1.

Wcześniactwo
1.1. Czynniki ryzyka porodu przedwczesnego
Jak wskazuje definicja Światowej Organizacji Zdrowia porodem przedwczesnym
jest każdy poród, jaki zostaje ukończony po 22 tygodniu ciąży, a więc 154 dniu, oraz
przed 37 tygodniem ciąży, albo przed upływem 259 dni od dnia, w którym miała miejsce
ostatnia miesiączka. Dla określenia terminu porodu wykorzystywana jest reguła
Naegelego1/2.
W naukowych pracach poród przedwczesny dzielony jest na poród przedwczesny
indukowany z medycznych wskazań, a więc matczynych albo płodowych. Jest to
jatrogenny poród przedwczesny, jaki stanowi około 25 procent wszystkich przypadków.
Drugim rodzajem jest poród przedwczesny, który spowodowany jest przez przedwczesne
pęknięcie błon płodowych, określany skrótem PPROM od Pretern Premature Rupture of
Membranes, który występuje również w około 25 procentów przypadków. Trzecim
rodzajem jest poród przedwczesny idiopatyczny, a zatem samoistnie pojawiająca się
przedwczesna czynność skurczowa mięśnia macicy. Takie porody dotyczą około 50
procent przypadków3/4/5.
Nieco inna klasyfikacje porodów przedwczesnych zaproponował R. Czajka.
Wyróżnia ona zagrażający poród przedwczesny, w jakim pojawia się skurczowa
czynność macicy, która jednak nie powoduje zmian szyjki macicy. Drugim rodzajem jest
poród przedwczesny w toku, jaki stanowi regularną czynność skurczową mięśnia macicy
z rozwieraniem się szyjki macicy. Trzecim zaś jest poród przedwczesny dokonany,
określany też jako urodzenie przedwczesne6.
Przykładem klasyfikacji, biorącej pod uwagę stopień dojrzałości noworodków,
jest ta, jaka zaproponowali M. Hamuda i A. Kowalczykiewicz-Kuta7. Wymieniają one
poród skrajnie przedwczesny, czyli dokonany przed 28 tygodniem ciąży, poród bardzo
przedwczesny, czyli dokonany między 28. a 31.tygodniem ciąży, a także poród
1
GS. Berkowitz, E. Papiernik, Epidemiology of preterm birth . Epidemiiol. Rev. 1993, 15, s. 414-
443
2
R. Czekanowski. Poród przedwczesny, Warszawa, 1980
3
K. Kulikowska- ciećląg, Ocena przydatności fibronektyny okołoporodowej w prognozowaniu
ryzyka występienia porodu przedwczesnego, 2001, s. 3-4
4
JM, Mouquin, D. Sherman, H. cohen i wsp. Double-blind, nndomized, controlled trial of
atosiban and ritodrine in the treatment of pretern labor: A multicenter effectivess and safery study.
American Journal od Obsterics & Gynecology, 2000, 183,5, s. 1191-1199
5
J. Svigos i wsp. Tjreateed and actual pretern labour including mode of delivery. Jigh ris
pregnacy, 2000, s. 999-1013
6
R. Czajka, Poród przedwczesny, Kin. Perinat. Ginekol, 1994, 10, s. 59-66
7
M. Hamuda , A. Kowalczykiewicz-Kuta, Przeżywalność noworodków urodzonych
przedwcześnie z masą ciała poniżej 1500 g w województwie opolskim w latach 1998– 2003, Nowa
Pediatria, 10 (1), 2006, s. 27-31
umiarkowanie przedwczesny , dokonany między 32. a 33. tygodniem ciąży , jak też
poród miernie przedwczesny , czyli taki, który zakończył się między 34. a 36 tygodniem
ciąży.
Mimo wielu badań i naukowych opracowań, poród przedwczesny nadal stanowi
zjawisko niewystarczająco wyjaśnione, jakie wymaga rozpatrywania w sposób
indywidualny oraz indywidualnej oceny zagrożenia jego wystąpienia 8. Podczas
podejmowania prób charakterystyki czynników jego ryzyka należy podkreślić także, iż
na przebieg ciąży oraz jej zbyt wczesne zakończenie, wpływać mogą w równym stopniu
czynniki tak medyczne, jak też pozamedyczne. W pracy G. Chamberlain’a zostało
zidentyfikowanych cztery grupy takich czynników, jakimi są czynniki medyczne, a także
środowiskowe, i społeczne oraz psychogenne 9. Do społecznych i środowiskowych
czynników ten oraz wielu innych autorów, zalicza niski status ekonomiczny, a także złe
nawyki żywieniowe, czy nieodpowiednie warunki mieszkaniowe oraz niewystarczającą
opiekę w trakcie ciąży, bądź jej całkowity brak, należy do nich również wiek kobiety, a
więc wiek poniżej 18 lat, jak też powyżej 35 lat, a nawet stan cywilny. Wśród
czynników psychogennych natomiast wymieniane są występujące u kobiety w ciąży
zaburzenia psychiczne, a także dotyczące jej stresowe sytuacje, czy też zbytnie
obciążenie pracą zawodową oraz występowanie w rodzinie konfliktów . To również
uzależnienia od alkoholu czy nikotyny lub narkotyków oraz leków, bądź stres , jaki
wiąże się z nadmiarem obowiązków. Badacze wymieniają w tej grupie także lęk o ciążę
oraz o stan zdrowia dziecka10/11/12/13/14.
Czynnikiem ryzyka określana jest pewna cecha zachowania albo stylu życia danej
osoby, jest to również tak zwane środowiskowe narażenie bądź wrodzona cecha , która
wiąże się ze zwiększaniem prawdopodobieństwa wystąpienia negatywnego zdrowotnego
efektu15.

8
E. Czerwińska, Czynniki wpływające na poród przedwczesny, Ginekologia i Perinatologia
Praktyczna, 3, 2018 (2), s. 52–57.
9
G. Chamberlain , Epidemiology and aetiology of the preterm baby, Clinical Obstetrics and
Gynecology, 11, 1984, s. 297-314
10
HA. Frey i in. The epidemiology, etiology, and costs of preterm birth, Seminars in Fetal and
Neonatal Medicine, 2016, 21(2), s. 68-73
11
P. Hańczyc,m. Pakuła Wiedza ciężarnych na temat przedwczesnych porodów, Pielęgniarstwo i
Zdrowie Publiczne, 2014, 4 (4), s. 371-375;
12
M. Odent, Risk factors for preterm delivery, Lancet, 2003, 361 (9355), s. 436–437;
13
J. Oleszczuk, H. Sawulicka-Oleszczuk Czynniki chroniące i czynniki ryzyka związane z
zachowaniami problemowymi warszawskich gimnazjalistów: kl. I-II. Warszawa: Instytut Psychiatrii i
Neurologii, 2009;
14
M. Sulima i in. Analisys of preterm delivery risk factors - a literature review, Journal of Public
Health, Nursing and Medical Rescue, 4, 9- 15, 2013
15
http://www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/slowniczek-terminow-epidemiologicznych
 W publikacjach medycznych oraz naukowych zamieszczono szereg prac,
dotyczących wagi owych czynników ryzyka. Akcentowana jest głównie ocena
czynników o medycznym charakterze, lecz coraz powszechniej podkreśla się również
znaczenie zarzadzania czynnikami ryzyka, określane angielskim terminem risk
assessment and management. Celem takiego zarządzania jest przeciwdziałanie
przedwczesnym porodom za sprawą brania pod uwagę również pozamedycznych
aspektów, a wiec osobowych, społecznych oraz ekonomicznych 16. Jest to z pewnością
uzasadnione podejście, ponieważ bierze ono pod uwagę ogólną sytuację kobiet
ciężarnych, a w efekcie umożliwia realizowanie kompleksowych działań, jakie
zapobiegają przedwczesnym porodom oraz, pojawiającym się w ich konsekwencji,
ciężkim doświadczeniom dla matki oraz dziecka , jak też dla systemu rodzinnego.
Mówiąc o czynnikach ryzyka nie sposób także pominąć czynników chroniących. Pod
tym określeniem należy rozumieć pewne indywidualne własności, a także relacje z
ludźmi bądź zasoby środowiska, jakie mogą neutralizować wpływ czynników ryzyka17.
Owe chroniące czynniki tworzą przestrzeń do realizowania pierwotnej profilaktyki
porodów przedwczesnych. Posiadanie świadomości występowania pozamedycznych
czynników ryzyka i możliwości, chociażby w ograniczonym zakresie, wpływania na nie,
za sprawą wzmacniania ochronnych czynników, podkreśla wagę działań psychologów
oraz psychoterapeutów oraz pracowników socjalnych, czy pracowników służby
zdrowia18.
Śledząc historię poszukiwania oraz poddawania analizie czynników ryzyka,
mogących powodować przedwczesny poród warto zwrócić uwagę na interesujące
badania, przeprowadzone w roku 1959 przez naukowców ze Stanów Zjednoczonych 19.
Badacze ci prowadzili je na grupie 60 kobiet – matek, które doświadczyły
przedwczesnego porodu. Badania te odnosiły się do przeżyć emocjonalnych tych matek,
wiążących się z przedwczesnym urodzeniem się dziecka. Opublikowana praca
owocowała ożywioną dyskusją20. Podkreślano wówczas, iż otworzyła ona nowy rozdział

16
B. Koullali i in. Risk assessment and management to prevent preterm birth, Seminars in Fetal
and Neonatal Medicine, 2016. 21 (2), s. 80-88.
17
K. Ostaszewski i in. Czynniki chroniące i czynniki ryzyka związane z zachowaniami
problemowymi warszawskich gimnazjalistów: kl. I-II. Warszawa: Instytut Psychiatrii i Neurologii, 2009
18
K. Mariańczyk, A. Libera, P. Rosińska , Psychologiczne i społeczne czynniki ryzyka porodu
przedwczesnego, Kwartalnik Naukowy Fides Et Ratio 3(43)2020, s. 263
19
DM. Kaplan, EA Mason, Maternal reactions to premature birth viewed as an acute emotional
disorder, American Journal of Orthopsychiatry, 1960, 30, s. 539-547.
20
H. Wortis, Maternal reactions to premature birth viewed as an acute emotional disorder -
Discussion, American Journal of Orthopsychiatry, 1960, 30,s. 547-552.
w medycynie, w którym uwaga zostanie poświęcone nie jedynie narodzonemu
przedwcześnie dziecku, lecz również jego matce21.
H. Wortis, pracująca wówczas na Wydziale Pediatrii Uniwersytetu w Nowym
Jorku akcentowała, iż liczne matki przedwcześnie urodzonych dzieci przezywały stres
jeszcze przed urodzeniem dziecka, a poród przedwczesny może stanowić właśnie
konsekwencję owego przeżywanego stresu. H. Wortis, powołała się na przeprowadzone
blisko dekadę wcześniej badania białych matek oraz zaznaczyła wyraźny, występujący
związek między niskim statusem ekonomicznym oraz przedwczesnym porodem.
Kolejnymi przytoczonymi przez tę autorkę danymi , były te, pochodzące z roku 1955.
Wskazywały one, iż w Nowym Jorku odsetek przedwczesnych porodów wśród białych
kobiet, posiadających lepszą sytuacje finansową, wynosił mniej więcej 7 procent,
podczas kiedy u czarnoskórych matek, które mieszkały w gorszych warunkach, a także
borykały się z problemami finansowymi, ów odsetek wynosił 13, 1 procenta. Istotne
były w tej kwestii również badania, przeprowadzone przez J.W.B. Douglasa w roku
1950, jakie wskazywały, iż kobiety, które wykonują ciężką pracę, na jaką poświęcają
również wiele godzin, są narażone na przedwczesne porody22.
Autorka ta dowodziła, iż wiele innych rodzajów stresu może wiązać się z
porodami, zakończonymi przedwcześnie. Powoływała się przy tym na wiele rozmaitych
badań, jak ciąże pozamałżeńskie, palenie papierosów, stanowiące czynność , jaka wiąże
się z neurotyzmem oraz sposobem , w jakim dana osoba reaguje na stres, a także na
badania, dotyczące jakości żywienia w ciąży. Zwracała szczególna uwagę również na
fakt, iż pewna część kobiet sama wiązała własne doświadczenie przedwczesnego porodu
z daną stresową sytuacją, jaką stanowić mógł przykładowo małżeński konflikt,
przepracowanie, upadki, próby samobójcze albo próby aborcji. Wiele innych kobiet,
chociaż nie były w stanie podać jednej konkretnej przyczyny, jaka mogłaby wpływać
bezpośrednio na przedwczesny poród w ich przypadku, deklarowały doświadczanie
przed nim ogólnego uczucia nerwowości oraz lęku23.
Chociaż, zwłaszcza na przestrzeni ostatnich lat, bezsprzecznie nastąpił rozwój
medycyny, dane wskazują , iż nieustannie rośnie liczba przedwczesnych porodów.
Natomiast lista czynników ryzyka, które H. Wortis wyszczególniała już w roku 1960

21
Tamże
22
JWB. Douglasa , Factors Associated with Prematurity: Results of a National Survey, Journal of
Obstetrics and Gynaecology of the British Empire, 57, 1950, s. 143-170. [za] H. Wortis , Maternal
reactions to premature birth viewed as an acute emotional disorder op.cit.
23
Tamże
stale się rozszerza. Wynikają one z zachodzących nieustannie społeczno-kulturowych
oraz cywilizacyjnych zmian. Liczne, współcześnie prowadzone badania dowodzą
również, iż prócz medycznych czynników istotna jest również odpowiednia,
zrównoważona dieta, zawierająca dużo białka. Tego rodzaju sposób żywienia
zdecydowanie odgranicza ryzyko przedwczesnego porodu, natomiast dieta, jaka obfituje
w wysoko przetworzoną żywność, a także tak zwane fast foody jest wyjątkowo
niewskazana dla kobiet w ciąży. Istotne składniki pokarmowe stanowi cynk i PUFA v-3,
jakie minimalizują nieznacznie ryzyko urodzenia przedwczesnego. Badacze dostrzegli, iż
na przedwczesny poród wpływać może także niedożywienie, gdyż uaktywnia ono
kortyzol oraz oksytocynę, a ponadto jest przyczyną zwiększania się stanu zapalnego.
Również niedokrwistość, będąca wynikiem niedoboru żelaza, wiąże się ze zdecydowanie
obniżonym pobieraniem energii oraz ze spożywaniem żelaza w pierwszych dniach i
tygodniach trwania ciąży. To natomiast potęguje ryzyko przedwczesnego porodu , a
ponadto może stanowić przyczynę niskiej urodzeniowej masy dziecka. Analogicznie
ryzyko to rośnie, jeśli kobieta spożywa żywność, jaka jest zanieczyszczona
ksenoestrogenami, jakie za sprawą posiadania zdolności wchodzenia w interakcję z
układem hormonalnym, mogą powodować zaburzenia pracy endokrynnego układu w
organizmie kobiety24.
W pracy E. Czerwińskiej z roku 2018 przytaczane są metaanalizy, jakie
uwzględniały istnienie u ciężarnych niedowagi25. W owych szeroko zakrojonych
badaniach dokonano analizy wyników 857 280 kobiet, a wśród nich blisko 7 procent,
dokładnie 59 845 ciężarnych, doświadczyło przedwczesnego porodu. Owe badania
przede wszystkim były prowadzone w Europie, także dwa z nich dotyczyły mieszkanek
Polski, były także realizowane w USA, w Kanadzie oraz w Hong-Kongu i w Argentynie.
W ich wyniku odnotowano występowanie związku między niską masą ciała ciężarnych
kobiet, a przedwczesnym porodem. Przeprowadzona metaanaliza dowiodła również
istnienia istotnej statystycznie zależności między BMI, jakie kobieta miała przed ciążą,
oraz prawdopodobieństwem tego, iż poród zakończy się przed upływem 37 tygodnia
ciąży. Zbyt niski poziom żelaza może bowiem być przyczyną przewlekłego
niedotlenienia, zwiększa on również stężenie noradrenaliny, może też odpowiadać za
matczyny oraz płodowy stres. Należy zaakcentować, iż występowanie powyższych
24
E. Gregoraszczuk, , K. Augustowska, A. Ptak, Ksenoestrogeny środowiskowe jako jedna z
przyczyn endokrynnych będących powodem poronień i przedwczesnych porodów, Endokrynologia Polska,
6 (55), 2004, s. 819-824.
25
E. Czerwińska, Czynniki wpływające na poród przedwczesny, Ginekologia i Perinatologia
Praktyczna, 2018, 3 (2), s. 52–57.
powiązań jest istotne także w odniesieniu do, występujących z coraz większym
nasilaniem, zaburzeń odżywiania się, do których zalicza się anoreksja bądź ortoreksja.
W tym wypadku można powołać się na dosyć nowy termin, którym jest ciążowa
anoreksja , określana mianem pregoreksji, jaki wywodzi się od dwój pojęć, a więc
pregnancy oznaczającego ciążę oraz pojęcia anoreksji. Termin ów po raz pierwszy został
zastosowany w roku 2008 roku w czasie emitowanego w telewizji, w stacji Fox News,
programu, zatytułowanego „The Early Show” . Został on wówczas użyty dla
zdefiniowania zaburzeń odżywiania, jakie występują u ciężarnych kobiet, jakie w
sposób nadmierny ograniczały liczbę kalorii w swojej w diecie, a ponadto wykonywały
intensywne fizyczne ćwiczenia. Pregoreksje można zdefiniować jako pewnie swoisty
psychiczny jadłowstręt, jaki pojawił się w trakcie ciąży po raz pierwszy . Koniecznym
jest jednak zaznaczenie, iż to ciąża właśnie może być w tym wypadku czynnikiem, jaki
inicjuje pojawienie się opisywanego zaburzenia odżywiania26.
Badania, które zawarto w licznych publikacjach naukowych dowodzą także, iż
kobiety otyłe, jakie w ciąży charakteryzuje wysoki przyrost masy ciała, są wysoce
zagrożone występowaniem w trakcie ciąży powikłań, jak cukrzyca ciążowa czy
nadciśnienie ciążowe. Jednakże, ryzyko przedwczesnego porodu rośnie proporcjonalnie
do spadku BMI oraz, w konsekwencji, niskiego przybierania na wadze ciężarnej
kobiety27.
Czynnikiem ryzyka, stanowiącym coraz częściej przedmiot naukowych badań i
opracowań, dotyczących porodów przedwczesnych, jest stres zawodowy. W oparciu o
dane, pochodzące z bazy internetowej Medline, polscy naukowcy J. Biernacka i W.
Hanke, dokonali analizy 23 prac, jakie zostały opublikowane po roku 1990, dotyczących
oceny wpływu zawodowego stresu na przebieg , a także na wynik ciąży 28. Inni badacze,
jak M. O.W. Nordentoft, Orr czy C. Hobel, których prace przytaczali wspomniani polscy
autorzy we wcześniejszej publikacji z roku 200629 , uważają również, iż tak przebieg, jak
też wynik ciąży jest w istotnym zakresie zdeterminowany przez pojmowany szeroko
26
E. Harasim-Piszczatowska, e. Krajewska-Kułak Pregoreksja-anoreksja kobiet ciężarnych,
Pediatria i Medycyna Rodzinna, 2017, 13 (3), s. 363–367.
27
S. Santos, E. Voerman, , P. Amiano, H. Barros, LJ. Beilin, A. Bergström, MA. Charles, L.
Chatzi, C. Chevrier, GP. Chrousos, E. Corpeleijn, O. Costa, N. Costet, S. Crozier, G. Devereux, M.
Doyon, M., Eggesbø, M.P. Fantini, S. Farchi, S., Forastiere, V. Jaddoe, V , Impact of maternal body mass
index and gestational weight gain on pregnancy complications: an individual participant data meta-analysis
of European, North American and Australian cohorts, BJOG : An International Journal of Obstetrics and
Gynaecology, 2019, 126 (8), s. 984–995.
28
J. Biernacka , W. Hanke Wpływ stresu psychospołecznego w pracy zawodowej i
pozazawodowej na przebieg i wynik ciąży, Medycyna Pracy, 57 (3), 2006, s. 281- 290
29
J. Biernacka , W. Hanke Wpływ stresu psychospołecznego w pracy zawodowej i
pozazawodowej na przebieg i wynik ciąży, op.cit.
psychospołeczny stres, który wiąże się z zawodową pracą. Przeprowadzone przez J.
Biernacką oraz W. Hanke w roku 2006 badania skupione były na specyfice określonych
zawodów, mogących stanowić źródło stresu30.
Natomiast zależności, zachodzące pomiędzy rozmiarem wymagań oraz ryzykiem
nastąpienia porodu przedwczesnego były przedmiotem pracy V. Escriba-Aguir oraz
współpracowników, opublikowanej w roku 200131. Przeprowadzili oni porównawcze
badanie, jakie miało równolegle miejsce w 17 unijnych państwach. W skonstruowanym
na jego potrzeby kwestionariuszu, badacze zadawali pytania, dotyczące między innymi
fizycznych uciążliwości w trakcie ciąży, wynikających z charakteru wykonywanej pracy,
a także z jej monotonii, liczby godzin, jakie kobiety spędzały na stanowisku pracy w
ciągu tygodnia, a także czasu, poświęcanego na dojazdy. Autorzy przywołanej pracy
akcentowali, iż nie jedynie wysokie, lecz również średnie obciążenie fizyczną pracą w
znacznym stopniu podwyższało ryzyko przedwczesnego porodu. Potwierdzeniem
wyciągniętych przez nich wniosków były wyniki badań, jakie trzy lata później uzyskał
M.J. Saurel-Cubizolles wraz ze współpracownikami 32. Wykazali w nich, iż takie ryzyko
znacznie zwiększa się, jeśli matka pozostaje w stojącej pozycji ponad 6 godzin. Ponadto
do jego zwiększenia przyczynia się także przekraczających 42 godziny tydzień pracy, jak
tez brak odczuwanej z jej powodu satysfakcji i zadowolenia 33. W roku 2011 M.
Mutambudzi oraz inni naukowcy dowiedli, na podstawie przeglądu literatury, iż
obciążenie pracą, wraz z innymi czynnikami ryzyka przedwczesnego porodu, w istotnym
zakresie przyczyniają się do zwiększenia zagrożenia jego wystąpienia34.
Potwierdzają to również znacznie wcześniej, bo w latach 1980-1982,
przeprowadzone badania amerykańskie, obejmujące 1206 kobiet, które doznały
przedwczesnego porodu, jakie w trakcie ciąży były zawodowo aktywne. Odsetek
przedwczesnych urodzeń wśród kobiet , jakie wykonywały prace, które wymagały
długotrwałego pozostawania w pozycji stojącej, był zdecydowanie wyższy aniżeli u tych
kobiet , jakich dotyczył siedzący tryb pracy35.
30
tamże
31
V. Escriba-Aguir, , S. Perez-Hoyos, M. Saurel-Cubizolles, Psychosocial load and psychological
demand at work during pregnancy and preterm birth, International Archives of Occupational and
Environmental Health, 2001, 74, s. 583–588
32
MJ. Saurel-Cubizolles, J. Zeitlin, N. Lelong, Employment, working conditions, and preterm
birth; results from the Europop case-control survey, Journal of Epidemiology and Community Health,
2004, 58 (5), s. 395-401.
33
Tamże
34
M. Mutambudzi, JD. Meyer, N. Warren, S. Reisine,. (Effects of psychosocial characteristics of
work on pregnancy outcomes: a critical review, Women Health, 2011, 51 (3), s. 279-297.
35
AM. Teitelman, LS. Welch, KG. Hellenbrand, MB. Bracken, Effect of maternal work activity
on preterm birth and low birth weight, American Journal of Epidemiology, 1990, 131 (1), s. 104-113
 Dokonując podsumowania wyników powyższych oraz szeregu innych badań, bez
większego wysiłku dostrzec można, iż wyjątkowe zagrożenie dla bezpieczeństwa kobiet
w ciąży stanowi praca niebezpiecznych warunkach, a także zbyt duża ilość zadań do
wykonania, co szczególnie odnosi się do ich realizowania pod presją czasu. Takim
zagrożeniem jest nadto liczba przepracowanych godzin oraz pozbawienie ciężarnej
możliwości korzystania z częstych przerw w pracy. Natomiast z psychologicznego
punktu widzenia istotne są bezkonfliktowe albo cechujące się możliwie niską ilością
konfliktów relacje z przełożonymi oraz innymi współpracownikami. Dla kobiet w ciąży
niekorzystna jest zwłaszcza praca, jaka cechuje się znacznymi wymaganiami, a zarazem
niską kontrolą36. Jak wskazują wyniki niektórych badań, stres zwiększa nawet
dwukrotnie ryzyko przedwczesnego porodu37/38.
Jeśli chodzi o mechanizm jego wpływ na występowanie takich porodów, mówi
się o mechanizmie bezpośrednim oraz pośrednim. Mechanizm bezpośredni, określany
również jako fizjologiczny, jest oparty na aktywowaniu nerwowego oraz
odpornościowego i hormonalnego układu. Natomiast mechanizm bezpośredni, określany
mianem behawioralnego, zasadza się na angażowaniu w rozmaite nieodpowiednie
zachowania, wiążące się ze zdrowiem, jak palenie papierosów czy niewłaściwe
żywieniowe nawyki, przykładowo tak zwane „zajadanie stresu”, czy brak apetytu w jego
efekcie39.
Nie mniej istotne jest obciążenie wydarzeniami życiowymi, obarczonymi dużym
stresem, które przyczyniać się mogą do przedwczesnego zakończenia ciąży. Wpływ
takich wydarzeń badali w roku 2003 N. Whitehead wraz z zespołem. Dokonali oni oceny
zależności, występujących między ilością stresujących wydarzeń życiowych oraz
przedwczesnym porodem, zaś swoje badania przeprowadzili na grupie na ponad 70
tysięcy kobiet. Stwierdzili, iż nagłe oraz silnie stresujące życiowe wydarzenia, godzą w
mechanizmy adaptacyjne oraz je naruszają , a także naruszają one homeostazę
organizmu. Bywa, iż organizm zaczyna się przyzwyczajać i toleruje taki długotrwający
stres, jednak należy pamiętać, iż dla niektórych kobiet sama ciąża jest już stresująca40.
36
J. Biernacka , W. Hanke Wpływ stresu psychospołecznego w pracy zawodowej i
pozazawodowej na przebieg i wynik ciąży, op.cit.
37
MS. Cardwell, Stress: pregnancy considerations, Obstetrical and Gynecological Survey, 2013 68
(2), s. 119-129.;
38
MR. Kramer, JC. Hogue, AL. Dunlop, R. Menon, Perceptional stress and racial disparities in
preterm birth: an overview, Acta Obstetricia et Gynecologica Scandinavica, 2011, 90, s. 1307-1316
39
M. Sulima, H. Lewicka, K. Wiktor, H. Wiktor, H. Analisys of preterm delivery risk factors - a
literature review, Journal of Public Health, Nursing and Medical Rescue, 2013, 4, s. 9- 15.
40
N. Whitehead, D. Brogan, C. Blackmore-Prince, H. Hill, Correlates of experiencing life events
just before of during pregnancy, Journal of Psychosomatic Obstetrics and Gynaecology, 2003, 24 (2), s.
 Najsilniejszy wpływ negatywny na zwiększanie się ryzyka przedwczesnego
porodu wykazują komplikacje w ciąży oraz śmierć bliskiej osoby, a także problemy z
partnerem albo z dziećmi. Bardzo ważne jest w tym wypadku społeczne wsparcie . Ono
bowiem redukuje niekorzystne skutki stresu w pracy zawodowej oraz w życiu
prywatnym41. Zagrożenie to potęguje się znacznie, jeśli kobieta pali papierosy, jest
bardzo młoda, ryzyko zwiększa dodatkowo samotne macierzyństwo 42 . Jak wynika z
badań, lęk, a także stres korelują z podwyższonym poziomem kortykoliberyny i cytokin,
a to związane jest z przedwczesnym porodem43/44.
Jeszcze jeden czynnik podwyższonego ryzyka takiego porodu stanowi depresja,
jaka dotyka mniej więcej 12 procent ciężarnych kobiet45. Depresja również blisko
dwukrotnie zwiększa ryzyko przedwczesnego zakończenia ciąży46. Negatywny wpływ
depresji polega zaś na tym, iż w jej wyniku występują neurochemiczne zmiany, jakie
prowadzą do zakłóceń adaptacji endokrynologicznego oraz odpornościowego i
nerwowego układu47
1.2 Klasyfikacja
Pionierem badań nad czynnikami porodu przedwczesnego jest E. Papiernik ,
który w roku 1969 opublikował metodę identyfikowania czynników, jakie mogą
powodować przedwczesne zakończenie ciąży48. W późniejszym czasie badacz ten
opracował oraz wydał czynniki przedwczesnego porodu, które podzielił na medyczne
oraz socjalne. Do pierwszych zaliczył on obciążony wywiad, a zatem wcześniejsze
urodzenia martwe, a także przebyte przedwczesne porody oraz przebyte samoistne i
indukowane poronienia , jak również inne występujące w ciąży, czynniki. Do drugich

77–86.
41
J. Biernacka , W. Hanke Wpływ stresu psychospołecznego w pracy zawodowej i
pozazawodowej na przebieg i wynik ciąży, op.cit.
42
W. Borkowski,H. Mielniczuk Poród przedwczesny a przyrost masy ciała w ciąży w połączneiu
z masą ciała przed ciążą, Przegląd Epidemiologiczny, 2007, 61, 577-584.
43
T. Bruckner, R. Catalano, . Ahern, Male fetal loss in the U.S. following the terrorist attacks of
September 11, BMC Public Health, 2010, 10 (1), s. 273
44
PD. Wadhwa, S. Entringer, C. Buss, MC. Lu, The contribution of maternal stress to preterm
birth: Issues and considerations, Clinics in Perinatology, 2011, 38, s. 351–384.
45
M. Chrzan-Dętkoś, Depresja i lęk w okresie ciąży jako czynnik ryzyka wcześniactwa oraz
niskiej masy urodzeniowej – przegląd badań, Gynecology and Obstetrics medical project,2015, 3 (37), s.
110-113.
46
NK. Grote, JA. Bridge AR. Gavin, JL. Melville, S. Iyengar, WJ Katon, A Metaanalysis of
depression during pregnancy and the risk of preterm birth, low birth weight, and intrauterine growth
restriction, Archives of General Psychiatry, 2010, 67 (10), s. 1012-1024.
47
M. Chrzan-Dętkoś, Depresja i lęk w okresie ciąży jako czynnik ryzyka wcześniactwa oraz
niskiej masy urodzeniowej – przegląd badań,, op.cit.
48
E. Papiernik-Berkhauer Cofficient de risgue d’accouchement premature. Presse Med. 1969; 77,
s. 793–794.
zaliczył był wiek poniżej 18 lat , a także powyżej 36, a nadto wielorodność oraz niski
socjalno-demograficzny poziom, i wolny stan cywilny , a ponadto palenie papierosów49
Jak uważają G.H. Bręborowicz oraz T. Paszkowski występujące najczęściej
czynniki ryzyka przedwczesnego porodu podzielić można na pięć dużych grup. Jest nimi
grupa czynników socjoekonomicznych oraz grupa czynników epidemiologicznych, a
także trzy grupy czynników zdrowotnych, a więc grupa czynników infekcyjnych, grupa
czynników płodowych oraz grupa czynników łożyskowych50. Zostały one
zaprezentowane w poniższej tabeli (tab. 1.).
Nieco odmiennie klasyfikuje te czynniki G. Chamberlain. Zaproponowana przez
niego klasyfikacja posiada największe znaczenie w klinicznym aspekcie 51. Autor ten
wyodrębnił 4 grupy takich czynników, dzieląc je na medyczne, socjalne, środowiskowe
oraz psychogenne bądź stresogenne. Do czynników medycznych zaliczał on położnicze
przyczyny, jakie prowadzą do indukcji porodu bądź skutkują koniecznością jego
operacyjnego zakończenia. W tej grupie wymienił indukowane ciążą nadciśnienie
tętnicze, łożysko przodujące, wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu, a także
łożysko przedwcześnie oddzielające się oraz konflikt serologiczny, a także podejrzenie
niewydolności łożyska oraz cukrzycę. Do grupy przyczyn medycznych zaliczają się jego
zdaniem przyczyny położnicze, wiążące się z występowaniem spontanicznej skurczowej
czynności macicy. Należy do nich niewydolność cieśniowo- szyjkowa, a także wrodzone
wady macicy, oraz przedwczesne pęknięcie błon płodowych, jak tez ciąża wielopłodowa
oraz wewnątrzmaciczne zakażenia52.
W grupie czynników socjalnych znajdują się takie czynniki, jak niski status socjo-
ekonomiczny oraz wiek matki poniżej 18 roku życia oraz powyżej 35 roku życia. To
również wielorodność i wolny stan cywilny do tej grupy autor zalicza także palenie
papierosów, spożywanie alkoholu oraz zażywanie narkotyków, a także nieprawidłowe
odżywianie tak przed ciążą, jak w jej trakcie, a także brak bądź nieodpowiednią
przedporodową opiekę53.
Trzecią grupę stanowią czynniki środowiskowe, do jakich zaliczył on czynniki
fizyczne, a więc promieniowanie jonizujące, termiczne bądź radioaktywne, a także
49
E. Papiernik-Berkhauer Prediction of the Preterm Baby. Best Pract Res Clin Obstet Gynaecol.
1984; 11, s. 315–316
50
GH. Bręborowicz GT. Paszkowski. Poród przedwczesny. Ośrodek Wydawnictw Naukowych.
Poznań. 2006, s. 11-16.
51
G. Chamberlain . epodemiology and Aetiology of the Preterm baby. Clin. Obstet. Gyneacol,
1984, 11, s. 297-314
52
Tamże
53
Tamże
promieniowanie pola elektromagnetycznego, a ponadto hałas oraz wibracje. Do grupy
czynników środowiskowych należą także czynniki chemiczne, jak skażenie środowiska
naturalnego związkami siarki albo fluoru, a także skażenie środowiska ciężkimi
metalami54.
Natomiast w czwartej grupie zostały zawarte czynniki psychogenne, określane
przez autora także mianem stresogennych. Do takich czynników zaliczał on choroby
własne oraz występujące wśród bliskich, a także śmierć bliskiej osoby, konfliktowe
sytuacje z małżonkiem czy partnerem a także z rodzicami. Jest to również stres, który
wiąże się ze zbyt dużym obciążeniem zawodowymi oraz domowymi obowiązkami.
Ponadto takim czynnikiem jest zła mieszkaniowa oraz materialna sytuacja, a także lęk,
który wiąże się z finansowym zabezpieczeniem rodziny. To także obciążony położniczy
wywiad, w jakim stwierdzono lek przed potencjalnym utraceniem ciąży, czy też lek o
losy ciąży w konsekwencji występujących klinicznych objawów, a ponadto sytuacje,
wywołujące stres, jakie wynikają z niedostatecznej opieki nad kobietą w ciąży55.
Jeszcze inną klasyfikację zaproponował D.A. Savitz, który wyodrębnił
spontaniczny poród przedwczesny, jaki następuje na skutek przedwczesnej skurczowej
czynności macicy, a także przedwczesne pękniecie poza łożyskowych błon płodowych, a
także poród przedwczesny, który jest konsekwencją ogólnych chorób matki, bądź tez
powikłań położniczych, określany jako jatrogenny przedwczesny poród56.

Tabela 1. Najczęściej występujące czynniki ryzyka wystąpienia

przedwczesnego porodu57

54
Tamże
55
Tamże
56
D.A. Savitz, CH. Blackmore, Epidemiologic charakteristic of preterm delivery. Etiologic
heterogeneity. Am.J. Obstet. Gyneco;. 1991, 164, s. 467-471
57
Tamże
 J. Czerwińska w swojej pracy „ Czynniki wpływające na poród przedwczesny”
wymienia czynniki poza żywieniowe oraz omawia wpływ żywienia na przedwczesny
poród58. Zdaniem tej autorki takie czynniki mogą być określane mianem czynników

58
E. Czerwińska, Czynniki wpływające na poród przedwczesny. Gin. Perinat. Prakt. 2018, Vol. 3,
Nr 2. s. 52-57.
modyfikowalnych, a umiejętność ich możliwie jak najwcześniejszej identyfikacji
pozwala w istotnym zakresie zapobiegać przedwczesnym porodom, a w efekcie
wcześniactwu, niskiej urodzeniowej masie noworodków, a także wieku innym,
występującym w późniejszym czasie następstwom zdrowotnym59.
Badania nad porodami przedwczesnymi oraz nad czynnikami, jakie mogą je
wywoływać maja imponująca historię, co nie zmienia faktu, iż nieprawidłowe, a więc
wcześniejsze zakończenie ciąży stanowi jedną z nierozwiązanych zagadek
współczesnego położnictwa, która wciąż dotyka bardzo wielu kobiet60.
Wszystkie zidentyfikowane przez badaczy na przestrzeni lat czynniki w sposób
jednoznaczny nie odpowiadają na pytanie, w jaki sposób należy zapobiegać
przedwczesnemu porodowi, a także nie określają w stu procentach, co może taki poród
powodować, z tego względu nadal prowadzone muszą być badania, jakie pozwolą w
sposób definitywny owe czynniki określić. Dotychczasową wiedzę natomiast należy
upowszechniać, a także szczególnie zatroszczyć się o edukację w tym zakresie kobiet
ciężarnych. Poprawa poziomu wiedzy oraz świadomości kobiet o czynnikach ryzyka
przedwczesnego porodu może bowiem pełnić chroniące funkcje, dzięki podejmowanym
przez nie profilaktycznym działaniom, jak chociażby zmiana stylu życia.

59
Tamże, s. 52-52
60
M. Semczuk, A. Krzyżanowski. Badania biochemiczne w predykcji porodu przedwczesnego z
uwzględnieniem badań własnych. Perinatol Neonatol Ginekol. 2011; 1, s. 16–21