Intellectual Output 2 – IO.

Διδακτικό Πακέτο για

Φοιτητές/τριες
ΕΝΟΤΗΤΑ 4. Οικολογικό Αποτύπωμα
Εισαγωγή

KA 203, Strategic Partnership in Higher Education 2019-2022, Agreement No. 2019-1-

EL01-KA203-062941
Συγγραφείς
Authors –- Ενότητα 4

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΥΛΙΚΟΥ
MATERIAL DEVELOPMENT COORDINATION
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ
● BACELAR-NICOLAU, Paula, Universidade Aberta Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
● CAEIRO, Sandra, Universidade Aberta
● GALLI, Alessandro, Global Footprint Network
● ΜΑΛΑΝΔΡΑΚΗΣ, Γεώργιος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης
● MAPAR, Mahsa, Universidade Aberta
HOW TO παραπέμψετε
Πώς να CITE THIS MATERIAL
σε αυτή την εργασία:
● MORENO PIRES, Sara, University of Aveiro
● NICCOLUCCI, Valentina, University of Siena Galli, A., Patrizi, N., Bacelar-Nicolau, P., Caeiro, S.,
● NICOLAU, Mariana, University of Aveiro Μαλανδράκης, Γ., Moreno Pires, S., Niccolucci, V., Nicolau,
M., Παπαδοπούλου, Α., Mapar, Μ., Pulselli, F.M,
● ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, Αθανασία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεοδοσίου, Ν., Ζάχος, Δ. (2020). Διδακτικό Πακέτο
Θεσσαλονίκης
EUSTEPs για Φοιτητές/τριες. Ενότητα 4: «Οικολογικό
● PATRIZI, Nicoletta, University of Siena αποτύπωμα - Εισαγωγή».
● PULSELLI, Federico Maria, University of Siena
● ΘΕΟΔΟΣΙΟΥ, Νικόλαος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης
● ΖΑΧΟΣ, Δημήτριος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης 2
Ενότητα 4. Οικολογικό Αποτύπωμα
Εισαγωγή
Βασικά στοιχεία του οικολογικού αποτυπώματος, κύριες εξισώσεις, τάσεις και
αποτελέσματα σε όλο τον κόσμο και σχετικοί δείκτες

Photo by Annie Spratt on Unsplash

α. Διαφάνειες

3
Δημιουργώντας ερευνητικές
σχέσεις μεταξύ κοινωνίας και
περιβάλλοντος
- Τι μπορούμε να μετρήσουμε
και ποιοι είναι οι κίνδυνοι;

Αλλά ...... γιατί πρέπει να

μετρήσουμε;
 Εισαγωγή δεικτών αποτύπωσης
▪ Από την αρχή του 21ου αιώνα, ο
όρος "αποτύπωμα" έχει γίνει πολύ
δημοφιλής και έχει εισαχθεί στο
καθημερινό λεξιλόγιό μας ως
μεταφορά για τον αντίκτυπο που
έχει ο άνθρωπος στο περιβάλλον.
• Μια τέτοια μεταφορική έννοια
του όρου χρονολογείται από τις
αρχές της δεκαετίας του 1990 και
έχει τις ρίζες του στη γέννηση μιας
συγκεκριμένης μεθοδολογίας που
ονομάζεται «Οικολογικό
Αποτύπωμα».
Κτιριακές
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΗΜΕΡΑ
υποδομές

Εκπομπές
άνθρακα

Καλλιεργήσιμη
γη

Βοσκοτόπια ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ
Δάση
ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ

Ψαρότοποι
Γιατί ΟΑ…;
EF = 125 m2

EF = 4.5 εκτάρια (45 στρέμματα)

ΤΟ ΔΙΚΟ ΜΟΥ
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ
ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ
ΑΛΛΑ………ΔΕΝ ΕΙΜΑΙ ΜΟΝΟΣ ΜΟΥ Σ’ ΑΥΤΌ ΤΟΝ ΠΛΑΝΗΤΗ…

ΤΟΝ ΜΟΙΡΑΖΟΜΑΙ ΜΕ ΠΕΡΙΠΟΥ 7.8 ΕΚΑΤΟΜΥΡΙΑ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ!!!

 Τι είναι το
Οικολογικό
Αποτύπωμα;
 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ:
Ένας οικολογικός ισολογισμός για τα κράτη

Το οικολογικό αποτύπωμα είναι ένα

περιβαλλοντικό λογιστικό εργαλείο που
προσδιορίζει το βαθμό στον οποίο οι
ανθρώπινες δραστηριότητες υπερβαίνουν
δύο τύπους περιβαλλοντικών ορίων:
• την παραγωγή πόρων
• την απορρόφηση απορριμμάτων
 ΤΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ
Το οικολογικό αποτύπωμα μετρά την ποσότητα
βιολογικά παραγωγικής γης και νερού (περιοχές
αλιείας) που απαιτείται για να:

• παράγει όλους τους πόρους που καταναλώνει ένα

άτομο, πληθυσμός ή δραστηριότητα
• απορροφήσει τα απόβλητα που παρήγαγαν,
λαμβάνοντας υπόψη τις επικρατούσες πρακτικές
τεχνολογίας και διαχείρισης πόρων.
Το τελικό οικολογικό αποτύπωμα ενός ατόμου ή μιας
χώρας είναι το άθροισμα όλων αυτών των
διαφορετικών τύπων γης, ανεξάρτητα από το πού
βρίσκονται.

(Wackernagel and Rees, 1996)

 Οι κοινωνίες χρησιμοποιούν πηγές (φαγητό, ενέργεια, κ.τ.λ.) και παράγουν απόβλητα.

Οικολογικό αποτύπωμα

Πηγές
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ
ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ: Οικοσυστήματα
Ένας οικολογικός Απόβλητα

ισολογισμός για τα κράτη

Βιο-ικανότητα

Η φύση μετατρέπει τα απόβλητα σε πηγές

 BIO-ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ
• Μετρά την ποσότητα βιολογικά παραγόμενης γης και θάλασσας
που διατίθεται για την παροχή των οικοσυστημικών υπηρεσιών
που καταναλώνει η ανθρωπότητα.

• Η βιο-ικανότητα αντιπροσωπεύει το φυσικό κεφάλαιο που

παρέχει τις βασικές υπηρεσίες υποστήριξης της ζωής,
εκφραζόμενες ως η διαθέσιμη αναγεννητική ικανότητα της
βιόσφαιρας.

• Η βιο-ικανότητα αντιπροσωπεύει την ικανότητα της βιόσφαιρας

να παράγει καλλιέργειες, ξυλεία, ζώα καθώς και να απορροφά
διοξείδιο του άνθρακα.

• Η συνολική βιο-ικανότητα ενός έθνους (ή πλανήτη) υπολογίζεται

ως το άθροισμα της βιο-ικανότητας που παρέχεται από κάθε
τύπο γης.

• Εξαρτάται από φυσικές συνθήκες αλλά και από κυρίαρχες

γεωργικές και δασικές πρακτικές.
 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ: ΑΠΟΤΙΜΩΝΤΑΣ ΤΗ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ
ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ
Βιοικανότητα:
Πόσες βιοπαραγωγικές περιοχές
μας είναι διαθέσιμες?

Οικολογικό αποτύπωμα:
Πόσες βιοπαραγωγικές
περιοχές ζητάμε;
 ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΥ
ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ
Το οικολογικό αποτύπωμα είναι ένας δείκτης ροών, αν και μετριέται με βάση τις βιοπαραγωγικές
περιοχές που απαιτούνται για τη δημιουργία τέτοιων ροών (εκφρασμένη σε μονάδα παγκόσμιων
εκταρίων - gha).
Βιο-ικανότητα Οικολογικό αποτύπωμα
Unit: hectare-equivalent or Global
The Ecological Footprint is an
indicator of human appropriation of
Earth’s photosynthetic capacity,
although expressed in hectare-
equivalents.
hectare
The release of 1 t of CO2eq does not mean that this amount has
actually been released (no molecule called CO2eq). Rather, it
means that various GHGs with the equivalent global warming
potential of 1 t of CO2 have been released.
Similarly, having a per capita Ecological Footprint of 1 gha doesn’t
mean that 1 ha of physical land are used. It rather means that the
capacity of 1 hectare-equivalents (or gha) is needed to produce
(via photosynthesis) the renewable resource provisioning services
consumed and to sequester the carbon dioxide emitted
1 ha 2 gha

1 ha ½ gha
Κοιτάζοντας τη Γη ως ένα ενιαίο σύστημα: Δείχνοντας την
γενική κοινωνική μας κατεύθυνση
ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ
ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ
ΕΘΝΙΚΩΝ
ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΩΝ
 Εισαγωγές

Production Activities:
-Agriculture
- Silviculture
- Farming
- Fishing ΒΙΟ-ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ
-Manifacturing
-etc

Εξαγωγές
Γιατί χρησιμοποιούμε την καταναλωτική προσέγγιση;
Ό,τι καταναλώνεται στη Δύση …

Παγκόσμιες εισαγωγές παιχνιδιών

… δεν παράγεται στη Δύση. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις συχνά παρουσιάζονται πολύ μακριά από τους τόπους
από τους οποίους έχουν τις ρίζες τους και τα δημιουργούν.

Παγκόσμιες εξαγωγές παιχνιδιών

ECOLOGICAL FOOTPRINT
Οικολογικό αποτύπωμα: δεδομένα εισόδου
ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΕΡΓΙΗΣΙΜΗΣ ΓΗΣ
Αντιπροσωπεύει την έκταση που απαιτείται για την καλλιέργεια όλων των
φυτικών προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων των ζωοτροφών, των
ιχθυοτροφών, των ελαιοπαραγωγικών φυτών και του καουτσούκ.
Υπολογίζεται με τη χρήση δεδομένων για την παραγωγή, εισαγωγή και εξαγωγή
≈400 πρωτογενών και παράγωγων γεωργικών προϊόντων.
Πηγή των δεδομένων είναι ο FAO (Food and Agriculture Organization)

ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΩΝ ΒΟΣΚΟΤΟΠΩΝ

Μέτρηση της έκτασης των βοσκοτόπων που χρησιμοποιούνται εκτός από τις
ζωοτροφές για την παραγωγή ζωοτροφών για ζώα, συμπεριλαμβανομένων των
καλλιεργούμενων βοσκοτόπων, των άγριων λιβαδιών και των χορτολιβαδικών
εκτάσεων.
Υπολογίζεται με τη χρήση δεδομένων για την παραγωγή, εισαγωγή και εξαγωγή ≈150 ειδών
ζώων και γαλακτοκομικών προϊόντων (συμπεριλαμβανομένων των ζώντων ζώων).

Πηγή των δεδομένων είναι ο FAO (Food and Agriculture Organization)

ΔΑΣΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ
Μετράει την ετήσια συγκομιδή ξυλείας καυσίμου και ξυλείας για την προμήθεια
δασικών προϊόντων
Υπολογίζεται με τη χρήση δεδομένων σχετικά με την παραγωγή, την εισαγωγή
και την εξαγωγή ≈30 ειδών ξύλου και προϊόντων καυσίμων ξύλου.
Πηγή των δεδομένων είναι ο FAO (Food and Agriculture Organization)

ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΗΣ ΑΛΙΕΙΑΣ

Μετράει την έκταση των θαλάσσιων και εσωτερικών υδάτων που
χρησιμοποιούνται για την παροχή της πρωτογενούς παραγωγής που
απαιτείται για τη διατήρηση των υδρόβιων ειδών (συμπεριλαμβανομένων
των ιχθυαλεύρων).
Υπολογίζεται χρησιμοποιώντας δεδομένα για την παραγωγή, την εισαγωγή
και την εξαγωγή ≈ 1500 προϊόντων αλιείας.
Πηγή των δεδομένων είναι ο FAO (Food and Agriculture Organization)
ΤΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΑΚΑ
Μετράει τα εδάφη απορρόφησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα λόγω
της κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων, παραγωγής ηλεκτρισμού και ενέργειας
Υπολογίζεται με τη χρήση δεδομένων για τις εκπομπές ≈45 βιομηχανικών τομέων
καθώς και για την εισαγωγή και εξαγωγή ≈625 παραγόμενων εμπορευμάτων
Πηγή των δεδομένων είναι ο FAO (Food and Agriculture Organization)

ΑΣΤΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ
Μετράει την έκταση γης που καλύπτεται από τις ανθρώπινες
υποδομές: μεταφορές, στέγαση, βιομηχανικές κατασκευές και
δεξαμενές για παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας.
Πηγή των δεδομένων είναι ο FAO (Food and Agriculture Organization)
Οικολογικό Αποτύπωμα
ΒΙΟ-ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ
 • Κάθε χρόνο το παγκόσμιο δίκτυο του αποτυπώματος δημοσιεύει
μια ανανεωμένη έκδοση των Εθνικών Λογαριασμών
Αποτυπωμάτων (National Footprint Accounts - NFA), η οποία
στηρίζεται στις πιο σύγχρονες μεθοδολογίες υπολογισμού.
• Σε κάθε έκδοση των Εθνικών Λογαριασμών Αποτυπωμάτων
υπολογίζεται το οικολογικό αποτύπωμα (ΟΑ) και η Βιο-ικανότητα
(ΒΙ) για σχεδόν 200 χώρες (και για τον κόσμο ολόκληρο), για πέντε
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: δεκαετίες (1961-2014) και με διαφορετικό επίπεδο
ΕΘΝΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ συσσωμάτωσης:
• Συγκεντρωτικές εθνικές τιμές ΟΑ και ΒΙ (πιο γνωστές)
• ΟΑ και ΒΙ τιμές ανά τύπο γης
• Τιμές ΟΑ ανά μεταβλητή
• ΟΑ για όλα τα μεμονωμένα προϊόντα
• Οι τιμές παρέχονται τόσο κατά κεφαλήν όσο και στο σύνολο της
χώρας
• Τα αποτελέσματα τόσο σε ha όσο και σε gha (όχι για σύνολα)
1961
2012
 2010

Net biocapacity
Importer/Exporter

Countries are highly interconnected and depend on each other

Source: Updated from Galli et al., 2014

Cropland Fish
Footprint Footprint

Grazing
Forest
Footprint
Footprint

Source: Lazarus et al, 2015

Το Παγκόσμιο Οικολογικό Αποτύπωμα ανά κατηγορία τύπου γης, 1961 – 2050

Source: WWF, GFN, ZSL, Living Planet Report 2012.

Moore et al., 2012. Ecological Indicators 16, pp: 3-10.
 Σχετικά με τη χρησιμότητα του οικολογικού αποτυπώματος
ΤΙ ΜΑΘΑΜΕ ΑΠΟ ΑΥΤΟ; ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΚΑΝΟΥΜΕ;

• Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο καταναλωτισμός του ανθρώπου έχει γίνει "ταχύτερος" από την
ικανότητα του πλανήτη να αναδημιουργήσει βασικούς πόρους και υπηρεσίες
οικοσυστήματος.
• Αυτό επηρεάζει την υγεία των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας και θέτει σε
κίνδυνο την ανθρώπινη ευημερία.
• Οι χώρες σε όλο τον κόσμο αλληλο-συνδέονται και η υπερκατανάλωση σε μια χώρα
προκαλεί εξάντληση πόρων κάπου αλλού.
• Ως εκ τούτου, η διαχείριση των τοπικών πόρων και η διακυβέρνηση δεν μπορούν να
παραγνωρίζουν τις παγκόσμιες αλληλοεξαρτήσεις και τις συνέπειές τους
 Σχετικά με τη χρησιμότητα του οικολογικού αποτυπώματος

•Για να εκτιμηθεί η χρησιμότητα

της πολιτικής του οικολογικού
αποτυπώματος πρέπει πρώτα να
καθοριστεί τι σημαίνει χρήσιμη
πολιτική, ποια βήματα εμπλέκονται
στην ανάπτυξη και εφαρμογή
πολιτικών και τι χρειάζονται οι
υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων (σε
σύγκριση με αυτό που μπορεί να
παρέχει ένα μέτρο) σε κάθε βήμα
της διαδικασίας πολιτικής
διαμόρφωσης.

43
 Σχετικά με τη χρησιμότητα του οικολογικού αποτυπώματος

• Μια συστημική άποψη είναι απαραίτητη για την

αντιμετώπιση της αειφορίας (Επιστήμη), αλλά οι
αποφάσεις και οι πολιτικές εφαρμόζονται σε
εθνικό και τοπικό επίπεδο (Πολιτική).
• Απαιτούνται πολλαπλοί και διαφορετικοί δείκτες
για την παρακολούθηση της αειφορίας και τη
γεφύρωση του χάσματος μεταξύ Επιστήμης και
Πολιτικής.
• Ο ρόλος των δεικτών δεν παρέχει απλώς
αριθμούς. Επηρεάζουν την προσέγγιση των
χρηστών τους και το ευρύτερο πολιτικό-θεσμικό
πλαίσιο
• (pre-conditions for Sustainability Governance).

44
Ποια πιστεύετε ότι είναι η σχέση
μεταξύ του οικολογικού αποτυπώματος
και των SDG, εάν υπάρχει;

Photo by Sveta Fedarava on Unsplash

45
Οικολογικό αποτύπωμα και πολυμερείς περιβαλλοντικές
συμφωνίες (MEAs)

46
47
 ΝΕΑ ΑΝΟΙΧΤΗ ΠΛΑΤΦΟΡΜΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
-Το 2017 το GFN δημιούργησε για πρώτη φορά τα ανοιχτά
αποτελέσματα NFA, διαθέσιμα για λήψη στη νέα ιστοσελίδα
ανοιχτών δεδομένων: http://data.footprintnetwork.org

ΑΤΟΜΙΚΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΟΥ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑΤΟΣ

https://www.footprintcalculator.org/
Δεν υπάρχει
μόνον ένα
Αποτύπωμα!
 Δείκτες των υπαρκτών αποτυπωμάτων: Ένας κατάλογος
• 1990s – Οικολογικό Αποτύπωμα • 2013 – καταμέτρηση για την οικειοποίηση της γης
• Αρχές 2000 – Αποτύπωμα του Άνθρακα και των πρώτων υλών καθώς και για την έκλυση
• Αρχές 2000 – Αποτύπωμα του Νερού / χημικών ρύπων λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων:
Υδατικό Αποτύπωμα • Αποτύπωμα εδάφους
• 2012 – Αποτύπωμα του αζώτου: Το • Αποτύπωμα υλικού
δραστικό άζωτο που απελευθερώνεται στο • Χημικό αποτύπωμα
περιβάλλον λόγω των ατομικών προτύπων • 2014 - Ανισότητα και Αποτύπωμα
κατανάλωσης Απασχόλησης: Παρακολουθεί την επιρροή της
• 2012 - Αποτύπωμα βιοποικιλότητας: κατανάλωσης μιας χώρας στη διανομή εισοδήματος
Απειλές για την υποβάθμιση ειδών και και την απασχόληση σε άλλες χώρες.
οικοτόπων εξαιτίας δραστηριοτήτων • Άλλοι με ασαφές ορισμό.
ανθρώπινης κατανάλωσης • Αρχές του 2010 - οικογένειες
αποτυπωμάτων
 Εισάγοντας τους δείκτες αποτυπώματος
• Οι δείκτες τύπου-αποτυπώματος υπογραμμίζουν την ανάλυση των ανθρώπινων
απαιτήσεων από τη φύση από την οπτική γωνία του καταναλωτή.

• Αυτοί οι δείκτες δεν βασίζονται στο άτομο που παράγει ένα αγαθό ή μια υπηρεσία,
αλλά στους τελικούς χρήστες που τα καταναλώνουν.

• Οι δείκτες αποτυπώματος μεταδίδουν εύκολα την ανθρώπινη χρήση του φυσικού

κεφαλαίου της Γης και έχουν ευρύ φάσμα εφαρμογών

FC FP FI FE
Footprint of Consumption Footprint of Production Footprint of Import Footprint of Export

Συμπεριλαμβάνεται η εμπορική ανάλυση

 Αποτύπωμα του άνθρακα

Η συνολική ποσότητα εκπομπών αερίων θερμοκηπίου

(CO2, CH4, N2O, HFC, PFC και SF6) που προκαλούνται
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ άμεσα ή έμμεσα από ανθρώπινες δραστηριότητες ή
συσσωρεύονται κατά τα στάδια ζωής των προϊόντων.

Η βασισμένη στην κατανάλωση προοπτική του

αποτυπώματος άνθρακα συμπληρώνει τη λογιστική
προσέγγιση που βασίζεται στην παραγωγή, η οποία
ΒΑΣΙΚΟ ΜΗΝΥΜΑ λαμβάνεται από τα εθνικά αποθέματα αερίων
θερμοκηπίου (π.χ. αυτά που εξετάζονται από το
πρωτόκολλο του Κιότο).
 Αποτύπωμα του άνθρακα
Τα έξι αέρια του θερμοκηπίου που προσδιορίζονται στο πρωτόκολλο του Κιότο
περιλαμβάνονται στην ανάλυση:
• CO2, CH4, N2O, HFC, PFC και SF6
• Τα αποτελέσματα εκφράζονται σε kg CO2-e και υπολογίζονται με τον πολλαπλασιασμό της
πραγματικής μάζας αερίου με το συντελεστή δυναμικού θέρμανσης του πλανήτη για το
συγκεκριμένο αέριο, καθιστώντας συγκρίσιμα και συμπληρωματικά τα αποτελέσματα της
αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη των διαφόρων αερίων του θερμοκηπίου
• Η επικρατούσα μέθοδος για την εθνική λογιστική απεικόνισης άνθρακα είναι η
περιβαλλοντικά διευρυμένη πολύ-περιφερειακή ανάλυση εισροών-εκροών (EE-MRIO).
 Αποτύπωμα του νερού

Η ανθρώπινη ιδιοποίηση του φυσικού κεφαλαίου από την

άποψη του όγκου των γλυκών υδάτων (freshwater) που
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ καταναλώνονται από τον άνθρωπο

Η έννοια του αποτυπώματος του νερού αποσκοπεί

κυρίως στην απεικόνιση των κρυφών δεσμών μεταξύ της
ανθρώπινης κατανάλωσης και της χρήσης νερού και
ΚΥΡΙΟ ΜΗΝΥΜΑ μεταξύ της διαχείρισης του παγκόσμιου εμπορίου και των
υδάτινων πόρων
Αποτύπωμα του νερού
Δείκτες: Οδηγίες χρήσης
 Σύγκριση δεικτών: Μονάδα μέτρησης
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΝΕΡΟΥ
• Παγκόσμια εκτάρια (gha) • Kg CO2 όταν συμπεριλαμβάνεται • Όγκος νερού ανά μονάδα
βιοπαραγωγικής γης. μόνο CO2 ή ισοδύναμο kg CO2 χρόνου (συνήθως m3/yr) για
όταν περιλαμβάνονται και άλλα το αποτύπωμα νερού των
• Το gha δεν είναι ένα μέτρο GHGs. διαδικασιών.
έκτασης αλλά μάλλον της
οικολογικής παραγωγής που • Δεν πραγματοποιείται μετατροπή • m3/τόνο ή λίτρο/kg για το
σχετίζεται με μια περιοχή. σε μονάδα περιοχής για να αποτύπωμα νερού των
αποφευχθούν παραδοχές και προϊόντων
• Τα αποτελέσματα μπορούν αβεβαιότητες.
επίσης να εκφραστούν σε • Όγκος νερού ανά μονάδα
πραγματικά φυσικά εκτάρια. χρόνου για το αποτύπωμα
νερού μιας γεωγραφικής
περιοχής.

58
 Σύγκριση δεικτών: Κάλυψη
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ
• Προσωρινά σαφής και
πολυδιάστατος δείκτης που
μπορεί να εφαρμοστεί σε
μεμονωμένα προϊόντα, πόλεις,
περιοχές, έθνη και ολόκληρη τη
βιόσφαιρα.
• Παρακολουθούνται
περισσότερες από 200 χώρες για
την περίοδο 1961-2016 (Lin et al.,
2018).
ΑΝΘΡΑΚΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ
• Πολυδιάστατος δείκτης που
μπορεί να εφαρμοστεί σε
προϊόντα, διαδικασίες, εταιρείες,
βιομηχανικούς τομείς, άτομα,
κυβερνήσεις, πληθυσμούς κ.λπ.
• 73 έθνη και 14 περιφέρειες για
το έτος 2001 (Hertwich and
Peters, 2009)
• 113 χώρες για το έτος 2004
(Davis and Caldeira, 2010)
ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΝΕΡΟΥ
• Γεωγραφικά σαφής και
πολυδιάστατος δείκτης:
υπολογίζεται για προϊόντα,
οργανισμούς, τομείς, άτομα,
πόλεις και έθνη.
• 140 έθνη για την περίοδο 1996-
2005 (Mekonnen και Hoekstra,
2010).
59
 Συγκρίνοντας τους δείκτες: Δυνατά σημεία
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ
• Επιτρέπει τη συγκριτική
αξιολόγηση της ανθρώπινης
ζήτησης με την προσφορά της
φύσης και τον καθορισμό
σαφών στόχων.
• Παρέχει μια ολιστική αξιολόγηση
πολλαπλών ανθρωπογενών
πιέσεων.
• Εύκολη επικοινωνία και
κατανόηση με ένα ισχυρό
μήνυμα διατήρησης.
ΑΝΘΡΑΚΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΝΕΡΟΥ
• Επιτρέπει μια • Αντιπροσωπεύει τη χωρική κατανομή
ολοκληρωμένη αξιολόγηση της «ζήτησης» νερού μιας χώρας.
της ανθρώπινης συμβολής
στις εκπομπές αερίων του • Επεκτείνει τα παραδοσιακά μέτρα
θερμοκηπίου. απόσυρσης νερού (περιλαμβάνονται
επίσης πράσινα και γκρίζα νερά).
• Συνάδει με τα πρότυπα
οικονομικής και • Οπτικοποιεί τη σχέση μεταξύ
περιβαλλοντικής (τοπικής) κατανάλωσης και
λογιστικής. (παγκόσμιας) ιδιοποίησης γλυκού
νερού.
• Ενσωματώνει τη χρήση νερού και τη
ρύπανση στην αλυσίδα παραγωγής.
60
 Σύγκριση δεικτών: Αδυναμίες
ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΑΝΘΡΑΚΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΝΕΡΟΥ

• Δεν μπορεί να καλύψει όλες τις
πτυχές της αειφορίας, ούτε όλες τις παρακολούθηση της πλήρους
περιβαλλοντικές ανησυχίες, ειδικά
εκείνες για τις οποίες δεν υπάρχει
αναγεννητική ικανότητα.
• Δείχνει πιέσεις που θα μπορούσαν
να οδηγήσουν σε υποβάθμιση του
φυσικού κεφαλαίου (π.χ. μειωμένη
ποιότητα γης ή μειωμένη
βιοποικιλότητα), αλλά δεν
προβλέπει αυτή την υποβάθμιση.
• Δεν είναι γεωγραφικά σαφές.
• Μερικές υποκείμενες υποθέσεις
είναι αμφιλεγόμενες αλλά
τεκμηριωμένες.
• Δεν είναι δυνατή η
παλέτας των ανθρώπινων
απαιτήσεων στο περιβάλλον.
• Απαιτούνται πρόσθετα μοντέλα
εκτίμησης επιπτώσεων για την
ανάλυση των επιπτώσεων της
κλιματικής αλλαγής τόσο σε εθνικό
όσο και σε υποεθνικό επίπεδο.
• Απαιτούνται προσπάθειες για τη
δημιουργία και την ενημέρωση ενός αβεβαιότητα μπορεί να είναι
συστήματος πινάκων MRIO και
σχετικών περιβαλλοντικών
επεκτάσεων.
• Παρακολουθούνται μόνο οι
ανθρώπινες απαιτήσεις σε γλυκό
νερό.
• Βασίζεται σε τοπικά δεδομένα που
συχνά δεν είναι διαθέσιμα ή / και
είναι δύσκολο να συλλεχθούν.
Υποφέρει από πιθανά σφάλματα
λόγω ελλειπών.
• Δεν υπάρχουν μελέτες
αβεβαιότητας, αν και η
σημαντική.
• Ο υπολογισμός του γκρίζου νερού
βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε
υποθέσεις και εκτιμήσεις.

61
Προτάσεις για περαιτέρω ανάγνωση:

▪ Borucke, M., Moore, D., Cranston, G., Gracey, K., Iha, K., Larson, J., Lazarus, E., Morales, J. C.,
Wackernagel, M., & Galli, A. (2013). Accounting for demand and supply of the biosphere’s regenerative
capacity: The National Footprint Accounts’ underlying methodology and framework. Ecological Indicators,
24, 518–533. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2012.08.005. (Mandatory)
▪ Ecological Footprint Explorer - GFN (http://data. footprintnetwork.org/#/) (Optional)
▪ Kitzes, J., & Wackernagel, M. (2009). Answers to common questions in Ecological Footprint accounting.
Ecological Indicators, 9(4), 812–817. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2008.09.014. (Optional)
▪ Galli, A., Kitzes, J., Wermer, P., Wackernagel, M., Niccolucci, V., & Tiezzi, E. (2008). An exploration of the
mathematics behind the ecological footprint. International Journal of Ecodynamics, 2(4), 250–257.
https://doi.org/10.2495/ECO-V2-N4-250-257. (Optional)

▪ Wackernagel, M., Hanscom, L., & Lin, D. (2017). Making the Sustainable Development Goals Consistent
with Sustainability. Frontiers in Energy Research, 5. https://doi.org/10.3389/fenrg.2017.00018. (Optional)
62
Αναφορές

▪ Vanham, D., Leip, A.., Galli, A., et al., 2019. Environmental footprint family to address local to planetary sustainability and deliver on the SDGs. Science of the
Total Environment 693, 133642. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.133642
▪ Lin, D. et al. Ecological Footprint Accounting for countries: Updates and results of the National Footprint Accounts, 2012–2018. Resource 7(3), 58.
https://doi.org/10.3390/resources7030058 (2018).
▪ Pulselli, F.M., Moreno Pires, S., Galli, A., 2016. The Need for an Integrated Assessment Framework to Account for Humanity’s Pressure on the Earth System. In
The Safe Operating Space Treaty: A New Approach to Managing Our Use of the Earth System. Magalhães, P., Steffen, W., Bosselmann, K., Aragão, A.,
Soromenho-Marques, V. (eds), pp. 213-245. Cambridge Scholars Publishing, Cambridge, UK. ISBN-13: 978-1-4438-8903-2.
▪ Galli, A. 2015. “Footprints.” In Oxford Bibliographies in Environmental Science. Ed. E. Wohl. New York: Oxford University Press.
DOI:10.1093/obo/9780199363445-0046. Available at: http://www.oxfordbibliographies.com/view/document/obo-9780199363445/obo-9780199363445-
0046.xml
▪ Lazarus, E., Lin, D., Martindill, J., Hardiman, J., Pitney, L., Galli, A., 2015. Biodiversity Loss and the Ecological Footprint of Trade. Diversity, 7, 170-191
▪ Galli, A., 2015. On the Rationale and Policy Usefulness of Ecological Footprint Accounting: the case of Morocco. Environmental Science & Policy, 48, 210 – 224
▪ Galli, A., Wackernagel, M., Iha, K., Lazarus, E., 2014. Ecological Footprint: implications for biodiversity. Biological Conservation, 173, 121-132.
▪ Borucke, M., Moore, D., Cranston, G., Gracey, K., Iha, K., Larson, J., Lazarus, E., Morales, J. C., Wackernagel, M., & Galli, A. (2013). Accounting for demand and
supply of the biosphere’s regenerative capacity: The National Footprint Accounts’ underlying methodology and framework. Ecological Indicators, 24, 518–533
▪ Galli, A., Wiedmann, T., Ercin, E., Knoblauch, D., Ewing, B., Giljum, S. 2012. Integrating Ecological, Carbon, and Water Footprint into a “Footprint Family” of
indicators: definition and role in tracking Human Pressure on the Planet. Ecological Indicators, 16, 100-112.
▪ Davis, Steven J., and Ken Caldeira. 2010. Consumption-based accounting of CO2 emissions. Proceedings of the National Academy of Sciences 107:5687–5692.
▪ Mekonnen, M.M., Hoekstra, A.Y., 2010. A global assessment of the green, blue and grey water footprint of crops and crop products. In Value of Water Research
Report Series. UNESCO-IHE, Delft, The Netherlands.
▪ Hertwich, E.G., Peters, G.P., 2009. Carbon footprint of nations: a global, trade-linked analysis. Environmental Science and Technology 43, 6414–6420.
▪ Moran, D., Wackernagel, M., Kitzes, J., Goldfinger, S., Boutaud, A., 2008. Measuring sustainable development — nation by nation. Ecol. Econ. 64, 470–474.

63
Σχετικά με τους συγγραφείς του προγράμματος
EUSTEPs

64
 Σας ευχαριστώ

Photo by SHIVAAZ SHAMOON on Unsplash

"The European Commission support for the production of this
publication does not constitute an endorsement of the contents
which reflect the views of the authors only. The Commission, along
with the National Authority (IKY), cannot be held responsible for
any use which may be made of the information contained therein."