Γενικότερα – Ιπποκρατική Ιατρική

Η ορθολογική ιατρική – που έθεσε τις βάσεις της επιστημονικής ιατρικής – θεμελιώθηκε από τον
Ιπποκράτη τον Κώο (460-370 π.Χ.) κατά την περίοδο του Χρυσού Αιώνα.

Η γενεαλογία του Ιπποκράτη έχει συνδεθεί με την ελληνική μυθολογία. Αναφέρεται ότι ήταν 20ος
απόγονος της γενιάς του ημίθεου Ασκληπιού (γιου του Απόλλωνα) που αργότερα θεοποιήθηκε ως
Θεός και προστάτης της ιατρικής τέχνης. Οπωσδήποτε όμως, είναι βέβαιο ότι πρώτος δάσκαλός
του υπήρξε ο πατέρας του, ιατρός Ηρακλείδης και ότι ανάμεσα στους εκπαιδευτές του
συγκαταλέγονται ο Ηρόδικος ο Σηλυμβριανός, περίδοξος γυμναστής και διαιτολόγος και ο
διάσημος ρήτορας Γοργίας ο Λεοντίνος. Η βιογραφία ωστόσο, του πολυταξιδεμένου Ιπποκράτη,
που κατά τον Σουίδα πέθανε σε βαθιά γεράματα σε ηλικία 94 ετών, κοντά στη Λάρισα, έχει μερικά
κενά και αμφιλεγόμενα σημεία στα οποία προσπαθούν να δώσουν έμφαση. μερικοί πολέμιοι του
Ιπποκρατικού πνεύματος, με μοναδικό σκοπό να αμφισβητήσουν την εγκυρότητα και να
διεκδικήσουν την πατρότητά του.

Αρχή

Συγκέντρωση Βιβλίων του Ιπποκράτη

Τα βιβλία που απαρτίζουν την Ιπποκρατική Συλλογή ανάγονται μεταξύ του 450 π.χ. Ανάγοντας
κατά συνέπεια στην χρονική περίοδο που έζησε ο Ιπποκράτης «460-370», λίγο πριν και λίγο μετά
απ’ αυτόν. Αποδίδονται στην πλειοψηφία τους στον Ιπποκράτη και τους μαθητές του, ενώ μερικά
θεωρείται ότι προέρχονται από την παλαιότερη ακμάσασα σχολή της Κνίδου στην έναντι της Κω
μικρασιατική ακτή. Τα χειρόγραφα αυτά κυκλοφορούσαν στην αρχή με τη μορφή φυλλαδίων
ανάμεσα στους λογίου της εποχής και μεταξύ αυτών που ασκούσαν την ιατρική. Ανάμεσα στα
κείμενα που συνιστούν ενότητες καθορισμένου περιεχομένου περιλαμβάνονται και γραπτές
σημειώσεις, οι οποίες διατηρήθηκαν και έφθασαν μέχρι την εποχή μας. Όλα αυτά τα χειρόγραφα
κυκλοφορούσαν χωρίς τίτλους όπως άλλωστε και όλα τα αρχαία ελληνικά κείμενα. Τα χειρόγραφα
αυτά μεταφέρθηκαν αργότερα κατά την κλασική εποχή και τοποθετήθηκαν στη γνωστή
Αλεξανδρινή Βιβλιοθήκη. Επειδή όμως τα βιβλία αυτά δεν έφεραν τίτλους, προκειμένου να
ταξινομηθούν στη βιβλιοθήκη, τους εδίδετο ένα όνομα το οποίο εν συνεχεία μετά τη μελέτη και το
σχολιασμό από ειδικού μπορούσε να αλλάξει. Κατά τη ρωμαϊκή εποχή τα ιπποκρατικά κείμενα
μελετώνται από επιφανείς πνευματικούς ανθρώπους της εποχής όπως ο Κέλτος γνωστός ως
«Λατίνος Ιπποκράτης», ο Γάιος Πλίνιος κ.α. Στα χρόνια του Βυζαντίου, η έξαρση του μοναχισμού
και η ίδρυση μοναστηριών συνέβαλε στην συγκέντρωση πλείστων χειρογράφων της κλασικής
περιόδου, επομένως και των ιπποκρατικών κειμένων.

Τα γνωστότερα ιπποκρατικά κείμενα είναι τα εξής: «Περί ιατρού», «Περί Ευσχημοσύνης»,

«Παραγγελίαι», «Περί Κρίσεως», «Περί κρισίμων», «επιστολαί», «Δόγμα», «Επισώμιος»,
«Πρεσσεκτικός».

Αρχή
Οι πρώτες εκδόσεις

Από τον 14 αι. άρχισε σταδιακά να πνέει ο άνεμος της αναγέννησης σε πόλεις-κρατίδια της Ιταλίας
και να επεκτείνονται σιγά-σιγά στις άλλες χώρες της Δύσης. Σ’ αυτή τη νέα κατάσταση δεν ήταν
δυνατόν να λείπουν τα έργα του Ιπποκράτη. Ειδικά αυτά όχι μόνο γιατί το περιεχόμενό τους
ταυτίζεται με το ουμανιστικό πνεύμα της Αναγέννησης αλλά και σαν κείμενα γνώσης και άσκησης
της ιατρικής. Η γλώσσα στην οποία έχουν εκδοθεί τα βιβλία είναι στην πλειοψηφία τους η
Λατινική.
Στα πλαίσια των κοινωνικών αγώνων, φιλόσοφοι και διδάσκαλοι παρουσίαζαν τις θεωρίες τους
μαζί με την καινούργια Ιατρική. Ο ίδιος ο Ιπποκράτης μαθητής, φίλος και σύγχρονος μερικών από
τα φωτεινότερα μυαλά της εποχής του όπως ήταν ο Ευριήδης, ο Δημόκριτος, ο Αναξαγόρας, ο
Σωκράτης και ο Θουκιδίδης. Για τον τελευταίο δε λέγεται ότι είχε εξοικειωθεί τόσο πολύ με τη
γλώσσα και τις μεθόδους της Ιατρικής του 3ου αι. ώστε προσπαθούσε να εφαρμόσει την
Ιπποκρατική ανάλυση στην πολιτική συμπεριφορά.

Η επισήμανση που θα κάνουμε εδώ θα σταθεί στις αναφορές για το έργο του Ιπποκράτη μέσα από
τον Πλάτωνα καθώς και η χωρίς αμφιβολία ψευδεπίγραφη επιστολή αρ. 22 του Ιπποκράτη προς τον
γιο του Θεσσαλό, στην οποία παρ’ όλα αυτά ο ανώνυμος επιστολογράφος, ασφαλώς καλός γνώστης
του Ιπποκρατικού έργου, θέλει να καταδείξει ότι η ευρύτητα της σκέψης του Ιπποκράτη ήταν
τέτοια ώστε γνώριζε όχι μόνο τον καθαρά διαπαιδαγωγικό ρόλο των μαθηματικών αλλά και το ότι
σαν μορφή γνώσης θεωρείται συστατικό στοιχείο μιας ολοκληρωμένης επιστημονικής
προσωπικότητας.

Είναι άξιες θαυμασμού οι ιδέες και οι θέσεις που διατυπώθηκαν τόσους αιώνες πριν και που έχουν
σχέση με το λειτούργημα του ιατρού και τη συνολική συμπεριφορά του προς τους συναδέλφους
του και τους ασθενείς, να ταυτίζονται σχεδόν απόλυτα με τις σημερινές αντιλήψεις περί ιατρικής
δεοντολογίας. Το λιτό και απλό διαιτολόγιο που διαμορφώθηκε στο πέρασμα των αιώνων στη χώρα
μας από την αλληλεπίδραση ποικίλων παραγόντων βρίσκει στην εποχή μας τη δικαίωσή του στην
κοινωνία της υπερκατανάλωσης. Από πολλούς φορείς επιδιώκεται η επιστροφή σε αυτό το πρότυπο
διατροφής που ονομάζεται «μεσογειακή δίαιτα».Οι σταθερές διαιτητικές συνήθειες, η χρήση
τοπικών προϊόντων, η διατήρηση των παραδοσιακών μεθόδων παρασκευής και συντήρησης
τροφών αποτελούν στοιχεία που συνηγορούν για τη μακραίωνη παρουσία μας στον ίδιο
γεωγραφικό χώρο. Εξ ίσου σημαντικό είναι και το μήνυμα της Ιπποκρατικής Σχολής, ότι κάθε
άτομο είναι υπεύθυνο για την υγεία του και ότι ο τρόπος διαβίωσης σε μεγάλο βαθμό καθορίζει και
τα μελλοντικά νοσήματα. Η απομάκρυνση από τον κανόνα του μέτρου και η μη τήρηση κάποιων
διαχρονικών κωδίκων ζωής μόνο δεινά μπορεί να επιφέρει. Κοινός παρονομαστής σε θέματα
άσκησης και διατροφής παραμένει ένας άλλος Ιπποκρατικός αφορισμός «Παν το πολύ τυγχάνει
πολέμιον τη φύσει».

Αρχή

Κνιδιακή Ιατρική Γραμματεία στην Ιπποκρατική Συλλογή

Από τις ιατρικές σχολές που υπήρχαν παλιά στην Ελλάδα οι αρχαίοι μνημόνευαν ιδιαίτερα τιμητικά
τις σχολές της Κυρήνης, της Ρόδου, του Κρότωνα, της Κω και της Κνίδου. Οι σημαντικότερες στην
εποχή του Ιπποκράτη θα πρέπει να ήταν οι δύο τελευταίες. Ο Γαληνός που τοποθετούσε στην
Πρώτη θέση τη σχολή της Κω, δεν παρέλειψε πάντως να δηλώσει την ξεχωριστή τιμή που έτρεφε
για τις σχολές της Κνίδου και της Ιταλίας. Ιδιαίτερη σημασία για την Κνιδιακή ιατρική αποδόθηκε
από την νεότερη έρευνα σε μια πληροφορία του Γαληνού για τους ιατρούς της Κνίδου σύμφωνα με
την οποία οι ιατροί αυτοί διέκριναν «χολής νόσους επτά, από της κύστεως νούσους δώδεκα,
νεφρών νοσήματα τέσσερα, από της κύστεως νούσους στραγγουριών τέσσαρας, τετάνους τρείς,
ικτέρους τέσσαρας, φθίσιους τρείς». Ο Γαληνός με την πληροφορία αυτή ήθελε προφανώς να πει
πως οι κνίδιοι ιατροί είχαν επιδοθεί με υπερβάλλοντα ζήλο στην προσπάθεια να διαιρέσουν τις
αρρώστιες σε κατηγορίες, αδιαφορώντας, στην ουσία, γι’ αυτό που αποτελούσε ιδιαίτερο γνώρισμα
της ιατρικής σχολής της Κω, την επισήμανση δηλαδή των κοινών χαρακτηριστικών των επιμέρους
ασθενειών.

Αρχηγό της ιατρικής σχολής της Κνίδου η αρχαιότητα θεωρούσε τον Ευρυφώντα. Ο Γαληνός τον
μνημονεύει ως συγγραφέα έργων που μας παραδόθηκαν στα πλαίσια της Ιπποκρατικής Συλλογής,
με το όνομα επομένως του Ιπποκράτη τον θεωρούσε επίσης επιδέξιο ανατόμο και φαρμακολόγο.

Ο Ε. Litre στον πρώτο τόμο της έκδοσης του υποστήριζε ότι στην Ιπποκρατική Συλλογή
εμπεριέχονται έργα κνιδιακής προέλευσης. Συνοψίζοντας λοιπόν και επεκτείνοντας τα
συμπεράσματα της ως τότε έρευνας ο Ermerins μπορούσε πλέον στον τρίτο τόμο της έκδοσής του
να αναφέρει λεπτομερειακά τα έργα της Ιπποκρατικής Συλλογής. Στα 1899 ο Η. Riels αναζητώντας
μεταξύ των έργων της ιπποκρατικής συλλογής εκείνο που θα πρέπει να χρησιμοποίησε ο Μένων
γράφοντας τα «Ιατρικά του» έφτασε στο συμπέρασμα ότι ο Μένων χρησιμοποίησε ένα πληρέστερο
αντίτυπο του Περί φυσών ή και ένα δεύτερο έργο του ίδιου του συγγραφέα. Ο Μένων θεωρούσε
αυτά τα έργα γνήσια Ιπποκρατικά. Ο Th. Gomperz, γνωστός μελετητής των αρχαίων Ελλήνων
στοχαστών, αναγνώρισε τις θεμελιώδεις αρχές της Κνιδιακής σχολής. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και
ο τρόπος με τον οποίο ο Bourgey προσπαθεί να χαρακτηρίσει τις τάσεις της κνιδιακής ιατρικής: Ο
κνίδιος ιατρός είναι δούλος των περιστατικών, άνθρωπος της εμπειρίας καθώς είναι, δεν προσπαθεί
ποτέ να ξεπεράσει τα απλά περιστατικά και να τα οργανώσει δαμάζοντας την τεράστια ποικιλία
τους. Τα κνιδιακά έργα έχουν χαρακτήρα καθαρά παραδοσιακό. Το παθητικό βλέμμα με το οποίο οι
ιατροί αυτοί αντικρίζουν τα φαινόμενα τους αναγκάζει να αρκούνται σε μια απαρίθμηση των
ποικιλιών με τις οποίες παρουσιάζονται οι διάφορες αρρώστιες. Τέλος ένα πλήθος από φάρμακα,
επίτηδες πολύ δυνατά και δραστικά, χαρακτηρίζουν αυτήν την καθαρά εμπειρική σχολή, που μας
προσφέρει και τις πιο πολλές περιπτώσεις πειραματισμών πάνω σε ασθενείς.

Στη δεκαετία του ’70 οι Ιπποκρατικές σπουδές διάλεξαν ως κύριο θέμα τους την παρουσία
κνιδιακής ιατρικής γραμματείας στην Ιπποκρατική Συλλογή. Ύστερα από πλήθος συγγραμμάτων
και ερευνών αξιόλογων συγγραφέων σχετικά με την κνιδιακή ιατρική ο Grensemann θέτει για
συζήτηση ένα αληθινά θεμελιώδες ερώτημα: «Τι είναι στην πραγματικότητα μια «Κνιδία γνώμη».
Η στιγμή που τίθεται αυτό το ερώτημα είναι η καταλληλότερη, αφού η ρητή άποψη του
Grensemann πως μια σαφής απάντηση σ’ αυτό το ερώτημα είναι απαραίτητη προϋπόθεση για να
προχωρήσει κανείς στην ανίχνευση κνιδιακής γραμματείας στην Ιπποκρατική Συλλογή. Η
διεύρυνση του θέματος αυτού οδηγεί τον Grensemann στην διατύπωση της άποψης ότι «γνώμη»
ήταν η περιγραφή μιας επιμέρους αρρώστιας, μια περιγραφή που περιλαμβάνει κυρίως α) τον λόγο
για τα συμπτώματα της αρρώστιας β) την υπόδειξη της θεραπείας της γ) τον λόγο για την πορεία
της (πρόγνωση). Η γνώμη αυτή του Grensemann συμπληρώνεται χάρη στις έμμεσες μαρτυρίες από
τις Κνίδιες γνώμες δείχνει καθαρά ότι ο μεγάλος Κνίδιος ιατρός Ευρυφών πρέπει να ήταν αυτός
που «επιδιεσκεύασε» την αρχική μορφή των Κνιδίων γνωμών.

Με το βιβλίο του Thivel μπορούμε να κλείσουμε το χρονικό των σχετικών με την ιπποκρατική
ιατρική ερευνών που άρχισαν πριν από ενάμιση περίπου αιώνα. Το ιπποκρατικό πρόβλημα μοιάζει
με το ομηρικό όχι μόνο γιατί το επιμέρους θέματα που το συναρπατίζουν είναι πάμπολλα και
σοβαρά, όχι μόνο γιατί στα περισσότερα από αυτά βρισκόμαστε ακόμη πολύ μακριά από τη στιγμή
που θα μπορέσουμε να νιώσουμε τη χαρά της οριστικής απάντησης ούτε πάλι γιατί συχνά
αναγκαζόμαστε να ξαναγυρίζουμε σε σημεία από τα οποία είχαμε απομακρυνθεί - κι αυτό
θεωρείται πρόοδος – αλλά γιατί παρ’ όλες τις καθυστερήσεις και τις απογοητεύσεις στη διάρκεια
μιας έρευνας αυτή μας κάνει στο τέλος ασφαλώς σοφότερους και μάλιστα όχι στο συγκεκριμένο
κάθε φορά θέμα.

Ανάμεσα λοιπόν στις δύο ιατρικές Σχολές της αρχαιότητας Κως-Κνίδος δεν υπήρξε καθαρός
ανταγωνισμός αλλά συνεργασία και ανταλλαγή ιδεών αφού οι απόψεις και οι ιδέες καθώς και τα
συγγράμματα που προέρχονται από τις δύο Σχολές πιο πολλές ομοιότητες έχουν παρά διαφορές.

Παρ’ όλο όμως που οι διάφορες μειοψηφούν είναι πολύ ουσιώδης ενδεικτικά σημειώνονται:

· Οι Κώοι απέδιδαν ιδιαίτερη προσοχή στον άρρωστο, ενώ οι Κνίδιοι στην αρρώστια.
· Οι Κώοι επέμεναν περισσότερο στην εξέλιξη και στην πρόγνωση των νόσων, ενώ οι Κνίδιοι
επικέντρωναν το ενδιαφέρον τους στα διαγνωστικά σημεία.

· Οι Κώοι μελετούσαν περισσότερο τα κοινά χαρακτηριστικά, ενώ οι Κνίδιοι τα επί μέρους

χαρακτηριστικά των νόσων.

· Οι Κώοι εξήταζαν λεπτομερώς το σύνολο των ψυχοσωματικών εκδηλώσεων ενώ οι Κνίδιοι

τα πάσχοντα όργαν των αρρώστων.

· Οι Κώοι είχαν περισσότερο συνθετική κρίση, ενώ οι Κνίδιοι χρησιμοποιούσαν αναλυτική

μεθοδολογία.

Βέβαια όπως προαναφέρθηκε παρ’ όλες τις ουσιώδεις διαφορές, οι κινές ρίζες και οι κοινές
επιδράσεις ήταν πολύ περισσότερες, προερχόμενες κυρίως από την ιωνική και την πυθαγόρεια
φιλοσοφία. Έτσι ο σοφός Κώος ιατρός απάλλαξε την ιατρική από τα μαγικά στοιχεία και τις
μεταφυσικές δυνάμεις, τοποθετώντας τα θεμέλια της επιστημονικής ιατρικής. Μερικά από τα έργα
της Κωακής ιατρικής ασφαλώς απηχούν τις απόψεις της γειτονικής κνιδιακής ιατρικής. Εκείνο
όμως που προέχει είναι το γεγονός ότι το σύνολο των έργων της ιπποκρατικής ιατρικής - είτε έχουν
γραφεί από δασκάλους του είτε από τον ίδιο και συγχρόνους του είτε από μαθητές του –
χαρακτηρίζονται από διαχρονικότητα και καλύπτουν, όχι μόνο τη γενικά ιατρική, αλλά και τις
αρχές των περισσότερων κλάδων και αποκαλύπτουν τις ρίζες σχεδόν όλων των ειδικοτήτων της
σημερινής ιατρικής επιστήμης.

Φυσιοπαθολογία

Οι Έλληνες φιλόσοφοι (Ίωνες και Πυθαγόρειοι) και ειδικότερα το σύστημα των τεσσάρων
κοσμογόνων στοιχείων (ριζωμάτων) αποτέλεσαν τη γέφυρα που συνέδεσε την προ-ιπποκρατική
ιατρική (Ασκληπική) με την ιπποκρατική σκέψη και την μετά-ιπποκρατική ιατρική (Γαληνική).
Έτσι ο μεν ομηρικός ιατρός (Ασκληπική περίοδος) υπηρετεί την τέχνη του στηριζόμενος στην
παραδοσιακή εμπειρία και τη θεραπευτική δεξιοτεχνία του, ο Δε ιπποκρατικός και γαληνικός ιατρός
διαθέτει επί προσθέτως, ορθολογική σκέψη και φιλοσοφικό στοχασμό, συμμετέχοντας στην
επίλυση των ιατρικών προβλημάτων της εποχής τους. Οι ρήσεις «ιητρός γαρ φιλόσοφος ισόθεος»
(Ιπποκράτης) και «Ότι άριστος ιητρός και φιλόσοφος» (Γαληνός) μαρτυρούν τη δεσπόζουσα
σημασία της ιατρικής φιλοσοφίας που πρώτος επεσήμανε ο Κώος ιατροφιλόσοφος.

Ειδικότερα οι ιπποκρατικές αντιλήψεις για τη φυσιοπαθολογία (χυμοπαθολογία) έχουν επηρεασθεί

βαθιά από τις απόψεις των προσωκρατικών φιλοσόφων που πρώτος διατύπωσε ο Εμπεδοκλής ο
Ακραγαντίνος. Έτσι ο Ιπποκράτης δεχόταν ότι οι χυμοί του ανθρώπινου οργανισμού είναι τέσσερις:
το αίμα, το φλέγμα, η κίτρινη χολή και η μαύρη χολή και ότι κάθε χυμός αντιστοιχεί σε ένα όργανο
(καρδιά, εγκέφαλος, ήπαρ, σπλην) αντιστοίχως.

Η ισορροπία της αναλογίας των τεσσάρων χυμών συντηρεί και προστατεύει την υγεία του
ανθρώπινου οργανισμού («ευκρασία»), ενώ, αντίθετα, κάθε διαταραχή της προκαλεί διάφορες
αρρώστιες («συσκρασία»). Η σωστή αναλογία των χυμών χαρακτηρίζεται με τον όρο «κράσις» ο
οποίος σήμερα αποδίδεται και με τον όρο «ιδιοσυγκρασία».

Αρχή
Νοσολογία

Όσον αφορά τη νοσολογία ο Ιπποκράτης είχε διαμορφώσει την άποψη ότι ο ιατρός πρέπει να
ωφελεί τον άρρωστο ή τουλάχιστον να μην τον βλάπτει. Ο Κώος σοφός χρησιμοποίησε όλες τις
εξεταστικές μεθόδους της σημειολογίας που εξακολουθεί να εφαρμόζει η σύγχρονη κλινική
διαγνωστική. Από την επισκόπηση – που βασίζεται στην παρατήρηση - έως την ψηλάφηση και την
άμεση ακρόαση με τελικό σκοπό τη συνθετική αξιολόγηση και την κλινική διάγνωση της νόσου
από την οποία πάσχει ο άρρωστος. Το μυστικό της επιτυχίας της διαγνωστικής ιπποκρατικής
μεθοδολογίας κρύβεται σε πολλούς άλλους παράγοντες, όπως είναι η λήψη λεπτομερούς ιστορικού
από τον άρρωστο και το περιβάλλον του, η αξιολόγηση της συμπτωματολογίας της νόσου και η
προσεκτική φυσική εξέταση, σε συνδυασμό με τη διερεύνηση των συνθηκών του περιβάλλοντος. Η
λεγόμενη «Ιπποκρατική μέθοδος» είναι εκείνη που διεχώρησε την ορθολογική ιατρική από την
πρωτόγονη, την μαγική και την «ιατρική» των αγυρτών. Γενικότερα οι απόψεις του Ιπποκράτη για
τη νοσολογία στηρίζεται στην τριμερή διασύνδεση: ο άρρωστος, η αρρώστια, ο ιατρός.

· Ο άρρωστος αποτελεί ενιαία σωματοψυχική ενότητα η οποία πρέπει να ερευνάται στο

σύνολό της.

· Η αρρώστια διέπεται από φυσικούς νόμους.

· Ο ιατρός βοηθάει τη φύση. Είναι υπηρέτης της τέχνης του που συμβάλλει στην
αποκατάσταση της υγείας του αρρώστου.

Με αυτές τις τρεις βασικές έννοιες και στηριζόμενη στην παρατήρηση, τον ορθολογισμό και την
εμπειρία η ιπποκρατική ιατρική ταξινομήθηκε συστηματική και μεθοδικά, ενώ η νοσολογία και η
θεραπευτική άρχισαν να απαλλάσσονται από τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες, τις μαγικές
θεραπείες που και σήμερα ανθούν σε διάφορες περιοχές της γης. Ο Ιπποκράτης πίστευε στην
ιαματική δύναμη της φύσης, γνώριζε ΄τι πολλά από τα οξέα νοσήματα αυτοϊώνται και ακολουθούσε
άλλοτε τις αρχές της εναντιοθεραπείας και άλλοτε της ομοιοθεραπείας ιδιαίτερη σημασία απέδιδε
στην υγιεινοδιαιτητική αγωγή στα φάρμακα και στην χειρουργική θεραπεία. Χορηγούσε φάρμακα
με φειδώ επειδή γνώριζε τους κινδύνους της πολυφαρμακίας όπως πιστοποιείται και από τη ρήση
του, σύμφωνα με την οποία «ενίοτε το καλύτερο φάρμακο είναι κανένα φάρμακο». Ο γνωστός
αφορισμός εξάλλου, σύμφωνα με τον οποίο « όσα δεν θεραπεύονται με το νυστέρι» απεδείχθη ότι
είναι προφητικός και επίκαιρος στην εποχή μας, δηλαδή 25 αιώνες μετά τη διατύπωσή του από τον
«πατέρα» της ιατρικής, που δεν ξεχνούσε να διακηρύσσει ότι όποιος θέλει να θεραπεύσει σωστά
έναν άρρωστο πρέπει να γνωρίζει από κάθε πλευρά, όχι μόνο τον οργανισμό του νοσούντος, αλλά
και το οικογενειακό, το εργασιακό και το κοινωνικό περιβάλλον του. Γενικότερα από τη μελέτη του
συνόλου των έργων της Ιπποκρατικής Συλλογής προκύπτει επίσης ότι ο Κώος σοφός θεμελίωσε
την περιβαλλοντική υγιεινή, ασχολήθηκε με την οικολογική επιστήμη, διέβλεψε τη σημασία της
προληπτικής ιατρικής, επεσήμανε τον πρωτεύοντα μελλοντικό ρόλο της προβλεπτικής ιατρικής και
συνόψισε τις ουμανιστικές αρχές της ιατρικής τέχνης μέσα στη φράση: «Ην γαρ παρή φιλανθρωπίη
πάρεστι και φιλοτεχνίη» (όπου υπάρχει αγάπη για τον άνθρωπο υπάρχει αγάπη και για την τέχνη).

Αρχή
Ηθική

Ο Ιπποκράτης καθιέρωσε τους ηθικούς κανόνες του ιατρικού λειτουργήματος το πυκνό σε νοήματα
μονοσέλιδο κείμενο του Ιπποκρατικού Όρκου αποτελεί τον καταστατικό χάρτη της ιατρικής ηθικής
και τον κώδικά-πρότυπο της επαγγελματικής δεοντολογίας όλων των εποχών. Πρόκειται ασφαλώς
για το περιεκτικότερο, συντομότερο και παγκοσμίως γνωστότερο κείμενο της Ιπποκρατικής
Συλλογής. Ο Ιπποκρατικός Όρκος - ανεξάρτητα από τις ατελείωτες φιλολογικές συζητήσεις γύρω
από την πατρότητά του - αποτελεί ένα μνημειώδες κείμενο που απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο
στους νέους ιατρούς, το οποίο άντεξε στη δοκιμασία του χρόνου, παρά την άνοδο του
Χριστιανισμού και τις ποικίλες κατοπινές ειδωλολατρικές και άλλες θρησκευτικές δοξασίες. Στο
νοήματα του όρκου, εξάλλου στηρίχθηκαν όλες οι πρόσφατες παγκόσμιες διακηρύξεις για τα
δικαιώματα του ανθρώπου και των αρρώστων. Άλλα σημαντικά κείμενα της Ιπποκρατικής
Συλλογής που αναφέρονται στην ιατρική ηθική και δεοντολογία είναι οι 412 περίφημοι
«Αφορισμοί» και οι πραγματείες «Περί ιητρού», «Παραγγελίαι» «Νόμος», «Περί Ευσχημοσύνης».

Συμπερασματικά η Ιπποκρατική φιλοσοφία συμπυκνώνεται με σαφήνεια στον πρώτο αφορισμό: «Η

ζωή είναι σύντομη, η ιατρική ατελείωτη, ο χρόνος είναι λίγος, η πείρα απατηλή και η ορθή κρίση
δύσκολή. Δεν αρκεί ο ιατρός να κάνει ότι είναι αναγκαίο, αλλά χρειάζεται και η βοήθεια του
αρρώστου και των προσώπων του περιβάλλοντός του, καθώς και οι κατάλληλες για την περίσταση
συνθήκες».

Αρχή
Αρχαία Χειρουργική - Χειρουργικές επεμβάσεις της Ιπποκρατικής περιόδου

Με τον καιρό η πείρα και οι γνώσεις που συλλέγονταν στα Ασκληπιεία είναι τόσο μεγάλες που
είναι αδύνατο να τις συγκρατήσει ση μνήμη ένας ιατρός. Ο Ιπποκράτης ο Κώος, αναγνωρίζει την
ανάγκη της καταγραφής τους. Περί τα 72 βιβλία του μεγάλου αυτού ιατρού καταφέρνουν να
συλλέξουν οι Αλεξανδρινοί 50 χρόνια μετά το θάνατό του. Ανάμεσα σ’ αυτό τουλάχιστον 8
αναφέρονται στη χειρουργική ένα στην Οφθαλμιατρική και 7 στη Γυναικολογία. Το «κατ’ ιατρείον»
ασχολείται με το χειρουργείο, το φωτισμό, το προσωπικό, την τοποθέτηση του ασθενούς στο
χειρουργικό τραπέζι και με την τεχνική των επιδέσμων.

Η χειρουργική του Ιπποκράτη είναι ιδιαίτερα ανεπτυγμένη, κατά Δε ο Σ. Ζερβό, το σύγγραμμά του
«Περί αρμών και όρθρων» είναι «το ωραιότερο ιατρικό κείμενο που βγήκε μέχρι σήμερα από τα
χέρια ενός ιατρού». Ο Ιπποκράτης δίνει οδηγίες πώς να ανατάσσονται και συντάσσονται σχεδόν
όλα τα οστά, όχι μόνο των άκρων αλλά και της κλείδας, της σιαγώνας, του κρανίου κλπ είτε αυτά
είναι απλά είτε επιπλεγμένα. Αναμένει τη συγκόλλησή τους γύρω στην 30η ημέρα όπως αναμένεται
και σήμερα. Ανατάσσει εξαρθρώματα χρησιμοποιώντας διορθωτικά μηχανήματα δικής του
επινοήσεως. Εμβαπτίζει τα ράμματα που χρησιμοποιεί σε καυτό λάδι αποστειρώνοντάς τα με
αυτών τον τρόπο πλήρως. Διενεργεί την παρακέντηση του θώρακα και την πλευροτομή σε
περιπτώσεις πλευρικού εξιδρώματος ή εμπυήματος. Παρακεντίζει την κοιλία σε υδροπικούς με
ασκήτη, διανοίγει περινεφρικά ή ηπατικά αποστήματα με τομή ή καυτηριασμό, πλένει την
κοιλότητά τους με κρασί παροχετεύοντας το υγρά μέσο σωλήνος. Χειρουργεί τα συρίγγια του
δακτυλίου του πρωκτού και τις αιμορροΐδες, ορισμένους καλοήθεις όγκους, όπως το λεγόμενων
βατράχιον των σιαλογόνων αδένων και αφαιρεί τους πολύποδες της μύτης. Με τη σταφυλάγρα
αφαιρεί τη σταφυλή και με την οδοντάγρα οδόντες. Καθαρίζει τα δόντια από την τερηδόνα,
καθετηριάζει την ουροδόχο κύστη με καθετήρα και αφαιρεί τους λίθους από αυτή. Εκτελεί
κρανιοτομές, ανατρήσεις, καταγμάτων κρανίου μεταχειριζόμενους τρύπανα και πρίονες, εργαλεία
που μέχρι σήμερα παραμένουν αναντικατάστατα. Τους ακρωτηριασμούς των άκρων εκτελεί όχι
μόνο δι’ απεξαρθρώσεως αλλά και δια διεκπρίσεως των οστών πάνω από την κλείδωση. Σε βαριά
κατάγματα περιμένει την πλήρη νέκρωση τοποθετώντας πολύ σφιγμένους επιδέσμους και
επιτυγχάνει να επιβιώσουν πολλοί άρρωστοι, αφού το νεκρωμένο άκρο μετά πάροδο μεγάλου
χρόνου θα πέσει από μόνο του. Γνωρίζει ορισμένες λοιμώξεις, περιγράφει το ερυσίπελας, τον
τέτανο και τη μηνιγγίτιδα, περιγράφει τη διάσειση και συγγράφει ολόκληρο βιβλίο περί των εν
κεφαλή τραυμάτων.

Ο Ιπποκράτης είχε ως αρχή να χρησιμοποιεί όσο το δυνατό λιγότερα και απλούστερα εργαλεία.
Κατασκευάζει και παραλαμβάνει από τους παλαιότερους ιατρούς εργαλεία από διάφορα μέταλλα
όπως βελόνες, λίμες, τσιμπίδες, άγκιστρα κ.α. Οι λεπίδες των τεμνόντων εργαλείων
κατασκευάζονται από σίδερο όπως τα νυστέρια, τα μαχαίρια και φλεβοτόμοι που τοποθετούνται
πάνω σε λαβίδες από ορείχαλκο. Αναφέρονται νήματα από χρυσό για τη σταθεροποίηση των
καταγμάτων της κάτω γνάθου. Σε αντίθεση με τα ιατρικά εργαλεία του μεσαίωνα στη Δύση που
συχνά είναι στολισμένα, τα αρχαία εργαλεία είναι καθαρά λειτουργικά, έτσι ώστε να πλένονται, να
καθαρίζονται και ίσως να αποστειρώνονται εύκολα όπως τα ράμματα, τα οποία ο Ιπποκράτης τα
τοποθετούσε σε καυτό λάδι πριν τη χρήση.

Η Ιπποκρατική Ιατρική κατηγορείται συχνά ότι δεν είχε καλές γνώσεις ανατομίας, κυρίως γιατί
τότε απαγορεύονταν οι νεκροτομίες. Οι έλληνες ιατροί όμως ταξίδευαν στη Μεσόγειο, η Δε
απόσταση από την Αίγυπτο όπου για τη μουμιοποίηση των νεκρών αφαιρούντο τα εσωτερικά
όργανα ήταν μικρή. Πέραν αυτού ο Ιπποκράτης κάνει νεκροτομίες σε ζώα και θεωρεί ότι τα
εσωτερικά όργανα του χοίρου είναι τα πιο συγγενή προς τα ανθρώπινα όργανα. Είχε λοιπόν
συγκρίνει. Όταν είδε ολόκληρο σκελετό ανθρώπου ενθουσιάστηκε τόσο πολύ που έκανε ακριβές
αντίγραφό του από χρυσό και το αφιέρωσε στους Δελφούς να μη χαθεί και να μπορεί ο καθένας να
το δει. Ακόμα γνωρίζει τις φλέβες, τις αρτηρίες, τα νεύρα, τους μυς, τους τένοντες, την καρδιά, το
περικάρδιο, τις καρδιακές κοιλότητες, την αορτή, τις πνευμονικές αρτηρίες. Παράλληλα ο
Ιπποκράτης πειραματίζεται σε χοίρους στάζοντας έγχρωμο νερό στη μύτη του ζώου για να δει αν
πηγαίνει στο στομάχι ή και στο πνεύμονα. Αποδεικνύει έτσι ότι η επιγλωττίδα κλείνει την είσοδο
στην τραχεία. Ίσως η χειρουργική της εποχής του Ιπποκράτη να μην είναι πολύ καλύτερη απ’ αυτή
της Αιγύπτου προσέφερε όμως τα βασικά στοιχεία που επέτρεψαν στη χειρουργική να εξελιχθεί και
να φτάσει στο σημερινό της απόγειο.

Αρχή

Ορθοπεδική - Εισαγωγή στην Ορθοπεδική του Ιπποκράτους

Οι παρατηρήσεις του Ιπποκράτη σε θέματα Ορθοπεδικής και Τραυματολογίας συνιστούν μια
ανεκτίμητη κληρονομιά. Στην Ιπποκρατική συλλογή βρίσκουμε περιγραφές και απόψεις που συχνά
θα άφηναν έκπληκτο ένα σύγχρονο Ορθοπεδικό (Hartofilakidis-Garofalidis et al. 1972).
Το μεγαλύτερο πλήθος των Ορθοπεδικών γνώσεων του Ιπποκράτους συγκεντρώνεται στα βιβλία
του «Περί αγμών» και «Περί άρθρων εμβολής». Τέλος το πολύ σύντομο «Μολχικόν», αποτελεί ένα
είδος Ορθοπεδικού οδηγού (Χρυσοσπάθης Ι.Γ., 1909).
Ο Ιπποκράτης γνώριζε πολύ καλά το εξάρθρημα του ώμου ως νοσολογική οντότητα. Για το
εξάρθρημα αυτό, εκτός από τις μεθόδους ανατάξεως που περιγράφει, εκ των οποίων η μία
παραμένει ως και σήμερα κλασσική, είχε παρατηρήσει την τάση του να υποτροπιάζει (καθ' έξιν
εξάρθρημα).
Περιέγραψε λοιπόν την πρώτη χειρουργική μέθοδο για την αντιμετώπιση του, με καυτηριασμό
κατά τον πρόσθιο χείλος της αρθρώσεως, αφού απέφυγε αγγεία και νεύρα. Ακολούθως
ακινητοποιούσε το χέρι για μακρό χρονικό διάστημα περιμένοντας το σχηματισμό ουλής που θα
περιόριζε την κίνηση της βραχιονίου κεφαλής (Hartofilakidis-Garofalidis et al. 1972).
Περιγράφει την διάσταση της ακρωμιοκλειδικής ως καλοήθη πάθηση που δημιουργεί μόνο
παραμόρφωση και ανατάσσει τα εξαρθρήματα της κροταφογναθικής (Le Vay D. 1989).
Για το εξάρθρημα του ισχίου αν και περιγράφει τόσο το πρόσθιο όσο και το οπίσθιο, παραδόξως
θεωρεί το πρόσθιο συχνότερο. Ίσως αυτή η αυξημένη συχνότης να ήταν αποτέλεσμα κακώσεων σε
αγώνες πάλης (Le Vay D. 1989).
Το εξάρθρημα του γόνατος, όπως το αναφέρει, πρέπει για την ακρίβεια να περιλαμβάνει και το
εξάρθρημα της επιγονατίδας. Τόσο για το εξάρθρημα του ισχίου όσο και γι' αυτό της επιγονατίδας
περιγράφει μεθόδους ανατάξεως. Ανατάσσει επίσης εξαρθρήματα των φαλαγγοφαλαγγικών με την
χρήση ειδικού βοηθήματος, του μοχλίσκου (Le Vay D. 1989). Η ανάταξη πρέπει να γίνεται κατά το
δυνατόν συντομότερα. Έτσι γίνεται εύκολα και γρήγορα για τον ιατρό και κατά το δυνατόν
ανώδυνα για τον άρρωστο.
Για τη θεραπεία των Ορθοπεδικών παθήσεων, ο Ιπποκράτης εισήγαγε τη χρήση της περίφημης
«Ιπποκρατείου σκάλας» καθώς και την Ιπποκρατική τράπεζα (Le Vay D. 1989). Η ανάταξη των
καταγμάτων και εξαρθρημάτων γινόταν όπως και σήμερα με τη χρήση των βασικών αρχών, έλξη,
μόχλευση, άσκηση πιέσεως και τέλος ακινητοποίηση. Η ακινητοποίηση επιτυγχανόταν με τη χρήση
ειδικών επιδέσμων που εμβαπτίζονταν σε ρητίνη και κηρώδη αλοιφή για να σκληρυνθούν. Κατ'
αυτή την έννοια αποτελούν προπομπούς του γύψου που χρησιμοποιούμε σήμερα (Hartofilakidis-
Garofalidis et al. 1972).
Ο Ιπποκράτης περιγράφει τον τρόπο αντιμετώπισης όλων σχεδόν των καταγμάτων του ανθρώπινου
σκελετού. Κατά περιοχές μάλιστα κάνει αξιόλογες παρατηρήσεις. Έτσι γνωρίζει τη σημασία της
ακινητοποιήσεως του αγκώνα σε θέση κάμψης για τα κατάγματα του αντιβραχίου, γνωρίζει τη
σημασία της κνήμης ως στηρικτικού οστού και τη μικρότερη της περόνης, σε κατάγματα της οποίας
ο άρρωστος μπορεί σύντομα να στέκεται όρθιος.
Γνωρίζει και αντιμετωπίζει το μετατραυματικό οίδημα, ιδίως σε κακώσεις του άκρου ποδός. Σε
κατάγματα της πτέρνας γνωρίζει την πιθανότητα νεκρώσεως του δέρματος, που μπορεί όμως να
προκύψει και ως κατάκλιση, από κακή θέση του ασθενούς στο κρεβάτι (Le Vay D. 1989).
Στο «Περί άρθρων» έργο του ο Ιπποκράτης αναφέρεται εκτενώς στη σκολίωση καθώς επίσης στην
τραυματική και φυματιώδη σπονδυλίτιδα. Αυτή η τελευταία περιγράφεται θαυμάσια και δίδονται
πληροφορίες σχετικά με την αιτιολογία της και την σχέση της με άλλες μορφές φυματίωσης.
Υπάρχει περιγραφή της κλινικής εικόνας, των ψυχρών αποστημάτων και του σχηματισμού ύβων.
Στο ίδιο κείμενο εμφανίζονται για πρώτη φορά οι όροι κύφωσης και λόρδωσης (Hartofilakidis-
Garofalidis et al. 1972, Le Vay D. 1989, Pournaropoulos G.C. 1971).
Ο Ιπποκράτης έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις συγγενείς ανωμαλίες και μάλιστα για το συγγενές
εξάρθρημα του ισχίου και την ραιβοπποποδία, την οποία θεραπεύει κατά το δυνατόν ταχύτερα με
χειρισμούς και ακινητοποίηση με ειδικούς επιδέσμους ή υποδήματα (Hartofilakidis-Garofalidis et
al. 1972, Pournaropoulos G.C. 1971).
Είναι γνωστό ότι πρώτος ο Ιπποκράτης ασχολήθηκε με θέματα ιατρικής ηθικής, αφήνοντας μια
υπέροχη κληρονομιά στις επόμενες γενιές των ιατρών (Μαρκέτος Σ. 1993). Θα πρέπει όμως να
αναφερθεί εδώ, ότι ιδιαίτερα στο «Περί άρθρων», και στο «Περί καταγμάτων» έργα του, υπάρχουν
στοιχεία που συμβάλλουν σημαντικά στη διαμόρφωση της Ιπποκρατικής ιατρικής ηθικής.
Το ήθος πρέπει να συμβαδίζει με την τέχνη. Έτσι η χειρουργική και η ορθοπεδική αποκτούν τους
κανόνες τους, που αν και έμμεσα, πάντως συχνά και σαφώς εκφράζονται στα «Ορθοπεδικά» βιβλία
της Ιπποκρατικής συλλογής.
Αυτό το ήθος επιβάλλει στον ιατρό πλήθος ευθυνών που μέχρι τον Ιπποκράτη όλοι αποποιούνταν,
όπως παραδείγματος χάριν την ενασχόληση με ανίατες και συγγενείς παθήσεις από τις οποίες λίγα
πράγματα έχει να κερδίσει η φήμη του ιατρού. Αυτό το ήθος είναι εκείνο που για πρώτη φορά
επιβάλλει στον ιατρό την αποφυγή του ανώφελου για τον άρρωστο πόνου και που συμπυκνώνεται
σε μια σειρά «διδαγμάτων» και «αποδιδαγμάτων» επί των χειρουργικών μεθόδων, που αποσκοπούν
στο καλό του αρρώστου (Mitchel M. 1968).
Η έκταση και η αξία του Ορθοπεδικού έργου του Ιπποκράτους έγινε πολύ γρήγορα αντιληπτή
(Μαρκέτος Σ. 1993). Έτσι λοιπόν ένα πλήθος ερευνητών Ελλήνων (Φυλακτός Α. 1971, 1983) και
ξένων (Le Vay D. 1989) ασχολήθηκε με την μελέτη του και οδηγήθηκε σε πλήθος συμπερασμάτων,
πολύτιμων για την εξέλιξη της σύγχρονης Ορθοπεδικής.
Παρ'όλα αυτά, ο μελετητής του Ιπποκρατικού έργου θα διαπιστώσει μια σχετική ασάφεια γύρω από
την ταξινόμηση και θεραπεία που ακολούθως προτείνει ο Ιπποκράτης, κατά κατηγορία
επιπλεγμένου κατάγματος. Αυτό ακριβώς το θέμα διαπραγματεύεται η παρούσα εργασία. Οι
απόψεις του Ιπποκράτη ελήφθησαν από το «Περί αγμών» έργο του και μάλιστα:
α) από τον Ιπποκρατικό κείμενο που παραθέτει ο αρχαιότερος σχολιαστής του Ιπποκράτη, ο
Γαληνός, και το οποίο συμπληρώνει με δικές του απόψεις και παρατηρήσεις. Χρησιμοποιήθηκε η
πολύτιμη έκδοση Kuhn, (Kuhn C.G. 1829) των Απάντων του Γαληνού.
β) από το Ιπποκρατικό κείμενο που έχει κυκλοφορήσει στη σειρά της αρχαίας Ελληνικής
γραμματείας «Οι Έλληνες» σε μετάφραση-σχόλια Β. Μανδηλαρά (Ιπποκράτης, Άπαντα, 1992).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι εκτός των θεραπευτικών μεθόδων που προτείνει κατά κατηγορία
κατάγματος, ο Ιπποκράτης έχει πλήθος αναφορών στη θεραπεία και πρόγνωση συγκεκριμένων
επιπλεγμένων κακώσεων (π.χ. ποδοκνημικής, μηρού, βραχιονίου κ.ο.κ.), τόσο στο «Περί αγμών»
όσο και στο «Περί Άρθρων» έργο του. Η δημοσίευση τους θα καθιστούσε αυτό το άρθρο ιδιαίτερα
εκτεταμένο, ώστε θεωρήθηκε σκόπιμο να αποτελέσουν αντικείμενο μιας ειδικής αναφοράς σε
επόμενο χρόνο.

Ταξινόμηση των επιπλεγμένων καταγμάτων

Ο Ιπποκράτης διακρίνει τα επιπλεγμένα κατάγματα σε τέσσερις κυρίως κατηγορίες:
α) Κάταγμα με λύση της συνεχείας του δέρματος χωρίς προβολή των κατεαγότων οστικών
τμημάτων (Ιπποκράτους «Περί αγμών», κεφ. 24).
β) Κάταγμα με λύση της συνεχείας του δέρματος από την οποία προβάλλουν τα κατεαγότα
τμήματα, τα οποία όμως εύκολα ανατάσσονται και δεν αναμένεται απόπτωση νεκρωθέντος οστού
( Ιπ. «Π.Α.», κεφ 24).
γ) Κάταγμα με λύση της συνεχείας του δέρματος, και στο οποίο αναμένεται απόπτωση
νεκρωθέντος οστού (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 29).
δ) Επιπλεγμένα κατάγματα όπου είναι αδύνατη η ανάταξη των προβαλλόντων οστικών τμημάτων
(Ιπ. «Π.Α.», κεφ 33)

Θεραπεία

Η θεραπεία στις δυο πρώτες κατηγορίες είναι κοινή και είναι αυτή που ακολουθείται στα
κατάγματα όπου δεν υπάρχει λύση της συνεχείας του δέρματος (Ιό. «Π.Α.», κεφ 26). Το τραύμα
επαλείφεται με πισσηρή κηρωτή (η κηρωτή με προσθήκη πίσσας) και στη συνέχεια τοποθετείται
επάνω του διπλωμένη γάζα. Τα γειτονικά μόρια επαλείφονται με λεπτή κηρωτή (αλοιφή από κερί
για επάλειψη των τραυμάτων).
Οι επίδεσμοι πρέπει να είναι πλατύτεροι απ' ότι συνήθως και ο πρώτος πλατύτερος του τραύματος
(Ιπ. «Π.Α.», κεφ 26). Η επίδεση πρέπει να γίνεται κάπως χαλαρότερη απ' ότι στις περιπτώσεις που
δεν υπάρχει τραύμα. Ο επίδεσμος ελέγχεται και ανανεώνεται κάθε τρίτη ημέρα.
Τα σημεία ελέγχου της επιδέσεως είναι τα ίδια με αυτά των κλειστών καταγμάτων (οίδημα,
αίσθημα πίεσης κ.ο.κ.) (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 26). Αν η θεραπεία προχωρεί καλά, σε κάθε αλλαγή το
οίδημα θα είναι μικρότερο (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 26). Η τοποθέτηση ναρθήκων γίνεται σε δεύτερο χρόνο
(Ιπ. «Π.Α.» ,κεφ 26).
Δίαιτα είναι απαραίτητη και μάλιστα αυστηρότερη και πιο παρατεταμένη στις βαρύτερες κακώσεις
(Ιπ. «Π.Α.»,κεφ 26). Αν η αρχική αξιολόγηση ότι δεν θα υπάρξει απόπτωση νεκρωθέντος οστού
αποδειχθεί εσφαλμένη, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας, και δεν απαιτείται σημαντική μεταβολή της
θεραπείας.
Γίνεται χαλάρωση της επίδεσης (ώστε να μπορεί το πύο να παροχετεύεται) και τακτική ανανέωση
της μέχρι αποβολής του οστού (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 28). Συμπτώματα που δείχνουν επικείμενη
αποβολή νεκρωθέντων οστών είναι η αυξημένη πυόρροια και η αυξημένη ένταση φλεγμονής στο
τραύμα (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 28).
Η θεραπεία στην τρίτη κατηγορία διαφοροποιείται (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 28). Η έκταση και η ανάταξη
γίνονται κατά τα γνωστά. Οι γάζες όμως που θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να είναι διπλές και
πλάτους τουλάχιστον μισής πιθαμής.
Το μήκος τους πρέπει να είναι μικρότερο απ' ότι χρειάζεται για να τυλιχθεί μια. Οι γάζες
διαποτίζονται με στυφό μαύρο κρασί και τοποθετούνται λοξά πάνω στο τραύμα («επίδεσις
σκεπαρνηδόν») και πέριξ αυτού. Δεν πρέπει να ασκηθεί μεγάλη πίεση παρά μόνο όση χρειάζεται
για να στερεωθούν οι γάζες.
Ακολούθως τοποθετείται πισσηρή ή κάποιο αιμαστακτικό ή άλλο φάρμακο (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 29). Αν
είναι καλοκαίρι, βρέχουμε συχνά τα επιθέματα με κρασί. Αν είναι χειμώνας, χρησιμοποιούμε
άφθονο μαλλί προβάτου διαποτισμένο με κρασί και λάδι για την κάλυψη του τραύματος (Ιπ.
«Π.Α.»,κεφ 29). Κάτω απ' τον άρρωστο βάζουμε κατσικίσιο δέρμα για να διευκολύνεται η ροή των
υγρών εκ του τραύματος (Ιπ. «Π.Α.», κεφ. 29).
Χρειάζεται προσοχή για την αποφυγή κατακλίσεων λόγω της μακροχρόνιας διατηρήσεως της ίδιας
θέσεως (Ιπ. «Π.Α.», κεφ. 29). Η επίδεση των τραυμάτων της κατηγορίας αυτής πρέπει να γίνεται
έτσι ώστε τα χείλη του τραύματος κατά το δυνατόν να συμπλησιάζουν και να μην είναι
ανεστραμμένα (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 32).
Η τέταρτη κατηγορία περιλαμβάνει όπως προείπαμε επιπλεγμένα κατάγματα που δεν μπορούν να
αναταχθούν.
Όταν η ανάταξη είναι πολύ δύσκολη, ο Ιπποκράτης συνιστά τη χρησιμοποίηση σιδερένιων
εργαλείων, ομοίων προς τους μοχλούς που χρησιμοποιούσαν οι λατόμοι. Αυτά κατασκευάζονται σε
διάφορα μεγέθη και εφαρμόζονται κατά την ώρα της εκτάσεως, όπως ακριβώς θα εφαρμοζόταν
ένας μοχλός για την μετακίνηση ξύλου ή πέτρας. Η κατασκευή τους πρέπει να γίνεται από πολύ
γερό σίδηρο.
Αν το οστούν δεν προσφέρει κατάλληλο σημείο για την εφαρμογή του μοχλού, θα πρέπει να
σμιλευτεί. Ο μοχλός πρέπει να χρησιμοποιηθεί την ίδια ή και την επόμενη ημέρα της κακώσεως,
αλλά όχι την τρίτη ή πέμπτη ημέρα, διότι θα δημιουργηθεί μεγάλη φλεγμονή, ανεξάρτητα από το αν
πέτυχε η ανάταξη ή όχι (Ιπ. «Π.Α.», κεφ. 31).
Αν εμφανιστούν σπασμοί μετά την ανάταξη, η πρόγνωση είναι πολύ βαριά. Μόνη ελπίδα σωτηρίας
του αρρώστου είναι να παρεκτοπισθούν εκ νέου τα κατεαγότα τμήματα (Ιπ. «Π.Α.», κεφ. 31).
Από την έβδομη ημέρα και εφόσον το τραύμα δεν φλεγμαίνει και ο πάσχων είναι απύρετος,
επιτρέπεται πάλι η προσπάθεια ανατάξεως (Ιπ. «Π.Α.», κεφ. 31 .) Αν παρόλα αυτά η ανάταξη
αποτύχει, τα οστά θα νεκρωθούν και θα αποπέσουν σε άλλωτη άλλη έκταση.
Τα οστά αποβάλλονται τόσο γρηγορότερα, όσο γρηγορότερη η διαπύηση και όσο ταχύτερη και
καλύτερη η σαρκοφυΐα, διότι οι σάρκες που σχηματίζονται κάτω από την τραυματισμένη επιφάνεια
απωθούν συνήθως το νεκρωμένο κόκαλο. Η απόπτωση γίνεται σε χρονικό διάστημα σαράντα έως
εξήντα ημερών.
Τα πορώδη και μικρότερα οστά αποπίπτουν συντομότερα από τα συμπαγή και μεγαλύτερα (Ιό.
«Π.Α.», κεφ. 33). Αφαίρεση οστικού τεμαχίου με πριόνι επιβάλλεται όταν αυτή εξυπηρετεί την
επίτευξη ανατάξεως ή αν το κόκκαλο προέχει και τραυματίζει τα μαλακά μόρια (Ιπ. «Π.Α.»,κεφ.
33). Και σ’ αυτήν την κατηγορία η θεραπεία περιλαμβάνει τοποθέτηση γάζας διαποτισμένης με
κρασί, όπως κάνουμε στα οστά που πρόκειται να αποβληθούν. Τα ψυχρά επιθέματα πρέπει να
αποφεύγονται γιατί μπορεί να προκαλέσουν σπασμούς. Βράχυνση του μέλους σε αυτή την
κατηγορία κακώσεων είναι πολύ πιθανή (Ιπ. «Π.Α.», κεφ. 34).
Ο Ιπποκράτης έχει τέλος υπ' όψιν του την πιθανότητα νεκρώσεως μαλακών μορίων συνεπεία κακής
εφαρμογής επιδέσμου ή ναρθήκων με κλειστά κατάγματα. Σ' αυτή την περίπτωση η θεραπεία που
ακολουθείται είναι σε γενικές γραμμές η ίδια με αυτή των επιπλεγμένων καταγμάτων (Ιπ. «Π.Α.»,
κεφ. 27).

Η μέθοδος «εξωτερικής οστεοσυνθέσεως» του Ιπποκράτους

Πρόκειται για συσκευή συνεχούς εκτάσεως που χρησιμοποιείται στα κατάγματα κνήμης. Δυο
δακτύλιοι από μαλακό δέρμα («σφαίραι» κατά την ορολογία του Ιπποκράτη) τοποθετούνται ένας
στο ύψος των σφυρών και ένας κάτωθεν του γόνατος.
Σε κάθε δακτύλιο είναι προσαρμοσμένες δυο μικρές δερμάτινες «κοτύλες» μία εκ των έσω και μία
εκ των έξω, τοποθετημένες αντιδιαμετρικά οι άνω με τις κάτω. Ο γιατρός πρέπει να έχει
τουλάχιστον 3 ζεύγη ράβδων από ευλύγιστο ξύλο κρανιάς, πάχους περί τον ένα δάκτυλο. Σε κάθε
ζεύγος αντιδιαμετρικών κοτυλών τοποθετούνται από δυο ράβδοι λυγισμένες.
Καθώς οι ράβδοι τείνουν να εκταθούν, ασκείται έκταση στην εστία του κατάγματος. Αν η συσκευή
τοποθετηθεί σωστά, δίνει έκταση σωστή, ομαλή και ευθυγραμμισμένη, χωρίς να προξενεί πόνο και
το τραύμα ελέγχεται εύκολα (Ιπ. «Π.Α.», κεφ 30).

Συμπεράσματα

Αν κάποιος έχει υπ' όψη του το σύνολο του ιατρικού έργου του Ιπποκράτη, τότε γνωρίζει ότι ο
μεγάλος Έλληνας γιατρός είναι και θεμελιωτής της σύγχρονης Τραυματιολογίας.
Από την ιδιαίτερη όμως μελέτη των απόψεων του για τις επιπλεγμένες κακώσεις, προκύπτει ότι
σαφώς εφάρμοζε τους βασικούς θεραπευτικούς χρόνους, που και σήμερα χρησιμοποιούμε:
Καθαρισμός, αντισηψία, διατήρηση του τραύματος ανοικτού για παροχέτευση, συχνός έλεγχος,
ακινητοποίηση, έντονη ανησυχία για την επερχόμενη φλεγμονή, «εξωτερική οστεοσύνθεση».
Αυτές του τις γνώσεις τις κωδικοποίησε και σύμφωνα με τις εμπειρίες του τις εφάρμοσε σε κάθε
μία από τις κατηγορίες κακώσεων που διέκρινε.
Επιβεβαιώνεται τελικά με τον θαυμαστότερο τρόπο η πρωτοπορία του Ιπποκράτη σε ένα χώρο
όπου και σήμερα ακόμη η Ιατρική συναντά ανυπέρβλητες δυσκολίες. Και το βάρος της ιατρικής και
πολιτιστικής κληρονομιάς γίνεται έντονα αισθητό από εκείνους που θέλουν να θεωρούνται
συνεχιστές της παραδόσεώς του.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ. Άπαντα (από την σειρά της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας «Οι Έλληνες»).
Τόμοι 1, 11, 12. Εκδόσεις «Κάκτος», 1992.
2. KUHN C.G. (1829): Medicorum Graecorum Opera Quae Exstant. Claudii Galeni Opere
Ommnia. Lipsiae.
3. ΜΑΡΚΕΤΟΣ Σ. (1993): Εικονογραφημένη Ιστορία της Ιατρικής. Εκδόσεις «Ζήτα», Αθήνα.
4. ΦΥΛΑΚΤΟΣ Α. (1971): Τα άπαντα του Ιπποκράτους: Περί αγμών. Αθήνα.
5. ΦΥΛΑΚΤΟΣ Α. (1983): Τα άπαντα του Ιπποκράτους: Περί άρθρων. Αθήνα.
6. ΧΡΥΣΟΣΠΑΘΗΣ Ι.Γ. (1909): Η Ορθωτική από των αρχαιοτάτων μέχρι των καθ'ημάς χρόνων.
Σύρος.
7. HARTOFILAKIDIS-GAROFALIDIS G., PAPATHANASIOU B.T. (1972) : Orthopaedics in
Ancient Greece. Clin. Orthop. 88, 308-312.
8. LE VAY D. (1989): The history of Orthopaedics. The Parthenon Publishing Group Inc.
9. MITCHLER M. (1968): Medical ethics in Hippocratic bone surgery. Bull. Hist. Med. XLII (4),
297-311.
10. POURNAROPOULOS G.C. (1971): Contribution a I' histoire de l' Ortopaedie. Sujects d'
Ortopaedie. Athenes 1971.

Αρχή

Υγιεινή Διαβίωση – Ιπποκράτική Ιατρική

«Άσκηση υγειής» (μέτρια σωματική άσκηση)

Μόνο η σωστή τροφή δεν αρκεί να συντηρήσει τον άνθρωπο σε καλή φυσική κατάσταση, αν δε
συνδυάζεται με τη γυμναστική. Η τροφή και η άσκηση θεωρείται ότι έχουν αντίθετες ιδιότητες,
συμβάλλουν όμως αμοιβαία στη διατήρηση της υγείας ενώ από την υπερίσχυση του ενός ή του
άλλου προκαλούνται νόσοι. Οι ασκήσεις καταναλώνουν και οι τροφές και τα ποτά αναπληρώνουν
τα συστατικά του σώματος. Η αξία της Ιπποκρατικής ιατρικής αποκαλύπτεται από το συνδυασμό
κανόνων διαιτητικής και κανόνων γυμναστικής με τον τρόπο διαβίωσης γενικά. Άλλωστε η έρευνα
της γυμναστικής και του αθλητισμού ανακάλυψε κατά καιρούς την καταλληλότερη διατροφή για
κάθε περίπτωση και τα πορίσματα αυτά συνεισέφεραν στην ιατρική εμπειρία. Ο Πλάτων αναφέρει
ότι ο Ηρόδοτος ο Σηλυμβριανός, αθλητής αρχικά και γιατρός κατόπιν ήταν ο πρώτος που συνέδεσε
την ιατρική με τη γυμναστική και συνέστησε τους μακρινούς περιπάτους ως κύριο θεραπευτικό
μέσο.

Ο Ιπποκράτης διαιρεί τα γυμνάσια σε φυσικά και βίαια. Στα πρώτα ανήκουν οι περίπατοι ενώ στα
δεύτερα τα διάφορα αθλήματα. Τα αγύμναστα άτομα κουράζονται με την παραμικρή προσπάθεια
διότι κανένα μέλος του σώματός τους δεν έχει σκληραγωγηθεί. Όμως η αθλητική διαμόρφωση του
σώματος δεν είναι επιθυμητή διότι δεν είναι σύμφωνη με τη φύση, αποκλίνει δηλαδή από την
αρμονία. Η κόπωση πρέπει να αντιμετωπίζεται με ατμόλουτρα και ζεστά λουτρά. Το πόσιμο νερό
στα λουτρά υγραίνει και δροσίζει, το αλμυρό ζεσταίνει και αφυδατώνει. Χρήσιμες θεωρούνται και
οι επαλείψεις με λάδι διότι η δράση τους είναι θερμαντική, υγραντική και μαλακτική.

Α κορίη τροφής» (εγκράτεια στη διατροφή)

Στην Ιπποκρατική πραγματεία « Περί αρχαίης ιητρικής» διατυπώνεται ή άποψη ότι η ιατρική
επιστήμη δεν θα είχε ανακαλυφθεί ποτέ αν οι άρρωστοι ζούσαν και διατρέφονταν όπως οι υγιείς και
αν οι υγιείς είχαν αρκεστεί στον τρόπο διατροφής των ζώων με ωμά φυτικά προϊόντα που
προκαλούσαν πόνους και αρρώστιες. Η αναζήτηση καταλληλότερης τροφής, η επεξεργασία της και
η ανάμιξη διαφόρων εδεσμάτων συντέλεσαν στη διατήρηση της υγείας του ώστε να υποστηρίζεται
ότι η εξέλιξη της διατροφής βάδισε παράλληλα με εκείνη της ιατρικής. Είναι φανερό ότι η
διαιτητική κατέχει σημαντική θέση στο ιπποκρατικό έργο εφόσον αρκετές πραγματείες είναι
αποκλειστικά αφιερωμένες σε αυτή: Περί διαίτης υγιεινής». «Περί διαίτης» και «Περί τροφής» και
άλλες διαπραγματεύονται αποσπασματικά σχετικά θέματα: «Περί διαίτης οξέων», «Περί υγρών
χρήσιος» και «Αφορισμοί».

Το «Περί διαίτης» πρωτοποριακό στην εποχή του και βιβλίο αναφοράς για πολλούς αιώνες κατόπιν,
παρουσιάζει αναλυτικά όλες τις υπάρχουσες γνώσεις για τις ιδιότητες και τη δράση κάθε τροφής,
προϋποθέτοντας όμως και τη γνώση της ιδιοσυγκρασίας κάθε ατόμου διότι οποιοσδήποτε
διαιτολογικός σχεδιασμός πρέπει να εξατομικεύεται, άποψη που συμβαδίζει απόλυτα με τις
σύγχρονες, όπως γίνεται και με τις υπόλοιπες: κάθε άτομο πρέπει να ζει και να διατρέφεται
ανάλογα με την ηλικία και την ιδιοσυγκρασία του, διαφορετικά οι παχύσαρκοι από τους αδύνατους
και οι νέοι από τους γέρους. Οι σημερινοί άνθρωποι που προσπαθούν να χάσουν βάρος θα πρέπει
να γνωρίζουν και τις συμβουλές των ιπποκρατικών ιατρών: να ασκούνται με άδειο στομάχι και να
αρχίσουν να τρώνε αμέσως μετά και όχι αφού αναπαυθούν, πίνοντας λίγο αραιωμένο δροσερό
κρασί. Η τροφή να είναι εμπλουτισμένη με άφθονα αρωματικά, ώστε να χορταίνει κανείς με
λιγότερη ποσότητα και το γεύμα να είναι μόνο ένα ημερησίως. Τις δυσμενείς προγνώσεις για τους
υπέρβαρους συνοψίζει και ένας ιπποκρατικός φιλόσοφος: Οι εκ φύσεως παχύσαρκοι πεθαίνουν πιο
γρήγορα από τους αδύνατους».

Λαμβάνεται πρόνοια επίσης για όσους ζουν ακατάστατα, δηλαδή τρώνε και πίνουν ότι τύχει, είναι
αναγκασμένοι να εργάζονται και να ταξιδεύουν και να εκτίθενται σε αντίξοες καιρικές συνθήκες.
Το ελάχιστο που επιβάλλεται να κάνουν για να διατηρούν την υγεία τους είναι να ακολουθούν τις
εποχές του έτους προσαρμόζοντας τη διατροφή τους, τη σωματική άσκηση, την ενδυμασία και
γενικά τις δραστηριότητες τους. Όσο για την ειδική διατροφή κατά τη διάρκεια σοβαρών
νοσημάτων, απαιτείται υπερ-εξατομίκευση, διότι οι διαφορές μεγεθύνονται, όταν υπεισέρχεται
επιπροσθέτως ο παράγων της ασθένειας κατακριτέες είναι και οι υπερβολικά αυστηρές δίαιτες,
τουλάχιστον όσες οδηγούν στην έσχατη διότι είναι δύσκολη η αποκατάσταση της ζημιάς. Όταν
ακολουθείται πολύ αυστηρή δίαιτα, οποιοδήποτε λάθος έχει σοβαρές συνέπειες από ότι σε μια
λιγότερο αυστηρή. Ο αφορισμός «Ου πλησμονή, ου λιμός, ουδ’ άλλο ουδέν αγαθόν, ότι αν μάλλον
της φύσιος η» (Ούτε ο υπερσιτισμός ούτε η ασιτία ούτε τίποτε άλλο είναι καλό αν ξεπερνάει τα
φυσιολογικά όρια) επιγραμματικά διατυπώνει τις Ιπποκρατικές αντιλήψεις περί διατροφής.

Αρχή

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΑΙΕΥΤΙΚΗΣ – ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ

Ένας από τους πολλούς τομείς που ασχολήθηκε ο «γίγαντας» της ιατρικής, υπήρξε και η μελέτη
του γυναικείου σώματος καθώς και οι ασθένειες αυτού. Όσο μελετά κανείς σε βάθος το
αξιοθαύμαστο έργο του, σε σχέση με τα δεδομένα και τις δοξασίες της εποχής του, τόσο
περισσότερο μένει έκπληκτος για το σπινθηροβόλο πνεύμα και για την παρατηρητικότητα του
Ιπποκράτη.
Φυσικά δεν πρέπει να ωραιοποιούμε τα πάντα όπως επίσης δεν θα πρέπει να ισχυριζόμαστε ότι
ήταν όλα έργα μόνο του Ιπποκράτη. Ασφαλώς η αξία των έργων του Ιπποκράτη καθώς επίσης και
των μαθητών του, ήταν μεγάλη και αυτό το ενισχύουν και οι συνθήκες της τότε εποχής. Θα πρέπει
εδώ να αναφέρουμε ότι μέχρι την εποχή εκείνη τα πάντα ερμηνεύονταν με την παρέμβαση της
θρησκείας και κάθε ασθένεια θεωρούνταν θεία δύναμη.

Ο Ιπποκράτης πρώτος, αν και υπήρχαν τεράστιοι κίνδυνοι, γιατί η εποχή του χαρακτηρίζονταν ως
θεοκρατική, προσπάθησε και τελικά το κατάφερε να ερμηνεύσει και να θεραπεύσει τις διάφορες
ασθένειες. Αυτός άλλωστε ήταν και ο λόγος που συκοφαντήθηκε βάναυσα από το Ιερατείο και
κινδύνευσε να χαρακτηριστεί ως αιρετικό. Παρόλο όμως τις τόσες δυσκολίες ο Ιπποκράτης
συνέχισε απτόητος τις μελέτες του και άφησε στους μεταγενέστερους ένα πλούσιο επιστημονικό
έργο και ακόμη έθεσε τα θεμέλια της σκέψης, της παρατηρητικότητας και τις λογικής ερμηνείας
των αιτιών των νόσων και της αντιμετώπισής τους.

Ένα από τα θέματα της Μαιευτικής και Γυναικολογίας που προβλημάτισε τον Ιπποκράτη και τους
μαθητές του ήταν η ανατομική των γεννητικών οργάνων της Γυναίκας. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν
συγκεντρώσει αρκετά στοιχεία επί του θέματος. Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι τα στοιχεία
αυτά προέρχονται από την συγκριτική μελέτη, με τα γεννητικά όργανα των ζώων. Αυτό συνέβαινε
διότι υπήρχαν αυστηρές διατάξεις που απαγόρευαν την νεκροτομή του ανθρώπου. Έτσι σαν
αποτέλεσμα είχε οι ερευνητές να καταφεύγουν στην ανατομή θηλυκών ζώων. Αυτό το γεγονός είναι
ένα δείγμα της παρατηρητικότητας καθώς επίσης και της ευφυΐας των ανθρώπων αυτών.

Έπειτα μελετά με μεγάλη προσοχή η φυσιολογία και η παθολογία τις έμμηνες ρύσης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι οι Ιπποκρατικοί ιατροί παρατήρησαν ότι η συχνότερη ηλικία εμφάνισης της
έμμηνης ρύσης στην Ελληνίδα είναι το 13ο έτος. Οι ανωμαλίες της έμμηνης ρύσης μελετήθηκαν
αρχικά από τον Ιπποκράτη και τους μαθητές του, οι οποίοι διέκριναν διάφορες ασθένειες.
Μελετήθηκε επίσης και η παύση της έμμηνης ρύσης. Τέλος την προσοχή τους, επισύρει η στείρωση
των γυναικών, όπου θεωρείται ως κυριότερη αιτία η σύσταση της μήτρας.

Ασφαλώς ο Ιπποκράτης μελέτησε και το τεράστιο θέμα της γονιμοποίησης και ανέπτυξε τις δικές
του θεωρίες. Ο Ιπποκράτης αγνοούσε την ύπαρξη και τη λειτουργία των ωοθηκών και
παραδέχονταν ότι η σύλληψη γινόνταν από δύο σπέρματα, ένα ανδρικό και ένα γυναικείο, των
οποίων η ένωση παρήγε το όν με πήξη ή κρυστάλλωση.

Όσο αναφορά το σχηματισμό των δύο φύλλων ο Ιπποκράτης έδινε την εξής εξήγηση: καθένα από
τα δυο περιείχε δυο ποικιλίες σπερμάτων, εκ των οποίων το ένα ισχυρό και το άλλο ασθενές. Έτσι
η ένωση των δυο ισχυρών σπερμάτων των δυο γονιών παρήγε αγόρι, ενώ η ένωση των δυο
ασθενών σπερμάτων παρήγε κορίτσι. Ακόμη σημείωνε ότι ένα ζευγάρι που έκανε αγόρια, εάν
χώριζε και τεκνοποιούσε ξανά με άλλους συντρόφους, τότε μπορεί να έκανε κορίτσια ή κορίτσια
και αγόρια.

Οι γνώμες αυτές του Ιπποκράτη είναι πολύ σπουδαίες όχι μόνο γιατί είναι οι πρώτες διατυπωμένες
από την ελληνική ιατρική επιστήμη, αλλά και γιατί παρουσιάζουν επιστημονική αλήθεια. Βέβαια ο
Ιπποκράτης δεν προμάντευσε το σπερματοζωάριο και το ωάριο, αλλά αυτό είναι άλλωστε φυσικό,
γιατί δεν υπήρχαν ούτε τα όργανα ούτε τα μέσα την πανάρχαια εκείνη εποχή.

Επίσης ο Ιπποκράτης παρατήρησε ότι η πιο ευνοϊκή για τη σύλληψη εποχή είναι λίγες μέρες μετά
την έμμηνο ρύση. Αξιοθαύμαστη είναι και η περιγραφή των υμένων που περιβάλλουν το κύημα,
καθώς και του πλακούντα. Ακόμη αξιοσημείωτο είναι οι παρατηρήσεις του Ιπποκράτη καθώς
επίσης και των μαθητών του, για το χρόνο έναρξης των κινήσεων του εμβρύου μέσα στη μήτρα
όπου υποστηρίζει ότι το αγόρι αρχίζει να κινείται στους τρεις μήνες και το κορίτσι στους τέσσερις
μήνες. Έπειτα ο Ιπποκράτης αναφέρεται στα διάφορα στάδια που ακολουθεί η ανάπτυξη του
εμβρύου μέσα στην μήτρα. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι περιγράφει τη θέση του εμβρύου όπου τα χέρια
του είναι στηριγμένο στις γνάθους και το κεφάλι του στα πόδια.

Έντονη εντύπωση προκαλεί ο ακριβής προσδιορισμός της διάρκειας της κυήσεως σε 40 εβδομάδες
όπως ακριβώς καθορίστηκε να υπολογίζεται διεθνώς τα τελευταία χρόνια από την ένωση
Μαιευτηρίων-Γυναικολόγων.

Ο Ιπποκράτης περιγράφει για άλλη μια φορά πρώτος την ανάπτυξη των διάφορων τμημάτων του
εμβρύου μέσα στη μήτρα καθώς επίσης και τη λειτουργία του ομφαλού, απ’ όπου γίνεται η
αναπνοή και η θρέψη του εμβρύου. Ακόμη ο Ιπποκράτης υποστηρίζει ότι το αρσενικό έμβρυο
σχηματίζεται σε 30 μέρες και το θηλυκό σε 42 ημέρες.

Βέβαια δεν ήταν φυσικό να διαφύγει από την προσοχή του Ιπποκράτη το φαινόμενο του τοκετού,
τον οποίο θεωρεί ενεργητική πράξη του εμβρύου και αρχίζει όταν λιγοστεύει η τροφή που παρέχει
η μητέρα στο παιδί, οπότε το έμβρυο τινάζοντας τα πόδια και τα χέρια, σπάζει τους εσωτερικούς
υμένες, ελευθερώνεται από τα δεσμά και βγαίνει έξω με βίαιες κινήσεις.

Επίσης αξιοθαύμαστες είναι οι παρατηρήσεις του Ιπποκράτη στα νοσήματα που έχουν σχέση με
την εγκυμοσύνη. Έτσι αναφέρεται στο περί επταμήνου και οκταμήνου εμβρύου. Ο έβδομος μήνας
της εγκυμοσύνης θεωρείται πολύ σπουδαίος στια τον Ιπποκράτη, κυρίως γιατί παρέχει τη
δυνατότητα να γεννηθεί βιώσιμο έμβρυο και ακόμη αυξάνει τους κινδύνους του τοκετού για την
κυοφορούσα μητέρα.

Από όλα όσα αναφέρθηκαν μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο μεγάλος πρόγονός μας δημιούργησε
ένα μνημειώδες έργο για το οποίο θα πρέπει να είμαστε υπερήφανοι.

Αρχή

Το Ασκληπιείο

Το Ασκληπιείο (άρχισε να χτίζεται τον 4ο αι. π.Χ.) 4 χλμ Δ, είναι το πιο σημαντικό μνημειακό
συγκρότημα του νησιού. Το θεραπευτήριο της αρχαιότητας. Βρίσκεται μέσα σε άλσος με
κυπαρίσσια. Το έδαφος έχει αρκετή κλίση, γι' αυτό χτίστηκε σε τέσσερα επίπεδα που συνδέονται
μεταξύ τους με μαρμάρινα κλιμακοστάσια. Επάνω κυριαρχεί o ναός του Ασκληπιού -δωρικός
περίπτερος (2ου αι. π.Χ.). Σώζονται μόνο τα θεμέλια και λίγες κολόνες. Στο κέντρο του δευτέρου
επιπέδου (ή εξέδρας) βρίσκεται ο βωμός που έχει δεξιά του ιωνικό ναό (3ου αι. π.Χ.). Σώζονται τα
θεμέλια, δυο κολόνες και αριστερά ρωμαϊκός ναός, αρχιτεκτονικά μέλη. Το γλυπτό διάκοσμο του
ναού είχαν φιλοτεχνήσει τα παιδιά του Πραξιτέλους. Κάτω απομένουν σήμερα τα ερείπια της
Στοάς, που πρέπει να στέγαζε την ιατρική σχολή του Ιπποκράτη. Κοντά υπήρχαν στην αρχαιότητα
θερμές πηγές. Από το πιο ψηλό σημείο του Ασκληπιείου ανοίγεται μπροστά και απέναντι το
πανόραμα της μικρασιατικής χερσονήσου της Αλικαρνασσού. Το θεραπευτήριο του Ιπποκράτη
αποκαλύφθηκε μετά από ανασκαφές που έκαναν Γερμανοί αρχαιολόγοι στις αρχές του αιώνα μας
(1901). Ο οικισμός Κερμεντέ ή Πλατάνι στα μισά του δρόμου για το Ασκληπιείο, σε περιοχή πολύ
εύφορη, με μεγάλη βλάστηση και πολλά κυπαρίσσια. Παλιά ήταν αμιγές τουρκικό χωριό. Τώρα ο
πληθυσμός είναι μοιρασμένος αλλά διατηρείται η μουσουλμανική φυσιογνωμία του -τζαμί, χαμηλά
ξύλινα σπίτια

Αρχή

Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΟΡΚΟΣ
Από τα πανάρχαια χρόνια οι άνθρωποι αισθάνονταν την ανάγκη να βεβαιώνουν την αλήθεια ενός
πράγματος ή την τήρηση μιας υπόσχεσης με όρκο. Όρκος είναι κυρίως η επίκληση της μαρτυρίας
του Θεού ή ιερών προσώπων, για την αλήθεια των λόγων μας ή για την ειλικρίνεια των
υποσχέσεών μας. Έτσι ο όρκος θεωρήθηκε ανέκαθεν ιερός και απαραβίαστος και η σύνδεσή του με
τη θρησκεία συντέλεσε ώστε να καταλάβει σπουδαιότατη θέση στον κοινωνικό βίο.

Όρκο στην αρχαία Ελλάδα έδιναν πολλοί, αλλά ο όρκος που επέδρασε περισσότερο από όλους
στην ηθική της επιστήμης είναι ο όρκος του Ιπποκράτη, γιατί ακτινοβολεί απόλυτο σεβασμό προς
τον άνθρωπο και ανιδιοτελή αγάπη προς την επιστήμη. Ο όρκος του Ιπποκράτη δεν ενδιαφέρει
μόνο τους ιατρούς, αλλά κάθε επιστήμονα και κάθε επαγγελματία, που πιστεύει στον ανθρωπισμό
και θεωρεί το επάγγελμά του ιερή αποστολή μέσα στην κοινωνία. Σε κείμενο μιας μόλις σελίδας
διατυπώνονται γνώμες αθάνατες, αρχές ακατάλυτες, υποθήκες αιώνιες και παραγγελίες ισχυρές για
οποιαδήποτε εποχή.

Τα Ιπποκρατική έργα, σύμφωνα με την επικρατούσα άποψη συνενώθηκαν κατά τον 3οπ.Χ. αιώνα
και στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας για πρώτη φορά συνδέθηκαν με το όνομα του Ιπποκράτη.
Κατά την Αναγέννηση με την ανακάλυψη της Τυπογραφίας και τη στροφή προς την κλασσική
αρχαιότητα ο Όρκος σημείωσε πολλές εκδόσεις ιδιαίτερα στη λατινική. Από τον 19ο αιώνα ο
Όρκος άρχισε να μεταφράζεται στις εθνικές γλώσσες, όπως στα Γαλλικά, στα Γερμανικά, στα
Αγγλικά, πράγμα που συνέβαλε στη μεγαλύτερη διάδοση και αξιολόγησή του.

Όσο αναφορά την περίοδο της συγγραφής του Όρκου και τις συνθήκες που συντέλεσαν στη
σύνταξή του έχουν διατυπωθεί κατά καιρούς διάφορες απόψεις. Ωστόσο συστηματικοί μελετητές
του Ιπποκρατικού Όρκου προσανατολίζονται στον 5ο ή 4ο αιώνα, μάσα στα πλαίσια λειτουργίας
της Ιατρικής Σχολής της Κω. Το κείμενο αυτό συντάχθηκε από αυστηρά ηθικό και δημοκρατικό
άνθρωπο σε μια εποχή φιλελεύθερων ιδεών, όταν πολλοί νέοι έξω από την αριστοκρατία της
ιατρικής τάξεως άρχισαν να ζητούν ιατρική εκπαίδευση.

Ο Όρκος από πλευράς μορφής παρουσιάζει τελειότητα και θεωρείται κόσμημα της αρχαίας
λογοτεχνίας. Η δομή του είναι κυκλική. Αρχίζει με ιερό δέος και τελειώνει με ιερό δέος. Επίκληση
των Θεών έχουμε στην αρχή, παράκληση προς τους Θεούς έχουμε στο τέλος. Η έκφραση του
Όρκου είναι πλούσια και μεγαλειώδης, ανάλογη με το υψηλό περιεχόμενό του. Η γλώσσα του
Όρκου είναι η Ιωνική ενώ περιλαμβάνει και λίγους αττικούς τύπους. Στον Όρκο διακρίνουμε την
ορθότητα των σκέψεων, την κατηγορηματικότητα των δεσμεύσεων, την ευγένεια των
συναισθημάτων. Το ύφος του Ιπποκρατικού Όρκου είναι καθαρό, σοβαρό και επιγραμματικό, χωρίς
πλατειασμούς. Χαρακτηρίζεται από ειλικρίνεια, φυσικότητα και ευγένεια. Οι ποιητικές λέξεις και
φράσεις προσδίδουν στο ύφος αρχαιοπρέπεια και μεγαλοπρέπεια. Τα ρητορικά σχήματα
ενσωματώνονται στο κείμενο με πολύ έντεχνο τρόπο χωρίς προσποίηση. Ο τόνος του Όρκου είναι
υψηλός και ιεροπρεπώς. Γενικά ο Ιπποκρατικός Όρκος αποτελεί ένα θαυμάσιο λογοτεχνικό κείμενο
που συνδυάζει αριστοτεχνικά έξοχη μορφή με υψηλό περιεχόμενο.

Ο Όρκος είναι το πιο σύντομο αλλά και το πιο γνωστό κείμενο της Ιπποκρατικής συλλογής, για το
οποίο χιλιάδες σελίδων γράφτηκαν μέχρι σήμερα. Μπορεί να χωριστεί σε τέσσερα μέρη όπου το
πρώτο είναι η επίκληση, το δεύτερο οι υποχρεώσεις έναντι του επαγγέλματος, το τρίτο τα
καθήκοντα προς τους αρρώστους και το τέταρτο μέρος είναι η ευχή.

Έτσι στον πρόλογο ο ορκιζόμενος επικαλείται τη μαρτυρία των θεών, ότι θα τηρήσει τον όρκο του.
Στο δεύτερο μέρος αναφέρει τις υποχρεώσεις που αναλαμβάνει έναντι του επαγγέλματος μέσα στην
ιατρική οικογένεια. Ορκίζεται ότι θα διδάξει την ιατρική τέχνη στους γιους του και στους γιους του
διδασκάλου του χωρίς μισθό. Ακόμη ορκίζεται ότι θα διδάξει την ιατρική τέχνη και τους μαθητές
που έχουν κλίση και δέχονται να δεθούν με τις υποχρεώσεις του ιατρικού όρκου. Στο τρίτο μέρος
απαριθμεί τα καθήκοντα του γιατρού προς τους αρρώστους. Έτσι υπόσχεται ότι θα αποβλέπει μόνο
στην ωφέλεια των ασθενών του, δεν θα χορηγήσει ποτέ θανατηφόρο φάρμακο, δεν θα βοηθήσει
καμιά γυναίκα να αποβάλλει το παιδί της και ακόμη θα τηρεί κάθε μυστικό που θα γνωρίζει κατά τη
διάρκεια της θεραπείας. Στον επίλογο εύχεται, όσο τηρεί τον όρκο του να έχει την εκτίμηση των
ανθρώπων, σε περίπτωση όμως που παραβεί να πάθει τα αντίθετα.

Ο Ιπποκρατικός Όρκος έχει εννέα άρθρα όπου το πρώτο αναφέρεται στην επίκληση του θεού. Το
δεύτερο κάνει αναφορά στις υποχρεώσεις προς το Δάσκαλο και στο συμβόλαιο. Το τρίτο μιλάει για
τη δίαιτα των ασθενών. Το τέταρτο αναφέρεται στα φάρμακα την ευθανασία καθώς ακόμη και στην
έκτρωση ενώ το πέμπτο άρθρο κάνει νύξη για την καθαρότητα του βίου και της τέχνης. Το έβδομο
αναφέρεται στην ωφέλεια των ασθενειών καθώς επίσης και για το σεβασμό των οικείων. Το όγδοο
άρθρο είναι το γνωστό «ιατρικό απόρρητο». Το τελευταίο άρθρο στην ευχή και κατάρα.

Αρχή

ΙΔΕΕΣ ΚΑΙ ΝΟΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΟΡΚΟ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ

1. Ο Θεός ως έφορος της ηθικής τάξεως είναι ο ασύγκριτος εγγυητής της ειλικρίνειας των
υποσχέσεων του ανθρώπου.

2. Η γνώση του εαυτού μας και η συναίσθηση των ευθυνών μας είναι τα θεμέλια για μια
επιτυχημένη σταδιοδρομία.

3. Εξαίρετη τιμή και ισόβια ευγνωμοσύνη οφείλει ο μαθητής στον αληθινό του δάσκαλο.

4. Η ανιδιοτελής μεταλαμπάδευση των γνώσεων αποτελεί πρωταρχικό καθήκον του δασκάλου.

5. Το ιδανικό της Παιδείας είναι θεμελιακό ιδεώδες της ζωής.

6. Ο ιατρός οφείλει να έχει ανώτερο ήθος και επιστημονική κατάρτιση, ώστε να είναι πάντοτε
επωφελής.

7. Όποιος πιστεύει στο Θεό και αγαπά τον άνθρωπο σκέπτεται πάντοτε καθαρά και ενεργεί
τίμια.

8. Οποιαδήποτε επέμβαση για άμβλωση είναι άκρως αντίθετη προς τον πρώτο σκοπό της
Ιατρικής, που είναι η διατήρηση της ανθρώπινης ζωής.

9. Η ευσυνειδησία αποτελεί καθοριστική αρχή για την άσκηση του επαγγέλματος.

10. Η εγκράτεια θεμελιώνει την ηθικότητα που πρέπει να διακρίνει ιδιαίτερα τον ιατρό.

11. Δικαιοσύνη και ανθρωπισμός είναι θεμελιώδεις αρετές του επιτυχημένου επιστήμονα.

12. Η εχεμύθεια αποτελεί ιερό καθήκον του ιατρού και κάθε ανθρώπου.

13. Η συνέπεια εξασφαλίζει την καλή φήμη, την υπόληψη μεταξύ των ανθρώπων.

14. Ο άνθρωπος καταξιώνεται με το ήθος του και την προσφορά του στην κοινωνία.

Αρχή

ΟΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΟΡΚΟΥ

Η καθολικότητα των ηθικών κανόνων του Ιπποκρατικού Όρκου και ο βαθύτερος ανθρωπισμός του
συντέλεσαν, ώστε το θαυμάσιο αυτό κείμενο να επιβιώσει ανά τους αιώνες και να επηρεάσει
καθοριστικά την Ιατρική ηθική τους κώδικες δεοντολογίας συναφών επαγγελμάτων, ακόμη και
Παγκόσμιες διακηρύξεις των νεωτέρων χρόνων. Έτσι ο Ιπποκρατικός Όρκος θεωρείται
απαραίτητος για την ορθή άσκηση της Ιατρικής και προβάλλονται ως κανόνες συμπεριφοράς των
ιατρών προς τους ασθενείς.

Ακόμη και όταν άρχισαν να ιδρύονται τα πρώτα Πανεπιστήμια στην Ευρώπη, ο Ιπποκρατικός
Όρκος εισάγεται στις Ιατρικές Σχολές. Γενικά κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η Ιατρική ακολουθεί
την Ιπποκρατική παράδοση και οι Όρκοι των ιατρών εναρμονίζονται προς τον Όρκο του
Ιπποκράτη. Σήμερα πολλές Ιατρικές Σχολές προηγμένων χωρών παραδίδουν στους νέου
πτυχιούχους τους ένα αντίγραφο του Ιπποκρατικού όρκου, ή επιβάλλουν τον Ιπποκρατικό Όρκο
κατά τη λήψη διδακτορικού διπλώματος, με ελάχιστες τροποποιήσεις ενδεικτικό της παγκόσμιας
ακτινοβολίας του Όρκου αποτελεί και το γεγονός ότι από τα πέρατα το κόσμου (Αμερική, Ιαπωνία)
πτυχιούχοι ιατροί προσέρχονται τα τελευταία χρόνια στη γενέτειρά του Ιπποκράτη, μεμονωμένοι,
για να ορκισθούν συμβολικά και στον Ιπποκρατικό Όρκο.

Αρχή

Η ΑΞΙΑ ΤΟΥ ΟΡΚΟΥ

Από όσα έχουν αναφερθεί μέχρι τώρα είναι καταφανής η μεγάλη αξία του Ιπποκρατικού Όρκου και
μόνο το γεγονός ότι επί 24 και πλέον αιώνες επιβιώνει και επηρεάζει τους δεοντολογικούς κώδικες
διάφορων εθνών και Παγκόσμιων Ενώσεων δείχνει την τεράστια σημασία του.

Ο Όρκος του Ιπποκράτη θεωρείται μέχρι σήμερα το βασικότερο κείμενο της ιατρικής δεοντολογίας
και ηθικώς όλων των αιώνων. Αν και συντάχθηκε σε μια εποχή πολύ διαφορετική από τη δική μας,
περιέχει αρχές και υποθήκες πανανθρώπινες, που να εξακολουθούν να ισχύουν μέχρι σήμερα. Σε
ένα κείμενο μια μόλις σελίδας προβάλλονται οι σπουδαιότερες υποχρεώσεις και αρετές που
χαρακτηρίζουν ένα υψηλό λειτούργημα, όπως η Ιατρική.

Ο Όρκος του Ιπποκράτη αποτελεί μνημείο υψίστης σημασίας στην ιστορία του πολιτισμού . Έπειτα
αντικατοπτρίζει μια νέα εκπαιδευτική δυνατότητα. Ακόμη η καθολικότητα των κανόνων του και ο
βαθύτατος ανθρωπισμός του συνιστούν μια διακήρυξη με διαχρονική αξία και απαράμιλλο κύρος.
Έτσι πολλοί ονομάζουν τον Όρκο του Ιπποκράτη με χρυσό κανόνα της Ιατρικής.

Τελικά συνάγεται ότι ο Ιπποκρατικός Όρκος όχι μόνο δεν έχει ξεπερασθεί, αλλά μέσα στη
σύγχρονη κοσμοθεωρητική κρίση αποκτά μεγαλύτερο κύρος και αξία.

Αρχή

Για την εργασία εργάστηκαν: Παπαευθυμίου Βάσω, Τζαμαλή Ράνια, Βαμβακάς Θανάσης

Προηγούμενη σελίδα | Κεντρική

Κως: Ο Κήπος του Ιπποκράτη

Κως: Ο Κήπος του Ιπποκράτη
Μυρτώ Αντωνοπούλου / σχολιάστε
Φασκομηλιές, ροδιές, δάφνη και μαντζουράνα παρελαύνουν μπροστά στα μάτια του επισκέπτη σε
απόλυτη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον... O Ιπποκράτης, με τη δημιουργία αυτού του
φαρμακευτικού κήπου φαίνεται να βρίσκει επιτέλους τη θέση που του αξίζει στη γενέτειρά του την
Κω, όπου 256 είδη φυτών και βοτάνων επιστρέφουν στο προσκήνιο χάρη στη θεραπευτική τους
δύναμη.
Ένα σύντομο ταξίδι στην Κω στάθηκε η αιτία να γνωρίσω από κοντά τον Κήπο του Ιπποκράτη. O
φυσικός χώρος γύρω από το Διεθνές Ιπποκράτειο Ίδρυμα έχει διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να
φιλοξενήσει και τα 256 φυτά που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης για τη θεραπεία των ασθενών του.
Η μελέτη του Κήπου ανατέθηκε σε ένα ζευγάρι γερμανών αρχιτεκτόνων χώρου, με στόχο να
αναδειχτούν τα ιπποκρατικά φυτά, χωρίς όμως να αλλοιωθεί το φυσικό περιβάλλον. Την
«αποκωδικοποίηση» των φυτών που αναφέρει στα αρχαία κείμενά του ο Ιπποκράτης ανέλαβε η δρ.
Βιολογίας, Συστηματικός Βοτανικός Φυτοκοινωνιολόγος, κ. Ειρήνη Βαλλιανάτου. Το εγχείρημα
αποδείχθηκε ιδιαίτερα δύσκολο. Έπρεπε να βρεθούν και να συγκεντρωθούν όλα τα είδη, να
«παντρευτούν» φυτά των ίδιων οικογενειών, ώστε να υπάρξουν συνέργειες μεταξύ τους, να επιλεγεί
η κατάλληλη θέση για κάθε φυτό (λαμβάνοντας υπόψη την εποχή που ανθίζουν) προκειμένου ο
Κήπος να αναδεικνύεται χρωματικά όλες τις περιόδους του χρόνου, να ερευνηθεί ποια φυτά
χρειάζονται αρκετή υγρασία και ποια λιγότερη και αναλόγως να τοποθετηθούν στο ιδανικό σημείο.
Καθοδηγούμενοι από το κοινό τους πάθος για την προβολή του Ιπποκράτη ως ανθρώπου,
φιλοσόφου και γιατρού, ένωσαν τις δυνάμεις τους αξιόλογοι άνθρωποι, όπως ο πρόεδρος του
Διεθνούς Ιπποκράτειου Ιδρύματος, κ. Στέφανος Γερουλάνος, ο πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής
εταιρείας «Oρίζοντες - Ανθρωπιστικές και Πολιτιστικές Δράσεις», κ. Σπύρος Μερκούρης, η
πρόεδρος της μη κερδοσκοπικής περιβαλλοντικής εταιρείας «Ελλάδα καθαρή», κ. Κάρλα Μπάερ-
Μανωλοπούλου, ο πρόεδρος του Oμίλου «Φίλων του Ιπποκράτη», κ. Μανόλης Καβουκλής, και ο
διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας φυτικών προϊόντων «Apivita», κ. Νίκος Κουτσιανάς.

O πρώτος παθολόγος
O Ιπποκράτης γεννήθηκε στην Κω περίπου το 460 π.Χ. και θεωρείται μια από τις σημαντικότερες
φυσιογνωμίες στην ιστορία της Ιατρικής. Γνωστός ως «ο πατέρας της Ιατρικής», θεωρήθηκε ο
μέγιστος παθολόγος της εποχής του. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σήμερα οι γιατροί σε ολόκληρο
τον κόσμο δίνουν τον «όρκο του Ιπποκράτη» για την απόκτηση του πτυχίου τους. O μεγάλος
φιλόσοφος απορρίπτει για πρώτη φορά τη μυστηριακή θρησκεία, που ερμήνευε ως υπεύθυνο των
ασθενειών το θεϊκό στοιχείο. Αυτό που τον ενδιαφέρει είναι ο άνθρωπος. Μελετάει την ανθρώπινη
φύση, το σώμα και τη λειτουργία του, αλλά και την επίδραση που έχει το κλίμα και το περιβάλλον
στην υγεία. Για την εφαρμογή της Ιατρικής χρησιμοποιούσε φυτά και βότανα, γιατί πίστευε βαθιά
στη δύναμη της φύσης. Από τα περίπου 256 φυτά που χρησιμοποιούσε, αρκετά αποτελούν τη βάση
ακόμα και σύγχρονων φαρμάκων.

Έργο σε τρεις πράξεις

Μέχρι σήμερα έχουν φυτευτεί περίπου 150 φυτά, ενώ ως το Φεβρουάριο του 2009 αναμένεται να
έχει ολοκληρωθεί ο Κήπος. Oι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να περπατήσουν στα ειδικά
διαμορφωμένα μονοπάτια, θαυμάζοντας τα θεραπευτικά βότανα. Πέρα από τη σήμανση που
υπάρχει σε κάθε φυτό και πληροφορεί το κοινό για τις θεραπευτικές του ιδιότητες, ετοιμάζεται και
μια έκδοση με φωτογραφίες και στοιχεία για όλα τα ιπποκρατικά φυτά, από ερευνητική ομάδα με
επικεφαλής τον κ. Νίκο Κουτσιανά. Τα βότανα του Ιπποκράτη αναλύονται στο Εργαστήριο
Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, ώστε να γίνουν γνωστά τα δραστικά τους συστατικά και να
επαναπροσδιοριστεί η φαρμακευτική τους αξία. Oι εμπνευστές του έργου, όμως, δεν σταματούν
εκεί. Σύντομα αναμένεται και η ανακατασκευή του Διεθνούς Ιπποκράτειου Ιδρύματος σε μουσείο
(ήδη έχουν πραγματοποιηθεί οι σχετικές μελέτες), ενώ στα μελλοντικά σχέδια ανήκει και η
δημιουργία μονοπατιού, μήκους περίπου 600 μέτρων, που θα ενώνει τον Κήπο με το Ασκληπιείο,
όπου ο Ιπποκράτης ασκούσε τις ιατρικές του πρακτικές. Έτσι, θα μπορέσει να υπάρξει ενοποίηση
του χώρου και να προβληθεί ως σύνολο η αρχαία ιατρική, ο Ιπποκράτης και το Ασκληπιείο.
Νέοι ορίζοντες
O κ. Σπύρος Μερκούρης, μιλάει για το όραμά του: «Με ενδιαφέρει πολύ η ιστορία, η φιλοσοφία, το
αρχαίο θέατρο, γιατί πιστεύω ότι όλα αυτά ζουν στο σήμερα. Αυτή είναι άλλωστε και η μεγάλη
δύναμη του ελληνικού πολιτισμού, η διάρκειά του. Είναι ελάχιστοι οι λαοί που έχουν μνήμη πάνω
από 3.000 χρόνια. Με τον Ιπποκράτη δεν είχα ασχοληθεί ποτέ, μέχρι που έπεσε στα χέρια μου ένα
βιβλίο. Συνειδητοποίησα ότι ο άνθρωπος αυτός είναι κολοσσός, ισάξιος του Πλάτωνα και του
Αριστοτέλη. Αν και πρόκειται για πασίγνωστη φυσιογνωμία σε όλο τον κόσμο, κυριαρχεί μόνο
στον ιατρικό χώρο. O Ιπποκράτης, όμως, είναι πάνω από όλα άνθρωπος. Ήταν τρομερά
επαναστατικός για την εποχή του. Δεν ξεχώριζε άνδρες και γυναίκες, ελεύθερους και δούλους. Γι’
αυτόν υπήρχαν μόνο ασθενείς και το καθήκον του γιατρού ήταν να βρίσκεται στο προσκέφαλο του
κάθε αρρώστου. Άρχιζα να διαβάζω όλο και περισσότερο για τον Ιπποκράτη. Κάποια στιγμή
βρέθηκα στην Κω, όπου είχα πάει ταξίδι, και επισκέφτηκα το Ασκληπιείο. O φίλος μου και
πρόεδρος των «Φίλων του Ιπποκράτη», Κώστας Καβουκλής, θέλησε να μου δείξει και το Διεθνές
Ιπποκράτειο Ίδρυμα, το οποίο τότε δεν λειτουργούσε. Όταν έφτασα, αντίκρισα σχεδόν ένα ερείπιο.
Τότε είπα ότι πρέπει να ανασκουμπωθούμε και να κάνουμε κάτι σημαντικό, μαζί με αξιόλογους
ανθρώπους. O Κήπος του Ιπποκράτη είναι μόνο η αρχή της δημιουργίας αυτού του οράματος». Τα
βότανα του Ιπποκράτη στο μικροσκόπιο

Μάραθος
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Για τους πόνους της μήτρας και τη μητρορραγία. Θεωρείτο
επίσης ότι βοηθά στη σύλληψη.
Σύγχρονη χρήση: Για τους πόνους των ματιών, την κυστίτιδα, τα αρθριτικά. Προφυλάσσει από τη
γρίπη, το βήχα, τον κοκίτη, το άσθμα, τις στομαχικές διαταραχές, τη ναυτία και τους κοιλιακούς
πόνους των παιδιών. Oι σπόροι του βοηθούν την πέψη των μωρών. O μάραθος θεωρείται ότι
αυξάνει το γάλα στις θηλάζουσες μητέρες, ενώ χρησιμοποιείται για τον καθαρισμό και τον
αρωματισμό του στόματος, είναι ευεργετικός για τα μαλλιά και αντιρυτιδικός.
Μύθος: Oι αρχαίοι Έλληνες το έλεγαν «μάραθρον» και το θεωρούσαν σύμβολο επιτυχίας. Το
όνομά του οφείλεται στο ότι φύτρωνε στο Μαραθώνα. O Πλίνιος το αναφέρει σε συνταγές του, ενώ
πίστευε ότι τα φίδια έτρωγαν μάραθο για να αλλάζουν δέρμα. Το 10ο αιώνα συνδέθηκε με τη
μαγεία, ενώ την περίοδο του Μεσαίωνα ταυτίστηκε με το αδυνάτισμα, γιατί πίστευαν ότι οι σπόροι
του έκοβαν την όρεξη.

Μαντζουράνα
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως καθαρτικό.
Σύγχρονη χρήση: Ως αναλγητικό σε μυϊκούς πόνους, διαστρέμματα και νευραλγίες.
Μύθος: Στην αρχαία Ελλάδα στεφάνωναν με αυτό νιόπαντρα ζευγάρια ως σύμβολο ευτυχίας. Στην
Κρήτη το φορούσαν οι ηγέτες ως σύμβολο τιμής. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε ως καρύκευμα, ρόφημα
και θερμό επίδεμα για την ανακούφιση των μυϊκών πόνων. Oι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι αν ένα
κορίτσι βάλει στο κρεβάτι της μαντζουράνα, η Αφροδίτη θα της αποκαλύψει το μελλοντικό της
σύζυγο

Δάφνη
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Χρησιμοποιήθηκε σε καταστάσεις υστερίας και θεωρείτο ότι
διευκολύνει τον τοκετό.
Σύγχρονη χρήση: •Ως αφέψημα ή έγχυμα κατά των εντερικών προβλημάτων.
• Το αιθέριο έλαιό της είναι αντισηπτικό και μυκητοκτόνο, θεωρείται ισχυρό αναλγητικό και έχει
σπασμολυτική δράση.
Μύθος: Στην Ελλάδα η δάφνη αναφέρεται ήδη από την εποχή του Oμήρου. Ήταν ιερό δέντρο,
αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα. Πρώτα οι Έλληνες και έπειτα οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να
στεφανώνουν με κλαδιά δάφνης τους νικητές των αγώνων. Έτσι, ακόμα και σήμερα η δάφνη
ταυτίζεται με τη δόξα, τη νίκη και την υπεροχή.
Μυρτιά
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Χρησιμοποιήθηκε για τις πλύσεις της ευαίσθητης περιοχής των
γυναικών, ενώ ο χυμός από τα βρασμένα φύλλα της θεωρείτο ότι διευκόλυνε τον τοκετό.
Σύγχρονη χρήση: Χρησιμοποιείται στην περίπτωση πονόδοντου, συνιστάται για τη θεραπεία των
φλεγμονών και των μολύνσεων του γαστρεντερικού συστήματος, ενώ το έλαιό της έχει
αντισηπτικές ιδιότητες.
Μύθος: Η αρχαία Μύρτος ήταν αφιερωμένη στη θεά Αφροδίτη και αποτελούσε σύμβολο
παρθενίας. Oι αρχαίοι Έλληνες φορούσαν μύρτινα στεφάνια στις διάφορες θυσίες.

Ιεροβότανο
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Κατά της στείρωσης.
Σύγχρονη χρήση: • Ως έγχυμα είναι εφιδρωτικό και διεγερτικό της λειτουργίας του συκωτιού, της
πέψης και του ανοσοποιητικού συστήματος, ενώ χρησιμοποιείται και για την αντιμετώπιση του
πυρετού. Παράλληλα, συμβάλλει στην απορρόφηση τροφών από τον οργανισμό και θεωρείται
κατάλληλο για την αντιμετώπιση του πονοκεφάλου, της εξάντλησης, του άγχους και της αϋπνίας.
Πλύσεις με το έγχυμα συστήνονται για στοματικά έλκη και αδύναμα ούλα.
• Ως κατάπλασμα είναι κατάλληλο για μώλωπες, εξαρθρώσεις και τσιμπήματα εντόμων.

Μανδραγόρας
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως αναισθητικό και ισχυρό εμμηναγωγό. Το αφέψημα της
ρίζας του θεωρήθηκε ιδανικό σε περιπτώσεις μανιοκατάθλιψης.
Σύγχρονη χρήση: •Έχει αναισθητική δράση, γι’ αυτό και χρησιμοποιείται ως σύμβολο της
αναισθησιολογίας. Λέγεται και καλάνθρωπος, επειδή το σχήμα της ρίζας του θυμίζει ανθρώπινη
μορφή, ενώ έχει χρησιμοποιηθεί και ως (ψυχότροπο) ναρκωτικό. Μάλιστα, πιστεύεται ότι σε
μεγάλη δόση προκαλεί παράνοια.
• Ως κατάπλασμα, με τη χρήση των φύλλων και της ρίζας του, είναι αναλγητικό των ρευματικών
και αρθριτικών πόνων.
• Ως αφέψημα, με τη χρήση της ρίζας του, βοηθά στην αντιμετώπιση δερματικών διαταραχών και
ελκών.

Κέδρος
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως αναλγητικό μετά τον τοκετό και εναντίον της
μητρορραγίας. Σύγχρονη χρήση: •Ως έγχυμα, είναι κατάλληλο για τις στομαχικές διαταραχές, τα
κρυολογήματα και τη δυσμηνόρροια. Καταπραΰνει τα νεύρα και δρα κατά των κολικών και των
προβλημάτων της ουροδόχου κύστεως. •Ως αφέψημα, βοηθά την πέψη, λειτουργεί ως διουρητικό,
αιμοκαθαρτικό και τονωτικό όλων των λειτουργιών του οργανισμού. Εξωτερικά χρησιμοποιείται με
πλύσεις ως απολυμαντικό και αντισηπτικό.
• Εντριβές με το χυμό των καρπών του ανακουφίζουν από τις ισχιαλγίες.

Φασκόμηλο
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Για πνευμονικά νοσήματα και ως αναλγητικό της μήτρας.
Σύγχρονη χρήση:
•Ως έγχυμα, αποτελεί εξαιρετικό φάρμακο για το κρυολόγημα, τη λαρυγγίτιδα και την
αμυγδαλίτιδα. Διεγείρει την πέψη, τονώνει το νευρικό σύστημα και σταματά την εφίδρωση. Βοηθά
σε περιπτώσεις αμηνόρροιας και επώδυνης περιόδου. Oι κομπρέσες του ανακουφίζουν και
επουλώνουν κοψίματα, τραύματα και πληγές, ενώ πλύσεις με το έγχυμα καταπολεμούν την
πιτυρίδα.
• Ως αφέψημα, είναι διουρητικό και αποτοξινωτικό, που ενδείκνυται για τη θεραπεία της
αρθρίτιδας.
• Το αιθέριο έλαιό του είναι αντισηπτικό, δρα κατά των βακτηρίων και των μυκήτων, ενώ σε
χαμηλή δόση είναι διεγερτικό και αποτελεσματικό κατά της αρθρίτιδας.
Δυόσμος
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως καθαρτικό της μήτρας.
Σύγχρονη χρήση: •Ως έγχυμα, έχει δράση αντισπασμωδική, εφιδρωτική, καταπραϋντική,
ηρεμιστική και χωνευτική, ενώ συστήνεται για ναυτία, δυσπεψία, ημικρανία, κολικό, πυρετό,
σπασμούς, κράμπες και πέτρες στη χολή.
• Ως κατάπλασμα, ανακουφίζει από τους ρευματισμούς και τις νευραλγίες, ενώ δρα κατά
ορισμένων δερματοπαθειών. Παράλληλα, μειώνει το πρήξιμο του στήθους κατά το θηλασμό.
• Ως αιθέριο έλαιο, χρησιμοποιείται με εντριβές για να ανακουφίσει από τον πονοκέφαλο, τον
πυρετό και τους πόνους της περιόδου. Με εισπνοές, βοηθά στη ρινική αποσυμφόρηση και με
πλύσεις δρα κατά των δερματικών φλεγμονών, της φαγούρας, των εγκαυμάτων και των
τσιμπημάτων από κουνούπια.

Αγριοτριανταφυλλιά
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως κατάπλασμα στα οιδήματα και στις φλεγμονές και ως
εμμηναγωγό. Σύγχρονη χρήση: •Το έγχυμα των πετάλων είναι διουρητικό και καταπραϋντικό των
νεύρων, ωφέλιμο στην αντιμετώπιση της αϋπνίας, της δυσκοιλιότητας και της χρόνιας εντερίτιδας.
Το έγχυμα από τα φύλλα του είναι φάρμακο για τη διάρροια και τις πέτρες στα νεφρά. Oι καρποί
του θεωρείται ότι έχουν διουρητική, αναζωογονητική και βιταμινούχο δράση.
•Το αφέψημα των πετάλων είναι τονωτικό και καθαρτικό. Το αφέψημα από τους καρπούς βοηθά
στην αντιμετώπιση της αϋπνίας και της εντερίτιδας, ενώ με εξωτερικές πλύσεις συμβάλλει στη
θεραπεία οφθαλμολογικών φλεγμονών.

Ροδιά
Χρήση σύμφωνα με τον Ιπποκράτη: Ως αντιεμετικό και αιμοστατικό.
Σύγχρονη χρήση: • Ως αφέψημα με τη χρήση των ανθών του είναι τονωτικό και στυπτικό, ενώ με
πλύσεις του στόματος δρα κατά της ουλίτιδας.
• O χυμός του ροδιού δίνεται σε περιπτώσεις πυρετού και προβλημάτων του ουροποιητικού
συστήματος. Θεωρείται ότι έχει αντιοξειδωτικές ιδιότητες.

Πηγές :
«Τα φαρμακευτικά φυτά του Ιπποκράτη», Μανόλης Κιαπόκας, Κως 2007. «Συμβολικά φυτά των
Oλυμπιακών Αγώνων», Ρίζου Α., Ριζοπούλου Σ., 2004, εκδόσεις Εστία. «Το αλφαβητάρι των
βοτάνων», εκδόσεις Πορφύρα.

Ευχαριστούμε για τη συνεργασία τη δρ. Σοφία Ριζοπούλου, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα
Βιολογίας, Τομέα Βοτανικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, την κ.
Ειρήνη Βαλλιανάτου, δρ. Βιολογίας, Συστηματικό Βοτανικό Φυτοκοινωνιολόγο, προϊσταμένη στο
Βοτανικό Κήπο Διομήδους, τον κ. Σπύρο Μερκούρη, πρόεδρο της μη κερδοσκοπικής εταιρείας
«Oρίζοντες - Ανθρωπιστικές και Πολιτιστικές Δράσεις», τον κ. Νίκο Κουτσιανά, διευθύνοντα
σύμβουλο της «Apivita», και την κ. Σέβη Παπαχρήστου-Καραματζάνη, υπεύθυνη επικοινωνίας στο
Διεθνές Ιπποκράτειο Ίδρυμα.

Η Ιπποκρατική Φιλοσοφία από μια άλλη Οπτική

Ειδέναι τι εστίν άνθρωπος.

(Να γνωρίσουμε τι είναι ο άνθρωπος.)

Η δε διάνοια παρ ’ αυτής λάβουσα ύστερον εις αληθείην ήγαγεν.

(Ο Νους λαμβάνοντας -από τη φύση- τις μορφές των αντικειμένων οδηγεί τελικά στην αλήθεια.)
Όσα γαρ την των ομμάτων όψιν εκφεύγει, ταύτα τη της γνώμης όψει κεκράτηται.
(Όσα ξεφεύγουν από την όραση των ματιών, αυτά συλλαμβάνονται από την όραση του πνεύματος.
Ιπποκράτης

Σε έναν κόσμο που βυθίζεται στο χάος, στην δυστυχία, στη μιζέρια, στον πόνο και στην ανθρώπινη
απαξίωση, φωνές από το παρελθόν που αν και με τη γραμμική λογική θεωρούνται ότι προέρχονται
από το παρελθόν, στην πραγματικότητα είναι φωνές του παρόντος και του μέλλοντος, μας
υπενθυμίζουν ότι ο Άνθρωπος είναι μια πνευματική ύπαρξη η οποία αναζητά με πάθος την
Ελευθερία, την Αυτογνωσία, την Αγάπη και την Ευτυχία μέσα στην ζωή και την Ύπαρξη του. Αυτή
η εσωτερική φλόγα είναι ζωντανή σε κάθε έμψυχο ον που με σφοδρότητα την αναζητά μέσα του. Η
φαινομενικά ισχυρή και προοδευτική επιστήμη καταρρέει αξιολογικά κάτω από το πρίσμα της
Ανθρώπινης Όρασης. [1] [4]

Χάνει την ανθρωποκεντρική της δυναμικότητα καθώς οι αληθινοί σκοποί της εν τέλει δεν
εξυπηρετούν καθόλου την Ανθρώπινη Υπόσταση. Είναι καιρός να στραφούμε σε Εκείνους που
παρατήρησαν σε βάθος την Ανθρώπινη Ύπαρξη, παρατηρώντας με εκλεπτυσμένο και Ολοφάνερο
τρόπο την φυσιολογία της ανθρώπινης ψυχής και τη βαθύτερη ολότητα του ανθρώπινου όντος ως
ψυχοσωματική ολότητα. Μια από τις μεγάλες μορφές της Αρχαιότητας ήταν ο πατέρας της
Ιατρικής, Ιπποκράτης ο Κώος που με περισσή ανθρωπιά, αξιοπρέπεια, καλοσύνη και γλυκύτητα
έσκυψε προς τον ασθενή άνθρωπο και του έδωσε θεραπεία πρώτα ψυχική και έπειτα σωματική.

Με όπλο του την παρατήρηση, με βαθιά αίσθηση του ανθρώπινου σώματος και χωρίς σύγχρονα
εργαλεία έκανε παρατηρήσεις που σήμερα φαντάζουν αδιανόητες. Για τον Ιπποκράτη η
παρατήρηση, η θέληση, η φαντασία και η διεισδυτική ματιά στην ανθρώπινη φύση ήταν αρκετή για
να βρει τις απαντήσεις. Το πρωτοποριακό, ανθρωπιστικό και επιστημονικό του πνεύμα άφησαν
ανεξίτηλα τα σημάδια του Νου του πάνω στην Επιστήμη της Ιατρικής και γι’ αυτό δικαίως
θεωρείται ως ο πατέρας της Ιατρικής και ως εκείνος που ξε-θεμελίωσε την δεισιδαιμονία που
επικρατούσε για τις νόσους με την κοφτερή και επιστημονική λογική του και με το αστείρευτο
πνεύμα του θεμελίωσε τις βάσεις της επιστημονικής παρατήρησης, του πειράματος και των
διάφορων επιστημονικών μεθόδων.

Ο Ιπποκράτης συνέδεσε την επιστήμη και την φιλοσοφία ως ενοποιημένες οντότητες και όχι ως
ξέχωρα και διαφορετικά πεδία. Είχε την ευτυχία να διαδεχθεί μια σειρά έξοχων φιλοσόφων, όπως ο
Αναξίμανδρος, ο Πυθαγόρας, ο Αλκμαίων, ο Ηράκλειτος [2] ο Εμπεδοκλής, ο Αναξαγόρας κ.λ.π., οι
οποίοι πέρα από τη διερεύνηση των φαινομένων της φύσης είχαν επεκταθεί και στην διερεύνηση
των ανθρώπινων φαινομένων και ειδικότερα στα θέματα που αφορούν την υγεία του ανθρώπινου
όντος και να εξηγήσουν την φύση του με βάση τη λογική.

Ήταν η αρχή της αποδέσμευσης της Ιατρικής από την θαυματουργία και τις δεισιδαιμονίες και το
άνοιγμα προς την παρατήρηση και μελέτη της ανθρώπινης φυσιολογίας με μια κριτική και λογική
ματιά που βασίζεται στην παρατήρηση και στη λογική τεκμηρίωση των αποτελεσμάτων της
παρατήρησης. Ο Γαληνός χαρακτηρίζει τον Ιπποκράτη ως τον «Πρώτον απάντων των ιατρών και
των φιλοσόφων αληθέστατον και κρίνειν ικανώτατον». Η διορατικότητα του Ιπποκράτη τον έκαναν
αμέσως να αντιληφθεί την άμεση σχέση που έχει ο φιλοσοφικός στοχασμός με την επιστήμη της
Ιατρικής.

Μελετώντας τον άνθρωπο, το περιβάλλον και την μεταξύ τους σχέση συνειδητοποίησε ότι όλα τα
προβλήματα που ο άνθρωπος αντιμετωπίζει δεν ανήκουν μόνο στους τομείς της επιστήμης αλλά
εκτείνονται στην εσώτερη σφαίρα που είναι ο ψυχολογικός και πνευματικός κόσμος του
ανθρώπινου όντος.

Η φιλοσοφική υποδομή είναι για τον Ιπποκράτη απαραίτητο εφόδιο του αληθινού ιατρού. Γι’ αυτό
ακριβώς ο Ιπποκράτης συνιστά στους ιατρούς να ανάγουν τη φιλοσοφία στην Ιατρική και την
Ιατρική στη φιλοσοφία, διότι ένας φιλοσοφημένος ιατρός είναι άρτιος και προσεγγίζει τη θεότητα:
«Ιητρός γαρ φιλόσοφος ισόθεος».

Αυτή την αντίληψη την υιοθέτησε και ο Γ αληνός ο οποίος αναφέρει σε ένα δοκίμιο του: «Ότι
άριστος Ιατρός και φιλόσοφος» [1]

Ο Ιπποκράτης μελέτησε βαθιά την Φύση και με μεγάλη διεισδυτικότητα κατανόησε ότι το κάθε τι
στη φύση τείνει προς την τέλεια αρμονία. Ο ίδιος διακήρυξε την ανάγκη της σπουδής της φύσεως.
Στο έργο Περί Ιερής Νούσου αναφέρει ότι τα Πάντα γίνεται δι ’ ανάγκην θείην. Σύμφωνα με τον
Ιπποκράτη τα πάντα είναι θεία και τα πάντα είναι ανθρώπινα. Διέκρινε ότι οι δυνάμεις της φύσης
προσπαθούν να διατηρήσουν μια τάξη, μια ισορροπία. Στο έργο Περί Διαίτης Α’ 11 γράφει ότι: «
Φύσιν δε πάντων θεοί διεκόσμησαν… οκόσα δε θεοί έθεσαν, αιεί ορθώς έχει». Δηλαδή τη φύση
των πραγμάτων (των όντων) την έχουν ρυθμίσει οι θεοί. Όσα καθιέρωσαν οι θεοί είναι πάντοτε
καλώς καθιερωμένα.

Η αντίληψη ότι η φύση είναι ένας ζωντανός οργανισμός, μια ενεργός δύναμη και οντότητα, δεν
είναι ξένη προς τους αρχαίους πολιτισμούς. Ειδικότερα οι αρχαίοι Έλληνες το είχαν αντιληφθεί και
ο Ιπποκράτης είχε τονίσει ότι η φύση είναι ο μεγάλος Δάσκαλος του ανθρώπου, ο αλάνθαστος
οδηγός του ερευνητή και αυτό το βλέπουμε στο έργο Περι Ευσχημοσύνης όπου γράφει ότι «
Ηγεμονικώτατον η φύσις».

Η φύση δεν διδάσκεται τίποτα από κανένα. «Φύσιες πάντων αδίδακτοι» (Περί Τροφής
39).Συνεχίζοντας βλέπουμε ο Ιπποκράτης να έρχεται σε μια διαφωτιστική ανακάλυψη στην οποία
αναφέρει ότι η φύση χωρίς καμιά προεκπαίδευση και καμία διαφώτιση κάνει ό,τι πρέπει. «Φύσιες
νούσων ιητροί… απαίδευτος η φύσις εούσα και ου μαθούσα τα δέοντα ποιέει» (Περί Επιδημιών
Στ’, ε,1) [1]. Ο Ιπποκράτης διαπιστώνει την επάρκεια της φύσης και το γεγονός ότι η γη έχει
παντοειδείς και αναρίθμητες δυνάμεις (θρεπτικές).

Σε αυτό το σημείο μπορούμε να δούμε την αντίληψη που είχαν οι αρχαίοι Έλληνες και άλλοι
πολιτισμοί για την θεραπευτική ιδιότητα της γης, τη λεγόμενη γείωση (earthing) κάτι που η
σύγχρονη επιστήμη αρχίζει δειλά δειλά να εξοικειώνεται και να μελετά. Στο Περί Νούσων
διαβάζουμε: «έχει γαρ η γη εν εωυτή δυνάμιας παντοίας και αναρίθμους».

ippokratis 02
hippocratus
HIPPOCRATUS
Ο Ιπποκράτης δεν είχε μόνο μια ανθρωποκεντρική προσέγγιση στην επιστήμη της Ιατρικής αλλά
είχε επίσης καταφέρει να συγχωνεύσει μαζί με αυτήν και την βιοκεντρική προσέγγιση των
πραγμάτων ιδιαίτερα στα έργα του Περί Αέρων Υδάτων Τόπων και Περί Τόπων κατ’ Ανθρώπον.
Ειδικότερα το έργο Περί Αέρων Υδάτων Τόπων θεωρείται ως ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία της
Ιπποκρατικής Συλλογής. Η βιοκλιματολογία και η κλιματοπαθολογία, η μετεωροβιολογία και η
μετεωροπαθολογία ξεπήδησαν μέσα από τις γραμμές του συγγράμματος τούτου και μας αφήνει
άφωνους με την βαθιά διείσδυση και παρατηρητικότητα των φαινομένων της φύσης αλλά και της
σχέσης που έχει με την ανθρώπινη φυσιολογία και υγεία. Διέβλεψε τον συνδετικό κρίκο που
υπάρχει μεταξύ ανθρώπου και φύσης.

Διέκρινε ότι η φυσιολογία μας αλλάζει ανάλογα με την εποχή, τις κλιματικές συνθήκες, το μέρος
που είμαστε και κατοικούμε και το νερό που χρησιμοποιούμε. Η ασύγκριτη παρατηρητικότητα του
Ιπποκράτη φτάνει μέχρι την έρευνα της επίδρασης στη διάπλαση της ανθρώπινης ψυχής, και ότι το
κλίμα και οι τοπικές συνθήκες διαμορφώνουν τις σωματικές και ψυχικές ιδιότητες των λαών. Η
φύση είναι εκείνη που καθορίζει το ποιες θα είναι οι συνήθειες που διέπουν τη ζωή των ανθρώπων
σε κάθε τόπο [2]. Μπορούμε να πούμε ότι μέσα από το έργο του μπορούμε να διακρίνουμε τις
αρχές του γεωπαθητικού στρες. Αυτή η ξεχασμένη γνώση και συνειδητά συγκεκαλυμμένη μπορεί
να είναι απαρχή μιας νέας αντίληψης για την ανθρώπινη υγεία και την σχέση που έχει με τα
ενεργειακά πεδία της γης.

Στο βιβλίο του Κιαπόκα Μανόλη « Ιπποκράτης ο Κώος και Ιπποκρατικός Όρκος» διαβάζουμε ότι:

«Στη φύση και σε όλα τα έμβια όντα λειτουργούν δυο φυσικές δυνάμεις το ΠΥΡ και το ΥΔΩΡ.
Είναι διάφορα ως προς τη δύναμη (ενέργεια), αλλά σύμφωνα ως προς τη χρήση. Όταν δρουν
αμοιβαία, έχουν επάρκεια μεταξύ τους και επαρκούν για όλα τα άλλα, όταν όμως δρουν χωρισμένα,
δεν επαρκούν ούτε για τον εαυτό τους ούτε για τα άλλα. Το πυρ αποτελεί την κινητήρια δύναμη και
το ύδωρ τη θρεπτική δύναμη: «Το μεν πυρ δύναται πάντα δια παντός κινήσαι, το δε ύδωρ πάντα διά
παντός θρέψαι» (Περί Διαίτης Α ’ 3). Κανένα από τα δυο δεν μπορεί να κυριαρχήσει απόλυτα.

Εάν το ένα εξουδετέρωνε το άλλο, τότε κανένα από τα πράγματα που υπάρχουν σήμερα δεν θα
ήταν όπως ακριβώς είναι τώρα, δηλαδή δεν θα υπήρχε αρμονική λειτουργία στη φύση. Γι’ αυτό, οι
δυνάμεις του πυρός και του ύδατος θα μένουν αιωνίως και δεν θα εκλείψουν. Κατά τον Ιπποκράτη
λοιπόν ο μακρόκοσμος και ο μικρόκοσμος στηρίζονται στην αρμονική δράση των φυσικών
δυνάμεων του πυρός, που είναι η συνισταμένη του θερμού και του ξηρού, και του ύδατος, που είναι
η συνισταμένη του υγρού και του ψυχρού. Αναπτύσσοντας τις ιδιότητες του πυρός και του ύδατος:
θερμότητα, ξηρότητα, υγρότητα, ψυχρότητα, έχοντας υπόψη του και τις θεωρίες του Ηράκλειτου
και του Αναξαγόρα, γράφει ότι τίποτα από όλα τα πράγματα δεν χάνεται και τίποτε δεν γεννάται,
που να μην υπήρχε πρωτύτερα.

Αλλά καθώς ανακατώνονται και διαχωρίζονται αλλάζουν: «Απόλλυται μεν ουν ουδέν απάντων
χρημάτων,ουδέ γίνεται ό,τι μη πρόσθεν ην, ξυμμισγόμενα δε και διακρινόμενα αλλοιούται» (Περί
Διαίτης Α’ 4). Έχουμε εδώ μια άλλη διατύπωση της αρχής της αφθαρσίας της ύλης, που
επιβεβαιώθηκε τον 18ο αιώνα με τις έρευνες του Lavoiser. Οι φυσικές δυνάμεις κατά τον
Ιπποκράτη είναι αιώνιες και αναλλοίωτες και υπόκεινται στην ακατάπαυστη ανάμιξη και διάσπαση,
άλλοτε κατά τον ίδιο και άλλοτε κατ’ άλλο τρόπο, βρίσκονται δηλαδή σε αέναη κίνηση, από την
οποία προκύπτει η δημιουργία, η λειτουργία του κόσμου».

Από τις πιο μεγαλοφυείς συλλήψεις που έκανε ο Ιπποκράτης ήταν η ιδέα περί ύπαρξης μέσα στο
σώμα μιας δύναμης (ζωική δύναμη) που διευθύνει τα πάντα και αποκαλείται ως ΦΥΣΙΣ. Ο
Ιπποκράτης εννοεί με την έννοια ΦΥΣΙΣ την έμφυτη δύναμη που κατευθύνει τις ζωϊκές λειτουργίες
και εξασφαλίζει τη συντήρηση και την ανάπτυξη του ανθρώπου.

Η ευφυής αυτή αντίληψη του Ιπποκράτη υιοθετήθηκε μετέπειτα από μεγάλους ερευνητές και
φιλοσόφους (Βιταλιστές) οι οποίοι προσπάθησαν να ερμηνεύσουν την ζωή μέσα από την έννοια
αυτή. Ένας από τους σύγχρονους αλλά παρεξηγημένους ερευνητές πάνω στην ιδέα της ΦΥΣΙΣ
είναι ο Wilhem Reich που ανακάλυψε και τεκμηρίωσε επιστημονικά την ύπαρξη του Αιθέρα που ο
ίδιος ονόμασε οργόνη. Η αντιληπτική ικανότητα του Reich ως προς το ποια είναι εκείνη η ζωτική
δύναμη που θέτει και εξασφαλίζει τις ζωικές λειτουργίες δεν διαφέρει από αυτή που έκανε ο
Ιπποκράτης.

Η φύση του ανθρώπου παρουσιάζει πλήρη ομοιότητα προς την παγκόσμια φύση. Στο βιβλίο του
Baissette, Hippocrate, le Pere de la Medecine, 1967 ο Baissette γράφει ότι ο Ιπποκράτης ήταν ο
πρώτος που είδε τη σύνδεση του ανθρώπινου σώματος με το απέραντο σύμπαν, σύνδεση που
ξεκινά από τα κύτταρα και φθάνει μέχρι τα πλανητικά συστήματα και επεκτείνεται και έξω από
αυτά.

Για να διδαχθεί κάποιος την Ιατρική θα πρέπει να διδαχθεί τη φιλοσοφία ως ανεξαίρετος λίθος για
να κατανοήσει με τη μεν φιλοσοφία τη γνώση της φύσεως και των δημιουργημάτων της, με τη δε
Ιατρική να γνωρίσει τη φύση του ανθρώπου. Για τον Ιπποκράτη η αφετηρία του συλλογισμού στην
Ιατρική είναι η εξέταση της φυσικής κατάστασης του σώματος, αυτό το βλέπουμε στο έργο του
Περί Τόπων κατ’ Ανθρώπων 2 που γράφει: Φύσις δε του σώματος αρχή του εν ιατρική λόγου.

Η Ιατρική όπως την νόησε και αντιλήφθηκε ο Ιπποκράτης οφείλει να βοηθάει τη φύση στο έργο της
για αποκατάσταση της υγείας. Η γνώση που μας παρέχει η παρατήρηση και η αντίληψη της φύσης
του ανθρώπινου σώματος βοηθάει τον άνθρωπο να αποκτήσει μια βαθιά κατανόηση της
λειτουργίας του ως ένα ενιαίο ψυχοσωματικό ον και όχι ως μια διαιρεμένη σε πολλά μέρη οντότητα
που καταλήγει σε μηχανιστικές θεωρήσεις ως προς την φύση μας. Ο Ιπποκράτης συνετέλεσε ώστε
η Ιατρική και η φιλοσοφία, να αντιληφθούν, ποια είναι η σχέση του ανθρώπου με τη φύση και ποια
η σχέση των διαφόρων οργάνων του οργανισμού ως ψυχοσωματικό σύνολο.

Σώμα και ψυχή αποτελούν ένα αρμονικό σύνολο και για να εννοήσει κανείς τι συμβαίνει στο ένα,
πρέπει να αντιληφθεί τι συμβαίνει στο άλλο [1]. Ο ανθρωπιστής Norman Cousins του
Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας γράφει ότι « Ο Ιατρός οφείλει να γνωρίσει τον πάσχοντα ως
άνθρωπο, όπως τονίζει ο Ιπποκράτης, ως ένα συγκεντρωτικό όλο, ψυχή και σώμα, νου και καρδιά».
Ο ίδιος ο Ιπποκράτης στο Περί Αρχαίης Ιητρικής αναφέρει: « Ουκ είη δυνατός ιητρικήν ειδέναι,
όστις μη οιδεν ό,τι εστίν άνθρωπος». Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί να ασκήσει καλή ιατρική
εκείνος που δεν ξέρει, τι είναι ο άνθρωπος (ως πρόσωπο).

Ο άνθρωπος λειτουργεί ομαλώς, μόνο εάν τα σωματικά αλλά και ψυχικά του στοιχεία βρίσκονται
σε αρμονική σύνθεση. Αυτή είναι μια από τις θεμελιώδεις αρχές της Ιπποκρατικής Ιατρικής, την
οποία ακολούθησαν κορυφαίοι φιλόσοφοι όπως ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης αλλά και σύγχρονοι
όπως είναι ο Χάνεμαν, ο Ράιχ και πολλοί άλλοι, ενώ τώρα επανέρχεται σήμερα με την
Ψυχοσωματική Ιατρική. Στο βιβλίο του Ομοιοπαθητικού Βυθούλκα η Νέα Διάσταση στην Ιατρική
αναφέρει ότι:

«Το ανθρώπινο σώμα είναι ένα ενεργειακό σύμπλεγμα που παράγει όλους τους τύπους των
γνωστών ενεργειών- ηλεκτρική, μαγνητική, θερμική, κινητική και ηλεκτρομαγνητική- οι οποίες
είναι δυνατό να ανιχνευθούν εύκολα από απλές συσκευές. Αλλά παράγει και άλλους τύπους λεπτών
ενεργειών, που δεν έχουν ερευνηθεί ακόμα που σχετίζονται πρωταρχικά με το διανοητικό, το
συναισθηματικό και το ενστικτώδες επίπεδο του ανθρώπινου όντος.

Και συνεχίζει: « Το ανθρώπινο ον είναι δημιουργημένο από τρία βασικά επίπεδα ενεργειακών ή
οργανωτικών προτύπων: α) το διανοητικό ή πνευματικό επίπεδο, β) το συναισθηματικό ή ψυχικό
επίπεδο, γ) το σωματικό ή υλικό επίπεδο που εμπεριέχει τα ένστικτά και τις πέντε αισθήσεις. Ένα
ιατρικό σύστημα που προσπαθεί να θεραπεύσει το άτομο ως σύνολο πρέπει να προσδιορίσει
επακριβώς όλα αυτά τα επίπεδα καθώς και τον τρόπου αλληλεξάρτησης τους» [3].

Και όμως παρόλο το γεγονός ότι ο πατέρας της Ιατρικής αντιλήφθηκε και ανέδειξε την ολιστική
θεραπεία, η σύγχρονη ιατρική φαίνεται να εθελοτυφλεί για τις αντιλήψεις και τις θεωρήσεις του
ανθρώπου που θεωρεί Πατέρα της Ιατρικής. Παρά την τεχνολογία και τις αναλυτικές μεθόδους που
έχουμε αναπτύξει δεν μπορούμε να συλλάβουμε την ολιστική λειτουργία, την λειτουργία των
συστημάτων γιατί έχουμε αφαιρέσει από την σφαίρα της διανόησης μας την σύνδεση σώματος-
ψυχής ακόμα και αν διατείνουμε ότι το λαμβάνουμε υπόψη μας. Αν και γίνονται προσπάθειες
οφείλουμε να τιμήσουμε εκείνους τους σύγχρονους που το προσπάθησαν και το κατόρθωσαν και
πάνω σε αυτούς να δομήσουμε την έρευνα μας.

Μόνο έτσι μπορούμε να δώσουμε νέους ορίζοντες στην τελματωμένη επιστημονική σκέψη. Η
μηχανιστική αντίληψη είναι οριοθετημένη. Μόνο η ολιστική αντίληψη μπορεί να διευρύνει τους
ορίζοντες μας και να θεμελιώσει μια νέα Ιατρική που όπως σοφά είπε ο Ιπποκράτης να ερευνήσει
πρώτα από όλα Τι είναι ο άνθρωπος, για ποιους λόγους υπάρχει και όλα τα σχετικά με την ύπαρξη
του: « είδεναι άνθρωπος τι εστί και δι οιάς αιτίας γίνεται και τάλλα ακριβέως».

Για την ΨΥΧΗ η Ιπποκρατική Σχολή θεωρεί ότι στον άνθρωπο διεισδύει η ψυχή η οποία είναι
κράμα πυρός και ύδατος και αποτελεί μέρος του οργανισμού. Στο περί Διαίτης Α’ 7 διαβάζουμε:
«Εσέρπει δε ες άνθρωπον ψυχήν, πυρός και ύδατος σύγκρησιν έχουσα, μοίρα σώματος ανθρώπου».
Η ψυχή κατά τους Ιπποκρατικούς είναι βιολογική αείζωος δύναμη η οποία διαχέεται σε όλα τα
μέρη του σώματος (1). Καταλήγουν ότι η ψυχή συμμετέχει σε όλες τις λειτουργίες του οργανισμού
και υφίσταται το αντίκτυπο από τις διαταραχές του.

Κάθε ψυχή δέχεται εκείνα που επιδρούν ευνοϊκά (τα ωφέλιμα) δέχεται τα ομοιόμορφα και τα
επωφελή ενώ καταπολεμά τα ασύμφορα και τα ανομοιόμορφα. Ο ανθρώπινος ψυχισμός
αναπτύσσεται από τα ομογενή και αυτό συμβαίνει μόνο στον άνθρωπο και σε κανένα άλλο ζώο.
Στο Περί διαίτης Α 6 διαβάζουμε ότι: «Ανθρώπου ψυχή εν ανθρώπω αύξεται εν άλλω δε ουδείν».

Στον Φαίδρο του Πλάτωνα στο διάλογο περί ρητορικής, κάνει μια σύγκριση ανάμεσα σε αυτή και
την ιατρική και παρατηρεί ότι και στις δυο πρέπει να γίνει μια διαίρεση, στην πρώτη της φύσης της
ψυχής, ενώ στη δεύτερη της φύσης του σώματος. Στον διάλογο αυτό βλέπουμε ότι ο Φαίδρος
αναφερόμενος στη ρητορική αναρωτιέται αν είναι δυνατό να γνωρίσουμε τη φύση της ψυχής χωρίς
ταυτόχρονη γνώση του σύμπαντος (της του όλου φύσεως), φυσικά με το σκεπτικό ότι η ψυχή, τόσο
η κοσμική όσο και η ανθρώπινη, αποτελεί μέρος του σύμπαντος.

Στον συλλογισμό αυτό ο Σωκράτης απαντά ότι, αν πιστέψουμε τον Ασκληπιάδη Ιπποκράτη, ούτε το
σώμα είναι δυνατό να γνωρίσουμε χωρίς αυτή τη μέθοδο (4). Ένας μεγάλος αριθμός ερευνητών
μεταφράζει το όλον στη φράση του Φαίδρου ως το «σύμπαν» και πιστεύουν ότι αυτή η γνώμη έχει
εφαρμογή στη διδασκαλία του Ιπποκράτη. Αν αυτό ισχύει τότε ο πατέρας της Ιατρικής δεν
περιορίζονταν στα πορίσματα της εμπειρίας αλλά έβγαζε τα ιατρικά του διδάγματα από την
ευρύτερη γνώση της φύσης και του σύμπαντος.

Συγκρίνοντας την ψυχή με το σώμα ο Ιπποκράτης λέει ότι οι ψυχές και τα σώματα των ανθρώπων
παρουσιάζουν πολύ μεγάλες διαφορές. Στο Περί Διαίτης Α 28 επισημαίνεται το γεγονός ότι η ψυχή
στους ανθρώπους διατηρείται αμετάβλητη και δεν αλλοιώνεται ούτε φυσικά ούτε τεχνητά. Αντίθετα
με την ψυχή το σώμα μεταβάλλεται κατά φύσιν και κατ’ ανάγκην, διότι διαχωρίζεται σε όλα και
ανακατώνεται με όλα.

Ο Ιπποκράτης διέκρινε ότι η ψυχική κατάσταση του ανθρώπου επηρεάζεται από τη δίαιτα και
γενικά από τον τρόπο ζωής του. Ο άνθρωπος που ακολουθεί το μέτρο στη ζωή του ανέρχεται σε
υψηλότερα επίπεδα και βελτιώνει τον ψυχισμό του, ενώ εκείνους που εμμένει σε μια υλιστική ζωή
καταστρέφει την ποιότητα της υγείας του τόσο ψυχικά όσο και σωματικά. Η κατάλληλη διαβίωση
και ο ορθός συγκερασμός των στοιχείων μπορεί να βελτιώσει την ψυχική κατάσταση του
ανθρώπινου όντος ή αντίθετα να την καταστρέψει.

Σε άλλα Ιπποκρατικά έργα η ψυχή λαμβάνεται ως πνευματικός παράγοντας. Ιδιαίτερα κατά την
ώρα του ύπνου η ψυχή διοικεί το σπίτι της και επιτελεί όλες τις πράξεις του σώματος. Διότι όταν το
σώμα κοιμάται, δεν αισθάνεται, η ψυχή όμως άγρυπνη διατηρεί τις αισθήσεις της, βλέπει, ακούει,
βαδίζει, λυπάται, ενθυμείται… «Το μεν γαρ σώμα καθεύδον ουκ αισθάνεται, ή δ’ εγρηγορούσα
γιγνώσκει, καθορή τα ορατά, διακούει τα ακουστά, βαδίζει, ψαύει, λυπέεται, ενθυμέεται»

Η αντιληπτική ικανότητα του Ιπποκράτη και το εύρος της δήλωνε την πνευματική διάσταση που
έδινε στην επιστήμη της Ιατρικής. Με την μελέτη της ανθρώπινης ψυχής ήξερε ότι ξεκλείδωνε τα
μυστικά του ανθρώπινου σώματος. Η διορατικότητα του τον οδήγησαν να ενοποιήσει την άποψη
ότι ο άνθρωπος είναι μια ψυχοσωματική ολότητα. Αντιλαμβανόταν ότι ό άνθρωπος είναι ένα εν
δυνάμει ενεργειακό όν. Αιτία της ζωής κατά την Ιπποκρατική διδασκαλία είναι η εγγενής
θερμότητα. Ο άνθρωπος ως έμψυχη ύπαρξη με νου και φρόνηση, δημιουργήθηκε κατ’ απομίμηση
του κόσμου από την ανώλεθρο αρχή των όντων το «θερμότατον και ισχυρότατον πυρ». [3]

Αυτό το πυρ επικρατεί των πάντων, ρυθμίζει τα πάντα με σύνεση σύμφωνα με τη φύση, είναι
απρόσιτο στην όραση και στην αφή. Σύμφωνα με αυτό λειτουργεί η ψυχή, ο νους, η κίνηση, η
εναλλαγή. Αυτό κυβερνά τα πάντα δια παντός, τα φυσικά και τα οργανικά, χωρίς ποτέ να αδρανεί:
«Τούτο πάντα δια παντός κυβερνά, και τάδε κακείνα, ουδέποτε ατρεμίζον» διαβάζουμε στο Περί
Διαίτης Α’ 10.

Πολλοί ερευνητές θεωρούν ότι το πυρ στο οποίο αναφέρεται ο Ιπποκράτης δεν συμπίπτει με το πυρ
του Ηρακλείτου, το οποίο είχε θεοποιηθεί και αυτή την αντίληψη την ερμηνεύουν με βάση το
παρακάτω απόσπασμα: «Το περιοδικόν πυρ αϊδιον είναι θεόν, ειμαρμένην δε λόγου εκ της
εναντιοδρομίας δημιουργόν των όντων» [3] Κατά την δική μου όμως αντίληψη θεωρώ ότι ο
Ιπποκράτης είχε εννοήσει στην δική του φιλοσοφική θεώρηση το πυρ του Ηρακλείτου, εκείνο το
πυρ που διαπνέει όλα τα όντα, εκείνη την ενέργεια που διέρχεται μέσα από όλα τα όντα.

Αξιοσημείωτες είναι οι φιλοσοφικές ιδέες του Ιπποκράτη για την ΤΥΧΗ. Η τύχη είναι μια
απρόβλεπτη δύναμη για τον μέσο άνθρωπο, μια έννοια που καθορίζει τη ζωή του με ένα τρόπο έξω
από τα όρια της λογικής του. Για τον μέσο άνθρωπο η τύχη είναι μια απροσδιόριστη δύναμη που
δέχεται μοιρολατρικά άλλοτε ως ευχή και άλλοτε ως κατάρα. Αλλά αν αποδεχθούμε την τύχη, είναι
ανάγκη να αρνηθούμε την αιτιώδη αναγκαιότητα και την ύπαρξη νόμων που διέπουν ολόκληρη τη
φύση και το σύμπαν. Ο Ιπποκράτης τα είχε υπόψη του όλα αυτά και αρνήθηκε την ύπαρξη της
τύχης ως αντιεπιστημονικής!

Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη ό,τι συμβαίνει οφείλεται σε κάποια αιτία και μπροστά σε αυτή την
αιτία η τύχη δεν φαίνεται να έχει καμία υπόσταση, αλλά είναι μόνο μια κενή λέξη διαβάζουμε στο
Περί Τέχνης. Σε άλλο έργο του τονίζει ότι η Επιστήμη που εδραιώνεται σε αρχές δεν έχει ανάγκη
από την τύχη. Όποιος γνωρίζει καλά, ενεργεί ορθά και επιτυγχάνει. Ο επιστήμονας δεν
επαναπαύεται στην τύχη. Όποιος κατέχει την ιατρική δεν στηρίζεται καθόλου στην τύχη: « ος γαρ
ιητρικήν επίσταται ελάχιστα την τύχην επιμένει». Ο άνθρωπος που αναλαμβάνει ευθύνη
ελαχιστοποιεί στο ελάχιστο την τυχαιότητα.

Ο Ιπποκράτης είχε γνώση αυτού του γεγονότος και δη ένας επιστήμονας οφείλει να είναι
αδυσώπητος σε αυτό το γεγονός. Το μόνο που χρειαζόμαστε για να αποτινάξουμε την αίσθηση της
τυχαιότητας που καταδυναστεύει την ζωή μας είναι Ενέργεια. Ο Ιπποκράτης με αυτή τη
φιλοσοφική του θεώρηση είναι πιο διαχρονικός από ποτέ και αμφισβητεί άμεσα τους σύγχρονους
του που θέτουν την Τύχη ως τον κύριο καθοριστή των θεωριών τους. Ας μην ξεχνάμε τις θεωρήσεις
των νέο-δαρβινιστών περί τυχαιότητας και μεταλλάξεων. Η τύχη είναι η ερμηνεία εκείνων που
στεγανοποιούν τη συνειδητότητα τους σε ένα μικρό χώρο αντίληψης.

Όσο ο ανθρώπινος νους θα επεκτείνει τη συνειδητότητα του και δεν θα εμμένει στο μικρό τόσο θα
αποβάλλει την τυχαιότητα ως έννοια στη ζωή του και δεν θα ισχυροποιεί μια ιδέα ως
πραγματικότητα.

Το βάθος της Ιπποκρατικής φιλοσοφίας είναι ανάλογο του βάθους και του εύρους της ανθρώπινης
ψυχής. Στο άρθρο αυτό εξετάσαμε τα κύρια σημεία της Ιπποκρατικής φιλοσοφίας όσο περισσότερο
γινόταν. Ο Ιπποκράτης άφησε ένα κληροδότημα στους σύγχρονους επιστήμονες. Τους άφησε την
ευθύνη να είναι σωστοί και υπεύθυνοι ως προς την επιστήμη τους αλλά κυρίως να είναι υπεύθυνοι
και γεμάτοι σεβασμό ως προς τον άνθρωπο. Το αποκορύφωμα του έργου του Ιπποκράτη
συνοψίζεται στον Ιπποκρατικό όρκο όπου εκεί με λακωνικότητα και βάθος ο Ιπποκράτης απαριθμεί
τα συστατικά του σωστού Ιατρού επιστήμονα και ανθρώπου.

Σε ένα κείμενο μιας μόλις σελίδας προβάλλονται οι σπουδαιότερες υποχρεώσεις και αρετές που
χαρακτηρίζουν ένα υψηλό λειτούργημα, όπως η ευσέβεια, η ευγνωμοσύνη προς τον Διδάσκαλο, η
ανιδιοτέλεια, η προσφορά προς το πάσχοντα, η αγνότητα, ο σεβασμός της ανθρώπινης
προσωπικότητας, η σταθερή φροντίδα για το συνάνθρωπο ανεξάρτητα από την κοινωνική και
οικονομική του κατάσταση, η συνέπεια στην επιτέλεση του καθήκοντος, η υπευθυνότητα κ.α. Για
πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία ο Όρκος του Ιπποκράτη, διαχωρίζει καθαρά το ιατρεύειν από
το γοητεύειν, τον ιατρό από το μάγο. Για πρώτη φορά η ωφέλεια των πασχόντων γίνεται ο
υπέρτατος και μοναδικός στόχος του ιατρού. Πρώτη φορά στην ιστορία της ιατρικής καθιερώνεται
το ιατρικό απόρρητο, που θεμελιώνει την εμπιστοσύνη του αρρώστου στο θεραπευτή του (1).

Στο βιβλίο Περί Αρχαίης Ιητρικής διαβάζουμε ότι «Η ιατρική διαθέτει από καιρό όλα τα αναγκαία
μέσα, έχει βρεθεί η αφετηρία και ο δρόμος της και έχουν γίνει πολλές επιτυχημένες ανακαλύψεις…
και τα υπόλοιπα θα ανακαλυφθούν στο μέλλον, αν κάποιος προικισμένος άνθρωπος κατέχοντας
όσα έχουν ευρεθεί συνεχίσει την έρευνα με βάσει τα ευρημένα».

Αυτή ήταν μια παρακαταθήκη που άφησε ο Ιπποκράτης για τους σύγχρονους του. Το διαχρονικό
του πνεύμα σαν βέλος έβλεπε μέσα στο μέλλον και προειδοποιούσε γεμάτος ειλικρίνεια και
γνωρίζοντας την ανθρώπινη φύση για το μέλλον όχι μόνο της Ιατρικής και της Επιστήμης αλλά και
του ίδιου του Ανθρώπου. Είναι υποχρέωση μας για τις μελλοντικές γενιές να σεβαστούμε και να
βασιστούμε στους πνευματικούς Ανθρώπους όπως είναι ο Ιπποκράτης.

Να παραμερίσουμε τον ανθρωπάκο μέσα μας, το εγώ μας [3] και ο καθένας από μας να βάλει ένα
λιθαράκι να ανοικοδομήσουμε τον διαλυμένο κόσμο μας. Πρωταρχικά τον διαλυμένο εσωτερικό
μας κόσμο.

Να αποτελέσουμε πηγή έμπνευσης και δημιουργίας για τους εαυτούς μας.

Να γνωρίσουμε τον Εαυτό μας και να ελευθερωθούμε από τα δεσμά.

Η αιώνια πάλη του ανθρώπου βρίσκεται μέσα του.

Η φυλακή του αρχίζει και τελειώνει μέσα του.

Η ελευθερία αρχίζει όμως μέσα από εμάς.

***
Βιβλιογραφία

(1). Ιπποκράτης ο Κώος και Ιπποκρατικός Όρκος Μανόλη Σ. Κιαπόκα Έκδοση του Πνευματικού
Κέντρου του Δήμου Κω Αθήνα 1996

(2). Ιπποκράτης Άπαντα 3 Παθολογία-Οφθαλμολογία- Περί Αέρων, Υδάτων, τόπων Αρχαία

Ελληνική Γραμματεία Εκδόσεις Κάκτος

(3). Η Νέα διάσταση στην Ιατρική Γεώργιος Βυθούλκας Εκδόσεις Μαράθια

(4). Ιπποκράτης Jacques Jouanna της Γαλλικής Ακαδημίας Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσα

Νεοπλατωνισμός και η θεωρία της "συμπάθειας"

Η εκπνευμάτωση και εμψύχωση του σύμπαντος, για το Νεοπλατωνισμό, στηρίζονται στην
αλληλεπίδραση των μερών του, τη φυσική «συμπάθεια», η οποία αναφέρεται στην αστρονομική
κανονικότητα και ανακύκληση των ρυθμών ζώων, φυτών και ουρανίων σωμάτων . Αφορά ακόμη
στην αναλογία ανάμεσα στο μικρόκοσμο και το μακρόκοσμο, σε ένα σύμπαν ως ζωντανό ον, ίσως
προερχόμενη από την Χαλδαία, χρησιμεύοντας στη θεοποίηση της αστρολογίας· υιοθετήθηκε από
την Ιπποκρατική ιατρική, η οποία την υποστήριξε στη βάση διάφορων παρατηρήσεων. Εκφράστηκε
κυρίως από τους Στωικούς, με τη διατύπωση, «σύρροια μία, σύμπνοια μία, πάντα συμπαθέα», για
να επαναληφτεί από τον Gottfried Wilhelm Leibniz .

Για τους Στωικούς, όλα τα σώματα βρίσκονται σε αμοιβαία αλληλεπίδραση, και αφού «όλα
βρίσκονται μέσα σε όλα», το σύμπαν είναι «ένα και συνεχές», άρα το μικρότερο γεγονός έχει
επίδραση στο σύνολο του κόσμου· μία σταγόνα κρασιού πού ρίχνεται στη θάλασσα θα απλωθεί σε
όλη τη θάλασσα, και από αυτή σε όλο το σύμπαν. Η συνεκτικότητα της φύσης, η παρουσία των
σωμάτων σε έναν κόσμο πλήρη, που αγνοεί το κενό, η εξομοίωση Θεού και κόσμου, προϋποθέτουν
ότι το όλον βρίσκεται σε συμπάθεια με τον εαυτό του, ότι όλα συνεργάζονται, ότι υφίσταται μία
παγκόσμια συνάφεια των όντων. Πολυάριθμοι είναι οι όροι που χρησιμοποιούν οι Στωικοί, για να
δηλώσουν τη συμπάθεια: συμπάθεια, σύμπνοια, συντονία, naturae contagio (συνάφεια της φύσης),
continuatio conjuctioque naturae (συνεκτικότητα και σύνδεση της φύσης), consensus naturae
(συμφωνία της φύσης) .

Η θεωρία της παγκόσμιας συμπάθειας δεν έχει μόνο φυσική αξία, στο μέτρο που επιβεβαιώνει
μία θεωρία της αιτιότητας, αλλά ακόμη μεταφυσική και ηθική αξία. Έχει μεταφυσική αξία, αφού
εκφράζει την παρουσία του Θεού σε έναν κόσμο που ανάγεται ουσιαστικά πάλι σε Αυτόν. Είναι μία
συμπάθεια κατά Θεόν και από Θεού, απαιτεί μία τελεολογία της φύσης, που προϋποθέτει τις
ευνοϊκές προθέσεις της παντοδύναμης Πρόνοιας. Ο Μάρκος Αυρήλιος μιλάει για τον «ιερό δεσμό»,
που συνδέει τα πάντα, και εξαιτίας του οποίου υπάρχει η «κράσις δι’ ὅλου», η οποία αντανακλά τη
συμφωνία της θείας Πρόνοιας στον κόσμο, όπου ο άνθρωπος δεν είναι παρά ένα μικρό τμήμα.
Έχει, επίσης, ηθική αξία, αφού η ζωή του σοφού βρίσκεται σε εναρμόνιση προς το σύμπαν στο
οποίο μετέχει. Ο σοφός δεν αναγορεύεται μόνο πολίτης της Αθήνας, αλλά και πολίτης του κόσμου:
ο κοσμοπολιτισμός των Στωικών είναι η έκφραση στο ηθικο-κοινωνικό πεδίο της παγκόσμιας
συμπάθειας.

Η αρχή της συμπάθειας, λειτουργεί διττά μέσα στο σύμπαν: κάθετα και οριζόντια. Η κάθετη
διαβάθμιση του σύμπαντος αφορά τη διάκριση στις υποστάσεις Εν, Νους, Ψυχή, που καταλήγουν
στον αισθητό κόσμο της ύλης· κάθε επίπεδο προέρχεται από την υπερεκχείλιση του προηγούμενου,
ενώ εκφράζει την πραγματικότητα κατά τρόπο που ταιριάζει στην «οικεία» φύση του. Έτσι, ο Νους
εκφράζει την πραγματικότητα υπό τις συνθήκες της αιωνιότητας, διότι είναι αιώνιος, η Ψυχή αφορά
στην πραγματικότητα εν χρόνῳ, καθώς είναι ενπεπλεγμένη στη χρονική δίνη, και ο αισθητός
κόσμος αντιστοιχεί στην πραγματικότητα του χώρου και των διαστάσεων, αφού χαρακτηρίζεται
από έκταση. Ο Πλωτίνος εξειδικεύοντας περισσότερο την ιδέα της κοσμικής συμπάθειας,
παρατηρεί ότι κάθε πραγματικότητα δεν είναι μόνο ο εαυτός της, αλλά εν δυνάμει όλες οι άλλες .
Τα διάφορα τμήματα του κόσμου βρίσκονται σε ανταπόκριση, το ένα τμήμα καθρεφτίζει το άλλο,
το ένα είναι μέσα στο καθετί. Έτσι σε κάθε τμήμα του αισθητού κόσμου αντανακλώνται οι
προηγούμενες υποστάσεις, και ολόκληρος ο αισθητός κόσμος, ώστε κατά οριζόντιο τρόπο κάθε
επίπεδο περιλαμβάνει τα υπόλοιπα .

Μπορεί να λεχθεί, βάσει της αρχής της συμπάθειας, ότι ο υλικός κόσμος είναι καθρέφτης των
αθέατων δυνάμεων των θεών. Ζώα, φυτά, λίθοι και άλλα ένυλα αντικείμενα, είναι δυνατόν να
εκφράζουν τη δύναμη του ήλιου, της σελήνης και των αστρικών θεών. Η αντιστοιχία μεταξύ των
θείων δυνάμεων και αισθητών όντων της ύλης είναι εφικτή χάρη στην ύπαρξη της αδιάκοπης ροής
επικοινωνίας μεταξύ των διαφόρων υποστάσεων. Το πλέγμα των δυνάμεων, καθώς διαχέεται σε
όλα τα επίπεδα του σύμπαντος, παρέχει τη δυνατότητα στους θεουργούς, εφόσον στο πλαίσιο των
μαγικών τελετών χρησιμοποιήσουν τα κατάλληλα αντικείμενα, να έλθουν σε επαφή με τις θεότητες
που αυτά συμβολίζουν. Η νεοπλατωνική συμπάθεια αποτέλεσε φορέα εισαγωγής της μαγείας στο
χώρο της φιλοσοφίας.

Ο Πλωτίνος πίστευε στα παραφυσικά φαινόμενα, όπως ουσιαστικά όλοι οι σύγχρονοί του, εκτός
από τους αποφασισμένους αθεϊστές και υλιστές - σπάνιο είδος τον 3ον αι. μ.Χ. Διέφερε όμως από
πολλούς, αφού προσπαθούσε να προσαρμόσει παρόμοια φαινόμενα στην έλλογη, οργανωμένη
εικόνα που είχε για τον κόσμο. Κατά τον ιδρυτή του Νεοπλατωνισμού, μέσα από τη μελέτη και
εφαρμογή των συγγενικών δυνάμεων του κόσμου, οι μάγοι επιτυγχάνουν τις επιδράσεις τους . Με
παρόμοιο τρόπο εξηγεί τα αποτελέσματα της προσευχής. Η προσευχή στους ουράνιους θεούς δεν
μπορεί να αγγίξει το ανώτερο μέρος των ψυχών τους, οι οποίες είναι απορροφημένες στην
ενατένιση, και αγνοούν οτιδήποτε συμβαίνει στον αισθητό κόσμο· οδηγεί, ωστόσο, στο να
προκαλέσει την αυτόματη ανταπόκριση του κατώτερου μέρους της ψυχής, το οποίο ικανοποιεί την
ευχή του προσευχόμενου. Όπως σε έναν ζωντανό οργανισμό, λέει ο Πλωτίνος, κάθε μέλος είναι
αναπόσπαστο μέρος του, έτσι και στον κόσμο όλα βρίσκονται σε συνάφεια και αρμονία. Τα
ζωντανά όντα είναι, επίσης, σύμφωνα με τα λόγια του Leibniz «καθολικά μέρη». Στον
αναγεννησιακό Βιταλισμό του Leibniz, η ουσία θα οριστεί ως ενότητα μέσα στην πολλότητα. Το
μέρος ταυτίζεται με το όλο. Κάθε δύναμη, είναι η κοσμική δύναμη. Το επιμέρους ον καθρεφτίζει
τον κόσμο και ο κόσμος καθρεφτίζεται μέσα σε αυτό .

Για το Νεοπλατωνισμό, το σύμπαν ως plenum, είναι μία απέραντη και συνεχής στην διάρθρωσή
της ολότητα, προεκτεινόμενη στην πνευματική ζωή· θεωρείται ένας άϋλος κόσμος, διότι δεν
υφίστανται κενά ή χάσματα μέσα σε αυτόν. Την ιδέα της συμπάθειας, ιδιαίτερα με την έννοια του
ανθρωπομορφικού συμβολισμού, θα συνεχίσουν θεολόγοι μυστικιστές, όπως ο Μάξιμος
Ομολογητής, που γράφει ότι ολόκληρος ο κόσμος, τόσο ο ορατός όσο και ο αόρατος, συνιστά έναν
μακράνθρωπο, ενώ ο άνθρωπος έναν μικρόκοσμο . Η Πατερική Γραμματεία προσέλαβε εν γένει
την ιδέα της αναλογικής σχέσης ανθρώπου και κόσμου: ο κόσμος μπορεί να περιγραφτεί «ἐν
σμικρῷ» στα όρια του ανθρώπου, όπως και ο άνθρωπος, από μία ορισμένη σκοπιά, μπορεί να
περιγραφτεί «ἐν μακρῷ» στα όρια του κόσμου .

Η θεώρηση του κόσμου με βάση την αρχή της συμπάθειας, συνεχίστηκε και αναβίωσε στην
Αναγέννηση, όταν οι Εννεάδες του Πλωτίνου μεταφράστηκαν στα λατινικά από τον Μarsilio
Ficino. Δια της αλχημιστικής παράδοσης θα επηρεάσει τα πρώιμα στάδια της νεότερης
επιστημονικής εξέλιξης. Εξ’ αυτής μπορεί να ειπωθεί ότι προήλθε η ιδέα του ηλεκτρισμού, την
οποία εισήγαγε ο φλαμανδός γιατρός και ροδόσταυρος, Jan Baptist van Helmont, το 1650. Επίσης,
αργότερα ο Friedrich Christoph Oetinger, ιδρυτής του προτεσταντικού γερμανικού Ευσεβισμού, ή
άγγλοι θεϊστές, όπως ο John Toland και ο Thomas Woolston, ενέταξαν τον ηλεκτρισμό στην
υπάρχουσα χριστιανική κοσμολογία. Ακόμη και η Κβαντομηχανική, σκοπεύοντας να ανάγει την
ύλη στο πνεύμα, αναφέρεται στην ύπαρξη άφαντων, κινητήριων και συνεκτικών δυνάμεων, που
μοιάζουν να λειτουργούν συμπαθητικά.