ANTYK

 Okres archaiczny – IX – VI w. p.n.e. – „ciemny wiek”; okres

narodzin liryki greckiej stworzonej przez Sofonę ;
Twórcy :
 Homer, Hezjod – eposy
 Ezop (bajkopisarz)
 Tyrtajos – poezja patriotyczna
 Anakreont – pieśni miłosne i biesiadne
 Simonides – żałobne elegie
 Safona – liryka i twórczość miłosna
 Okres klasyczny – V – IV w. p. n. e. – rozwój dramatu (wręcz
jego dominacja) – tragedie i komedie –
 Na ateńskich świętach odbywały się coroczne konkursy
 Ateny są kolebką literatury
Twórcy :
 Tespis – wprowadził dialog chór-autor
 Ajschylos, Eurypides, Sofokles – tragedia
 Arystofanes – komedia
 Okres hellenistyczny – 330 r. p.n.e. – 40 r. p.n.e. – Aleksandria
jest kolebką kultury dzięki Wielkiej Bibliotece
Aleksandryjskiej ; poezja jest twórczością dworską/prestiżową ;
narodziny filologii ; idealizowanie natury.
Twórcy :
 Kallimach – „Wielka księga to wielkie nieszczęście”
 Teokryt – Idylle (sielanki)
 Okres rzymski – 1 w. p.n.e. – V w. n.e. – narodziny literatury
wczesnochrześcijańskiej i moralizatorskiej ; złoty czas poezji
rzymskiej ;
Twórcy :
 Katullus – utwory liryczne
 Lukrecjusz – poematy filozoficzne „o naturze rzeczy”
 Owidiusz – poezja miłosna i poemat metamorfozy
 Wergiliusz – alegoryczne sielanki i epos „Eneida”
 Horacy – pieśni „Pieśni i satyry”
 Seneka – filozof : autor tragedii
 Mit – 1) pragatunek bez ścisłych reguł, wywodzi się z niego epos,
hymn, tragedia, ma funkcję wyjaśniającą.
2) opowieść o bogach, ludziach, herosach; charakteryzuje się
wielowariantowością przez ustne opowiadania. Opowiada o tym, że
bogowie jako nadludzie powstali razem ze światem.

Odmiany: teogoniczny (o bogach), genealogiczny (historia rodu),

kosmogeniczny (o powstaniu świata), antropogeniczny (o powstaniu
człowieka).

Funkcje: religijna, poznawcza, dydaktyczna/światopoglądowa,

literacka, kulturotwórcza
Przejście z chaosu w kosmos 

1. Uranos – uosobienie nieba

2. Gaja – uosobienie ziemi i płodności
3. Kronos – bóg rolnictwa
4. Reja – bogini płodności
5. Afrodyta – bogini piękna i miłości 
6. Zeus – pan nieba i ziemi, ojciec bogów i ludzi
7. Hera – bogini rodzin, małżeństwa, płodności
8. Posejdon – władca mórz
9. Demeter – bogini urodzaju, roślinności
10. Hestia – bogini ogniska domowego 
11. Hades – bóg podziemia
12. Persefona – władczyni świata podziemi i opiekunka zmarłych dusz
13. Amfitryta – bogini i królowa mórz
14. Hefajstos – bóg ognia i kowali
15. Ares – bóg wojny okrutnej
16. Apollo – bóg sztuki i poezji 
17. Artemida bogini łowów 
18. Atena - bogini mądrości, wojny, sprawiedliwości
19. Hermes – bóg podróżnych, pasterzy, kupców i złodziei
20. Dionizos – bóg wina
21. Urobolos – wąż zjadający własny ogon (= niekończący się czas)
22. Eros - bóg miłości 
23. Hades - bóg słońca
24. Selena/Luna - księżyc
25. Tanatos - bóg śmierci
26. Morfeusz - bóg snu 
27. Eurydyka – driada, boginka lasów
28. Orfeusz – śpiewak i poeta
29. Zefir – bóg wiatru zachodniego

 Kaduceusz – laska heroldów (znak pokoju i handlu) 

 
Parnasizm – doskonałość formalna, teksty musza być idealnie
wypracowane
Parnas – góra z mitologii gdzie mieszkał Apollo
Wiersz bohaterski w eposach (w polskim to 13-sto zgłoskowiec)
- heksametr daktyliczny -> ,,Illiada”, ,,Odyseja”
- retardacja – zatrzymanie, bądź spowolnienie zdarzeń
 
Liryka/Poezja Tyrtejska – patriotyczna (lepiej zginąć w chwale niż się
poddać), wojna sprawiedliwa -> broń się
Muzy Apolla (Zeus + Mnemozyna) :
1. Erato – poezja miłosna                                                        
2. Kaliope – poezja epiczna 
3. Euterpe – poezja liryczna i gra na flecie
4. Polihymnia – poezja sakralna/chóralna
5. Klio – historia 
6. Melpomena – tragedia 
7. Talia – komedia i pieśń pasterska
8. Terpsychora – taniec 
9. Urania – astronomia i geometria
 

 POEZJA LIRYCZNA :
 Refleksyjna – pieśni
 Miłosna – erotyki, anakreontyki, pieśni weselne
 Żałobna – elegie, treny
 Religijna – hymn
 Patriotyczna – pieśni, ody; (poezja tyrtejska)
 Idylliczna - sielanki
EPOS 
o Obszerny utwór epicki (narracyjny)
o Ukazuje szeroką panoramę społeczeństwa 
o dwupłaszczyznowość świata przedstawionego -> świat ludzi plus
świat bogów – mnogość opisów
o sceny batalistyczne 
o patetyczny i podniosły 
o bohater 1. Zbiorowy – wojska 2. Jednostkowy – heros, bóg
o Narrator 3 osobowy obiektywny wszechwiedzący nie bierze udziału w
akcji 
o dużo pojedynków (fragmenty realistyczne)
o umotywowany mitologicznie
o porównania homeryckie 
o retardacja – zatrzymywanie bądź spowolnienie zdarzeń

TYPY EPOSU:
Bohaterski / rycerski – „Iliada” Homera, „Eneida” Wergiliusza
Przygodowy / fantastyczny – „Odyseja” Homera
Dydaktyczny – „Prace i dni” Hezjoda
Kosmogeniczny – „Teogonia” Hezoida
 Heroikomiczny – „Wojna żab z myszami” Homer

TRAGEDIA ANTYCZNA 
Wywodzi się z dionizji wielkich (miejskich) 
➢ dialog bohaterów epaisadion przelatany pieśniami chóru – pierwsza
pieśń – parodos
➢ pieśń o metrycznej strukturze wiersza – stasimon 
➢ pieśń żałobna – kommos
➢ część przed pierwszą częścią chóru – prologos
➢ część, po której nie ma już pieśni – exodos
➢ perypetia – ze szczęścia w nieszczęście
➢ rozpoznanie – moment realizacji, zwrot od nieświadomości ku
poznaniu u bohatera
➢ pathos – cieprienie bohaterów, bolesne wydarzenia, zbrodnie
➢ Ajschylos zwiększył liczbę 1 autora do 2, a Sofokles do 3 i dodał
dekoracje sceniczne
 
GATUNKI LIRYCZNE 
- Elegia - poemat
- Fraszka - sonet
- Hymn - nowela
- Oda - opowiadanie
- Pieśń - powieść
- Tren - epopeja (epos)
- psalm
➔ Nacisk na przeżycia wewnętrzne, wypowiedź monologiczna,
centralnym elementem jest podmiot liryczny

DRAMAT :
 Tragedia -> Tespis (twórca tragedii, wprowadził 1. aktora) ;
utwory Sofoklesa, Ajschylosa, Eurypidesa, Seneki,
 Komedia -> utwory Arystofanesa, Terencjusza, Plauta

RETORYKA:
 Dialogi – Platon
 Mowy – Diogenes, Cyceron
  Satyry – Horacy
 Listy – Marek Aureliusz
 Traktaty – Arystoteles

ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE
1. Koń trojański – podstęp
2. Pięta Achillesa – słaby punkt
3. Stajnia Augiasza – zaniedbanie
4. Puszka Pandory – nieszczęście, zło, kłopoty
5. Ikarowy lot – marzycielstwo, brak rozwagi
 
Sprawdzian -> panorama epok, typologia gatunków literackich,
przedstawiciele epok
KOMEDIA
- gatunek ,,niski”, dla zabawy, rola dydaktyczna
- komizm (kategoria estetyczna) np. postaci, sytuacyjny, słowny
- komedia staroattycka – przedstawicielem Arystoteles, wyśmiewa
sławnych ludzi np. władzy, albo filozofów (satyra)
- średnia – nawiązuje do mitów, np. Terencjusz (Rzym)
 
TREN 
- w celu wychwalania, wspominania na część ważnej, zmarłej już
osoby 
Z czego składa się tren? :
1. przedstawienie zmarłej osoby
2. zalety zmarłego
3. pokazanie straty – co straciliśmy
3. pocieszenie, napomnienie

 
KATEGORIE ESTETYCZNE
1.Tragizm                    
2.Komizm (określa właściwości zjawiska wywołania śmiechu)
 Grec. – Arystofanes
  Rzym – Terencjusz „człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie
jest mi obce”
3.Groteska (łączy tragizm z komedią)

 Horacy – poetyka, - pieśni;

charakterystyczne są motywy Horacjańskie :
 Exegi monumentum (stawiam sobie pomnik) –
nieśmiertelność poezji i poety
 Carpe diem – chwytaj moment; epikureizm
 Non omnis moriar – umrę, ale moja twórczość zostanie
 Miłość do ojczyzny – jest okrętem
 Arkadia – kraina szczęścia
 Stoicyzm – poszukiwanie wewnętrznej harmonii
 Mimesis
 Życie jest wędrówką

↪ katharsis – (uwolnienie od cierpienia) – wszytsko do tego dąży

↪ hybris – duma, pycha
↪ konflikt tragiczny – jaką ścieżkę nie wybierzesz, i tak to
powoduje tragedię
↪ konflikt racji równorzędnej – zależność pomiędzy prawem
boskim a ludzkim
↪ fatum – (nieodwracalny los) 
↪ mimesis – naśladowanie natury ; czystość gatunkowa w
utworze
 
 Safona (SAPPHO) –
 Poetka starożytnej Grecji
 Najwybitniejsza twórczyni
 Pisała hymny religijne, pieśni weselne, wiersze miłości
 Prowadziła szkołę dla dziewcząt na wyspie Lesbos -> miejsce
kultu Afrodyty
 Dorobek – 9 ksiąg

Anakreont –
 Liryka biesiadna
  Anakreontyk – krótki wiersz o tematyce miłosnej

Simonides –
 Liryka chóralna
 Pokazuje zmianę losu