ΣΦΠ 51 - ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΦΩΤΙΣΜΟΥ

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 1

 Χρωματομετρία

• Η χρωματομετρία έχει ως αντικείμενο τον αριθμητικό

προσδιορισμό του χρώματος ενός ορατού χρωματικού
ερεθισμού από παρατηρητή με φυσιολογική όραση και κάτω
από απολύτως καθορισμένες συνθήκες παρατήρησης. Η
ποσοτικοποίηση του χρώματος δίνει τη δυνατότητα ελέγχου
και αριθμητικής έκφρασης υπό μορφή μαθηματικών
εξισώσεων, της σχέσης μεταξύ αντιλαμβανόμενου χρώματος
(perceived colour) και φυσικού χρωματικού ερεθισμού,
υπολογισμένου μέσω φασματοφωτομέτρου (measured
colour).

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 2

 Φάσματα ανακλαστικής ικανότητας

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 3

 Μέθοδοι αναπαραγωγής των
χρωματικών ερεθισμών
Προσθετική Μέθοδος
Η αντίληψη του χρώματος συνδέεται με τη φασματική κατανομή του χρωματικού ερεθισμού και εξαρτάται από τη θέση
του κέντρου μάζας του σχετικού φάσματος. Κατά συνέπεια, η χρήση μιας σειράς φωτεινών πηγών, καθεμία εκ των
οποίων καλύπτει π.χ. ένα διάστημα 10nm στο ορατό φάσμα, επιτρέπει να πραγματοποιηθεί η σύνθεση οποιασδήποτε
φασματικής καμπύλης εκπομπής, άρα, και οποιουδήποτε χρώματος.

Αναπαραγωγή ενός χρωματικού ερεθισμού με τη
βοήθεια n μονοχρωματικών φωτιστικών πηγών.
31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου
ΠΡΟΣΘΕΤΙΚΗ ΤΡΙΧΡΩΜΙΑ
Εάν ο αριθμός των φωτιστικών πηγών ελαττωθεί,
αφαιρώντας προοδευτικά ορισμένες φασματικές ζώνες,
παραμένει ωστόσο δυνατή η δημιουργία ενός ορατού
χρωματικού ερεθισμού ισοδύναμου προς εκείνον ο οποίος
παράγεται από το συνεχές φάσμα. Το πείραμα αποδεικνύει
ότι τρεις φωτιστικές μονοχρωματικές πηγές κατάλληλα
επιλεγμένες ώστε καθεμιά εξ αυτών να συνεισφέρει μια
συμπληρωματική ενέργεια, επιτρέπουν την
επαναδημιουργία ενός μεγάλου αριθμού χρωματικών
ερεθισμών καθεμιά εκ των τριών αυτών φωτιστικών πηγών
συνεισφέρει μια συμπληρωματική ενέργεια.
Η περίπτωση αυτή συνιστά την προσθετική τριχρωμία
Η CIE προτείνει τις παρακάτω
τρεις φωτιστικές πηγές (πρωταρχικές
πηγές) :
435.8 nm για το μπλε χρώμα
546.1 nm για το πράσινο χρώμα
700.0 nm για το ερυθρό χρώμα
=>Τεχνολογία RGB
4
 Μέθοδοι αναπαραγωγής των
χρωματικών ερεθισμών
Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον σύνολο φασματικών τριερεθισμικών τιμών είναι εκείνο που
λαμβάνεται όταν όλοι οι μονοχρωματικοί ερεθισμοί οι οποίοι εμπεριέχονται στο ορατό φάσμα
ενός δεδομένου χρωματικού ερεθισμού Q έχουν Pλ = Ελ =Const =1. Ένας τέτοιος ερεθισμός
ονομάζεται ισοενεργειακός ερεθισμός και παριστάνεται ως Ε

E  = r (  )R + g (  )G+ b(  )B
όπου r (  ), g (  ) και b ( )

είναι οι φασματικές τριερεθισμικές τιμές του Ελ.

Φασματική κατανομή ισχύος Ελdλ ενός χρωματικού

ερεθισμού Ε ο οποίος έχει ισοενεργειακό φάσμα

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 5

 Τριχρωματική θεωρία
Η Τριχρωματική Θεωρία προβλέπει ότι σε
συγκεκριμένες συνθήκες παρατήρησης,
σημαντικό πλήθος χρωματικών ερεθισμών είναι
δυνατόν να προσομοιωθούν επιτυχώς από ένα
μίγμα πρωταρχικών ερεθισμών, των οποίων η
ισχύς ακτινοβολίας έχει κατάλληλα ρυθμιστεί.

Πρωταρχικοί ερεθισμοί
Η επιλογή των τριών πρωταρχικών ερεθισμών
προϋποθέτει ότι κανένας εκ των τριών αυτών
πρωταρχικών ερεθισμών δεν είναι δυνατόν να
προκύπτει από την ανάμιξη των δύο άλλων ενώ
οι τρεις μοναδιαίες φωτεινές εντάσεις R, G και B
είναι τέτοιες ώστε το προκύπτον προσθετικό τους
μίγμα να είναι αχρωματικό και όμοιο προς ένα
προεπιλεχθέν λευκό αναφοράς.

Σχηματική αναπαράσταση της πειραματικής διάταξης η οποία χρησιμοποιείται για τη χρωματική

προσομοίωση. Η χρωματική εντύπωση η οποία προκαλείται στον παρατηρητή μετά την ανάκλαση του
μελετώμενου χρωματικού ερεθισμού από τη λευκή οθόνη (αριστερά) προσομοιάζεται (εξομοιώνεται) με
ένα χρωματικό ερεθισμό προκύπτοντα από κατάλληλη ρύθμιση των εντάσεων των τριών πρωταρχικών
φωτεινών πηγών R , G και B.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 6

ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ -
31/01/2023 7
Σ.Σωτηροπούλου
 Το πρότυπο χρωματομετρικό σύστημα RGB και το
διάγραμμα χρωματικότητας rg της C.I.E. του 1931.
Κάθε χρωματικός ερεθισμός αναπαρίσταται διανυσματικά σε ένα τρισδιάστατο χώρο ο οποίος καλείται
τριερεθισμικός χώρος.
Σύμφωνα με την τριχρωματική θεωρία, κάθε χρωματικός ερεθισμός είναι δυνατόν, υπό καθορισμένες
συνθήκες παρατήρησης, να αναπαραχθεί από τρεις πρωταρχικούς μονοχρωματικούς ερεθισμούς R, G,
B λαμβανομένους σε κατάλληλα ποσά, καθένας από αυτούς.
Οι πρωταρχικοί αυτοί μονοχρωματικοί ερεθισμοί R, G, B (ερυθρός λR=700.0 nm, πράσινος λG=546.1 nm
και μπλε αντίστοιχα λB=435.8 nm) αναπαρίστανται στον τριερεθισμικό χώρο (R, G, B) με 3 ανεξάρτητα
διανύσματα μοναδιαίου μήκους και κοινής αρχής Ο. Ένας τυχαίος χρωματικός ερεθισμός Q
αναπαρίσταται με το διάνυσμα Q το οποίο έχει συνιστώσες με μήκη RQ, GQ, BQ, (τριερεθισμικές τιμές)
κατά μήκος των διευθύνσεων R, G, B.

Q = R Q R + G Q G + BQ B

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 8

 Πρότυπο χρωματομετρικό
σύστημα RGB της CIE του 1931
για ένα πρότυπο παρατηρητή, με κανονική τριχρωματική όραση, ο οποίος παρατηρεί υπό γωνία 2ο το οπτικό του πεδίο,
λαμβάνοντας ως πρωταρχικούς ερεθισμούς R, G και B τους μονοχρωματικούς ερεθισμούς με μήκη κύματος : λR=700.0 nm,
λG=546.1 nm και λB=435.8 nm και με σταθερή σχετική ισχύ ακτινοβολίας 72.1 : 1.4 : 1.0, αντίστοιχα,
τα σύνολα των φασματικών τριερεθισμικών τιμών , οι οποίες δίνονται από τις καμπύλες του Σχήματος, των μονοχρωματικών
ερεθισμών Ελ με μοναδιαία ισχύ ακτινοβολίας ονομάζονται συναρτήσεις χρωματικής προσομοίωσης.
Οι συναρτήσεις χρωματικής προσομοίωσης εκφράζουν την ικανότητα του ανθρώπινου οφθαλμού ενός πρότυπου παρατηρητή με
κανονική όραση να συνθέσει έναν τυχαίο μονοχρωματικό ερεθισμό Ελ με κατάλληλη ανάμιξη των δεδομένων και σταθερών
μονοχρωματικών πρωταρχικών ερεθισμών.

Mε εισαγωγή των συναρτήσεων

χρωματικής προσομοίωσης
προσδιορίζονται οι τριερεθισμικές
τιμές R, G, B ενός τυχαίου
ερεθισμού Q στο πρότυπο
χρωματικό σύστημα RGB(1931), ως
εξής :
780 780 780

Q=  P r (  ) d  R +  P g (  ) d  G +  P b (  ) d  B
38 0

38 0

38 0


31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 9

 Το πρότυπο χρωματομετρικό σύστημα ΧΥΖ και το
διάγραμμα χρωματικότητας xy της C.I.E. του 1931.
Το :πρότυπο χρωματομετρικό σύστημα Χ Υ Ζ της CIE(1931) είναι φανταστικό, διότι οι
πρωταρχικοί ερεθισμοί Χ, Υ, Ζ δεν είναι δυνατόν να οριστούν με φυσικό τρόπο.
Στο νέο αυτό πρότυπο σύστημα οι συναρτήσεις χρωματικής προσομοίωσης x, y, z προκύπτουν
ως γραμμικοί μετασχηματισμοί των r, g, b.
x () = 2.7688r () + 1.7517g () + 1.1301b ()
 x () 2.7689 1.7517 1.1301  r () 
 y()  = 1.0000 4.5907 1.1301  g () y() = 1.0000r () + 4.5907g () + 0.0601b ()
     
 z ()   0.00 0.0565 5.5943  b () z () = 0.0001r () + 0.0565g () + 5.5942b ()

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 10

 Το πρότυπο χρωματομετρικό σύστημα ΧΥΖ και το
διάγραμμα χρωματικότητας xy της C.I.E. του 1931.
780 780 780

X = k  P x ()d Y = k  P y(  )d Z = k  P z(  )d

380 380 380

P d η απόλυτη φασματική κατανομή ισχύος ακτινοβολίας του χρωματικού ερεθισμού

x(  ), y( ) z(  ) οι συναρτήσεις χρωματικής προσομοίωσης

Εάν ο χρωματικός ερεθισμός προκύπτει από

ανάκλαση της ακτινοβολίας σε αδιαφανές υλικό,
τότε η ακτινοβολούμενη ισχύς Pλ ισούται προς :
P = () S 
:
όπου β(λ) είναι η φασματική ανακλαστική ικανότητα του αντικειμένου ή ο φασματικός συντελεστής ανάκλασης του
υλικού και Sλ είναι η απόλυτη φασματική κατανομή ισχύος της ακτινοβολίας της φωτιστικής πηγής.

780 780 780

X = k  (  )S  x (  )d Y = k  (  ) S   y(  )d Z = k  ( ) S z( ) d

380 380 380

100
Όπου k συντελεστής κανονικοποίησης. k= 780

 S() y( )d

380

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 11

 Πρότυπες φωτεινές πηγές
Σχετική φασματική ισχύς ακτινοβολίας των πρότυπων φωτεινών πηγών.

πρότυπη πραγματικές συνθήκες Θερμοκρασία

πηγή χρώματος
Tc (K)
A Λάμπα πυρακτώσεως 2856
Tungsten
B απογευματινό ηλιακό φως 4874
C φως ημέρας 6774
συννεφιασμένου ουρανού
D50 ηλεκτρονικά flash 5002
D55 5503
D65 φως ημέρας 6504
D75 οθόνη υπολογιστή 7504
D80

λmax x T= 2.898 x 10-3 m K

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 12

 Χρωματικά συστήματα XYZ, xyY CIE 1931
90 X= 57,9 Y =51,3 Z= 31,1

80 x= 0,41 y= 0,37 Y=51,3

70

60
R (%)

50

40

30

20
400 450 500 550 600 650 700
λ (nm)
+

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 13

 Το πρότυπο χρωματομετρικό σύστημα ΧΥΖ και το
,
διάγραμμα χρωματικότητας xy της C.I.E. του 1931.
,

Οι συντεταγμένες χρωματικότητας x, y και z στο σύστημα Χ Υ Ζ της CIE(1931) ενός τυχαίου χρωματικού
ερεθισμού συσχετίζονται με τις τριερεθισμικές τιμές Χ, Υ, Ζ με τις σχέσεις :

X Y Z
x= y= z=
X+Y+Z X+Y+Z X+Y+Z και x+y+z=1

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 14

Η περιμετρική καμπύλη στο διάγραμμα χρωματικότητας ορίζει
πού κείται το κάθε χρώμα (μήκος κύματος) του φάσματος και
ονομάζεται spectrum locus (γεωμετρικός τόπος του ορατού
φάσματος). Τα μήκη κύματος κατά μήκος της φασματικής
καμπύλης δίδονται σε νανόμετρα (nm). Η γραμμή που συνδέει
το μπλε και το κόκκινο άκρο ονομάζεται πορφυρή γραμμή.
Οι τιμές χρωματικότητας εξαρτώνται μόνον από το επικρατούν
μήκος κύματος και τον κορεσμό, και είναι ανεξάρτητες από το
ποσό της φωτεινής ενέργειας (λαμπρότητα).
Οι πρότυπες λευκές πηγές βρίσκονται κοντά (αλλά δεν
ταυτίζονται) με το ισοενεργειακό σημείο x = y = z = 1/3.
Αν δύο χρώματα παριστάνονται στο διάγραμμα με τα σημεία
C1 και C2, το χρώμα που προκύπτει από τη μίξη τους θα κείται
επί της ευθείας C1C2.
Συμπληρωματικά είναι δύο χρώματα όταν η μίξη τους δίνει λευκό φως, άρα θα βρίσκονται
πάνω σε μια ευθεία που περνάει από το σημείο του λευκού, εκατέρωθεν αυτού.
Αν σχεδιάσουμε μία ευθεία που ξεκινάει από το σημείο του λευκού και διέρχεται από το
σημείο χρωματικότητας ενός συγκεκριμένου χρώματος, το σημείο τομής της ευθείας αυτής
με τη φασματική καμπύλη ορίζει το επικρατούν μήκος κύματος του συγκεκριμένου
χρώματος. Αν η εν λόγω ευθεία που ξεκινάει από το λευκό και διέρχεται από το σημείο (x,y)
και καταλήγει στην πορφυρή γραμμή, γι αυτό το χρώμα δεν μπορεί να ορισθεί επικρατούν
μήκος κύματος και το χρώμα χαρακτηρίζεται ως μη φασματικό.
31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 15
 Ο χρωματικός χώρος xyY CIE 1931
Ο χρωματικός χώρος xyY προκύπτει όταν στο σημείο χρωματικότητας (x, y) της πρότυπης φωτεινής
πηγής υψώσουμε κατακόρυφο άξονα, που δηλώνει τη λαμπρότητα Y του χρώματος .

+
D65

To λευκό σημείο μιας φωτεινής πηγής ή μιας οθόνης μπορεί να ορισθεί ως μια ουδέτερη αναφορά
που χαρακτηρίζεται από μια χρωματικότητα, στη συνέχεια, όλοι οι άλλοι χρωματισμοί μπορεί να
ορίζονται σε σχέση με την αναφορά αυτή, με την χρήση πολικών συντεταγμένων. Η χροιά
(επικρατούν μήκος κύματος) είναι η γωνιακή συνιστώσα, και ο κορεσμός (η ερεθισμική καθαρότητα)
είναι η ακτινική συνιστώσα, κανονικοποιημένη ως προς τη μέγιστη ακτίνα για την εν λόγω χροιά.
31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 16
 Ενιαίοι χρωματικοί χώροι
,

, Η διακριτική ικανότητα του

ανθρώπινου
: οφθαλμού εξαρτάται
από τη χροιά, το βαθμό κορεσμού
και τη φωτεινότητα(λαμπρότητα)
των παρατηρούμενων χρωμάτων.
Ως εκ τούτου, η διακριτική του
ευαισθησία εξελίσσεται αναλόγως
των περιοχών του χώρου (x, y, Y)
εντός των οποίων τα χρώματα
αυτά βρίσκονται. Διαφορά μήκους κύματος Δλ απαιτούμενη προκειμένου
να γίνει μόλις αντιληπτή διαφορά χρωματικής χροιάς,
συναρτήσει του μήκους κύματος λ έτσι όπως μετρήθηκε
από τους König και Dieterici(1834)

• Η απαραίτητη (ελάχιστη) αντίθεση δύο σημάτων ώστε δύο χρώματα να γίνουν αντιληπτά ως
διαφορετικά δεν είναι σταθερή σε ολόκληρο το χρωματικό χώρο

Παρατηρούμε ότι υπάρχουν δύο ζώνες μέγιστης ευαισθησίας, μια ζώνη μεταξύ 475-500 nm και μια
ζώνη μεταξύ 575-600 nm, ενώ πριν από τα 420 nm και έπειτα από τα 680 nm η διακριτική ευαισθησία
καθίσταται ανύπαρκτη

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 17

 Ενιαίοι χρωματικοί χώροι
,

:
Ορισμένοι ερευνητές όπως οι Judd και MacAdam
προσδιόρισαν ένα σύνολο σημείων τα οποία εμφανίζουν
την ίδια οπτική διαφορά χρωματικότητας ως προς ένα
κεντρικό σημείο αναφοράς.

Ελάχιστη διαφορά χρωματικότητας (πείραμα

MacAdam του 1942) που διαπιστώθηκε σε διάφορες
θέσεις του διαγράμματος χρωματικότητας (x, y) CIE
(1931), διατηρώντας τη φωτεινότητα σταθερή και ίση
προς 48 cd m-2. Οι διαστάσεις των ελλείψεων
MacAdam στο διάγραμμα αυτό έχουν μεγεθυνθεί 10
φορές.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι ελλείψεις αυτές αναπαριστούν το «κατώφλι» της χρωματικής διαφοράς που
απαιτείται ώστε ένας τυπικός παρατηρητής να διακρίνει δύο χρωματικούς ερεθισμούς ως διαφορετικούς.
Αυτή η ανομοιογένεια του χρωματικού χώρου xyY CIE, η συσχετιζόμενη με τη χρωματική διακριτική
ικανότητα του ανθρώπινου οφθαλμού οδήγησε πολλούς ερευνητές στην αναζήτηση ενός ενιαίου, από
χρωματική άποψη, χώρου.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 18

 Ενιαίοι χρωματικοί χώροι
,
Ο χρωματικός χώρος CIE 1976(L*a*b*) ή CIELAB
,

Ο: χρωματικός αυτός χώρος είναι κατά προσέγγιση ενιαίος (ομοιογενής - uniform)

Ελλείψεις του MacAdam

εμφανιζόμενες στο διάγραμμα (a*, b*)
CIE (1976), για L*=50

Παράγεται εάν αναπαρασταθούν σε ορθογώνιες συντεταγμένες οι

ποσότητες L*, a* και b* οι οποίες προσδιορίζονται ως συνάρτηση των
συνταταγμένων Χ, Υ, Ζ.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 19

 Ενιαίοι χρωματικοί χώροι
, Ο χρωματικός χώρος CIE 1976(L*a*b*) ή CIELAB
,

:
Y 13 Y Y 13
L*=116( ) −16 αν 0.008856 ειδάλλως L*=903.3( )
Yn Yn Yn

 X Y  X X 13 X X X 16
a*=500 f ( ) − f ( )  f ( ) =( ) 0.008856 ειδάλλως f( ) = 7.787( ) +
 Xn Yn  Xn Xn αν Xn Xn X n 116

 Y Z  Y Y 13 αν Y Y Y 16
0.008856 ειδάλλως ) = 7.787( ) +
b*=200 f ( ) − f ( )  f ( ) =( ) Yn
f(
Yn Yn 116
 Yn Zn  Yn Yn

Z
Z 13
Z Z 16
Z αν 0.008856 ειδάλλως f( ) = 7.787( ) +
f ( ) =( ) Zn Zn Zn 116
Zn Zn

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 20

 Αντίληψη φωτεινότητας και χρώματος
Θεωρία ανταγωνιστικών χρωμάτων – CIE LAB 1976

Σύμφωνα με τη θεωρία των ανταγωνιστικών

χρωμάτων που αναπτύχθηκε από τον Ewald Hering
(1834 -1918) στο τέλος του 19ου αι., η χρωματική
πληροφορία γίνεται αντιληπτή σε 3 διαστάσεις:
στον άξονα κόκκινου-πράσινου, τον άξονα κίτρινου-
μπλε και τον άξονα λευκού –μαύρου.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ21

- Σ.Σωτηροπούλου
Ψυχολογικά χαρακτηριστικά του χρώματος: χροιά, κορεσμός,
λαμπρότητα (που δηλώνουν το πώς γίνεται αντιληπτό ένα
χρώμα).
Αναπαράσταση στους χρωματικούς χώρους xyY CIE(1931) και
L*a*b* CIE (1976).

+D65
+
D65

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 22

 Μεταμερισμός (χρωματική προσομοίωση και
αναπαραγωγή του χρώματος)

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 23

 Mεταμερισμός
Φως ημέρας Φως λαμπτήρα πυράκτωσης

http://www.rit-mcsl.org/fairchild/WhyIsColor/Questions/2-8.html

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 24

 Χρωματική μίξη
(Προσθετική / αφαιρετική μίξη)
• Φίλτρα / επιφάνειες

https://www.lightingschool.eu/portfolio/understanding-the-light/#3-light-and-color
31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 25
 Χρωματική μίξη
Τα χρωματιστά φίλτρα που χρησιμοποιούνται σε διάφορα φωτιστικά σώματα λειτουργούν απορροφώντας τμήμα
της ακτινοβολίας με αποτέλεσμα να αλλάζουν το τελικό χρώμα του φωτός που διέρχεται. Στο σχήμα (α)
απεικονίζεται το παραλληλεπίπεδο υπό λευκό φως.
(α) Προσδιορίστε το χρώμα των τριών εδρών του παραλληλεπιπέδου όταν αυτό φωτιστεί από λευκό φως
διερχόμενο από καθένα από τα φίλτρα - ζελατίνες της σειράς που εικονίζεται.
(β) Προσδιορίστε το χρώμα του φίλτρου που χρησιμοποιήθηκε ώστε να προκύψουν τα χρώματα του σχήματος (β)
για το ίδιο παραλληλεπίπεδο
Υπόδειξη: Δικαιολογείστε την απάντησή σας με τους νόμους της αφαιρετικής μίξης.

Έδρες Β R Y
Φίλτρα
B
G
Y
O
R
Purple
M

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 26

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 27
Ο ρόλος του φωτισμού στην αντίληψη.
Ο φωτισμός θα πρέπει να εξασφαλίζει τις συνθήκες που
βελτιστοποιούν την απόδοση του οπτικού συστήματος.
Η οπτική απόδοση λειτουργεί μέσω της επεξεργασίας
αντιθέσεων φωτεινότητας και χρώματος με σκοπό την
• αντίληψη της λεπτομέρειας της μορφής και του
χρώματος - του σχήματος / της υφής των
αντικειμένων
• αντίληψη της κίνησης (αχρωματική)
• αντίληψη της απόστασης / του βάθους (αχρωματική)

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου

28
Ο ρόλος του φωτισμού στην αντίληψη.
Απαιτήσεις για ικανοποιητική οπτική απόδοση και αντίληψη της οπτικής
σκηνής:
• Επαρκή επίπεδα λαμπρότητας (ένταση φωτισμού)
Επαρκή επίπεδα φωτεινότητας των αντικειμένων και του περιβάλλοντός
τους
• Επαρκή βαθμό αντίθεσης φωτεινότητας και χρώματος (χρωματική)
ποιότητα φωτισμού
– Οι αντιθέσεις φωτεινότητας πιο ξεκάθαρες στις μονόχρωμες εικόνες (grey scale)
– Οι χρωματικές αντιθέσεις πιο σημαντικές σε ισο-λαμπρες (equiluminant) εικόνες
• Επαρκή λεπτομέρεια (χωρική ανάλυση) (ο φωτισμός βελτιώνει την οπτική
οξύτητα (acuity))
• Επαρκή χρόνο για προσαρμογή στις φωτιστικές συνθήκες.
• Επαρκή χρόνο για παρατήρηση: ένας τροχός που γυρνά αργά μπορεί να
γίνει αντιληπτός με μεγάλη λεπτομέρεια, η οποία χάνεται όταν επιταχύνει
σε μεγάλες ταχύτητες.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 29

 O ρόλος του φωτισμού στη χρωματική αντίληψη
• Επιλογή κατάλληλου φωτισμού για τη βελτιστοποίηση
της αντίληψης των χρωμάτων.
• Ακρίβεια/πιστότητα (accuracy) στην απόδοση των
χρωμάτων
Αντικειμενική απόδοση, αναφορικά με τα
αυθεντικά/πραγματικά χρώματα (όπως γίνονται αντιληπτά
στο φυσικό φως)
• Ανάδειξη
Υποκειμενική απόδοση/ανάδειξη/ερμηνεία, αναφορικά με το
σκοπό /το νόημα/ τη σημασία που προβάλλεται μία εικόνα.
(λαμβάνοντας υπ’ ΄οψιν φαινόμενα χρωματικής επαγωγής /
αλληλεπίδρασης εικόνας / φόντου).

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 30

O ρόλος του φωτισμού στη χρωματική αντίληψη
Πιστή/ακριβής χρωματική απόδοση

ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ -
31/01/2023 31
Σ.Σωτηροπούλου
 O ρόλος του φωτισμού στη χρωματική αντίληψη
Πιστή/ακριβής χρωματική απόδοση

• Πώς αξιολογείται;

• Με μετρητικές διατάξεις: “ακρίβεια” σε αριθμούς

(χρωματομετρία)
• αντικειμενικά
• Spot μετρήσεις σε χρωματικά ομοιόμορφες περιοχές
• Σύγκριση με το μάτι: “colour matching”. Οπτική εκτίμηση
• Υποκειμενικά (σύμφωνα με τη χρωματική αντίληψη του
παρατηρητή)
• Προσοχή στην αλληλεπίδραση παρακείμενων χρωμάτων και
στις φωτιστικές συνθήκες
ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ -
31/01/2023 32
Σ.Σωτηροπούλου
Φωτισμός και χρωματική απόδοση
• Πώς μετράμε/εκτιμάμε την ποιότητα του
φωτισμού ως προς τη χρωματική απόδοση;
• Πώς δηλαδή αξιολογούμε την ποιότητα του
φωτισμού αναφερόμενοι στη βέλτιστη
χρωματική αντίληψη;

Το φυσικό φως αποτελεί την ιδανική φωτεινή

πηγή, δεδομένου ότι επιτρέπει τη βέλτιστη
οπτική και χρωματική αντίληψη:
Αποδίδει ζωντανά και φυσικά χρώματα και
επιτρέπει τη διάκριση μεταξύ λεπτών
διαφορών χροιάς, κορεσμού και φωτεινότητας

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 33

 Χρωματικές ιδιότητες
τεχνητών φωτεινών πηγών
• Χρωματική απόδοση – rendering (color rendering index
(CRI))
Ο CRI χρησιμοποιείται ως δείκτης για την αξιολόγηση της
χρωματικής απόδοσης /πιστότητας: του πόσο «πιστά» αποδίδει
τα χρώματα μια τεχνητή φωτεινή πηγή σε σχέση με μία πρότυπη
πηγή αναφοράς ( της ίδιας θερμοκρασίας χρώματος).
• χρωματική εμφάνιση – appearance (correlated color
temperature (CCT),
Η συσχετισμένη θερμοκρασία χρώματος χρησιμοποιείται για να
περιγράψει τη χρωματική εντύπωση του φωτός μιας φωτεινής
πηγής (την επικρατούσα χροιά του φωτισμού παράγει).

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 34

 Συσχετισμένη θερμοκρασία χρώματος (CCT)
https://www.waveformlighting.com/tech/calculate-color-temperature-cct-from-
cie-1931-xy-coordinates/
31/01/2023
Στο διάγραμμα χρωματικότητας xy
CIE 1931, απεικονίζονται επίσης οι
χρωματικότητες φωτεινών πηγών
διαφόρων θερμοκρασιών
Planckian locus χρώματος που προσομοιάζονται
από το μέλαν σώμα, καθώς επίσης
και οι ευθείες σταθερής
συσχετισμένης θερμοκρασίας
χρώματος(correlated color
temperature (CCT).
Η συσχετισμένη θερμοκρασία
χρώματος χρησιμοποιείται για να
περιγράψει τη χρωματική
εντύπωση του φωτός μιας
φωτεινής πηγής (την επικρατούσα
χροιά του φωτισμού παράγει).
ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 35
• Παρόλο που το ίδιο αντικείμενο έχει
διαφορετικό χρώμα υπό διαφορετικές
φωτεινές πηγές

https://www.waveformlighting.com/cct-simulator

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 36

• Η θερμοκρασία χρώματος δεν έχει άμεσο
αντίκτυπο στη χρωματική απόδοση μιας
φωτεινής πηγής, χάρη στην ικανότητα
χρωματικής προσαρμογής του οπτικού
συστήματος.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου

37
• Η θερμοκρασία χρώματος δεν έχει άμεσο
αντίκτυπο στη χρωματική απόδοση μιας
φωτεινής πηγής, χάρη στην ικανότητα
χρωματικής προσαρμογής του οπτικού
συστήματος.

ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ -
31/01/2023 38
Σ.Σωτηροπούλου
• Η θερμοκρασία χρώματος δεν έχει άμεσο
αντίκτυπο στη χρωματική απόδοση μιας
φωτεινής πηγής, χάρη στην ικανότητα
χρωματικής προσαρμογής του οπτικού
συστήματος.

ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ -
31/01/2023 39
Σ.Σωτηροπούλου
 Δείκτης χρωματικής απόδοσης CRI
Πηγή αναφοράς: για CCT>5000 φως ημέρας για CCT<5000 μέλαν σώμα

CRI (Ra) = <Ri> ΔΕ (LUV CIE1976)

κατηγορία
κατά CIE Τιμές CRI (Ra) χρωματική απόδοση Εφαρμογές
Πινακοθήκες, ιατρική,
ανάμειξη χρωμάτων,
γραφικές τέχνες,
1A 90 - 100 ακριβής αναπαραγωγή χρωμάτων βιομηχανίες ρούχων
Οικιακοί χώροι, ξενοδοχεία,
1B 80 - 90 ακριβής εκτίμηση του χρώματος γραφεία, σχολεία
Βιομηχανία, γραφεία,
2 60-80 ακρίβεια απόδοσης χρωμάτων μέτριας σημασίας σχολεία
3 40-60 ακρίβεια απόδοσης χρωμάτων μικρής σημασίας Βιομηχανία, γήπεδα
4 20-40 ακρίβεια απόδοσης χρωμάτων άνευ σημασίας φανάρια/σηματοδότες
κυκλοφορίας

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 40

 CRI-R96a, based on Munsell Atlas test
colours (CIE 1995)
Appearance under
Me Appr. Munsell Swatch
daylight

TCS01 7,5 R 6/4 Light greyish red

Dark greyish
TCS02 5 Y 6/4
yellow
Strong yellow
TCS03 5 GY 6/8
green
Moderate
TCS04 2,5 G 6/6
yellowish green

TCS05 10 BG 6/4 Light bluish green

TCS06 5 PB 6/8 Light blue

TCS07 2,5 P 6/8 Light violet

Light reddish
TCS08 10 P 6/8
purple

TCS09 4,5 R 4/13 Strong red

TCS10 5 Y 8/10 Strong yellow

TCS11 4,5 G 5/8 Strong green

TCS12 3 PB 3/11 Strong blue

Light yellowish
TCS13 5 YR 8/4
pink

CRI (Ra) = <Ri> TCS14 5 GY 4/4

Moderate olive
green

ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ -
31/01/2023 41
Σ.Σωτηροπούλου
 CRI test colours (CIE 1995)
Appearance
Νame Appr. Munsell Swatch
under daylight

Light greyish
TCS01 7,5 R 6/4
red
Dark greyish
TCS02 5 Y 6/4
yellow
Strong yellow
TCS03 5 GY 6/8
green
Moderate
TCS04 2,5 G 6/6 yellowish
green
Light bluish
TCS05 10 BG 6/4
green
TCS06 5 PB 6/8 Light blue
TCS07 2,5 P 6/8 Light violet
Light reddish
TCS08 10 P 6/8
purple
TCS09 4,5 R 4/13 Strong red
TCS10 5 Y 8/10 Strong yellow
TCS11 4,5 G 5/8 Strong green
TCS12 3 PB 3/11 Strong blue
Light yellowish
TCS13 5 YR 8/4
pink

Moderate
TCS14 5 GY 4/4
olive green

CIE (1995), 8 test color samples (TCS) από τον άτλαντα χρωμάτων του Munsell.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 42

 CRI test colours (CIE 1999)
– μέθοδος R96a
TCS01* TCS02* TCS03* TCS04* TCS05* TCS06* TCS07* TCS08* TCS09* TCS10*

L* 40.9 61.1 81.6 72.0 55.7 51.7 30.0 51.0 68.7 63.9

a* 51.0 28.8 −4.2 −29.4 −43.4 −26.4 23.2 47.3 14.2 11.7

b* 26.3 57.9 80.3 58.9 35.6 −24.6 −49.6 −13.8 17.4 17.3

CIE (1999), 10 test color samples (TCS) από το ColorChecker chart.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 43

 Φωτεινές πηγές πλήρους φάσματος
• Το χρώμα στην αντίληψη προκύπτει από το συνδυασμό της φασματικής
κατανομής ισχύος (SPD) της φωτεινής πηγής, τη φασματική ανάκλαση των υλικών
της επιφάνειας που φωτίζεται, και την τρι-χρωματική φύση του ανθρώπινου
οπτικού συστήματος.
• Οι φωτεινές πηγές πλήρους φάσματος παρέχουν εξαιρετική απόδοση χρωμάτων.
Ο δείκτης χρωματικής απόδοσης (CRI) για τις πηγές φωτισμού πλήρους φάσματος
λαμβάνει συνήθως τιμές μεγαλύτερες από 90.
• Αν υπάρχουν κενά ή μεγάλες διακυμάνσεις στη φασματική κατανομή εκπομπής
μιας φωτεινής πηγής, υπάρχει το ενδεχόμενο αποτυχίας στην απόδοση των
χρωμάτων των αντικειμένων.
Αντίθετα, οι πηγές φωτός πλήρους φάσματος παρέχουν ισχύ ακτινοβολίας σε όλο
το ορατό φάσμα, επομένως επιτρέπουν τη διάκριση λεπτών διαφορών στα
φασματικά χαρακτηριστικά ανάκλασης των διαφορετικών αντικειμένων. Έτσι,
όταν η πιστή χρωματική απόδοση ή ταύτιση αποτελεί ζητούμενο, όπως π.χ. στις
γραφικές τέχνες, τα μουσεία και τις εφαρμογές έγχρωμης εκτύπωσης, θα πρέπει
να επιλέγονται φωτεινές πηγές πλήρους φάσματος που εξασφαλίζουν την άριστη
αντίληψη των χρωμάτων.

ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ -
31/01/2023 44
Σ.Σωτηροπούλου
 CRI: Colour Rendering Index
Πλεονεκτήματα του CRI
– Έχει καθιερωθεί, χρησιμοποιείται ευρέως, έχει μία εύκολη και
ορθολογική μέθοδο υπολογισμού (υπηρέτησε την κοινότητα φωτισμού
με επιτυχία εδώ και σχεδόν 50 χρόνια (θεσπίστηκε το 1965))
Περιορισμοί του CRI
– Η τιμή του αναφέρεται στο μέσο σκορ ως προς την απόδοση
συγκεκριμένων 8 ή 14 ή 10 δειγμάτων
– Είναι κατάλληλα σχεδιασμένος για φωτεινές πηγές ευρείας ζώνης
(συνεχούς φάσματος)
– Ειδικότερα οι πηγές λευκού φωτός, φάσματος εκπομπής με πολλές
στενές ζώνες εκπομπής όπως τα LED, έχουν κάνει φανερά τα
μειονεκτήματα του CRI για τον χαρακτηρισμό της χρωματικής
απόδοσης των ηλεκτρικών πηγών φωτός.

ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ -
31/01/2023 45
Σ.Σωτηροπούλου
 Χρωματική απόδοση / ποιότητα
http://www.iald.org/userfiles/file/PDFs/DOESSLMaterials/09_NIST%20Color%20Quality%20Index.pdf

• Ως χρωματική απόδοση ορίζεται η επίδραση μιας φωτεινής

πηγής στην χρωματική όψη των αντικειμένων κατόπιν
συνειδητής ή υποσυνείδητης σύγκρισης του χρώματος τους
με αυτό κάτω από μια φωτεινή πηγή αναφοράς.
Η χρωματική απόδοση αναφέρεται συχνά μόνο στη
χρωματική πιστότητα, την ακριβή απόδοση των χρωμάτων
του αντικειμένου σε σύγκριση με αυτά κάτω από μια πηγή
αναφοράς, και δεν περιλαμβάνει άλλες πτυχές της
χρωματικής ποιότητας, όπως η δυνατότητα διάκρισης
παρεμφερών χρωμάτων ή η προτίμηση.

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 46

Δείκτες εκτίμησης χρωματικής ποιότητας
λευκών φωτεινών πηγών
• Colour fidelity is only one aspect of the quality of white light.
• Other important aspects and dimensions are:
– Visual clarity (Feeling of Contrast Index (FCI))
• the feeling of “clearness” or “distinctness” between object colours
– Colour discrimination ability
• Colour Discrimination index (CDI)
– Colour preference (increased chroma)
• Colour Preference index (CPI)
– ‘‘Flattery index’’ (FI) to characterize how ‘‘vivid’’ or ‘‘flattering’’
objects, particularly skin, might be rendered by light sources.
• Colour Saturation - colours appear ‘vivid’ and easily distinguishable

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 47

 Βιβλιογραφία
(χρωματική αντίληψη / χρωματική απόδοση)
• Colour vision - colour perception – colour and light
– Web Exhibits,
• Causes of colour: http://www.webexhibits.org/causesofcolor/1B.html
• Colour vision and art: http://www.webexhibits.org/colorart/
http://www.lightingschool.eu/portfolio/understanding-the-light/#3-light-and-color
http://www.huevaluechroma.com/034.php
http://www.handprint.com/LS/CVS/color.html
http://www.colormatters.com/
• Colour rendering assessment of white light sources
• http://www.nist.gov/pml/div685/grp03/vision_color.cfm
• Lighting Research Center, Rensselaer Polytechnic Institute, Troy, NY USA
http://www.lrc.rpi.edu/programs/solidstate/colorResearch.asp /
http://www.lrc.rpi.edu/programs/nlpip/lightinganswers/fullspectrum/lightSources.asp
• Kevin W. Houser, Minchen Wei, Aurélien David, Michael R. Krames, and Xiangyou Sharon
Shen, (2013) “Review of measures for light-source color rendition and considerations for a
two-measure system for characterizing color rendition”, Optics Express, 21(8): 10393-10411
• Colour theory - Interaction of colours
– Albers, Joseph. Interaction of Color. Yale University Press, New Haven, revised and expanded
31/01/2023edition: 2006. 48
ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου
• https://www.waveformlighting.com/cct-simulator
• https://www.waveformlighting.com/tech/what-is-cri-color-
rendering-index
• https://www.waveformlighting.com/tech/calculate-color-
temperature-cct-from-cie-1931-xy-coordinates/
• https://www.lisungroup.com/wp-
content/uploads/2020/02/CIE-13.3-1995-Standard-Free-
Download.pdf
• https://www.globallightingassociation.org/images/files/GL
A_publication_-_Application_of_CIE_13.3-
1995_with_Associated_CRI-
based_Colour_Rendition_Properties_-
_December_2018_1.pdf

31/01/2023 ΣΦΠ 51 - 4η ΟΣΣ - Σ.Σωτηροπούλου 49