BÖLÜM 6

Çelik yapılarda kullanılan birleşim elemanlarının tasarımı

(Bulonlu birleşimler)

Dr. Öğr. Üyesi Nihan GÜLMEZ

1
SORU 1. Şekildeki çekme çubuğu ekinde M20 6.8 bulon kullanılmaktadır. Eklenen profillerde standart
delikler, ek levhasında kısa oval ve uzun boyutu yük doğrultusuna dik olan delikler bulunmaktadır. Ekte
bulunan bulonları;
a)Kesme etkili,
b)A sınıfı sürtünme etkili olarak tasarlanması,
halleri için ekten aktarılabilecek çekme kuvvetini bulunuz.

2
3
4
> Bulonda kesit ve malzeme özelliklerini tayin ediniz?

ÇÖZÜM:

5
 Bulonlu Birleşimlerin Hesapları
1. Çekme veya kesme etkisindeki kesme etkili bulonların karakteristik dayanımı ve
taşıma gücü

Bir kesme etkili bulonun karakteristik dayanımı, karakteristik çekme (Fn=Fnt) veya kesme
dayanımı (Fn=Fnv) için, aşağıdaki denklem ile hesaplanır.

Rn = Fn Ab

Ab = bulonun karakteristik enkesit alanı

Fn= çekme için, Fnt , kesme için Fnv
Fnt= 0.75Fu
Fnv= 0.45Fu

• Yukarıdaki denklem tek etkili bulonlar için verilmiştir. Bulunan değer bulondaki kesme düzlemi sayısı ile
çarpılmalıdır.
• Bulon gruplarının taşıma güçleri her bir bulonun taşıma gücü ile bulon sayısının çarpımından elde edilir.
6
Bulonların yük aktarımları değişik şekillerde olabilir. En sık rastlanan hallerden biri Şekil 1’de görülmektedir.
Burada eklenen levhalardaki çekme kuvveti bulonda kesme kuvvetleri meydana getirir.

Şekil 1. Bulonlarda kesme etkisi (tek etkili bulonlar, kesme düzlemi sayısı=1)

Şekil 1’deki gibi bir birleşimde bulonların sadece bir kesitinde kesme meydana gelir, bundan başka çekme ve
benzeri bir iç kuvvet bulunmaz. Şekil 2’de ise bir çekme çubuğuna yapılan bulonlu ek görülmektedir. Ek
levhaları genellikle eklenen elemanın iki yüzünde de yer alacak şekilde tasarlanırlar. Bu durumda bulonların iki
farklı kesiti kesme etkisinde bulunur. Şekil 1’deki gibi çalışan bir bulon tek etkili bulon, Şekil 2’deki gibi
çalışan bir bulon çift etkili bulon olarak adlandırılır.

Şekil 2. Kesme etkisindeki bulonlarla bir çekme çubuğu eki (çift etkili bulonlar, kesme düzlemi sayısı=2) 7
2. Önçekmeli bulonların kesme etkileri altındaki karakteristik dayanımı ve taşıma gücü

8
9
Tb = 0.70 Fnt Ab

10
> Kesme etkili bulonların taşıma gücü hesabını yapınız?

ÇÖZÜM:

11
> Sürtünme etkili bulonların taşıma gücü hesabını yapınız?

ÇÖZÜM:

12
ns= 2 alındığı için çift etkili olmasından dolayı taşıma gücünün bir defa daha 2 ile
çarpılmayacağına dikkat edilmelidir.

13
 SORU 2. IPE600 profilinden yapılmış olan bir kiriş kolon başlığına 130x90x10 boyutlarındaki çift
korniyerler ile 6 sıralı bulonlu birleşim olarak birleştirilmiştir. Birleşimde M20 8.8 bulon ve standart delik
tipi kullanılmıştır. Birleşime etki eden hesap kesme kuvveti Vd= 800 kN’dur. Birleşimin verilen kuvveti
güvenle taşıyıp taşıyamayacağını belirleyiniz?

14
> Bulonda kesit ve malzeme özelliklerini tayin ediniz?

ÇÖZÜM:

15
> Kesme etkili bulonların taşıma gücü hesabını yapınız?

ÇÖZÜM:

16
> Birleşimdeki elemanların (korniyerdeki) taşıma gücü hesabını yapınız?

Örnekte incelenen hale uygun olarak, standart delik tipine ve kullanma yükleri için bulon
deliğindeki deformasyonların bir tasarım koşulu olarak göz önüne alınması haline karşılık gelen
durum kullanılacaktır.
17
Bulon deliklerinin karakteristik dayanımı ve taşıma gücü

18
19
20
Birleşimler nedeni ile birleşen elemanlarda yapılması gerekli kontroller

1. Çekme etkisindeki elemanların karakteristik dayanımı ve taşıma gücü

2. Kesme etkisindeki elemanların karakteristik dayanımı ve taşıma gücü
3. Kesmede blok yırtılma hali taşıma gücü
4. Basınç etkisindeki elemanların karakteristik dayanımı ve taşıma gücü

21
Rn = 0.60 Fy Agv

Rn = 0.60 Fu Anv

22
 Başlığı oyulu I kesitli profillerde kesme kuvveti etkisi ile Şekil 3a’ da görüldüğü gibi taralı bölgenin
yırtılması ile birleşimde göçme meydana gelebilir. Benzer olarak bir kafes kiriş çubuğunda da blok yırtılma
meydana gelebilir (Şekil 3b). Olası yırtılma bölgesi şekillerdeki taralı alanda meydana gelir. Burada
hatırlatılması gereken husus, Şekil 3’dekine benzer bir yırtılmanın kaynaklı birleşimlerde de meydana
gelebileceğidir. Bu durumda göçme oluşan alan, kaynağın çevrelediği alana eşit olarak kabul edilmelidir.

Şekil 3. Kesme ve çekme etkisi ile blok yırtılma a) başlığı oyulu I profilde gövdede blok yırtılma,
b) kafes kiriş çubuk elemanında blok yırtılma
23
 Burada verilen kesmede blok yırtılma durumunda kesme ve çekme etkileri bir arada bulunmaktadır.
Dolayısıyla yukarıda verilen denklem, kesme akması ve kesme yırtılması kriterlerini bileşenleri olarak
kabul etmektedir. Sonuç olarak birleşimde kesmede blok yırtılma durumu söz konusu ise, akma ve
yırtılma kriterlerini tek tek olarak değil, blok yırtılmadaki etkileri ile göz önüne almak yeterlidir.
24
>Kesme akması ve kesme yırtılması bileşenlerini hesaplayınız?

25
>Kesmede blok yırtılma karakteristik dayanımı ve taşıma gücünü bulunuz?

ÇÖZÜM:

26
>Kiriş gövdesinde taşıma gücü hesabını yapınız?

ÇÖZÜM:

27
>Kolon başlığında taşıma gücü hesabını yapınız?

ÇÖZÜM:

28