 ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Παραγωγή κειμένου

Παράγραφος, Είδη παραγράφων

Μπορεί να δεις κι ένα διαδραστικό βίντεο της Κωνσταντίνας Σάιτ πατώντας εδώ.
 
Η παράγραφος είναι ένα ενιαίο κείμενο, με αρχή, ανάπτυξη και τέλος.
Αποτελεί μια ξεχωριστή ενότητα, με ένα δικό της νόημα, γιατί αναπτύσσεται μέσα
σε αυτή μία ιδέα ή μία άποψη ή, τέλος, κάποια πλευρά ενός θέματος.
Έχει εξωτερικό γνώρισμα κάποιο περιθώριο στην πρώτη σειρά. Δηλαδή, για να
ξεχωρίζει μια παράγραφος από την άλλη αφήνουμε περιθώριο στην αρχή της πρώτης
σειράς, με άλλα λόγια ξεκινάμε λίγο πιο μέσα.
Αποτελείται από:
α. τη θεματική πρόταση ή περίοδο. Είναι προτιμότερο να την ονομάζουμε Θεματική
Περίοδο (ΘΠ), γιατί μια περίοδος περιλαμβάνει περισσότερες προτάσεις.
β. την ανάπτυξη ή σχόλια ή λεπτομέρειες
γ. την κατακλείδα
● Η θεματική περίοδος (ΘΠ) εκφράζει την κύρια ιδέα της παραγράφου. Θα
μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί κάτι σαν επικεφαλίδα ή σαν πλαγιότιτλο. Η θέση
της θεματικής περιόδου βρίσκεται στην αρχή της παραγράφου, χωρίς αυτό να είναι
απαραίτητο. Μπορεί να βρίσκεται και στη μέση ή ακόμη ακόμη και στο τέλος.
● Η ανάπτυξη ή σχόλια ή λεπτομέρειες είναι οι βασικές προτάσεις που αναπτύσσουν
τη βασική ιδέα της θεματικής περιόδου.
● Η κατακλείδα αποτελεί το συμπέρασμα όσων γράφτηκαν στην παράγραφο. Δεν
είναι απαραίτητο κάθε παράγραφος να έχει κατακλείδα.
 
Συνδετικές λέξεις και φράσεις
 
Στο εσωτερικό της παραγράφου φροντίζουμε ο λόγος μας να κυλάει φυσιολογικά
από τη μια λέξη στην άλλη, από τη μια πρόταση στην άλλη, ώστε να μη
δημιουργούνται κενά και χάσματα. Στη σύνδεση των προτάσεων χρησιμοποιούμε
διάφορες λέξεις που τις ονομάζουμε συνδετικές ή διαρθρωτικές. Οι λέξεις αυτές
μπορούν να δηλώνουν:
α. χρόνο π.χ. ύστερα, έπειτα, αργότερα, μετά, πριν, όταν, αφού, αφότου, μετά από
λίγο, ύστερα από λίγο, ταυτόχρονα, μετά από κάποια καθυστέρηση, από τότε που… 
κ.λπ.
 β. επεξήγηση π.χ. δηλαδή, με άλλα λόγια, για να το πούμε αλλιώς, αυτό σημαίνει
ότι…,
γ. συμπέρασμα π.χ. ώστε, επομένως, συμπερασματικά, άρα, λοιπόν, με
αποτέλεσμα, συνεπώς, έτσι…
δ. αιτία π.χ. γι’ αυτό, επειδή, εφόσον, μια και, γιατί…
ε. παράδειγμα π.χ. για παράδειγμα, λόγου χάρη, παραδείγματος χάρη, με το εξής
παράδειγμα…
στ. αντίθεση π.χ. όμως, μολονότι, εντούτοις, άλλωστε, ενώ, ωστόσο, σ’ αντίθεση,
αντιθέτως, αν και, αλλά, εξάλλου, σ’ αντίθετη περίπτωση, εντελώς διαφορετικό…
ζ. τόπο π.χ. εδώ, εκεί, πάνω, κάτω, λίγο πιο πέρα, από την άλλη μεριά …
η. πρόσθεση ή έμφαση π.χ. πρώτον, δεύτερον, ακόμη, πράγματι, επιπροσθέτως …
Για τη σύνδεση των παραγράφων
● Παράλληλα, επίσης, ακόμη, ταυτόχρονα, συνάμα, συγχρόνως, ταυτοχρόνως
● Εκτός βέβαια από το (προηγούμενο) σημαντικό είναι και το,
● Εξίσου σημαντικό (ή σπουδαίο, ουσιώδες) με το (προηγούμενο) είναι και το...
● Φυσικά δε θα πρέπει να αγνοήσουμε, να παραμελήσουμε, να αδιαφορήσουμε, να
αντιπαρέλθουμε, να παραβλέψουμε, να μην αναφέρουμε, να μη δείξουμε
ενδιαφέρον, να μην ενδιαφερθούμε, να μην επισημάνουμε...ως...
● Σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει να τονιστεί, αναφερθεί, επισημανθεί...και
● Συμπληρώνοντας τα παραπάνω θα πρέπει να αναφερθεί, να τονιστεί, να
επισημανθεί, να σημειωθεί, να γίνει γνωστό ή φανερό
● Τέλος, τελειώνοντας θα πρέπει να αναφέρουμε, να επισημάνουμε, να
σημειώσουμε, να παραθέσουμε, να γνωστοποιήσουμε, να πληροφορήσουμε, να
εξετάσουμε, να σχολιάσουμε
 
Όλα αυτά ας τα δούμε σε ένα παράδειγμα.
 
Έστω ότι πρέπει να γράψεις σε μια παράγραφο για το πώς πέρασες το
Σαββατοκύριακο.
Η πρώτη ενέργεια που πρέπει να κάνεις είναι να σκεφτείς πώς πέρασες το
Σαββατοκύριακο. Όλα αυτά που θα σκεφτείς πρέπει να τα σημειώσεις κάπου με
ελάχιστα λόγια. π.χ. Σάβ. σινεμά, Κυρ. πρωί βόλτα, Κυρ. βράδυ διάβασμα. Εννοείται
πως μπορείς να προσθέσεις ό,τι θέλεις.
Αυτά όλα που βρήκες είναι οι λεπτομέρειες της παραγράφου.
Τώρα χρειάζεται μια θεματική περίοδος π.χ. «Αυτό το Σαββατοκύριακο ίσως να ήταν
ένα από τα καλύτερα της φετινής χρονιάς.» Στη συνέχεια γράφεις όσα είχες βρει
προηγουμένως. Φροντίζεις να χρησιμοποιείς ανάμεσα στις προτάσεις κάποιες από τις
συνδετικές λέξεις, αποφεύγοντας τις επαναλήψεις. Στο τέλος γράφεις κι ένα
συμπέρασμα (την κατακλείδα).
 
Η παράγραφος θα μπορούσε να είναι κάπως έτσι:
 
 Θεματική Περίοδος
Αυτό το Σαββατοκύριακο ίσως να ήταν ένα από τα καλύτερα της
φετινής χρονιάς.
Σχόλια
Από την Παρασκευή είχα συνεννοηθεί με κάποιους συμμαθητές μου να
πάμε στο σινεμά. Έτσι, το Σάββατο το απόγευμα συναντηθήκαμε όλοι στο
συνηθισμένο σημείο που δίνουμε ραντεβού και πήγαμε στον κινηματογράφο.
Στη διαδρομή κάναμε φυσικά τα αστεία μας, πειράζαμε ο ένας τον άλλο, πήραμε
και διάφορα ψώνια, ώσπου τελικά φτάσαμε. Κόψαμε τα εισιτήρια, μπήκαμε στην
αίθουσα και διαλέξαμε τις καλύτερες θέσεις. Η ταινία ήταν υπέροχη, όπως το
περιμέναμε. Το πρωί της Κυριακής ήταν ακόμη καλύτερο. Οι γονείς μου είχαν
οργανώσει μια εκδρομή, για την οποία δε μας είχαν πει τίποτα. Έτσι, μας
ξύπνησαν πρωί πρωί και τρώγοντας πρωινό μας ανακοίνωσαν ότι θα πάμε
εκδρομή, χωρίς όμως να μας πουν πού θα πάμε. Μπήκαμε στο αυτοκίνητο και
μετά από λίγη ώρα φτάσαμε στο μεγάλο λούνα παρκ. Εγώ και ο αδερφός μου
πετάξαμε από τη χαρά μας. Ένα ολόκληρο πρωινό το περάσαμε παίζοντας στα
παιχνίδια. Κανένα δεν αφήσαμε που να μην το επισκεφτούμε. Το μεσημέρι
έφτασε και αφού φάγαμε ένα καταπληκτικό χάμπουργκερ γυρίσαμε σπίτι.
Εννοείται ότι από την κούραση με πήρε ο ύπνος στο αυτοκίνητο. Σαν να μην
έφταναν όλα αυτά το απόγευμα ήρθε απρόσμενα ο αγαπημένος μου ξάδερφος.
Ό,τι παιχνίδι είχαμε στο σπίτι το παίξαμε.
Κατακλείδα
Με όλα αυτά πώς να μην είναι το Σαββατοκύριακο αυτό το καλύτερο
της χρονιάς!
 
Επειδή στην παραπάνω παράγραφο αφηγούμαστε κάποιο γεγονός που έγινε,
φροντίσαμε να βάλουμε τα γεγονότα στη σωστή χρονική σειρά. Έτσι, πρώτα είπαμε
όσα έγιναν το Σάββατο το απόγευμα, μετά όσα έγιναν το πρωί της Κυριακής, το
μεσημέρι και τέλος όσα έγιναν το απόγευμα της Κυριακής.
Όπως βλέπεις δεν είναι και τόσο δύσκολο. Το μόνο που χρειάζεται είναι οργάνωση.
Αυτό κάνουν όλοι όσοι γράφουν. Γιατί να μην το κάνεις κι εσύ;
 
Ας δούμε δύο ακόμη παραδείγματα:
 
1ο παράδειγμα: Το θέμα της παραγράφου είναι ο ελεύθερος χρόνος των μαθητών.
Για Θ.Π. θα βάλουμε την πρόταση: Οι περισσότεροι μαθητές στο Γυμνάσιο έχουν
πολύ λίγο ελεύθερο χρόνο. Στη συνέχεια θα προσθέσουμε τις λεπτομέρειες και η
παράγραφος θα γίνει κάπως έτσι:
 

Θεματική Περίοδος Οι περισσότεροι μαθητές στο Γυμνάσιο έχουν πολύ λίγο ελεύθερο
χρόνο.
Σχόλια
Ξυπνούν κάθε μέρα περίπου στις 7.30 και ως τις 8.15 το αργότερο πρέπει
να βρίσκονται στο σχολείο. Εκεί παρακολουθούν μαθήματα ως τις δύο το
μεσημέρι. Μετά πηγαίνουν στο σπίτι τους, τρώνε μεσημεριανό και ξεκουράζονται
για λίγο. Η ώρα είναι ήδη τρεις. Θα ξεκινήσουν την προετοιμασία για τα
 μαθήματα της επόμενης ημέρας και το πολύ μετά από μια ή δυο ώρες θα πρέπει
να διακόψουν, γιατί άλλος θα πρέπει να πάει στο Φροντιστήριο Ξένων Γλωσσών,
άλλος για προπόνηση σε κάποιο άθλημα κι άλλος θα έχει Ωδείο ή χορό. Θα
επιστρέψουν σπίτι τους και θα συνεχίσουν με τα μαθήματα του σχολείου και
φυσικά με τα μαθήματα του Φροντιστηρίου. Η ώρα έχει πάει περίπου εννιά ή
δέκα. Κάποια στιγμή θα πρέπει να φάνε και βραδινό, να πλυθούνε και φυσικά να
κοιμηθούνε, για να ξυπνήσουν την επόμενη μέρα και να συνεχίσουν τα ίδια από
την αρχή. Τελικά, δεν έμεινε σχεδόν καθόλου ελεύθερος χρόνος. Ίσως κάποιοι να
τα καταφέρουν το Σαββατοκύριακο να ξεκλέψουν κανένα δίωρο, για να πάνε σε
κάποιο φίλο ή σινεμά ή έστω κανένα πάρτι.
Κατακλείδα
Τελικά, ο ελεύθερος χρόνος με αυτά τα εξαντλητικά ωράρια και τις
τόσες πολλές ασχολίες είναι κάτι άγνωστο για τους μαθητές.
 
Σ' αυτήν την παράγραφο ακολουθήσαμε και πάλι τη χρονική σειρά βάζοντας λέξεις
που δηλώνουν χρόνο: δύο, τρεις, εννιά ή δέκα, βραδινό
 
2ο παράδειγμα: Το θέμα της παραγράφου είναι: Τα φτωχά παιδιά της τάξης μου.
Για Θ.Π. θα βάλουμε την πρόταση: Πολλά από τα παιδιά της τάξης μου είναι φτωχά.
Στη συνέχεια θα προσθέσουμε τις λεπτομέρειες και η παράγραφος θα γίνει κάπως
έτσι:
 

Θεματική ΠερίοδοςΠολλά από τα παιδιά της τάξης μου είναι φτωχά.

Λεπτομέρειες Όταν ξεκίνησαν τα μαθήματα, ο καιρός ακόμη ήταν καλός κι οι

περισσότεροι φορούσαμε ένα μπλουζάκι κι ένα παντελόνι. Κανένας μας δεν

καταλάβαινε την οικονομική κατάσταση του άλλου. Όσο όμως περνούσε ο καιρός
κι άρχισαν να έρχονται τα πρώτα κρύα, τότε κάποια παιδιά εξακολουθούσαν να
έρχονται με το απλό καλοκαιρινό μπλουζάκι. Τότε δεν είχα δώσει ιδιαίτερη
σημασία, γιατί νόμιζα πως ήθελαν να παραστήσουν πως δεν κρυώνουν. Όταν,
αργότερα, συζητούσαμε για το ταμείο της τάξης, ενώ μερικοί προτείναμε να
δίνουμε από ένα ευρώ την εβδομάδα, κάποια παιδιά επέ-μεναν στο μισό ευρώ.
Και πάλι δεν έδωσα ιδιαίτερη σημασία· μάλιστα πίστευα πως ήταν τσιγκούνηδες.
Τα πράγματα, όμως, ξεκαθάρισαν με τα λεφτά για την ημερήσια εκδρομή, που θα
πηγαίναμε στο τέλος της χρονιάς. Κάποιοι έφεραν αμέσως τα πέντε ευρώ που
μας ζήτησε η καθηγήτρια. Κάποιοι άλλοι όμως, δεν τα έφερναν, κι όταν η
καθηγήτρια τους ρώτησε γιατί καθυστερούσαν, έφερναν διάφορες δικαιολογίες.
Η καθηγήτριά μας όμως το κατάλαβε και φρόντισε να τους στείλει να πάνε έξω,
δήθεν σε μια δουλειά και ζήτησε από μας, να βάλουμε όλοι από δύο ευρώ
παραπάνω για να έρθουν στην εκδρομή κι οι συμμαθητές μας.
Κατακλείδα Τότε κατάλαβα ότι ορισμένα παιδιά στην τάξη μου είναι φτωχά.

 
 Και σ' αυτήν την παράγραφο η ανάπτυξη έγινε με βάση τον χρόνο. Γι' αυτό
χρησιμοποιήθηκαν οι φράσεις: Όταν ξεκίνησαν τα μαθήματα, Όσο όμως περνούσε ο
καιρός, Όταν αργότερα, στο τέλος της χρονιάς.
 
Περισσότερα παραδείγματα
 

Θ.Π. Σαν βράδιασε ολότελα, το παιχνίδι συγκεντρώθηκε στη μεγάλη πλατεία και εκεί
αναμετρήθηκαν για τελευταία φορά όσοι είχαν απομείνει χωρίς να χτυπηθούν στη
ράχη.
Σχόλια
Ο Παύλος Πρώιος αποφάσισε τότε να κάμει μια μεγάλη επέλαση και να
τελειώσει τον πόλεμο. Ανέβηκε πρώτα στην εξέδρα και επιθεώρησε το πεδίο της
μάχης. Ο Λεωνής, κατάκοπος, δεν τον ακολουθούσε πια, αλλά είχε σωριαστεί καταγής
και τον κοίταζε από μακριά. Ύστερα, ο Παύλος Πρώιος όρμησε διασχίζοντας την
πλατεία μοναχός του, κόκκινος, αστραφτερός, με τα μαλλιά στον άνεμο. Έτρεχε με
κάποιο μεγαλείο, με τον κορμό ίσιο και το μέτωπο ψηλά. Ένιωθες πως δεν ήτανε
δυνατό να του αντισταθεί κανείς.
Κατακλείδα Όλοι κατάλαβαν εκείνη τη στιγμή πως αυτό ήτανε το τέλος του παιχνιδιού.

Λεωνής, Γιώργου Θεοτοκά

 

Θ.Π.
Σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι αισθάνονταν την ανάγκη να προβλέψουν το
μέλλον. Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα οι αρχαίοι την αναζητούσαν στα μαντεία.

ΣχόλιαΠιο ονομαστό μαντείο υπήρξε το μαντείο των Δελφών, το οποίο ήταν

αφιερωμένο στον Απόλλωνα. Ο θεός αυτός της μαντικής έδινε τους χρησμούς μέσω
της ιέρειας Πυθίας. Από τα λόγια της Πυθίας συντάσσονταν οι χρησμοί, οι οποίοι
πολλές φορές είχαν αμφίσημο νόημα. Οι απαντήσεις συνάγονταν με πλάγιο
(μεταφορικό) τρόπο, γι' αυτό και ο Απόλλωνας ονομαζόταν Λοξίας.
Κατακλείδα Το μαντείο απέκτησε μεγάλη φήμη. Βασιλείς από την Αίγυπτο και τη Λυδία,

μάλιστα, είχαν ζητήσει τη βοήθειά του.

Βιβλίο ιστορίας Α’ Γυμνασίου
 

Θ.Π. Οι πόλεις που βρίσκονταν γύρω από ένα ιερό συγκροτούσαν ενώσεις, με σκοπό
να ρυθμίζουν θέματα που σχετίζονταν με τη λειτουργία και την ασφάλειά του.
Σχόλια Οι ενώσεις αυτές ονομάζονταν αμφικτιονίες. Η πιο γνωστή ήταν η αμφικτιονία

των Δελφών. Κάθε πόλη συμμετείχε στην ένωση με δύο αντιπροσώπους, οι οποίοι
συνεδρίαζαν δύο φορές το χρόνο. Τα θέματα που συζητούσαν αφορούσαν όχι μόνο
το ιερό, αλλά και εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής. Μια απόφαση μάλιστα, όπως αυτή
που έλεγε ότι η στέρηση νερού για οποιονδήποτε λόγο από μια πόλη αποτελεί πράξη
ιεροσυλίας, θεωρείται και σήμερα ως πολύ προοδευτική.
Κατακλείδα
Γενικά, οι αποφάσεις των αμφικτιονιών ήταν σεβαστές από όλους.
Βιβλίο ιστορίας Α’ Γυμνασίου
  

Θ.Π. Ήταν Ιούλιος όταν η 17χρονη Καλλιόπη θέλησε να πάει με τους φίλους της
διακοπές σ’ ένα νησί.
Σχόλια Μόνοι, ολομόναχοι, χωρίς γονείς να σου λένε τι να φας και τι ώρα να ξυπνήσεις.

Χωρίς μικρότερα αδέλφια να σου παίρνουν τα πράγματα και να σε ειρωνεύονται!

Αυτή και οι φίλοι της. ΜΟΝΟ! Βέβαια, υπήρχε ένα πρόβλημα! Οι γονείς της! Ποιος θα
το φανταζόταν ότι οι ίδιοι μας οι γονείς είναι ένα πρόβλημα!… Έπρεπε να τους το πει.

Κατακλείδα
Έτσι, την επόμενη μέρα πήγε στην κουζίνα πρωί πρωί, ετοίμασε ένα βασιλικό
πρωινό για τους γονείς της και τα αδέλφια της και τους άφησε στο τραπέζι ένα
γράμμα.
Από γραπτό μαθήτριας
 

Θ.Π.
Όλα ξεκίνησαν ένα ωραίο, ηλιόλουστο πρωινό.
Σχόλια
Η Δάφνη με τη μεγάλη της παρέα αποφάσισαν να κάνουν κάτι τρελό, να
ξεφύγουν λίγο από τα όρια, να εξερευνήσουν, σαν παιδιά που ήταν. Τότε ήρθε μια
ιδέα στον Κώστα, να πάνε στο μεγάλο, περίεργο και τρομακτικό σπίτι που κανείς δεν
είχε πατήσει το πόδι του εκεί, για πάνω από δύο χρόνια. Όλοι συμφώνησαν μαζί του
παρόλο που είχαν τρομοκρατηθεί στην ιδέα τού να μπουν σ' αυτό το σπίτι.
Κατακλείδα Τελικά, όμως, μάζεψαν όλο το θάρρος που είχαν κι αποφάσισαν να πάνε.

Από γραπτό μαθήτριας

 

Θ.Π.
Ο τρελός της γειτονιάς, γνωστός και ως Μάρκος, φώναξε τα παιδιά να ανέβουν
στο σπίτι του.
Σχόλια
Τα παιδιά δέχτηκαν, αφού είχαν ξαναπάει και είχαν περάσει υπέροχα. Όταν
ανέβηκαν, ο τρελός ξέχασε την ολοκαίνουργια χοροπηδηχτή και κόκκινη μπάλα του
κάτω. Δεν ήθελε ούτε να πει στους καλεσμένους φίλους του να κατέβουν και να του
τη φέρουν, αλλά ούτε ήθελε να τους αφήσει μόνους.
Κατακλείδα
Αποφάσισε, λοιπόν, να την αφήσει κάτω παρόλο που την ήθελε τόσο πολύ.
Από γραπτό μαθήτριας
 
Ας κάνουμε μια μικρή επανάληψη.
Κάθε παράγραφος ξεκινάει λίγο πιο μέσα. Αποτελείται από μια ξεκάθαρη Θ.Π.
στο τέλος της οποίας βάζουμε τελεία. Ακολουθούν τα σχόλια και στο τέλος ίσως
να υπάρχει και η κατακλείδα.
 
Ευκαιρία για μερικές ασκήσεις για τα μέρη της παραγράφου:
1η άσκηση
2η άσκηση
3η άσκηση
 4η άσκηση
5η άσκηση
6η άσκηση
7η άσκηση
8η άσκηση
9η άσκηση
10η άσκηση
άσκηση για τη δομή της παραγράφου © Γεωργία Μουντράκη
 

Τρόποι ανάπτυξης παραγράφου

 
Μια παράγραφος μπορεί να αναπτύσσεται με διαφορετικό τρόπο κάθε φορά. Ο
τρόπος που θα αναπτύξουμε μια παράγραφο εξαρτάται από το περιεχόμενό της, με
άλλα λόγια από το τι θέλουμε να πούμε. Αλλιώς θα στήσουμε μια παράγραφο όταν
περιγράφουμε ένα αντικείμενο, αλλιώς θα τη στήσουμε όταν αφηγούμαστε ένα
γεγονός κι αλλιώς όταν λέμε τους λόγους για τους οποίους μας αρέσει (ή δε μας
αρέσει) κάτι.
 
Οι συνηθέστεροι τρόποι για την ανάπτυξη μιας παραγράφου είναι οι εξής:

1. ο ορισμός
2. η διαίρεση

3. η αιτιολόγηση

4. η επεξήγηση
5. η καταγραφή των λεπτομερειών

6. το παράδειγμα

7. η σύγκριση και αντίθεση

8. η αναλογία
Μπορείς να δεις κι ένα διαδραστικό βίντεο της Κωνσταντίνας Σάιτ πατώντας εδώ.
 

1. Ορισμός +

2. Διαίρεση +
 3. Αιτιολόγηση +

4. Επεξήγηση +

5. Λεπτομέρειες +

6. Παραδείγματα +

7. Σύγκριση - Αντίθεση +

8. Αναλογία +

παράγραφος

περιγραφή

αφήγηση

επιχειρηματολογία

περίληψη

© Ελληνικός Πολιτισμός - Γιάννης Παπαθανασίου

Απαγορεύεται η αντιγραφή ή αναδημοσίευση, η αποθήκευση σε κάποιο σύστημα
διάσωσης και γενικά η αναπαραγωγή του παρόντος έργου με οποιονδήποτε τρόπο ή
μορφή όλου ή μέρους στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή χωρίς τη
γραπτή άδειά του συγγραφέα.