GİRİŞ

Qazma məhlulu və ya qazma məhlulu fırlanan qazma prosesində mühüm

komponentdir. Onun əsas funksiyaları qazma zamanı qazılmış şlam quyudan
çıxarmaq və qazılan laylardan mayelərin quyuya axmasının qarşısını almaqdan
dayandırmaq. Bu, qazma prosesinin ayrılmaz hissəsi olduğundan, quyunun
qazılması zamanı rast gəlinən problemlərn bir çoxu ola bilər və ya ona görə qazma
məhlullarına kömək edə bilər və buna görə də bu mayelər seçilməli və/və ya
onların tələblərini yerinə yetirmək üçün dizayn üçün nəzərdə tutulub. Məhlulun
qiyməti quyunun ümumi dəyərinin 10-15%-i qədər yüksək ola bilər. Bu, bahalı
görünsə də, yaxşı məhlul xassələrinin saxlanmamasının nəticələri qazma
problemləri ilə nəticələnə bilər ki, bu da çox vaxt aparacaq və buna görə də həlli
baha başa gələcək. Yaxşı məhlul xassələrinin saxlanmamasının yüksək qiymətini
nəzərə alaraq, əməliyyat şirkəti adətən məhlulu formalaşdırmaq, davamlı olaraq
monitorinq etmək və lazım gələrsə, təmizləmək üçün qazma mayeləri üzrə
mütəxəssis (məhlul mühəndisi) təmin etmək üçün xidmət şirkəti işə götürür.
Qazma mayesinin əsas funksiyaları bunlardır:
• Quyu lüləsindən şlamları çıxarımaq
• Quyu lüləsinə axan lay mayelərinin qarşısını almaq
• quyu lüləsinin sabitliyini qorumaq
• baltanı sərinlətmək və yağlamaq
• hidravlik at gücünü baltaya ötürmək
Qazma mayesi mayenin fiziki və kimyəvi xassələri bu funksiyaları yerinə
yetirməyə imkan verəcək şəkildə seçilməli və ya layihələndirilməlidir. Bununla
belə, maye seçərkən aşağıdakıları da nəzərə almaq lazımdır:

• Mayedən istifadənin ətraf mühitə təsiri

• Mayenin qiyməti

• Mayenin ödəniş zonasından istehsala təsiri

 2

Qazma mayesinin əsas funksiyaları bunlardır:

a. Quyu lüləsindən şlamları çıxarmaq. Qazma məhlulunun əsas funksiyası qazma
qurğusunun yaratdığı süxur şlamlarının quyu lüləsindən davamlı olaraq
çıxarılmasını təmin etməkdir. Əgər bu şlamlar balta üzündən çıxarılmasa, qazma
səmərəliliyi azalacaq. Bu şlamlar qazma kəməri ilə quyu arasında səmərəli şəkildə
həlqə qədər nəql edilmədikdə, qazma kəməri quyu lüləsinə ilişib qalacaq.
Məhlulun daşıma qabiliyyəti palçığın həlqəvi sürətindən, sıxlığından və
özlülüyündən asılıdır. Şlamları dayandırmaq qabiliyyəti məhlulun gelləşmə
(tiksotrop) xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bu gel dövriyyə dayandırıldıqda və məhlul
statik olduqda əmələ gəlir. Qazılmış bərk cisimlər şist sarsıdanlar, dezanderlər və
silsilələr kimi mexaniki qurğular vasitəsilə səthdə məhluldan çıxarılır.Məhlulun
yenidən dövriyyəyə buraxılmazdan əvvəl bütün qazılmış bərk cisimləri çıxarmaq
iqtisadi cəhətdən mümkün deyil.

b. Lay mayelərinin quyu lüləsinə axmasının qarşısını almaq. Məhlul kolonun

yaratdığı hidrostatik təzyiq quyu lüləsinə lay mayelərinin axınının qarşısını almaq
üçün kifayət qədər yüksək olmalıdır. Bununla belə, quyu lüləsindəki təzyiq çox
yüksək olmamalıdır, əks halda layın qırılmasına səbəb ola bilər və bu, layda bahalı
məhlulun itirilməsi ilə nəticələnəcək. Qazma zamanı məhlulun təbəqəyə axması
dövriyyənin itirilməsi kimi tanınır. Bunun səbəbi, məhlulun müəyyən bir hissəsinin
səthə qayıtmaması, əksinə təbəqəyə axmasıdır.
c. Hidravlik at gücünün bitə ötürülməsi. Maye qazma kəməri vasitəsilə quyu
boyunca və quyunun həlqəsinə qədər dövr etdiyi üçün məhlul nasoslarının gücü
sürtünmə təzyiqi itkilərinə sərf olunacaq. Qazma prosesinin səmərəliliyi, təxminən,
əhəmiyyətli dərəcədə artırıla bilər. Bu gücün 65%-i baltada xərclənir. Sistemdəki
təzyiq itkiləri sistemin həndəsəsindən və özlülük, məhsuldarlıq nöqtəsi və məhlul
çəkisi kimi məhlul xüsusiyyətlərindən asılıdır. Bu təzyiq itkilərinin paylanması,
baltadakı ucluqların ölçüsünü və sistemdən axın sürətini dəyişdirməklə idarə edilə
bilər.