liczba żołnierzy, pełniących
zawodową i terytorialną służbę wojskową będzie niewystarczająca. Negatywnym skutkiem
w następnych latach będzie natomiast paraliż samego istnienia wojska w dotychczasowej,
akceptowanej formule, które nie będzie zdolne do prowadzenia jakichkolwiek działań. 
W raporcie postulowano, by proces poboru rozpocząć już w 2017 roku. Jednakże możliwe
to było dopiero na początku roku 2018. Zgodnie z obowiązującym w Szwecji prawem, pobór
powszechny dotyczyć będzie wszystkich obywateli w danym wieku; dotyczyć to ma zarówno
mężczyzn, jak i kobiet, gdyż pobór, wzorem innych państw skandynawskich, jest aktualnie
"neutralny pod względem płci" (tak jak m.in. w Norwegii). W raporcie określono, że efektem
reformy systemu naboru będzie wzrost liczby poborowych do 5 000
w roku 2020, a w latach następnych nawet do 8 000 poborowych. Zespół ekspercki oznajmił,
że siły Gwardii Krajowej powinny mieć liczebność ok. 23 000 (przy dzisiejszym stanie
22 000 etatów), a w perspektywie średnioterminowej nawet stan ok. 30 000 żołnierzy.  
 Wysiłki Szwedów dostrzegają też jednak ci, przez których takie wysiłki są czynione.
Rosjanie, którzy zdaniem analityków podejmują działania o charakterze dezinformacyjnym
i lobbingowym, które mają w swym założeniu powstrzymać państwo szwedzkie
od dalszej intensyfikacji współpracy wojskowej czy wręcz przystąpienia do struktur
północnoatlantyckich NATO12.

1.4.2. Proces naboru do służby terytorialnej.

Warunkiem zostania żołnierzem Gwardii Krajowej, jest posiadanie obywatelstwa

szwedzkiego oraz mieć ukończenie 18 lat. Chcąc wstąpić do Hemvarnet, ten rodzaj
sił zbrojnych oferuje cztery możliwości zaciągu:

 ukończenie minimum 85 dni szkolenia w ramach zasadniczej służby wojskowej,

a następnie zgłoszenie się do biura Hemvarnet i podpisanie kontraktu
na zobowiązanie 4-dniowe lub 8-dniowe w ciągu roku;
 dla obywateli Szwecji pomiędzy 18 a 30 rokiem życia, nie posiadających żadnego
przeszkolenia wojskowego, zgłoszenie się na szkolenie podstawowe w Gwardii
Krajowej;
 ukończenie specjalistycznych kursów szkoleniowych w jednej z dziewięciu
organizacji społecznych, mających podpisaną specjalną umowę z dowództwem
Gwardii Krajowej dla kandydatów nieposiadających żadnego przeszkolenia
wojskowego;
 odbycie przeszkolenia w ramach Federacji na Rzecz Edukacji Obronnej i Szkolenia
dla osób w wieku 15 – 18 lat, które oferuje szereg kursów przygotowawczych
związanych z przyszłą służbą w Gwardii Krajowej13. 

1.4.3. Proces szkolenia.

Proces szkoleniowy Gwardii Krajowej jest organizowany w ramach Podstawowego

Szkolenia Wojskowego (GMU). Skierowane jest dla kandydatów, którzy nie posiadają
żadnego przygotowania wojskowego i trwa do 85 dni. Szkolenie zaczyna się od zapoznania
podstawowych przepisów i regulaminów wojskowych, odbycia szkolenia z wychowania

12
M. Rachwalska, Szwecja przywróciła pobór. Dla mężczyzn i kobiet, Defence24.pl,
https://www.defence24.pl/szwecja-przywrocila-pobor-dla-mezczyzn-i-kobiet (07.04.2019).
13
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie internetowej Szwedzkiej Gwardii Krajowej:
www.hemvarnet.se/intresseanmalan/din-insats-borjar-har (07.03.2019 r.).
obywatelskiego do szkolenia taktycznego obejmującego zasady prowadzenia obrony terenu,
obiektu lub punktu oraz prowadzenia działań o charakterze ochronnym, tj.: patrolowania
i monitorowania. Gros czasu szkolenia podstawowego przeznaczone jest szkoleniu
ogniowemu i zajęciom z tzw. bronioznawstwa; szkolenie GMU kończy się egzaminem.
Po zakończeniu etapu szkolenia podstawowego żołnierz Hemvarnet, szuka wolnego etatu
w pododdziałach Gwardii Krajowej lecz także może ubiegać się o pracę w strukturach
wojsk operacyjnych.
Żołnierz Gwardii Krajowej uzależniony jest od rodzaju zobowiązań do służby.
Specjalistyczne szkolenia są organizowane w ramach zobowiązania minimum 8 dni w skali
roku: np. w pododdziałach inżynieryjnych, artylerii, łączności lub też w bardzo popularnych
w Skandynawii pododdziałach z psami. Z drugiej strony istnieje możliwość odbycia szkolenia
w cyklu co najmniej 4 dni w roku, z zakresu stricte podstawowego szkolenia wojskowego14.

Kolejne szkolenia w ramach służby w Hemvarnet realizowane są w oparciu

o Narodową Szkołę Wojenną Gwardii Krajowej (szw. Hemvarnets Stridsskola - HvSS),
położonej pod Sztokholmem. W tej strukturze szkoli się rocznie około 1500 osób, gdzie
podczas szkoleń organizowanych dla szwedzkiej Gwardii Krajowej oprócz żołnierzy
Hemvarnet, uczestniczą także żołnierze z Duńskiej Obrony Krajowej (duń. Hjemmevaernet)
i Norweskiej Obrony Krajowej (nor. Heimmevernet). Oprócz zadań szkoleniowych
związanych z kształceniem kadry dowódczej, Hemvarnets Stridsskola pełni funkcję
krajowego centrum badawczo – rozwojowego z własną strzelnicą i terenem do ćwiczenia
działań taktycznych w terenie zabudowanym i leśnym15.
Cykl szkoleniowy, organizowany na terenie HvSS, przewiduje organizowanie specjalnych
szkoleń dokształcających dla żołnierzy Gwardii Krajowej od poziomu dowódcy grupy
(drużyny) po poziom dowódcy batalionu. Miedzy innymi kadra Hemvarnet Stridskolla
organizuje inspirowane doświadczeniami zajęcia, zwykle trwające do 10 dni, jak:

1. Chef Hemvarnsgrupp 1 Grunder - Kurs Dowódcy Grupy (polski odpowiednik

drużyny) pierwszego stopnia - szkolenie przeznaczone dla wyuczonych
i powołanych przez dowódcę kompanii żołnierzy Gwardii, wyróżnionych
na pełnienie funkcji zastępcy dowódcy grupy lub dowódcy grupy. Program szkolenia
zawiera tematykę dotyczącą kwestii dowodzeniem grupą (drużyną), podstawowe dane

14
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie internetowej Szwedzkiej Gwardii Krajowej:
www.hemvarnet.se/intresseanmalan/grundutbildning (08.03.2019 r.).
15
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie internetowej Głównego Centrum
Szkoleniowego Gwardii Krajowej: www.hemvarnet.se/org/hemvarnsforbanden/3646 (12.03.2019 r.).
 o bazie organizacyjnej i funkcjonowaniu plutonu lekkiej piechoty, podstawowe
wiadomości na temat obcych sił zbrojnych, elementy prawa międzynarodowego
konfliktów zbrojnych, roli, zadań i uprawnień dowódcy grupy, aspektów taktycznych
działania drużyny i podstaw procesu dowodzenia;
2. Chef Hemvarnspluton - Kurs Dowódcy Plutonu 1 stopnia, to forma szkolenia
ukierunkowana dla żołnierzy, którzy ukończyli z pozytywnym wynikiem Kurs
Dowódcy Grupy lub Kurs Szkoleniowca Grupy (drużyny). Szkolenie
to jest przeznaczone dla wyszkolonych i wytypowanych przez dowódcę batalionu
żołnierzy Gwardii do pełnienia funkcji zastępcy dowódcy plutonu lub dowódcę
plutonu. Program tego szkolenia obejmuje zagadnienia dotyczące zasad dowodzenia
plutonem lekkiej piechoty, szczegółowych informacji na temat organizacji,
wyekwipowania i operowania plutonu, reguł dotyczących obrony i ochrony obiektów
przez działaniami dywersyjnymi i sabotażowymi, zasad współdziałania
z pododdziałem wsparcia batalionu, tematykę taktyki działania plutonu
w zróżnicowanych sytuacjach bojowych, zasad współdziałania z formacjami
policyjnymi i służbami ratowniczymi w ramach zarządzania kryzysowego, zasad
formułowania zadania i rozkazu bojowego czy zasad procesu szkoleniowego
na szczeblu plutonu lekkiej piechoty.
3. Chef Hemvarnspluton 3 Insatspluton - Kurs Dowódcy Plutonu Szybkiego Reagowania
3 stopnia, skierowany do żołnierzy, którzy ukończyli z wynikiem pozytywnym Kurs
Dowódcy Plutonu 1 stopnia oraz dysponują doświadczeniem w dowodzeniu plutonem.
Kurs ten jest skierowany dla wyszkolonych i wyznaczonych przez dowódcę batalionu
żołnierzy Gwardii na funkcje zastępcy dowódcy plutonu bądź dowódcę plutonu
szybkiego reagowania. Cały cykl kursu przewiduje poruszenie zagadnień związanych
z organizacją, ochroną i realizacją konwojów, udzielania pierwszej pomocy
przedmedycznej, korzystania z wozów bojowych będących na etacie pododdziału
podczas działań plutonu, procesem planowania i prowadzenia rozpoznania,
planowania i realizacji zasadzek, ochrony i obrony obiektów w środowisku miejskim
oraz reguł walki wykonywanej przez pododdział w sile plutonu lekkiej piechoty
w środowisku miejskim. 

Jako wartą uwagi informację należy dodać, iż są też kursy organizowane przez
Hemvarnets Stridsskola (HvSS), dla osób działających w strukturach Kadetów Gwardii
Krajowej lub organizacji proobronnej:  Utvecklande ledarskap - Lider proobronnej
organizacji młodzieżowej, który zaś jest skierowany dla osób, mających zaliczenie kursu
dowódcy grupy Kadetów Gwardii. Program kursu zawiera kwestie dotyczące zasad
kształcenia młodzieży, zasad z zakresu bezpieczeństwa podczas prowadzonych szkoleń
(BHP), zasad dydaktyki i metodologii szkolenia (nauka opracowywania planów pracy
instruktora na punkcie nauczania), zasad przywództwa i etyki żołnierskiej.
Cały kurs szkoleniowy trwa 7 dni. Drugą ciekawostką jest to, iż HvSS umożliwia
prowadzenie niektórych kursów metodą kształcenia na odległość (przez Internet)
przy użyciu specjalnych programów i aplikacji mobilnych do zajęć on-line oraz przesyłanych
pocztą internetową materiałów szkoleniowych16. 

2. Miejsce OT w polityce bezpieczeństwa.

2.1. Założenia koncepcji obrony totalnej – istota.

Koncepcja obrony totalnej państwa to rodzaj strategii obronnej kraju realizowanej

w wypadku wystąpienia konfliktu wojennego. Polega ona na założeniu, iż w razie ataku
zbrojnego potencjalny przeciwnik będzie chciał zaatakować, oprócz celów stricte militarnych,
obiekty o przeznaczeniu ekonomiczno – gospodarczym, cywilnym, a także dzięki działaniom
propagandowym złamać morale narodu w broniącym się społeczeństwie.
Koncepcja ta narodziła się na skutek zmian zachodzących w armiach na świecie
w XIX i XX wieku, poprzez wprowadzenie powszechnej obowiązkowej służby wojskowej
przy zwiększającej się liczbie ludności na świecie oraz rozwoju techniki militarnej o większej
sile rażenia. W tej kwestii potężnym źródłem doświadczeń dla Szwedów posłużyła wojna
radziecko – fińska z przełomu 1939 – 1940. Konflikt ten pokazał całemu Światu, iż niewielka
Finlandia jest w stanie przezwyciężyć potężny Związek Radziecki, mając do dyspozycji
jedynie stosunkowo skromne siły i środki W konfliktach zbrojnych nowego typu (przełom
XIX/XX wieku) wraz z rozwojem nowoczesnych środków bojowych (np. lotnictwa) działania
wojenne nie były już skoncentrowane tylko i wyłącznie na walce pomiędzy wrogimi armiami
na froncie. Rozwój techniki sprawił, że zaczęto na większą skale niszczyć zaplecze
przeciwnika (jego potencjał rolno – przemysłowy, ekonomiczny, zbrojeniowy) co pośrednio
skutkowało wzrostem ofiar wśród ludności cywilnej. Strategia obrony totalnej jest nie tylko

16
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie Ministerstwa Obrony Królestwa Szwecji:
https://www.forsvarsmakten.se/sv/organisation/hemvarnets-stridsskola/ (08.04.2019).
domeną walczących armii lecz jest sprawą każdego obywatela – obrońcy. Sens i znaczenie
istoty koncepcji obrony totalnej przedstawia rysunek nr 2.

Rys. 2. Istota obrony totalnej.

Źródło: opracowanie własne, na podstawie książki E. Ludendorff’a, pt.: Wojna totalna, MON,
Warszawa 1958.

Istotą strategii obrony totalnej jest zmobilizowanie całego narodu i wszystkich jego
sił by móc wspólnie z siłami zbrojnymi odeprzeć agresję i tym samym przetrwać jako
państwo17. Obecnie strategia ta jest realizowana w głównej mierze we wszystkich państwach
skandynawskich, ale także w Austrii, w Szwajcarii czy w Singapurze.

Wobec realizacji strategii obrony totalnej przez władze centralne, polityka Państwa
powinna być ukierunkowana na przygotowanie całego społeczeństwa do wysiłku
17
E. Ludendorff, Wojna totalna, MON, Warszawa 1958, s. 26.
ukierunkowanego na obronę państwa, w którym to całe społeczeństwo staje do obrony
terytorium i staje się silnym zapleczem dla sił zbrojnych. Strategia obrony totalnej
koncentruje się na zapewnieniu bezpieczeństwa obywatelom w kluczowych obszarach,
ważnych dla obrony państwa. Są to: obszar militarny, obszar cywilny, obszar ekonomiczno –
gospodarczy i obszar społeczny.
Obszar militarny składa się z sił zbrojnych danego państwa w tym jej obywateli
żołnierzy. Ich zadaniem jest wzmocnienie pokoju i bezpieczeństwa państwa poprzez
odstraszanie militarne (ang. hard power) i dyplomacji (ang. soft power), aby zapewnić
szybkie i pełne zwycięstwo nad agresorem. W ramach realizacji koncepcji obrony totalnej
stara się utrzymać wysoki stan gotowości operacyjnej sił zbrojnych oraz prowadzenie
aktywnej polityki zagranicznej ukierunkowanej na obronę interesów państwa.
Obszar Cywilny koncentruje się na ochronie ludności, zakładów pracy i urządzeń
użyteczności publicznej, dóbr kultury, ratowanie i udzielaniu pomocy poszkodowanym
w czasie  wojny  oraz współdziałaniu w zwalczaniu skutków klęsk żywiołowych i katastrof.
Aspekt prowadzenia całkowitej obrony cywilnej powinien być skoncentrowany na siłach
wykonujących zadania obrony cywilnej (np.: straż pożarna, formacje Obrony Cywilnej,
ratownictwo medyczne). W państwach gdzie realizowana jest strategia obrony totalnej istnieją
organizacje pozarządowe realizujące zadania na rzecz obrony cywilnej (np. Czerwony Krzyż
czy organizacje proobronne).
Obszar ekonomiczno – gospodarczy w koncepcji strategii obrony totalnej
jest zdefiniowany jako utrzymywanie gospodarki kraju oraz jego zdolności do konkurowania
na świecie w czasie pokoju, a także ochrony, obrony i utrzymania jej potencjału
produkcyjnego na potrzeby produkcji wojennej.
Celem obszaru społecznego jest utrzymanie skłonności wszystkich obywateli 
do podtrzymywania wiary w instytucję, wyznaczone cele lub siebie samych oraz innych ludzi;
umacnianie silnego morale broniącego się państwa. Niemiecki generał z czasów I wojny
światowej Erich Ludendorff w książce, pt. Wojna totalna, pisze: duchowa zwartość narodu
jest i będzie podstawą wojny totalnej.(…) Jedynie zjednoczony naród może stanowić
wszechstronne oparcie dla sił zbrojnych podczas wojny (wojny totalnej) i przetrwać
ją wraz ze wszystkimi jej okropnościami 18. Zaś Napoleon Bonaparte mawiał: Kto stracił
pieniądze, ten nic nie stracił. Kto przegrał bitwę i stracił wojsko, ten mało stracił.
Kto stracił wiarę – wszystko stracił19.

18
Tamże, s. 38 – 39.
19
www.wikiquote.org/wiki/Napoleon_Bonaparte (22.04.2019).
 Przytaczając cytaty światowych strategów nt. roli morale w prowadzeniu walki obronnej
można dojść do wniosku, że żołnierz – obywatel silnie wierzący w cel i sens obrony swojej
ojczyzny jest bardziej wartościowy niż człowiek nie posiadający fundamentu moralnego.
Obrońcy posiadający mocną podbudowę moralną, ostatecznie mogą zdecydować o skutku
operacji obronnej; zwycięstwie, bądź klęsce.

W strategię obrony totalnej mocno wpisuję się wykorzystanie wojsk obrony terytorialnej,
jako elementu spajającego społeczeństwo i siły zbrojne; stanowi kluczowy element strategii.
Obrona terytorialna jest jednym z elementów potencjału zbrojnego sił zbrojnych danego
kraju, która jest przeznaczona do prowadzenia działań wyłącznie na terytorium kraju,
z zakresu prowadzenia obrony powszechnej państwa oraz wsparcia i zabezpieczenia wojsk
operacyjnych20. W strategii obronnej to obrona terytorialna przeważa nad wojskami
operacyjnymi, ponieważ państwo skupia się w głównej mierze na obronie swojej
niepodległości, niezależności i integralności terytorialnej.

2.2. Strategia wykorzystania wojsk obrony terytorialnej.

Umiejscowienie szwedzkich wojsk obrony terytorialnej w strukturze systemu

bezpieczeństwa państwa została przedstawiona w dokumencie z czerwca 2015 roku,
pt.: Sweden’s Defence Policy 2016 – 2020, wydanym przez Ministerstwo Obrony Królestwa
Szwecji, Naczelne Dowództwo Szwedzkich Sił Zbrojnych i parlamentarną Komisję
Obrony przy Riksdagu.
Autorzy dokumentu wywnioskowali, iż środowisko bezpieczeństwa wokół państwa
szwedzkiego uległo znacznym przeobrażeniom. Kontynent europejski przeżywa kryzys
związany z niekontrolowanym napływem migrantów z Bliskiego Wschodu i Afryki
Północnej, czego społeczeństwo odczuwa w sposób bezpośredni – również w Szwecji.
Natomiast sytuacja mająca miejsce we wschodniej części Europy, czyli sytuacja na linii
Kijów – Moskwa, szczególnie w świetle permanentnej destabilizacji wewnętrznej państwa
przez skutki wybuchu prozachodniej rewolucji na Ukrainie – tzw. Euromajdanu z 2014 roku,
rosyjskiej agresji na ukraiński obwód doniecki i ługański oraz aneksję Krymu, a także wzrost
aktywności rosyjskiej floty na Bałtyku oraz w basenie Morza Czarnego i wschodniej części
Morza Śródziemnego (umacnianie wpływów rosyjskich w Syrii, Libii i ocieplenie relacji
z Turcją). Szwedzcy analitycy do spraw bezpieczeństwa nie wykluczają,

20
R. Jakubczak, Obrona Narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa III RP, Bellona, Warszawa 2003, s. 215.
iż jest prawdopodobieństwo dalszego eskalowania sporu Federacji Rosyjskiej z Ukrainą
który w nieodległej perspektywie może przerodzić się w pełnoskalowy konflikt zbrojny21.

Poziom bezpieczeństwa na kontynencie europejskim i na Świecie uległ pogorszeniu

w przeciągu ostatniej dekady. Dlatego we współczesnych uwarunkowania polityczno –
militarnych panujących w środowisku bezpieczeństwa Szwedzi zdecydowali dalszym
rozwoju własnej koncepcji prowadzenia obrony kraju. Tak więc z zaistniałą sytuacją twórcy
niniejszego dokumentu przedstawili rekomendacje skierowane na poprawę elementów
podsystemu militarnego i cywilnego szwedzkiej obrony totalnej. Mianowicie da 2020 roku
w ramach dalszego modernizowania sił zbrojnych zmianie ma ulec, m.in.:
 system szkolenia podstawowego dowódców oddziałów, żołnierzy i marynarzy z Armii
(sił lądowych), Sił Powietrznych, Królewskiej Marynarki Wojennej oraz Szwedzkiej
Gwardii Krajowej,
 zwiększenie stanu rezerw osobowych ogółu sił zbrojnych poprzez przywrócenie
zasadniczej służby wojskowej,
 liczebność operacyjnych sił lądowych poprzez ich organizacyjną redukcję
do poziomu dwóch brygad pancerno – zmechanizowanych, 
 zwiększenie obecności Sił Zbrojnych Królestwa Szwecji na Morzu Bałtyckim
i na Gotlandii, przez sformowanie odrębnego dowództwa regionu wojskowego,
 proces szkolenia i dozbrajania oddziałów Gwardii Krajowej, mający
ulec intensyfikacji22.

Z powodu konkretnych warunków środowiska bezpieczeństwa w jakich znajduje

się Szwecja, siły Hemvarnet stanowią kluczowy element systemu obronnego, mający wpływ
na zdolności i potencjał do obrony Szwedów oraz dla wsparcia sił zbrojnych
i społeczeństwa. Gwardia Krajowa stanowi dużą i ważną część komponentu lądowego ogółu
sił zbrojnych. Kwestia poziomu liczebności Gwardii i jej dyslokacja na całym terytorium
kraju mają kluczowe znaczenie na możliwość zorganizowania skutecznej operacji wojskowej
obrony terytorium Szwecji, przez organizację ochrony lotnisk, baz i portów morskich.
Ponadto ochrony i obrony obiektów tworzących infrastrukturę krytyczną państwa
i innych obiektów ważnych ze względu na bezpieczeństwo państwa. Dlatego szwedzcy
decydenci w kontynuują proces na rozwoju możliwości bojowych oddziałów wojsk obrony

21
Sweden’s Defence Policy, wyd. cyt., Ministry of Defence, Stockholm 2015, s. 2.
22
Tamże, s. 3 – 4.
terytorialnej, nadając im rangę priorytetową23. Warto wspomnieć o mającej miejsce
w 2017 roku decyzji Ministerstwa Obrony o przywróceniu zasadniczej służby wojskowej,
w związku z dynamiką wydarzeń międzynarodowych lecz również z widocznym deficytem
ochotników do armii. Warto podkreślić, że w decyzji o przywróceniu powszechnego poboru
uwzględniono czas służby w strukturach wojsk OT. Okres zasadniczej służby wojskowej
w szwedzkich siłach zbrojnych ma wynosić 9 - 12 miesięcy, z czego do 7 miesięcy poborowi
mają pełnić służbę w Gwardii Krajowej24.
W związku z zaplanowanymi przedsięwzięciami, wzmacniającymi jakość i efektywność
ogółu sił zbrojnych, z puli budżetu państwa na okres lat 2016 – 2020 ma zostać wydane
na cel modernizacyjny 1,7 miliarda koron szwedzkich. Pozyskane fundusze z budżetu
państwa zagwarantują optymalne dofinansowanie Gwardii Krajowej, poprzez m.in.:
 dostarczenie pododdziałom wyposażenia dla kolejnych czterech plutonów
wsparcia artyleryjskiego szczebla batalionu lekkiej piechoty,
 dostarczenie systemów łączności nowszej generacji,
 doposażenie Gwardii Krajowej w środki bojowe, zwiększające taktyczną
mobilność pododdziałów w terenie (m.in. zakup małych łodzi patrolowych,
kontynuacja mechanizacji pododdziałów Hemvarnet),
 odtworzenie i rozbudowanie struktur Gwardii Krajowej na Gotlandii (odtworzenie
32. batalionu lekkiej piechoty) oraz jej znaczne doinwestowanie w nowoczesną
broń defensywną piechoty (m.in.: przeciwpancerne i przeciwlotnicze systemy
uzbrojenia)25.

Również ze względu uwarunkowania bezpieczeństwa istotną funkcje w systemie obrony

terytorialnej odgrywają pozarządowe organizacje proobronne, stanowiące bardzo ważny
zasób osobowy dla wojsk obrony terytorialnej. Proobronne organizacje społeczne są gotowe
do czynnego uczestnictwa i wsparcia zwalczaniu skutków sytuacji kryzysowych w czasie
pokoju oraz realizacji zadań powierzonych przez władze krajowe, w ramach prowadzenia
obrony terytorium państwa w czasie wojny26.

23
Tamże, s. 5 – 9.
24
Tamże, s. 13.
25
Tamże, s. 4 - 12.
26
Tamże, s. 5.
 2.3. Struktura systemu.

Zgodnie z założeniami polityki obronnej Szwecji, siły zbrojne jako podsystem militarny
muszą być zdolne do prowadzenia działań w warunkach długotrwałej samodzielności
operacyjnej oraz wspólnie z wojskami sojuszniczymi, zarówno na terytorium Szwecji,
jak i poza nim, celem obrony szwedzkiego bezpieczeństwa. Według założeń będzie
zrobione poprzez:
 zapewnienie szwedzkiej suwerenności i ochrony suwerennych praw
do samostanowienia oraz ochrony i obrony interesów narodowych,
 zapobieganie konfliktom i wojnom oraz zarządzanie nimi, poprzez ochronę wolności
Szwecji w zakresie działań podejmowanych pod presją polityczną, wojskową
lub innymi rodzajami nacisku oraz, w razie potrzeby bronić Szwecji przed
incydentami i agresją zbrojną,
 ochrona społeczeństwa i jej praw poprzez wspieranie władz obywatelskich.

Jak widać, głównym zadaniem Szwedzkich Sił Zbrojnych jest wyraźnie utrzymanie
zdolności obronnych państwa w warunkach pokoju kryzysu lub wojny. Ma to zasadnicze
znaczenie dla zapobieganie konfliktom oraz ochrona swobody działania Szwecji przeciwko
zagrożeniom natury polityczno – wojskowej (międzynarodowej lub wewnętrznej)
a także w celu ochrony swobody działania Szwecji na arenie międzynarodowej27.

Drugi element, czyli podsystem obrony cywilnej, funkcjonującej w ramach systemu

obrony totalnej (terytorialnej), składa się z elementów, które umożliwiają społeczeństwu
funkcjonowanie w sytuacja podniesionego alarmu. Obrona cywilna nie jest zatem
organizacją. Jej powinności oraz zadania są wykonywane przez agencje rządowe (Agencja
ds. Obrony Cywilnej i Gotowości – MSB), samorząd lokalny wszystkich szczebli, prywatne
przedsiębiorstwa, a także organizacje pozarządowe (NGO). Podstawowe zadania dotyczą
ochrony ludności, zapewnienie krytycznych funkcji społecznych oraz wspieranie podsystemu
militarnego. Totalna obrona terytorium kraju wymaga zatem szerokiego zaangażowania
i wsparcia w zakresie społeczności; zatem obrona cywilna, w zgodzie z założeniami koncepcji
obrony totalnej państwa, winna:

 chronić ludność cywilną,

 zapewnić najważniejsze funkcje społeczne,

27
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie Rady Ministrów Królestwa Szwecji
https://www.government.se/articles/2018/05/development-of-modern-total-defence/ (25.04.2019).
  przyczyniać się do wzmacniania zdolności Sił Zbrojnych w prowadzeniu operacji
obronnej28.

Jako trzeci, choć nie w pełni zintegrowany element systemu, to kwestie dotyczące całości
gospodarki narodowej państwa. Ten człon wywodzący się z pracy i wysiłku ogółu
społeczeństwa jest w stanie działać na rzecz zaspokojenia potrzeb, związanych
z rozwinięciem potencjału państwa i społeczeństwa do reagowania na zagrożenia
o charakterze cywilnym, jak i dotyczących zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub wojny.

Rys. 3. Organizacja szwedzkiego systemu obrony terytorialnej (totalnej) państwa.

Źródło: opracowanie własne.

W ujęciu szwedzkim organizacje społeczne są trwale wpięte system bezpieczeństwa

narodowego, a swą szczególną role pełnią w systemie obrony terytorium kraju (systemie
28
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie Szwedzkiej Agencji ds. Obrony Cywilnej
https://www.msb.se/sv/Insats--beredskap/Totalforsvar/ (25.04.2019).
obrony terytorialnej). Biorąc pod uwagę dwu-filarowe podejście do organizacji
i funkcjonowania systemu obronnego Szwecji (sfery militarnej i cywilnej), które przez
wzajemne uzupełnianie się tworzą spójną jedność, działalność trzeciego sektora ma bardzo
ważne znaczenie, gdyż w ujęciu li tylko militarnym struktury te zapewniają wsparcie
osobowe obronności państwa przez organizacje proobronne i paramilitarne, kształtowanie
postaw patriotyczno – obronnych wśród młodzieży i wzmocnienie promocji na rzecz
wychowania w duchu patriotyczno-obywatelskim czy włączenie struktur organizacji
proobronnych w podsystem militarny poprzez przygotowanie członków do zasilenia rezerw
osobowych sił zbrojnych, czy usystematyzowanie i zintensyfikowanie współpracy
administracji wojskowej (terytorialnej i centralnej) ze społecznymi organizacjami
proobronnymi przez konsolidację zadaniową i strukturalną.
Uzyskane informacje na temat funkcjonowania tzw. trzeciego sektora w szwedzkim
podsystemie militarnym w ramach systemu obrony terytorialnej (totalnej) i jego znaczeniu
dla systemu obronnego, określa rysunek nr 6, przedstawiający umiejscowienie
pozarządowych form bezpieczeństwa w systemie.
 Rys.4. Kooperacja sfery militarnej ze sferą społeczną.
Źródło: opracowanie własne.

Jak zostało ukazane kluczową rolę w integracji sfery społeczeństwa obywatelskiego

ze sferą obronności pełnią wojska obrony terytorialnej w postaci Gwardii Krajowej,
jako czynnik integrujący obie te sfery, składający się z elementów domeny państwa, czyli
ogólnej organizacji struktury, dostępności sił i środków oraz warstwy społecznej w postaci
umiejętności pozyskanych w życiu cywilnym, woli udziału w przedsięwzięciach
organizowanych na rzecz obronności i oddolnych postaw patriotycznych i proobywatelskich.
Nasuwa się pytanie, odnośnie formy funkcjonowania organizacji społecznych
w szwedzkim systemie obronnym a także konkretnego wpięcia w system. Otóż w kwestii
działania organizacji społecznych w domenie militarnej systemu obrony totalnej
oraz w procesie wspólnego procesu szkolenia i wymiany doświadczeń, platformą, która
zapewnia swego rodzaju łączność w wymiarze praktycznym wojska ze społeczeństwem
zorganizowanym w struktury proobronne, są centra szkolno – treningowe Gwardii Krajowej,
podporządkowane bezpośrednio pod danego dowódcę regionu wojskowego, który z racji
powierzonych zadań m.in. odpowiada za współpracę z trzecim sektorem.
Do zadań tych ośrodków szkoleniowych należy głównie: kształcenie i szkolenie
kadr dowódczych Hemvarnet szczebla taktycznego i kadr organizacji proobronnych
czy zapewnienie wsparcia materiałowo – technicznego dla lokalnych proobronnych
organizacji społecznych29. Współpracę sfery wojskowej z organizacjami społecznymi
o charakterze proobronnym przedstawia niniejsza rysunek nr 5.

29
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie szwedzkiego oddziału Wikipedii:
https://sv.wikipedia.org/wiki/Utbildningsgrupp (30.04.2019).
 Rys. 5. Współpraca sił zbrojnych z organizacjami społecznymi – istota działalności ośrodków szkolno –
treningowych Hemvarnet
Źródło: opracowanie własne.

Natomiast w kwestii stricte z zakresu obrony cywilnej, zarządzania kryzysowego

i ochrony ludności gwarantują wsparcie systemu zarządzania kryzysowego przez organizacje
o charakterze proobronnym czy współudział społecznych organizacji proobronnych
w systemie zarządzania kryzysowego w ramach podsystemu niemilitarnego.

2.4. Udział władz samorządowych w systemie obrony terytorialnej.

Przechodząc do analizy wkładu samorządu lokalnego w proces planowania

i organizowania obrony totalnej na wypadek kryzysu lub wojny, przede wszystkim należy
precyzyjnie określić ramy prawne, w jakich samorząd ma obowiązek współpracować
z podsystemem militarnym. Po pierwsze, za podstawę do wszelkiego działania samorządu
w sferze obrony terytorium służy ustawa z 1992 r., o organizacji obrony totalnej państwa
i jego gotowości (wraz z późn. zm.), która to określa ramy funkcjonowania samorządu
w czasie wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej (kryzys, wojna). W niniejszym dokumencie
określono, że na całość obrony totalnej państwa składają się działania w sferze militarnej
(obrona wojskowa) i w sferze cywilnej (obrona cywilna)30.

30
§1 ustawy z dn. 17.12.1992 r., o organizacji obrony totalnej państwa i jego gotowości (1992:1403)
 W sytuacji ogłoszenia przez centralne władze krajowe decyzji o podwyższeniu gotowości
obronnej państwa, na podstawie wspomnianego aktu prawnego, władze samorządowe
szczebla lokalnego i regionalnego przechodzą na wojenny tryb pracy31. W związku z tym,
poszczególne jednostki samorządu terytorialnego wprowadzają w życie opracowane plany
reagowania obrony cywilnej, celem jak najszybszego przejścia społeczeństwa na działalność
w warunkach sytuacji nadzwyczajnej, zagrożenia bezpieczeństwa państwa czy wojny.

Koncentrując się na działalności samorządu gminnego i regionalnego, należy zwrócić

uwagę, iż na podstawie rozdziału 2 §2 ustawy z 2006 r., w sprawie środków gmin i hrabstw
w czasie pokoju, na wypadek wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej lub ogłoszenia stanów
gotowości obronnej państwa, gminy i zarządy hrabstw posiadają w swych strukturach
komórkę odpowiedzialną za stricte kwestie dotyczące procesu przygotowania
posiadanych sił i środków własnych oraz tych, będących w dyspozycji organizacji
pozarządowych (organizacji społecznych, które na podstawie zawartych umów
cywilno-prawnych realizują zadania na rzecz obronności), do realizacji zadań z zakresu
obrony cywilnej, zarządzania kryzysowego i ochrony ludności a także wsparcia elementów
obrony wojskowej – operacyjnej i terytorialnej – w czasie prowadzenia operacji obronnej;
czyli Komitety ds. Zarządzania Kryzysowego32.
Skład komitetu, w zależności od potrzeb, jest zróżnicowany. Wchodzą
w nań przedstawiciele samorządu lokalnego, a także przedstawiciele współpracujących
organizacji społecznych, wykonujących zadania na rzecz obrony; na jego czele stoi
przewodniczący, zwykle jest to włodarz danej gminy lub hrabstwa. Zadaniem
przewodniczącego Komitetu ds. Zarządzania Kryzysowego jest ocena stanu bezpieczeństwa
powierzonego obszaru odpowiedzialności (gminy lub hrabstwa), a także reagowanie
na powstałe zagrożenia, poprzez informowanie na forum komitetu o podjęciu działań na rzecz
opanowania sytuacji nadzwyczajnej. Ponadto przewodniczący Komitetu może w imieniu
forum podjąć decyzję autonomiczną w sprawach pilnych, np. zwrócenia się o pomoc
do sił zbrojnych przy zwalczaniu skutków klęsk żywiołowych, jedynie wtedy, gdy nie może
forum Komitetu zebrać się na posiedzenie. Przykładem takich działań w warunkach powstałej
sytuacji kryzysowej, było podjęcie przez przewodniczącego Komitetu ds. ZK hrabstwa
Dalarna decyzji o zwróceniu się o pomoc do lokalnego oddziału obrony terytorialnej
na terenie hrabstwa (szw. Dalatbataljonen), przy usuwaniu skutków pożaru lasu powstałego
31
Tamże, §1 i 3.
32
§2 ustawy z dn. 01.06. 2006 r., w sprawie środków gmin i hrabstw
w czasie pokoju, na wypadek wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej lub ogłoszenia stanów gotowości obronnej
państwa (2006:544).
w wyniku suszy latem 2018 r.33. Decyzje takie są następnie przekazywane forum Komitetu
do akceptacji na najbliższym możliwym posiedzeniu tak szybko, jak to możliwe.
Komitet ds. Zarządzania Kryzysowego może podjąć decyzję o przejęciu całości lub części
obszarów działalności od innych komórek organizacyjnych w gminy lub hrabstwa w zakresie
niezbędnym ze względu na charakter i zakres nadzwyczajnego zdarzenia. Decyzje Komitetu
ds. Zarządzania Kryzysowego jest notyfikowana na następnym posiedzeniu władz
samorządowych szczebla lokalnego bądź regionalnego.
Należy zwrócić uwagę, iż w przytoczonym przykładzie udzielenia wsparcia władzom
samorządowym przez siły zbrojne, wszelkie działania realizowane decyzją Komitetu
ds. ZK jakie wystąpiły pomiędzy samorządem a wojskiem, były koordynowane
we współpracy z właściwym terytorialnie Dowództwem Regionu Wojskowego, który z mocy
powierzonych mu zadań jest odpowiedzialne za ścisłą współpracę struktur administracji
wojskowej i wojsk obrony terytorialnej z władzami samorządowym oraz na płaszczyźnie
wsparcia władz w zakresie zarządzania kryzysowego i ochrony ludności.
Relacje zachodzące między sferą samorządową i wojskową w zakresie współpracy
organów kierowniczo – dowódczych na różnych szczeblach ilustruje rysunek nr 6.

Rys. 6 . Współpraca sfery wojskowej z samorządem; poziomy współpracy sfery wojskowo – samorządowej

Źródło: opracowanie własne.

33
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie promocyjnej 17. Batalionu Gwardii Krajowej
Dalarna, na portalu społecznościowym Facebook: https://www.facebook.com/Dalabataljonen/ (29.04.2019).
 Rozpatrując natomiast kwestię wsparcia samorządu na rzecz obrony wojskowej w ramach
obrony totalnej, to na podstawie aktu wykonawczego do analizowanej ustawy w formie
rozporządzenia ministra obrony z dn. 17 grudnia 2015 r., w sprawie organizowania obrony
totalnej i gotowości państwa, władze samorządowe szczebla lokalnego i regionalnego
są zobowiązane do udostępnienia na rzecz sił zbrojnych dostępnych sił i środków
niezbędnych do funkcjonowania siłom zbrojnym do organizowania obrony wojskowej danego
obszaru odpowiedzialności34. Kwestię koordynacji działań na linii wojsko – samorząd
zabezpiecza właściwe terytorialnie Dowództwo Regionu Wojskowego.

2.5. Znaczenie przemysłu zbrojeniowego w systemie OT.

Analizując uwarunkowania strategiczno – obronne, w kontekście funkcjonowania obrony

terytorialnej, należy zwrócić szczególną uwagę na potencjał krajowych zakładów
zbrojeniowych, stanowiących zaplecze materiałowo – techniczne i czynnik zabezpieczający
dostawy środków walki dla sił broniących terytorium kraju. Siły Zbrojne Królestwa Szwecji
SA uplasowane w grupie państw, niedysponującymi dużymi liczebnie wojskami w czasie
pokoju. Wojsko szwedzkie należy do grupy sił zbrojnych na świecie, w których
oddziały/pododdziały poszczególnych rodzajów wojsk, są wyposażone w nowoczesne
uzbrojenie i sprzęt wojskowy, a odsetek nowego uzbrojenia jest na wysokim poziomie.

Szwedzkie siły zbrojne należą do grupy armii europejskich, w których nadal

jest utrzymywany system powszechnego poboru do wojska, co w wypadku powstania sytuacji
kryzysowej, prowadzącej do zagrożenia bezpieczeństwa państwa bądź wojny,
mogą zmobilizować rezerwistów i rozwinąć kilkukrotnie liczebność swoich sił zbrojnych
na czas wojny. Szwecja, która w 2010 r. zawiesiła pobór, postanowiła przywrócić
powszechny pobór do wojska na początku 2017 roku.
Państwo szwedzkie jest piątym co do wielkości krajem na kontynencie europejskim. 
Kraj od dawna przoduje w przyjmowaniu nowych technologii; na przełomie XIX i XX wieku
w Sztokholmie było więcej aparatów telefonicznych niż w Paryżu, Londynie czy Berlinie. 
Szwecja słynie z dobrze rozwiniętego przemysłu zbrojeniowego. Ze względu na jakość
produktów szwedzkiego przemysłu, blisko 90 procent całości zakupów sprzętu wojskowego
dla armii spełniają narodowi kontrahenci, z czego tylko niespełna 15 procent jest
34
Sekcja 8 rozporządzenia Ministra Obrony z dn. 17.12.2015 r., w sprawie organizowania obrony totalnej
i gotowości państwa (2015:1053).
obsługiwanych przez podwykonawców z zagranicy. Bezpośredni nadzór nad tą gałęzią
przemysłu sprawuje komórka podległa szwedzkiemu ministerstwu ON FMV, czyli Urząd ds.
Polityki Materiałowo – Zbrojeniowej (szw. Forsvars materielverk - FMV). Ta organizacja
odpowiada za zakup, konserwację i przechowywanie sprzętu dla Szwedzkich
Sił Zbrojnych35. 

W ujęciu historycznym przemysł zbrojeniowy w Szwecji ma długą historię, sięgającą

czasów wojen północnych, gdy Szwecja posiadała status mocarstwa. Jednym z takich
przedsiębiorstw z tradycjami jest firma Bofors, producenta systemów artyleryjskich wysokiej
jakości należących w przeszłości do Alfreda Nobla. W czasie drugiej wojny światowej
Szwecja została pozbawiona dostaw materiałów z zagranicy, niezbędnych do produkcji,
a mimo to narodowy przemysł obronny stał się całkowicie samowystarczalny i rozwinął
aktualną do dziś wielkość i strukturę.
Z historycznego punktu widzenia szwedzki sektor zbrojeniowy przechodził szereg zmian;
od okresu znacznego wzrostu i intensywnego rozwoju od okresu II wojny światowej
do czasów nam współczesnych. Po drugiej wojnie światowej dostęp do materiałów
przeznaczonych na realizowane i rozwój perspektywicznych projektów obronnych, w ramach
współpracy międzynarodowej, był poważnie ograniczony ze względu na rywalizację
występującą w bipolarnym świecie. Skutkiem czego Szwecja musiała jeszcze bardziej
wzmocnić swój przemysł obronny, kierując go w stronę maksymalnie możliwej
samowystarczalności. Poważny przełom w przemyśle zbrojeniowym nastąpił w latach
dziewięćdziesiątych, w głównej mierze z powodu znaczącej redukcji wydatków na obronność
w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego, rozwiązania Układu Warszawskiego
i zimnowojennej rywalizacji. Wynikiem tychże działań był proces integracji korporacyjnej
i ogólna konsolidacja spółek obronnych w większe podmioty kapitałowe.
Przemysł zbrojeniowy Szwecji ma ze swej natury funkcjonowania szeroką
niezależność. Konieczność prowadzenia niezależnego wytwarzania systemów obronnych
skutkowała wysokim poziomem kompetencji w dziedzinie nowoczesnych technologii
(niekiedy nowatorskich; przykład czołgu bezwieżowego Stridsvagn 103) i produkcyjnych
szwedzkich przedsiębiorstw. Korzyści, związane z rozwojem i wytwarzaniem wysokiej
jakości samolotów i pojazdów bojowych, nawodnych i podwodnych jednostek morskich,
systemów radiolokacyjnych oraz nowoczesnych systemów łączności command and control

35
Opracowano na podstawie danych, zawartych na stronie: http://www.fmv.se/sv/Om-FMV/
(30.12.2018).
jest korzystna dla szwedzkich sił zbrojnych; ta swego rodzaju autarkia sprawia, że państwo
szwedzkie jest atrakcyjnym partnerem dla zagranicznych zbrojeniowych kontrahentów.
Obecnie produkty przemysłu zbrojeniowego Szwecji cieszą się na świecie opinią wysokiej
jakości uzbrojenia. Firmy zbrojeniowe w Szwecji słyną z produkcji wielu rodzajów
uzbrojenia i sprzętu wojskowego dla rodzimej armii, jak i na eksport. Są w stanie wytworzyć
szeroką gamę broni. Począwszy od pojazdów bojowych (bojowe wozy piechoty CV90),
środków artylerii polowej (Kołowa armatohaubica samobieżna Archer) przez środki walki
i obrony powietrznej, szwedzkie samoloty wielozadaniowe JAS-39 Gripen, po okręty dla
marynarki wojennej (m.in. szwedzkie okręty podwodne A26) i uzbrojenie dla lekkiej piechoty

(m.in. granatnik przeciwpancerny Carl Gustav). Dziś funkcjonuje około 25 firm

zaangażowanych w przemyśle zbrojeniowym, które oprócz współpracy międzynarodowej
w wymiarze regionalnym, kładą nacisk (pod wpływem działań rządowych)
na międzynarodową współpracę na lokalnym rynku Półwyspu Skandynawskiego. W ramach
współpracy przedsiębiorstwa zbrojeniowe podejmują współpracę przy opracowywaniu
nowych środków bojowych, by ograniczyć koszty, czego efektem są m.in.: system
artyleryjskiego moździerza AMOS czy wspomniana armatohaubica Archer36.

Szwedzkie zakłady zbrojeniowe, z racji na uwarunkowania bezpieczeństwa, słyną

z produkcji wyspecjalizowanego uzbrojenia i sprzętu wojskowego o przeznaczeniu stricte
defensywnym, który cechuje się:

 możliwością adaptacji w wypadku prowadzenia działań jako zestawy przenośne

dla lekkiej piechoty,
 niskimi kosztami produkcji; efektywnością; prostotą, przez co nie wymaga się
organizowania długiego szkolenia dla rekruta/poborowego,
 możliwością dozbrojenia wszelkich wozów kołowych, gąsienicowych,
i montażu na jednostkach pływających,
 niezawodnością,
 uniwersalnością,
 ergonomicznością
 wysoką celnością, gdzie prawdopodobieństwo trafienia szacuje się w granicach
70 – 90%,
36
Z. Badeński, H. Sołkiewicz; Polityka i strategia bezpieczeństwa…, op. cit., BP, Gdynia 2015,
s. 53 – 155.
  zdolnościami pozwalającymi do niszczenia każdego pancerza, dzięki głowicy
łączącej zalety pocisku wolframowego i ładunku kumulacyjnego,
 odpornością na zakłócenia37.

Takie systemy uzbrojenia, jak: lekkie wyrzutnie przeciwpancerne, broń przeciwlotnicza

(systemy artyleryjskie Bofors’a) czy rakiety przeciwokrętowe (RBS-15), umożliwiają
posiadanie przez szwedzkie siły zbrojne własnych technologii wytwarzania uzbrojenia i
sprzętu wojskowego typowego do prowadzenia działań obronnych. Jednocześnie pozwala
zabezpieczyć rodzime wojska w sprzęt bojowy, istotny dla prowadzenia
obrony terytorium kraju.

W na początku 2007 roku w mieście Sälen, ówczesny minister obrony narodowej Mikael
Odenberg, podczas krajowej konferencji nt. bezpieczeństwa i obronności pt.: „Folk & Försvar
(Społeczeństwo & Obrona) stwierdził, jaką rolę pełni krajowy przemysł zbrojeniowy
w systemie obronnym państwa. Otóż, zdaniem pana ministra: (…) szwedzki przemysł obronny
był, nadal jest i będzie ważnym aspektem szwedzkiej polityki bezpieczeństwa. (…)Jestem
przekonany, że dzięki naszemu przemysłowi obronnemu nasz mały kraj (Szwecja) stał
się w XXI wieku jednym z najbardziej zaawansowanych technologicznie krajów
przemysłowym, z nowatorskimi technologiami w wielu ważnych sektorach komercyjnych,
które mają swój militarny rodowód38. To stwierdzenie potwierdza zasadę, iż sektor
zbrojeniowy jest bezpośrednio z jednej strony jedną lokomotyw gospodarczych, zaś pośrednio
z drugiej, gwarancją prowadzenia samodzielnej operacji obronnej w oparciu o własne
zaplecze. Dodał: Nie podzielam poglądów tych, którzy uważają, że wytwarzanie broni jest
czymś, o co należy się wstydzić. Mamy uzasadniony interes, aby móc samodzielnie bronić
naszej wolności i niezależności. Podczas swej prelekcji minister Odenberg także zwrócił
szczególną uwagę na to, że funkcjonowanie zaawansowanego technologicznie sektora
zbrojeniowego czyni Królestwo Szwecji na nowo znaczącym graczem międzynarodowej
areny bezpieczeństwa; przy czym współpraca międzynarodowa jest kluczowa w większości
sfer rozwoju uzbrojenia i sprzętu wojskowego.

Biorąc pod uwagę ekonomiczno – gospodarczy aspekt potencjału zbrojeniowego Szwecja

kieruje środki budżetowe na obronność w granicach 5 mld USD rocznie. Stosunek udziału
środków generowanych przez Produkt Krajowy Brutto kierowanych na obronność oscylują

37
K. Gąsiorek, Terytorialna Organizacja Wojskowa, wykład z dn. 04.05.2017.
38
Min. obrony Mikael Odenberg, podczas prelekcji na konferencji nt. bezpieczeństwa, pt: Społeczeństwo i
Obrona: http://www.folkochforsvar.se/rikskonferensen.html (21.01.2019).
na poziomie 1,3% PKB, gdzie średni pułap wydatków na obronność w Europie oscyluje
w granicach 1,4% PKB39. To pokazuje, że Sztokholm razem z większością europejskich stolic
Europy Zachodniej, redukują wydatki na szeroko pojętą sferę obronności.
W 2006 roku średni poziom wydatków w krajach Europy na szeroko pojętą sferę obronną
wynosił 1,78% PKB. Z drugiej strony zmiany zachodzące w międzynarodowym środowisku
bezpieczeństwa, wywołanymi nadaktywną polityką Rosji w Europie i na Bliskim Wschodzie
czy wzrostem napięcia na linii Waszyngton – Pekin, poważnie ten trend redefiniuje; wręcz
został na dzień dzisiejszy skutecznie spowolniony.

Szwedzi w pełni kontrolują procesy związane z obrotem uzbrojenia krajowej produkcji;

podobnie jak to czynią Amerykanie w ramach realizowania specyficznej formy sprzedaży,
czyli Foreign Military Sales (FMS), z tym że wersja szwedzka jest bardziej liberalna.
W przeszłości Szwedzcy eksporterzy mieli kłopot z kontrolą przewozu ze (i do) Stanów
Zjednoczonych, a biorąc pod uwagę znaczne partnerstwo w częściach składowych, które
wiele szwedzkich firm prowadzi z firmami amerykańskimi, było dość utrudniające
kooperacje. Władze rządowe wymagają licencji na sprzedaż za granicę dowolnego sprzętu
wojskowego. Komórką odpowiedzialną z ramienia rządu szwedzkiego za monitorowanie
eksportu broni jest Narodowy Inspektorat ds. Produkcji Strategicznej (ang. National
Inspectorate of Strategic Products – ISP), który sprawdza zgodność transakcji handlowych,
pod kątem zgodności z zasadami szwedzkiej polityki zagranicznej. Ta instytucja przede
wszystkim sprawdza uwarunkowania bezpieczeństwa, dotyczące sprzedaży broni, gdzie
zezwolenie na eksport może być udzielane tylko i wyłącznie do kraju nieuczestniczącego
w konflikcie zbrojnym z innym państwem40. Dzisiaj szwedzkie rozwiązania legislacyjne
w tej materii bazują na doświadczeniach wyniesionych z dobrze ukształtowanego (choć
wysoceskomplikowanego) w zakresie obowiązujących przepisów dotyczących kontroli
przewozu rozwiązań amerykańskich. 

Analizując problematykę dotyczącą szwedzkiego przemysłu zbrojeniowego, warto

też przyjrzeć się centrum zarządzania całą polityką pozyskiwania uzbrojenia i sprzętu
wojskowego. W tej kwestii punktem ciężkości całego systemu zamówień dla całej armii
szwedzkiej jest powołany w 1968 roku (a swą genezą sięgający aż czasów króla Gustawa
II Adolfa – XVII wiek!) Urząd ds. Polityki Materiałowo – Zbrojeniowej (FMV). Ta instytucja
jest odpowiedzialna za cały proces zaopatrywania szwedzkich sił zbrojnych i innych
39
Opracowano na podstawie danych Europejskiej Agencji Obrony, www.eda.europa.eu (23.01.2019).
40
Opracowano na podstawie danych zawartych na stronie Narodowego Inspektoratu ds. Produkcji
Strategicznej, https://isp.se/eng/about-the-isp/ (27.01.2019).
elementów tworzących system obronny w niezbędny sprzęt. Proces zakupowy przedstawia
się następująco: wnioski o nowe pozyskanie wszelkich rzeczy dot. uzbrojenia
są przygotowywane w sztabach jednostek wszystkich rodzajów sił zbrojnych. Następnie
cała dokumentacja jest przekazywana do FMV z przeznaczeniem podjęcia działań.
Ogólnie rzecz ujmując, FMV jest obciążony przygotowaniem technicznym, inspekcją
materiałów i wyposażenia oraz modyfikacjami lub ulepszeniami uznanymi za niezbędne
dla danego systemu lub urządzenia. Gros ofert dotyczących zamówień obronnych
jest kierowana do szwedzkiej zbrojeniówki. Współcześnie przedsiębiorstwa często nawiązują
współpracę z zagranicznymi kooperantami; między innymi na to, że szwedzkie firmy
są ograniczone pod względem wielkości i zasobów czy z punktu widzenia złożoności wielu
programów obronnych. W związku z tym firmy często koncentrują swoje wysiłki na dalszym
ulepszaniu obecnie istniejących produktów i systemów uzbrojenia41.

Bibliografia

1. Badeński Z., Sołkiewicz H., Polityka i strategia bezpieczeństwa państw i instytucji

europejskich, BP, Gdynia 2015.
2. Batalion Gwardii Krajowej Dalarna,, Facebook
https://www.facebook.com/Dalabataljonen/ (29.04.2019).
3. Centrum szkolno – treningowe, szwedzkojęzyczna encyklopedia multimedialna
Wikipedia: https://sv.wikipedia.org/wiki/Utbildningsgrupp (30.04.2019).
4. Europejska Agencja Obrony, www.eda.europa.eu (23.01.2019).
5. Federacja na Rzecz Edukacji Obronnej i Szkolenia https://www.forsvarsutbildarna.se/
(08.05.2019).
6. Försvarets forum, Forsvarsmakten, nr 6/2017, s. 21,
https://www.forsvarsmakten.se/siteassets/6-aktuellt/forsvarets-forum/2017/
forum_1705_webb_lowres.pdf (07.04.2019).
7. Gąsiorek K., Terytorialna Organizacja Wojskowa, wykład z dn. 04.05.2017.
8. Gąsiorek K., Terytorialna Organizacja Wojskowa, wykład z dn. 28.04.2017r.
9. Handbook Hemvarn, Forsvarsmakten, Stockholm 2018.
10. Hedegaard L. TOO LATE for Europe. Islamization has gone too far!,
https://www.youtube.com/watch?v=8kIIqi9WT4U (19.12.2018).
11. http://hemvarnet.se/?action=visaartikel;artikelid=1 (03.04.2019).
12. http://hemvarnet.se/?action=visaartikel;artikelid=13 (04.04.2019).
13. http://www.brukshundklubben.se/kontakt/om-oss/ (28.03.2019).
14. http://www.ffk.se/ (28.03.2019).
15. http://www.kak.se/om-oss/ (27.03.2019).
16. http://www.redcross.se/ (27.03.2019).
17. http://www.svenskalottakaren.se/om-oss (27.03.2019).
18. https://ffk.se/kurser/ (08.05.2019).
19. https://fro.se/in-english (27.03.2019).

41
Opracowano na podstawie danych, zawartych na stronie: http://www.fmv.se/sv/Om-FMV/
(27.01.2019).
20. https://hemvarnet.se/om-organisationen/hemvarnsforbanden/nyheter/421/14301
(06.04.2019).
21. https://sv.wikipedia.org/wiki/Frivilliga_Motorcykelk%C3%A5ren (28.03.2019).
22. https://www.forsvarsmakten.se/sv/aktuellt/2018/07/ungdomar-i-harlig-gemenskap/
(08.05.2019).
23. https://www.scb.se/NR0103-en#_Keyfigures (28.01.2019).
24. International Sea Cadet Association, http://iscaworld.com/index.php/about-us
(28.03.2019).
25. Konwencja o prawach i obowiązkach państw, VII Konferencja Państw
Amerykańskich, Montevideo 1933 r.
26. Ludendorff E., Wojna totalna, MON, Warszawa 1958.
27. Mandershausen H., The Economics of War, RAND Corporation, Santa Monica 1980.
28. Matyasik G, Wachowicz K., Szwecja stawia na Hemvarnet (Gwardię Krajową),
https://obronanarodowa.pl/artykuly/display/szwecja-stawia-na-hemvarnet-gwardi-
krajowa (06.03.2019).
29. Militarstrategisk doktrina – MSD 16, Forsvarsmakten, Stockholm 2016.
30. Misja, i zadania organizacji, Urząd ds. Polityki Zbrojeniowej:
http://www.fmv.se/sv/Om-FMV/ (30.12.2018).
31. Misja, wizja, cele organizacji, Narodowy Inspektorat ds. Produkcji Strategicznej,
https://isp.se/eng/about-the-isp/ (27.01.2019).
32. Narodowa Szkoła Wojenna Gwardii Krajowej,
https://www.forsvarsmakten.se/sv/organisation/hemvarnets-stridsskola/ (08.04.2019).
33. Nationell Sakerhetsstrategi – Strategia Bezpieczeństwa Narodowego,
Regeringskansliet, Stockholm 2017.
34. Nordic Defense Cooperation – the Cooperation Areas, http://www.nordefco.org/The-
Cooperation-Areas (19.12.2018).
35. Odenberg M., wykład inauguracyjny Konferencji nt. bezpieczeństwa, pt:
Społeczeństwo i Obrona: http://www.folkochforsvar.se/rikskonferensen.html
(21.01.2019).
36. Organizacja obrony totalnej, Szwedzka Agencja ds. Obrony Cywilnej,
https://www.msb.se/sv/Insats--beredskap/Totalforsvar/ (25.04.2019).
37. Piekarski M., Społeczeństwo, a wojsko – część I, SpecialOps.pl, http://www.special-
ops.pl/blog/id262,spoleczenstwo-a-wojsko-czesc-pierwsza (07.03.2019).
38. Rachwalska M., Szwecja przywróciła pobór. Dla mężczyzn i kobiet, Defence24.pl,
https://www.defence24.pl/szwecja-przywrocila-pobor-dla-mezczyzn-i-kobiet
(07.04.2019).
39. Resilience - The total defence concept and the development of civil defence 2021-
2025, raport Parlamentarnej Komisji Obrony, Riksdag, Stockholm 2018.
40. Rozporządzenie Ministra Obrony z dn. 17.12.2015 r., w sprawie organizowania
obrony totalneji gotowości państwa (2015:1053).
41. Rozwój i modernizacja obrony totalnej, Rada Ministrów Królestwa Szwecji
https://www.government.se/articles/2018/05/development-of-modern-total-defence/
(25.04.2019).
42. Smolny D., Wysocki W., Polityka Szwecji i Finlandii wobec współczesnych wyzwań
bezpieczeństwa w kontekście warszawskiego szczytu NATO, BBN, Warszawa 2016.
43. Socha P., Rola organizacji paramilitarnych w systemie obronnym kraju, www.sjs-
siedlce.pl/artykuly/inne/rola-organizacji-paramilitarnych-w-systemie-obronnym-kraju
(29.03.2019).
44. Sweden’s Defence Policy 2016 – 2020, Ministry of Defence, Stockholm 2015.
45. Swedish Federation for Voluntary Defence Education and Training -
Forsvarsubildarna,
http://www.forsvarsutbildarna.se/om_forsvarsutbildarna/forsvarsutbildarna_-
_swedish_federation_for_voluntary_defence_education_and_training (29.03.2019).
46. Swedish total defense, Warsaw Institute, https://warsawinstitute.org/swedish-total-
defence/ (15.04.2019).
47. Szwedzka Agencji ds. Obrony Cywilnej, www.msb.se (26.04.2019).
48. Ustawa z 03.2002 r., o ochronie ludności, Riksdag, Stockholm 2002 (2002/03:119).
49. Ustawa z dn. 01.06. 2006 r., w sprawie środków gmin i hrabstw
w czasie pokoju, na wypadek wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej lub ogłoszenia
stanów gotowości obronnej państwa (2006:544).
50. Ustawa z dn. 01.06.2006 r., o środkach, podejmowanych przez gminy i hrabstwa w
zakresie gotowości
na nadzwyczajne zdarzenia czasie pokoju i okresów podwyższonej gotowości państwa,
Riksdag, Stockholm 2006.
51. Ustawa z dn. 17.12.1992 r., o organizacji obrony totalnej państwa i jego gotowości
(1992:1403)
52. www.hemvarnet.se/intresseanmalan/din-insats-borjar-har (07.03.2019).
53. www.hemvarnet.se/intresseanmalan/grundutbildning (08.03.2019)
54. www.hemvarnet.se/org/hemvarnsforbanden/3646 (12.03.2019).
55. www.wikipedia.org.en/wiki/Swedish_Armed_Forces (06.03.2019 ).
56. www.wikiquote.org/wiki/Napoleon_Bonaparte (22.04.2019).