1.

Nastanak i razvoj nauke o međunarodnim odnosima

Klasična djela:
1. Tukidid-Istorija Peleponeskog rata
2. Platon,Nikolo Makijaveli-državnička mudrost i savjeti
Prva katedra međunarodnih odnosa je Univerzitet Vels,Aberistvit,1919g.,pod
imenom Vudroa Vilsona,a prva institucija je Institut za međunarodne odnose i
razvojne studije,Ženeva,1927g.Značajniji sutori na katedri m.odnosa su Norman
Angel,Alfred Zimmern i Arnold Toynbee.Prvi svjetski rat i Oktobarska revolucija
su izdrmali Kapitalistički svijet,s toga će stvoriti Liga naroda,koji će pokušati
srušiti djelovati socijalistički režim.Iz početka,disciplina međunarodni odnosi se
veže za pravnu eksplikaciju,i smatralo da se bogati mogu baviti jedini ovim
poslom.Staljin je smatrao da proučavanje međunarodnih odnosa,obična
buržoazijska izmišljotina,s toga tek 1956g.,počinje u SSSR intezivan rad
međunarodnih odnosa.Značajniji razvoj MO će se desiti posle II svjetskog
rata.Nazivi:međunarodna politika,svjetska politika,spoljna politika,globalna
politika.Središnji okvir istraživanja MO jeste da se smatra da je čovječanstvo
podjeljeno na skupinu suvjerenih država koje tvore međunarodnu zajednicu,da te
države održavaju međusobne kontakte težeći ostvarivanja svojih nacionalnih
ciljeva,a saradnja može podrazumijevati i konflikte kad se može voditi rat.
2. Predmet nauke o međunarodnim odnosima
Predmet nauke o međunarodnim odnosima su međudržavni odnosi,odnosi između
različitih subjekata,međunarodnih subjekata,kao i istraživanje faktora,koji utiču na
ponašanje međunarodnih subjekata i traženje osnovnih zakonitosti djelovanja i
ponašanja u međunarodnom političkom sistemu.
Uticaj faktora na dinamiku međunarodnih odnosa:
1. Brz razvoj vojne tehnologije i neprekidno usavršavanje
2. Razvoj međunarodnih koalicija i kontakata u regiji i svijetu
3. Pitanje neravnomjernog ekonomskog razvoja
4. Globalizacija
5. Od 1990g.,pad socijalističkog sastava države,ujedinjavanje dvije
Njemačke,rat u Jugoslaviju,kraj vladavine bijelaca u Južnoafričkoj republici. Za
izdvajanje znanja o međunaronim odnosima kao disciplinu ima razloga:
1. Međunarodna se politička zajednica bitno razlikuje od unutrašnje političke
sredine.
2. Didaktični razlozi zahtjevaju prezentiranje materije u cjelovitosti
3. Međunarodni odnosi su nastali kao sinteza više disciplina.Međunarodni
odnosi na važnom mjestu stavljaju da prosmatra sa svojeg aspekta težeći prema
otkrivanju stanovitih promjena.Na kraju se može zaključiti da je osnovni zadatak
međunarodnih političkih odnosa će se pronaći u dinamici svjetskih kretanja,koji
inače vrlo brzo teku,one osnovne kategorije,zakonitosti i tendencije koje određuju
taj razvoj i odrediti osnovne činioce uz čiju pomoć se taj razvoj
ostvaruje.Međunarodni politički odnosi se svode na osnovi preciznog prikupljanja i
sistematiziranja podataka na kojima se može graditi teorija međunarodnih
odnosa,koja će biti kadra da upozori na tipične procese.
3.ISTORIJSKI RAZVOJ M.O
STARA GRČKA-Stvaranje grčkih polisa-gradova unutar teritorije Grčke.Polise su
činili relativno mali broj stanovnika,a vlast je bila zatvorena zidinama.Polis ipak
nije bio jedinstvena vlast,zbog saradnje između polisa(Uticaj kulture u pogledu
arhitekture,jezika,Olimpijske igre,kolonizacije na Malu Aziju,južne Italije i
Sicilije).Najmoćniji polisi u antičkoj Grčkoj su:Atina,Teba,Spata i Korint.Međutim
postajali su savezi i želje pojedinih polisa da sklope savez i da se ujedine unutar
jedne države.Takav primjer jeste Delvski savez,iz 431g.p.n.ere.Glavni gradovi
saveza su bili:Atina,Hios,Samos i Lezbos,kao i neka ostrva u Jonskom
moru.Antičku Grčku je obilježio period dva rata:Peleponeski rat(431g.p.n.ere-407
g.p.n.ere) koji se vodio između Delvskog i Peleponeskog saveza,odnosno Atine i
Sparte.Drugi rat koji je obilježio antičku Grčku jesu Grčko-persijki ratovi gdje je
sukob između Grčke i Persije kulminirao pobjedom grčke vojske pod vođstvom
Aleksandra Makedonskog,i time se Grčka proširila pa čak i do Egipta.Glavni grad
koji je balansirao snage između dva saveza bio je Korint.
STARI RIM-Rim je postao država-grad na rubu helenskog svijeta.Rim se pretvorio
u teritorijalnu cjelinu čiji centar postaje Rim koji snagom oružja okuplja ostale
teritorije.Usvaja se rimsko pravo,sastav vladanje u kome Rimljani postavljaju svog
guvernera a stanovništvo se protivi sistemu porezivanja.U doba rimske
republike,Rim osvaja grčke polise na jugu Apenina,okreće se Mediteranu,ulazi u
sukob sa Kartagom(146g.p.n.ere),nakon toga osvaja Grčku,Egipat i Malu Aziju.U
30g.n.ere,Rim postaje Carstvo.Pax Romana postaje oznaka stalnog i snažnog
imperija koji se temelji na vojnoj aktivnosti i stvaranju imperijalne vlasti.Imperija
se proteže od Britanije(Hadrijan) do Kavkaza.Lokalna tradicija života nije
nestajala već je bila naznačena unutar glavnih crta rimskog vladanja:rimsko
pravo,novac,unutrašnja sigurnost i standardizacija upravljanja.Pad zapadnog
Rimskog Carstva označiće kraj Rimskog Carstva kao i kraj epohe starog
vijeka.Otvaraju se dva centra,a to su:Konstantinopolis i Rim.Osvajanja Rimskog
Carstva se mogu prepisati Dioklecijanu i Konstantinu Veliku.U vrijeme
Teodosija,došlo je do podjele imperije(395g.),na dva djela:Istočno i Zapadno-
odnosno na Honorije i Hanarija.Huni napadaju zapadno Rimsko Carstvo,a
Vizantija napreduje na Istočnom djelu.
SREDNJI VIJEK-Dolazi do jačanja Franačke države,na čelu dolazi kralj Karlo
Veliki,gdje je stvorio jaku cjelinu na prostoru srednje i istočne Evrope.Kralj Karlo
Veliki se kruniše za papu,800g.n.ere,i time nastaje Sveto Rimsko Carstvo.Ovim
činom je izgrađena svjetovna vlast sa čelom pape,i time je spojena svjetovna i
carska vlast.Što se tiče islama,kreće širenje islamske vjeroispovjesti i stvaranje
takozvane ,,islamske države˝,koje će prostirati od Saudijske Arabije do Atlantskog
okeana,pa čak i jug Španije.Oto I,će nakon smrti Karla Velikog,opet ojačati
zapadno carstvo,sa područjem Francuske,Danske,Švedske,Engleske,djelu Španije i
Portugala.Struktura vlasti je imala feudalni karakter,što je značilo da car i kralj
nisu imali suverenost i morali su da brinu o suverenosti plemstva.Čitav sastav
srednjovjekovnih odnosa je imao niz aktera:car,kraljevi,plemstva,slobodni
građani,papa,biskupi i viteški redovi.Ta cjelina se zvala Res publica
christiana,decentralizovana imperija.Krajem srednje vijeka,dolazi do širenja
kolonija Španija i novih pronalasaka.Şrednji vijek su obilježili Krstaški ratovi.Na
Balkanu će se proširiti imperija Osmanskog Carstva,a padom Carigrada
1453g.,označiće se kraj Vizantije.
NOVI VIJEK-WESTFALSKI MIR-Tridesetogodisnji rat nastupa u Evropi,od 1618
godine do 1648g.Razlog rata je bio religijske prirode.Ovakav rat se završio
mirom,početak savremenog razdoblja međunarodnih odnosa.Westfalski mir,sastav
novih odnosa ogleda se u:odvajanju crkvene i svjetovne vlasti,carska moć je
oslabljena i sastav se temelji iskreno na suverenim državama koje su jedini akteri
međunarodnih odnosa.Westfalski mir se temeljio na dva ugovora o miru:Munster i
Osnabrucku.Ugovori su potpisani između Svetog rimskog carstva i Francuske sa
jedne,a sa druge strane Švedske i Svetog rimskog imperija njemačke
nacije.Holandija i Švedska su priznate kao nezavisne.Jedan od glavnih principa
jeste nacionalna suverenost.Autoritet novog odnosa se više nije temeljio na
autoritet crkve,već na dogovoru postavljenih država.Novi izvori legitimiteta su
kongresi velikih sila koje se okupljaju nakon velikih ratova.Time je Westfalski mir
otvorio rata multilateralnoj diplomatiji.Westfalskim mirom će doći kraj
srednjovjekovnog odnosa.Stupa novo načelo cuius regio eius religio.Međutim,za
islam načelo neintervencije nije vrijedilo.
NASTANAK REFORMACIJE- Vjerski pokret protiv degradacije vjere u
Vatikanu,nemorala sveštenika i zapadanja Rimokatoličke crkve u gramzivost za
novcem.Tada je Martin Luter,njemački sveštenik,prikucao na vrata zamkovite
crkve u Virtembergu,papir sa 95 teza,objavio je neslaganje sa indulgencijom.Crkva
je praštala grijehove za novac.Luter je povremeno
potpomogao,neposredno,kapitalizmu sa tvrdnjom da ljudi se ne dokazuju
posjetama u crkvi pred Bogom.Hvalio se individualizmom u vjeri,širio je duhovni
prostor i za moralno prihvatanje preduzetnika,individualca.Kako se hrišćanin kod
njega ne dokazuje u ritualnim crkvenim ceremonijama već vjerom,onda mu ni
rad,ni trgovački,ni preduzetnički,nije predmet onakvih moralnih i vjerskih osuda
kakav je do Reformacije bio.Ali Luter,sam,nipošto nije odobravao kapitalizam i
proizvodnju radi novčanog bogatstva.Žak Kalvin je stvorio protestantski pravac,po
nazivu kalvinizam,taj pravac se raširio u
Francuskoj(Hugenoti),Škotskoj,Engleskoj(Puritanci),djelovima Njemačke i
Danske.Max Weber je smatrao da protestantizam oslobodio veliki religijski i
moralni prostor za kapitalizam,podržavao je individualizam,vrijednost,pravednost i
poštovanje zakona.
STANJE PRIJE REVOLUCIJE-Model apsolutne države u Franuskoj,Engleskoj i
svim sjevernim državama,bio je podržan.Carstvo je bilo podjeljeno na 300
država,Francuska se mogla mješati u unutrašnja pitanja carstva,a unutrašnja
podjela na katolički jug sa Austrijom i protestanski sjever na čelu sa
Pruskom.Francuski pokušaji da u Evropi nametne svoju hegemoniju ipak nisu
uspjeli jer antihegemonistička alijansa(Engleska,Austrija,Španija,Holandija i
Švedska) onemogućavao francusku ekspanziju.Jedna od karakteristika
Wesrfalskog mira,jeste ravnoteža snaga koja će stvarati saveze u slučaju izbijanja
nemira u Evropi.
FRANCUSKA REVOLUCIJA-U periodu od 1789g. Do 1814g.,Francusku je
obilježila dvije revolucije,prva je Buržoazijska revolucija(1789g.),u kome je
svrgnuta dinastija Burbona,a Francuska postaje ustavna
monarhija.Međutim,dolaskom na vlast prvog konzula Napoleona
Bonaparte,Francuska će doživjeti velika osvajanja u pravcu pod Istoka i biće na
vrhuncu osvajanja.Međutim,u bici kod Vaterloa,Francuska će doživjeti poraz od
Rusije,a dolazi i do stvaranja jake alijanse koju će činiti Velika
Britanija,Rusija,Prusija i Austrija.Nakon ustanovljanja kraljevske vlasti u
Francuskoj,održava se Bečki kongres(1814-1815),i tu nastaje koncert velikih sila
koje odlučuju o pitanjima ostalih evropskih zemalja.Saradnja u okviru Svete
Alijanse je trebala da osigura mir u Evropi,ali nije uspjela zadugo.Revolucije u
Evropi(Francuska,Austrija,Mađarska,Pruska,Italija,Njemačka) iz 1848g.,prekinuće
taj mir,rat između Turske i Rusije(Krimski rat iz 1853-1856).Nakon toga uslijediće
Berlinski kongres,1871g.,koji će najviše se ticati pitanja na Balkanu,a takođe
koncert velikih sila će se raspasti na koaliciju:Austrija-Njemačka i Francuska-
Engleska-Rusija.Njemačka će doživjeti svoje ujedinjenje pod vođstvom Pruske.
SAVREMENO DOBA-I SVJETSKI RAT-Marokanska kriza,aneksija BIH od
strane Austrougarske će biti prilike koje će usloviti nastup I svjetskog rata.Atentat
na Franca Ferdinanda u Sarajevo,izvršen od pripadnika ,,Mlade Bosne˝,Gavrila
Principa,1914g.Dolazi do sukoba između dvije alijanse,SAD ulaze takođe u rat,i
ozbiljno će uticati na promjene.SAD sa svojim sredstvima je imala cilj da uništi
njemački militarizam,SAD su ušle u svjetsku politiku,koja je tada bila isključivo
rezervisana za evropske zemlje.Pobjedu u ratu odnose Francuska,Velika
Britanija,Italija i SAD,i započinje konferencija u
Versaju.Njemačkoj,Austrougarskoj i Turskoj uslijedile su reparacijske obaveze.I
svjetski rat završava kapitulacijom Njemačke,1918 godine.
WILSONOV PLAN-Wodrow Wilson je cjeloviti prijedlog međunarodnih odnosa
istakao u 14 tačaka,a dvije glavne tačke su bile:razbijanje mnogonacionalnih
carstava(Austrougarsko i Osmansko),kao i stvaranje Lige naroda.Amerika izlazi iz
izolacionističke politike,ali ipak ne pristupaju Ligi naroda,zbog gubitka podrške
Kongresa.Takođe je bitno napomenuti da se I svjetski rat vodio između Sile
Antante i Centralnih sila.
MEĐURATNI PERIOD-Versajskim ugovorom Njemačkoj su stavljene plaćanje
velikih reparacija,a Francuska je to najviše koristila.Liga naroda-Njemačka ulazi
1926g,SSSR 1934g.,Francuska uprkos kritikama ušla u Ligi naroda.U Njemačkoj
se rađa nacionalsocijalizam,čiji plan jeste da se revanširaju evropskim državama
koji su joj nametnuli Njemačkoj,Versajskim ugovorom.Adolf Hitler,1933g.,dolazi
na vlast,1936g.,sastavlja četvorogodišnji plan kojima će podići Njemačku i
lansirati zemlju u grupu jakih vojnih i ekonomskih sila.1937g.,Njemačka izlazi iz
Lige naroda,anektira Austriju,Čehoslovačku,Rajnsku i Sudetsku
oblast.Čehoslovačka se rasprčala 1938g.,Minhenskim ugovorom,u kojima su
Velika Britanija i Francuska,vjerujući u viši cilj-sačuvanja mira,prepustile
Čehoslovačku.Na tlu Italije,1922g.,dolazi do nastanka i rađanja fašizma,akcijom
Marš na Rim,od strane Dučea,Beneta Musolinija.Njemačka,Italija i Japan se
udruđuju u sile Osovine,a Liga naroda ne uspjeva da sankcioniše Japan,zbog
osvajanja u Mandžuriji,kao ni Italiju,zbog pohoda u Etiopiji.
II SVJETSKI RAT-Započinje 1.9.1939 godine,napadom Njemačke na
Poljsku,pohod na Gdanjsk.Uprkos tome,samo nekoliko dana Rusija i Njemačka
potpisuju pakt Ribbentrop-Molotov kojima jedna drugu državu neće
napadati.Njemačka,1940 god.,zauzima Francusku i Pariz,i pokušavaju zauzeto
Britaniju,ali ne uspjevaju.Uprkos paktu,Njemačka napada Rusiju,1943 godine i
doživljava poraz.Rađa se Antifaštička koalicija,između Čerčila,Ruzvelta i
Staljina.Italija doživljava poraze na svojim frontovima,kao i Njemačka koja će u
maju 1945g.,kapitulirati,a potom Japan u septembru 1945g,što će predstaviti kraj II
svjetskog rata.SAD ulaze u rat 1942g.,i obilježava se japanskim napadom na Perl
Harbourom i eksplozijom atomske bombe u Nagasaki i Hirošimi.Sile Osovine su
poražene 1945g.
SUPROTNOST VELIKIH KOALICIJA-Ruzveltova politika i nastojanje da održi
odnose sa SSSR-om,je uzrokovala tome da popuštanjem napetosti podrži
Staljinove interese u Istočnoj Evropi.Velika Britanija je djelovala sa pozicije
prevladanog modela interesnih sfera,u kome je VB trebala da zadrži ulogu jezičca
na vagi.Dolazi se do ideje organizacije Ujedinjenih Nacija,koja bi trebala da održi
mir i da svaki međunarodni spor riješi kompromisima.Međutim Staljinova politika
je bila dosta drugačija i on je smatrao da II svjetski rat je omogućio Crvenoj
armiji,kao vojnopolitička organizacija izađe van granica države.Tri velika aktera
svjetske politike su bili vezani društveno-ekonomskim pozicijama sistema kao i
oštrim ideološko-političkim uvjerenjima.SAD i VB su težile kapitalizmu,a SSSR je
težio socijalizmu.
POSLIJERATNI SVIJET-Sovjetski Savez je jedina socijalisticka država,takođe
kao i NR Mongoliju,borba protiv fađizma i uspjeh Crvene Armije je uvrstio kao
zemlja svjetske sile.Zemlje Istočne Evrope počinju primati uticaj socijalizma ili
komunizma koji je dolazio iz Moskve.SAD postaje jaka ekonomska sila,iako je
predsjednik Truman napustio Ruzveltovu politiku-dobar odnos sa SSSR-om.Velika
Britanija i Francuska izlaze sa velikim odštetama,ali pogođene su raspadom
kolonijalnog carstva u Africi i Aziji.Njemačka,Italija,Japan bivaju poražene
zemlje.
UJEDINJENI NARODI-Konferencija 24.oktobra 1945g.,u San Francisku,je bila
glavna za stavranje Organizacije ujedinjenih naroda.Ciljevi ove svjetske
organizacije:očuvanje mira,očuvanje društvenog poretka,održavanje dobrih
međunarodnih odnosa,briga za privredni i društveni napredak,sporove riješavati
mirnim putem.Glavna tijela OUN su:Opšta skupština,Vijeće sigurnosti i
Sekretarijat.Središnje tijelo je Vijeće sigurnosti.Vijeće sigurnosti ima članove
velike sile,koje na temelju njihove jednoglasnosti,a postoje i članovi koji su
nestalni(10).Problem organizacije jeste što je SSSR imao pravo veta na odluku ili
pravo zapadnih država da se susdrže od glasanja.Ujedinjeni narodi su pokušavali
rješavati sporove van Vijeća sigurnosti.Prva akcija takve vrste jeste pomoć UN-
vojne snage za pružanje pomoći Južnoj Koreji u Korejskom ratu 1950-1953g.SSSR
je u tom vremenu odbijao sjednice Vijeća o pitanju ulaska Kine u UN.Zahvaljujući
SAD,donesena je rezolucija Ujedinjeni za mir i vojna snaga pod vođstvom
generala MacArthura.Sa vremenom povećavao se broj članica svjetske
organizacije.
HLADNI RAT-Period obilježen bipolarizmom,glavna oznaka međunarodnih
odnosa.Stvaranje socijalističkih država u Evropi i Aziji,SAD je shvatio kao
sovjetska akcija ili djelovanje snaga međunarodnog komunizma.
AKTERI I KRAJ HLADNOG RATA:SAD I SSSR se smatraju dva najvažnija
katera hladnog rata.Trka u naoružanju obije države je predstavljalo strah ostalom
svijetu.(SAD-1945G./SSSR-1953G.,proba nuklearnog oružja).Pax Americana i
Pax Sovietica postaju dva modela koji će obilježiti hladni rat.Imale su nekoliko
prilika da se takmiče(Korejski rat,Vijentamski rat,Kubanska kriza,intervencije u
Afganistan).Unutar dva bloka,javljaju se odnosi u kapitalističkom svijetu se
javlja,stvaranje NATO(1949).Liberalniji ameerički pristup je omogućio da
Francuska,1966g.,izađe iz NATO-a,a da ostane američki saveznik.Što se tiče
komunističkog svijeta,Varšavski pakt je potpisan 1955g.,što je označavalo da
SSSR i ostale komunističke zemlje budu povezane na ekonomskom,vojnom i
političkom polju.Zapadna Evropa je sa SAD izgradila privredne veze,Maršalovim
planom,a takođe je osnovana Zajednica za ugalj i čelik,zatim Evropska ekonomska
zajednica,a na kraju Evropska unija.U komunističkom svijetu,osnovan je Savjet za
ekonomsku saradnju iz 1949g.Konferencija o evropskoj zajednici i sigurnosti
nastaje 1975g.,i to predstavlja početak detanta.Nizom ugovora ostavlja se
djelovanje nuklearnog oružja po strani,već se sporovi rješavaju
kompromisima.Liberalna kretanja u SSSR-u počinje dolaskom Gorbačova za
generalnog sekretara KPSS(1985G.) i erozijom SSSR-a,1991g.Novi svjetski
poredak karakterišu integracija,demokratizacija,globalizacija svijeta.
4.ISTORIJSKI PRISTUP MEĐUNARODNIM ODNOSIMA
Istorijski pristup međunarodnim odnosima-postavlja težište promatranja na
diplomatsku istoriju kao disciplinu i materijal koji ona daje.Istorija je povezana sa
teorijom,odnosno diplomatska istorija,koji analizira djelatnost pojedinih
državnika,osobito velikih država,posebnu pažnju usmjerava na njihovo ponašanje i
pokazuje što su oni u prošlost smatrali korisnim i štetnim za nacionalne interese
svoje zemlje.Poznavajući prošlost može se istraživati sadašnji trenutak i
projektovati budućnost.Ipak ne daje adekvatno objašnjenje uzročno-posljedičnih
veza.Što se tiče diplomatske istorije,ona analizira djelatnost pojedinih državnika i
ona jasno pokazuje i neke crte međunarodnog razvoja koje su vodile postavljanju
država u međunarodnim odnosima.Ipak istorijski pristup kao jedini,nije prihvatljiv
jer ne zadovoljava interese za savremenim hodom međunarodnih
odnosa,modernizacijom i proliferacijom.
5.SISTEMATSKI PRISTUP M.O
Sistematski pristup-pristup polazi od pretpostavke u m.odnosima postoji slaganje o
nekim pravilnostima,koje se pojavljuju u različitim fazama razvoja međunarodnog
kontaktiranja i ne zavise o vremenu konkretizacije.Sistematski pristup u
međunarodnim odnosima samo daje okvir,ne ulazi u dubinu funkcionisanja
sistema,i stoga ne uzima u obzir nove momente.U ovakvom pristupu ne postoje
sociološke analize pojedinca.Ubrzan tehnološki i ekonomski progres nisu našli
mjesto u ovom pristupu.
Tri pokušaja proučavanja međunarodnih odnosa(sistematski pristup):
BALANS SILE-najtrajniji oblik odnosno sistema međunarodnih odnosa,nastao je u
doba postojanja različitih država,u periodu različitih interesa.Balansiranje sile bi
trebala da bude pozitivna kategorija međunarodnih odnosa,jer bi omogućavala
neprekidno održavanje ujednačenih suparničkih sila na otprilike istoj razini,takođe
pozitivno bi bilo i što balans sile omogućava postojanje niz malih država.Ovakav
sistem se posmatrao kroz retrospektivu i smatralo se da je 19v.,tipičan primjer
međunarodnih odnosa.Na osnovi društveno-ekonomski sličnosti i manje-više
ekonomskog razvoja,koji je u svim evropskim državama težio prema
kapitalizmu,djelovale su dinastije vladara.Francuski jezik je jezik
komuniciranja.Balans sile kao sistem posmatranja m.odnosa tvrde da istorija
međunarodnih odnosa upućuje na to da su sve krizne situacije bile riješene.Sistem
balansa je mogao vrijediti u 18/19v.,sve dok su društveno-ekonomski uslovi
odgovarali i omogućivali takav pravac ponašanja maloga kruga evropskih država.
BIPOLARNOST-pristup čiji je glavni dokaz takvog djelovanja jeste poslijeratni
razvoj međunarodnih odnosa,u znaku Hladnog rata,u kome su eliminasane linije
komunikacije između dva bloka.Autori tvrde da bipolarni sistem na
međunarodnom planu je reflektirao duboke suprotnosti i neslaganja između ta dva
vojna-ekonomska modela.Blokovske bilateralne kalkulacije razbio je ravnopravan
odnos u pogledu naoružanja.Za ovakav pristup međunarodnih odnosa,pored bloka
SAD koji je omogućio industrijske sile,a Sovjetski Savez se pojavio kao vojno-
ekonomski slabiji partner,politika je pokazala da dva bloka su se neprijateljski
orijentisali prema neprijateljima.Međutim smanjivanjem konfrontacije i kasnijim
uspostavljanjem odnosa,bipolarnost biva napuštena.
UNIVERZALNOST-Ova ideja počinje od Rima.Antički Rim se prostirao od
Britanije do Bliskog Istoka.Pax Romana je uslovila univerzalan sistem
podčinjenosti i povezanosti unutar Rimskog imperija.SAD je početkom 21v.,se
pojavila snažna tendencija zagovaranja novog organiziranja svijeta.Bolja
djelovanja u široko povezivanje trebala su omogućiti sredstva koja bi ostvarila
arbitražno sudjelovanje u zajedničkim interesima.Autori su ovu teoriju podržali,s
toga Monroea,Madisona i Jeffersona su se zalagali za stvaranjem svjetske
vlade.Vjerni nekim leGalističkim konceptima,američki autori su vidjeli koncept
univerzalnosti u Ligi naroda.
6.NORMATIVNI PRISTUP M.O
Normativni pristup-Normativni pristup se zasniva na tvrdnji da je u međunarodnim
odnosima,uvijek postoji stanovit broj standarda,pravila i normi međunarodnog
ponašanja.Analize ovog pristupa polaze od istorijskog determinizma i dominacije
sile u odnosima među državama,što je uticalo na opšti smjer prosmatranja svih
standarda.U široj političkoj misli,razvijaju se dva osnovna koncepta u posmatranju
svijeta:idealistički i realistički.
REALISTIČKI PRISTUP MEĐUNARODNIM ODNOSIMA-REALISTI
GLEDAJU SVOJA GLEDANJA NA POLITICI SILE:Makijaveli iz svog djela II
principe,je uzeo za primjer realističkog djelovanja jeste želja za realizacijom viših
državnih ciljeva odbacujući sve etičke ili religijske norme.Makijaveli je u uslovima
tadašnje rascjepkane Italije,bio je nosilac ideje o nacionalnom interesu i potrebi
pune afirmacije pod svaku cijenu.Makijavel vladar je morao imati svojstva lisice i
lava.Mnogi konzervativci su pratili realističku politiku:Francis Bacon(nijedno
tijelo ne može biti zdravo,ako neprekidno ne vježba...rat je vježba), Nikolas
Spajkmen i Hans Morgentau.Sila je stalan i nezamjenljiv element,a svijet je
nesavršen.Načela Hansa Morgentaua su:
Politika,društvo podliježu opštim zakonima koji leže u ljudskoj prirodi.Realisti
govore da je teorija se mora sastojati od određivanja činjenica i davanje pravo
zančenje činjenicama.
Glavni putokazi kroz šarenilo međunarodnih odnosa koncept interesa definicija
termina sile.Politika se smatra kao autonomno polje od ostalih polja.Prosmatranje
međunarodnih odnosa na osnovi interesa omogućuje stvaranje naučne
discipline,unošenje reda i sistema i čine teorijsku razumjevanje mogućim.Teorija
međunarodnih odnosa je zasnovano na konceptu interesa sile,izbjegavanjem da
podliježe motivima i ideologijom.
Realisti ne shvataju interes,već njegovo značenje kao stalnu i valjanu kategoriju i
da je istorija najbolja potvrda toga.
Politički realisti su svjesni moralnog značenja političke akcije i da u čovjeku i
društvu postoji stalan procijep između moralnih zahtjeva za uspješnost političke
akcije.
Politički realizam odbija identifikovati moralne aspiracije pojedine sredine sa
moralnim zakonom koji vladaju u univerzumu.
Morgenthau se zauzima za održavanje vlastite političe sfere političkih režima
jednako tako što vlastitu sferu imaju pravnici,ekonomisti ili moralist,odnosno
blagostanje.Politički realist istražuje kako određena politika utiče na silu
nacije.Čovjek u osnovi svoje prirode posjeduje pluralistički karakter.
Kritika realističkog shvatanja,mora se poći od činjenice da je čitav napor brojne
grupe tih teoretičara koncentiran oko pokušaja da se izgradi jedinstvena teorija
međunarodnih odnosa.Realistična teorija istakla je glavnu ulogu države u
međunarodnim odnosima.Spektar sile je izmjenjen i liniju izmeđe sile,uvjerenja i
prilagodbe činjenicama nastalim u međunarodnoj sredini vrlo je teško
povući.Interesi i vrijednosti koji nastaju u jednome društvu imaju neposrednu vezu
ili je proizvod su društveno-političkih i ekonomskih relacija.Sila nije nikako jedina
pokretačka snaga razvoja društva,i vode ih ka mogućoj upotrebi sile.
IDEALISTIČKA ŠKOLA MEĐUNARODNIH ODNOSA
Pravac idealističkih škola se razvio u SAD,i veže se uz američko političko
iskustvo.Period idealista se razvio nakon I svjetskog rata,a Woodrow Willson je
zagovarao uloge prava i efikasne međunarodne organizacije. Mnogi su takođe dali
suprotna mišljenja,smatrali da se svijet može razvijati i izmjeniti sliku u smjeru
korisnog razvoja za sve narode i države,a to su:David Hume(ukidanje
protekcionizma),Adam Smit(rat je najveće zlo čovječanstva),Rousseaua(veliki
borac protiv nasilja,Trajni mir,poštovanje univerzalno valjanih prava),Kant(pravo
treba poštovati bez obzira na veliku cijenu i žrtve).
7.POLITIKOLOŠKI PRISTUP M.O
Politikološki pristup
Bihejvioralna analiza-promatra ponašanje od manjih do viših društvenih grupa,po
djelovanju ukupnog međunarodnog sastava.U središtu su posmatranja
međunarodnih odnosa,načini na koji pojedinci i grupe gledaju,doživljaju glavne
subjekte i faktore međunarodnih odnosa,vlastite države,druge države,istražuje se
uzajamno djelovanje.Težište se postavlja na socijalno-psihološku
koncepciju,nacionalnu i međunarodnu sliku i procesa interakcija koji među njima
postoje.
Teorije igara-pojavila se sa matematičkim pristupom.Teorija igra je vrsta analiza
ponašanja u konfliktnoj situaciji,procesu donošenja odluka,analizirajući korist i
štetu.Teorija igara je upotrebljiva u politici,zagovornici teorije igara ističu da ona
daje za priliku analiziranje međunarodnih odnosa na osnovu koristi i štete.Svaka
strana ima u konfliktnoj situaciji svoje stalne prednosti.Igrači su akteri političkog
djelovanja,a oni mogu biti pojedinci i društvene grupe.Rapoport ističe da sve igre
imaju brojne zajedničke odlike.Svrha teorije igre svedena je na stvaranje što boljih
vlastitih političkih poteza koji se mogu suprostaviti suprotnoj strani.S toga
postoje:Igre sa nultim rezultatom-nepomirljivi interesi,jedna pobjeda,jedan
poraz/Igre sa nenultim rezultatom-interesi aktera i nijesu apsolutno suprotni.U
Hladnom ratu,nastaju modeli teorije igara,vrlo su popularni modeli igre sa nultim
rezultatom.Pokušaji da se sa pomoć teorije igara međunarodnim odnosima
numerički dade i empirijski karakter,osobito uz pojačanu primjenu
računara,postavili su i pitanje opravdanosti takvog pristupa.Statistika kao i teorije
igara ne može odgovoriti na pitanja koja su od središnjeg interesa.Simplifikacija i
neuzimanje u obzir niz faktora,kvalitet,a ne samo kvantitet.
Analiza sistema-Analiza sistema je skup elemenata ili jedinica koje se ponašaju na
određeni način,a uz pomoć označenih granica koji se mogu se izdvojiti iz okoline
koje okružuje.Ovakav pristup međunarodnim odnosima posmatra se međunarodni
sistemi i podsostemi.Sistem postoji kada je na osnovi opisa i podataka utvrđeno da
funkcioniše sa postavljenim karakterima.Posmatranje međunarodnih odnosa
postavljen je kao teorijski model.
Donošenje političkih odluka-analiza spoljnopolitičkih odluka,kao i proces i snaga
što djeluje na aktere koji donose te odluke,može skrenuti pažnju na stanovitu
regularnost i motiv djelovanja.Državnik,kao akter u političkom procesu,djeluje i
vezan za informacije koje ima i sadrži podatke o činjenicama i razvojnim
procesima.Formulisanje vanjopolitičkih ciljeva može biti i negativno-o tome
govori britanski autor diplomatije H.Nicholson,da je cjelokupna spoljna politika
odvija pod uticajem pukoga slijeda događaja-,,teorije lančanih okolnosti˝.
8.LIBERALIZAM
Liberalizam:Ljudska priroda je dobra,zlo potiče iz društva.Liberalizam se javio sa
idejama prosvjetiteljstva,temelje su postavili Lok,Kant,Ruso,Dž.Stjuart Mill,David
Rikardo,Adam Smit.Države bi se pak trebale u miru maksimalno pomagati,a ratu
da vode računa da čine manje zla.Obrazovanje je imperativ boljeg života.Vrhunac
liberalne teorije jeste Liga naroda,Willsonov idealizam,a kriza predstavlja II
svjetski rat i Hladni rat.Konfrontacija blokova eliminsali su liberalizam kao teoriju
međunarodnih odnosa.Ekonomska dimenzija je međunarodna trgovina,normativna
dimenzija je međunarodno pravo,etička dimenzija je međunarodni moral,a
tehnološka dimenzija je televizija i internet.3 pogleda na reforme:Izgradnja
međunarodnih institucija-Liga naroda,Pravna regulativa(Brijan-Kelegov
pakt),Razoružanje-Vašigtonska i Londonska konferencija.Tijesna povezanost
privreda koja spriječava započinjanje oružanog konflikta,ali to ne mora da znači,da
iza vojne sile ne stoji nužno i ekonomska sila(Rusija,Belgija).Racionalna
ekonomska logika izaziva iracionalni nacionalizam.
9.NEOLIBERALIZAM
Međutim,neoliberalisti su vratili duh liberalizma:Robert Keohane i Josef Nye.Taj
novi neoliberalni pristup temelji se na tvrdnji da u savremenom periodu postoji
među državama veliki broj veza i odnosa u kojima sile ne dominira,ona čak je
neprimjenjiva kao univerzalni instrument realizacije politike.Neoliberalni
institucionalisti došli su do rezultata,kada je u pitanju značaj
saradnje.Neoliberalisti,tvrde za razliku od klasičnih liberala,koji su tvrdili da se u
među.odnosima sarađuje jer postoje međunarodne institucije.Neoliberalisti su
akteri i nositelji pluralizma.Ekonomija je motorna snaga svijeta,važnost dobija
pravni i ekonomski instrumenti,sila gubi na značaju.Koncept neoliberala se zasniva
na:složena međuzavisnost i međunarodni režimi.Teorija demokratskog mira-
demokratije ne ratuju među sobom.Transnacionalne institucije onemogućavaju
izbijanje sukoba.Demokratske države su miroljubive jer imaju demokratske
norme.Autori koji su se bavili liberalizmom i neoliberalizmom:Norman
Ejndžel(Velika Iluzija-1909);Fransis Fukojama(Kraj Istorije-snažan interes za
liberalizam,prvi put stvaranja uslova za univerzalizaciju zapadnih
demokratija);John Mueller(ratovi su nemoralni i odbačeni).
10.REALIZAM
Osnovne ideje realizma su da su pojedinci organizirani u države i da svaka država
na maksimalan način želi ostvariti svoje nacionalne interese definisane u
sili.Države postoje u anarhičnom međunarodnom sastavu gdje nema hijearhijskog
postavljenog autoriteta.Glavna preokupacija svake države je očuvanje njezine
nesigurnosti,koja proizlazi iz anarhičnog nesavršenstva sastava.Države uglavnom
teže očuvanju ravnoteže snaga.Predstavnici:Tukidid(Istorija peleponeskog rata-
Sparta i Atina su glavni akteri,država je glavni akter u ratu i miru,donositelji
političkih odluka su racionalni akteri),Sveti Augustin(ukazao je vezu između
ljudske zlobe,egoizma i rata koji sve to još više podstiče),Makijaveli(upozoravao je
vladare na potrebu sigurnosti),Hans Morgenthau(načela realističke škole),George
Kennan(tvorac politike suzdržavanja-containment SSSR-a pledirao za
onemogućivanje širenja sovjetskog uticaja),Henri Kissinger.Zajedničko svim
realistima jeste autonomna država,anarhičan odnos.Pojam soft power karakteriše
realizam.Jedan od autora djela realizma,a to je Edvard Kar,u
djelu ,,Dvadesetogodišnja kriza˝u kojoj napada Normana Ejndžela nazivajući
liberalizam utopizmom.Što se tiče trgovine,realisti smatraju da nema slobodne
trgovine nema bez faktora sile.
11.NEOREALIZAM
Neorealisti-Oni prihvataju osnovne ideje realizma,ali su suočeni sa promjenama u
međunarodnim odnosima,nastojali unijeti korektive.Neorealisti kreću sa novom
paradigmom.Predstavnici su:Kenet Waltz(Teorija međunarodne politike) je
zadržao državu kao glavnog aktera međunarodne politike,ali uveli su strukturu
država u kojoj ti akteri nastupaju kao stanovite molekule,sila je zadržana temelj
teorijske analize,ali nije bilo isključivo vojnog oblika,a zadržan je balans sile koji
omogućava da glavni akteri ne nastupaju u ratove.Glavni zadatak,po Waltzu,jeste
da vrši distinkciju između proste ravnoteže snaga./Barry Buzan piše o zreloj
anarhiji/Rober Gilpin(Rat i promjene u svjetskoj analizi) je analizirao 2400 godine
istorije da bi ukazao kako je raspodjela sile osnovna forma kontrole i on uvodi
dinamizam i uvodi pojmove:rađanje,ekspanzija,slom dominantih ideologija,s toga
hegemoni su padali zbog dva fenomena koji su vezani za posmatranje ponašanja
države:marginalno kretanje u imperiju i tendencija hegemona može da više troši,a
manje da investira.
12. Alternativne perspektive proučavanja međunarodnih odnosa
RADIKALIZAM
Radikalisti svoja učenja zasniva na Marksova učenja.Sociolog Imanuel
Wallerstein,je povezao istorija sa usponom kapitalizma.U tim okvirima on
analizira pojavu kapitalizma u Evropi od 16.v identificirajući u svakom pojedinom
razdoblju istorije bitne geografske regije.Wallerstain ne može objasniti nikako
odnos na međunarodnoj razini ako ne prihvati analiza svjetskog sistema
definisanog u terminu ekonomskog procesa.Drugi autori temelje čitavu svjetsku
istoriju na značenju proizvodnog procesa.Tu se jasno pokazuje razlika između
realista i radikala.Liberali ekonomsku međuzavisnost vide u potrebi
saradnje.Radikalisti vide imperijalizam kao hijearhaičan međunarodni sistem koji
pruža prilike nekim državama na uštrb drugih.Lenjin se takođe predstavlja kao
radikalan,on smatra da će nakon raspodjele tržišta nužno doći od rata između
kapitalističkih država.Teorije zavisnosti tvrdi da su multinacionalne kompanije i
banke u nerazvijenim zemljama su glavni centri.Radikali eksploataciju
nerazvijenih vrši se uz upotrebu sila,već ekonomskom prinudom.Radikali su
pestimični gleda mogućnosti promjena postojećeg odnosa između razvijenog
Sjevera i eksploatiranog Juga,ističu da je svjetski kapitalizam loša
projekcija.Radikalizam i danas zovu ekonomskog determinizma. Svjetski sistem je
podijeljen na centar i periferiju, a razdjelnica je pristup modernim
tehnologijama.Centar prihvata najmodernije tehnologije, čija primjena donosi
najveći profit.Empirijska osnova-južnoamerička iskustva.Teza o istupanju
periferije iz svjetskog kapitalističkog sistema danas, nakon propasti real-
socijalizma kao alternative, nije realno ostvariva
KONSTRUKTIVIZAM
Konstruktivizam je svojom pojavom je stanovita,postavlja pitanje o prirodi
države,suverenosti.Konstruktivizam potiče od uvjerenja da je svijet neka vrsta
društvene konstrukcije.Konstruktivisti tvrde da se svijet stalno mjenja.Glavni
predstavnik je A.Wendt koji smatra da je suverenost utemeljena na skupu
pravila.Posebnu pozornost Wendt poklanja identitet državi koji se mjenja
kooperativnim ponašanjem.Pojedinac u grupama stvaraju identitete kroz kulturu i
ideje.Opšta snaga ideja,kulture i jezika kod konstruktivista uzima značajno
mjesto,cilj konstruktivista jeste da pronađu cilj sile. U V. Britaniji termin-
revolucionarizam-odnosi se na vjerske ratove u Evropi, marksističke ideje,
religijski fundamentalizam
FEMINIZAM se od 1960-ih godina u prvi plan se postavlja pitanje nejednakosti
polova.Odlučan napad na isključenje žena iz diskusija o javnim i međunarodnim
odnosima.
Različiti pristupi:Neomarksistički-polna eksploatacija
Postkolonijalni-obespravljenost u zemljama u razvoju
Psihoanalitički-ističe jednakost ljudskog roda
Radikalni feminizam-radikalno za punu zastupljenost i ravnopravnost.
Žene vladari kroz istoriju postojale su od najstarijih vremena (Hatšepsut,
Kleopatra, Irina, Margareta I, Izabela od Kastilje, Elizabeta I, Katarina Velika,
Marija Terezija...).Prva žena ministar vanjskih poslova: Ana Pauker, Rumunija,
1947.Prva žena premijer: Sirimavo Bandaranaike, Cejlon (Šri Lanka), 1960.Prva
žena predsjednik države u modernom vremenu: Izabela Peron, Argentina, 1974.
Prva žena izabrana za predsjednicu: Viktis Finbogadotir, Island, 1980.
13.GEOGRAFSKI FAKTOR
Geografski faktor-Geografski faktor se smatra središnjih faktora međ.odnosa s
obzirom na stalnost.Hipokrat je smatrao da klima glavni geografski faktori,Herodot
reljef,Platon broj stanovnika na određenoj teritoriji,a Aristotel zlatnu
sredinu.Geografski elementi su potpomagali razumjevanju istorije o čemu je pisao
Victor Cousin.(Uvod u istoriju filozofije).Njemački profesor Ratzel(Politische
Geografie),je iznio misli vezu politike i geografije,odnosno da klima djeluje na
način života.Ratzel smatra da površina teritorija neposredno utiče i na političke
horizonte,svijest o prostoru.
Mekander je isticao britansku politiku i cjelokupan razvoj britanskog
carstva.Mekander je isticao da pomorska sila Britanije i prirodno bogatstvo ugalj
omogućili su Velikoj Britaniji da postane velika sila.Mekinder je davao važnost
Rusiji,nastala je u graničnoj zoni Evrope i Azije,i organizovan je evroazijski
prostor.Takođe,tokom I svjetskog rata,Mekinder je važnost davao
Njemačkoj.Makinderova formula:Tko vlada istokom Evrope,upravlja srcem
svijeta/tko vlada srcem svijeta,upravlja svjetskim ostrvom/tko vlada svjetskim
ostrvom,upravlja svijetom.Mekinder se zalaže i uvjeren da će Sovjetski Savez
vladati Evroazijom,nakon II svjetskog rata.
Mahan(Uticaj pomorske sile na istoriju 1660-1783) postavio je glavno težište na
pomorsku silu,ne na geografski prostor.Mahan je smatrao ,,vladanje na moru
dominanta je forma političke vlasti...˝˝.Mahan je fasciniran britanskom položajem i
snagom njene pomorske sile.Njemačka i Austrougarska su mogle postato značajne
evropske sile,a za Rusiju je isticao da je vrlo slaba na moru.Mahan je cijenio i
zauzimao se za američki izolacionizam.
Profesor Spajkmen je isticao geografiju kao vrlo važan faktor u formulisanju
vanjske politike.Spajkmen nije podržavao izolacionizam SAD,i pokušao je
formulisati glavne zadatke američke politike,tačnije rečeno da se određena
područja da se nađu pod čvrstim nazdorom SAD-a,a to su Zapadna Evropa,Bliski i
Daleki istok. Ko dominira rimlendom, dominira Evroazijom,ko dominira
Evroazijom, ima sudbinu svijeta u svojim rukama u rubni dio svrstava Zapadnu
Evropu, Tursku, Irak, Iran, Indijski potkontinent i Koreju-Spajkmenova
formula.Smatrao je da Pax Americana nije daleko.Ističe značaj rimlenda-Svjetsko
ostrvo-strategija anakonde.
Hantigton je obraćao pažnju u razmatranju klimatskih uslova i tvrdio je da
ekspanzija velikog naroda u znatnome određuje klimatske uslove-,,svaki
narod,pobuđen klimom i ispunjenom energijom,proširivao je svoje vladanje na
susjedstvu regije...˝.Karl Haushofer je isticao da je država važna sama po sebi,a
sila je najvažniji atribut države,navodi lebensraum kao životni prostor i ističe
potrebu njemačkog naroda za životni prostor.Teorija geografski determinizam
treba uvrstiti u one poglede koji pokušavaju veoma složene pojave obrazložiti
isključivo jednom faktorom.Geografska sredina nije isključivo jedini faktor,i ne
može biti samostalan faktor. Fridrih Kjelen uvodi termin geopolitika, a osnovni
zadatak geopolitike istraživanje mogućnosti širenja životnog prostora, granica se
pomjera u pravcu slabije strane „puževa kućica nije ideal kuće jedne
države”.Teorija središta svijeta Helforda Mekindera – cjelokupna istorija je
rezultat nadmetanja sila mora i sila kopna – prednost ima onaj koji konroliše
svjetsko ostrvo (Evroaziju), i njegov heartland (srce svijeta). Šarl Monteskje –
značaj klime – narode hladnih podneblja njihova hrabrost održava u slobodi,
narode toplih krajeva njihova plašljivost je skoro uvijek bacala u ropstvo.Viktor
Kuzen : „dajte mi geografsku kartu bilo koje zemlje...i ja ću vam a priori reći
kakav je stanovnik te zemlje i kakvu će ulogu ona imati u istoriji”.Država kao
organizam ukorijenjen u tlu – teorija „krvi i tla” (Blut und Boden).Fridrih Racel –
tlo oblikuje ljude koji na njemu žive, da bi opstale, nacijama je potreban životni
prostor – Lebensraum, pa jači narodi uzimaju prostor slabijim (ipak, Racel je
isticao vezanost naroda za tlo, a ne genetsku bliskost).Država je živ organizam koji
raste, a male zemlje nemaju budućnosti. Teorija posibilizma – Vidal de la Blaš –
fizičke karakteristike prostora su samo potencijalno značajan faktor, mogućnost
koja se može, ali ne mora realizovati; da li će se dogoditi jedno ili drugo zavisi od
čovjeka koji naseljava dati prostor jer je on nosilac inicijative, i kao takav,
najvažniji geografski činilac. Karl Šmit – svjetska istorija je istorija borbe
telurokratskih i talasokratskih sila, borbe Kopna i Mora, Levijatana i Behemota;
Grossraum (veliki prostor) teritorijalno širenje države je njoj imanentno, i izraz je
prirodne čovjekove težnje ka sintezi.
14.Prirodni resurs
Prirodni izvori-svi korisni materijali i procesi koji se nalaze u prirodi,a ljudi su
kadri svojom tehnologijom njima koristiti.Po prirodnom izvoru,to ne mora biti
pokazatelj državne sile.Sredinom 30-ih sedam velikih država iskoristilo je 70%
ukupne svjetske energije-SAD 38%,Velika Britanija 9%,Njemačka 8%,Sovjetski
Savez 8%,,Francuska 4%,pa je redosljed bio:SAD---SSSR---Velika Britanija---
Kina---SR Njemačka---Indija---Francuska---Kanada---Japan---Poljska.Ugalj je
podigao Veliku Britaniju kao veliku imperiju.Dvije supersile,SAD i SSSR su
temeljili industriju na ugalj.Drugi izvori energije:hidroenergija,nafta,plin,energiju
iz nuklearnih elektrana.Želježna ruda se nalazi u pet velikih središta:Lake
Superior-SAD,Lorraine-istočna Francuska,Krivi rog-SSSR,Kiruna-
Švedska,Birmingham-Engleska.Afrika je najbogatiji kontinent željeznom
rudom,ali su vodeće zemlje:Zimbabwe,SAD,Brazil,Indija i Rusija.Nafta je takođe
bitna,u poslijeratnom periodu,od 1950g.,potrošnja nafte je bilo dvostručno iz
1945g.Nafta se u mnogim prilikama iskorištavala kao važno sredstvo u postizanju
političkih ciljeva.Nafta ima jak značaj u održavanju savezničkih država.Cijena
nafte enormo raste ,1979g.,za čak i 67% i naftna kriza 1973g.Oko 7% Zemljine
površine se smatra obradivim.Odnosi između bogatih i siromašnih se vrlo sporo
mjenja.Svjetska trgovinska organizacija je podatke izdala da oko 80% svjetskog
bogatstva je u rukama oko 6 milijardi stanovnika.

15.Demografski izvor
Demografski izvori-Problemi prenaseljenosti i nedostatak dovoljnog prostora za
normalni razvoj.Demografska elastičnost se ogledala u naturalnom priraštaju,a to
je bio izgovor napada Japana na Kinu 1931g.,napad Italije na
Etiopiju.Demografska presija traže širu eksplikaciju na osnovi koji se može
spoznati pravo stanje stvari.Razvoj poslijeratnog svijeta su uticale da neke države
kao navodno prenaseljene,a takav primjer je Njemačka,u kome je nacistička vlada
je utemeljila u njemačku agresivnu politiku.Sa druge strane,Francuska se smatrala
kao država niskog prirodnog priraštaja,od II Svjetskog rata,teško su se očekivali
bitne promjene.Japan sa visokim prirodnim priraštajem,je dovodio ulogu u
budućnosti.Tvrdnja ,,Bog uvijek na strani velikog bataljona˝-vjerovanje da je broj
vojnika pod oružjem najmjerodavniji kriterijum eventualnih pobjeda.Migracija
između 1870-1914g.,je uticalo da Evropu napusti 35 milion ljudi u prekomorskim
državama.Emigracija s gledišta zemalja iz kojih odlazi ta radna snaga,iz
poljoprivrede izvlači višak suvišnih ljudi,da se smanji nezaposlenost,povećava
priliv deviznih sredstava.Negativni aspekti emigracije mogao bi se ubrajati odlazak
najsposobnijih ljudi.Broj stanovnika,1850g.,je bio milijardi ljudi,a danas više od 7
milijardi stanovnika.Imigracijski priliv novih imigranata u SAD,a za zemlju se
postavlja pitanje nacionalne asimilacije.Godišnji priraštaj svjetske populacije je
100 miliona ljudi,a podjela se produbljuje između bogatih i siromašnih.
16.Ekonomski faktor
Ekonomski faktori-Teoretičari m.o u svojim teorijskim interpretacijama
odstranjuju ekonomski faktor.Upozorenje se stavlja na eksploataciju manje
razvijenih država i ekonomske interese velikih kompanijama-
Gvatemala,Čile.Drugi slučaj je interpretacija akcija protiv oslobođenja kolonija,ili
u situacijama kada se zadire u suverena prava drugih država.Značaj ekonomskog
faktora se predimenzionalno shavata,međunarodni odnosi se tumače kao kopija
ekonomskih događaja.Ekonomski faktor poseban uticaj ima u
kapitalizmu.Ekonosmki zakoni razvoja društva neposredno ne odražavaju kao što
su:odnosi između velikih i mala država,odnosi između metropola i nekadašnjih
kolonija i nesluganje između demokratskih načela i stvarnog sadržaja
međunarodnih odnosa.Ekonomizacija međunarodnih odnosa nastupila je
prooširenjem kruga subjekata,jačanjem instrumenata akcije.Hijearhija u periodu
1925-1939g. po ekonomskom kriterijumu je:SAD-Njemačka-Velika Britanija-
Francuska-SSSR-Italija-Japan.Indija je fenomen koji je spoljnom
politikom,pojačali su stepen ekonomskog razvoja na visok level ili nivo.

17.Pravni faktor
Pravni faktor-Faktor međunarodni odnosa zavisi od toga koliko su norme
međunarodnog prava zaista poštuju u međunarodnim odnosima.Postoje dvije vrste:
Prva grupa:propisi koji reguliše pitanja široke saradnje države za koju su manje
više zainteresane sve države-propisi diplomatskog,konzularnog,prometnog i
poštanskog prava.
Druga grupa:složenija pitanja koja se tiču pravnog rješavanja političkih problema i
problema o kojima zavisi nastup pojedine države na mežunarodnom planu.
Uloga prava jeste da istakne ključ za razumjevanje funkcija koje obavlja koji
pravni sistem,bilo nacionalni,bilo međunarodni u strukturi njegove društvene
pozadine. Norme humanitarnog i tehničkog karaktera (od polovine 19. vijeka),
Liga naroda, UN i ustanove i agencije UN-a.Pravosnažnost propisa, međutim, izraz
je saglasnosti vlada država.Hegel – ne mogu postojati pravni propisi koji bi
sputavali državu; nema višeg zakonodavca, nema djelotvornih sankcija, nizak
moralni i kulturni stepen razvoja svijeta
18.Tehnološki faktor
Tehnološki faktor-Tehnološki faktor se ogleda u dinamičnom razvoju nauke i
tehnike.Posebna pažnja se ovom faktoru pridaje nakon II svjetskog rata.
Karakteristike:
kumulativnost (stalan kontinuitet u kome raniji pronalasci utiru put novim)
akcelerativnost (tehnika se razvija brže nego nacije)
neizbježnost
infuznost (znanje se vrlo brzo širi iz zemlje pronalaska)
Tehnologija mijenja načine ratovanja, shvatanja geografskog položaja, poslove
diplomata, prostore međunarodnih kontakata i oblasti međunarodnog prava,
obavještajnu djelatnost.Važan elemenat prestiža države u međunarodnoj zajednici
ima tehnološki faktor.Evropski razvoj uslijedio je,a terra incognita je zahvaljujući
tim novim otkrićima i osvajanjima potpuno nestala.Novi pronalasci predstavljaju
opasnost za nekad audaljene i izolirane države.

19.Vojni faktor
Vojni faktor-faktor koji se shvata kao mogućnost upotrebe vojnog potencijala i
međunarodno pravo se priznavalo kao dopušteno(ius bellum).Savremeni razvoj
međunarodne zajednice i razvoj rušilačke vojne tehnologije,sve više utiču na to da
se rat kao sredstvo komunikacije nastoji eliminirati iz međunarodnog života.Pojam
vojne sile nastoji da bude šire od pojedinih nacionalnih armija i redovne vojne
snage.Razvoj vojne tehnologije i pojava novih vrsta oružja izmjenili su rodove
vojske i samim tim nastala je podjela na:armije koje raspolažu značajne količine
nuklearnog oružja(SAD i Rusija),armije koje imaju stanovite količine nuklearnog
oružja(Francuska,VB,Kina,Indija,Pakistan,Izrael,Sjeverna Koreja),države koje bi
mogle biti opremljene nuklearnim oružjem,zemlje koje iz ekonomskih i političkih
razloga.Od 1965g. do 1980g.,troškovi naoružanja povećani su tri puta i iznosili od
450 miliona dolara.Troškovi naoružanja je bio 8% veći nego svi ukupni svjetski
izdaci za obrazovanje,1976g.Militarizacija svijeta raste takođe tokom
hladnoratovskog perioda.Optimistički nastrojeni analitičari međunarodnih
odnosa,uprkos povećanju troškova naoružanja,svijet nikada nije bio siguran u
izbijanju globalnog oružanog sukoba.Dosadašnji proces naoružanja razvijao se
usporedo sa svojom antitezom,razoružanja,koji također traje od završetka II
svjetskog rata. Nasuprot militarizaciji,razoružanje, pregovori o smanjenju
naoružanja i razoružanju; stvaranje denuklearizovane zone u Latinskoj
Americi;unošenje mjera za jačanje međunarodnog povjerenja i završni dokument
iz Helsinki.Najvažnije doktrine vojnog faktora su: Doktrina nuklearnog
zastrašivanja (1945-1949),doktrina masovne odmazde,doktrina ravnoteže straha
(nuklearno naoružavanje ne prijeti miru),doktrina ograničenih nuklearnih ratova
(upotreba tzv. baby nuklearnih bojevih glava).Maršal Šapošnikov – u novim
uslovima, mir je nastavak konflikta na drugačiji način.
Nuklearno oružje – prva nuklearna sila – SAD, 1945. godine (jedina ga je i
upotrijebila),SSSR, 1949,Velika Britanija, 1952.,Francuska, 1960.,NR Kina,
1964.,Izrael, 1960-ih/1970-ih.,Indija, 1974.,Pakistan, 1998.,Sjeverna Koreja, 2000-
ih. Južna Afrika je imala nuklearno oružje ali ga se svojevoljno odrekla.Njemačka,
Holandija, Belgija, Italija i Turska imaju na svojoj teritoriji raspoređeno nuklearno
oružje u okviru NATO-a.Japan je u mogućnosti da veoma brzo proizvede
nuklearno oružje, ali ne želi.Iran je pod najvećom sumnjom da teži da proizvede
nuklearno oružje.
20.Nacionalizam kao faktor
Nacionalni faktor-podjela država je najviše vezana za postojanje naroda
nastanjenih na tom prostoru.Neki narodi žive u više država (dvije Koreje, ranije
dva Jemena, dva Vijetnama, dvije Njemačke, Kosovo i Albanija, pitanje Moldavije
i Rumunije, Grčke i Kipra...)U Evropi – zajedništvo oko jedinstvenog tržišta
rušenjem feudalizma; na drugim kontinentima – zajedništvo u antikolonijalnoj
borbi. Najstalniji i najčvršći pokazatelj jedne nacije – zajednički
jezik.Multilingvalnost – Švajcarska, Belgija; desetine jezika u nekim bivšim
kolonijama; upotreba jezika bivšeg kolonizatora.Iredentizam manjinskih naroda;
razmjena stanovništva i nacionalni faktor nasuprot nacionalizmu.Nacionalna
kultura je važni element okupljanja pripadnika jednog naroda.
21.Terorizam kao faktor
Terorizam kao faktor (nacionalni, religijski, socijalni, ideološki) – izraz krize i
nezadovoljstva razvojem određenih kretanja; ipak – derivacija drugih
elemenata.Karakteristika: akcije i napadi.Buđenje religijskih osjećanja
kombinovanih sa patriotizmom i težnjom za suprostavljanjem).
22.Ekološki faktori
Ekološki faktor-ubrzani razvoj tehnologije ugrožava čovjekovu životnu
sredinu,uništavanje čovjekove sredine i rast ekološke opasnosti.
23.Subjekat međunarodnih odnosa
Subjekti međunarodnih odnosa-nosioci određenih djelatnosti i zbivanja
karakterističnih za sadržaj međunarodnih odnosa.To znači da se pod subjektom
razumijeva svaki nosilac neke aktivnosti koja utiče na međunarodne odnose u
pozitivnom ili negativnom stanju.Bitni kriterijumi za određivanje trajnost ovakvog
djelovanja su svijest i namjera da se nešto čine ili ne učine.Krug subjekata
međunarodnih odnosa vrlo je širok.(država,međunarodne
organizacije,crkva,čovjek,pojedine grupe..)
24.Država kao subjekat međunarodnih odnosa
Države-glavni nosioci svih akcija na međunarodnom polju,analiza države kao
osnovne i najvažnije jedinice u međunarodnim odnosima a pravna teorija tvrdi da
svaka država ima osnovne atribute državnosti:stanovništvo,teritorija,vlada i
suverenosti.
Stanovništvo-produkt demografskog analiza,određuje da li je država homogena
cjelina ili višenacionalna.
Teritorija razlikuje državu da li je suverena ili srednjovjekovna
tvorevina.Strategijski aspekt državne teritorije se shvaća kao državna sila,a
nedostatak moderne države se uzima za proces okupljanja snaga i stvaranje jačih
nosilaca vlasti.
Vlada-vlada se bira sa nacionalnim zakonodavstvom.Ako se to odnosi isključivo
na unutrašnju situaciju(pobuna,revolucija),postojanje države ne dolazi u pitanje sve
do onoga trenutka dok ne dođe znatnijeg angažiranja vanjskih poslova.
Suverenost-pogled suverenosti polazeći se od Bodena,suverenost najviša vlast koja
ne priznaje nijednu višu od nje...suverenost se uzima kao činjenica,tretiraju se kao
legalni predstavnici države.Vanjski državni autoritet ne može biti sasvim
neograničen.Zbog toga,međunarodno pravo nije pravo nad državama,već pravo
među državama.
De facto države – države bez širokog međunarodnog priznanjaDe facto, a u nekim
slučajevima i de jure imaju odnose sa drugim državama-Južna Osetija (otcijepljena
od Gruzije), Pridnjestrovlje (od Moldavije), Abhazija (od Gruzije), Nagorno
Karabah (od Azerbejdžana), Sjeverni Kipar (od Kipra), Somalilend (od Somalije).
Entiteti sa obilježjima države:Terorističke organizacije koje imaju elemente države
(imaju vojsku, imovinu, kontrolišu neku teritoriju...) : Islamska država, Hamas,
Hezbolah, talibani... Autonomni entiteti (paradiplomatija) – Škotska, Kvebek,
Republika Srpska, Karakalpakstan, Katalonija, Farska Ostrva, Oland, Vojvodina,
Gagauzija, Flandrija, Valonija, Aćeh, Zanzibar, Hong Kong, Makao...Različiti
oblici učešća u međunarodnim odnosima, zavisno prije svega od unutrašnje
organizacije države čiji su dio lokalna samouprava (gradovi, itd) i nijesu subjekt
međunarodnog prava.
25.Međunarodne organizacije kao subjekat
Međunarodne organizacije-drugi subjekat međunarodnih odnosa,u savremenom
svijetu porast broja međunarodnih organizacija uzrokuju različiti faktori:
1.Države prije svega više nisu samodovoljne ni u
ekonomskom,kulturnom,društvenom,a često ni u političkom pogledu
2.Razvoj tehničkih i vojnih sredstava učinio je postojanje bilo kakvih utvrda
nemogućima,razorio je sve predodžbe o nekoj zatvorenosti i izoliranosti države,bez
obzira na to gdje je država locirana
3.Stvaranje socijalističkih država nakon II Svjetskog rata i Hladnog rata,rodio se
nastanak međunarodnih organizacija na Istoku i na Zapadu
4.Konfliktni odnosi uzajamnom međusobnom saradnjom prelaze u međunarodne
organizacije.
Međunarodne organizacije se dijeli na:međunarodne vladine i međunarodne
nevladine organizacije.
Međunarodne vladine organizacije uspostavljaju normalne međunarodne odnose u
međusobnu komunikaciju,a međunarodna organizacija se ne pojavljuju kao
supernacionalno središte koje bi moglo donositi odluke mimo volje država
učlanjenih u organizaciju.Međunarodne vladine organizacije mogu
biti:UNIVERZALNE(UN i druge agencije) i REGIONALNE(Organizacija
američkih država,NATO,Organizacija afričkog jedinstva).Sa vrdnjama teško je
složiti se jer je očito da su međunarodni odnosi,kao dinamičan procesi koji se
zbivaju u međunarodnoj sredini,toliko narasli i nabujali da zbog svoje
kompleksnosti zahtjevaju uz aktivnost države formiranje novih institucija koji će
moći:UNAPREĐIVATI SARADNJU,POMAGATI U RJEŠAVANJE
MEĐUNARODNIH KONFLIKATA,OSIGURATI U OSIGURANJU VLASTITE
ODBRANE I NACIONALNE SIGURNOSTI.
Međunarodne nevladine organizacije skupljaju različite članove.Pojedinac je
unutar organizacije,neposredno član organizacije,a težište je stavljeno na
djelovanju nacionalnih grupa ili udruženja,što u praksi dovodi do toga da je to
relativno velikoga broja članova doista aktivan samo prilično uzak krug
nacionalnih predstavnika zaduženih za razvijanje međunarodne veze.Različite
karakteristike:udruženje socijaldemokratskih stranaka,Liga Crvenog krsta...Takođe
postoje i profesionalne organizacije koje se bave propagiranjem ili
unaprijeđivanjem određenih aktivnosti-Svjetska federacija udruženja za
UN,Međunarodni savez esperantista(zauzima se i uvođenje esperanta kao
svjetskog jezika,svjetski filatelistički savez podupira širenje filatelije...U tu grupu
profesionalnih društava treba uvrstiti i druge međunarodne organizacije pojedinih
struktura:pravnika,politikologa,novinara...
26.Međunarodne privredne organizacije
Međunarodne privredne organizacije,sve korporacije,firme ili slične ekonomske
organizacije koji imaju međunarodni kapital po karakteru,sastav upravljačkih tijela
i međunarodnoj rasprostranjenosti.Prve međunarodne kompanije su ponikle iz
Holandije,Engleske i Indije su nastale kao trgovinske firme u kojima jača
ekonomska pozicija,čak nekada da se država uključi sa svojim kapitalom u
akcije.Prije II svjetskog rata,nastale su pretežno kompanije angažovane u dobijanju
minerala,sirovina i goriva(Exxon,Shell,British Petroleum).A nakon II svjetskog
rata nastaju multinacionalne kompanije(General
Motors,Ford,Toyota,Sony,Nestle...),a zatim inteziviranje djelovanja u područje
servisa(Citigroup,ICI,Bank of America,Deutsche Bank,Fuji Bank).Državne
organizacije putem pravne regulative,poreza,nacionalizacije svih
kompanija,nastoje da spriječe preveliki rast multinacionalnih
kompanija.Kompanije su vezane uz poslove izvoza i uvoza.Velikih ,,sedam
sestara˝ koje eksploatiraju naftu sa Bliskog Istoka,značajni su politički akteri na
Zapadu i planiranju takve politike.Sličan primjer je United Fruit Company,je
službeno vladala Kostarikom,a danas vlada većinom banana-republika u
J.Americi.Međunarodne korporacije mogu doći na istaknute položaje u
vladi(ARAMCO u S.Arabiji,ITT u Čile...).Velika ekspanzija na ekonomskom
planu ima ispravan smjer ekspanzije koji je najčešće vezan za prerađivačku
industriju,što omogućava visoku dinamiku rasta i stvara uslove za struktualne
promjene.Pozitivne strane ovakvih udruženja su brža modernizacija,dinamičan
razvoj svjetske privrede,izravnanje tehnološkog razvoja,ubrzavanje naučnog
rada.Međutim sa druge strane,međunarodne korporacije jačaju nestavilnost
privrede,povećavaju diisproporcije,smanjuje djelovanje sindikata i sistema
društvene sigurnosti,podvajajanje radničke klase i otupljivanje organizovane oblike
borbe.
27.Različiti pokreti kao subjekti međ.org
Različiti pokreti-svojevrsnu subjekti koji su važni za međunarodne odnose.U
periodu Hladnog rata,kada je napustila polarizacije političkih stavova,uslijedio je
proces raspada niza međunarodnih organizacija,koje bi se moglo nazvati i
političkim pokretima.Svjetska federacija sindikata(istok) i Međunarodna federacija
slobodnih sindikata(zapad) predstavljaju dvije vrste sindikalnih
organizacija.Svjetska cionistička organizacija je specifična kategorija
pokreta,zalagali su se za stvaranje židovske države,organizacija koja je morala
okupiti što više Židova iz svijeta da dođu u Izrael.Stvaranjem države Izrael je
potpisan speecijalan ugovor između te organizacije,sa tendencijom migracijom
Židova.
28.Crkva kao subjekat međ.odn
Crkva-u prošlosti međunarodnih odnosa imalo je značajno djelovanje,ali u
savremenom razvoju svijeta je uticaj crkve smanjen.Ipak,Crkva je još uvijek
prisutna,ali sa različitim oblicima.Protestanska crkva ima slabo i mogućnost je
skromna.Pravoslavna crkva je imala poseban položaj,nakon II svjetskog rata,Ruska
pravoslavna crkva se pojavila kao značajna nacionalna snaga,koja je zagovarala i
budila patriotizam protiv fašizma.Katolička crkva je zahvaljujući velikim brojem
katolika,,tradicionalno dobrojorganizaciji,i postojanje Vatikana kao crkveno
središte,ali i države.Sveta Stolica je u srednjem vijeku,je dobila karakter
međunarodnog i pravnog subjektviteta,a u periodu Hladnog rata,Katolička crkva je
bila čvrsto angažovana za slobodan svijet,a u dokumentu ,,Pacem in teris˝,kao prvi
zvanični dokument koji je potvrdila svoju odlučnost da prihvati novu situaciju i da
traže novo mjesto za djelovanje.Vatikan kao država uživa puni
međunarodnopravni subjektivitet,održava redovite diplomatske odnose sa ostalim
državama,Programi akcije crkve su se pokazale u CDU-Njemačka;Demohrišćani-
Italija.
29.Grupe ljudi kao subjekat međ.odn
Grupe ljudi-u promatranju mogućnosti djelovanja stanovitih grupa,prije svega
utvrditi interese i odnose koji postoje u pojedinome društvu i u njegovom
političkom sistemu.Najčešće kada se analizira mogućnost uticaja grupa ljudi na
međunarodne odnose,njihove mogućnosti djelovanja kao subjekta,ističe se uloga
sindikalnog rukovodstva velikih sindikata.Inteziviranjem neprijateljskih odnosa na
liniji Istok-Zapad američke sindikalne centrale bile su nosioci čvrstog
antikomunističkog kursa.Druga važna uticajna snaga koja se može nazvati grupom
ljudi veže se za djelovanje vojne elite koje ima mogućnost da se pojavi kao važan
subjekat.Primjer su SAD(vojska se pojavljuje kao važan faktor političkog života i
kreator određenih vanjskopolitičkih rješenja),Čile(Čileanske vojne snage djelovale
su kao i američka vojna snaga),CIA(Centralna obavještajna agencija).
30.Pojam i struktura međunarodne zajednice
Međunarodna zajednica čini središnju kategorija svih teorijskih analiza
međunarodnih političkih odnosa.Međunarodna zajednica počiva na međunarodnom
javnom pravo.Međunarodna zajednica može postaviti primjedba da svaka
zajednica zahtjeva stanovit stepen lojalnosti svojih segmenata.Isto tako svaka
pripadnost nekoj zajednici nužno implicira i stanovite zajedničke interese i
ciljeve.Postavljen problem jasno pokazuje da je veoma heterogenom i potpuno
decentralizovanom sistemu međunarodnih odnosa vrlo teško je insistirati na
postojanju crte lojalnosti.U međunarodnoj sredini,u kojoj djeluje više od 200
različitih država,koje su po različite po svojoj veličini.Dio teoretičara
međunarodnih odnosa zastupaju teoriju da ni u doglednoj budućnosti,nije moguće
govoriti o međunarodnoj zajednici,jer se radi o prevelikom raznorodnih
subjekata.Javlja se pojam međunarodno društvo-koje bi trebalo biti mnogo
labilnije u svojim internim vezama,ono je put stanovitom vrlo dalekom budućem
cilju,koji bi se uvjetno mogao nazvati međunarodnom zajednicom.Stoga termin
međunarodnog društva bi trebalo odraziti niži stepen međunarodne povezanosti,u
kome postoji međusobno opštenje između raznih djelova međunarodnoga
društva.Ostvarenje međunarodne zajednice veoma je složen zadatak,jer je svaka
stvarna zajednica,zahtijeva novi stepen samopožrtvovanja,samoodricanja i
ljubavi.Međunarodno društvo se shvata kao skup različitih grupa u kojem je prvom
redu individualnost članova,a kohezijske veze su još slabe.Svaka od tih država
posmatra se kao individualnost,koja nastupa sa svojim individualnim
zahtjevima.Schwarzenberger je stao na stajalište da se o međunarodnoj zajednici
ne može govoriti jer ona i ne postoji.Društvo je put ka cilju,a zajednica bi sama
sebi bila cilj.Društvo se,po njemu,zasniva se na interesu i strahu,a zajednica
zahtijeva određeno samopožrtvovanje,samoodricanje i ljubavi.Termin koji se
počinje upotrijebiti svjetska zajednica ili svjetsko društvo se naglasak stavlja na
univerzalnom shvatanju svijeta.
Svjetsko društvo-skup subjekata koji su priznati međunarodnim pravom ili
prihvaćeni kao sastavni djelovi te sredine,takođe se definiše kao i credo svjetskih
federalista,zauzimaju stav u borbi protiv zaostalosti i starih kolonijalističkih
shvatanja.Termin međunarodnog sistema,ima kao i svaki politički proces
input,output,feedback i interakcija.Po Mortonu Kaplanu,međunarodni sistem je
intrigantna cjelina sa različitim stepenimq kohezije.Britanski profesor
F.S.Northedge postavlja težište na koordinaciju odnosa postoje četiri
karakteristike:
1. Ustaljenost odnosa unutar sistema
2. Pretpostavka postojanja pravila koja reguliše odnose
3. Stanovit poredak
4. Postojanje stanovite koherencije i jedinstva
Northedge međunarodni sistem definiše kao sistem sastavljen od brojnih suverenih
država bez zajedničke vlasti nad njima.
George Modelski određuje međžunarodni sistem kao društveni sistem koji ima
funkcionalne karakteristike.M.sistem se sastoji od ukupnosti objekata i odnosa
između njih.
McClelland smatra da su međ.sistem sastoji od odnosa između elemenata koji
ulaze u već unutrašnji državni sistem,kao i spoljni državni sistem
PRISTUP MEĐUNARODNE ZAJEDNICE:
1. Širi sociološki pristup
2. Pravni pristup
Dio autora međunarodnu zajednicu posmatra kao društveni fenomen,a drugi dio
autora posmatraju međunarodnu zajednicu kao pravnu pojavu.
Širi sociološki pristup posmatra brojne događaje i ne uzima ih kao slučajne,već kao
konstante karaktere.Pravni pristup polazi da se međunarodna zajednica zasniva se
na međunarodnome javnom pravu,i djeluje unutar normi međunarodnog prava.Tri
karakteristike pravnog pristupa po Ibleru jeste pravila međunarodnog
opštenja,postojanje subjekata međun.jav.prava a treća je karakteristika je
istorodnost subjekata.Andrassy je išao da treba da postoji sličnost kulture.
MEĐUNARODNA ZAJEDNICA-Socijalni fenomen koji je pravno relevantan,čija
se zajednica se definiše međunarodnim odnosima koji poštuje norme
međunarodnog prava,i time se de facto primjenjuju i nastaju.
Širi sociološki pristup u prvom redu zahtijeva da postoje stanovite grupe koje
koegzistiraju,a odnosi moraju biti u stepenu učestalosti.
Svjetsko tržište:nije moguće ga zatvoriti zbog svoje dinamike.Oblici međunarodne
podjele rada:kooperacija i specijalizacija proizvodnje koje nužno utiču na
prelaženje nacionalnih grupa u proizvodnome procesu i pridonose stvaranju jačih
oblika povezanosti,pa čak i integracijom u međunarodnim razmjerama.Moderna
tehnologija svojom akcelarativnošću rasta postaje sve više univerzalnog karaktera.
Razvoj nuklearnog raketnog oružja:unosi se bezbroj novih elemenata unutar vojne
i političke strategije djelovanja,posebno u Hladnom ratu.Na ovakvoj osnovici se
stvarala i nadgradnja u međunarodnoj zajednici.Važna je komponenta nedjeljivost
mira,činjenica je iz dana u dan,države su sve povezanije i povezanije,s toga
nedjeljivost mira je bitna odlika povezanosti država i naroda.Ideja povezivanja
država u neposrednim oblicima konkretizacije vezane sa parcijalnom-teritorijalnim
zahvatom.
STRUKTURA MEĐUNARODNE ZAJEDNICE-Položaj države u međunarodnoj
zajednici zavise od elemenata,a elementi su skupljeni u grupe:
1. Prirodni ili poluprirodni faktori:veličina teritorije,klima,stanovništvo
2. Društveno-ekonomski faktori:političko uređenje,privredna
stabilnost,unutrašnje jedinstvo
Uz prirodne i društvene faktore,svakako se i međunarodni odnosi odražavaju na
položaj pojedinih država u međunarodnoj zajednici.Dinamika međunarodnih
kretanja neprekidno stvara nove solucije,omogućava kreatorima spoljne politike da
traže nove puteve za realizaciju svojih nacionalnih interesa.Poslijestaljinski kurs
sovjetske vanjske politike i smanjuje napetosti u odnosima između antagonističkih
blokova.Grupa blokovskih nevezanih država-sve se češće opredjeljuje za politiku
sa povećanjem broja novih država dobiva i akcijske značajke.Opredjeljenost
pojedine države za vojno-političku alijansu u periodu Hladnog rata je nužno uticala
na njenu povezanost sa ukupnom strukturom bloku kojem pripada.Pripadnost jr
bloku jačala,s prva pozicije onih snaga koje se nalaze na vlasti u pojedinoj
državi,vladajuće klase,s time je moguća jaća stabilnost unutar bloka
31.Mjesto države u međunarodnoj zajednici
MJESTO DRŽAVE U STRUKTURI MEĐUNARODNE ZAJEDNICE-Podjela
država sa mjestom u međ.zajednici jeste velika država i mala država.
Velike države su one države koje imaju svjetske interese u mjenjanju slike
međunarodnih odnosa,dok male države nemaju kadra to da mjenjaju sliku
međunarodnih odnosa.Tripartitna podjela:države mogu biti velike,srednje i male
države.Šta je srednja država?Srednja država su zemlje koje nisu u mogućnosti
provesti neku veliku svjetsku politiku,ali imaju određene interese koji prelaze
njihove nacionalne granice.Primjer srednjih država su:Indija,Egipat,Kanada.Velike
države su u istoriji imale povlašten položaj,stvorena je Sveta alijansa,države su
mogle dobro sarađivati i promovisati svoje nacionalne interese.Male države su bile
tokom istorije podređene i nisu imale puno prava govora.Haška konferencija je za
male i srednje države omogućivala sudjelovanje.Velike države su se gledale da
imaju interese od svjetskog značaja .Drugu kategoriju su činili zaraćene države,sile
sa ograničenim interesima.Treće države su bile države koje su prekinule
diplomatske odnose sa centralnim temama,a četvrte novostvorene
države.Konferencije u Teheranu,Jalti i Postdamu su uticale na poboljšaj globalne
slike međunarodnih odnosa,međutim bez malih i srednjih zemalja.Hladni rat je
doveo da dvije suprotne zemlje dođu do indirektnog sukoba,međutim krajem
Hladnog rata,došao je period unipolarizma,u kome je jedna država mogla
realizovati međunarodno vođstvo.Primjer je Pax Americana,gdje će američka
hegemonija biti izvor i jamstvo sigurnosti ostalim državama. Priznavanje malih
država kao subjekti međunarodnog odnosa nije validnije u odnosu na tvrdnju da su
male države ustvari objekti međunarodnog odnosa.Schwarzenberger govori da na
periferiji države imaju mogućnost prelaska iz jednog tabora u drugi tabor,a
norveški profesor Mathisen smatra da su male države nalaze na ničijoj
zemlji,odnosno da je to veoma uska traka po kojoj se može manervirati do
određenih trenutaka.Postoje tri kategorija malih država:
1. Pripadnice blokova-države blokova čiji su ciljevi sa ciljevima
predvodnica.Vladajuće klase nalaze se u bloku kao snaga i izvor blokovskog
djelovanja.Spoljnopolitička akcija malih država-članica blokova ograničena je u
međunarodnim nastupima.
2. Stalno-neutralne i neutralističke države-Švajcarska,se uzima kao primjer
neutralne države(nije članica UN-a,radi stavke UN o potrebi vojnog
djelovanja),kao i Austrije koja se obavezala Državnim ugovorom iz
1955g.,zabranjeno je da postane član bilo kojeg vojnog-političkog
saveza./Neutralističke zemlje-zauzimanje vanjskopolitičkih pozicija,radi sačuvanja
sigurnosti.Primjer su Švedska i Finska.(neutralnost tokom II Svjetskog rata,Finski
ugovor o prijateljstvu sa SSSR-om).
3. Nesvrstane države-Pokret nesvrstanih-države nemaju tendenciju svrstavanja
u jednog od dva bloka,tendencija ka miru i demokratiji.Bitnija konferencija je
Kuala Lumpur,2003g.
32.Koncentracija i dekoncentracija sile
Koncentracija sile-proces u kome su sve snage nastojale da se okupe,unutar
blokovskog sastava,a dekoncentracija sile je disprezivno djelovanje i otvaranje
mogućnosti za samostalnije djelovanje šireg kruga država.Teoretičari su
podjeljeni,jedni se priklanjaju da je koncentracija sile osnovni dio savremenog
svijeta,i da glavna kretanja moraju biti koncentrisana.Druga grupa
teoretičara,smatraju da postoje simptome dekoncentracije sile.Međunarodna
zajednica je kao sredina u kojoj nastaju procesi isplepetnosti i povezanosti,budu
prisutni u strukturi.Ako se na osnovi procesa koncentracije i dekoncentracije sile u
međunarodnoj zajednici pokušavaju stanoviti zaključci o daljnem razvoju strukture
međunarodne zajednice.Izvodi se zaključak da je bipolarizacija snaga u
međunarodnim odnosima zakonita kategorija i da nije moguće nikakvo drukčije
obavljanje međunarodnih političkih odnosa.Koncentracija sile nastala je kao
rezultat postojanja i djelovanja dva suprotna društveno-političkih i vojnih
sistema.Blokovi su najglavniji izraz koncentracije sile.Koncentracija sile i
podjeljenost svijeta na blokova,rađala je opasnosti za opstanak međunarodne
zajednice.Pitanje se postavlja šta može smanjiti ulogu sile u međunarodnim
odnosima?Savremeni uslovi povezivanja naroda i države i traženje novih oblika
opštenja u međunarodnim odnosima.
33.USLOVI DJELOVANJA DRŽAVE U M.O
Aktivnost država uvijek protekne u sklopu postojanja stanovitih
uslova.Vanjskopolitičko djelovanje države je djelatnost usmjerena na postizanju
promjena u međunarodnome političkom sistemu.
MOTIV DJELOVANJA-Cilj očuvanja nacionalne sigurnosti,tendencija
ekspanzije,imperijalizam,vojna,politička i ekonomska kontrola.Ponašanje država
na međunarodnim odnosima treba uvijek uzeti u obzir politiku glavnih
konkurenata.
34.Motivi djelovanja države u m.o
MOTIV DJELOVANJA-Cilj očuvanja nacionalne sigurnosti,tendencija
ekspanzije,imperijalizam,vojna,politička i ekonomska kontrola.Ponašanje država
na međunarodnim odnosima treba uvijek uzeti u obzir politiku glavnih
konkurenata.
35.Odnosi cilja i sredstva
ODNOSI CILJEVA I SREDSTAVA U PONAŠANJU DRŽAVA-Dva slučaja:prva
je vještina postizanje nemogućeg kao takva djelatnost u kojoj je na osnovi
pogodnih unutrašnjih i vanjskopolitičkih okolnosti,razvoja društveno-ekonomskih
snaga,kao početni impuls političke akcije.Granice mogućeg i realnog djelovanja
bile su podmaknute i dovedene izvan okvira odnosa realnog postojećeg odnosa
snaga.Drugi slučaj jeste da se politika može posmatrati kao vještina upoznavanja
stvari.Osnovni faktori koji utiču na potencijal jedne zemlje jeste:geografski
položaj,industrijska proizvodnja,političko-društvena organizacija.Realne
mogućnosti svake države utiče na motivaciju i naznaku ciljeva spoljne
politike.Izražava se u stanovitoj hijearhijskoj strukturi,cilj svakoga složenog
djelovanja ostvaruje sa pomoću radnih ciljeva.Najviši cilj je OPSTANAK
DRŽAVE,NA HIJEARHIJI NAJVIŠI STEPEN.
36.Nacionalni interesi države
NACIONALNI INTERESI DRŽAVA-Nacionalni interesi su stalne crte vanjske
politike pojedine zemlje,odnosno nešto van unutrašnjih političkih slaganja-
očuvanje mira,realizacija nacionalne sigurnosti.Charles Beard je uveo pojam raison
d´etat.Nacionalni interes je šira odrednica koja je obuhvatila interese
društva.Pogrešno je identifikovati nacionalni interes sa interesima naroda.Američki
nacionalni interes se zasniva na uticaj krupnog monopolističkog kapitala.Okupljen
oko industrijskih grana su angažovane na vojne narudžbine,s toga dolazi do veze
industrije i vojske.SAD predstavljaju pravi primjer takvog poslovanja,u periodu
Korejskog rata.S toga stvoreni su jaki interesi.Stvaraju se vojno-industrijski
kompleksi(Einshower).Šta su to politički interesi?Politički interesi se formulišu o
zavisnosti o interesima vladajuće strukture,stranke ili grupe na vlasti.Posebno je
bitno za analizu unutrašnju politiku.Nacionalni interesi Zapadne Evrope jesu
održavanje saveza sa SAD i saradnja u NATO,nakon II svjetskog rata.Šta su to
životni interesi države?Država je spremna idmah krenuti u borbu,a životni interes
ubraja se zaštita nacionalne teritorije.Stoga u djelatnosti države je cilj da uspostave
različite ciljeve i interese na međunarodnom planu.Ako država nema dodirnih
tačaka za pronalazak nacionalnog interesa,tu nemaju mogućnosti za postizanje
diplomatskih odnosa(strategija isključivog postavljanja-Rim/Kartagena;Hladni
rat...).Tvorac i interpretator nacionalnih interesa je država.Lippman je smatrao da
najveće pravilo politike modernog doba u tome da između nuklearnih velesila ne
može doći do promjena.Kahn,tvrdi da SAD u vrijeme razvijanja nuklearnog oružja
i stanja statusa quo,govori da je SAD bio kadar da vodi manje ratove.Teorija
perifernih govora:ako su SAD i SSSR zainteresovane za izbjegavanje nuklearnog
sukoba,treba ipak odgoditi rješavanje glavnih problema koji potresaju i dijele Istok
i Zapad i pristupiti stvaranju ograničenih aranžmana.Stepen zajedničkog djelovanja
ili interesa države podliježe promjenama ,kao i pod uticajem dinamike
međunarodnog života.Ideja ograničene bilateralne koegzistencije između dvije
najsnažnije države poslužio je temelj daljnem razvijanju i širenjem njihovih
kontakta,koji su uspjeli da nacionalne interese SAD i SSSR-a uspjeli da usklade
svoje suprotne nacionalne interese,nakon erozije SSSR-a.Posebno u modernom
razvoju međunarodnih odnosa,teži se usklađivanje nacionalnih interesa.
37.Uloga sile u djelovanju države
Uloga sile u djelovanju države-Kapitalizam je postavio silu u središte svog razvoja
i daljnjeg djelovanja.Promjene u podjeli svijeta,borba za tržište i napor za njihovim
održavanjem i proširenjem tekođe nisu u imperijalizmu se mogli steći bez upotrebe
vojne ili političke sile.Američki autor A.Burke daje prednosti narodu da iskoristi
moć prije nego snagu.Spajkmen postavlja tezu da su dopušteni svi oblici nasilja u
međunarodnim odnosima,uključujući i uništavajuće ratove.R.Strausz-Hupe i S.F
Possony ističu da stimulirajući motiv ponašanja države u međunarodnim odnosima
jeste profit u ekonomiji.Dva autora govore da istorija pokazuje da je rat odlučujući
momenat u rješavanju sudbine pojedinog naroda.Morgenthau postavlja moć kao
osnovni činioc politike,jer je po njemu borba za moć vremenski i prostorno
univerzalna,slično ovom stavu se priključuje Schwarzenberger.J.G.Stoesinger
definiše silu kao sposobnost naroda da upotrijebi svoje trajne ili privremene izvore
da bi se moglo uticati na ponašanje drugih naroda.Njemački istoričar Treitsche u
teološkim pojmovima izjavljuje da je od svih grijehova najneoprostivija slabost
države,to je grijeh protiv svetog duha politike.F.Hartmann međunarodne zajednice
smatra kao složenost nekoliko stanja-mir,mješovito stanje,mogućnost izbijanja
rata.U stanju mira bi se izrazio uticaj(influence)-jača država želi imati moć nad
slabijim;mješovito društvo karakterizuje se djelovanjem moći,bez fizičke sile,i na
kraju upotreba fizičke sile.Posmatrajući politiku sile,temelji se na dvije baze:
1. Politika se temelji na sili
2. Politika uvijek pokušava ili sačuvati silu kojom države raspolaže
Nema uravnotežnog odnosa,postoje različite situacije:
1. Država koja ne raspolaže usklađenim odnosima između politike i moći,što je
proklamira mora u svojim akcijama ostvariti privid postojanja takvom skladu-mora
fingirati posjedovanje veće sile nego što je doista ima-PRIM:Njemačka okupacija
Rajnske oblasti,1936g.
2. Država mora promjeniti svoju politiku i ograničiti neke svoje obaveze kako
bi u drugim djelovima svijeta mogla bolje štititi svoje interese.
3. Država mora pokušati promijeniti ukupnost moći kojom raspolaže,što znači
angažirati svoja unutrašnja sredstva za jačanje materijalne podloge koja će
omogućiti ostvarenje političkog kursa.(Japan-II svjetski rat)
Država su prisiljene boriti za silu,jer za očuvanje svoje sigurnosti moraju se
raspolagati silom.Vojna sila teži imperijalizmu i hegemoniji,s toga zaključiti sila
države-ukupnost svih snaga koji stoje na raspočaganje vladajućoj klasi za
ostvarenje njezinih ciljeva.Država slijedi ciljeve sa upotrebom sile.
38.Ograničenje sile
Ograničenje sile-Prva grupa teoretičara stavljaju subjektivne zapreke,kada
vladajuća klasa na osnovu procjene unutrašnjeg razvoja ,s toga zbog toga se
odustaje od primjene sile.Druga grupa teoretičara ističe se faktor potencijalnih
sposobnosti protivnika,silaje po njima,izjednačena sa discipliranjem vlastite sile.Po
Povelji UN-a,definiše zabranu primjene sile.Primjena sile mora biti
selektivna,mnogostrana i tačna.Američki autor P.C.Jessup upozorava da zbog
unutrašnjih rzaloga nije dobro upotrebljavati silu u otvorenom fizičkom
smislu.Vrsta i stepen primjene sila izaziva različite reakcije u međunarodnoj
zajednici,da li je taj stepen stvarne primjene se ocjenjuje kao dokaz nemoći
pojedine države(tigar od papira).Hobbs,zbog prirodne borbe između ljudi,smatra
da prilikom kršenja međunarodnog prava,sila je dozvoljena.

39.Nacionalna sigurnost
Nacionalna sigurnost države-Pet različitih mogućnosti u kojima pojedina država
može realizovati nacionalni interes:
1. Država se može prije svega oslanjati na svoje vlastite snage bez uključivanja
u bilo koje vojne-političke snage
2. Može se tražiti sigurnost u alijansama koje se postavljaju protiv uzajamnog
neprijatelja i smjeraju stvaranje ravnoteže snaga
3. Stvaranje sistema kolektivne sigurnosti
4. Djelovanje države u okviru šireg svjetskog imperija kojim se teži apsolutna
sigurnost
5. Prijedlozi pobornika svjetskog federalizma o stvaranju svjetske federacije sa
svjetskom vladom
Pojam nacionalne sigurnosti:odsutnost bilo kakva straha od napada,ugrožavanje
interesa ili prijetnje druge države.
Sigurnost podrazumijeva:
1. Fizički opstanak jedne države i njezina stanovništva,zajedno sa osnovnim
atributima nezavisnosti i stalnim materijalnim prosperitetom države.
2. Međunarodna sigurnost označava da se svi članovi međunarodne zajednice
kao cjeline se osjećaju sigurni,i da se u međunarodnom političkom sistemu
omogućuje se svim državama jamčenje i u praksi pruži sigurnost.
40.Sistem međunarodne sigurnosti
SISTEM MEĐUNARODNE SIGURNOSTI-Određena metoda djelovanja,način
postupanja,skup sredstva što bi ih države poduzimale u svojim međusobnim
odnosima za ostvarenje sigurnosti.Tri osnovne koncepcije sistema međ.sigurnosti
su:
1. Ravnoteža snaga-namjeravana želja država da u međunarodnoj zajednici da
ostvare stanje uravnotežnih odnosa na vojnom-političkom polju.Djelovanje se
bazira na shvaćanju trenutne situacije ili perspektivi budućeg razvoja.Sistem
ravnoteže snaga omogućuje slobodu izbora saveznika,a rezultat ravnoteže snage
jeste stvaranje elastiučnih saveza država.
2. Kolektivna sigurnost-novi oblik organizacije mira i međunarodne
sigurnosti,sistem ravnoteže snage tražio mogućnosti za realizaciju sigurnosti u
odnosu uravnotežnih snaga,a sistem kolektivne sigurnosti polazi od pretpostavke
da se novi sistem može ostvariti u kojoj je sila miroljubivih država pretežu nad
snagom agresora.Sastoji se od:prihvatanju načela ograničavanja primjene
sile,načelu mirnog rješavanja sporova,obavezi udruživanja svih snaga protiv bilo
koje države.Sistem kolektivne sigurnosti je izjednačavanje nacionalnih interesa
pojedinih država.Cilj kolektivne sigurnosti je sigurnost svih država.
3. Koncepcija naddržavne svjetske vlade-Koncepcija koja ima dužu tradiciju u
djelovanje mnogih političkih mislilaca koji su se zalagali za stvaranje jedinstvene
organizaije.Stvaranje svjetske vlade postavlja se kao glavni uslov međunarodne
sigurnosti.Države nisu glavni inicijatori najvažnijih rješenja,a svjetska vlada bi bila
vlast iznad država.Vlast bi bila federalnog karaktera.
Koncept međunarodne sigurnosne zajednice potiče od Karla
Deustcha.Posmatrajući područje NATO-a,Deustch je utvrdio najbolji je put
integracije,putem međunarodne sigurnosne zajednice.Deustch je za primjer uzeo
odnos VB i Irske,Norveške i Švedske,SAD i Kanade.Deustch je dao karakter ovim
zajednicama neratne zajednice.Države tada prihvaćaju:kompatibilnost
vrijednosti,odgovornost i predvidljivost političkih ciljeva.NATO i Evropska Unija
se smatraju jednim od najboljim primjerima integracije koje su stvorene na temelju
slobodne zajednice.Barry Buzan govori o sigurnosti ljudskog kolektiviteta je
zahvaćana 5 glavnih područja:vojna,privredna,politička,društvena i
ekološka.Politička se organizuje na sposobnosti države i da joj legitimaciju,vojna
na defenzivne sposobnosti države,privredna na izvore,finansija i tržište,društveno u
razvoju trgovine,jezika i kulture i na kraju ekološki lokalna biosfera.
41.Savezi država
SAVEZI DRŽAVA
Definicija pojma saveza država se oslanja na nekoliko elemenata:
1. Savez država jeste povezivanje dvije ili više zemalja sa zadatkom ostvarenja
dogovorenih političkih ciljeva
2. Dogovor o povezivanju dvije ili više država prilikom odbrane od ili pak
napada na treću zemlju.
Trajnost,homogenost saveza zavisi od stepena političkog,ekonomskog,vojnog i
ideološkog jedinstva njezinih članova.Političko jedinstvo je glavna osnovica na
kojoj se gradi zajedništvo i saradnja.Postojanje saveza ne isključuje automatski
postojanje različitih interesa-upravo stepen manifestiranja tih različitih interesa
koji se zasnivaju na uspjeh ili neuspjeh neke alijanse.Centrifugalne tendencije se
takođe mogu pojaviti u savezu i bitno uticati na ponašanje država-članica
savjeta.Tendencije izazivaju i specifična rješenja,koja se mogu ogledati:
1. Situacija kada specifični nacionalni interesi prevladaju nad opštim
interesima saveza,a ako je država dovoljno snažna ,ona može pokušati da osigura
svoje interesne vlastitim snagama-povlačenje Francuske iz NATO
2. Lider saveza svoje interese programira tako što će povrijediti ili ugroziti
ostale članove koalicije(Amerika u Vijentamnskom ratu)
3. Ako jedan od članova koalicije realizira ili pokuša realizirati vlastite interese
uz pomoć savezničkih vojnih snaga.
4. Specifična kalsna obilježja,nastala tokom Hladnog rata
5. Politički ciljevi dobijaju prednost nad vojnim ciljevima,postavljanje oba
bloka kao sredstvo zastrašivanja druge strane
Razvoj vojne tehnologije je uzrokovao ,kao i opšti industrijski razvoj,udaljavnaje
lidera od ostalih članica.
1. U pređašnjim koalicijama,koje su bile sastavljeno od država sličnog
karaktera,nijesu postojale velike ideološke razlike među članicama.
2. Rizik u koalicijama bio je znatno povećan,jer da u slučaju globalnog sudara
rat bi bjesnio na sve strane.
3. Alijanse su globalnog karaktera,na jednu od njih nadovezuje se druga
koalicija ili neki dvostruki ugovori.
.Takođe postojala je Ujedinjena komanda oružanih snaga sve do 1992g.
42.Klasifikacija saveza
KLASIFIKACIJA SAVEZA DRŽAVA:
1. ALIJANSE SA CILJEM-Ofenzivne(sklapanje prije neprijateljstva,i
obavezuju se da će preuzeti uzajamnu pomoć u borbi protiv naprijed-
Antikominterna-pakt)/Defenzivne(odbrambeni gdje je jedan saveznik obećava
drugom pomoć u slučaju napada),alijanse kod kojih je moguća oba vrsta cilja
2. ALIJANSE PREMA BROJU ČLANICA-Bilateralne(dvije države u
međunarodnom ugovoru)/Kolektivne(više država u međunarodnim
ugovorima).Prednost:veća demokratičnost
3. ALIJANSE PREMA TERITORIJALNOM KRITERIJUMU-
Direktne(teritorijalno povezani-Varšavski pakt)/Indirektni(nisu teritorijalno
povezani-NATO)
4. ALIJANSE PREMA SNAZI SAVEZNIKA-Ravnopravni(NATO i izlazak
Francuske) i Neravnopravni(nejednak srazmjer snaga članica)
5. POLITIČKE ILI VOJNE ALIJANSE
6. PREMA VIJEKU TRAJANJA-STALNE ILI PRIVREMENE
7. PREMA INTERNOM UREĐENJU-ALIJANSE SA TIJELIMA,ALIJANSE
BEZ TIJELA
8. STALNI ILI PRIVREMENI SAVEZNICI
43.GLAVNI VOJNO-POLITIČKI SAVEZI
GLAVNI VOJNO-POLITIČKI SAVEZI:
Briselski pakt-1948g.,činili su ga VB,Francuska i zemlje Beneluksa,cilj:suzbiti
njemačku agresiju u slučaju da se opet pokrene
NATO-1949g.,glavni cilj:odbijanje agresije i pružanje pomoći članicama
pakta.Glavno tijelo je Vijeće,ono donosi najvažnije odluke,a čine ga ministri,drugo
tijelo je Vojni komitet,pod nazdorom Vojnog štaba.Vojne snage članica NATO
dijele se na:
1. Nacionalne vojne snage koje će biti sastavljene na raspolaganju NATO-u
2. Vojne snage koje ostaju pod nacionalnom komandom
RIO-PAKT-1947g.,savez saradnje SAD i Latinske Amerike
ANZUS,1951g,članovi saveza:Australija,Novi Zeland,SAD
SEATO PAKT-pakt jugoistočnih država Azije
Bagdadski pakt,1955g.,Ugovor o stvaranju organizacije država srednje Azije
Varšavski pakt-1955g.,Sovjetski Savez sa socijalističkim državama,prijašnji
ugovori su se vezali casus foederis,postavljen protiv agresora.Pokazuje se kao
političko-savjetodavni komitet,sa dva pomoćna tijela:Stalnom komisijom u
vanjskopolitička pitanja i Sekretarijatom sa sjedištem u Moskvi.Takođe postojala
je Ujedinjena komanda oružanih snaga sve do 1992g.

44.MEHANIZMI OKUPLJANJA DRŽAVA

Ako se unutar alijanse postigne sporazum o ciljevima samog saveza,države članica
se moraju sporazumjeti:situaciji kada će pristupiti savezu,trajanju saveza i
stvaranju infrastrukture alijanse na teritoriji.
Situacija kada mehanizam alijanse stupa u casus foederis,može se odrediti na
nekoliko načina:
1. Određenje agresora
2. Specijalno određenje agresora
3. Dogovor država šta će proglasiti agresijom
4. Postojanje stvarnih oblika napada
5. Agresija mora doći spolja
6. Agresija mora imati različit stepen od napada
Glavni vojno-politički savezi se redovno sklapaju na 20 godina,što je izraz napora
da se održi kontinuirano djelovanje u dužem periodu i na taj način da se integracija
učvrsti.Bilateralni ugovori se gase otkazom jednog,a multilateralni takođe.NATO
se smatra neštim višem,od 1949 do Londonske deklaracije iz 1990g.,težio je da
osigura saradnju među državama.Uslovi ulaska u NATO su:uspostavljanje
demokratije,poštovanje ljudskih prava,tržišno orijentisana vojska i dobri odnosi sa
susjedima.
EU-Cilj stvaranja EU je još bio vidljiv na ugovorima iz Ugovora o Evropskoj
zajednici,a nakon toga na pariškom sastanku 1972,pa 1973 u Kopehangenu.Glavni
ciljevi po Tindemanovom ivještaju su stvaranje monetarne i ekonomske
politike,sigurnosna politika,reforma institucija EZ,zajednička i regionalna
politika.Ugovor o Evropskoj Uniji donijet u MASTRIHTU je donesen
1992g.Ugovor počiva na tri stuba:Evropska zajedncia,Zajednička vanjska i
sigurnosna politika i pravosuđe.
45.DIPLOMATIJA
1.DIPLOMATIJA-Diplomatija je najstariji oblik opštenja među državama.Govori
se o spoljnoj politici.Spoljna politika u cjelini je program akcije koji određena
država ostvaruje na međunarodnom planu.De facto diplomatija je diplomatija
Svete Alijanse ili diplomatija SAD u Evropi.Diplomatija je umijeće i vještina
vođenja spoljnih poslova od strane državnika.Političko geslo klasične diplomatije
je polazilo od pretpostavke da je potrebno pregovaranje i
Demonstenovi ,,Filipikama˝ nalaže da države stupaju u određene kontakte.Kardinal
Rišelje smatra da je pregovaranje osnovni zadatak diplomatije.Diplomatija se
izjednačava sa rješavanjem međunarodnih odnosa.Djelatnost vanjskih politika
određuje strategiju i dugoročnim ciljeve.
Klasična i moderna diplomatija-
Henry Watton-,,diplomata-poštena osoba poslana u inostranstvo da laže za svoje
dobro˝
Fridrih Veliki-ambasadori su špijuni sa najmanje poštovanja
Taileyrand-najbolji diplomata neće uspjeti ako mu se ne daje povjerenje...
Hans i Whiting-diplomatija je kulmulativno obavljanje
političkih,vojnih,ekonomskih pritisaka...
NOVA I KLASIČNA DIPLOMATIJA-Klasična i moderna diplomatija je imala
diplomatski aparat,profesionalizacija i stvaranje kadrova za diplomate.Pod
uticajem zahtjeva za javnošću,diplomatija je postala javna i otvorena stalnom
izvještavanju i komentarisanju javnog priopštavanja.Karakteristika moderne
diplomatije jeste proširenje profila kadrova koji rade u pojedinim diplomatskim
predstavništvima.Klasična diplomatija je služila kao sredstvo za ostvarivanje
određenih političkih ciljeva,a pridonio je uticaj imperijalizma,uvoz i izvoza
robe.Klasična diplomatija razlikuje ekonomske i političke ciljeve,a diplomatija je
instrument spoljne politike koja je usmjerena na zastupanje države.Savremene
međunarodne odnose karakteriše opšta etatizacija i centralizacija.Diplpmatija služi
ostvarenju ekonomskih ciljeva,diplomatija je institucionalizovana,a trgovačka
razmjena je taktičko sredstvo.
Vojna diplomatija-stvoreno je od klasične diplomatije,stvaraju se vojni
savezi,takva diplomatija je bila ceremonijalnog karaktera i vojnopolitičke
prirode.Od Haške konvencije,centar diplomatije je mirno razrješavanje
sukoba.Druga funkcija je održavanje vojnih saveza.Osnovni zadaci diplomatije su:
• Zaštita interesa
• Zastupništvo diplomatskog predstavnika kao politički zastupnik-
reprezentacija1
• Promatranje i obavještavanje
• Pregovaranje

47.TERORIZAM I GRAĐANSKI RAT

Građanski rat – rat između različitih strana u okviru države sa ciljem kontrole
određene teritorije ili dolaska nove vlasti.
Akteri djeluju unutar države, što ga razlikuje od intervencije, a ima duže trajanje
što ga razlikuje od državnog udara.
Vrste:Antikolonijalni,Ratovi za odvajanje određenog dijela države u zasebnu
cjelinu,Ratovi kao izraz želje za ujedinjenjem sa drugim dijelom svog naroda.
Terorizam – prijetnja ili upotreba sile koja ima za posljedicu strah.Otmica aviona,
uzimanje taoca, ubijanje, aktiviranje bombi.Metoda kojom grupe koje imaju
određena vjerska, ideološka, nacionalistička ili rasna uvjerenja koriste kako bi
destabilizovale određenu zemlju ili regiju.Državni terorizam – kada se država
obračunava sa zemljama za koje se vjeruje da pomažu teroriste.
48.JAVNO MJENJE I PROPAGANDA
Javno mjenje je odnos građana prema društvenim kretanjima i procesima.Javno
mjenje je nevidljiva i nesavladiva sila.Javno mjenje je podloženo sociološkom
pristupu.Prvo istraživanje je sprovedeno 1936g.,od strane Georga Galupa.Lenjin i
Woodrow Wilson se zalagao za javni pristup diplomatiji.Javno mjenje ima osobitu
važnost u međunarodnim odnosima.Javno mjenje može biti progresivno ili
negativno.Svaka država nastoji formirati svoje javno mjenje u skladu sa političkim
interesima i ciljevima.Brojni faktori utiču na stvaranje javnog mjenja
su:dominacija stavova,djelovanje ekonomskih čimbenika,uticaj političkih
stranaka,uticaj ideologije.
Propaganda-aktivnost u smislu organizirane akcije koja teži dobrovoljnome
prihvatanju nekih političkih ideja i stavova ili pak mjenjaju političko
ponašanje.Ciljevi savremene međunarodne propagande vrlo su kompleksni i svode
se na napor postavljanja nacionalnog stanovitog javnog mišljenja.Istorija
propagande počinje od Antičke Grčke,Tukidid(Istorija peleponeskog
rata),Katolička crkva(propaganda fide).Propaganda postaje 4.dimenzija
međunarodnih odnosa tokom I svjetskog rata.Masovna propaganda se pojavila u
SAD,SSSR-u,Italiji i Njemačkoj.Da bi postojala efikasna propaganda,morala bi da
postoji identifikacija sa lokalnim shvatanjima i pogledima.Osim primjene sredstava
masovne komunikacije,koja prenose poruke propagandnog karaktera,propaganda
se obraća narodu,a ne službenicima.Diplomatija prati sa propagandom,diplomatski
potezi prate akti određene propagande.Svaka propagandandna djelatnost nastoji da
svoje djelovanje što više prilagoditi danoj situaciji i izvršiti selekciju smjerova
akcije.Nakon II Svjetskog rata,posvećuje se rad kulturnim središtima pri
ambasadima pojedinih država,informativni centri i čitaonice.Velike države su
razvile specijalne agencije ua propagandno djelovanje koje koordinira propagadne
aktivnosti u čvrstom centralizovanom sastavu.
48.EKONOMSKI INSTRUMENTI SPOLJNE POLITIKE
EKONOMSKI INSTRUMENTI SPOLJNE POLITIKE
Ekonomski instrumenti-svaka mogućnost,institucija ili politiku,koji se primjenjuje
radi postizanja vanjskopolitičkih ciljeva.Ciljevi mogu biti:
1. Ekonomski karakter:uvoz i izvoz
2. Politički:razvojem trgovine,asimetrična saradnji između velikih i malih
država
3. Vojni karakteri
Za međunarodne odnose,država mora da manifestuje sredstva koja će uložiti na
međunarodno polje,država može djelovati na nekoliko načina:
Jačanjem svoje ekonomske snage,Primjenjujući ekonomske instrumente koji joj
stoje na raspolaganju,Pružanje određenu ekonomsku pomoć državama,Svojim
ekonomskim djelovanjem i upotrebom određenih instrumenata država može slabiti
ili ograničiti uticaj svojih neprijatelja.
49.VOJNI INSTRUMENTI M.O
VOJNI INSTRUMENTI U MEĐUNARODNIM ODNOSIMA
Klauzevic: rat je nastavak politike drugim sredstvima
Promjene nakon II svjetskog rata:
Društveno-ekonomske
Vojno-tehničke
Vojna sila-Sredstvo odbrane teritorije i nacionalne bezbjednosti,Sredstvo
zastrašivanja i odvraćanja protivnika od napada,Instrument koji će protivnika
natjerati da odustane od napada i potraži druge načine rješavanja problema,Značajan
element nacionalnog prestiža,Organizovana sila u rukama vladajuće grupe koja treba da održi
red na unutrašnjem planu i pomogne ostvarivanje proklamovane politike,Organizovana sila za
vođenje ratnih operacija
Različiti oblici upotrebe vojnih instrumenata – pojedinačni akti nasilja, sabotaža, diverzija...ali
najvažniji je rat.(Osvajački i odbrambeni, ograničeni i totalni)
Demografska teorija – uzrok rata je u suprotnosti između prirodnog priraštaja i mogućnosti
ostvarenja normalnih životnih uslova (Platon, Aristotel, Maltus)
Biološka teorija – čovjek podliježe biološkim pravilima, vođen je urođenim instinktima
(Ciceron, Rasel).
Legalistička teorija – rat kao ultima ratio regum, tj. posljednji instrument u pokušaju realizacije
svojih državnih prava, izraz vremena u kojem je postojalo pravo država na rat.
Rat kao sredstvo društvenog napretka – poziva se na iskustva napretka koje su ratovi donijeli
određenim narodima.
Totalni rat – potpuno uništenje protivnika (pohodi Asiraca, Rim protiv Kartagine, španski pokolji
Mavara, Tridesetogodišnji rat, svjetski ratovi)
Ograničeni rat – ograničen po izboru protivnika, ciljeva, prostoru djelovanja i sredstava koja se u
njemu koriste.
50.TIPOVI MEĐ.ODNOSA
Pod tipom međunarodnih odnosa podrazumijevaju se oblici i sadržaji međunarodnih
odnosa i djelovanja, toliko karakteristični da stvaraju određene crte zajedništva.
Početni tip međunarodnog sistema - Stara Grčka(norme između polisa)
Pax Romana - jedinstvenost sistema(hegemonija Rima)
„Porodica hrišćanskih naroda”(srednji vijek)
Klasični tip odnosa 1648 – 1917(Westfalski mir do stvaranja prve socijalističke
države).Izmjenjen skup aktera međunarodnih odnosa,veliki napredak podstaknulo je
privredno,vojno,kulturno povezivanje.
Tri tipa koji po svojim nosiocima akcije, ciljevima i sredstvima ispunjavaju kriterijume
koji se traže za postojanje jednog sistema:
Klasičan tip zasnovan na ravnoteži snaga
Bipolarizam u doba Hladnog rata
Koegzistencija država sa različitim društveno-ekonomskim uređenjem.
51.RAVNOTEŽA SNAGA
Različita shvatanja termina:Ista snaga pojedinih država ili saveza država,Oznaka
politike/cilja kojem se teži,Simbol koji označava realističku naspram idealističke politike;
postavljanje sile kao glavne poluge djelovanja,Tip međunarodnih odnosa.
Osnovne pretpostavke:,Postojanje većeg broja samostalnih država,Nepostojanje velikog
centra koji bi imao moć iznad sile drugih država,Države raspolažu silom koju će
upotrijebiti kao krajnje sredstvo za ostvarivanje svojih interesa,Sila se može neutralisati
jedino drugom silom, ako na drugoj strani postoji njoj jednaka sila, sila neće biti
upotrijebljena.
Nestabilnost - tendencija država da stalno djeluju u smjeru mijenjanja odnosa snagaTeško
je utvrditi trenutak kad je postignuta ravnoteža snaga i kako će se one mjeriti„Svaki
državnik smatra ravnotežu snaga dobrom za ostale, ali ne za sebe.”Polazi od nejednakosti
država - ne važi za male zemlje.
Značajna pitanja:
1. teško utvrditi nastanak ravnoteže snaga
2. subjektivnost ocjene postignutog stanja(Quincy i Martin Wright)
 3. polazi od nejednakosti malih država-Poljska
Žan Žak Ruso: „ravnoteža snaga je više proizvod prirode nego neke vještine” no, „održava
se stalnom budnošću članova”.
Države balanseri (Velika Britanija),Odnosi između istovjetnih vladajućih klasa
Klasičan tip međunarodni odnosa: Rat za austrijsko nasljeđe (1740-1748) Francuska,
Španija, Pruska, Bavarska, Saksonija (promijenila stranu 1743), Sicilija, Napulj, Đenova,
Švedska, protiv:Habzburške monarhije, Velike Britanije, Hanovera, Holandije, Sardinije i
Rusije.
Sedmogodišnji rat (1756-1763): Francuska, Austrija, Španija, Rusija (do 1762), Švedska,
Saksonija, protiv: Pruske, Velike Britanije, Hanovera, Portugala i Hesen-Kasela.
Morton Kaplan:Sudionici su nacionalne države,U sistemu mora djelovati pet osnovnih
sudionika,Čak i najvećim sudionicima su potrebni saveznici.
Principi ravnoteže snage su: Djeluj tako da ojačaš snagu ali uvijek stupaj u pregovore kako
bi izbjegao rat,Stupaj u rat ako bez rata ne postoji mogućnost povećanja
sposobnosti,Obustavi rat ako postoji opasnost od totalnog uništenja,Suprotstavi se svakoj
državi ili koaliciji koja želi da postane hegemon,Pobijeđenog primi natrag i tretiraj ga
ravnopravno sa ostalima
Sticanje saveznika pomoću raznih sredstava i metoda:
Intervencije u unutrašnje poslove drugih država (radi održavanja statusa quo u njima)
Stvaranje neutralnih tampon-država (Švajcarska, Belgija, Avganistan...Poljska,
Jugoslavija, Austrija, Urugvaj...ranije: limesi, satrapije)
Davanje kompenzacija - npr. BiH data Austrougarskoj na Berlinskom kongresu 1878,
Kipar dat Velikoj Britaniji.)
52.HLADNI RAT KAO OBLIK BIPOLARIZMA
Odlike:
1.Vojna i diplomatska sila okupljene oko dva velika centra
2.Interakcija se odvija prvenstveno između lidera dva bloka
3.Centralna pitanja se odnose na ideološke vrijednosti.
Probijena blokada SSSR-a u međunarodnim odnosima,Izmijenjena slika Evrope - neke
zemlje krenule putem izgradnje socijalizma,SAD postale apsolutni lider zapadnog
svijeta,Jačanje pokreta za likvidaciju kolonijalizma,Osnivanje OUN kao izraz pokušaja
institucionalizacije međunarodnih odnosa.
Definicija hladnog rata: „Hladni rat je stanje produžene i izuzetne zategnutosti odnosa
između zemalja ili suprotstavljenih saveza koje ipak ne dovodi do opšteg rata. Pojam se
najčešće koristi za označavanje razdoblja političkog, ekonomskog, kulturnog i vojnog
suparništva između ’kapitalističkog’ Zapadnog i ’komunističkog’ Istočnog bloka, odnosno
između dvije supersile - Sjedinjenih Američkih Država i Sovjetskog Saveza˝./ „Tvrdi i
gorki mir” (Dž. F. Kenedi)/„Stanje otvorena neprijateljstva, stalne bipolarne rivalizacije i
borbe između država suprotnih društveno-političkih i ekonomskih sistema, u kojem je
Zapad pokušao zaustaviti promjene nastale nakon Drugog svjetskog rata koje su trebale
voditi mijenjanju postojećeg stanja i jačanju socijalizma” Vukadinović.
53.KARAKTERISTIKE HLADNOG RATA
SSSR i NR Mongolija više nijesu jedine socijalističke države,Kad bi došlo do konfrontacije,
ne bi bilo pobjednika (vojna ravnoteža),Globalna dinamika,Zapadne sile su bile
suprotstavljene ne samo socijalističkim zemljama, već i antikolonijalnim
pokretima,Centralno mjesto Njemačke,Posebni oblici sučeljavanja između velesila.
Nemogućnost zapadnog svijeta da zaustavi ekspanziju SSSR-a i njihovo širenje socijalizma
širom Evrope.Globalna dinamika Hladnog rata je imala na sve djelove svijeta,s toga se
rijetko koja država nije mogla naći pod uticajem Hladnog rata.Zapadne sile,postavljaju
sebe sa pozicije sile,u borbi protiv antikolonijalnih država,kao i širenju socijalizma.Na
evropskom tlu,dolazi do jačanja dva bloka,ali će se Njemačka naći u sredini,i zbog toga će
doći do diobe na četiri zone,od koje će se tri ujediniti u Zapadnu
Njemačku(američka,francuska i britanska zona) i Istočna Njemačka,odnosno ruska zona,i
ova podjela Njemačke će trajati od 1949g. do 1990g.Svaki dio će biti ideološko
okrenuti.Javiće se struktura nesvrstanih zemalja,čija će se politika zalagati za nepoštovanje
ideologija niti sa Zapada,niti sa Istoka.Indija i Egipat su jedni od ovih država.
54.MIROLJUBIVA KOEGZISTENCIJA
Istorijski presedani:
Odnosi islamskih i hrišćanskih zemalja:Fransoa I piše papi nakon sporazuma
sa sultanom 1525. „Greške ljudi i njihova nesavršenost ne dopuštaju im da se
ujedine u istoj religiji, ali razlika kulta, kao običaja, ne ništi prirodnu ljudsku
zajednicu.”Odnosi katoličkih i protestantskih zemalja nakon vjerskih ratova,
(Westfalski mir).Buržujska Francuska u feudalnom okruženju(,,nuklearno
doba˝).
Koegzistencija u modernom vremenu:Rat ne može biti sredstvo a da se pri
tom ne ugrozi opstanak svijeta.,sistem omogućava koegzistenciju kao
relativno trajnu kategoriju,aktivni element koegzistencije.
Lenjinov pogled: Lenjin, 1917. godina:„Socijalistička država bi, ako ne želi
dolaziti u dodir sa kapitalističkim svijetom morala otići na Mjesec.”.„Prvi
eksperiment mirnog uporednog života sa buržujskim državama”-sporazum sa
Estonijom o uspostavljanju diplomatskih odnosa 20. II 1920. godine-prvi
eksperiment mirnog usporednog života sa buržoazijskim državama.
Prva konkretizacija koegzistencije: Sporazum Kine i Indije o rješavanju
problema Tibeta 1954. ističe 5 načela („pet vrlina” - panča šila):Uzajamno
poštovanje teritorijalnog integriteta i suverenosti,Uzajamno
nenapadanje,Nemiješanje u unutrašnje poslove drugih država,Ravnopravnost
i zajednička načela,Mirna koegzistencija.
Deklaracija o načelima međunarodnog prava o prijateljskim odnosima i
saradnji između država 1970. godine:
1. Zabrana prijetnje ili upotrebe sile protiv teritorijalnog integriteta ili
nezavisnosti bilo koje države ili na bilo koji način suprotan ciljevima
OUN
2. Mirno rješavanje sporova
3. Zabrana intervencije, miješanja u unutrašnje poslove drugih država
4. Suverena jednakost država
Ravnopravnost i samoodređenje država,savjesno ispunjavanje međunarodnih
obaveza prihvaćenih u skladu sa Poveljom UN,obaveza saradnje država u
skladu sa Poveljom,KEBS dodaje: nepovredivost granica, teritorijalni
integritet i poštovanje prava i sloboda.
55.NOVI SVJETSKI POREDAK
Nakon iračke invazije na Kuvajt, američki predsjednik Buš (Stariji), u toku
pripreme Pustinjske oluje, tj. napada na Irak, upotrijebio je termin novi
svjetski poredak.Ova sintagma trebalo je da označi novo razdoblje
međunarodnih odnosa u kojem su se desile velike promjene na svim stranama
svijeta.Promjene koje su nastupile imale su ideološku, političku i ekonomsku
dimenziju.Reganova obnova Hladnog rata ekonomski je iscrpla SSSR, a
Gorbačovljevi pokušaji velike reforme nijesu uspjeli.Gorbačov je sovjetsku
politiku intervencije (Brežnjevljevu doktrinu) zamijenio politikom dopuštanja
socijalističkim zemljama da same biraju svoj put (nazvano tzv. Sinatrina
doktrina).Neuspješna sovjetska intervencija u Avganistanu dodatno je
oslabila SSSR, a njegov konačni kraj, i raspad na 15 država desio se 1991.
godine. Do tada su sovjetski sateliti u Evropi već napustili socijalistički sistem.
Mogućnosti stvaranja sistema nove svjetske bezbjednosti:
Vodeća uloga OUN:Pentagonalno djelovanje pet stožera svjetske politike i
privrede,Policentrizam u kome ipak vodeću ulogu imaju SAD,Međuzavisnost
država koje bi radikalno izmijenile ovlašćenja OUN – novi svjetski poredak
(univerzalan po sudionicima, snažniji po ovlašćenjima svjetske organizacije,
demokratski po načelima djelovanja).
Novi koncept bezbjednosti:Nema više globalne nuklearne prijetnjeNejednak
privredni razvoj, demografski rast, uništavanje životne sredine, vjerske
podjele i terorizam postaju nove oznake međunarodnog poretka koji traži
sredstva i tehnike kako bi se uhvatio u koštac sa novim izazovima.Etnička
okupljanja, stvaranje novih identiteta i novih država, a nasuprot tome –
stvaranje jačih integracijaVojna sila nije jedino jamstvo moći, već unutrašnji
politički razvoj i stabilnost, razvoj privrede, unapređenje kvaliteta života i
zaštite okoline.Zone stabilnosti i zone kriza.
56.ODRŽAVANJE MIRA I BEZBJEDNOSTI
Značajno mjesto – OUN
Održavanje međunarodnog mira i bezbjednosti mirnim sredstvima;
preduzimanje kolektivnih mjera radi sprečavanja i otklanjanja prijetnja miru
i suzbijanju čina napada ili drugih narušavanja mira.Mirovne snage nijesu
predviđene Poveljom, već su praktična dopuna djelovanja OUN.Tokom
Hladnog rata – paraliza OUN – SSSR koristi veto 114 puta, SAD 69, Velika
Britanija 30, Francuska 18, a Kina 3 puta. Butros Butros Gali : Agenda za mir
(1992. godine)Širenje funkcija mirotvornih snaga – priprema i praćenje
izbora, zaštita manjina, procesi demilitarizacije, obnavljanje državnih i
političkih funkcija...„Održavanje mira je tehnika koja proširuje mogućnosti
za sprečavanje konflikta i za stvaranje mira”, pri čemu su dosad sve akcije
UN bile izvedene uz saglasnost zainteresovanih snaga. Za održavanje mira
Butros Gali ističe:
Preventivnu diplomatiju (pomaže u sprečavanju i otklanjanju sporova među
državama koji bi mogli voditi izbijanju konflikata); posebno sredstvo –
preventivno raspoređivanje trupa/Stvaranje mira, usmjereno na održavanje
mira i bezbjednosti i vraćanje stanja koje je postojalo prije izbijanja oružanog
konflikta; snage za nametanje mira aktivno bi djelovale u krizama.
Očuvanje mira, kako bi se stvorili uslovi za sprečavanje izbijanja
međunarodnog konflikta. To je privremena djelatnost koja ima svoj
vremenski tok, sa namjerom da se spriječi širenje konflikta dok se traži
političko rješenje.
Izgradnja mira – skup aktivnosti kojima se nastoji zadržati mir i bezbjednost
mjerama koje će osigurati i ojačati mir, putem rješavanja privrednih,
društvenih, nacionalnih, humanitarnih i kulturnih problema u državi ili u
međunarodnoj zajednici.Novi konflikti kao opasnost međunarodnoj
bezbjednosti:Zemlje u razvoju,Bivši SSSR,Etnička težnja za samoodređenjem
narodaProblemi u finansiranju UN-ovih operacija, sastavu i rukovođenju
mirovnim snagama...