Βιοφυσικη

ΒΙΟΦΥΣΙΚΗ
Η κλασική Φυσική εναντίον μικρόκοσμου .....
Ε. Παντελής
Επικ. Καθηγητής,
Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής,
Ιατρική Σχολή Αθηνών.
210-746 2454
vpantelis@phys.uoa.gr
http://eclass.uoa.gr/courses/MED732/
Στα δύο μαθήματα (4 ώρες) θα συζητήσουμε τις

πρώτες ενότητες της ύλης σας που
περιλαμβάνουν … :
 Η αρχή της κβάντωσης

 Το άτομο.
 Ο ατομικός πυρήνας – ραδιενέργεια – ακτινοβολία
 Φύση & είδη ιοντίζουσας ακτινοβολίας
 Αλληλεπίδραση ιοντίζουσας ακτινοβολίας-ύλης
Σήμερα:
Ι. Η αρχή της κβάντωσης
ΙΙ. Το άτομο
ΙΙΙ. Ο ατομικός πυρήνας
IV. Ραδιενέργεια – ακτινοβολία
ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΦΥΣΙΚΗ =

ΦΥΣΙΚΗ 20ου αιώνα
ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΗ ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ
ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ
ΘΕΡΜΟ∆ΥΝΑΜΙΚΗ ΚΒΑΝΤΟΜΗΧΑΝΙΚΗ
ΚΥΜΑΤΑ
ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ
Κλασική Φυσική
 Αν ασκήσω δύναμη σε ένα σώμα τότε του

μεταφέρω ενέργεια μέσω του έργου της
δύναμης
 Αν θερμάνω ένα σώμα τότε του μεταφέρω
ενέργεια μέσω της θερμότητας
 Αντίστοιχα ένα ηλεκτρομαγνητικό κύμα
μεταφέρει ενέργεια σε ένα άτομο θέτοντας το σε
εξαναγκασμένη ταλάντωση.
Κλασική Φυσική
 Σύμφωνα με την κλασική φυσική λοιπόν η

μεταφορά ενέργειας σε ένα σώμα είναι μια
συνεχής ποσότητα
– Αν ασκήσω μεγαλύτερη δύναμη τότε θα
μεταφέρω περισσότερη ενέργεια
– Αν αυξήσω την ένταση της
ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας =>
μεταφέρω περισσότερη ενέργεια στην ύλη
 Τα σώματα απορροφούν και
εκπέμπουν ενέργεια με συνεχή τρόπο
Μέλαν σώμα και η αρχή της κβάντωσης
1. Μέλαν σώμα = το σώμα εκείνο το οποίο απορροφά την

ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία που προσπίπτει σε αυτό
ανεξαρτήτως συχνότητας και γωνίας πρόσπτωσης (Συνεχής
απορρόφηση και εκπομπή ενέργειας).
2. Πρακτικά μέλαν σώμα μπορεί να θεωρηθεί ένα οποιοδηποτε
αντικείμενο με αιθαλωμένη την επιφάνεια του ή ισοδύναμα
μια κοιλότητα ενός μονωτικού (πλήρως απορροφητικού)
υλικού
3. Το φάσμα εκπομπής ενός τέτοιου σώματος μπορεί να
μετρηθεί πειραματικά από ένα άνοιγμα στην κοιλότητα,
μικρό για να μην επηρεάσει την ισορροπία της ανταλλαγής
ενέργειας μεταξύ ύλης και ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας
Φάσμα εκπομπής ακτινοβολίας μέλανος σώματος
Παρατηρήσεις:
1.Φάσμα εξαρτώμενο μόνο από Τ
2.Μέγιστη ένταση: λmaxT=c (N. Wien)
3.Συνολική ένταση ~ σΤ4 (Ν. Stefan-Boltzman)
Κλασική ερμηνεία Rayleigh-Jeanes:

Οι στοιχειώδεις ταλαντωτές έχουν συνεχές φάσμα Ε και
εκπέμπουν Η/Μ ακτ. με συνεχές φάσμα Ε
2 ckT
I ( , T ) 
4
Ερμηνεία Planck:
Οι στοιχειώδεις ταλαντωτές έχουν διακριτό φάσμα
Ε=nhf=nhc/λ και εκπέμπουν Η/Μ ακτ. κατά κβάντα
∆Ε=hf=hc/λ, h=6.63 10-34 J s
2hc 2
I ( , T ) 
5 (e hc / kT  1)
Φωτοηλεκτρικό φαινόμενο:
από το κύμα στο σωματίδιο
Φωτοηλεκτρικό φαινόμενο : Όταν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία

προσπίπτει σε ένα μέταλλο, εκπέμπονται ηλεκτρόνια
Τα ηλεκτρόνια αυτά μπορούν να μετρηθούν υπό τη μορφή
ρεύματος με την εφαρμογή διαφοράς δυναμικού V.
Επίσης με αντιστροφή της πολικότητας της διαφοράς δυναμικού
μπορεί να μετρηθεί η μέγιστη ταχύτητα των εκπεμπόμενων
ηλεκτρονίων
Κλασική θεώρηση:
1.Το ηλεκτρικό πεδίο του κύματος ασκεί
ηλεκτρικές δυνάμεις στα ηλεκτρόνια του
μετάλλου και μέσω αυτής τους μεταβιβάζει
ενέργεια.
2.Αυξάνοντας την ένταση Η/Μ ακτινοβολίας
εξάγονται περισσότερα e ανά μονάδα t
3.Αυξάνοντας την ένταση Η/Μ ακτινοβολίας
αυξάνει η Umax των e
4.e εξάγονται ανεξαρτήτως της f της Η/Μ
ακτινοβολίας
Πείραμα - Παρατηρήσεις:
1.Αυξάνοντας την ένταση Η/Μ ακτινοβολίας εξάγονται

περισσότερα e ανά μονάδα χρόνου
2.Αυξάνοντας την ένταση Η/Μ ακτινοβολίας ∆ΕΝ αυξάνει η Umax

των e
3.Η εξαγωγή e εξαρτάται από τη συχνότητα της Η/Μ

Ερμηνεία Einstein: η Η/Μ ακτινοβολία αποτελείται από

κβάντα φωτός ή φωτόνια, ενέργειας ίσης με Ε=hf και η
απορρόφηση τους γίνεται ασυνεχώς
Ατομικό πρότυπο Bohr
για τα υδρογονοειδή άτομα
Πειραματικά δεδομένα:
1.Ανακάλυψη του e (J. J. Thomson)
2.Φάσματα εκπομπής αερίων.: νn=R/n2
3.Πείραμα Rutherford (πλανητικό μοντέλο
ατόμου)
Ακτίνα πυρήνα ~10-15 μέτρα

Ακτίνα ατόμου ~10-10 μέτρα

Πρότυπο Bohr:
1.Σε ένα ατομικό σύστημα επιτρέπονται μόνο
συγκεκριμένες καταστάσεις σταθερής ενέργειας που
αντιστοιχούν σε κυκλικές τροχιές του ηλεκτρονίου
γύρω από τον πυρήνα ώστε η στροφορμή του να
είναι ακέραιο πολλαπλάσιο της σταθεράς του Planck
(Η στροφορμή είναι κβαντισμένη)
2.Η απορρόφηση και η εκπομπή ακτινοβολίας

επιτρέπονται μόνο κατά τη μετάβαση του
ηλεκτρονίου μεταξύ δύο τέτοιων επιτρεπόμενων
καταστάσεων σταθερής ενέργειας.
NA ΘΥΜΑΣΤΕ:
Ε1=-13,6 eV, r1=0.5 10-10 m και U1=2 106 m s-1
Κύματα de Broglie:
από το σωματίδιο στο κύμα
Όλες οι μορφές της ύλης εμφανίζουν κυματικές και

σωματιδιακές ιδιότητες κατά την κίνηση:
 E=hf
 p=h/λ
ποιό είναι το δικό σας μήκος κύματος de Broglie όταν

περπατάτε;
ποιο είναι το μήκος κύματος de Broglie ενός e με

ενέργεια 1 eV;
Κύματα de Broglie:
από το σωματίδιο στο κύμα
Μα αν το σωματίδιο είναι και κύμα ποιο είναι το μέγεθος που

ικανοποιεί την κυματική εξίσωση;
Μια συνάρτηση (κυματοσυνάρτηση) το τετράγωνο της τιμής

της οποίας σε τυχόν σημείο δίνει την πιθανότητα να
απαντηθεί στο σημείο αυτό το σωματίδιο.
Μα αν γνωρίζω θέση και ταχύτητα ενός σωματιδίου κάποια

στιγμή δεν μπορώ με τη βοήθεια της μηχανικής να
προβλέψω τη θέση οποιαδήποτε άλλη στιγμή;
Αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg:

∆x∆p≥ħ
Η κβαντική μηχανική…
Στάσιμα κύματα Το κύμα de Broglie του e

στην κλασική φυσική που περιορίζεται στο άτομο
είναι ένα στάσιμο κύμα
λ=nL/2
Εξίσωση του Shrodinger:
Κυματοσυναρτήσεις που ικανοποιούν την εξίσωση αποτελούν

r μέτρα της πιθανότητας να βρεθεί το ηλεκτρόνιο σε συγκεκριμένη θέση
με συγκεκριμένη ενέργεια.
Οι τρεις κβαντικοί αριθμοί n, l, ml που αναδύονται από τη θεωρία και
από τους οποίους εξαρτάται κάθε κυματοσυνάρτηση είναι:
 n, ο κύριος κβαντικός αριθμός που παίρνει τιμές n=1,2,3,..,∞
 l, o κβαντικός αριθμός της τροχιακής στροφορμής που παίρνει τιμές
l=0, 1, 2,.., n-1
 ml, ο μαγνητικός κβαντικός αριθμός που παίρνει τιμές ml=-l,-l+1,…,
l-1 ,l
Η κβαντομηχανική δίνει τις ίδιες τιμές ενέργειας και ταχύτητας e στο άτομο
του υδρογόνου με το πρότυπο του Bohr.
H ακτίνα του Bohr στο άτομο του υδρογόνου έχει το νόημα της απόστασης
στην οποία αντιστοιχεί η μέγιστη πιθανότητα θέσης του e.
Πολυ-ηλεκτρονιακά άτομα...?
Απαγορευτική αρχή του Pauli : μόνο ένα ηλεκτρόνιο μπορεί να βρίσκετε σε μια
κατάσταση που περιγράφετε με τους ίδιους κβαντικούς αριθμούς (n, l, ml, ms).
Μόρια και συμπυκνωμένη ύλη...
 Ετεροπολικός δεσμός
 Ομοιοπολικός δεσμός
 Ενεργειακές καταστάσεις μορίων
 Υγρά
 Στερεά
Η σταδιακή διαμόρφωση ενεργειακών ζωνών στα στερεά καθώς όλο και

περισσότερα άτομα βρίσκονται σε κοντινές αποστάσεις σε μια κρυσταλλική δομή.
«σύνοψη»...
1. Χαρακτηριστικά μεγέθη του ατόμου

2. Το ατομικό πρότυπο του Bohr είναι μια ικανοποιητική υπόθεση
εργασίας για τις ανάγκες της συζήτησης μας στα επόμενα
3. Η Η/Μ ακτινοβολία έχει κυματικό και σωματιδιακό χαρακτήρα
4. Ο σωματιδιακός χαρακτήρας της Η/Μ ακτινοβολίας
r
εκδηλώνεται όταν η ενέργεια φωτονίου (Ε = hf) είναι

σημαντική σε σχέση με την ενέργεια του συστήματος που την
απορροφά ή την εκπέμπει
5. Το παραπάνω ισχύει σε ατομικό επίπεδο οπότε στα επόμενα θα
θεωρούμε το σωματιδιακό χαρακτήρα της Η/Μ ακτινοβολίας
6. Φωτόνια απορροφούνται μόνο εάν έχουν ενέργεια ίση με τη
διαφορά δύο ενεργειακών καταστάσεων της ύλης
ΒΙΟΦΥΣΙΚΗ
Ο ατομικός πυρήνας
σύγχρονη αλχημεία...
Εργαστήριο προσομοίωσης
210-746 2343
http://eclass.uoa.gr/courses/MED732/ vpantelis@phys.uoa.gr
Να θυμηθούμε …………..
 ΣΧΕΣΗ ΜΑΖΑΣ - ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ε = mc2

Ο πυρήνας του ατόμου,
σύσταση-μάζα
Πυρήνας = p+ και n περιορισμένα σε μια περιοχή του ατόμου
Μάζα πυρήνα?
matom ( Z , A) ≅ A u ≅ A GeV / c 2
m nucleus (Z, A)c 2 = m atom (Z, A) c 2 + b e - Z × m e c 2

έλλειμμα μάζας-ενέργεια σύνδεσης
B = {Z × m p + N × mn − mnucleus ( Z , A)}× c 2
B = {Z × ( m p + me ) + ( A − Z ) × mn − matom ( Z , A)}× c 2
= {Z × m 1 H + ( A − Z ) × mn − matom ( Z , A)}× c 2
Μεγαλύτερη ενέργεια σύνδεσης  αυξημένη σταθερότητα...?

σταθερότητα
 Μεγαλύτερη ενέργεια
σύνδεσης ανά νουκλεόνιο

αυξημένη σταθερότητα
 Αν εξαιρέσουμε τα άτομα
μικρού Ζ, Β~Α

μεταστοιχειώσεις
 Αρχή ελάχιστης ενέργειας
 Νουκλίδια με μεγάλο Α:
Σχάση
 Νουκλίδια με μικρό Α:
Σύντηξη
ο χάρτης των νουκλιδίων – διάγραμμα Segre
ΙΣΟΤΟΠΑ
ΙΣΟΤΟΝΑ

μεταστοιχειώσεις
Γενικά μεταξύ ισοβαρών (νουκλίδια με ίδιο Α):

 Αποβολή πλεονάζοντος νουκλεονίου
 α διάσπαση: ZA X → A− 4
Y + 24He
Z −2
1
1 p → 01n + e + + ve
 Πλεόνασμα πρωτονίων  β+ διάσπαση: A
Z X→ Y + e + + ve
A
Z −1
1
p + e - → 01n + ve
 Σύλληψη ηλεκτρονίου: 1
A
Z X + e- → A
Z −1Y +ν e
1
n → 11p + e − + v e
 Πλεόνασμα νετρονίων  β- διάσπαση: 0
A
Z X→ A
Y + e− + ve
Z +1
ο χάρτης των νουκλιδίων – διάγραμμα Segre
Ραδιενεργές διασπάσεις,
διάσπαση α
A− 4
A
Z X→ Y + 24He
Z −2
226
π.χ.: 88 Ra → 222
86 Rn + α + Qα
Α.Δ.Ε.: m X c 2 + K X = mY c 2 + K Y + mα c 2 + K α
m X c 2 − mY c 2 − mα c 2 = K Y + K α
Q τιμή, Q> 0 για αυθόρμητη διάσπαση

  
Α.Δ.O.: p X = 0 = p Y + pα
K α mY A − 4 4 4
= ≅ K α ≅ Qα (1 − ) και K Y ≅ Qα
K Y mα 4 A A
Το σωμάτιο α εκπέμπεται με συγκεκριμένη Ε

διάσπαση β-
1
0 n → 11p + e − + v e A
Z X→ A
Y + e− + ve
Z +1
137 137
π.χ.: 55 Cs → 56 Ba + e − + ν e
Α.Δ.Ε.: Qβ − = K Y + K β − + K ve
   
Α.Δ.O.: p X = 0 = pY + pβ − + pν
Το ηλεκτρόνιο εμφανίζει φάσμα ενεργειών
διάσπαση β+
1
1 p → 01n + e + + ve A
Z X→ Y + e + + ve
A
Z −1
π.χ.: 22
Na → 22
Ne + e + + ν e
11 10
Ομοίως με τη β-, το ποζιτρόνιο εμφανίζει φάσμα ενεργειών

σύλληψη ηλεκτρονίου
1
1 p + e - → 01n + ve A
Z X + e- → A
Y +ν e
Z −1
Α.Δ.Ε.: QEC = K Y + Kν
Α.Δ.O.:   
p X = 0 = pY + pν
Το νετρίνο λαμβάνει σχεδόν το σύνολο της ενέργειας
γ διάσπαση & εσωτερική μετατροπή
Kατά τις παραπάνω διασπάσεις ο θυγατρικός πυρήνας είναι

πιθανό να σχηματιστεί με ενέργεια μεγαλύτερη αυτής της
θεμελιώδους του κατάστασης.
A
Z Y * → ZAY + γ
Ακτινοβολία α
Ακτινοβολία γ
ΑΣΤΑΘΕΙΣ
ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΟΙ
ΠΥΡΗΝΕΣ
Ακτινοβολία β
 Ραδιενέργεια : ιδιότητα ορισμένων πυρήνων να

διασπώνται αυθόρμητα με παράλληλη εκπομπή ΣΤΑΘΕΡΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ
 Ακτινοβολία : ενέργεια με τη μορφή ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ
ηλεκτρομαγνητικού κύματος (φωτονίου) ή
σωματιδίων
Ακτινοβολία α
Ακτινοβολία γ
ΑΣΤΑΘΕΙΣ
ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΟΙ
ΠΥΡΗΝΕΣ
Ακτινοβολία β
ΣΤΑΘΕΡΟΣ ΠΥΡΗΝΑΣ
ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ
Ο νόμος της εκθετικής διάσπασης
Έστω ότι μια χρονική στιγμή σε ένα δείγμα περιέχονται Ν ραδιενεργοί
πυρήνες. Πόσοι θα διασπαστούν μετά από παρέλευση χρόνου Δt;
− ∆Ν = Ν − Ν ' = λΝ∆t
∆Ν
( ) = −λN
∆t
Όπου λ η αποκαλούμενη σταθερά διάσπασης που αποτελεί μέτρο
της πιθανότητας να διασπαστεί δεδομένο είδος ραδιενεργού πυρήνα
Ορίζεται ενεργότητα ραδιενεργού δείγματος το φυσικό μέγεθος που ισούται

με τον αριθμό διασπάσεων στη μονάδα του χρόνου:
dΝ
A( t ) = ( ) = −λN
dt
και έχει μονάδες Βq (1 διάσπαση ανά sec)
Εκθετική συμπεριφορά εμφανίζει οποιοδήποτε μέγεθος, y,

για το οποίο ο ρυθμός μεταβολής του
ως προς μια μεταβλητή, x, από την οποία συναρτάται
είναι ανάλογος της τιμής του μεγέθους.
∆y
= ± βy
Αν: ∆x τότε: y = y0 e ± β x
dy
→ = ± βy
dx
Επομένως αφού: ∆N = −λN τότε: N = N e −λt

0
∆t
ln 2
Όπου χρόνος υποδιπλασιασμού: t1/ 2 =
λ
Αλ/δραση Ιοντίζουσας H/M Ακτινοβολίας -Ύλης
Μήκος
Συχνότητα,
κύματος, Ενέργεια Περιοχή Ιδιότητες σε σχέση με βιολογικά υλικά
f (s-1)
λ
Παράγονται από την ταλάντωση ηλεκτρικών
φορτίων και χρησιμοποιούνται κυρίως για τη
μετάδοση πληροφορίας (ραδιοφωνία,
τηλεόραση, ασύρματη δικτύωση, κινητή
τηλεφωνία) καθώς ανακλώνται ή
απορροφώνται ανάλογα με την ενέργεια
105 3 km 413 peV
Ραδιοκύματα μόνο από μεταλλικούς αγωγούς. Τα
3 1010 0.01 m 124 μeV
βιολογικά υλικά σε μεγάλα μήκη κύματος
είναι σχεδόν διαφανή σε αυτά ενώ τα μικρά
μήκη κύματος (μικροκύματα) έχουν ενέργεια
που αντιστοιχεί σε ενέργεια περιστροφής
απλών μορίων και σημειώνεται
περιορισμένη απορρόφηση.
Παράγονται κυρίως από μοριακές
ταλαντώσεις και διεγέρσεις εξωτερικών
ηλεκτρονίων ατόμων. Το μεγαλύτερο μέρος
3 1010 100 μm 12.4 meV της ακτινοβολίας θερμών σωμάτων εμπίπτει
Υπέρυθρο
3 1014 1 μm 1.24 eV σε αυτή την περιοχή για συνήθεις
θερμοκρασίες. Απορροφάται σημαντικά
από την ύλη καθώς αντιστοιχεί σε ενέργειες
μοριακών ταλαντώσεων απλών μορίων.
Παράγεται από διεγέρσεις εξωτερικών
ηλεκτρονίων ατόμων και αποτελεί μεγάλο
4.3 1014 700 nm 1.77 eV
Ορατό μέρος της ακτινοβολίας πολύ θερμών
7.5 1014 400 nm 3.1 eV
σωμάτων όπως ο Ήλιος. Απορροφάται
έντονα από την ύλη.
Μήκος
Συχνότητα, Ιδιότητες σε σχέση με βιολογικά
κύματος, Ενέργεια Περιοχή
f (s-1) υλικά
λ
Παράγεται από διεγέρσεις εξωτερικών
ηλεκτρονίων ατόμων και αποτελεί
σημαντικό μέρος της ακτινοβολίας πολύ
7.5 1014 400 nm 3.1 eV
Υπεριώδες θερμών σωμάτων όπως ο Ήλιος.
3 1016 10 nm 124 eV
Απορροφάται εξαιρετικά έντονα από
την ύλη και δεν διαπερνά την επιφάνειά
της.
Παράγεται από διεγέρσεις εσωτερικών

3 1016 10 nm 124 eV «μαλακές» ηλεκτρονίων ατόμων. Απορροφάται
3 1018 100 pm 12.4 keV ακτίνες x έντονα από την ύλη και μπορεί να
προκαλέσει ιονισμό.
Παράγεται από διεγέρσεις εσωτερικών

3 1018 100 pm 12.4 keV ∆ιαγνωστικές ηλεκτρονίων ατόμων και λυχνίες x.
3 1019 10 pm 124 keV ακτίνες x Απορροφάται σημαντικά από την ύλη
και μπορεί να προκαλέσει ιονισμό.
Παράγονται από διάσπαση γ και

Ακτίνες γ και
3 1019 10 pm 124 keV γραμμικούς επιταχυντές. Απορροφώνται
θεραπευτικές
3 1019 1pm 1.24 MeV περιορισμένα από την ύλη και
ακτίνες x
προκαλούν ιονισμό.
Παράγονται από διάσπαση γ και

Θεραπευτικές γραμμικούς επιταχυντές. Απορροφώνται
3 1021 100 fm 12.4 MeV
ακτίνες x περιορισμένα από την ύλη και
προκαλούν ιονισμό.
Ν Ν’
Ο νόμος εξασθένισης ιοντίζουσας Η/Μ
ακτινοβολίας κατά τη διαδρομή της στην ύλη
      '  x
    x
 1
   ( )( )
 x
Όπου μ ο αποκαλούμενος
γραμμικός συντελεστής εξασθένησης
ιοντίζουσας ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας.
Αποτελεί μέτρο της πιθανότητας αλληλεπίδρασης ιοντίζουσας

Η/Μ ακτινοβολίας ανά μονάδα διαδρομής σε ένα υλικό.
Εκθετική συμπεριφορά εμφανίζει οποιοδήποτε μέγεθος, y,

για το οποίο ο ρυθμός μεταβολής του
ως προς μια μεταβλητή, x, από την οποία συναρτάται
είναι ανάλογος της τιμής του μεγέθους.
y
  y
Αν: x τότε: y  y0 e   x
dy
   y
dx
Ο νόμος της εκθετικής εξασθένισης
ιοντίζουσας Η/Μ ακτινοβολίας
κατά τη διαδρομή της στην ύλη
N  N 0 exp( x)
ή
   0 exp( x)
x
ln 2 1
x1/ 2  HVL     0 ( ) HVL
 2
x
ln 10 1 TVL
x1/10  VL    0 ( )
 10
Από ποιους παράγοντες εξαρτάται το ποσοστό της

εξασθένισης ιοντίζουσας Η/Μ ακτινοβολίας
(δηλαδή ο μ);
•Ενέργεια φωτονίων, Ε
Υλικό, Ζ
και ...
Από ποιους παράγοντες εξαρτάται το ποσοστό της
εξασθένισης ιοντίζουσας Η/Μ ακτινοβολίας
(δηλαδή ο μ);
μ=μ(Ε,Ζ,ρ)
Ν Ν’
μ/ρ=μ(Ε,Ζ)
Αλ/δραση Ιοντίζουσας H/M Ακτινοβολίας-Ύλης:

πιθανοί στόχοι
1. Άτομο
2. e- εσωτερικής στοιβάδας
3. e- εξωτερικής στοιβάδας
4. Πυρήνας
1. Αν η ενέργεια του φωτονίου
δεν αντιστοιχεί σε διαφορά
ενεργειακών σταθμών στο άτομο
και δεν επαρκεί για ιονισμό:
ΣΥΜΦΩΝΗ ΣΚΕ∆ΑΣΗ
ΣΥΜΦΩΝΗ ΣΚΕ∆ΑΣΗ
∆εν συμβαίνει ιονισμός

∆εν μεταφέρεται ενέργεια στην ύλη
Σημειώνεται μόνο μικρή αλλαγή στη
διεύθυνση του φωτονίου
2. Αλληλεπίδραση φωτονίου με
ηλεκτρόνιο εσωτερικής
στοιβάδας:
ΦΩΤΟΗΛΕΚΤΡΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ
• Λαμβάνει χώρα ιονισμός
•Το e- εγκαταλείπει το άτομο
με κινητική ενέργεια:
Τe=E-Eb
•Για βιολογικούς ιστούς
Εb<<
•Το κενό συμπληρώνεται με
εκπομπή χαρακτηριστικής
ακτινοβολίας ή ηλεκτρονίων
Auger
“ελεύθερο” ηλεκτρόνιο
(εξωτερικής στοιβάδας):
ΣΚΕ∆ΑΣΗ COMPTON
•Το φωτόνιο σκεδάζεται σε
γωνία φ με ενέργεια:
1
Esc  E
1  ( E / me c 2 )(1  cos  )
•Το e- εγκαταλείπει το άτομο

με κινητική ενέργεια:
( E / me c 2 )(1  cos  )
Te  E  Esc  E
1  ( E / me c 2 )(1  cos  )
( E / me c 2 )(1  cos  ) 1
Te  E  Esc  E E  E
1  ( E / me c 2 )(1  cos  ) sc 1  ( E / me c 2 )(1  cos  )
Α. Κεντρική κρούση (θ=0ο, φ=180ο) cosφ=cos180ο= -1
2( E / me c 2 ) 1
Te MAX E Esc MIN  E
1  2( E / me c 2 ) 1  2( E / me c 2 )
Β. Εφαπτομενική κρούση (θ=90ο, φ=0ο) cosφ=cos0ο= 1
Te MIN  0 Esc MAX  E
πυρήνα:
∆Ι∆ΥΜΗ ΓΕΝΕΣΗ

•Το φωτόνιο απορροφάται
και η ενέργειά του
μετατρέπεται σε ζεύγος e-,
e+ και σε κινητική ενέργεια
αυτών
•Υπάρχει κατώφλι ενέργειας:
E  2me c 2  1.02MeV
Συνοπτικά λοιπόν:
σύμφ. Φωτ/κτρικό
Αλλ/ση: Σκ. Compton ∆ίδ. Γένεση
σκέδαση φαιν.
Άτομο
δέσμιο e-
Με: (ατομικά ελεύθερο e- πυρήνα
(άτομο)
e-)
Αλλαγή
Απορρόφηση Απορρόφηση
κατ/νσης & Ε
Αλλαγή φωτ., φωτ.,
Αποτέλεσμα: φωτ.,
κατ/νσης Ιονισμός της Ιονισμός της
Ιονισμός της
ύλης ύλης
ύλης
E που
μεταφέρεται & ~Εe-=
0 ~Εφ ~Εe-=Eφ-E’φ
απορ/φάται από Eφ-1.02-E’e+
βιολογικό ιστό:
Παντελής Καραΐσκος
Καθηγητής
Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής, Ιατρική Σχολή, Παν. Αθηνών
Πηγές
ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΕΣ ΚΑΙ ΜΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ
➢ Οι ακτινοβολίες ανάλογα με το αν προκαλούν ιοντισμό (ή ιονισμό) ή όχι στην ύλη

διακρίνονται σε ιοντίζουσες και μη ιοντίζουσες αντίστοιχα.
➢ Αν η ενέργεια της ακτινοβολίας είναι ικανή να αφαιρέσει ηλεκτρόνια από το άτομο

του υλικού τότε είναι ιοντίζουσα
➢ Η ενέργεια και ο τρόπος αλληλεπίδρασης είναι οι παράγοντες που κατατάσσουν

τις ακτινοβολίες σε ιοντίζουσες και μη
➢ Τα ραδιοκύματα και γενικά οι ακτινοβολίες χαμηλής ενέργειας (έως και οι

υπεριώδεις) δεν μπορούν να προκαλέσουν ιοντισμό
➢ Οι ακτίνες-Χ, οι ακτίνες-γ, τα ηλεκτρόνια, τα πρωτόνια και τα νετρόνια είναι

ιοντίζουσες ακτινοβολίες
ΙΟΝΤΙΖΟΥΣΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΕΣ
Μέση παγκόσμια ετήσια

ενεργός δόση = 2.4mSv
Πηγές
ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ
αέρας διάστημα
ήλιος
τροφές &
ποτά
έδαφος
νερό
4. Πηγές
Ανθρωπογενείς Πηγές
ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΠΗΓΕΣ Ακτινοβόλησης
ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ
Βιομηχανικές Πυρηνική ενέργεια

Εφαρμογές
Καταναλωτικά αγαθά
Πυρηνικές δοκιμές
Πηγές
ΤΡΟΠΟΙ ΕΚΘΕΣΗΣ ΣΤΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑ
➢ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΗΣΗ
❖ κοσμική ακτινοβολία
❖ ακτινογραφίες
❖ πετρώματα
Σειρά επικινδυνότητας: Φωτόνια – Ηλεκτρόνια – Σωμάτια α
➢ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΗΣΗ
❖ ραδιοϊσότοπα στο νερό
❖ στην τροφή
❖ στον αέρα
❖ στα ραδιοφάρμακα
Σειρά επικινδυνότητας: Σωμάτια α – Ηλεκτρόνια – Φωτόνια

Δοσιμετρικές
ποσότητες & μονάδες
ΑΠΟΡΡΟΦΗΜΕΝΗ ΔΟΣΗ
➢ Οι ιοντίζουσες ακτινοβολίες προκαλούν βιολογικά αποτελέσματα στους έμβιους
οργανισμούς
➢ Η έννοια της δόσης μας βοηθάει να συσχετίσουμε την «ποσότητα» της ακτινοβολίας
με την ακτινική επιβάρυνση
Αν ένα υλικό μάζας m, ακτινοβοληθεί και απορροφήσει ενέργεια Ε τότε η

απορροφημένη δόση D είναι:
D = E/m
4. Δοσιμετρικές
ΑΠΟΡΡΟΦΗΜΕΝΗ ΔΟΣΗ
Μονάδα μέτρησης : Gy (Gray)
1 Gy = 1 Joule /Kg
Επειδή σαν μονάδα μέτρησης το Gy είναι πολύ μεγάλο στις διαγνωστικές
εφαρμογές χρησιμοποιούμε υποπολλαπλάσια τoυ:
cGy (=0,01 Gy)
mGy (=0,001 Gy)

ΙΣΟΔΥΝΑΜΗ ΔΟΣΗ
Σαν έννοια, η απορροφημένη δόση εξαρτάται μόνο από την ενέργεια που
απορρόφησε το υλικό
Η ακτινική επιβάρυνση εξαρτάται και από το είδος της ακτινοβολίας

(φωτόνια, ηλεκτρόνια, σωμάτια-α, νετρόνια κλπ)
Ακτίνες-Χ Νετρόνια
m m
2 Gy 2 Gy
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ
ΒΙΟΛΟΓΙΚΟ
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ
Προκειμένου να ληφθεί υπόψη η βιολογική επιβάρυνση που προκαλεί η ακτινοβολία

σε έναν ιστό, χρησιμοποιείται η έννοια της ισοδύναμης δόσης
Η ισοδύναμη δόση (ΗΤ) που έλαβε ένας ιστός Τ, προκύπτει από τον
πολλαπλασιασμό της απορροφημένης δόσης (D) με έναν συντελεστή στάθμισης
(WR) o οποίος εξαρτάται από το είδος της ακτινοβολίας:
HT = D.WR
Μονάδα μέτρησης: Sv (Sievert)
Επειδή σαν μονάδα μέτρησης είναι μεγάλη στην πράξη χρησιμοποιούμε:
mSv (=0,001 Sv)

HT = D.WR
Είδος ακτινοβολίας Συντελεστής στάθμισης WR
Φωτόνια (χ και γ) όλων των ενεργειών 1
Ηλεκτρόνια 1
Πρωτόνια 2
Σωμάτια α, θραύσματα σχάσης, βαρέα ιόντα 20
Νετρόνια 5-20 ανάλογα την ενέργεια τους
Ακτίνες-Χ Νετρόνια
m m
2 Gy 2 Gy
ΗΤ = 2 x 1 = 2 Sv ΗΤ = 2 x 5 = 10 Sv
ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΒΛΑΒΗ
ΕΝΕΡΓΟΣ ΔΟΣΗ
➢ Το βιολογικό αποτέλεσμα δεν εξαρτάται μόνο από το είδος της ακτινοβολίας

αλλά και από το είδος του ιστού που ακτινοβολείται
➢ Η ίδια ισοδύναμη δόση στο ήπαρ και στις γονάδες έχει διαφορετικό βιολογικό
αποτέλεσμα για το σύνολο του οργανισμού
Η ενεργός δόση (Εeff ) περιλαμβάνει την πληροφορία και του είδους της
ακτινοβολίας και του είδους του ιστού που ακτινοβολήθηκε
Ενεργός δόση = Ισοδύναμη δόση x Συντελεστής ιστού
Εeff = HT x WT (σε Sv ή mSv)

ή
Εeff = D x WR x WT
Εeff = HT x WT
Ιστός WT
Γονάδες 0.20
Μυελός οστών 0.12
Εντερο 0.12
Πνεύμονας 0.12
Στομάχι 0.12
Κύστη 0.05
Μαστός 0.05
Ηπαρ 0.05
Οισοφάγος 0.05
Θυροειδής 0.05
Δέρμα 0.01
οστά 0.01
0.05
Αν ακτινοβοληθούν με ισοδύναμη δόση 5 mSv το έντερο

και ο θυρεοειδής η βιολογική επιβάρυνση από την
ακτινοβόληση του εντέρου είναι πιο σημαντική διότι :
Εeff = 5 x 0,12 = 0,6 mSv (περίπτωση εντέρου)
Εeff = 5 x 0,05 = 0,25 mSv (περίπτωση θυρεοειδή)
➢ Η ισοδύναμη δόση εξαρτάται από το είδος της ακτινοβολίας
➢ Η ενεργός δόση εξαρτάται από το είδος της ακτινοβολίας και το είδος του
ιστού που ακτινοβολείται
Η ενεργός δόση που οδηγεί σε θάνατο του ανθρώπου είναι 4-5 Sv
Ακτινογραφία θώρακος : 0,05 mSv = 0,00005 Sv

Ολόσωμη αξονική τομογραφία : 15 mSv= 0,015 Sv
Σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς : 50 mSv= 0,05 Sv
ΔΟΣΗ ΔΕΡΜΑΤΟΣ
Δόση δέρματος ορίζουμε την ενεργό δόση που απορροφάται σε βάθος 0,07 mm
από την επιφάνεια του δέρματος κατά τη διάρκεια της ακτινοβόλησης.
Χρησιμοποιείται σαν δείκτης της επιβάρυνσης του δέρματος αλλά και σαν εργαλείο
για τον υπολογισμό, με μαθηματικές μεθόδους, της συνολικής δόσης που έλαβε ο
εκτιθέμενος.
ΜΕΓΕΘΟΣ DAP
Τα αρχικά DAP προέρχονται από την πρόταση Dose Area Product που σημαίνει
«γινόμενο δόση Χ επιφάνεια». Σαν μέγεθος ορίζεται ως το γινόμενο της δόσης, D, που
απορροφάται σε μια επιφάνεια εμβαδού A επί την επιφάνεια αυτή:
DAP = D x A
Μονάδα μέτρησης του DAP είναι το Gy.cm2
Λόγω του ορισμού του, το μέγεθος DAP είναι ανεξάρτητο της απόστασης της
επιφάνειας που ακτινοβολείται από την πηγή της ακτινοβολίας.
Για τον λόγο αυτό, οι συσκευές που μετρούν το DAP τοποθετούνται στην κεφαλή του
ακτινοσκοπικού συστήματος και παρέχουν ανά πάσα στιγμή ενδείξεις της τιμής του.
Οι τιμές του DAP μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον υπολογισμό της δόσης
δέρματος του ασθενούς.
Με τον τρόπο αυτό είναι γνωστή κάθε στιγμή τη δόση δέρματος κατά την εξέταση και
αποφεύγεται η δημιουργία ακτινικού εγκαύματος.
➢ Αλληλεπίδραση ιοντίζουσας ακτινοβολίας με τα άτομα της ύλης έχει ως αποτέλεσμα
την απορρόφηση ενέργειας μέσω ιονισμών και διεγέρσεων ατόμων και μορίων
➢ O ιονισμός μπορεί να οδηγήσει:

• στη διάσπαση χημικών δεσμών και την παραγωγή άτυπων μορίων
• στο σχηματισμό δραστικών ελευθέρων ριζών
➢ Οι ελεύθερες ρίζες μπορούν να προκαλέσουν περαιτέρω χημικές μεταβολές σε

βιολογικά μακρομόρια (DNA)
➢ Σε κυτταρικό επίπεδο οι σπάνιες περιπτώσεις βλαβών που δεν θα επιδιορθωθούν

ορθά, μπορούν να οδηγήσουν σε μια ποικιλία βιολογικών αποτελεσμάτων σε
κυτταρικό επίπεδο (γονιδιακές μεταλλάξεις χρωμοσωμικές ανωμαλίες, κυτταρικό
θάνατο).
➢ Η θανάτωση σημαντικού αριθμού κυττάρων, ιδιαίτερα βλαστικών, οδηγεί στα

λεγόμενα άμεσα βιολογικά αποτελέσματα από εβδομάδες έως μήνες μετά την έκθεση
σε ιοντίζουσα ακτινοβολία.
➢ Η τροποποίηση του γενετικού υλικού των κυττάρων μπορεί να οδηγήσει σε απώτερα

βιολογικά αποτελέσματα που θα εκδηλωθούν έτη μετά την έκθεση σε ιοντίζουσα
ακτινοβολία
Βιολογικές επιδράσεις
ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ
• Το κύτταρο αποτελείται από οργανικά

και ανόργανα συστατικά:
πρωτεΐνες, υδατάνθρακες, λιπίδια,
νουκλεϊνικά οξέα (DNA, RNA), πυρήνας
ανόργανες ενώσεις (οξέα και μιτοχόνδριο

βάσεις).
• Η κυριότερη ανόργανη ένωση που

περιέχεται στο κύτταρο είναι το νερό.
Το 80-85% του βάρους μας είναι νερό.
αδρό
ενδοπλασματικό
• Στον πυρήνα του κυττάρου βρίσκεται δίκτυο
λυσόσωμα
σύμπλεγμα Golgi
το DNA και μεγάλα ποσά RNA. Ο κυτταρική
μεμβράνη
πυρήνας ελέγχει την κυτταρική
διαίρεση, τον πολλαπλασιασμό και τις
βιοχημικές αντιδράσεις που
πραγματοποιούνται στο κύτταρο.
DNA
• Tο DNA είναι υπεύθυνο για τη μεταφορά

της γενετικής πληροφορίας και καθοδηγεί
τη διαδικασία παραγωγής πρωτεϊνών.
• Eίναι το κέντρο πληροφοριών και το

βασικότερο συστατικό του κυττάρου.
ΧΡΩΜΟΣΩΜΑΤΑ
• Κατά τη διάρκεια της κυταρικής διαίρεσης το DNA
βρίσκεται πακεταρισμένο στα χρωμοσώματα.
• Στο τέλος της διαίρεσης το μητρικό κύτταρο και το

θυγατρικό έχουν τον ίδιο αριθμό χρωμοσωμάτων:
τα ανθρώπινα κύτταρα έχουν 46 χρωμοσώματα.
• Κατά τη διαδικασία της διαίρεσης η γενετική

πληροφορία μεταδίδεται από το μητρικό κύτταρο στο
θυγατρικό.
• Αν κάτι δεν πάει καλά στη διαδικασία αυτή, το

θυγατρικό κύτταρο θα είναι δυσλειτουργικό ή νεκρό.
• Επίσης, αν το μητρικό κύτταρο για κάποιο λόγο είναι

μεταλλαγμένο τότε το θυγατρικό του θα είναι και αυτό
μεταλλαγμένο αφού είναι πιστό αντίγραφο του.
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ
Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΕΠΙΔΡΑ
• Άμεσα στο DNA και σε άλλα μεγαλομόρια (πρωτεϊνες,
RNA, ένζυμα)
π.χ. Αν «κτυπηθεί» μια πρωτέϊνη τότε είναι πιθανό να μεταβληθεί το σχήμα

της και να είναι μη-λειτουργική
•Έμμεσα στο DNA μέσω της ραδιόλυσης του ενδοκυττάριου

νερού
Κατά τη ραδιόλυση του νερού σχηματίζονται πολύ δραστικές ελεύθερες

ρίζες οι οποίες προκαλούν θραύσεις στο μόριο του DNA
ΘΡΑΥΣΕΙΣ ΤΟΥ DNA
ΑΠΛΗ ΘΡΑΥΣΗ
Τα απλά σπασίματα της έλικας του DNA είναι

εφικτό να διορθωθούν από τους διορθωτικούς
μηχανισμούς που διαθέτει το κύτταρο.
Αν δεν διορθωθούν τότε το κύτταρο επιζεί αλλά είναι

μεταλλαγμένο και δεν μπορεί να υλοποιήσει κάποιες
από τις λειτουργίες του.
ΘΡΑΥΣΕΙΣ ΤΟΥ DNA
ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΘΡΑΥΣΗ
Τα πολλαπλά σπασίματα είναι πολύ

δύσκολο να διορθωθούν και οδηγούν σε
μετάλλαξη ή θάνατο του κυττάρου.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Επιδιόρθωση Επιζόν κύτταρο

Βλάβης
Άμεσα
αποτελέσματα
Θάνατος κυττάρου
Απώτερα
Μετάλλαξη DNA αποτελέσματα
Το κύτταρο
επιζεί
μεταλλαγμένο
ΑΜΕΣΑ (ΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΑ) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Τα άμεσα ή καθορισμένα αποτελέσματα προέρχονται από τη θανάτωση των

κυττάρων και εμφανίζονται σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα μετά την
ακτινοβόληση.
Από μελέτες έχει βρεθεί ότι τα άμεσα αποτελέσματα συμβαίνουν μετά την υπέρβαση
μιας συγκεκριμένης τιμής δόσης η οποία ονομάζεται κατώφλι
Καθορισμένα αποτελέσματα
(Ερύθημα,
Ερύθημα, Νέκρωση δέρματος κ.λ.π. )
100%
Πιθανότητα
Βαρύτητα
Κατώφλι
Κατώφλι
Δόση Δόση
ΑΜΕΣΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Βλάβη Συμπτώματα Δόση κατωφλίου Χρόνος εκδήλωσης

Σύνδρομο Λεμφομενία, 2 Gy 24 ώρες
αιμοποιητικού αιμοραγία, αναιμία
συστήματος
Σύνδρομο Ναυτία, εμετός, 7 Gy 7 εβδομάδες

γαστρεντερικού διάρροια, έλκη,
συστήματος εντερική αιμορραγία
Σύνδρομο κεντρικού Εγκεφαλικό οίδημα, 50 Gy Θάνατος σε 1-4

νευρικού συστήματος μείωση του ημέρες
ενδοαγγειακού όγκου
αίματος
Η δόση από μια τυπική ακτινογραφία θώρακος είναι 0,0005 Gy ενώ από μια
ολόσωμη αξονική τομογραφία 0,015 Gy. Δηλαδή οι δόσεις από κοινές
διαγνωστικές εξετάσεις είναι τουλάχιστον 1000 φορές μικρότερες από
τις δόσεις κατωφλίου.
ΑΠΩΤΕΡΑ (ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΑ) ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Σε αντίθεση με τα άμεσα αποτελέσματα, τα στοχαστικά ή απώτερα δεν

παρουσιάζουν κατώφλι εμφάνισης και η πιθανότητα εμφάνισης τους
ξεκινά από πολύ μικρές δόσεις.
Τα απώτερα αποτελέσματα προέρχονται από μεταλλάξεις των κυττάρων οι

οποίες προκαλούν βλάβες που εμφανίζονται μετά από αρκετά μεγάλο
χρονικό διάστημα (20-30 χρόνια) στο άτομο ή στους απογόνους του ή δεν
εμφανίζονται καθόλου. Στα αποτελέσματα αυτά μιλάμε αποκλειστικά για
πιθανότητα εμφάνισης.

Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνεται η ανάπτυξη καρκίνου, λευχαιμίας και
μετάδοσης γενετικών ανωμαλιών στους απογόνους.
Η δόση από ακτινοβολία στην ουσία αυξάνει την πιθανότητα, που ήδη
υπάρχει λόγω άλλων παραγόντων (π.χ. κληρονομικότητα), να εμφανιστεί η
βλάβη.
Στοχαστικά αποτελέσματα
(Καρκινογένεση,
Καρκινογένεση, Λευχαιμία,
Λευχαιμία, κληρονομήσιμα)
κληρονομήσιμα)
Πιθανότητα
Βαρύτητα
Δόση Δόση
Βλάβη Χρόνος Αύξηση Φυσιολογική

πιθανότητας πιθανότητα
εμφάνισης εμφάνισης
Θανατηφόρος 20-30 χρόνια 5% ανά Sv 25%
καρκίνος
Μη 20-30 χρόνια 1% ανά Sv
θανατηφόρος
καρκίνος
Λευχαιμία 8-10 χρόνια 5% ανά Sv 0,015%
Γενετικά Επόμενες 1,3% ανά Sv 3-6%
αποτελέσματα γενεές
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Η πιθανότητα εμφάνισης θανατηφόρου καρκίνου κατά τη διάρκεια ζωής του
ανθρώπου είναι 25%.
Αν κάποιος υποβληθεί σε εξέταση ολόσωμης αξονικής τομογραφίας η δόση

που δέχεται είναι 0,015 Sv.
Η δόση αυτή αυξάνει την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου στα επόμενα 20

έτη κατά 0,075% (= 5% ανά Sv X 0,015 Sv).
Παρατηρούμε ότι η αύξηση της πιθανότητας είναι σχεδόν αμελητέα σε σχέση

με την ίδια την πιθανότητα (25%).
ΑΘΡΟΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ
Η δόση από ακτινοβολία θεωρείται αθροιστική.
Δηλαδή κάθε δόση που λαμβάνουμε προστίθεται στις προηγούμενες.
Αυτή η ιδιότητα λαμβάνεται υπόψη στο σχεδιασμό των συστημάτων

ακτινοπροστασίας και στη θέσπιση των ορίων δόσεων για τα άτομα του
κοινού πληθυσμού και τους εργαζόμενους με ακτινοβολίες.
Σκοπός των ορίων δόσεων είναι η ελαχιστοποίηση της πιθανότητας

εμφάνισης στοχαστικών και μη αποτελεσμάτων.
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ
Τα άμεσα (καθορισμένα) αποτελέσματα εμφανίζονται σε σύντομο χρονικό

διάστημα και προκαλούνται από πολύ υψηλές δόσεις ακτινοβολίες
(ατυχήματα, πυρηνική έκρηξη κλπ). Η πιθανότητα εμφάνισης τους εξαρτάται
από την υπέρβαση μιας τιμής δόσης που ονομάζεται κατώφλι.
Τα απώτερα (στοχαστικά) αποτελέσματα εμφανίζονται μετά από μεγάλο

χρονικό διάστημα (χρόνια). Δεν υπάρχει κατώφλι δόσης και η πιθανότητα να
συμβούν ξεκινά από τη μηδενική δόση.
Οι δόσεις από τυπικές διαγνωστικές εξετάσεις και επεμβατικές εφαρμογές

είναι μικρότερες από τις δόσεις κατωφλίου για τα άμεσα αποτελέσματα.
Wilhelm Conrad RΟΕΝTGΕΝ (1845-1923) in 1896

Ακτινογραφία χεριού
Albert von Kolliker,
Wurzburg Physical-Medical
Society, 23 Ιαν. 1896.
Ιστορία
Ο ακτινολόγος Mihran Kassabian

(1870-1910) εξασκεί το επάγγελμά
του στο Philadelphia Roentgen
Lab
Η πρώτη … κατακλινόμενη τράπεζα

( λίγο άβολη για τον ακτινολόγο,
ο οποίος έπαιζε το ρόλο του ενισχυτή εικόνας ! )
(1898)
λυχνία 70,000
volts
χρονοδιακόπτης ασθενής
μπαταρίες
Ιστορία
Mihran Kassabian -
Ακτινολόγος (1870-
1910)
International Commission of Radiation Protection (ICRP)

Ίδρυση : 1928
Έκδοση συστάσεων: 1966, 1973, 1977,
… από τότε μέχρι σήμερα ...
• τεχνολογική εξέλιξη .
• εξέλιξη της ακτινοπροστασίας σε «επιστήμη»

• Η προστασία των ατόμων και του περιβάλλοντος
• Η ελαχιστοποίηση των κινδύνων από τις συνέπειες
των ακτινοβολιών
•Η παράλληλη απολαβή του οφέλους
Επιστημονική βάση της ακτινοπροστασίας

Υπάρχουσα γνώση (2007)
103
The 2007 Recommendations of the International Commission

on Radiological Protection
Αποτελέσματα Συστάσεις
ακτινοβολίας ακτινοπροστασίας
Ρυθμιστικό πλαίσιο Ακτινοπροστασίας,
Διεθνές Επίπεδο
International Atomic Energy Agency (ΙΑΕΑ)
2014 Basic Safety Standards
Ευρωπαϊκή Ένωση
Council Directive 2013/59/EURATOM, 5 Dec. 2013
Εθνικό Επίπεδο
ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΙ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
Υ.Α. 1014 / ΦΕΚ 216 τ.β / 6.3.2001
Ελληνική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας ΕΕΑΕ
Έχει την ευθύνη για τη σύνταξη και την εφαρμογή των

κανονισμών ακτινοπροστασίας.
Ελέγχει τις εφαρμογές των ακτινοβολιών
Δοσιμετρεί τους εργαζομένους με ακτινοβολίες.
Παρέχει εκπαίδευση, πληροφορίες, συμβουλές.
Αιτιολόγηση
ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΑΚΤΙΝΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ Βελτιστοποίηση
Όρια Δόσεων
Βελτιστοποίηση
Για να εφαρμοστεί μια πρακτική που προϋποθέτει έκθεση
σε ακτινοβολία, πρέπει αυτή να προσφέρει καθαρό
όφελος στον εκτιθέμενο ή στο κοινωνικό σύνολο.
κίνδυνος
όφελος
Ιατρικές εφαρμογές
Κρατικό Επίπεδο
Ειδική Επιτροπή του Υ.Υ.Π.
Ατομικό Επίπεδο
η έκθεση αιτιολογείται με τη συνεργασία
παραπέμποντος και θεράποντος ιατρού,
κίνδυνος
με βάση τα ατομικά γνωρίσματα του
όφελος
εκτιθεμένου.
Οδ.ΕΕ 97/43 Κ.Α.

Κριτήρια Παραπομπής Ασθενών
Άρθρο 6 Μέρος 1

Βελτιστοποίηση
(As Low As Reasonably Achievable)
✓ Διάγνωση: οι δόσεις στις ιατρικές εκθέσεις θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν

χαμηλότερες δίνοντας ταυτόχρονα την επιθυμητή διαγνωστική πληροφορία,
λαμβάνοντας υπόψη οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες
Οδ.ΕΕ 97/43 Κ.Α.

Κριτήρια Παραπομπής Ασθενών
Άρθρο 6 Μέρος 1
Όρια δόσεων για σχεδιασμένες καταστάσεις έκθεσης
Είδος Ορίου Επαγγελματική Κοινό

Ετήσια Ενεργός δόση 20 mSv ανά έτος 1 mSv ανά έτος
σταθμισμένη σε περίοδο 5
ετών,
Ετήσια ισοδύναμη δόση σε:

φακούς οφθαλμού 150 mSv 15 mSv
δέρμα 500 mSv 50 mSv
άκρα 500 mSv -
Επαγγελματικός κίνδυνος
θάνατοι / έτος
Βιομηχανία πετρελαίου-αερίου 1 / 600
Λατομεία 1 / 3,000 1 / 1000
Ανθρακορυχεία 1 / 5,000
Σιδηρόδρομοι 1 / 6,000
Οικοδομή 1 / 7,000
Γεωργία 1 / 9,000
Χημική Βιομηχανία 1 / 12,000
Αυτοκινητοβιομηχανία 1 / 70,000
Βιομηχανία ρούχων 1 / 200,000
Επαγγελματικός κίνδυνος στην Ελλάδα

Ετήσια Δόση Αναμενόμενοι
mSv θάνατοι / έτος
Επιτρεπόμενα όρια δόσεων 20.0 1/ 1,000

Επεμβατική καρδιολογία 4.0* 1/ 5,000
Έλληνες εργαζόμενοι 0.6* 1/ 30,000
Ακτινολόγοι 0.6* 1/ 30,000
* Καταγραφείσα Μέση Ετήσια Δόση, στοιχεία ΕΕΑΕ
Επαγγελματικός κίνδυνος στην Ελλάδα

θάνατοι / έτος
Βιομηχανία πετρελαίου-αερίου 1 / 600
Λατομεία 1 / 3,000 ΟΡΙΑ
(1/1000
Ανθρακορυχεία 1 / 5,000
ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΟΙ
Σιδηρόδρομοι 1 / 6,000 (1 / 5,000)
Οικοδομή 1 / 7,000
Γεωργία 1 / 9,000 ΝΟΣΗΛΕΥΤΕΣ -
ΤΕΧΝΟΛΟΓΟΙ
Χημική Βιομηχανία 1 / 12,000
(1/10,000)
Αυτοκινητοβιομηχανία 1 / 70,000
ΠΥΡ. ΙΑΤΡΟΙ
Βιομηχανία ρούχων 1 / 200,000
(1 / 14,500)
βασικοί κανόνες ακτινοπροστασίας
Χρόνος
απόσταση
θωράκιση
Χρόνος
1. Βασικός κανόνας ελαχιστοποίησης του χρόνου
έκθεσης σε ακτινοβολία
➢Η δόση είναι ανάλογη της διάρκειας της έκθεσης, άρα

χρόνος εργασίας πρέπει να ελαχιστοποιείται.
➢Ο εργαζόμενος πρέπει να είναι ενήμερος για τα
χαρακτηριστικά της πηγής.
➢Η αλόγιστη επίσπευση της εργασίας ενδέχεται να οδηγήσει
σε λάθη.
➢Η εξάσκηση του εργαζομένου είναι προϋπόθεση για τον
προγραμματισμό βελτιστοποίησης της έκθεσής του.
2. Βασικός κανόνας της απόστασης μεταξύ εκτιθεμένου
ατόμου και πηγής
απόσταση
A
A
Λυχνία Ακτινοβολίας Χ A
Ao A
2
I1  d 2 
=  d d
I 2  d1 
3. Βασικός κανόνας παρεμβολής θωράκισης

μεταξύ εκτιθεμένου και πηγής
Χαρτί Plexiglass Σκυρόδεμα

α
β
γ
I = I 0 • e− X
Επιδράσεις της ιοντίζουσας
ακτινοβολίας στο κυοφορούμενο
παιδί
Συναρτώνται με:
 Την ηλικία και το μέγεθος του εμβρύου

 Τη δόση στο έμβρυο
μέγιστος
μικρότερος ελάχιστος
Είδη αποτελεσμάτων στο έμβρυο μετά
από ακτινοβόληση της μήτρας
Μεταβολές σε κύτταρο που διατηρεί την
ικανότητα πολλαπλασιασμού και
οδηγούν στην ανάπτυξη κακοήθους
1. Στοχαστικά αποτελέσματα: κλώνου. Θεωρούμε ότι δεν υπάρχει
κατώφλι δόσης και ότι η πιθανότητα
εμφάνισης είναι ανάλογη της δόσης.
Μείωση ή απώλεια της λειτουργίας

οργάνου, οφειλόμενη σε κυτταρική
2. Άμεσα αποτελέσματα: βλάβη ή θάνατο.
Θεωρούμε ότι υπάρχει κατώφλι δόσης
Άμεσα αποτελέσματα στο έμβρυο μετά από

ακτινοβόληση της μήτρας:
Χρόνος μετά τη
Αποτέλεσμα Κατώφλι δόσης
σύλληψη Επικινδυνότητα
mSv
(εβδομάδες)
0-3 --- --- ---
3-8 Δυσπλασία οργάνων 100 5 x 10-4 ανά mSv
Μείωση του δείκτη

Μείωση 30IQ
νοημοσύνης
8-15 μονάδων/Sv
Βαριά διανοητική > 100
0.4 - σε 1 Sv
καθυστέρηση
Μείωση του δείκτη
15-25 νοημοσύνης
Μικρή πιθανότητα
Βαρειά διανοητική > 100
καθυστέρηση
Εάν η εγκυμοσύνη δεν μπορεί να αποκλειστεί τότε
ανάλογα με το είδος της ιατρικής έκθεσης, πρέπει να
δοθεί ιδιαίτερη προσοχή :
• στην αιτιολόγηση της έκθεσης σε περιπτώσεις
επείγουσας ανάγκης,
• στη βελτιστοποίηση της έκθεσης - μητέρας και
κυοφορούμενου παιδιού.
Κανόνας των δέκα ημερών

(ten - day rule)
Γυναίκες σε αναπαραγωγική ηλικία

μπορούν να εκτίθενται σε ιοντίζουσα
ακτινοβολία στην περιοχή της πυέλου ή
της κάτω κοιλίας μόνον κατά τη διάρκεια
των δέκα πρώτων ημερών μετά την
έναρξη της περιόδου.
• Η ασθενής πρέπει να ερωτηθεί, γραπτά
ή προφορικά, για την πιθανότητα να είναι
έγκυος, ή την απώλεια ενός κύκλου. Οι
απαντήσεις στο ερωτηματολόγιο πρέπει να
καταγράφονται.
• Εάν η γυναίκα, ο παραπέμπων ιατρός και

ο ακτινολόγος ή ο επεμβατικός ιατρός δεν
έχουν λόγο υποψίας εγκυμοσύνης, η
εξέταση ή η θεραπεία μπορούν να
πραγματοποιηθούν .
• Εάν υπάρχει αβεβαιότητα, η έκθεση

πρέπει να αναβληθεί μέχρι την εμφάνιση
της επόμενης περιόδου ή να γίνει test
κυήσεως.
• Εάν οι αμφιβολίες σχετικά με την
ύπαρξη εγκυμοσύνης παραμένουν, η
ασθενής πρέπει να αντιμετωπιστεί ως
έγκυος.
• Εάν η έκθεση ενέχει υψηλή δόση στη
μήτρα, τότε εφαρμόζεται ο κανόνας των
δέκα ημερών ή πραγματοποιείται test
κυήσεως.
Εάν η γυναίκα πρόκειται να
αντιμετωπιστεί ως έγκυος,
I. Η εξέταση πραγματοποιείται -προσοχή
στην προστασία του κυήματος αλλά
και στην υγεία της μητέρας.
II. Η δόση στο κύημα υπολογίζεται πριν
την πραγματοποίηση της έκθεσης και
αν αυτό είναι εφικτό, επανεκτιμάται
μετά από αυτήν
Σε περιπτώσεις επείγουσας ανάγκης,

προέχει η άμεση διάγνωση.
Οι απαιτήσεις για την επιβίωση
αντισταθμίζουν οποιεσδήποτε
επιφυλάξεις για πιθανές βλαβερές
επιπτώσεις της ακτινοβολίας.
«Μύες και Δυνάμεις»
MED1114 (684 για Οδοντ/κη)
Κωνσταντίνος Λουκάς
Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής
Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ
e-mail: cloukas@med.uoa.gr
Βιβλιογραφία
1. Cameron JR, Φυσική του ανθρωπίνου σώματος1,2

2. Herman IP, Φυσική του ανθρωπίνου σώματος1,2
3. Hobbie RK, Intermediate physics for medicine and biology1
4. Σημειώσεις στο e-class
[1] Βιβλιοθήκη Επιστημών Υγείας

[2] Βιβλιοθήκη Οδοντιατρικής
Βιβλιοθήκη & Κέντρο Πληροφόρησης ΕΚΠΑ: http://www.lib.uoa.gr/
2
Περίγραμμα Παρουσίασης
 Εισαγωγή (δυνάμεις στο σώμα)
 Τριβές
 Δυνάμεις στους μυς/αρθρώσεις [κατάταξη, μοχλοί,

ροπές (!), ΣπΣτ, σταθερότητα, άρσεις/καθίσματα]
 Δυνάμεις κατά τη σύγκρουση, επιδράσεις

επιτάχυνσης, ταλάντωση
 Φυσική δοντιών (δυνάμεις)
Πως οι Δυνάμεις επηρεάζουν το σώμα μας;

 Εξωτερικές δυνάμεις
 (λίγο πολύ γνωστές, π.χ. σύγκρουση με αντικείμενο)
 Εσωτερικές δυνάμεις, π.χ.:
 κυκλοφορία αίματος (Μυϊκές δυνάμεις)
 πρόσληψη αέρα από πνεύμονες (Μυϊκές δυνάμεις)
 δύναμη που καθορίζει την παραμονή ενός ατόμου/μορίου σε ένα
συγκεκριμένο σημείο του σώματος.
π.χ. στα οστά: υπάρχουν κρύσταλλοι μετάλλων που απαιτούν Ca. Το
κρυσταλλικό πλέγμα προσλαμβάνει άτομα Ca ασκώντας ηλεκτρικές
δυνάμεις όταν αυτά βρεθούν σε κατάλληλη απόσταση από το
πλέγμα…αυτές εξασθενούν όταν υπάρξει πρόβλημα στα οστά–
4 καρκίνος.
Πώς οι Δυνάμεις επηρεάζουν το σώμα μας;
Κυριότερες δυνάμεις: Βαρύτητας -Ηλεκτρικές
Α) Στις δυνάμεις βαρύτητας οφείλεται:
 (+) Διατήρηση της υγείας των οστών:
 Τα οστά μας αναπτύσσονται-δυναμώνουν όταν βρίσκονται υπό πίεση.
 Εξασθενούν όταν δεν τα χρησιμοποιούμε…π.χ. οι αστροναύτες
παρουσιάζουν μειωμένη οστική πυκνότητα όταν επιστρέφουν από το
διάστημα (συνθήκες έλλειψης βαρύτητας).
 Το ίδιο και για μεγάλης διάρκειας ακινησία.
 (-) Δημιουργία κιρσών στα πόδια διότι:
 το αίμα κατά την κυκλοφορία παλινδρομεί προς τα πόδια αντί να κινείται
προς την καρδιά…η παθολογική κίνηση του αίματος ενισχύεται επιπλέον
από τη βαρύτητα.
5
Πώς οι Δυνάμεις επηρεάζουν το σώμα μας;

Κυριότερες δυνάμεις: Βαρύτητας -Ηλεκτρικές
Β) Στις ηλεκτρικές δυνάμεις οφείλεται: (περισσότερα στα Βιοσήματα)
 Έλεγχος και δραστηριότητα μυών:
 Δυνάμεις προκαλούνται από ηλεκτρικά φορτία τα οποία έλκουν
αντίθετα (ετερώνυμα). Η ΔV εκατέρωθεν της κυτταρικής μεμβράνης
οφείλεται στη διαφορετική συγκέντρωση (+) και (-) ιόντων μέσα και έξω
από αυτή,
 ΔV~ 0,1V και επειδή το πάχος της μεμβράνης είναι πολύ λεπτό
δημιουργεί ισχυρό πεδίο (10^7 V/m)…όπως το καλώδιο υψηλής
τάσης.
 Μετάδοση πληροφοριών για λειτουργία οργάνων: Μετάδοση
ηλεκτρικών δυναμικών (σήματα) σε διάφορα όργανα & ιστούς.
6
Τριβές
Δυνάμεις Τριβής
 Για κάθε κίνηση του σώματος πρέπει να υπερνικηθούν οι τριβές,
οι οποίες ανθίστανται στη κίνηση (π.χ. Αρθρώσεις)…συνήθως
είναι πολύ μικρές (φυσιολ/κές αρθρώσεις).
 Ωστόσο: Ασθένειες στις αρθρώσεις (π.χ. αρθρίτιδα) → αυξάνουν
την τριβή → δυσκολεύουν την κίνηση.
 Λιπαντικό μέσο: Το υγρό των αρθρώσεων
χρησιμοποιείται για τη λίπανση τους.
 Επίσης, η Τριβή μας βοηθά στο βάδισμα…αδύνατο να

περπατήσουμε χωρίς τριβή.
8
Τριβή στο βάδισμα
Ισχύει:
Τ=μ*Ν
Τ: δύναμη τριβής
μ: συντελεστής τριβής μεταξύ
των δύο επιφανειών,
εξαρτάται από τα δύο
υλικά που έρχονται σε
επαφή…όχι από εμβαδόν
τους.
Ν: κάθετη συνιστώσα της R.
 Όταν περπατάμε FH=0,15W.
Για ελαστική σόλα-στεγνό
τσιμέντο: Τ≈W>0,15W, οπότε
δεν γλιστράμε (N≈W).
10
τριβής
1/10 – 1/50
11
Κίνηση/λίπανση οργάνων στο ανθρώπινο σώμα
 Τα περισσότερα από τα μεγάλα όργανα βρίσκονται συνεχώς σε
κίνηση και απαιτούν λίπανση (μείωση τριβών) γι’ αυτό καλύπτονται
από βλέννα.
 Το σάλιο λειτουργεί σαν λιπαντικό κατά τη μάσηση των τροφών.
 Τα έντερα εκτελούν ρυθμικές κινήσεις (περίσταλση) για τη μεταφορά

των τροφών στον προορισμό τους.
 Η καρδιά βρίσκεται συνεχώς σε κίνηση («λίπανση»: περικαρδιακό

υγρό).
 Κατά την αναπνοή οι πνεύμονες κινούνται («λίπανση»: πλευριτικό

υγρό).
12
Δυνάμεις στους μυς και αρθρώσεις
13
Κατάταξη των μυών

► Διάφοροι τρόποι, π.χ. πως φαίνονται στο μικροσκόπιο:
 Γραμμωτοί μύες
 Οι σκελετικοί μύες αποτελούνται από ίνες που παρουσιάζουν
φωτεινές και σκοτεινές λωρίδες (γραμμώσεις) εναλλασσόμενες μεταξύ
τους. Αυτές έχουν πάχος < από τρίχα και μήκος λίγων cm.
 Οι ίνες σχηματίζουν δέσμες ινών (π.χ. 2κέφαλοι, 3κέφαλοι μύες)
 Λείοι μύες
 Όλοι οι υπόλοιποι (μικρότεροι από γραμμωτούς, χωρίς γραμμώσεις)
► Άλλος τρόπος κατάταξης: αν λειτουργούν εκούσια (γραμμωτοί γενικά) ή ακούσια
(λείοι γενικά)…ωστόσο, ουροδοχος κύστη περιβάλλεται από λείο μυ, αλλά
εκούσια λειτουργία.
► Άλλος τρόπος κατάταξης: πόσο γρήγορα ανταποκρίνονται σε ερέθισμα (π.χ.
χρόνος για λύγισμα χεριού): γραμμωτοί ~ 0.1sec, Λείοι: λίγα sec.
14
15
Στο μικροσκόπιο, οι Γραμμωτοί Μύες αποτελούνται από:

Οργανώνεται σε Σαρκομέρια (‘συσταλτικές μονάδες’)
Ίνες Μυϊκά ινίδια Νημάτια (απαρτίζονται από πρωτεΐνες)

(2 ειδών)
Παχιά Λεπτά
Μυοσίνη Ακτίνη
Μυϊκό ινίδιο D = 10nm D = 5 nm
L = 2000nm L = 1500nm
16 16
17

Κατά τη συστολή των γραμμωτών μυών:
 Παραγωγή ελκτικής ηλεκτροστατικής δύναμης μεταξύ των νηματίων, η
οποία προκαλεί:
 Ολίσθηση (μεταξύ των νηματίων)
 Τα νημάτια της Ακτίνης ολισθαίνουν κατά μήκος της Μυοσίνης (προς το
κέντρο του σαρκομ.), και έτσι μειώνεται το μήκος του σαρκομερίου (και του μυ).
 Ελάττωση συνολικού μήκους της δέσμης έως 20%.
 Οι μύες παράγουν δυνάμεις

μόνο κατά τη συστολή
τους….δλδ μόνο κατά τη
διάρκεια μείωσης του μήκους
της δέσμης.
18
Συστολή λείων μυών:
 Δεν σχηματίζονται από ίνες και είναι, γενικά, μικρότεροι από
γραμμωτούς.
 Διαφορετικός μηχανισμός συστολής.
 Μπορούν να συσταλούν περισσότερο από το μήκος των
μυϊκών κυττάρων.
 Τα μυϊκά κύτταρα ολισθαίνουν το ένα πάνω στο άλλο.
 Παραδείγματα: Κυκλικοί μύες γύρω από πρωκτό, ουροδόχο
κύστη, έντερα, τα τοιχώματα των αρτηριών και αρτηριδίων.
19
Μυϊκές δυνάμεις που σχετίζονται με μοχλούς

Πολλά από τα συστήματα μυών + οστών συμπεριφέρονται ως
μοχλοί.
Μοχλοί
 1ης τάξης συστήματα
Οι περισσότεροι μοχλοί του ανθρωπίνου σώματος είναι 3ης τάξης.
Οι μοχλοί 1ης τάξης είναι ελάχιστοι.
20
Φορτίο W: παρεμβάλλεται
ΥΧ: μεταξύ W μεταξύ ΥΧ και δύναμης Μ Η δύναμη M: βρίσκεται
& δύναμη M που καταβάλει ο άνθρωπος. μεταξύ ΥΧ και φορτίου W.
που εξασκεί ο
άνθρωπος.
ΥΧ: υπομόχλιο
21

 Οι μύες είναι λεπτότεροι στα δύο άκρα τους.
 Στα άκρα τους σχηματίζονται οι τένοντες (σύνδεση μυός-οστού).
Δικέφαλοι μύες
Μύες με 2 κεφαλές, σχηματίζουν 2 τένοντες στο ένα άκρο τους.
Τρικέφαλοι μύες
Μύες με 3 κεφαλές, σχηματίζουν 3 τένοντες στο ένα άκρο τους.
- Επειδή οι μύες παράγουν F μόνο κατά τη συστολή
τους, οι μυϊκές ομάδες σχηματίζονται από ζεύγη μυών
(π.χ. κίνηση αντιβραχίου γύρω από αγκώνα).
- Η μία ομάδα προκαλεί κίνηση προς τη μία διεύθυνση
γύρω από την άρθρωση ενώ η άλλη προς την αντίθετη.
22
Λόγω ισορροπίας: 𝝉=0⇒⋯ Τι ‘τάξης’ είναι αυτό

23
το σύστημα μοχλού;
A) Να υπολογιστεί η M
(χωρίς H)
Β) Να υπολογιστεί η M
(με H)
24
R: η αντίδραση
στην άρθρωση
Α) Δύναμη δικέφαλου: M
Ροπή βάρους, τW = 30W

Ροπή δύναμης μυός, τM = 4Μ
Σε ισορροπία:
𝛴𝜏 = 0 ⇒
30𝑊 – 4𝑀 = 0 ⇒
4𝑀 = 30𝑊 ⇒
𝐌 = 𝟕. 𝟓𝐖
25

R: η αντίδραση Β) Λαμβάνοντας υπόψη το
στην άρθρωση
βάρος του αντιβραχίου-
χεριού:
𝛴𝜏 = 0 ⇒
4𝑴 = 𝟏𝟒𝑯 + 𝟑𝟎𝑾 ⇒
𝐌 = 𝟑. 𝟓𝐇 + 𝟕. 𝟓𝐖
Η δύναμη που απαιτείται από
d το δικέφαλο είναι μεγαλύτερη.
(d=14, απόσταση άρθρωσης

- ΚΜ αντιβραχίου/χεριού)
26
Γ) Αν η γωνία που
R: η αντίδραση
στην άρθρωση σχηματίζουν το αντιβράχιο με
το χέρι γίνει > 90, πόση μυϊκή
Μ δύναμη απαιτείται;
Μy
𝜮𝝉 = 𝟎 ⇒
𝟒𝑴𝒚 = 𝟏𝟒𝑯𝒚 + 𝟑𝟎𝑾𝒚 ⇒
𝟒𝑴𝒄𝒐𝒔𝜶 = 𝟏𝟒𝑯𝒄𝒐𝒔𝜶 + 𝟑𝟎𝑾𝒄𝒐𝒔𝜶
⇒ 𝑴 = 𝟑. 𝟓𝑯 + 𝟕. 𝟓𝑾
Υπολογίζοντας τις ροπές γύρω
από την άρθρωση παρατηρούμε
ότι η μυϊκή δύναμη Μ παραμένει
27 σταθερή.

 Κάθε μυς μπορεί να συσταλεί σε ένα ελάχιστο μήκος και να
διασταλεί σε ένα μέγιστο.
 Στα δύο αυτά άκρα η δύναμη που καταβάλει ο μυς είναι
ελάχιστη.
 Σε ενδιάμεσο σημείο, ο μυς ασκεί τη μέγιστη δύναμη.
 Αν ο δικέφαλος σηκώσει βάρος σε γωνία,
 η γωνία που σχηματίζει με το αντιβράχιο ΔΕΝ επηρεάζει τη δύναμη
που απαιτείται, ΑΛΛΑ
 μεταβάλει το μήκος του μυ, → επηρεάζεται η ικανότητα του μυ να
παράγει την απαιτούμενη δύναμη.
28
29
30
31

Το χέρι σηκώνεται στο ύψος των
ώμων από τον δελτοειδή μυ.
Να υπολογιστεί η Τ.
𝜏 = 𝟎 γύρω από άρθρωση ώμου:

𝒙𝜯𝒚 = 𝟐𝒙𝑾𝟏 + 𝟒𝒙𝑾𝟐 ⇒ ⋯
𝟐𝑾𝟏 + 𝟒𝑾𝟐
x= 18cm Ty 𝑻= ⇒ 𝜯 = 𝟏𝟏𝟒𝟓𝑵
𝒔𝒊𝒏𝜶
(για: α = 16, W1 = 68N, W2 = 45N)
Η δύναμη που απαιτείται για να

συγκρατήσει το χέρι ψηλά είναι πολύ
μεγάλη.
32
Στ = 0 … M < W γιατί dFM > dFW

?
33
Στ = 0 …τα cosα απλοποιούνται

(το αποδείξαμε πριν)
34
Στ = 0 …
(το αποδείξαμε πριν)
35
𝒅𝑹𝑾
𝝉=𝟎⟹𝑴= 𝑾 ⟹
𝒅𝑹𝑴
𝑑𝑅𝑊
𝑴 > 𝑾 (𝜄𝜎𝜒ύ𝜀𝜄: > 1)
𝑑𝑅𝑀
36 που απαιτείται!
𝝉=𝟎⟹
𝑳
𝑴= 𝑭 ⟹
𝟎. 𝟎𝟖𝑳
…
37
αυχενικού
(α) (β)
𝑭
𝝉 = 𝟎 ⟹ 𝟓𝑴 = 𝟑𝑾 … 𝑷= …
𝑺
𝑭𝒚 = 𝟎 ⟹ 𝑭 = 𝑴 + 𝑾 …
3cm 5cm
38
39
40
41
Σπονδυλική στήλη
42
Η σπονδυλική στήλη (ΣΣ)
 Τα οστά αποτελούν την κύρια δομική στήριξη του ανθρωπίνου
σώματος.
 παρέχουν τη στήριξη του βάρους των μυών και των ιστών.
 Η επιφάνεια διατομής των οστών αυξάνει από το κεφάλι προς
τα άκρα.
 Μεγαλύτερη δύναμη στήριξης απαιτείται από τη βάση (αν και
εξαιρέσεις, π.χ. μηριαίο οστό > οστό κνήμης & περόνης)
 Το φυσιολ. μήκος της ΣΣ (0.7m για άνδρες) μειώνεται στην
όρθια στάση κατά 1.5cm. Επανέρχεται μετά τον ύπνο. Επίσης
μειώνεται με την ηλικία κυρίως στις γυναίκες (οστεοπόρωση).
43
Η σπονδυλική στήλη
 Αποτελείται από 33 οστά
(σπονδύλους) + χωρίζεται σε Δίσκοι
τμήματα.
 Το χαμηλότερο τμήμα της
έχει σχήμα S.
 Από την αυχενική μοίρα
προς την οσφυϊκή μοίρα το
πάχος και το εμβαδόν της
διατομής των σπονδύλων
αυξάνει.
 Μεταξύ των σπονδύλων
υπάρχουν ινώδεις δίσκοι οι
οποίοι απορροφούν τις
ασκούμενες δυνάμεις.
44
Οστά που φέρουν φορτίο
 Το εξωτερικό ή συμπαγές οστό είναι
κατασκευασμένο για να αντέχει σε φορτία που
το συμπιέζουν.
 Το εσωτερικό σπογγώδες ή πορώδες οστό
αποτελείται από νηματοειδή ινίδια (δοκίδες)
που παρέχουν δύναμη όντας ταυτόχρονα
ελαφριά.
 Παρόμοια είδη κατασκευών:
κυψελοειδείς κατασκευές φτερών
αεροπλάνου, σκελετοί κτιρίων,...
45
Η σπονδυλική στήλη
107
𝑭=𝑷×𝑺
½
𝑩
≈
𝐦 ≈ 𝟕𝟎 𝐊𝐠𝐫 𝑷= 𝟐
𝑺
47
Αποκλίσεις από την φυσιολογική καμπύλωση
ΣΣ σε σχήμα
Μεγάλη S (από πίσω)
καμπύλωση
στην οσφυϊκή. Φυσιολογική
Προκαλεί καμπύλωση
κλίση προς τα
πίσω.
Καμπύλωση
προκαλεί
κύρτωση
(«καμπούρα»)
Λόρδωση Κύφωση Σκολίωση
48
Σταθερότητα του σώματος στην όρθια στάση
49
Σταθερότητα του σώματος
 Όταν στεκόμαστε όρθιοι το κέντρο μάζας (ΚΜ) βρίσκεται

περίπου στο ύψος της πυέλου (περίπου στο 58% του ύψους)
 Η κάθετη προβολή του ΚΜ περνάει ανάμεσα στα πόδια.
 Αλλαγή ΚΜ όταν: ανεπαρκής λειτουργία μυών, ατυχήματα,

ασθένειες, υπέρβαρες καταστάσεις, εγκυμοσύνες,…
 Μια υπέρβαρη κατάσταση μετατοπίζει το ΚΜ προς τα εμπρός,
μετακινώντας την κάθετη προβολή του προς το πρόσθιο μέρος του
πέλματος όπου η ισορροπία είναι λιγότερο σταθερή.
 Το άτομο αυτό ισορροπεί γέρνοντας ελάχιστα προς τα πίσω.
50
51
Για να διατηρούμε την

ισορροπία μας στην όρθια
στάση πρέπει: η κάθετη
προβολή του ΚΜ να
παραμένει στην περιοχή
που καλύπτεται από την
επιφάνεια των πελμάτων
μας (βάση στήριξης).
52
 Το σώμα εξισορροπεί τη θέση του όταν σηκώνει μία

βαριά βαλίτσα με το ένα χέρι.
 Το άλλο χέρι κινείται προς την αντίθετη πλευρά ώστε το
(νέο) ΚΜ να βρίσκεται στην κατάλληλη θέση για
ισορροπία.
 Το ίδιο συμβαίνει και με άτομα που έχουν ένα χέρι.
Αντισταθμίζουν το βάρος του ενός χεριού γέρνοντας το
σώμα τους, κάτι που προκαλεί καμπύλωση της ΣΣ.
53
Άρσεις και βαθιά καθίσματα
54

 Ο νωτιαίος μυελός (σωληνοειδής δέσμη νευρικών κυττάρων) βρίσκεται στο
εσωτερικό της σπονδυλικής στήλης (νωτιαίος σωλήνας).
 Μέσω του νωτιαίου μυελού μεταδίδονται νευρικά σήματα από/προς τον
εγκέφαλο.
 Παρέχει αισθητική, κινητική και αυτόνομη νεύρωση στον κορμό και τα άκρα.
 Οι δίσκοι της σπονδυλικής στήλης μπορούν να υποστούν βλάβη

 (δισκοκήλη: ο δίσκος φθείρεται, εμφανίζεται ρωγμή, μικρό μέρος βγαίνει και
55 προβάλλει προς τον σπονδυλικό σωλήνα)
Άρσεις και βαθιά
καθίσματα
 Η οσφυϊκή μοίρα καταπονείται
συχνά από δυνάμεις που
προκαλούνται από το βάρος
αντικειμένων που προσπαθούμε
να σηκώσουμε.
 Αν το σώμα γύρει 60ο για να
σηκώσει βάρος 225 Νt η δύναμη
(R) που ασκείται στον 5ο
οσφυϊκό (L5) σπόνδυλο μπορεί
να φτάσει ~ 6 × το βάρος ενός
ανθρώπου!
► Υπολόγισε τις T, R
56
(𝜮𝝉 = 𝟎, 𝑭𝒙 = 𝟎 …)
P στον 3ο
 Η κύρια αιτία των πόνων στη οσφυϊκό
μέση: λανθασμένος τρόπος σπόνδυλο
που σηκώνουμε βαριά
αντικείμενα. 105Pa  W
μάζας 1kg,
σε 1cm2
 Στην εικόνα βλέπουμε την
πίεση που ασκείται στον 3ο
οσφυϊκό σπόνδυλο σε έναν P = f(t) Γ Δ
Δ
ενήλικα σε διάφορες στάσεις.
 Ακόμα και στην περίπτωση
Γ
που στεκόμαστε όρθιοι η
δύναμη που ασκείται στους
δίσκους είναι σχετικά μεγάλη
λόγω του βάρους των μυών
και των ιστών.
57
Δυνάμεις κατά την ισορροπία στο 1 πόδι
ΑΠ
W: βάρος (F από έδαφος → στο πέλμα)
WL: βάρος ποδιού (W/7)
Τ: δύναμη απαγωγού μυός
WL=W/7
R: Δύναμη αντίδρασης μεταξύ ισχίου
και κεφαλής μηριαίου οστού (άρθρωση)
►Υπολόγισε τις T, R = f(W)
𝝉 = 𝟎, 𝑭𝒚 = 𝟎, 𝑭𝒙 = 𝟎
(cos2+sin2=1)
Λύση 1 (ΑΠ: T = 1,6W R = 2,4W
άρθρωση)
58
Δυνάμεις κατά την ισορροπία στο 1 πόδι
W: βάρος (F από έδαφος → στο πέλμα)

WL: βάρος ποδιού (W/7)
Τ: δύναμη απαγωγού μυός
WL=W/7
R: Δύναμη αντίδρασης μεταξύ ισχίου
και κεφαλής μηριαίου οστού (άρθρωση)
►Υπολόγισε τις T, R = f(W)
𝝉 = 𝟎, 𝑭𝒚 = 𝟎, 𝑭𝒙 = 𝟎
ΑΠ
(cos2+sin2=1)
Λύση 2 (ΑΠ: T = 1,6W

(Απαλοιφή Rcosφ) R = 2,4W
πέλμα)
59
Περίπτωση τραυματισμού
απαγωγού μυ ή άρθρωσης ισχίου
 Το σώμα γέρνει ώστε να μεταφέρει το ΚΜ πάνω
από την κεφαλή του μηριαίου οστού (άρθρωση)
+ το πέλμα. Έτσι:
 Η T σχεδόν μηδενική & δύναμη αντίδρασης R

κατακόρυφη προς τα κάτω:
6
 𝑅 = 𝑊 − 𝑊𝐿 = 𝑊 < 2,4𝑊
7
 Η διαδικασία αυτή μειώνει T, R & βοηθά την WL=W/7

επούλωση.
 Ωστόσο, στις 2 αρθρώσεις ≠ R ⟹ άνιση

ανάπτυξη των 2 αρθρώσεων…επίσης πιθανή
καμπύλωση της ΣΣ.
60

Τένοντες:
 Ινώδεις ανατομικές δομές, συνδέουν τα άκρα
των μυών με τα οστά και ελαχιστοποιούν τον
όγκο στην άρθρωση.
 Για να λειτουργούν σωστά πρέπει να
παραμένουν συνδεδεμένοι με το οστό σε
κατάλληλες θέσεις.
 Η αρθρίτιδα π.χ. στο χέρι εμποδίζει τους τένοντες να το
κλείσουν/ανοίξουν πλήρως.
 Όπως οι δυνάμεις διαδίδονται σε αποστάσεις με συστήματα

τροχαλιών, έτσι και οι δυνάμεις των μυών του σώματος
διαδίδονται μέσω των τενόντων.
61
 Στο πόδι ένας τένοντας περνάει
πάνω από ένα αυλάκι στην
επιγονατίδα και συνδέεται με το
οστό της κνήμης.
 Η επιγονατίδα δρα ως τροχαλία.
Συγκρατείται από τη δύναμη που Επιγονατίδα
ασκεί ο τένοντας.
 Πόδι σε έκταση: μπορείς να
μετακινήσεις την επιγονατίδα με το
χέρι σου. Πόδι λυγισμένο: όχι.
 Όταν εκτελούμε βαθύ κάθισμα η

τάση στους τένοντες που περνούν
από την επιγονατίδα μπορεί
>2⨯βάρους
62
του σώματος!
Δυνάμεις κατά τη σύγκρουση
63
Όταν ένα σώμα συγκρουστεί με αντικείμενο, επιβραδύνεται

λόγω των δυνάμεων που αναπτύσσονται.
Αν
 η επιβράδυνση είναι σταθερή, &
 η κίνηση γίνεται σε μία διάσταση, ισχύει:
2ος Νόμος Νεύτωνα: Ρυθμός μεταβολής ορμής

𝒅𝒗 𝒅𝒑
𝑭 = 𝒎𝒂 = 𝒎 =
𝒅𝒕 𝒅𝒕
64

Παράδειγμα:
Άτομο που περπατά με ταχύτητα 1m/sec χτυπά κατά λάθος το κεφάλι
του σε ατσάλινο δοκάρι. Έστω ότι το κεφάλι του σταματάει περίπου σε
Δt = 0,01sec ( διανύει απόσταση 5mm). Αν η μάζα του κεφαλιού
είναι 3Kg ποια είναι η τιμή της δύναμης που προκαλεί την επιβράδυνση;
Μεταβολή ορμής κεφαλιού:

𝒎
 𝑑𝑝 = 𝑝𝜏𝜀𝜆 − 𝑝𝛼𝜌𝜒 = −𝑚𝑣𝛼𝜌𝜒 = −𝟑 𝑲𝒈
𝒔𝒆𝒄
Το αρνητικό πρόσημο υποδηλώνει ότι η ορμή μειώνεται και επομένως
η δύναμη ασκείται σε αντίθετη φορά από αυτή της κίνησης.
𝑚
𝑑𝑝 −3 𝐾𝑔
𝑠𝑒𝑐
 𝐹= = = −𝟑𝟎𝟎 𝑵𝒕
65
𝑑𝑡 0.01 𝑠𝑒𝑐
Παράδειγμα:
Αν στο προηγούμενο παράδειγμα (v0=1m/sec) το δοκάρι έχει ελαστική
βάτα πάχους 2cm ( ο χρόνος για την πλήρη επιβράδυνση του
κεφαλιού είναι Δt = 0,04sec). Ποια η τιμή της δύναμης που προκαλεί
την επιβράδυνση κάτω από αυτές τις συνθήκες;
𝑚
𝑑𝑝 −3 𝐾𝑔
𝑠𝑒𝑐
 𝐹= = = −𝟕𝟓 𝑵𝒕
𝑑𝑡 0,04 𝑠𝑒𝑐
Πολύ μικρότερη από τη δύναμη του προηγούμενου

προβλήματος (300 Nt).
66
Δυνάμεις κατά τη σύγκρουση (πτώσεις)

Αν πηδήξεις από ύψος και προσγειωθείς χωρίς να λυγίσεις τα
γόνατα, το σώμα επιβραδύνεται μέσω της συμπίεσης των
πελμάτων.
Παράδειγμα
Ταχύτητα σώματος πριν τη σύγκρουση: 4,5 m/sec (16 km/h)
Το σώμα σταματά σε 0,005 sec ( πέλμα συμπιέζεται κατά 1cm)
𝑑𝑝 4,5 𝑭
F= =𝑚 = 900𝑚, 𝐵 = 𝑚𝑔 = 9,8𝑚 → ≈ 𝟏𝟎𝟎
𝑑𝑡 0,005 𝑩
 Η δύναμη που ασκείται στα πόδια σου είναι ≈ 100 φορές το B.

 Αν προσγειωθείς σε στρώμα, ο χρόνος για να σταματήσεις είναι
68
μεγαλύτερος και επομένως η δύναμη μικρότερη.
Δυνάμεις κατά τη σύγκρουση (πτώσεις)
𝒅𝒑 𝒅𝒗
𝑭= =𝒎 …
𝒅𝒕 𝒅𝒕
69
Επιζώντες Vσύγκρουσης
πτώσεων από (km/h)
μεγάλα ύψη
► Το αν θα επιζήσεις ή όχι
αν πέσεις από πολύ μεγάλο
ύψος εξαρτάται από το πως
και που θα πέσεις και
επομένως από την τιμή της
επιβράδυνσης!
► k×g: ισοδύναμη
επιβράδυνση μέχρι να d (m)
σταματήσεις, ή F = k×Weight
που σου ασκείται!
70
• log(v1)= 0,5*log(2*s*1g)=
= 0,5*log(2*1g) +0,5*log(s)= c + b*x
• log(v2)= 0,5*log(2*s*10g)= log(v1) +1*0,5
• log(v3)= 0,5*log(2*s*100g)= log(v1) +2*0,5
•…
• Δ(logv)𝒈:𝟏𝟎𝒏 →𝟏𝟎𝒏+𝟏 = 𝟎. 𝟓
Κλίμακα log: Σε μια

γραμμική κλίμακα
παίρνουμε τα σημεία
που αντιστοιχούν στις
τιμές του logα
και στις θέσεις αυτών
σημειώνουμε τις φ
αντίστοιχες τιμές του
α.
71
Gadd Severity Index

 Πειραματικές μελέτες έχουν οδηγήσει στην εξαγωγή ημιποσοτικών
δεικτών που σχετίζονται με την πιθανότητα επιβίωσης από
συγκρούσεις.
 Π.χ. ο δείκτης GSI (Gadd Severity Index), αντανακλά την πιθανότητα
πρόκλησης εγκεφαλικής βλάβης σε μία μετωπιαία σύγκρουση:
 Η ολοκλήρωση γίνεται για τη συνολική διάρκεια της σύγκρουσης,

η επιβράδυνση εκφράζεται σε g, ο χρόνος σε sec.
 Εάν η επιβράδυνση είναι σταθερή, τότε για α = Δu/tcoll :
72
Gadd Severity Index
 Υπολογίζοντας την τιμή του GSI σε μία σύγκρουση, με τη βοήθεια
πινάκων συσχέτισης μπορούμε να βρούμε την πιθανότητα
κατάγματος, κάκωσης, ή εγκεφαλικής βλάβης.
 Παράδειγμα, για GSI ≈ 1000 s υπάρχει 50% πιθανότητα
θανάσιμου τραυματισμού, ενώ για αρκετά μεγαλύτερες τιμές ο
θάνατος είναι σχεδόν αναπόφευκτος.
 Για τιμές GSI ≈ 400 s, υπάρχει σοβαρή πιθανότητα εγκεφαλικής
διάσεισης.
73
74
...
75
Επιδράσεις τις επιτάχυνσης
76
Επίδραση της επιτάχυνσης στον άνθρωπο
Αν η επιτάχυνση είναι μεγάλη  Το σώμα χάνει τον έλεγχο γιατί οι

μύες δεν του παρέχουν την κατάλληλη δύναμη για να αντισταθμίσει
τις μεγάλες δυνάμεις της επιτάχυνσης.
 Αν το σώμα είναι σε όρθια στάση και επιταχυνθεί προς τα

πάνω το αίμα συσσωρεύεται στα κάτω άκρα  Απουσία ροής
στον εγκέφαλο  Λιποθυμία.
 Για μεγάλες επιταχύνσεις  Παραμόρφωση ιστού….ρήξη αν
οι δυνάμεις είναι πολύ μεγάλες.
 Σε αυτοκινητιστικά η αορτή μπορεί να υποστεί ρήξη και να
αποκολληθεί.
77
Επίδραση της επιτάχυνσης στον άνθρωπο
Επιδράσεις της επιτάχυνσης στο σώμα:
 Φαινομενική αύξηση ή μείωση του βάρους του

σώματος.
 Αλλαγή της εσωτερικής υδροστατικής πίεσης.
 Παραμόρφωση των ελαστικών ιστών του σώματος.
 Διαφορετικής πυκνότητας εναιωρήματα παρουσιάζουν
την τάση να διαχωριστούν στα συστατικά τους.
78
Συγκρούσεις που συνδέονται με οχήματα
79

 Το αυτοκίνητο είναι σχεδιασμένο
έτσι ώστε να συνθλίβεται σε
διάφορα μέρη επιμηκύνοντας έτσι
την απόσταση της κίνησης ή το
χρόνο.
 Πρόσθετα συστήματα ασφαλείας
 Υποστηρίγματα κεφαλιού
 Ζώνες τριών σημείων
 Τιμόνια που απορροφούν
ενέργεια
 Πλευρικές μπάρες ασφαλείας
80
𝒅𝒑 𝒅𝒗
𝑭= =𝒎 …
𝒅𝒕 𝒅𝒕
81
Ταλάντωση
82
Ταλάντωση
 Κατά τη βάδιση τα πόδια και τα
χέρια εκτελούν επαναλαμβανόμενη
κίνηση σαν του εκκρεμούς.
 Το πόδι διαφέρει από το εκκρεμές
στο ότι η μάζα του ποδιού
κατανέμεται ανομοιογενώς ενώ στο
εκκρεμές συγκεντρώνεται σε ένα
σημείο.
 Ενεργό μήκος ποδιού Leff: Το
μήκος εκκρεμούς που έχει την ίδια
περίοδο ταλάντωσης με το πόδι.
 Προσδιορίζεται: φτιάχνοντας πρότυπο
πόδι και συγκρίνοντας την περίοδο
ταλάντωσης με αυτήν ενός εκκρεμούς,
του οποίου προσαρμόζουμε το μήκος.
83
Ταλάντωση
𝐿
 Περίοδος εκκρεμούς: 𝑇 = 2𝜋
𝑔
 Για ένα τυπικό πόδι ατόμου ύψους H

= 2m, το Leff = 0.2m  T = 0.9sec.
 Στον άνθρωπο 1 βήμα αντιστοιχεί σε
μισή περίοδο: t= Τ/2= 0.45sec
 Αν σε κάθε βήμα καλύπτει απόσταση
0.9m (σε 0.45sec), η ταχύτητα με την
οποία βαδίζουμε είναι:
0.9𝑚
𝑣= = 2 𝑚/𝑠𝑒𝑐
0.45𝑠𝑒𝑐
= 7.2 𝑘𝑚/ℎ
84
Ταλάντωση
 Βαδίζοντας με ρυθμό που καθορίζεται από τη φυσική περίοδο
του ποδιού καταναλώνουμε ελάχιστη ποσότητα ενέργειας.
 Βαδίζοντας πιο γρήγορα ή πιο αργά από το φυσιολογικό
βήμα καταναλώνουμε περισσότερη ενέργεια!
 Τα κύρια όργανα του σώματος δεν είναι σταθερά. Συνδέονται

με ελαστικούς δεσμούς με το σκελετό.
 Επίσης, χαρακτηρίζονται από μία φυσική συχνότητα
συντονισμού → εξαρτάται από τη μάζα οργάνου και
ελαστικές δυνάμεις που δρουν σε αυτό.
 Πόνος ή δυσφορία προκαλείται όταν ένα όργανο πάλλεται με
συχνότητα ίση με τη συχνότητα συντονισμού του.
85
Ταλάντωση
86
Φυσική των δοντιών
87

 Τομείς & κυνόδοντες:
Έχουν άκρα κατάλληλα για την κοπή και Ενήλικας: 32 δόντια
τον τεμαχισμό των τροφών.
 Προγόμφιοι, γομφίοι:
Για τη μάσηση και το άλεσμα των τροφών
που γίνεται στην επιφάνεια των δοντιών
(επιφάνεια σύγκλισης).
 Η κάτω γνάθος κινείται γύρω από την

κροταφογναθική άρθρωση.
 Ο μασητήρας μυς παρέχει τη δύναμη

για τη δήξη (δάγκωμα) και τη μάσηση.
88
89

 Στεφάνη ή Μύλη: Η εξωτερική επιφάνεια
του δοντιού και το μόνο ορατό τμήμα του.
 Ρίζα(-ες): το τμήμα κάτω από την Στεφάνη.
 Το δόντι καλύπτεται από την αδαμαντίνη,

σκληρός ιστός, καλύπτει το μέρος
του δοντιού που βρίσκεται στο στόμα,
έρχεται σε επαφή με τροφές.
 Οδοντίνη: λιγότερο σκληρός ιστός,
βρίσκεται κάτω από την αδαμαντίνη.
 Ριζικός σωλήνας: χώρος μέσα στη οδοντίνη
που περικλείει τα νεύρα και τα αγγεία του
Δυνάμεις/παραμόρφωση
δοντιού. (οδοντίνη)
90
Δυνάμεις στα δόντια
Νόμος Hooke για ‘γραμμικό τμήμα
ίδια σ → μικρότερη ε καμπύλης’: 𝜎 = 𝛦 × 𝜀
(απ’ ότι 20-29 ετών) σ: Τάση, ε: παραμόρφωση, Ε: Yung
(αντίσταση που προβάλλει το υλικό σε
ελαστική παραμόρφωση)
σ
ίδια dσ →
μεγαλύτερη dε
(απ’ ότι περιοχή
αριστερά)
ε
91

 Οι γομφίοι χρησιμοποιούνται για το άλεσμα των τροφών
έχουν μεγαλύτερη επιφάνεια σύγκλισης από αυτή των
τομέων.
 Οι τομείς (κοπτήρες) χρησιμεύουν ως μαχαίρια κατά τη
διαδικασία της δήξης.
 Αν η δύναμη των μασητήρων ασκούνταν μόνο στους
κοπτήρες (W1), και όχι στους γομφίους (W2), η τελική
δύναμη θα ήταν 20% μικρότερη.
M
Μοχλός 3ης τάξης: Στ=0… [d_κοπτήρων >
ή d_γομφίων (d από ΥΧ)].
ΥΧ
W2 W1
92
 Όταν δαγκώνεις ένα μήλο τα δόντια συμπεριφέρονται σαν μαχαίρι.
 Όταν ο κεντρικός τομέας έρθει σε επαφή με το μήλο η τάση είναι
πολύ μεγάλη λόγω της δύναμης που ασκείται σε μικρή επιφάνεια στην
άκρη του κοπτήρα (200Nt σε 1mm2).
 Η δύναμη αυτή προκαλεί τάση ικανή για να κόψει το μήλο.
 Όταν η φλούδα κοπεί, η πρόσθια & οπίσθια πλευρά των δοντιών
έρχεται σε επαφή με το εσωτερικό του μήλου.
93

 Η γωνία του τομέα είναι 60o. Η δύναμη συνεχίζει να ασκείται από τη
γνάθο στον κεντρικό τομέα.
 Η δύναμη που ασκείται με φορά προς τα κάτω εξισορροπείται από τις
δύο συνιστώσες Fi που είναι κάθετες στην πρόσθια και οπίσθια επιφάνεια
των κοπτήρων. 𝑭𝟏 = 𝑭𝟐 , 𝝋 = ∢(𝑭𝟏 , 𝑭𝟐 ) = 𝟏𝟐𝟎𝒐
 Οι δυνάμεις αυτές είναι ικανές να αποκόψουν το κομμάτι μήλου.
 Ασκ.: Υπολόγισε τις δυνάμεις που ασκούνται κάθετα στις 2 επιφάνειες:
𝐹2 sin(𝜑)
𝐹𝜊𝜆 = 𝐹12 + 𝐹22 + 2𝐹1 𝐹2 cos(𝜑), tan𝜃 = tan 𝐹1 , 𝐹𝜊𝜆 =
𝐹1 + 𝐹2 cos(𝜑)
94
Απλές εφαρμογές στην ορθοδοντική
95
Απλές εφαρμογές στην

ορθοδοντική
Πολλά παιδιά έχουν τη συνήθεια να
βάζουν τον αντίχειρα στο στόμα.
Αν η συνήθεια αυτή είναι υπερβολική
μπορεί να προκληθεί:
 Μετακίνηση των πρόσθιων δοντιών
προς τα εμπρός.
 Καθυστέρηση της προς τα εμπρός
ανάπτυξης της κάτω γνάθου.
 Αλλαγή στο σχήμα του προσώπου.
 Συνήθως οι δύο κεντρικοί
κοπτήρες ωθούνται προς τα έξω
προκαλώντας υπερσύγκλιση.
96
Απλές εφαρμογές στην
ορθοδοντική
Πώς είναι δυνατό να επαναφέρουμε
τα δόντια στην αρχική τους θέση;
(α) Τοποθετείται στα δόντια
μηχανική συνδεσμολογία. Η
απαιτούμενη δύναμη εξασκείται
από εξωτερικό εξάρτημα.
(β) Για την εξάλειψη της
απόστασης μεταξύ των δοντιών
τοποθετείται ελαστικός σύνδεσμος.
(γ) Μετακίνηση δοντιού με
ελατηριοειδές ανοξείδωτο σύρμα.
 Δύναμη ≈ 1Nt (μικρή).
97
Απλές εφαρμογές
στην ορθοδοντική
Βάση της εικόνας

προσδιόρισε τη φορά
των δυνάμεων που
ασκούνται και
περιέγραψε τις
επιθυμητές αλλαγές
στα δόντια.
Απομάκρυνση μεταξύ των 2

οστικών πετάλων της υπερώας
98
2 παραδείγματα μετακίνησης δοντιών
► F≈1Nt, και
ελαττώνεται
καθώς το δόντι
μετακινείται.
► Τα ελατήρια Διεύρυνση χάσματος, συσπειρωμένο ελατήριο
συνδέονται με
άγκιστρα.
► Το σύρμα
γλιστράει μέσα
στην αύλακα (στο
ένα άγκιστρο: Στένωση χάσματος, εκτεταμένο ελατήριο
σύρμα σταθερό).
99
Στεφάνες, γέφυρες & εμφυτεύματα
100
Στεφάνες, γέφυρες & εμφυτεύματα
 Παρά τις προσπάθειες που κάνουμε για να

διατηρήσουμε τα δόντια μας κάποια μπορεί να
φθαρούν με το χρόνο ή να σπάσουν μετά από κάποιο
ατύχημα.
 Μπορεί ακόμα τα γονίδιά μας να μην ευνοούν τη
διατήρηση των δοντιών μας.
 Ο πιο απλός τρόπος επιδιόρθωσης είναι το
σφράγισμα.
101
Στεφάνες
Αν ένα δόντι έχει πολλά

σφραγίσματα πως είναι
δυνατό να διατηρήσουμε
αυτό και τη λειτουργία του;
Τοποθέτηση στεφάνης
Πρόσθεση που περιλαμβάνει
τρόχισμα της περιοχής που έχει
βλάβη και την αντικατάστασή
της με ένα τεχνητό δόντι.
102
Γέφυρες
Αν το δόντι έχει υποστεί
τέτοια βλάβη που πρέπει να
εξαχθεί;
Τοποθέτηση γέφυρας
Για να γίνει η τοποθέτηση της
γέφυρας θα πρέπει να υπάρχουν
δύο δόντια εκατέρωθεν του κενού.
Γεφύρωμα: Πρόσθετο δόντι.
Στηρίγματα: Γειτονικά του.
Συνδέσεις: Περιοχές δ/α από
γεφύρωμα.
103
Εμφυτεύματα
Αν ένα από τα γειτονικά δόντια
δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί
για τη στήριξη της γέφυρας;
Τοποθέτηση εμφυτεύματος
► Το εμφύτευμα (τιτάνιο)
βιδώνεται μέσα στο κόκκαλο της
γνάθου. Αντικαθιστά τη ρίζα του
χαμένου δοντιού.
► Πάνω στο εμφύτευμα
τοποθετείται το κολόβωμα (τιτάνιο),
μοιάζει με τροχισμένο δόντι.
► Πάνω στο κολόβωμα-εμφύτευμα
τοποθετείται το πρόσθετο δόντι.
104
Μηχανική των Ρευστών
Σοφία Κόττου
Καθηγήτρια
Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής ΕΚΠΑ
14/12/2020
Εκπαιδευτικό Αντικείμενο
 Οι σημειώσεις αυτές αναλύουν την ύλη των κεφαλαίων 5 και 8
του β
βιβλίου
β του J.R. Cameron «ΦΥΣΙΚΗ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟΥ
ΣΩΜΑΤΟΣ».
 Στόχος των σημειώσεων είναι να βοηθήσουν τον αναγνώστη
να κατανοήσει την έννοια της πίεσης, με την ποικιλία των
μορφών που παρουσιάζεται στις διάφορες εφαρμογές κατά τη
λειτουργία του ανθρώπινου σώματος.
 Απώτερος στόχος είναι η κατανόηση του πολύπλοκου και
πολύ παραγοντικού θέματος της ροής του αίματος στα
πολύ-παραγοντικού
αγγεία, με όσο το δυνατόν απλούστερη περιγραφή των νόμων
που ισχύουν στην υδροδυναμική και του τρόπου
προσαρμογής τους στις ειδικές συνθήκες που επικρατούν
στον ανθρώπινο οργανισμό.
14/12/2020
1
Γενικά
 Όσον αφορά το ανθρώπινο σώμα, η κίνηση των ρευστών μας
ενδιαφέρει σε δυο περιπτώσεις:
 (α) τη ροή του αίματος στην καρδιά και στα αγγεία και
 (β) τη ροή του αέρα στο αναπνευστικό σύστημα
σύστημα.
 Βέβαια η λειτουργία του σώματος «περικλείει» πολλές

περιπτώσεις κίνησης ρευστών, κυρίως υγρών, όπως π.χ. στο
ουροποιητικό σύστημα ή διάφορες περιπτώσεις διάχυσης.
 Διάχυση συμβαίνει όταν η «διαδρομή» του ρευστού είναι
πολύ μικρή, της τάξης των μm.
 Οι υπόλοιπες κινήσεις ρευστών ακολουθούν, σε γενικές
γραμμές, νόμους που θα αναλυθούν στα επόμενα
υποκεφάλαια.
14/12/2020
Πίεση
Μέτρηση της πίεσης
 Η πίεση είναι δύναμη ανά μονάδα κάθετης επιφάνειας και μετράται σε Νꞏm-2.
 Μια στήλη υγρού εξασκεί δύναμη στη βάση της λόγω βάρους. Η πίεση στη
βάση είναι η γνωστή υδροστατική πίεση: Ρ = ρꞏgꞏh
ρ g h,
 όπου ρ η πυκνότητα του υγρού,
 g η επιτάχυνση της βαρύτητας και
 h το ύψος της στήλης του υγρού.
 Μονάδες πίεσης στην καθημερινή πράξη είναι και το ύψος της στήλης υγρού,
συνήθως υδράργυρου, δηλαδή τα mmHg.
 Υπάρχει
ρχ η απόλυτη η πίεσηη Pαπ ((που είναι η συνολική
ή δύναμη
μη ανά μ
μονάδα
επιφάνειας) και η σχετική πίεση Pσχ (δηλαδή η σύγκριση της τιμής της με μια
πίεση αναφοράς, π.χ. την ατμοσφαιρική Ρα).
 Συνήθως έχουμε: Ρ = Ρσχ = Ραπ – Ρα
οπότε και θεωρείται πως η Ρ στους πνεύμονες, κατά την εισπνοή, είναι
αρνητική.
14/12/2020
2
Τυπικές τιμές πίεσης στο σώμα
Τυπικές τιμές πίεσης
kPa mm Hg
Aρτηριακή Πίεση
Μεγάλη (συστολική) 13-18 100-140
Μικρή (διαστολική) 8-12 60-90
Φλεβική Πίεση 0,4-0,9 3-7
Μεγάλες Φλέβες <0,1 <1
Πίεση τριχοειδών αγγείων
Αρτηριακό άκρο 4 30
Φλεβικό άκρο 1,3 10
Πίεση μέσου ωτός <0,1 <1
Πίεση οφθαλμού – υδατοειδές υγρό 2,6 20
Πίεση εγκεφαλονωτιαίου υγρού στον εγκέφαλο (ξαπλωμένος) 0,6-1,6 5-12
Πίεση Γαστρεντερική 1,3-2,6 10-20
Πίεση Ενδοθωρακική -1,3 -10
(μεταξύ πνεύμονα και θωρακικού τοιχώματος)
14/12/2020
μανόμετρο
 Η πίεση μετράται με το πιεσόμετρο ή
μανόμετρο. Η απλή του μορφή είναι
σωλήνας σε σχήμα U, το ένα στόμιο του
οποίου συνδέεται με το δοχείο της άγνωστης
πίεσης, ενώ το δεύτερο στόμιο παραμένει
ελεύθερο.
 Η βάση του σωλήνα περιέχει ένα υγρό, που
στην κατάσταση «ηρεμίας» παρουσιάζει
ελεύθερη επιφάνεια ίδιου ύψους στα δυο
σκέλη του σωλήνα.
h
 Όταν το πρώτο στόμιο συνδεθεί με το δοχείο Πηγή
της άγνωστης πίεσης, το προσκείμενο πιέσεως
σκέλος θα εμφανίσει χαμηλότερη ελεύθερη
επιφάνεια του υγρού.
υγρού
 Το βάρος της στήλης του υγρού που έχει
ύψος, όσο η διαφορά των ελεύθερων
επιφανειών στα δύο σκέλη, εξασκεί την ίδια
πίεση με την άγνωστη και εύκολα
υπολογίζεται.
14/12/2020
3
σφυγμομανόμετρο
 Η πίεση του αίματος στο ανθρώπινο
σώμα μετράται με το σφυγμομανόμετρο,
που αποτελείται από το
 περιβραχιόνιο (αναπτύσσει πίεση στο
βραχίονα),
βραχίονα)
 τη μετρητική κλίμακα και
 ένα στηθοσκόπιο που τοποθετείται
πάνω από τη βραχιόνιο αρτηρία στο
ύψος του αγκώνα.
 Το περιβραχιόνιο γεμίζει με αέρα,
γ
διογκώνεται και ασκεί πίεση
η ικανή
ή να
διακόψει την κυκλοφορία του αίματος.
 Στη συνέχεια ο αέρας αποβάλλεται
σταδιακά από το περιβραχιόνιο,
μειώνοντας την πίεση.
14/12/2020
σφυγμομανόμετρο
 Τη στιγμή που η πίεση από το περιβραχιόνιο γίνει μικρότερη
από τη συστολική (μεγάλη) πίεση του αίματος, το αίμα εισρέει
με ταχύτητα στην αρτηρία, η ροή είναι στροβιλώδης και
παράγει ήχους (Korotkoff) που εισέρχονται στο στηθοσκόπιο
και γίνονται
ί ακουστοί.
ί
 Καθώς η πίεση συνεχίζει να μειώνεται, οι ήχοι ακούγονται πιο
δυνατά και στη συνέχεια εξασθενούν σταδιακά. Οι ήχοι
σταματούν οριστικά όταν η τιμή της πίεσης που εξασκεί το
περιβραχιόνιο γίνει μικρότερη και από τη διαστολική (μικρή)
πίεση του αίματος, δηλαδή όταν η ροή του αίματος στην
αρτηρία αφεθεί ελεύθερη (ομαλή).
 Σε κάθε χτύπο της καρδιάς (περίπου 1 ανά δευτερόλεπτο) η
πίεση του αίματος στις μεγάλες αρτηρίες (όπως η βραχιόνιος)
κυμαίνεται μεταξύ της συστολικής τιμής (~ 120 mmHg) και της
διαστολικής τιμής (~ 80 mmHg).
14/12/2020
4
Λειτουργία του σφυγμομανόμετρου
14/12/2020
Πιέσεις στο σώμα
Οι πιέσεις στο σώμα μπορούν να διαχωριστούν σε

κατηγορίες.
κατηγορίες
Οφθαλμός
Οστά
Κατάδυση Η νόσος των δυτών
Υπερβαρικός θάλαμος
14/12/2020
5
Οφθαλμός
14/12/2020
Οφθαλμός
 Η πίεση στο υαλώδες υγρό (πίσω από τον φακό) στον
οφθαλμό καθορίζει το σχήμα του βολβού.
 Το υδατοειδές υγρό (το υγρό που βρίσκεται στο πρόσθιο
μέρος του φακού) αποτελείται κυρίως από νερό
νερό.
 Ο οφθαλμός παράγει συνεχώς υδατοειδές υγρό και η
περίσσεια αυτού απομακρύνεται μέσω ειδικού
παροχετευτικού συστήματος.
 Μερική απόφραξη του συστήματος αυτού προκαλεί αύξηση
της πίεσης η οποία μπορεί να περιορίσει την παροχή του
αίματος
μ ς στον αμφιβληστροειδή
μφ β η ρ ή επηρεάζοντας
ηρ ζ ςμμε τον τρόπο
ρ
αυτό την όραση.
 Η παθολογική αυτή κατάσταση καλείται γλαύκωμα και
προκαλεί (σε μέτριες καταστάσεις) συγκεντρική στένωση του
οπτικού πεδίου και (σε βαριές καταστάσεις) τύφλωση.
14/12/2020
6
Οστά
 Η πίεση στα οστά έχει διαφορετικές
τιμές ανάλογα αν στεκόμαστε, αν
περπατάμε ή αν ανασηκωνόμαστε
από βαθύ κάθισμα
κάθισμα, όπως και η πίεση Γόνατο
του αίματος είναι διαφορετική όταν
καθόμαστε από όση όταν τρέχουμε.
Κνήμη
 Όταν για παράδειγμα περπατάμε,
όλο το βάρος του σώματός μας
στηρίζεται
ίζ πάνω
ά στο ένα
έ πόδιόδ μας και
η τάση που ασκείται στην άρθρωση
του γόνατος μπορεί να είναι και
μεγαλύτερη από 106 Pa (10 atm)!
14/12/2020
Κατάδυση
 Η αλλαγή της πίεσης κατά την κατάδυση δεν επηρεάζει το
μεγαλύτερο μέρος του σώματος, αφού το ανθρώπινο σώμα
αποτελείται κυρίως από στερεά και υγρά, τα οποία είναι
σχεδόν ασυμπίεστα.
 Υπάρχουν όμως κοιλότητες του σώματος που περιέχουν
αέρα και οι μεταβολές της πίεσης μπορεί να έχουν σοβαρές
επιπτώσεις.
 Για να γίνει αντιληπτό γιατί συμβαίνει αυτό πρέπει να
θυμηθούμε το νόμο του Boyle: για δεδομένη ποσότητα αέρα,
υπό σταθερή θερμοκρασία, το γινόμενο της απόλυτης πίεσης
και του όγκου είναι σταθερό (PV=σταθερό)
(PV=σταθερό).
 Επομένως, αν η απόλυτη πίεση διπλασιαστεί ο όγκος
υποδιπλασιάζεται, έτσι ώστε το γινόμενο των δύο να
παραμένει σταθερό.
14/12/2020
7
Το αυτί - Ευσταχιανή σάλπιγγα
14/12/2020
Κατάδυση (ους)
 Μία από τις κοιλότητες αέρα που υπάρχουν στο ανθρώπινο
σώμα είναι αυτή του μέσου ωτός. Η πίεση σε αυτό είναι
περίπου ίση με την ατμοσφαιρική πίεση έξω από το τύμπανο.
 Η εξίσωση των δύο πιέσεων προκύπτει από τη ροή αέρα δια
μέσου της ευσταχιανής σάλπιγγας, η οποία είναι συνήθως
κλειστή, εκτός όταν καταπίνουμε, μασάμε ή χασμουριόμαστε.
 Πολλοί άνθρωποι κατά τη διάρκεια της κατάδυσης
παρουσιάζουν δυσκολία στην εξίσωση των πιέσεων και
αισθάνονται πίεση στα αυτιά τους.
 Διαφορά πίεσης της τάξης 17 kPa (120 mmHg) μεταξύ των
δύο πλευρών του τυμπάνου, που μπορεί να συμβεί σε βάθος
περίπου 1,7 m νερού, μπορεί να προκαλέσει διάρρηξή του.
14/12/2020
8
Κατάδυση
παραρρινοκολπίτιδα (ιγμορίτιδα)
14/12/2020
Κατάδυση (κοιλότητες του προσώπου)

 Μία λιγότερο σοβαρή κατάσταση είναι η συμπίεση
στις κοιλότητες του προσώπου.
Κατά την κατάδυση η πίεση στις κοιλότητες
συνήθως εξισώνεται με την εξωτερική πίεση.
Αν όμως ο δύτης είναι κρυωμένος, οι κοιλότητες
μπορεί να αποφραχθούν και η πίεση σε αυτές δεν
εξισώνεται με την εξωτερική προκαλώντας πόνο.
Επίσης, πόνος είναι δυνατό να προκληθεί, κατά τη
δά
διάρκεια ή μετά
ά την κατάδυση,
άδ από
ό μικρές
έ ποσότητες
ό
αέρα που παγιδεύονται κάτω από σφραγίσματα στα
δόντια.
14/12/2020
9
Κατάδυση (πνεύμονες)
 Αν ένας αυτοδύτης βρίσκεται
σε βάθος 10 m, κρατήσει την
αναπνοήή του και επιστρέψει
ρ ψ
στην επιφάνεια, ο όγκος που
καταλαμβάνει ο αέρας θα
διπλασιαστεί προκαλώντας
έτσι σημαντική αύξηση της
πίεσης στους πνεύμονες.
 Αν οι πνεύμονες
μ ς είναι γγεμάτοι
μ
από αέρα αρκούν 1,2 m
ανάδυσης για την πρόκληση
σοβαρής βλάβης στους
πνεύμονες.
14/12/2020
Σύσταση ατμοσφαιρικού αέρα
14/12/2020
10
Κατάδυση (πνεύμονες, Ο2)
 Όλοι οι αυτοδύτες κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσής τους
μαθαίνουν πώς να αποφεύγουν την κατάσταση αυτή και να
εκπνέουν συνεχώς αν απαιτείται γρήγορη ανάδυση.
 Η πίεσηη στουςς πνεύμονες
μ ς σε οποιοδήποτε
ή β
βάθοςς είναι
μεγαλύτερη από την πίεση στους πνεύμονες στην επιφάνεια της
θάλασσας.
 Δηλαδή, ο αέρας που βρίσκεται μέσα στους πνεύμονες είναι
πυκνότερος όταν βρισκόμαστε κάτω από το νερό και η μερική
πίεση που ασκεί κάθε συστατικό του αέρα είναι αναλογικά
μεγαλύτερη.
 Η υψηλότερη μερική πίεση του οξυγόνου προκαλεί μεταφορά
περισσοτέρων
έ μορίων
ί οξυγόνου
ξ ό στο αίμα
ί και δηλητηρίαση
δ λ ί από
ό
οξυγόνο, όταν η μερική πίεση του οξυγόνου γίνει πολύ μεγάλη.
 Αυτό συμβαίνει συνήθως όταν η μερική πίεση του οξυγόνου
στους πνεύμονες ξεπεράσει την τιμή των 80 kPa (όταν η απόλυτη
τιμή της πίεσης του αέρα είναι πάνω από 4 atm) ή σε βάθος
μεγαλύτερο των 30 m.
14/12/2020
Η νόσος των δυτών

Ενώ το οξυγόνο μεταφέρεται κατά κύριο λόγο με
χημική σύνδεση στα ερυθρά αιμοσφαίρια, το άζωτο
διαλύεται στο αίμα
μ και στουςς ιστούς.
ς
Σύμφωνα με τον νόμο του Henry η ποσότητα του
αερίου που διαλύεται μέσα σε ένα υγρό είναι
ανάλογη της μερικής πίεσης του αερίου που
βρίσκεται σε επαφή με το υγρό.
Όσο ο δύτης πηγαίνει σε μεγαλύτερα βάθη, η πίεση
του αέρα και επομένως η μερική πίεση του αζώτου
αυξάνεται.
ξά Αύξηση
Αύξ της μερικής
ή πίεσης
ί του αζώτου
ζώ
έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της ποσότητας του
αζώτου που διαλύεται στο αίμα και από αυτό στους
ιστούς.
14/12/2020
11
Η νόσος των δυτών
 Το ίδιο ισχύει και για το οξυγόνο, αλλά αυτό καταναλώνεται
στους ιστούς.
 Όταν ο δύτης ανεβαίνει προς την επιφάνεια της θάλασσας η
περίσσεια του αζώτου που υπάρχει στους ιστούς πρέπει να
απομακρυνθεί διαμέσου του αίματος και των πνευμόνων.
 Η απομάκρυνση του αζώτου είναι μια αργή διαδικασία και
όταν ο δύτης αναδύεται γρήγορα το άζωτο παγιδεύεται και
δημιουργεί φυσαλίδες στους ιστούς και τις αρθρώσεις.
 Η νόσος των δυτών είναι πολύ επώδυνη.
 Δύτες στο σώμα των οποίων παγιδεύτηκε άζωτο,
άζωτο πρέπει να
επανασυμπιεστούν σε ένα θάλαμο συμπίεσης –
αποσυμπίεσης, στον οποίο η πίεση θα ελαττωθεί με αργό
ρυθμό, έτσι ώστε το άζωτο να απομακρυνθεί από τους ιστούς
διαμέσου του αίματος και των πνευμόνων.
14/12/2020
Θάλαμος συμπίεσης - αποσυμπίεσης
14/12/2020
12
 Η ατμόσφαιρα μέσα στην οποία ζει το ανθρώπινο σώμα
αποτελείται περίπου από ένα πέμπτο οξυγόνο και τέσσερα
πέμπτα άζωτο.
 Σε μερικές ιατρικές καταστάσεις απαιτείται η αύξηση της
αναλογίας και της μερικής πίεσης του οξυγόνου για να
παρέχεται περισσότερο οξυγόνο στους ιστούς.
 Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιούνται συσκευές ή σκηνές
οξυγόνου. Για να αυξηθεί περισσότερο το ποσό του οξυγόνου,
οι μηχανικοί ιατρικής κατασκεύασαν ειδικούς θαλάμους υψηλής
πίεσης οξυγόνου (υπερβαρικοί θάλαμοι).
 Οι διαστάσεις των θαλάμων ποικίλουν ευρέως ανάλογα με το
εάν χρησιμοποιούνται για ένα μόνο ασθενή ή περισσότερους ή
ακόμη και ως θάλαμοι χειρουργείων.
14/12/2020
14/12/2020
13
Πριν ανακαλυφθεί η θεραπεία με υπερβαρικό

οξυγόνο,
ξ γ πάνω από τουςς μισούς
μ ς ασθενείςς που
υπέφεραν από γάγγραινα έχαναν τη ζωή τους.
Επειδή όμως ο βάκιλος που προκαλεί τη γάγγραινα

δεν επιβιώνει παρουσία οξυγόνου,
στον υπερβαρικό θάλαμο θεραπεύονται όλοι σχεδόν
οι ασθενείς και έτσι δεν χρειάζεται να γίνει
ακρωτηριασμός, όπως γινόταν παλαιότερα.
14/12/2020
Υπερβαρικός θάλαμος (CO)

 Σε περίπτωση δηλητηριάσεως με μονοξείδιο του άνθρακα, τα
ερυθρά αιμοσφαίρια δεν μπορούν να μεταφέρουν οξυγόνο
στους ιστούς, λόγω του ότι το μονοξείδιο του άνθρακα
εμποδίζει την αιμοσφαιρίνη να μεταφέρει οξυγόνο.
 Η παρουσία ακόμη και ελάχιστων μορίων μονοξειδίου του
άνθρακα σε ένα ερυθρό αιμοσφαίριο ελαττώνει σημαντικά την
ικανότητά του να μεταφέρει οξυγόνο.
 Συνήθως το ποσοστό του οξυγόνου που είναι διαλυμένο στο
αίμα είναι περίπου το 2% του συνολικού οξυγόνου που
μεταφέρεται από τα ερυθρά αιμοσφαίρια.
 Στον υπερβαρικό θάλαμο η μερική πίεση του οξυγόνου
μπορείί να αυξηθεί
ξ θ ί κατά
ά έέναν παράγοντα
ά 15
15, επιτρέποντας
έ τη
δέσμευσή του από την αιμοσφαιρίνη και την απελευθέρωσή
του σε ποσότητα που να καλύπτει τις ανάγκες των κυττάρων.
 Πολλά θύματα δηλητηρίασης από μονοξείδιο του άνθρακα
επέζησαν χάρη σε αυτή την τεχνική.
14/12/2020
14
Ροή Ρευστών
Ενδιαφέρουσα για τη λειτουργία του

ανθρώπινου
θ ώ σώματος
ώ είναι
ί η μελέτη
λέ της
συμπεριφοράς και της κίνησης αμφότερων
των ρευστών: υγρών και αερίων.
14/12/2020
Νόμος των Ιδανικών Αερίων
Η πίεση Ρ ενός ιδανικού αέριου εξαρτάται από την

πυκνότητά του και τη θερμοκρασία: Ρ = nꞏRꞏT
 όπου n = N / V
 Ν ο αριθμός των μορίων σε έναν όγκο V
 R η σταθερά των αερίων = ΝΑꞏkΒ = 8,31 J/mol ꞏ K
 ΝΑ o αριθμός Avogadro = 6,02 ꞏ1023
 kΒ η σταθερά Boltzmann = 1,381 ꞏ10-23 J/Κ
 Τ η απόλυτη θερμοκρασία
14/12/2020
15
Αρχή του Pascal
 Αν ασκηθεί πίεση στη μάζα συγκεκριμένου

ρευστού,
θα αυξήσει την προϋπάρχουσα πίεση
πίεση,
ομοιόμορφα, σε όλη του τη μάζα.
14/12/2020
Αρχή του Αρχιμήδη
Η άνωση που δέχεται ένα σώμα βυθισμένο σε

ρευστό είναι ίση με το βάρος του ρευστού που
εκτοπίζει και δεν εξαρτάται από το υλικό του
σώματος.
14/12/2020
16
Νόμος Laplace
 Ο νόμος Laplace συσχετίζει τη διαφορά της
διατοιχωματικής πίεσης ΔΡ, π.χ. σε ένα
δοχείο (με λεπτό τοίχωμα συγκεκριμένου
σχήματος), με την τάση (Τ) (δύναμη ανά
μονάδα μήκους) στην επιφάνεια του
τοιχώματος.
τοιχώματος
 Η πίεση που εξασκεί το αίμα στο τοίχωμα
του αιμοφόρου αγγείου είναι μεγαλύτερη
κατά ΔΡ από την εξωτερική πίεση στο
τοίχωμα.
 Ο νόμος Laplace, που ισχύει για
οποιοδήποτε κύλινδρο, δίνει απάντηση στο
ερώτημα: πόση δύναμη τάσης μπορεί να
αντέξει το τοίχωμα του αιμοφόρου αγγείου;
 Για
Γ τον κύλινδρο:
ύλ δ ΔΡ = Τ/ r όπου
ό rη
ακτίνα του.
 Για την σφαίρα: ΔΡ = 2Τ/ r
 Ενώ γενικότερα, για περίπου σφαιρικό
δοχείο (ελλειψοειδές με κύριες ακτίνες r1
και r2): ΔΡ = Τ/ r1 + Τ/ r2
14/12/2020
Ρευστά σε κίνηση
Προκειμένου να
μελετηθεί
η κίνηση ενός
ρευστού
πρέπει να
έχουν
καθοριστεί
τα εξής
χαρακτηριστικά:
14/12/2020
17
(i)αν η ροή είναι ομαλή (στρωτή)
ή τυρβώδης (στροβιλώδης)
 Στην ομαλή ροή κάθε στοιχειώδης μάζα του ρευστού εκτελεί ομαλή
κίνηση και οι τροχιές ομάδας στοιχειωδών μαζών μπορούν να παρασταθούν
με περίπου παράλληλες, αλλά οπωσδήποτε μη διασταυρούμενες ρευματικές
γραμμές.
 Στην τυρβώδη ροή η κίνηση κάθε μορίου είναι
τυχαία μεταβαλλόμενη σε χρόνο και χώρο.
 Ο αριθμός Reynolds Re είναι μια σταθερά (καθαρός αριθμός) που
χαρακτηρίζει κάθε κινούμενο ρευστό και η τιμή της υπεισέρχεται στον
υπολογισμό της κρίσιμης ταχύτητας vc, πάνω από την οποία, η ομαλή ροή
ενός ρευστού τρέπεται σε τυρβώδη.
 Η κρίσιμη ταχύτητα κάθε ρευστού εξαρτάται και από την πυκνότητά του (ρ)
και από το συντελεστή εσωτερικής τριβής (η).
 Re = 2rꞏvꞏρ/η
 Όσο η τιμή της Re < 2000 (περίπου) η ροή παραμένει στρωτή.
 Όταν η Re ξεπεράσει την τιμή 3000 περίπου, η ροή τρέπεται σε
στροβιλώδη.
14/12/2020
14/12/2020
18
Χαρακτηριστικά του ρευστού
ii. τα ρευστά μπορεί να είναι συμπιεστά

(
(κυρίως
ί τα αέρια)
έ ) ή ασυμπίεστα
ί
iii. τα ρευστά μπορεί να έχουν εσωτερική τριβή
(όπως συμβαίνει στην πράξη – πραγματικά
ρευστά) ή μπορεί να θεωρηθεί πως δεν
έχουν (ιδανικά ρευστά)
iv. η ροή μπορεί να είναι συνεχής ή παλμική
(όπως στην περίπτωση του αίματος).
14/12/2020
Νόμος της Συνέχειας

 Πρόκειται, ουσιαστικά, για την αρχή της διατήρησης της μάζας
κατά τη ροή.
 Σε κάθε διατομή εμβαδού S του σωλήνα περνά ένας
στοιχειώδης όγκος dV του ρευστού σε χρόνο dt.dt
 Η παροχή Π (ρυθμός ροής) είναι:
Π = dV/dt = S ꞏ dl/dt όπου dl η στοιχειώδης διαδρομή.
 Όμως dl/dt είναι η ταχύτητα (v) του ρευστού. Επομένως:
Π = Sꞏv
 Εφόσον η μάζα διατηρείται (δεν χάνεται, ούτε συμπιέζεται)
στην
η ομαλή
μ ήρ ροή
ή θα ισχύει:
χ
Π = σταθερό = S1v1 = S2v2
(όπου 1 και 2 δυο διαφορετικά σημεία κατά μήκος της ροής).
 Αυτός είναι ο νόμος της συνέχειας και ισχύει για ιδανικά υγρά
(ασυμπίεστα και χωρίς συντελεστή εσωτερικής τριβής).
14/12/2020
19
Είδη πίεσης στην υδροδυναμική
Κατευθυντήρια
ήρ πίεση
η
Διατοιχωματική πίεση
Υδροστατική πίεση
Πίεση παλμού = συστολική - διαστολική πίεση

14/12/2020
Νόμος του Bernoulli
14/12/2020
20
Νόμος του Bernoulli
 Είναι ουσιαστικά η αρχή της διατήρησης της
ενέργειας κατά τη ροή:
 Ρ1 + 1/2 ρꞏv12 + ρꞏgꞏh1 = Ρ2 + 1/2 ρꞏv22 + ρꞏgꞏh2
όπου 1 και 2 δυο διαφορετικά σημεία κατά μήκος της ροής
και
 Ρ η υδροστατική πίεση στο ρευστό Ρ1 Ρ2 Ρ3
 ρ η πυκνότητα (μάζας) του ρευστού
 v η ταχύτητα του ρευστού
 g η επιτάχυνση της βαρύτητας
 h η υψομετρική διαφορά από ένα επίπεδο Υγρό
αναφοράς (π.χ. το χαμηλότερο στο πεδίο –
δίκτυο της ροής)
μ ς του Bernoulli ισχύει
 Ο νόμος χ για
γ ασυμπίεστα
μ και
χωρίς εσωτερική τριβή υγρά και αν επρόκειτο
για ενέργεια (αντί για πίεση) θα μπορούσε να
εκφρασθεί ως: ‘το άθροισμα της εσωτερικής,
κινητικής και δυναμικής ενέργειας είναι σταθερό
σε κάθε σημείο κατά μήκος της ροής’.
14/12/2020
Νόμος του
Bernoulli
14/12/2020
21
14/12/2020
14/12/2020
22
14/12/2020
14/12/2020
23
14/12/2020
Νόμοι συνέχειας και Bernoulli
Συνδυασμός των νόμων της συνέχειας και του

B
Bernoullilli (και θεωρώντας, για απλούστευση, ροή σε ένα
σταθερό ύψος) ερμηνεύει το γεγονός
ότι σε σημείο (μικρή περιοχή) αρτηρίας με
αθηρωματική πλάκα (στένωση)
η ταχύτητα ροής αυξάνεται
και η υδροστατική πίεση μειώνεται.
14/12/2020
24
14/12/2020
Παράγοντες που καθορίζουν την

πίεση στην κυκλοφορία
α. Καρδιακή παροχή
β. Περιφερική αντίσταση
γ. Βαρύτητα
δ Ενδοτικότητα αγγείων
δ.
ε. Αδράνεια
14/12/2020
25
Η συστηματική αρτηριακή πίεση
Συστηματική
αρτηριακή πίεση = Καρδιακή παροχή * Περιφερική αντίσταση
(BP) (CO) (PR)

Blood Cardiac Peripheral
Pressure output Resistance
Sv * Hr 8nl / πr4
Stroke volume Ηeart rate

14/12/2020 (όγκος παλμού) (καρδιακή συχνότητα)
Αντίσταση στη ροή

 Η κατευθυντήρια πίεση Ρ, ο όγκος V και η παροχή Π
συσχετίζονται κατά τη ροή σε σωλήνα, όταν πρόκειται είτε για
τη ροή αίματος στο κυκλοφορικό, είτε για τη ροή άλλου υγρού
στο ανθρώπινο σώμα.
 Η αντίσταση R στη ροή είναι ανάλογη της διαφοράς πίεσης
ΔΡ που απαιτείται για την πρόκληση παροχής Π και ισχύει
R = ΔΡ/Π, ενώ υπενθυμίζεται πως Π = ΔV/Δt
 Η αντίσταση στη ροή είναι εννοιολογικά ανάλογη της
ηλεκτρικής ωμικής αντίστασης [ R = ΔV / I ] ,
 η ΔΡ είναι ανάλογη της διαφοράς ηλεκτρικού δυναμικού (ΔV)
 και η παροχή Π είναι ανάλογη με την έννοια της έντασης του
ηλεκτρικού ρεύματος (Ι).
14/12/2020
26
Εσωτερική τριβή
και νόμος του Poiseuille
 Από το νόμο του Bernoulli
συμπεραίνεται ότι η
υδροστατική πίεση δεν
μεταβάλλεται στη διάρκεια της
ροής, αν δεν μεταβληθεί
η διατομή ή το ύψος.
 Αυτό ισχύει μόνο για ιδανικά
υγρά χωρίς εσωτερική τριβή.
τριβή
Δεν ισχύει για τα πραγματικά
υγρά των οποίων η πίεση
μειώνεται κατά μήκος της ροής
εξαιτίας της εσωτερικής τριβής.
14/12/2020
Εσωτερική
τριβή
και νόμος
του
Poiseuille
14/12/2020
27
Ο συντελεστής εσωτερικής τριβής
 Ο συντελεστής εσωτερικής
τριβής η ορίζεται από τη σχέση:
F = η ꞏ Α/y ꞏ v
 όπου F η δύναμη που
απαιτείται για τη μετακίνηση
(κατά την κατεύθυνση της ροής έστω x)
επιφάνειας (εμβαδού Α) του
ρευστού, με ταχύτητα v, όταν η
επιφάνεια Α απέχει y από το
(παράλληλο) πακτωμένο
τοίχωμα
ί του σωλήνα
λή ή δ δοχείου
ί
 (x και y σύστημα αξόνων, με x οριζόντιο,
όταν η ροή είναι οριζόντια).
14/12/2020
14/12/2020
28
 Αν τ = F/A, η ανωτέρω σχέση γράφεται:
 τ = η ꞏ dv/dy, όπου ο λόγος dv/dy λέγεται βάθμωση της
ταχύτητας.
 Όσα ρευστά υπακούουν στην ανωτέρω σχέση καλούνται
νευτώνια
 (για τα μη νευτώνια ρευστά η παραπάνω σχέση έχει τη βάθμωση της
ταχύτητας σε κάποια δύναμη).
 Στο Διεθνές Σύστημα μονάδων ο συντελεστής η μετρείται σε
Ν s/m2, δηλαδή kgꞏs/m
Νꞏs/m kg s/m ή Pa-s.
Pa s
 Επειδή υπάρχει ο συντελεστής εσωτερικής τριβής στα
ρευστά, για να διατηρηθεί η ροή σε ένα αγγείο – σωλήνα
απαιτείται η «παρουσία» «κινητήριας» διαφοράς πίεσης.
14/12/2020
 Ο νόμος του Poiseuille συσχετίζει την
παροχή με την «κινητήρια» διαφορά
πίεσης και το συντελεστή εσωτερικής
τριβής η:
Π = [πꞏr4/8ηꞏl]ꞏ(P1 - P2)
 όπου Π η παροχή
 r η ακτίνα του αγγείου – σωλήνα
 l η απόσταση μεταξύ των σημείων
1 και 2
 Ρ η πίεση
 Ανακαλώντας και πάλι το νόμο του

Ohm από τον Ηλεκτρισμό, όπως στο
προηγούμενο υποκεφάλαιο,
η αντίσταση ροής θα είναι
R = 8ηꞏl/πꞏr4
14/12/2020
29
O συντελεστής εσωτερικής τριβής
O συντελεστής εσωτερικής τριβής του ύδατος είναι
1,78 ꞏ 10-3 Pa-s στους 00C, αλλά μειώνεται στο 1,00 x
10-3 Pa-s,
Pa-s στους 200C,
C επειδή η αύξηση της κινητικής
ενέργειας των μορίων τα «απελευθερώνει» από δια-
μοριακές δυνάμεις.
Ο συντελεστής του πλάσματος είναι 1,5 ꞏ 10-3 Pa-s
στους 370C, ενώ του αίματος είναι 4,0 ꞏ 10-3 Pa-s.
Ο συντελεστής εσωτερικής τριβής των αερίων αυξάνεται
με την αύξηση της θερμοκρασίας (αντίθετα από που
ισχύει στα υγρά), επειδή αυξάνεται η διάχυση μεταξύ
γειτονικών στρωμάτων.
14/12/2020
Ρευστά στο ανθρώπινο σώμα
Αίμα
Η πίεση του αίματος στον άνθρωπο κυμαίνεται

μεταξύ 1-140 mmHg στα διάφορα αγγεία
και η ταχύτητα μεταξύ 0,05 – 50 cm ανά
δευτερόλεπτο.
Από την καρδιά περνούν περίπου 5 L (λίτρα)
ανά λεπτό.
14/12/2020
30
14/12/2020
Πνεύμονες
Η διαφορά πίεσης μεταξύ του εσωτερικού των

πνευμόνων
ό και του εξωτερικού
ξ ύ είναι
ί αρκετά
ά
mmHg
και ο εισπνεόμενος όγκος αέρα είναι περίπου
6L ανά λεπτό (ίσος με τον εκπνεόμενο).
14/12/2020
31
14/12/2020
Πεπτική οδός
 Η ροή στην πεπτική οδό είναι πολύ αργή
και εξαρτάται από τη θέση: είναι λίγο Μυϊκός δακτύλιος
ταχύτερη στο στόμα, τον φάρυγγα και τον στην οισοφάγο –
οισοφάγο και αποκτά πολύ χαμηλότερες γαστρική συμβολή
τιμές στο στομάχι και το έντερο.
 Η κίνηση στην πεπτική οδό υποβοηθείται Πυλωρός
ή ενεργοποιείται με μυϊκές συσπάσεις.
Ευαίσθητοι αισθητήρες και σύστημα
ανάδρασης διεγείρουν μια βαθμιαία
σύσφιξη του τοιχώματος του εντέρου,
ώστε να ωθήσει το περιεχόμενο προς τον
έξοδο.
ρ
 Περισταλτικήή δράση
ρ η των μ μυών
διευκολύνει και την συχνή ανάμειξη του
περιεχομένου. Η περισταλτική κίνηση είναι
ένα προοδευτικό κύμα χάλασης που
ακολουθείται από συστολή - σύσφιξη. Ειλεοτυφλική Σφιγκτήρας
βαλβίδα του πρωκτού
14/12/2020
32
Πεπτική οδός
Η σχέση μεταξύ όγκου και πίεσης είναι σημαντική στο
πεπτικό σύστημα.
Η τάση στο τοίχωμα του στομάχου αυξάνεται με την
είσοδο της τροφής.
Ο όγκος του στομάχου είναι ανάλογος της ακτίνας r3
(στην τρίτη δύναμη), ενώ η τάση στο τοίχωμα είναι ανάλογη της
ακτίνας r (στην πρώτη δύναμη).
Η εσωτερική πίεση όμως στο στομάχι αυξάνεται
αισθητά από
(i) τον αέρα που καταπίνουμε αναπόφευκτα όσο τρώμε
και
(ii) τη δράση των βακτηριδίων που παράγουν αέρια.
14/12/2020
Ουροδόχος κύστη
 Στην ουροδόχο κύστη, όπως και
στο στομάχι, η εσωτερική πίεση
αυξάνεται με βραδύτερο ρυθμό Πίεση (kPα)
από τον ρυθμό της αύξησης του
όγκου
γ της.
ης 15
 Ο όγκος των ούρων μπορεί να
φθάσει 200-300 mL με μικρή
μόνον αύξηση της εσωτερικής
πίεσης.
 Όμως όταν ο όγκος ξεπεράσει τα 3
400 mL περίπου, η πίεση 0
αυξάνεται με ταχύ ρυθμό και
εμφανίζεται η ανάγκη ούρησης. 0
100 200 300 400 500 600
 Η τάση στο τοίχωμα αυξάνεται
ανάλογα της ακτίνας και ένας Όγκος (ml)
ευαίσθητος αισθητήρας θα
έπρεπε να «παρακολουθεί»
αυτήν την τάση και όχι την
εσωτερική πίεση, που διατηρείται
σχεδόν σταθερή.
14/12/2020
33
Εγκέφαλος
 Στην εικόνα διακρίνονται η θέση του
εγκεφαλονωτιαίου υγρού ΕΝΥ (σκιασμένη
περιοχή).
 Το υγρό αυτό, αφενός συγκρατεί και
προστατεύει τον ευαίσθητο εγκέφαλο,
αφετέρου συνεχώς παράγεται και κυκλοφορεί
στο εσωτερικόό του κρανίου
ί και στη
σπονδυλική στήλη.
 Μία από τις κοιλίες του εγκεφάλου, ο
υδραγωγός, είναι αρκετά στενή. Αν για
κάποιο λόγο κατά τη γέννηση δημιουργηθεί
απόφραξη στην κοιλότητα αυτή, το ΕΝΥ
παγιδεύεται μέσα στο κρανίο και αυξάνει την
εσωτερική πίεση.
 Η αύξηση της εσωτερικής πίεσης στο κρανίο
προκαλεί αύξηση των διαστάσεων του
κρανίου.
ί Η σοβαρή
β ή αυτή ή κατάσταση
ά
ονομάζεται υδροκεφαλία και δεν είναι σπάνιο
φαινόμενο στα βρέφη.
 Παρόλα αυτά, αν η βλάβη διαγνωσθεί
έγκαιρα, συνήθως διορθώνεται με
χειρουργική παράκαμψη (by-pass) για την
απελευθέρωση της κυκλοφορίας και την
απαγωγή του ΕΝΥ.
14/12/2020
Το Καρδιαγγειακό Σύστημα
Τρία μέρη συναποτελούν το καρδιαγγειακό σύστημα:
(α) το αίμα που είναι το μέσο μεταφοράς

((i)) θρεπτικών
ρ συστατικών ((καύσιμα)
μ ) προς
ρ ς τα κύτταρα
ρ
(ii) οξυγόνου από τις κυψελίδες των πνευμόνων προς τους
ιστούς και
(iii) θερμότητα (θερμορύθμιση)
(iv) απόβλητων των αντιδράσεων καύσης από τους ιστούς προς
το απεκκριτικό σύστημα (ήπαρ και νεφροί) και διοξειδίου του
άνθρακα από τα κύτταρα προς τις κυψελίδες των πνευμόνων
(β) το σύστημα διανομής, δηλαδή σειρά συνεχώς

διακλαδιζόμενων αγγείων και
(γ) η καρδιά, δηλαδή η αντλία - καρδιακός μυς τεσσάρων
χώρων, που κρατά σε συνεχή λειτουργία τη ροή του αίματος.
14/12/2020
34
14/12/2020
Άνω κοίλη Αορτή

φλέβα
Προς τους πνεύμονες
Αριστερός κόλπος
Από τους
πνεύμονες
Δεξιός
κόλπος
Δεξιά
Αριστερή
κοιλία κοιλία
Κάτω κοίλη Δεξιά κοιλία Αριστερή

φλέβα κοιλία
(α) (β)
14/12/2020
35
Το κυκλοφορικό σύστημα
 Το αίμα κυλά στα αγγεία που κατανέμονται σε δυο μεγάλα
υποσυστήματα:
(α) στη «μεγάλη κυκλοφορία», στην οποία αίμα πλούσιο σε

οξυγόνο ξεκινά από το αριστερό μέρος της καρδιάς και
κατευθύνεται προς όλα τα κύτταρα του σώματος, όπου
ξοδεύει το οξυγόνο και συλλέγει το διοξείδιο του άνθρακα
(μαζί με τα άλλα απόβλητα) και
(β) στη «μικρή κυκλοφορία», στην οποία το αίμα που έχει

επιστρέψει
έ στο δεξί
δ ξί μέρος
έ της καρδιάς,
δ ά «επανεκπέμπεται»
έ
προς τους πνεύμονες. Στις κυψελίδες το αίμα εναποθέτει το
άχρηστο CO2 προς εκπνοή και παραλαμβάνει νέο οξυγόνο.
Το οξυγονομένο αίμα επιστρέφει στο αριστερό μέρος της
καρδιάς, έτοιμο να κυλήσει πάλι στη μεγάλη κυκλοφορία.
14/12/2020
14/12/2020
36
14/12/2020
 Τα αγγεία που ξεκινούν από την
αριστερή κοιλία είναι με τη σειρά:
η αορτή, οι κύριες αρτηρίες, τα
Πίεση (mm Hg)
αρτηρίδια, το τριχοειδικό σύστημα

(όπου και γίνεται το κύριο μέρος
Αριστερή κοιλία
της ανταλλαγής Ο2  CΟ2), οι Αριστερή κοιλία
μικρές φλέβες (φλεβίδια), Αορτή
σταδιακά όλο και μεγαλύτερες 120
φλέβες μέχρι το δεξί τμήμα της Αρτηρίδια

καρδιάς στο οποίο καταλήγουν οι
άνω και κάτω κοίλες φλέβες. 80 Δεξιά κοιλία
 Η δεξιά κοιλία της καρδιάς, στην Αρτηρίες Τριχοειδή
επόμενη κοιλιακή συστολή, θα αγγεία
στείλει το αίμα στις πνευμονικές Πνεύμονες
αρτηρίες, στο τριχοειδικό 25
σύστημα των πνευμόνων και στις 10 Φλέβες
κύριες φλέβες, που οδηγούν το
οξυγονωμένο πλέον αίμα στο
αριστερό τμήμα της καρδιάς.
14/12/2020
37
 Τα 5 L αίματος ενός μέσου ενήλικα

κατανέμονται:
έ
1 L στις αρτηρίες και
3,5 L στις φλέβες της μεγάλης κυκλοφορίας,
ενώ
0 1 L και 0
0,1 0,4
4 L βρίσκονται στις αρτηρίες και
φλέβες αντίστοιχα της μικρής κυκλοφορίας.
14/12/2020
ΚΑΡΔΙΑ
3,5 από τα 5 L
στις φλέβες
ΦΛΕΒΕΣ ΑΡΤΗΡΙΕΣ της μεγάλης
κυκλοφορίας
ΤΡΙΧΟΕΙΔΗ
14/12/2020
38
Ιδιότητες του αίματος
 Το αίμα είναι ένα μη-νευτώνιο υγρό, κυρίως επειδή είναι
ανομοιογενές.
 Το αίμα αποτελείται από πλάσμα, ερυθρά αιμοσφαίρια
(περίπου 4-6
4 6 εκατομμύρια ανά κυβικό χιλιοστόμετρο
χιλιοστόμετρο, 35 -
55% του συνολικού όγκου του αίματος), λευκά αιμοσφαίρια
(0,30%) και αιμοπετάλια (0,15%).
 Τα ερυθροκύτταρα είναι αμφίκοιλοι δίσκοι με πολύ λεπτή

κεντρική περιοχή και παχύτερη περιφέρεια.
 Η διάμετρός τους είναι περίπου 7-8 μm και το μέγιστο πάχος
τους περίπου 2 μm.
μm
 Η διάμετρός τους είναι της τάξης μεγέθους της εσωτερικής
διαμέτρου των τριχοειδών αγγείων, αλλά τα ερυθροκύτταρα
είναι ελαστικά και μπορούν να περάσουν και σε αγγεία
μικρότερης διατομής.
14/12/2020
14/12/2020
39
Ιδιότητες του αίματος
 Τα λευκοκύτταρα έχουν πιο σφαιρικό σχήμα με διάμετρο 12-16
μm (ανάλογα με το είδος τους),
 ενώ τα αιμοπετάλια
μ είναι πολύ μ
μικρότερα
ρ ρ (2-4( μm).
μ )
 Το πλάσμα αποτελείται από 90% νερό
(και 10% διαλυμένες ουσίες: ανόργανα ιόντα, πρωτεΐνες,
σάκχαρο, αμινοξέα, λίπη, ορμόνες, βιταμίνες, Ο2, CO2)
και συμπεριφέρεται ως νευτώνιο υγρό.
 Η ποσοστιαία αναλογία των ερυθρών αιμοσφαιρίων στο αίμα
(35-55%) λέγεται και αιματοκρίτης και είναι αυτός που καθορίζει
την εσωτερική τριβή κατά τη ροή του αίματος.
 Το πλάσμα έχει συντελεστή εσωτερικής τριβής
ηπλ = 0,0012 Pa-s, ενώ το αίμα ως σύνολο
ηαιμ = 0,0040 – 0,0050 Pa-s.
14/12/2020
Τα έμμορφα συστατικά του αίματος
 Μετά από τραυματισμό εκλύεται κυρίως φλεβικό αίμα

δεδομένου ότι οι φλέβες βρίσκονται πλησιέστερα στο δέρμα.
Τ φλεβικό
Το λ β ό αίμα
ί έέχει σκούρο
ύ ερυθρό
θ ό χρώμα
ώ λό λόγω μειωμένου
έ
οξυγόνου, όμως, όταν έρθει σε επαφή με την ατμόσφαιρα,
οξυγονώνεται σε κλάσμα του δευτερολέπτου και εμφανίζει
φωτεινό ερυθρό χρώμα.
 Το ερυθρό χρώμα του αίματος οφείλεται στα ερυθρά κύτταρα
(ή ερυθροκύτταρα ή ερυθρά αιμοσφαίρια) που
αντιπροσωπεύουν το 45% του όγκου του αίματος. Η
συγκέντρωσή τους είναι 4-6 *106 ανά mm3 αίματος και η μέση
διάρκεια ζωής τους είναι 3-4 μήνες.
14/12/2020
40
14/12/2020
Τα έμμορφα συστατικά του αίματος

 Τα λευκά κύτταρα του αίματος (ή λευκοκύτταρα ή λευκά
αιμοσφαίρια) είναι βασικό στοιχείο του ανοσοποιητικού
συστήματος, παίζουν σημαντικό ρόλο στην καταπολέμηση
των νόσων,, αλλά είναι πολύ λιγότερα
γ ρ από τα ερυθρά:
ρ ρ 6000 -
10000 ανά mm3 αίματος.
 Όταν όμως παρουσιαστεί κάποια λοίμωξη στο σώμα, ο
αριθμός των λευκών αιμοσφαιρίων αυξάνεται.
 Υπάρχουν αρκετοί τύποι λευκοκυττάρων που αντιδρούν με
διαφορετικό τρόπο στις λοιμώξεις. «Διαφορική μέτρηση»
(λευκοκυτταρικός τύπος) παρέχει χρήσιμες πληροφορίες για
το είδος της λοίμωξης.
 Τα αιμοπετάλια είναι πολύ μικρότερα (με διάμετρο 2-4 μm), σε
αρκετή ποσότητα (1,5-3,5 *105 ανά mm3 αίματος) και
σχετίζονται με την θρομβωτική λειτουργία του αίματος. Ζουν
6-12 μέρες κατά μέσο όρο, δηλαδή κάθε δευτερόλεπτο
πεθαίνουν περίπου 5 εκατομμύρια και αντίστοιχα άλλα τόσα
παράγονται.
14/12/2020
41
14/12/2020
14/12/2020
42
Τα συστατικά του αίματος
Το αίμα δρα ως μηχανισμός μεταφοράς και
μικρών ποσοτήτων ορμονών (που ελέγχουν

χημικές διεργασίες του σώματος),
ηλεκτρολυτών (δηλαδή μεταλλικά ιόντα) (π.χ.
100 ml αίματος περιέχουν 8-10 mg Cα, που
αν μειωθούν, το νευρικό σύστημα παύει να
λειτουργεί φυσιολογικά),
πρωτεϊνών, υδρογονανθράκων και λιπιδίων.
14/12/2020
Τα σημαντικότερα συστατικά του πλάσματος:
 νερό (περίπου 93% του βάρους του πλάσματος)
 πρωτεΐνες (~7% του βάρους του πλάσματος)
~60% Λευκοματίνη
~40% Σφαιρίνες
<1% Ινωδογόνο
η
ηλεκτρολύτες
ρ ς ((<1% του β
βάρους
ρ ς του πλάσματος)
μ ς)
eg: Na+, K+, Ca2+
 διαλυμένα αέρια
O2 & CO2
14/12/2020
43
14/12/2020
Μέτρηση των ερυθρών αιμοσφαιρίων

Μεγέθυνση της τριχοειδούς οπής
και των κυττάρων του αίματος
 Παλαιότερα, η μέτρηση των ερυθρών
αιμοσφαιρίων γινόταν με αραίωση
γνωστής ποσότητας αίματος και Προς κενό
(υποκειμενική) μέτρηση των κυττάρων
μιας σταγόνας τοποθετημένης στην
αντικειμενοφόρο πλάκα Προς ενισχυτή
μικροσκοπίου. Δηλαδή μέτρηση
κοπιαστική και περιορισμένης
ακρίβειας. και απαριθμητή
 Σήμερα χρησιμοποιείται κυρίως ο

μετρητής Coulter, στον οποίο το Hg
αραιωμένο αίμα διέρχεται (με
ελεγχόμενη πίεση) από τριχοειδή οπή
τοποθετημένη ανάμεσα σε δυο
ηλεκτρόδια, με τα οποία μετρείται η
ηλεκτρική αντίσταση της οπής. Hg
 Κάθε διερχόμενο ερυθρό αιμοσφαίριο Διαλυμένο
προκαλεί στιγμιαία μεταβολή αυτής αίμα
της αντίστασης που «μεταφράζεται» Ηλεκτρόδιο έναρξης
σε ηλεκτρικό παλμό. της καταμέτρησης
Ηλεκτρόδιο τερματισμού
14/12/2020 της καταμέτρησης
44
(γλοιότητα) του αίματος
 Η γλοιότητα είναι μια έκφραση του βαθμού της ολισθηρότητας
μεταξύ
μ ξ δυο γγειτονικών στρωμάτων
ρ μ του υγρού.
γρ
 Για τη μελέτη της γλοιότητας του αίματος μέσα σε αγγείο η
διαστρωμάτωση γίνεται κατά ομόκεντρες κυλινδρικές
επιφάνειες.
 Η ταχύτητα του αίματος αυξάνεται από το τοίχωμα βαθμιαία
προς τον κεντρικό άξονα του αγγείου και το προφίλ του
ανύσματος της ταχύτητας θα ήταν παραβολικό αν το υγρό
ήταν ομοιογενές και η ροή στρωτή
στρωτή.
 Όμως το αίμα μπορεί μεν να θεωρηθεί ασυμπίεστο υγρό,
αλλά η σύστασή του δεν είναι ομοιογενής και η ροή του
γίνεται με παλμούς και μερικές φορές με «δίνες».
14/12/2020

• Για τη μελέτη της γλοιότητας του αίματος μέσα σε αγγείο,

αγγείο η διαστρωμάτωση γίνεται
κατά ομόκεντρες κυλινδρικές επιφάνειες.
• Η ταχύτητα του αίματος αυξάνεται από το τοίχωμα (ταχύτητα θεωρητικά μηδενική)
βαθμιαία προς τον κεντρικό άξονα του αγγείου (μεγίστη τιμή της ταχύτητας).
• Το προφίλ του ανύσματος της ταχύτητας θα ήταν παραβολικό, αν το υγρό ήταν
ομοιογενές και η ροή στρωτή.
14/12/2020
45
ροή του αίματος στα αγγεία
Στα νευτώνια ρευστά με εσωτερική τριβή, το

προφίλ
ίλ του δ
διανύσματος
ύ της ταχύτητας
ύ σε
κάθε διατομή μπορεί να θεωρηθεί πως έχει
παραβολική μορφή.
Αυτό δεν ισχύει για το αίμα που δεν
συμπεριφέρεται ως νευτώνιο υγρό, κυρίως
επειδή δεν έχει ομοιογενή μάζα, αλλά και
επειδή ρέει κατά παλμούς.
14/12/2020

 Η ροή του αίματος είναι συνήθως στρωτή, τρέπεται όμως σε
στροβιλώδη όπου η ακτίνα του αγγείου μικραίνει απότομα
(π.χ. στενεμένη αρτηρία από αθηρωματική πλάκα) δηλαδή
όταν η ταχύτητα αυξηθεί τοπικά (π.χ.
(π χ στις βαλβίδες της
καρδιάς).
 Η διάκριση μεταξύ στρωτής και στροβιλώδους ροής έχει
μεγάλη κλινική σημασία. Η στρωτή ροή είναι σιωπηλή, ενώ η
στροβιλώδης προκαλεί θόρυβο, τα αποκαλούμενα
«φυσήματα», που είναι ήχοι Korotkoff, χρήσιμοι για την
παραδοσιακή ακουστική μέθοδο προσδιορισμού της
αρτηριακής πίεσης ή για τη διάγνωση στένωσης αγγείου.
Γρήγορη
Αργή
Τυρβώδης ροή
Γραμμική ροή
14/12/2020
46
14/12/2020
Η τιμή του συντελεστή εσωτερικής τριβής

του αίματος εξαρτάται από...
(α) η συγκέντρωση του

υντελεστής γλοιότητας (Pa-s * 103)
ινωδογόνου 15
(κύριο πρωτεϊνικό συστατικό του
αίματος που σε ακραίες καταστάσεις 10
οδηγεί σε συσσωματώματα
ερυθροκυττάρων),
5
(β) ο αιματοκρίτης 0
(με αιματοκρίτη > 60% τα
Συ
ερυθροκύτταρα είναι τόσο κοντά το 0 25 50 75 100

ένα με το άλλο που είναι σχεδόν
προσκολλώνται μεταξύ τους) Αιματοκρίτης (%)
14/12/2020
47
(γ) η ακτίνα του αγγείου
(για r > 1 mm η γλοιότητα του αίματος
είναι
ί ανεξάρτητη
ξά της ακτίνας.
ί Όμως
Ό για
μικρότερα αγγεία η γλοιότητα επηρεάζεται
σημαντικά από τέσσερεις παραμέτρους:
η συγκέντρωση των ερυθροκυττάρων
είναι μεγαλύτερη γύρω από τον (α)
κεντρικό άξονα του αγγείου, ενώ κοντά
στο τοίχωμα κυριαρχεί το πλάσμα. Τα
διακλαδιζόμενα μικρότερα αγγεία
διαχωρίζουν επιλεκτικά το πλάσμα από
το κύριο
ύ ρεύμα
ύ αίματος
ί στο «μητρικό»
ό
αγγείο, παρόλη την πάχυνση του
αρτηριακού τοιχώματος στο στόμιο της
διακλάδωσης που παρεμποδίζει, ως (β)
ένα βαθμό, την επιλεκτική
απομάκρυνση του πλάσματος
14/12/2020

 τα πολύ μικρά αγγεία επιτρέπουν τη διέλευση λίγων, μόνο,
ρ ρ ρ
ερυθροκυττάρων ανά διατομή
μή
 σε ακόμη μικρότερα αγγεία, όπως τα τριχοειδή, η διάμετρος
είναι περίπου ίση με τη διάμετρο του δίσκου του
ερυθροκυττάρου με αποτέλεσμα η μεμβράνη του ερυθρού
αιμοσφαιρίου να κυλίεται γύρω από το κυτταρόπλασμά του.
Δυο διαδοχικά ερυθροκύτταρα που εκτελούν αυτήν την
κίνηση θέτουν σε περιστροφή την -παγιδευμένη ανάμεσά
τους- ποσότητα πλάσματος
τους
 σε αγγεία με διάμετρο μικρότερη των ερυθροκυττάρων, τα
ερυθρά αιμοσφαίρια παραμορφώνονται μειώνοντας την
αντίστασή τους στη ροή του αίματος.
14/12/2020
48
14/12/2020
Aιματική ροή κατά μήκος ενός αγγείου

 Ελαττώνεται, με την ελάττωση της διαμέτρου
του αγγείου
ί
- Aορτή: Πα = 83ml / sec
- Tριχοειδές: Πτ = 1010 μικρότερη
14/12/2020
49
(δ) ο συντελεστής εσωτερικής τριβής του αίματος εξαρτάται και από
την ταχύτητα ροής. Η σχέση πίεσης-ροής
πίεσης ροής αποκλίνει ελαφρά από
την γραμμική μορφή σε μικρές ταχύτητες. Η απόκλιση είναι
μεγαλύτερη στην πολυκυτταραιμία. Ερμηνεία γι’ αυτό το φαινόμενο
αποτελεί, εν μέρει, το ότι η αξονική συγκέντρωση των ερυθρών
αιμοσφαιρίων είναι μικρότερη στις μικρές ταχύτητες. Όταν η
ταχύτητα ροής αυξηθεί αρκετά, η αξονική συσσώρευση
παρουσιάζει κορεσμό και η κατάσταση σταθεροποιείται.
(ε) με την μείωση της θερμοκρασίας η γλοιότητα του αίματος
αυξάνεται, αλλά το φαινόμενο γίνεται αντιληπτό στους ανθρώπους
μόνο σε περίπτωση υπερβολικής
β ψύξης
ξ των άκρων. Σε ορισμένους
ασθενείς η παρουσία κρυοσφαιρινών (ανοσοσφαιρίνες που
καθιζάνουν όταν Τ < 370C) στο αίμα μπορεί να προκαλέσει
παθολογική αύξηση της γλοιότητας ακόμη και με μικρή ψύξη των
άκρων.
14/12/2020
Μέτρηση της πίεσης του αίματος
Η πίεση του αίματος μπορεί να μετρηθεί

ά
άμεσα με παρακέντηση
έ του αγγείου,
ί
τοποθέτηση καθετήρα που συνδέεται με
κλειστό θάλαμο, ένα τοίχωμα του οποίου είναι
παραμορφώσιμο ή άκαμπτο διάφραγμα και
ένα μετατροπέα της διαφοράς μηχανικής
τάσης σε διαφορά ηλεκτρικής αντίστασης,
χωρητικότητας ή αγωγιμότητας.
14/12/2020
50
 Η πίεση του αίματος μπορεί να μετρηθεί και έμμεσα με πολύ απλούστερο
τρόπο. Το σφυγμομανόμετρο είναι μια μη διατατή περιχειρίδα που περιέχει
έναν αεροθάλαμο. Η περιχειρίδα τυλίγεται γύρω από τον βραχίονα, μια
ελαστική σφαίρα συμπιέζεται από τον χρήστη και διογκώνει τον αεροθάλαμο
με εισροή αέρα.
 Όταν
Ό α η πίεση
ίεση στο
σ ο βραχίονα
βρα ίο α υπερβεί
ερβεί την
η τιμήή της
ης συστολικής
σ σ ολ ής πίεσης,
ίεσης
αποφράσσει την υποκείμενη βραχιόνια αρτηρία και σταματά την αιματική
ροή.
 Ο χρήστης ελαττώνει βαθμιαία την πίεση, ανοίγοντας την ειδική βαλβίδα,
μέχρι να ψηλαφήσει σφυγμό στην αρτηρία του καρπού ή μέχρι να ακροαστεί
ήχους Korotkoff με το στηθοσκόπιό του.
 Οι ήχοι Korotkoff πηγάζουν από την στροβιλώδη ροή του αίματος στην
στενεμένη από την πίεση αρτηρία.
 Η πίεση του αεροθαλάμου μετράται με υδραργυρικό ή μηχανικό μανόμετρο.

 Η ένδειξη της πίεσης, τη στιγμή που αρχίζουν οι ήχοι, αντιστοιχεί στη
(μεγάλη) συστολική πίεση.
 Η ένδειξη της πίεσης, τη στιγμή που σταματούν οι ήχοι, αντιστοιχεί στη
(μικρή) διαστολική πίεση, επειδή τότε έχει ανοίξει η αρτηρία αρκετά ώστε η
ροή του αίματος να γίνεται πλέον στρωτά.
14/12/2020
14/12/2020
51
 Η επαναληψιμότητα της μέτρησης της πίεσης συστολής είναι καλύτερη
από την αντίστοιχη της πίεσης διαστολής επειδή οι ήχοι στην πρώτη
περίπτωση είναι πιο καθαροί.
 Η ακρίβεια της μέτρησης εξαρτάται από το πάχος του βραχίονα του
εξεταζόμενου και το μέγεθος του περιβραχιόνιου πρέπει να
προσαρμόζεται, π.χ. στην περίπτωση μέτρησης της πίεσης σε παιδιά, να
είναι σημαντικά μικρότερο.
 Η βραχιόνιος αρτηρία επιλέγεται επειδή βρίσκεται στο ύψος της καρδιάς.

Σε άλλες κύριες αρτηρίες η πίεση διαφέρει λόγω της δύναμης της
βαρύτητας.
 Αν όμως επιδρούσε μόνο η βαρύτητα, σε όρθια στάση και λόγω της
δ
διαφοράς
ά ύψους,
ύ με πίεση
ί στην καρδιά
δ ά 100 mmHg,
H θα θ έέπρεπε η πίεση
ί
χαμηλά στο πόδι να ήταν περίπου 200 mmHg και στο κεφάλι περίπου 60
mmHg (εφαρμογή της σχέσης υδροστατική πίεση Ρ = ρgh, με ρ την
πυκνότητα του αίματος, g την επιτάχυνση της βαρύτητας και h το – σχετικό
– ύψος).
14/12/2020
Το σώμα ρυθμίζει την πίεση του αίματος

Στην πραγματικότητα οι διαφορές πίεσης είναι πολύ
μικρότερες επειδή οι φλέβες των άκρων έχουν μια
σειρά από βαλβίδες μονής κατεύθυνσης που
επιτρέπουν στο αίμα να ρέει μόνο προς την καρδιά.
Επίσης η υδροστατική πίεση θα μπορούσε να
αυξήσει τη διατοιχωματική πίεση, με αποτέλεσμα την
αύξηση της διαμέτρου των ελαστικών αγγείων.
Παράλληλα υπάρχουν διάφοροι μύες και «ανατομικοί
φραγμοί»ί που υποβοηθούν
β θ ύ τη ροή ή του αίματος
ί και
διαχωρίζουν τα «ιστικά» διαμερίσματα με τρόπο που
τελικά η βαρύτητα να μην επηρεάζει σημαντικά τη
ροή του αίματος.
14/12/2020
52
Η «εν τω βάθει φλεβική θρόμβωση»
14/12/2020
14/12/2020
53
14/12/2020
14/12/2020
54
 Η βαρύτητα επηρεάζει την πίεση του
αίματος στο σώμα μας.
 Η τιμή της διαστολικής πίεσης είναι Η πίεση του αίματος στη
περίπου 80 mmHg.
 Το κεφάλι μας είναι περίπου 40 cm
ψηλότερα από την αορτή, δηλαδή η
θεωρία και την πράξη
πίεση στον εγκέφαλο είναι μικρότερη
κατά περίπου 30 mmHg, κατάσταση η
οποία χειροτερεύει όταν βρισκόμαστε σε
ανελκυστήρα που ανεβαίνει με ταχύτητα 0,8 m
ή, ακόμη χειρότερα, σε αεροπλάνο που (60 mm Hg)
εκτελεί απότομη απογείωση. Ακραίες
καταστάσεις δοκιμάζουν οι αστροναύτες 1,3 m
κατά την αναχώρησή τους και εκτιμάται, 2,6 m (100 mm Hg)
ότι οι συνθήκες επιβίωσης σε πλανήτη
(200 mm
με μεγάλο g, θα είναι δύσκολες (και)
όσον αφορά την κυκλοφορία του Hg)
αίματος. 1,73 m
 Όταν ο άνθρωπος σηκώνεται, απότομα,
οι φλέβες των ποδιών (πρέπει να)
βοηθούν με συσπάσεις, για να
διατηρηθεί πίεση αίματος αρκετή ώστε
να μη διακοπεί η αιμάτωση του
εγκεφάλου.
 Ακροβατικά με κατακόρυφο δεν 3g
συνιστώνται (τουλάχιστον αν διαρκούν), Επιτάχυνση
επειδή δεν υπάρχουν αντίστοιχοι (α)
μηχανισμοί να βοηθούν το αίμα να
επιστρέφει από το κεφάλι στην καρδιά (β)
και πολύ περισσότερο στα πόδια.
14/12/2020
Η πίεση του αίματος στη θεωρία και την πράξη
14/12/2020
55
Δομή των αγγείων
Το τοίχωμα των αιμοφόρων αγγείων αποτελείται από τρεις βασικούς
χιτώνες (εξωτερικός – μέσος - εσωτερικός) με οργάνωση που εξαρτάται
από το είδος του αγγείου.
Διακρίνονται τέσσερα δομικά στοιχεία και των τριών χιτώνων:
(α) τα ενδοθηλιακά κύτταρα που σχηματίζουν μια απλή, συνεχή στιβάδα
επενδύοντας εσωτερικά τον αυλό όλων των αγγείων,
αγγείων
(β) τις ελαστικές ίνες που ευθύνονται για την τάση που αναπτύσσεται στα
αγγεία υπό την επίδραση φυσιολογικών πιέσεων,
(γ) τα λεία μυϊκά κύτταρα (δεν υπάρχουν στο τοίχωμα των τριχοειδών) που
δημιουργούν τάση κυρίως μέσω ενεργητικής συστολής και
(δ) τις ίνες κολλαγόνου που συνιστούν ένα περίβλημα ινών μικρής
διατασιμότητας (δεν υπάρχουν στο τοίχωμα των τριχοειδών).
Οι ελαστικέςς ίνεςς και οι ίνεςς κολλαγόνου
γ καθορίζουν
ρζ την
η διατασιμότητα
μ η
(ποσοστιαία μεταβολή του όγκου ανά μεταβολή της πίεσης) και την
ενδοτικότητα (μικρή μεταβολή όγκου ανά μεταβολή της πίεσης) των αγγείων.
Η ενδοτικότητα ελαττώνεται με την αύξηση του όγκου.
Η ελαστίνη είναι το κύριο συστατικό της αορτής και των αρτηριών που
βρίσκονται κοντά στην καρδιά. Στις μικρότερες αρτηρίες υπάρχει
ελαστίνη σε μικρότερη αναλογία και στις φλέβες ακόμη λιγότερη.
14/12/2020
14/12/2020
56
14/12/2020
Δομή των αγγείων

Μέση Πίεση
(mmHg) (kPa) Ακτίνα (cm) Τάση (N/m)
Αορτή 100 13 1,2 156,0
Τυπική αρτηρία 90 12 05
0,5 60 0
60,0
Μικρό τριχοειδές 30 4 6  10 -4 0,024
-2
Μικρή φλέβα 15 2 2  10 0,40
14/12/2020
57
Η πίεση κατά τη ροή του αίματος
 Η πίεση του αίματος έχει τη μέγιστη τιμή τη στιγμή που το αίμα
εξέρχεται από την αριστερή κοιλία της καρδιάς και εισέρχεται στην
αορτή (κατά τη συστολή της αριστερής κοιλίας).
 Όσο
Ό το αίμαί απομακρύνεται
ύ προς την περιφέρεια
έ έέχει όλ
όλο και
μικρότερη πίεση, διατηρεί όμως την παλμική του κίνηση, δηλαδή
την περιοδική αυξομείωση της πίεσης (συχνότητας περίπου 1 Hz),
που χάνεται όταν το αίμα περάσει στα τριχοειδή.
 Η φυσιολογική συστολική πίεση (μέση τιμή) είναι 120 mmHg και η
διαστολική περίπου 80 mmHg. Η συστολή διαρκεί περίπου το 1/3
του κύκλου και η διαστολήή τα 2/3 οπότε μ
μια κανονικοποιημένη
ημ η
μέση τιμή της πίεσης είναι:
Ρμέση = (120+280)/3 mmHg  94 mmHg
όσο το αίμα βρίσκεται αρκετά κοντά στην καρδιά.

14/12/2020
14/12/2020
58
Η πίεση κατά τη ροή του αίματος
 Μεγάλη πτώση της πίεσης παρατηρείται όταν το αίμα
κυκλοφορήσει στις μικρές αρτηρίες και στα τριχοειδή και
οφείλεται στην αντίστασή τους στη ροή.
 Στις φλέβες το αίμα δεν έχει σχεδόν καθόλου πίεση και δεν θα
είχε τη «δύναμη» να επιστρέψει το αίμα στην καρδιά, αν δεν
υπήρχε πρόσθετος μηχανισμός άντλησης με μυς που
περιβάλλουν τις φλέβες και με περισταλτικές κινήσεις (και με
τη βοήθεια μονο-κατευθυντήριων βαλβίδων) υποβοηθούν το
αίμα να φθάσει στο δεξί μέρος της καρδιάς.
 Άλλος μηχανισμός με μυς-σφιγκτήρες εγκατεστημένους στην
αρχή τριχοειδικών δικτύων επιτρέπει, σαν διακόπτης, τη
δ έλ
διέλευση ή μη αίματος
ί προς αυτά,
ά ανάλογα
άλ με τις συνθήκες.
θή
 Η κατάσταση στη μικρή κυκλοφορία είναι παρόμοια, εκτός του
ότι οι τιμές των πιέσεων είναι κατά πολύ μικρότερες.
14/12/2020
Μέτρηση της ροής του αίματος στα

αγγεία
 Για αγγείο μήκους l στο οποίο η παροχή στην είσοδο είναι Π1 και
στην έξοδο Π2, σε ήρεμη κατάσταση θα ισχύει Π1 = Π2 = Π.
 Αν η πίεση στην είσοδο είναι Ρ1 και στην έξοδο Ρ2, θα υπάρχει
και μια Ρεξ στο χώρο
ώ γύρωύ απόό το αγγείο,
ί η οποία
ί μπορείί να
θεωρηθεί ίση με το μηδέν όσον αφορά στη ροή.
 Υπάρχει μαθηματική σχέση μεταξύ αυτών των παραμέτρων, η
οποία όμως εξαρτάται από τα φυσικά χαρακτηριστικά του
αγγείου – τοιχώματος. Σύμφωνα με αυτά τα χαρακτηριστικά
διακρίνουμε δυο περιπτώσεις:
(α) το αγγείο εμφανίζει αντίσταση στη ροή, επομένως απαιτείται
μια διαφορά πίεσης στα άκρα του για να «επιτρέπει» τη ροή
(β) το αγγείο παρουσιάζει ενδοτικότητα ως απόκριση στην πίεση
(όπως το μπαλόνι που φουσκώνει όσο η πίεση αυξάνει στο
εσωτερικό σε σχέση με τον εξωτερικό του χώρο).
14/12/2020
59
14/12/2020
Μέτρηση της ροής του αίματος στα αγγεία

 Στην πρώτη περίπτωση ισχύει ο νόμος του Poiseuille:
Π = [πr4/8ηL] (P1-P2),
όπου 8ηL/πr4 = R η αντίσταση του αγγείου.
 Σ
Στην δ
δεύτερη
ύ περίπτωση
ί (ελαστικό
( λ ό αγγείο)
ί )δδεν παρατηρείται
ί πτώση
ώ
πίεσης και Ρ1 = Ρ2 = Ρ.
Ισχύει δε:
Όγκος V = CP
όπου C η ενδοτικότητα (διαφορά όγκου ανά διαφορά πίεσης).
 Επειδή όμως ο όγκος χωρίς πίεση (V0) δεν είναι μηδέν,
ορθότερη είναι η σχέση: V = V0 + CP
 Τα πραγματικά αγγεία συμπεριφέρονται ως ενδιάμεσος τύπος από
τους προαναφερθέντες. Κατά προσέγγιση όμως μπορούμε να πούμε
πως η αορτή, οι μεγάλες αρτηρίες και οι μεγάλες φλέβες ανήκουν
περισσότερο στη δεύτερη κατηγορία (με ενδοτικότητα), ενώ τα μικρά
αγγεία ταιριάζουν περισσότερο στην πρώτη κατηγορία (με αντίσταση
στη ροή).
14/12/2020
60
Αριστερή κοιλία
 Αυτό διαπιστώνεται και στο Αριστερή κοιλία
Αορτή
σχήμα που παρουσιάζει την 120
πίεση των αγγείων ως προς
Πίεση (mm Hg)

Αρτηρίδια
την θέση – απόστασή τους 80 Δεξιά κοιλία

από την καρδιά. Αρτηρίες Τριχοειδή
αγγεία
 Η μεγαλύτερη πτώση Πνεύμονες
πίεσης παρατηρείται κυρίως 25
10 Φλέβες
στα αρτηρίδια και, κατά
δεύτερο λόγο, στα
τριχοειδή.
 Αυτήν την πίεση
αναπληρώνει η αντλία –
καρδιά με το έργο της.
14/12/2020

 Στα ελαστικά αγγεία με ενδοτικότητα ένας, κατά προσέγγιση,
υπολογισμός δίνει μεταβολή της ακτίνας τους κατά περίπου 3%
κατά τις εναλλαγές της πίεσης από διαστολική (120 mmHg) σε
συστολική
λ ή (80 mmHg).
H )
 Ο νόμος Laplace για τον κύλινδρο: ΔΡ = Τ/ r

(όπου ΔΡ η διατοιχωματική πίεση, r η ακτίνα και Τ η τάση στο τοίχωμα, δηλαδή η
δύναμη ανά μονάδα μήκους παράλληλα με τον άξονα του κυλίνδρου)
μας δίνει τιμές της τάσης στο τοίχωμα από 160 Νꞏm-1 για την αορτή
ως 24ꞏ10-3 Νꞏm-1 για τα τριχοειδή
(60 Ν
Νꞏm
m-1 για μεσαίου μεγέθους αρτηρίες και 40
40ꞏ10
10-2 Ν m-1 για μικρές φλέβες).
Νꞏm
 Η τιμή όμως της τάσης αυτής ανά πάχος τοιχώματος έχει πολύ
μικρότερη διακύμανση: από 53 kPα στην αορτή μέχρι 13-16 kPα
για τα τριχοειδή και τα φλεβίδια.
14/12/2020
61
14/12/2020

 Η αορτή με ακτίνα περίπου 1,25 cm και
μήκος περίπου 10 cm δίνει ασήμαντη Ρυθμός
πτώση πίεσης, ενώ οι μεγάλες αρτηρίες ροής (V)
(περίπου 200) με ακτίνα 0,2 cm και μήκος
75 cm δίνουν περίπου ασήμαντη πτώση
πίεσης
ί ΔΡ = 1,4
1 4 mmHg.
H
 Οι μικρές αρτηρίες (πλήθος 5 x 105) με
μέση ακτίνα 30 μm και μέσο μήκος 0,6 cm
= 6 mm, δίνουν ΔΡ = 91 mmHg, ενώ, Pc Πίεση
τέλος, τα τριχοειδή (1010) με ακτίνα στα 3,5 Ρυθμός
(α)
μm και μήκος 2 mm, δίνουν ΔΡ = 8,2 ροής (V)
mmHg. ΔΡ1
 Σε αγγεία με αθηρωματική πλάκα VB

(συσσώρευση και εναπόθεση λιπιδίων και
ΔΡ2
ινώδους
ώδ συνδετικού
δ ύ ιστούύ στο τοίχωμά
ί ά VA
τους) έχουν στενότερο αυλό (μικρότερη
ακτίνα), επομένως απαιτούν μεγαλύτερη Ρ1 Ρ2 Πίεση
(διαφορά) πίεσης για να διατηρήσουν (β)
σταθερή την παροχή, ειδάλλως η παροχή
μειώνεται σε αυτά, όπως συμβαίνει στη
στεφανιαία νόσο.
14/12/2020
62
Πίεση από φυγόκεντρο δύναμη
 Η διατοιχωματική πίεση κατανέμεται ομοιόμορφα στην περιφέρεια του
αγγείου. Όταν όμως το αγγείο κάμπτεται, στο μέρος του τοιχώματος στο
έξω μέρος της στροφής επιδρά πρόσθετη δύναμη, φυγόκεντρος, από το
ρέον αίμα του οποίου το διάνυσμα της ταχύτητας αλλάζει, όχι σε μέτρο,
αλλά σε διεύθυνση.
 Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα έντονο στην αορτή, η οποία, λίγα εκατοστά
μετά την καρδιά κάμπτεται κατά σχεδόν 1800.
Με ακτίνα (εσωτερική) της αορτής 1,25 cm,
ακτίνα στροφής περίπου 2 cm,
ταχύτητα ροής του αίματος ακόμη και 100 cm/s,
υπολογίζεται πίεση από τη φυγόκεντρο δύναμη περίπου 5 mmHg, τιμή
πολύ μμικρή
ρή σε σχέση
χ ημ με την
η επικρατούσα
ρ ((συστολική)
ή) πίεση
η των 100
mmHg.
 Επομένως τυχόν ανεύρυσμα στο τοίχωμα της αορτής (αδυναμία του
τοιχώματος με τοπική αύξηση της διαμέτρου) δεν μπορεί να έχει αίτιο την
πίεση λόγω φυγόκεντρου δύναμης.
14/12/2020
14/12/2020
63
ανεύρυσμα
14/12/2020
ανεύρυσμα
14/12/2020
64
Τριχοειδή και οσμωτική πίεση
 Η πίεση που δημιουργεί η αντλία – καρδιά οδηγεί το αίμα στα τριχοειδή.
 Στα τριχοειδή παρατηρείται διάχυση - ανταλλαγή ουσιών διαμέσου των
τοιχωμάτων, μεταξύ του αίματος (που βρίσκεται μέσα στα τριχοειδή) και
του μεσοκυτταρικού υγρού (που βρίσκεται έξω από τα τριχοειδή).
 Στα τριχοειδή της μεγάλης κυκλοφορίας το οξυγόνο από τα ερυθρά
αιμοσφαίρια διαχέεται από το αίμα προς το μεσοκυτταρικό υγρό και
διοξείδιο του άνθρακα από το μεσοκυτταρικό υγρό προς το αίμα.
 Στα τριχοειδή της μικρής κυκλοφορίας συμβαίνει το αντίστροφο.
 Σύμφωνα με απλουστευμένη περιγραφή, η διατοιχωματική πίεση στα
τριχοειδή είναι συνισταμένη δυο αντίθετων συνιστωσών.
 Η μια είναι η πίεση όπως αναφέρθηκε στο νόμο του Poiseuille και που έχει
τιμή 36 mmHg στο άκρο του τριχοειδούς προς τα αρτηρίδια και 15 mmHg
στο άκρο του τριχοειδούς προς τα φλεβίδια.
 Η δεύτερη πίεση είναι η οσμωτική που η τιμή της είναι ανάλογη της
συγκέντρωσης της διαλυμένης ουσίας στον διαλύτη (moles ανά μονάδα
όγκου) και η οποία είναι περίπου σταθερή κατά μήκος του τριχοειδούς και
ίση με 25 mmHg προς το εσωτερικό του τριχοειδούς.
14/12/2020

 Δηλαδή η συνισταμένη πίεση έχει κατεύθυνση από το τριχοειδές προς τα έξω
(36-25 = 11 mmHg) στο άκρο προς τα αρτηρίδια και από το μεσοκυτταρικό
υγρό προς το εσωτερικό των τριχοειδών (25-15 = 10 mmHg) στο άκρο του
τριχοειδούς προς τα φλεβίδια.
 Αν η «ανταλλαγή προϊόντων» γινόταν μόνον εξαιτίας της διαφοράς πίεσης, θα
εί α ε έντονη
είχαμε έ ο η «διατοιχωματική
δα ο α ή ροή»
ροή η ο
οποία
οία -ευτυχώς-
ε ώς δεν
δε συμβαίνει.
σ βαί ε
 Τα μικρά μόρια, όπως του οξυγόνου και του διοξειδίου του άνθρακα, μπορούν
και διαπερνούν το τοίχωμα των τριχοειδών, όχι όμως και τα μεγαλύτερα μόρια
όπως οι πρωτεΐνες.
 Αυτό σημαίνει πως η συγκέντρωση των πρωτεϊνών είναι πολύ μεγαλύτερη στο
εσωτερικό των τριχοειδών, στο αίμα, σε σχέση με τη συγκέντρωση των
πρωτεϊνών στο μεσοκυτταρικό υγρό.
 Το φαινόμενο της όσμωσης επιβάλλει εισροή μεσοκυτταρικού υγρού προς το
ρ
εσωτερικό των τριχοειδών,
ρχ , σε μια
μ προσπάθεια
ρ εξισορρόπησης
ξ ρρ η ης τηςης
συγκέντρωσης των πρωτεϊνών στις δυο πλευρές του τοιχώματος, το οποίο και
εξηγεί την οσμωτική πίεση των 25 mmHg με κατεύθυνση προς το εσωτερικό
των τριχοειδικών αγγείων.
 Η μικρή διαφορά στη διαφορά της πίεσης (11-10= 1 mmHg) στα δυο άκρα του
τριχοειδούς απεικονίζει, μαθηματικά και με προσέγγιση, την καθαρή απώλεια
υγρού από το δίκτυο των τριχοειδών προς το μεσοκυτταρικό υγρό.
14/12/2020
65
14/12/2020

 Σε αυτή την απλουστευμένη περιγραφή σφιγκτήρες
θεωρήθηκε πως η ροή στα αγγεία
(συμπεριλαμβανομένων και των
τριχοειδών) είναι ομαλή, στρωτή.
 Αυτό δεν συμβαίνει στα τριχοειδή,
πολλά από τα οποία έχουν διάμετρο 5
με 6 μm, ενώ η διάμετρος των ερυθρών
αιμοσφαιρίων είναι 7,5 μm.
 Τα ερυθρά αιμοσφαίρια περνούν
προσαρμόζοντας τον όγκο τους, με
αποτέλεσμα αφενός η περιφέρειά τους
να κυλίεται στο εσωτερικό τοίχωμα του
τριχοειδούς,
δ ύ αφετέρου
έ να παγιδεύεται
δ ύ
ποσότητα πλάσματος ανάμεσα σε δυο
διαδοχικά ερυθρά αιμοσφαίρια, η οποία
ποσότητα πλάσματος εκτελεί επίσης
περιστροφική κίνηση.
14/12/2020
66
14/12/2020
Ροή οξυγόνου
και διοξειδίου του άνθρακα
 Τα τριχοειδή αγγεία έχουν «βασική υπευθυνότητα» στο να
τροφοδοτούνται
ρ φ τα κύτταρα
ρ με
μ οξυγόνο.
ξ γ
 Ο ρυθμός παροχής οξυγόνου στα κύτταρα είναι ανάλογος της
καρδιακής απόδοσης (ποσότητα αίματος στη μονάδα του χρόνου)
και της διαφοράς στη μερική πίεση οξυγόνου μεταξύ αρτηριδίων
και φλεβιδίων.
 Το οξυγόνο μεταφέρεται με τις αρτηρίες στα τριχοειδή, όπου
εγκαταλείπει τον φορέα του (ερυθρά αιμοσφαίρια) και με διάχυση
περνά στο μεσοκυτταρικό υγρό. Το αίμα, που από τα τριχοειδή
συνεχίζει
ίζ να ρέει
έ στα φλεβίδια,
λ βίδ στερείται
ί πλέον
λέ οξυγόνου.
ξ ό
 Σε άνθρωπο με μέση φυσική κατάσταση, η καρδιά δημιουργεί ροή
αίματος που φτάνει τα 5 L ανά λεπτό, ενώ κατά τη διάρκεια
αεροβικής άσκησης τα 20 L ανά λεπτό και σε καλό αθλητή τα 35 L
ανά λεπτό.
14/12/2020
67
Ροή οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα
 Το οξυγόνο συνδέεται με το μόριο της αιμοσφαιρίνης των
ερυθρών αιμοσφαιρίων όταν το αίμα περνά από τους πνεύμονες,
όπου η μερική πίεση του οξυγόνου είναι περίπου 100 mmHg
(μερική πίεση Ο2 > 60 mmHg είναι αρκετή για να «γεμίσει» την αιμοσφαιρίνη).
 Όταν το αίμα φτάσει στα τριχοειδή (όπου η μερική πίεση του οξυγόνου είναι
πολύ χαμηλότερη) απελευθερώνει το οξυγόνο.
 Περισσότερο οξυγόνο απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια
άσκησης η οποία οδηγεί σε μείωση του pH των ιστών στους μυς
και σε αύξηση της τοπικής θερμοκρασίας και της τοπικής μερικής
πίεσης του CO2.
 Κατά τη διάρκεια άσκησης η διαφορά στη μερική πίεση Ο2 μεταξύ
αρτηριδίων και φλεβιδίων αυξάνει τον όγκο του από 50 mL O2
στα 150 mL O2 ανά L αίματος, κυρίως επειδή η αιματική ροή
κατευθύνεται εκλεκτικά προς τους μυς (και όχι τόσο στα υπόλοιπα
όργανα).
14/12/2020
Ροή και ταχύτητα αίματος

 Όλος ο όγκος αίματος (περίπου 5 L) περνά από την αντλία – καρδιά
κάθε λεπτό («απόδοση» καρδιάς  5 L ανά λεπτό) και ο ρυθμός ροής
είναι περίπου σταθερός σε όλο το μήκος του δικτύου των αγγείων (λίγο
μικρότερος στις φλέβες εξαιτίας της μικρής διαρροής που προηγήθηκε
στα τριχοειδή).
τριχοειδή)
 Ο νόμος της συνέχειας «απαιτεί» το γινόμενο διατομής επί ταχύτητα να
είναι σταθερό κατά τη ροή ρευστού.
 Η διατομή της αορτής είναι 3 cm2 και η ταχύτητα ροής 30 cm ανά
δευτερόλεπτο (s).
 Η διατομή όλων των τριχοειδών, ως σύνολο, είναι 4000 cm2 (ακτίνα
περίπου 3,5 μm επί -αριθμός τους- 1010) και η ταχύτητα ροής μειωμένη
στα 0,02 cm ανά s.
 Οι κοίλες φλέβες (2) έχουν διατομή 18 cm2 και η ταχύτητα ροής αίματος
σε αυτές έχει ενδιάμεση τιμή: 5 cm ανά s.
 Η μειωμένη ταχύτητα ροής του αίματος στα τριχοειδή παρέχει τον
απαιτούμενο χρόνο για την ανταλλαγή των αερίων Ο2 και CO2 και
γενικότερα για την διάχυση ουσιών διαμέσου του τοιχώματος των
τριχοειδών.
14/12/2020
68
Ροή και ταχύτητα αίματος
30 cm/s
/ 4000 cm2
Ταχύτητα Ροής
5 cm/s
Εμβαδόν 3 cm2 18 cm2

Διατομής 0,2-1,0 mm/s
Τριχοειδή
Αορτή αγγεία Κοίλες φλέβες
14/12/2020
69
ΦΥΣΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΚΑΙ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΠΟΥ ΕΜΠΛΕΚΟΝΤΑΙ
ΣΤΗΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ
ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΑΧΥΣΗΣ
Η αναπνευστική λειτουργία στοχεύει στον εμπλουτισμό του αίματος σε οξυγόνο (Ο2)
και την απομάκρυνση του διοξειδίου του άνθρακα (CO2). Αυτή η ανταλλαγή των
αερίων επισυμβαίνει σε επίπεδο κυψελίδων και πνευμονικών τριχοειών. Στις
κυψελίδες μεταφέρεται αέρας δια της αναπνευστικής οδού (αερισμός) και στα
τριχοειδή του πνεύμονα φλεβικό αίμα προερχόμενο από τους ιστούς (αιμάτωση). Η
διαδικασία ανταλλαγής των αερίων υπόκειται στο φαινόμενο της διάχυσης.
Συγκεκριμένα, τα μόρια ενός αερίου όταν βρεθούν σε κάποιο χώρο κινούνται κατά
τρόπο τυχαίο προς διάφορες κατευθύνσεις, με την τάση όμως να μετακινηθούν από
την περιοχή υψηλότερης συγκέντρωσης προς την περιοχή χαμηλότερης, ώστε τελικά
να κατανεμηθούν ομοιόμορφα εντός αυτού του χώρου. Με άλλα λόγια τα μόρια του
αερίου διαχέονται σε όλη την έκταση του χώρου, ώστε να προκύψει ομοιόμορφη
συγκέντρωση του αερίου.
Νόμος του LAPLACE

Ο Νόμος του LAPLACE ορίζει ότι η πίεση στο εσωτερικό μιας φυσαλίδας είναι ανάλογη
της επιφανειακής τάσης γ του υγρού από το οποίο έχει προκύψει και αντιστρόφως
ανάλογη της ακτίνας της R, ήτοι
p=4γ/R
(Επιφανειακή τάση γ του υγρού είναι η δύναμη που εξασκείται πάνω σε νοητή
γραμμή μήκους 1 cm στην επιφάνεια του υγρού και δημιουργείται λόγω των ελκτικών
δυνάμεων μεταξύ των μορίων του υγρού στην επιφανειακή του στιβάδα, και οι
οποίες υπερτερούν των αντίστοιχων μεταξύ υγρού και αερίου. Αποτέλεσμα αυτών
των ελκτικών δυνάμεων είναι η επιφάνεια του υγρού να παραμένει όσο το δυνατό
μικρότερη).
Η φυσική των κυψελίδων κατανοείται από την φυσική των φυσαλίδων. Οι μικρότερες
σε όγκο κυψελίδες (λόγω της μικρότερης ακτίνας τους και της μεγαλύτερης πίεσης
σύμφωνα με τον Νόμο του LAPLACE στο εσωτερικό τους) και με δεδομένη την
επικοινωνία τους με μεγαλύτερες θα συρρικνώνονταν αδειάζοντας μέσα στις
μεγαλύτερες. Αυτό όμως υπό φυσιολογικές συνθήκες δεν συμβαίνει και ο λόγος είναι
η παρουσία του επιφανειοδραστικού παράγοντα (Surfactant) ο οποίος υπάρχει εντός
της λεπτής στιβάδας του υγρού που επαλείφει την επιφάνεια των κυψελίδων.
Συγκεκριμένα ο επιφανειοδραστικός παράγων μειώνει την επιφανειακή τάση του
υγρού των κυψελίδων, άρα και την πίεση στο εσωτερικό τους. Ο λόγος
είναι ότι τα μόρια του είναι υδρόφοβα στη μια τους άκρη και υδρόφιλα στην άλλη και
τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο στην επιφάνεια του υγρού, έτσι ώστε οι
απωθητικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων του παράγοντα να αντιδρούν στις κανονικές
ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των μορίων της επιφανειακής στιβάδας του υγρού. Η
έλλειψη επιφανειοδραστικού παράγοντα σε πρόωρα νεογνά προκαλεί το ιδιοπαθές
σύνδρομο αναπνευστικής δυσχέρειας, με αποτέλεσμα πολλούς θανάτους προώρων.
Νόμος μερικών πιέσεων του Dalton pολική = pO2 + pΝ2+p άλλων αερίων
Η ολική πίεση που ασκεί ένα μείγμα αερίων ισούται με το άθροισμα των μερικών
πιέσεων των επί μέρους αερίων που συναποτελούν το μείγμα, όπου μερική πίεση του
αερίου είναι η πίεση που θα ασκούσε το αέριο άν καταλάμβανε μόνο του τον όγκο
του μείγματος.
Η μαθηματική έκφραση του παραπάνω νόμου είναι
pολική = pO2 + pΝ2+p άλλων αερίων
Νόμος του Henry για τη διαλυτότητα των αερίων

Το ποσό του αερίου που διαλύεται στο αίμα είναι ανάλογο της μερικής πιέσεώς του.
Η μαθηματική έκφραση του παραπάνω νόμου είναι
p =khc
όπου p είναι η μερική πίεση του διαλυόμενου αερίου, c η συγκέντρωση του στο
διάλυμα και kh μία σταθερά σε μονάδες πίεσης δια συγκέντρωση
Υπάρχει όμως διαφορετική διαλυτότητα του O2 και του CO2 . Δεν αρκεί μόνον η
διάχυση των αερίων στο πλάσμα, γίνεται επιπλέον μεταφορά τους με την βοήθεια των
ερυθρών αιμοσφαιρίων.
ΒΙΒ
ΛΙΟ
ΓΡΑ
ΦΙ
Α
1. Φ
υ
σ
ι
κ
ή
τ
ω
ν
π
ν
ε
υ
μ
ό
ν
ω
ν
κ
α
ι
της αναπνοής στο «Φυσική του ανθρώπινου σώματος» υπό JR Cameron, JG
Skofronick, RM Grant, Μετάφραση- Επιμέλεια Γεωργίου Ε, Γιακουμάκης Ε, Κόττου
Σ, Ντάλλες Κ, Σερέφογλου Α, Σκυλλάκου-Λουίζη Α, εκδ. Παρισιάνου Α.Ε. 2001,
σελ.145-157.
2. Lungs and breathing in “Physics of the Human Body” by IP Herman, Springer-
Verlag Berlin Heidelberg 2007, pp 525-553.
KATAΔYTIKH ΙΑΤΡΙΚΗ
Οι κίνδυνοι κατά την υποθαλάσσια κατάδυση είναι οι παρακάτω:
Α) Βαροτραύμα
Σύμφωνα με τον νόμο των Βoyle-Marrotte το γινόμενο της απόλυτης πίεσης και
του όγκου δεδομένης ποσότητας αερίου υπό σταθερή θερμοκρασία παραμένει
σταθερό (PV=σταθερό). Στο ανθρώπινο σώμα υπάρχουν κοιλότητες που περιέχουν
δεδομένη ποσότητα αέρα. Οποιαδήποτε μεταβολή στην πίεση του αέρα αυτού θα
προκαλέσει αναπόφευκτη μεταβολή και στον όγκο του. Οι αυτοδύτες κινδυνεύουν
από ρήξη του τυμπάνου κατά την κατάδυση λόγω μη εξίσωσης των πιέσεων
εκατέρωθεν των πλευρών του. Θα πρέπει να τονισθεί ότι η εξίσωση αυτή υπό
φυσιολογικές συνθήκες ρυθμίζεται από την ευσταχιανή σάλπιγγα.
΄Αλλη περίπτωση βαροτραύματος αφορά τους πνεύμονες σε περίπτωση ταχείας
ανάδυσης, οπόταν παρατηρείται μεγάλη αύξηση του όγκου του αέρα εντός των
πνευμόνων λόγω της αποσυμπίεσης, με κίνδυνο ρήξης των τοιχωμάτων των
κυψελίδων. Τρόπος αποφυγής αυτού του τύπου βαροτραύματος είναι οι συνεχόμενες
εκπνοές κατά την ανάδυση.
Β) Νόσος των Δυτών (Νόσος Αποσυμπίεσης)

Η Νόσος Αποσυμπίεσης οφείλεται στην ταχεία απελευθέρωση των διαλυμένων
εντός του σώματος αερίων υπό μορφή φυσαλίδων λόγω της απότομης μείωσης της
πίεσης. Ο φυσικός νόμος που διέπει την διάλυση των αερίων στα υγρά είναι ο Νόμος
του Ηenry σύμφωνα με τον οποίο, όταν η μερική πίεση ενός αερίου σε επαφή με υγρό
μειωθεί τότε και το ποσό του αερίου διαλυμένου εντός του υγρού θα μειωθεί
αναλόγως. Συνεπώς όταν το αέριο εξέρχεται του διαλύματος πολύ πιο γρήγορα από
ότι επιτρέπει η απομάκρυνσή του από τους πνεύμονες, τότε σχηματίζονται φυσαλίδες
εντός του αίματος ή των συμπαγών ιστών. Δεδομένου ότι οι φυσαλίδες μπορούν να
σχηματιστούν η να
μεταναστεύσουν σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος, η νόσος αυτή μπορεί να
προκαλέσει συμπτώματα από οποιοδήποτε σύστημα και να καταλήξει σε παράλυση ή
και θάνατο. Στη Νόσο Αποσυμπίεσης περιλαμβάνεται και ο Αρτηριακός Εμβολισμός.
Και οι δύο καταστάσεις αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο, διότι είναι απότοκες του
σχηματισμού φυσαλίδων στον οργανισμό, με τη διαφορά ότι ο αρτηριακός εμβολισμός
είναι βαρύτερη κατάσταση με κίνδυνο να προκληθεί έμφρακτο δηλ. νέκρωση στον
ιστό του οποίου εμβολίζεται η αρτηρία.
Τα συμπτώματα της Νόσου Αποσυμπίεσης αφορούν στην ελαφρότερη μορφή
(Τύπου Ι) το μυοσκελετικό (αρθραλγίες στους ώμους, αγκώνες, καρπούς και γόνατα,
το δέρμα και το λεμφικό σύστημα και στη βαρύτερη μορφή (Τύπου ΙΙ) τους πνεύμονες
(βήχας, πόνος, δύσπνοια), το Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (παραισθήσεις, σύγχυση,
οπτικοακουστικές διαταραχές, απώλεια μνήμης, σπασμοί, παράλυση) αλλά και
ολόκληρο το σώμα (ατονία, υπερκόπωση) και τελικά επέρχεται ο θάνατος. Προς
αποφυγή της Νόσου Αποσυμπίεσης η άνοδος πρέπει να γίνεται σε ρυθμούς των 10
μέτρων ανά λεπτό σε ψυχαγωγική κατάδυση και 20 μέτρων ανά λεπτό σε
επαγγελματίες δύτες, με προσοχή τα τελευταία 6 μέτρα να διαρκούν τουλάχιστον
ένα λεπτό.`
Υπάρχει όμως και Νόσος Αποσυμπίεσης λόγω υψομέτρου. ΄Ανοδος σε υψόμετρο
μεταξύ 5500 και 7500 μέτρων δυνατόν να προκαλέσει σε μικρό ποσοστό Νόσο
Αποσυμπίεσης. Στα σύγχρονα αεροπλάνα της εμπορικής αεροπορίας η καμπίνα
παραμένει σε πιέσεις που αντιστοιχούν σε υψόμετρο αντίστοιχο προς υψόμετρο 2400
μέτρων που επιτρέπει ασφαλείς πτήσεις έως και 12000 μέτρα. Προσοχή πρέπει να
δοθεί στην περίπτωση που έχει προηγηθεί υποθαλάσσια κατάδυση και την επομένη
ακολουθεί πτήση σε υψόμετρα ακόμη και κάτω των 5000 μέτρων.
Η θεραπεία της Νόσου Αποσυμπίεσης γίνεται με επανασυμπίεση του δύτη εντός
Θαλάμων Υπερβαρικού Οξυγόνου.
Γ) Νάρκωση Αζώτου
Η Νάρκωση Αζώτου οφείλεται στη δράση του αερίου αζώτου στον εγκέφαλο
δυτών σε κατάδυση μεγαλύτερη των 30 μέτρων και οφείλεται στο νόμο των μερικών
πιέσεων (νόμο Dalton). Σύμφωνα με τον νόμο αυτό η μερική πίεση ενός εκάστου
αερίου από αυτά που συναποτελούν το μείγμα αυξάνεται κατά την ίδια αναλογία
όπως και η ολική πίεση του μείγματος. Αποτελέσμα αυτού του νόμου είναι σε μεγάλα
βάθη να αυξάνεται η μερική πίεση τόσο του αζώτου όσο και του οξυγόνου. To άζωτο
είναι αδρανές αέριο και διαλύεται στο λιπιδικό στρώμα των κυτταρικών μεμβρανών.
Σε μεγάλη αύξηση της μερικής πίεσης του αζώτου, πράγμα που συμβαίνει σε
θαλάσσια βάθη άνω των 30 μέτρων, η σύνθετη σκέψη μειώνεται κατά 33% και η
χειρωνακτική δεξιότητα μειώνεται κατά 7,3%. Σε μεγαλύτερες μερικές πιέσεις υπάρχει
απώλεια κινητικότητας ενώ η δυνατότητα λήψης αποφάσεων μειώνεται σημαντικά,
ώστε η κατάσταση του δύτη να παραπέμπει σε μέθη από αλκοολούχα ποτά, με
κίνδυνο για τη ζωή του λόγω αλόγιστης έκθεσης σε επικίνδυνο περιβάλλον. Η
υποκατάσταση του αζώτου από ήλιο στα εισπνεόμενα μείγματα αέρα από τους δύτες
βοηθάει διότι το ήλιο δεν προκαλεί νάρκωση.
Δ)Τοξικότητα Οξυγόνου
Η τοξικότητα Οξυγόνου είναι επίσης απότοκος του Νόμου των μερικών πιέσεων
και προκύπτει όταν η μερική πίεση οξυγόνου είναι άνω των 0,6 ατμοσφαιρών (δηλ.
60% περιεκτικότητα σε οξυγόνο στο εισπνεόμενο μείγμα στην επιφάνεια της
θάλασσας και 30% αντιστοίχως σε βάθος 10 μέτρων). Χαρακτηρίζεται από ναυτία,
τάση προς έμετο, αίσθημα ζάλης, διαταραχές όρασης και ακοής, υπερερεθιστότητα,
σύγχυση, δύσπνοια, υπερκόπωση και απώλεια συντονισμού κινήσεων και ενεργειών,
σπασμούς μυϊκών ομάδων και γενικευμένους σπασμούς. Οι σπασμοί επισυμβαίνουν
όταν η μερική πίεση του οξυγόνου ξεπερνάει τις 2 ατμόσφαιρες και είναι δυνατόν να
οδηγήσουν σε πνιγμό τον δύτη.
1. Πίεση κατά την κατάδυση στο «Φυσική του σώματος», John R. Cameron, James G.
Skofronick, Roderick M. Grant, Eκδ. Παρισιάνου 2001, Αθήνα, σσ. 124-128.
2. Bennett and Elliott’s physiology and medicine of diving (5th revised ed.) , Alf O.
Brubakk O, Tom S. Neuman, United States Saunders, 2003, pp. 303-308, 358-418, 455-
500, 578-599, 600-650.
ΔΙΑΣΤΗΜΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
Η παρουσία του ανθρώπου στο Διάστημα είναι πλέον μία πραγματικότητα. Η

παραμονή του ανθρώπου στο Διάστημα προκαλεί πληθώρα μεταβολών στη
φυσιολογία του ανθρώπου, λόγω κατάργησης της βαρύτητας. Μετά την είσοδο
στον χώρο έλλειψης βαρύτητας, από λίγα λεπτά μέχρι λίγες ώρες, μερικοί
αστροναύτες σε ποσοστό 60-70% υποφέρουν από διαστημική ναυτία που
συνοδεύεται επιπλέον από πονοκεφάλους, δυσφορία και εμέτους (Σύνδρομο
Διαστημικής Προσαρμογής). Αυτά τα συμπτώματα διαρκούν λίγες ημέρες και
αποδίδονται στην αναδιάταξη της σχέσης των σημάτων από το αιθουσαίο σύστημα
του έσω ωτός αφενός και από τους υποδοχείς του δέρματος των αρθρώσεων των
μυών και των οφθαλμών αφετέρου λόγω της έκθεσης στη μικροβαρύτητα. ΄Ομως η
παραμονή στο Διάστημα προκαλεί πολλές μεταβολές που αφορούν σχεδόν όλα τα
συστήματα του οργανισμού.
Α) Καρδιαγγειακό Σύστημα
Ο ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει μηχανισμούς για αντιμετώπιση της βαρύτητας
σε τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η παροχή αίματος στον εγκέφαλο. Σε συνθήκες
μικροβαρύτητας που επικρατούν στο Διάστημα παρατηρείται μετατόπιση των υγρών
του οργανισμού προς το ανώτερο ήμισυ του σώματος, με αποτέλεσμα να
δημιουργείται οίδημα του άνω μέρους του σώματος και του προσώπου. Ο
οργανισμός μέσω των υποδοχέων του αντιλαμβάνεται την κατάσταση ως αύξηση
του όγκου των υγρών του οργανισμού με αποτέλεσμα να αντιδρά με απώλεια
υγρών, πράγμα που οδηγεί σε αφυδάτωση. Ευτυχώς όμως οι προσαρμοστικοί
μηχανισμοί του οργανισμού επαναφέρουν την κατανομή υγρών σε μία μέση
κατάσταση, εφόσον ο αστροναύτης παραμείνει αρκετά στο Διάστημα. Όμως κατά την
επάνοδο στο πεδίο βαρύτητας της γής τα υγρά επανέρχονται στο κατώτερο μέρος
του σώματος με κίνδυνο ορθοστατικής υπότασης και απώλειας συνείδησης.
Β)Μυοσκελετικό Σύστημα
Με την άρση της βαρύτητας στο Διάστημα το ασβέστιο και ο φωσφόρος των
οστών απομακρύνονται από τα οστά και αποβάλλονται δια μέσου των ούρων και
των κοπράνων. Έτσι μειώνεται η οστική πυκνότητα με κίνδυνο δημιουργίας
κατάγματος. Αντιστοίχως σε συνθήκες μικροβαρύτητας οι μύες του σώματος
ατροφούν ταχύτατα.
Γ) Αίμα και Ανοσολογικό Σύστημα

Υπό συνθήκες έλλειψης βαρύτητας τα ερυθρά αιμοσφαίρια χάνουν το
αμφίκοιλο σχήμα τους και γίνονται περισσότερο σφαιρικά. Επίσης μετά από 4
ημέρες παραμονή στο Διάστημα σημειώνεται αναιμία λόγω μείωσης του αριθμού
των ερυθρών. Επίσης παρατηρείται κάμψη του Ανοσοποιητικού λόγω δυσλειτουργίας
των λεμφοκυττάρων.
Δ) Επιδράσεις από την έκθεση στην ακτινοβολία

Στο Διάστημα λόγω της έλλειψης της ατμόσφαιρας , η οποία δρα
προστατευτικά για τον άνθρωπο στην επιφάνεια της γής, οι αστροναύτες
εκτίθενται σε κοσμική ακτινοβολία προερχόμενη από τους γαλαξίες αλλά και από
το ηλιακό μας σύστημα υπό μορφή σωματιδίων, πρωτονίων ή /και βαρέων ιόντων.
Επιπλέον υπάρχει και η γεωμαγνητικά παγιδευμένη ακτινοβολία που περιβάλλει την
γή στο επίπεδο του γεωμαγνητικού ισημερινού. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η
ακτινική επιβάρυνση κατά την έξοδο των αστροναυτών από τον διαστημικό σταθμό
προκειμένου να επανορθώσουν βλάβες.
Ε) Επιδράσεις της παραμονής στο Διάστημα στην ψυχολογία

Οι ιδιαίτερες συνθήκες παραμονής στο Διάστημα μπορούν να οδηγήσουν σε
εχθρότητα και διενέξεις μεταξύ των μελών του πληρώματος, αλλά και αυτών με την
ομάδα εδάφους. Η αυστηρή επιλογή των μελών με κριτήρια ψυχοσωματικής
υγείας, του αρχηγού της αποστολής με βάση διοικητικά προσόντα αλλά και
δημοκρατική συμπεριφορά βοηθούν όπως εξάλλου και η ψυχοϋποστήριξη από την
ομάδα εδάφους αλλά και η συχνή επικοινωνία με τις οικογένειες τους.
1. Kanas N., Manzey D. (2008) Basic issues of human adaptation to space flight,
Space Psychology and Psychiatry, Space Technology Library 22:15-48.
2. Akiyama Toyohiro The Pleasure of Spaceflight, Journal of Space Technology
and Science(1993) Vol. 19(1):21-23
3. Demontis GC, Germani MM, Caiani EG et al. Human pathophysiological
adaptations to the space environment. Frontiers in Physiology published 02
August 2017, doi: 10.3389/fphys.2017.00547
ΒΙΟΦΥΣΙΚΗ
ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΚΤΙΝΟΓΡΑΦΙΚΟ ΜΗΧΑΝΗΜΑ
Ευάγγελος Παντελής
Επ. Καθ. Ιατρικής Φυσικής
Ιατρική Σχολή Αθηνών
http://eclass.uoa.gr/courses/MED732
ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ – Διαγνωστικές και θεραπευτικές εφαρμογές

ακτινοβολιών : Κεφάλαιο 6
Στόχοι κεφαλαίου
1. Κατανόηση της αρχής λειτουργίας της λυχνίας ακτίνων - X
2. Περιγραφή των βασικών μερών ενός ακτινολογικού μηχανήματος
3. Κατανόηση των βασικών παραμέτρων μιας ακτινολογικής
εξέτασης (kV, mA, s)
4. Περιγραφή των βασικών χαρακτηριστικών που προσδιορίζουν την
ποιότητα της ακτινολογικής εικόνας και τους παράγοντες που την
επηρεάζουν
5. Απαρίθμηση βασικών μέτρων ακτινοπροστασίας
Σύντομη ιστορική αναδρομή
❑ 8 Νοεμβρίου1895, Wilhelm Roentgen
 Παρατήρησε ότι κάποιες ακτίνες διαπερνούν το σώμα αλλά όχι τα
μέταλλά.
 Οι ακτίνες που μέχρι τότε ήταν άγνωστες ονομάστηκαν «ακτίνες-X»
❑ Η πρώτη Ιατρική χρήση των ακτίνων-Χ έγινε από τον
Roentgen όταν έβγαλε την πρώτη ακτινογραφία του χεριού
της γυναίκας του
❑ Η ικανότητα των ακτίνων-Χ να αποτυπώνουν εσωτερικές
δομές του σώματος οδήγησε στην ταχεία εισαγωγή τους σε
κλινικό περιβάλλον από την αμέσως επόμενη χρονιά (1896)
❑ Αρχικά ακτινογραφίες διεξάγονταν από Φυσικούς, Ιατρούς,
Νοσοκόμους, Μηχανικούς ακόμα και από Φωτογράφους!
❑ Με τα χρόνια η ειδικότητα της ακτινολογίας μεγάλωσε γύρω από αυτή την νέα
τεχνολογία και σήμερα περιλαμβάνει τεχνικές όπως της κλασσικής
ακτινογραφίας, της ακτινοσκόπισης, μαστογραφίας, της αξονικής τομογραφίας,
μαγνητικής τομογραφίας, κ.α.
Αρχή λειτουργίας λυχνίας ακτίνων-Χ

❑ Ηλεκτρόνια επιταχύνονται από μια διαφορά
δυναμικού
❑ Προσπίπτουν σε μεταλλική άνοδο
❑ Κατά την επιβράδυνση τους στην άνοδο η
ενέργεια τους μετατρέπεται κυρίως σε θερμική
και σε εκπομπή ακτινοβολίας Χ (Συνεχές
φάσμα)
❑ Ταυτόχρονα διεγείρουν ηλεκτρόνια της
ανόδου τα οποία κατά την αποδιέγερση τους
εκπέμπουν επίσης ακτινοβολία Χ
συγκεκριμένων ενεργειών (διακριτό φάσμα)
Φυσική της ακτινογραφίας
Λυχνία Ακτίνων-x Λυχνία Ακτίνων-x Λυχνία Ακτίνων-x
d d1 d2
Ι1 Ι2
I = IoeΙ -=Ιοm;(E,Z , r )×d I1 = Ioe- m1×d1 I 2 = Ioe- m2 ×d2 Ι
Φυσική της ακτινογραφίας
Ε=30 keV Ε=1250 keV

αέρας: 0,002, Pαλλ(1cm)~0 αέρας: 0,00008, Pαλλ(1cm)~0
ιστός: 0,40, Pαλλ(1cm)=0,33 ιστός: 0,02, Pαλλ(1cm)=0,02
oστό: 2,56 , Pαλλ(1cm)=0,92 oστό: 0,18, Pαλλ(1cm)=0,16
oστό: 2,56 , Pαλλ(0,1cm)=0,23 oστό: 0,18, Pαλλ(0,1cm)=0,02
1.00E+02
1.00E+01
μαλακός ιστός
λιπώδης ιστός
μαστός
μ (cm-1)
1.00E+00 οστό
αέρας
1.00E-01
1.00E-02
10 100 1000 10000
Ενέργεια φωτονίου (keV)
Ακτινογραφικό σύστημα
❑ Αποτελείται από :
1. Κεφαλή
◼ Λυχνία ακτίνων-Χ
◼ Κιβώτιο διαφραγμάτων
2. Γεννήτρια υψηλής τάσης
3. Εξεταστική τράπεζα
4. Κονσόλα χειρισμού
5. Αντιδιαχυτικό διάφραγμα
6. Ανιχνευτής
◼ Ακτινολογικό Φιλμ – Ενισχυτική πινακίδα
◼ Ψηφιακός ανιχνευτής
Κεφαλή: Λυχνία ακτίνων-Χ
❑ Κύρια μέρη λυχνίας :

1. Κάθοδος
◼ Θερμαινόμενο νήμα βολφραμίου
◼ Θερμιονική εκπομπή
2. Περιστρεφόμενη άνοδος
3. Γυάλινο περίβλημα
◼ Εξασφαλίζει την ύπαρξη κενού ώστε να μην
επιβραδύνονται τα ηλεκτρόνια πριν
προσκρούσουν στην άνοδο
4. Μεταλλικό κέλυφος
Λυχνία ακτίνων- X
κατασκευαστικά χαρακτηριστικά
❑ Υλικό και γεωμετρία καθόδου?
❑ Υλικό και γεωμετρία ανόδου?
❑ Υλικό κελύφους?
Λυχνία ακτίνων-X: κάθοδος
 Παραγωγή e-;
J (A/m2) = cT2 e-W/ k T
 V<10 V / I<7 A
 Υλικό;
 Γεωμετρία;
Λυχνία ακτίνων-X: άνοδος (1)
 Υλικό;
 Γεωμετρία;
Λυχνία ακτίνων-X: άνοδος (2)
Μικρή έναντι μεγάλης εστίας για τα

ίδια στοιχεία λήψης
50kV, 7mAs 50kV, 7mAs

Μικρή εστία Μεγάλη εστία
(0,6 mm) (1,2 mm)
Λυχνία ακτίνων x:
γεννήτρια υψηλής τάσης
❑ Απαιτείται μετασχηματισμός και ανόρθωση
Τριφασικό ρεύμα (6 παλμοί ανά περίοδο)
Λυχνία ακτίνων-X: κέλυφος
Υλικό κελύφους ?
Ακτινοβολία διαρροής : < 1 mGy/h @ 1m για μέγιστο ρεύμα λυχνίας

Κεφαλή : Λυχνία ακτίνων x
❑ Φωτεινή επικέντρωση
➢ Ακτινοβολία Χ αόρατη.
➢ Ο προσδιορισμός των διαστάσεων της απεικονιζόμενης περιοχής γίνεται μέσω
ενός φωτεινού «αντιγράφου» της ακτινοβολίας
➢ Η προβολή αυτή επιτυγχάνεται με τη βοήθεια ενός λαμπτήρα, ο οποίος
τροφοδοτείται με ρεύμα χαμηλής τάσεως (12 volts), και ενός κατόπτρου.
➢ Τα όργανα αυτά τοποθετούνται πάνω από το διαφραγματικό σύστημα με τέτοια
γωνία, ώστε, το φωτεινό πεδίο να συμπίπτει με ακρίβεια με το πεδίο
ακτινοβόλησης.
Κεφαλή : Κιβώτιο διαφραγμάτων

❑ Σύστημα διαφραγμάτων : βρίσκεται κάτω
ακριβώς από τη θυρίδα εξόδου της δέσμης των
ακτίνων-Χ
❑ Αποτελείται από :
1. δύο ζεύγη κάθετων και οριζόντιων μολύβδινων

πλακών οι οποίες αλληλοπλησιάζουν και
αλληλοαπομακρύνονται,
2. καθορίζουν :
◼ το επιθυμητό και αναγκαίο πεδίο ακτινοβόλησης
◼ την οπτική προβολή του πεδίου στο σώμα του
ασθενούς (φωτεινή επικέντρωση).
Αντιδιαχυτικά διαφράγματα
❑ Πρωτογενής δέσμη ακτίνων-Χ :
✓ Ανατομικές πληροφορίες της απεικονιζόμενης περιοχής.
❑ Σκεδαζόμενη ακτινοβολία :
✓ Ανεπιθύμητη διότι υποβαθμίζει την αντίθεσης της εικόνας.
❑ Αντιδιαχυτικά διαφράγματα (Bucky προς τιμήν του Gustave
Bucky που τα πρότεινε το 1913)
✓ Απορροφούν την σκεδαζόμενη ακτινοβολία
✓ Λεπτές λωρίδες μόλυβδου εναλλασσόμενες με λωρίδες
πλαστικού ή άλλων οργανικών ουσιών.
❑ Διάταξη λωρίδων τέτοια ώστε να απορροφούν
σκεδαζόμενη και να επιτρέπουν την διέλευση της
πρωτογενούς ακτινοβολίας.
✓ Γραμμικό και παράλληλο
✓ Γραμμικό και εστιασμένο
✓ Διασταυρωμένο
Ανιχνευτές
❑ Φωτογραφικό φιλμ με ενισχυτικές πινακίδες
❑ Υπολογιστική ακτινογραφία (CR – computed radiography)
 Αλληλεπίδραση ακτίνων-Χ με πλάκα φωσφορίζοντος υλικού
(π.χ. BaFBr - Eu) και διέγερση ηλεκτρόνιων σε μετασταθή
ενεργειακή κατάσταση
 Η πλάκα μεταφέρεται σε συσκευή laser η οποία δίνοντας
ενέργεια αποδιεγείρει τα ηλεκτρόνια.
 Η αποδιέγερση συνοδεύεται με εκπομπή φωτός το οποίο
καταγράφεται και ψηφιοποιείται
 Πλεονέκτημα :
◼ Επαναχρησιμοποίηση
◼ Ψηφιακή επεξεργασία
❑ Ψηφιακή ακτινογραφία (DR – Digital radiography)
 Αλληλεπίδραση ακτινοβολίας με σπινθηριστή (π.χ., CsI)
 Εκπομπή σπινθηρισμών και αλληλεπίδραση με συστοιχία
φωτοδιόδων
 Άμεση καταγραφή της εικόνας σε ψηφιακή μορφή
 Πλεονέκτημα :
◼ Άμεση ανάγνωση όχι laser scanner κ.τ.λ.
◼ Ψηφιακή επεξεργασία
Αισθητήρες αυτόματης έκθεσης (AEC)
❑ Σύστημα Α.Ε.C. ή Σύστημα αυτομάτου ελέγχου

έκθεσης (Automatic Exposure Control)
❑ Χρησιμοποίηση ανιχνευτών (συνήθως παράλληλων
επίπεδων θαλάμων ιονισμού) ως χρονοδιακόπτης.
❑ Λειτουργία :
 Διακόπτεται η έκθεση όταν έχει ήδη παραχθεί μια
προεπιλεγμένη τιμή έντασης ακτινοβολίας, την
οποία μετρά ο θάλαμος ιονισμού.
❑ ΠΡΟΣΟΧΗ
 τοποθέτηση του προς ακτινογράφηση οργάνου,
 σωστή επιλογή του θαλάμου ιονισμού.
Χειριστήριο ακτινογραφικού μηχανήματος
❑ Ρύθμιση ενέργειας δέσμης ακτίνων – Χ

1. Υψηλή τάση : kVp
❑ Ρύθμιση ποσότητας φωτονίων
✓ Ρεύμα λυχνίας (mA)
✓ Χρόνος (s)
✓ Παροχή (mAs)
❑ Ρύθμιση ανεξάρτητα της κάθε παραμέτρου (τεχνική τριών ρυθμίσεων)

ή της τάσης και της παροχής (mAs) (τεχνική 2 ρυθμίσεων) ή ρύθμιση
μόνο της τάσης και χρήση AEC (τεχνική μιας παραμέτρου)
❑ Τυποποιημένη ανατομική τεχνική: Τυποποιημένα προγράμματα
λήψεων με συγκεκριμένα στοιχεία που αντιστοιχούν στις διάφορες
εξετάσεις.
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΕΙΚΟΝΑΣ – Αντίθεση θέματος
❑ ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΘΕΜΑΤΟΣ (Contrast) = Η διαφορά της έντασης των

φωτονίων γειτονικών περιοχών λόγω της διαφορετικής
εξασθένισης που προκαλούν οι εσωτερικές δομές
 Εξαρτάται από :
 Το είδος ιστών
◼ Πυκνότητα γειτονικών ιστών
◼ Σύσταση -> βλέπε Ατομικό αριθμό
 Πάχος των ιστών που διατρέχει η ακτινοβολία Ι
 Η ενέργεια των ακτίνων-Χ
 Χρήση σκιαγραφικού υγρού
◼ Τα σκιαγραφικά υγρά αποτελούνται από υλικά με υψηλό
ατομικό αριθμό (π.χ Ιώδιο, Βάριο).
◼ Το υγρό εγχύεται στην περιοχή του αντικειμένου που θέλουμε
να απεικονίσουμε και αυξάνει την απορρόφηση φωτονίων
◼ Αυξάνει την αντίθεση θέματος
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΕΙΚΟΝΑΣ - Αντίθεση εικόνας
❑ Αντίθεση εικόνας = Η διαφορά της οπτικής πυκνότητας μεταξύ δυο

περιοχών του ακτινολογικού film/ανιχνευτή (Ci = OD1 – OD2).
❑ Εξαρτάται από :
 Αντίθεση θέματος και κατά συνέπεια από όλους τους παράγοντες που την επηρεάζουν.
 Την χαρακτηριστική καμπύλη του ανιχνευτικού συστήματος (ενισχυτικής πινακίδας-film ή
ψηφιακού ανιχνευτή).
❑ Εικόνα θώρακα με (α) χαμηλή και (β) υψηλή αντίθεση.
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΕΙΚΟΝΑΣ – Ασάφεια
❑ Ασάφεια = αδυναμία της μεθόδου να απεικονίσει αυστηρά το περίγραμμα

ή τα όρια του αντικειμένου.
❑ Οφείλεται σε
 κίνηση αντικειμένου κατά την απεικόνιση,
 μέγεθος εστίας,
 μορφή/γεωμετρικά χαρακτηριστικά του αντικειμένου
 Χαρακτηριστικά ενισχυτικής πινακίδας, ανιχνευτή.
❑ Ασάφεια λόγω μεγέθους εστίας => παρασκιά.
 Μείωση παρασκιάς => εστία με όσο το δυνατό μικρότερο μέγεθος.
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΕΙΚΟΝΑΣ - Θόρυβος
❑ Θόρυβος δομής = παρουσία ανατομικών δομών στην εικόνα οι οποίες

δεν συνεισφέρουν στη διάγνωση.
 Π.χ. σε μια ακτινογραφία άνω-κάτω κοιλίας παρεμβάλλονται τα οστά της
λεκάνης και της σπονδυλικής στήλης ή σε μια ακτινογραφία θώρακος
εμφανίζονται τα οστά και δεν φαίνονται οι πνεύμονες .
❑ Σκεδαζόμενα φωτόνια που κατάφεραν να περάσουν το αντιδιαχυτικό
διάφραγμα και να φτάσουν στον ανιχνευτή.
❑ Κβαντικός θόρυβος
 Στατιστική διακύμανση του αριθμού των παραγόμενων φωτονίων αλλά
κυρίως του αριθμού των φωτονίων που αλληλεπιδρούν με τον ασθενή και τον
ανιχνευτή
Ακτινοπροστασία
❑ Υψηλή τάση kV
 Όσο αυξάνεται η υψηλή τάση αυξάνεται η ενέργεια των
ακτίνων-Χ και επομένως η διεισδυτικότητα της.
❑ Παροχή ακτινοβολίας
 Ρεύμα ανόδου mA
 Χρόνος έκθεσης
 Όσο αυξάνεται το ρεύμα ανόδου ή ο χρόνος έκθεσης

αυξάνεται η ποσότητα της ακτινοβολίας-Χ που προσπίπτει
στον ασθενή
Ακτινοπροστασία ασθενών
❑ Σωστή τοποθέτηση ανάλογα με την εξέταση ώστε να
αποφευχθούν ανεπιθύμητες επαναλήψεις της εξέτασης
❑ Περιορισμός πεδίου ακτινοβολίας (πρωτογενούς) στην περιοχή
ενδιαφέροντος
❑ Εξαίρεση (όποτε αυτό είναι εφικτό) από την πρωτογενή δέσμη
ακτινοευαίσθητων οργάνων.
❑ Προστασία (θωράκιση) οργάνων με ειδικά εξαρτήματα (π.χ.,
ποδιές ακτινοπροστασίας, κολάρα θυροειδούς)
❑ Σωστή λειτουργία των επιμέρους συστημάτων.
 Προγράμματα διασφάλισης ποιότητας
Ακτινοπροστασία προσωπικού
 Ο χειριστής βρίσκεται πίσω από θωρακισμένο
τοίχο και βλέπει τον ασθενή μέσω θωρακισμένου
παράθυρου παρατήρησης
 Αν χρειαστεί να βρίσκεται δίπλα στον ασθενή
(βλέπε ακτινοσκόπηση) φοράει ποδιά
ακτινοπροστασίας και κολλάρο θυροειδούς, ενώ
αποφεύγει να βρίσκεται στην πορεία της δέσμης
ΒΙΟΦΥΣΙΚΗ
ΜΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑ

Μαστογραφία
 Ακτινογραφική εξέταση ειδικά σχεδιασμένη για την
ανίχνευση μη φυσιολογικών δομών του μαστού
Γραμμικός συντελεστής εξασθένησης
 Στις χαμηλές ενέργειες ο βασικός μηχανισμός αλληλεπίδρασης της ακτινοβολίας με τους ιστούς
είναι η φωτοηλεκτρική απορρόφηση(~Ζ3).
 Αυτό σημαίνει ότι με το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο οι διαφορές στον ατομικό αριθμό
ενισχύονται, και ενώ οι ιστοί έχουν μικρές διαφοροποιήσεις ως προς την σύστασή τους
παρουσιάζουν μεγάλη διαφορά στην απορρόφηση των φωτονίων Χ λόγω της διαφοράς (~Ζ13-
Ζ23).
Επιλογή βέλτιστου φάσματος ακτίνων –Χ
 Αντίθεση - Δόση
 αυξάνεται με την μείωση της ενέργειας (βλ. φωτοηλεκτρικό φαινόμενο)
 Δόση
 αυξάνεται με την μείωση της ενέργειας
 Για μικρές ενέργειες όμως η απορρόφηση είναι πολύ μεγάλη και επομένως η ροή των
φωτονίων που διέρχονται τον μαστό μειώνεται μειώνοντας κατά συνέπεια την αντίθεση
 Η επιλογή ενέργειας γίνεται έτσι ώστε ο λόγος αντίθεσης προς δόση να είναι μέγιστος.
 Εξάρτηση από τις διαστάσεις και την πυκνότητα του μαστού
Μαστογράφος
Μαστογράφος
 Η κεφαλή του μαστογράφου περιλαμβάνει

την ακτινολογική λυχνία, το σύστημα
συμπίεσης και το σύστημα καταγραφής
(κασέτα - φιλμ).
 Η ακτινολογική λυχνία είναι τοποθετημένη

έτσι, ώστε η άνοδος να είναι προς την
πλευρά της θηλής και η κάθοδος προς την
πλευρά του θωρακικού τοιχώματος
Γεννήτρια
 Η γεννήτρια σήμερα είναι υψηλής συχνότητας και εξασφαλίζει χαμηλό
κυματισμό (ripple) < 5% που προσομοιάζει με την ιδανική ανόρθωση
σταθερού δυναμικού και ταυτόχρονα εξασφαλίζεται μεγάλη
σταθερότητα, επαναληψιμότητα και ακρίβεια στις παραμέτρους kVp, mA
και χρόνο έκθεσης s καθώς και γραμμικότητα στο γινόμενο mAs.
 Αυτή βρίσκεται μέσα στο σώμα του μηχανήματος. Επί του σώματος του
μηχανήματος είναι προσαρμοσμένο ένα θωρακισμένο προστατευτικό
φύλλο από μολυβδύαλο. Πίσω από το θωρακισμένο φύλλο βρίσκεται ο
χειριστής του μαστογράφου.
 Για την ενεργοποίηση της λυχνίας διατίθεται κατάλληλος χειροδιακόπτης,

ο οποίος συνδέεται στο σώμα του μηχανήματος με καλώδιο, έτσι ώστε ο
χειριστής να μπορεί να τον ενεργοποιεί όταν βρίσκεται από το
προστατευτικό φύλλο μολυβδυάλου.
Σύστημα συμπίεσης μαστού (πίεστρο)
 Πέραν της μείωσης της δόσης το σύστημα πίεσης του

μαστού εξασφαλίζει :
 Το πάχος των ιστών να είναι σταθερό σε όλο το ακτινοβολούμενο
πεδίο.
 Ακινητοποίηση του μαστού και συνεπώς ελαχιστοποίηση της
ασάφειας λόγω κίνησης.
 Μείωση σκεδαζόμενης ακτινοβολίας
 Σε ορισμένα σύγχρονα συστήματα μαστογραφίας διατίθεται ένα
πνευματικό σύστημα συμπίεσης. Με τη χρήση του πιέστρου, το πάχος
του μαστού μειώνεται στα 4 - 6cm.
Αντιδιαχυτικό διάφραγμα
 Το αντιδιαχυτικό διάφραγμα τοποθετείται ανάμεσα στο μαστό και στο

σύστημα ενισχυτικών πινακίδων - φιλμ, για να μειώσει την ανεπιθύμητη
δευτερογενή ακτινοβολία που φθάνει στο φιλμ.
 Η χρήση του αντιδιαχυτικού διαφράγματος αυξάνει τη δόση, παρέχει
όμως καλύτερης ποιότητας εικόνες, με δυνατότητα ανίχνευσης πολύ
μικρών βλαβών.
 Σε πολύ μικρούς μαστούς είναι δυνατόν να μη χρησιμοποιηθεί
αντιδιαχυτικό διάφραγμα, χωρίς σημαντική επίπτωση στην ποιότητα της
εικόνας.
 Η απόσταση εστίας – φιλμ (SID είναι 65 cm).
 Σύστημα ενισχυτικών πινακίδων – φιλμ
 Φιλμ μονής επίστρωσης, που τοποθετούνται σε κασέτες με μια ενισχυτική
πινακίδα(CaWO4 ή σπανίων γαιών).
 Οι κασέτες είναι ειδικής κατασκευής, διαστάσεων 18 x 24 ή 24 x 30 και εξασφαλίζουν
την καλύτερη δυνατή επαφή ενισχυτικής πινακίδας - φιλμ.
 Το φιλμ που χρησιμοποιείται για την καταγραφή των μαστογραφιών έχει κόκκους
μικρών διαστάσεων (λεπτόκοκκο) και μονού φωτογραφικού γαλακτώματος.
 Ψηφιακός ανιχνευτής
 Τα φωτόνια της δέσμης ανιχνεύονται απευθείας από φωτοευαίσθητους ημιαγωγούς
(συνήθως από Σελήνιο) και δημιουργείται ψηφιακό σήμα.
 Αξιολόγηση της εικόνας σε ψηφιακές οθόνες
Σύστημα αυτόματης έκθεσης (ΑΕC)
 Οι σύγχρονοι μαστογράφοι, εκτός από τη δυνατότητα της ελεύθερης επιλογής

ακτινολογικών στοιχείων από το χρήστη, διαθέτουν και σύστημα αυτόματου
ελέγχου έκθεσης.
 Το σύστημα αυτόματης έκθεσης αποτελείται από έναν ανιχνευτή - μετρητή
ακτινοβολίας στερεάς κατάστασης, που βρίσκεται κάτω από την κασέτα. Αυτός
μετρά τη δόση σε μια αντιπροσωπευτική περιοχή του μαστού. Όταν
καταμετρηθεί η δόση που παρέχει την επιθυμητή αμαύρωση στο φιλμ, το
σύστημα σταματά αυτόματα την έκθεση.
 Μείωση πιθανότητας λάθους επιλογής ακτινολογικών στοιχείων και, κατά

συνέπεια, μείωση πιθανότητας επανάληψης της εξέτασης.
Μαστογραφία
 Μαστογραφία :
 οι βλάβες συνήθως βρίσκονται στον μαστικό αδένα (μεγαλύτερης πυκνότητας) και όχι στο
λίπος (μικρότερης πυκνότητας)
 Δύσκολη ανίχνευση (βλέπε μείωση ενέργειας -> αύξηση αντίθεσης).
 Σε μια προβολή μπορεί να επικαλύπτεται η βλάβη από ιστό μεγαλύτερης πυκνότητας και να
μην είναι ευδιάκριτη.
 Περισσότερες μαστογραφίες από διαφορετικές γωνίες (προβολές)
 Αν πάρουμε πολλές προβολές του μαστού σε διαφορετικές γωνίες μπορούμε
μαθηματικά να ανακατασκευάσουμε την τρισδιάστατη ακτινογραφική εικόνα του
μαστού
 Τρισδιάστατη μαστογραφία – Digital Breast Tomosynthesis
Πολλές προβολές
Μια προβολή
ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ
Παντελής Καραίσκος
Καθ. Ιατρικής Φυσικής
e-mail: pkaraisk@med.uoa.gr

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
 Η ακριβής και έγκαιρη διάγνωση, η εκτίμηση της πορείας μιας νόσου, αλλά και ο
σχεδιασμός θεραπευτικών παρεμβάσεων βασίζονται σήμερα σε σημαντικό
βαθμό σε τεχνικές ιατρικής απεικόνισης.
 Στην ιατρική απεικόνιση μελετάται η αλληλεπίδραση διαφόρων μορφών

ενέργειας με τους βιολογικούς ιστούς και η ανάπτυξη της κατάλληλης
τεχνολογίας για την εξαγωγή κλινικά χρήσιμης πληροφορίας από τις
παρατηρήσεις αυτής της αλληλεπίδρασης.
 Η πληροφορία αυτή συνήθως αποδίδεται με την μορφή εικόνας – χαρτογράφηση

μιας τομής (καταγραφή) των τιμών κάποιας ιδιότητας των ιστών.
 Έτσι οι ιατρικές εικόνες μπορεί να είναι είτε απλές, όπως είναι μία ακτινογραφία
ακτίνων-Χ ή αρκετά πολύπλοκες όπως μία υπολογιστικά ανακατασκευασμένη
εικόνα σαν αυτή που αναπαράγεται από έναν υπολογιστικό τομογράφο (CT) με
χρήση των ακτίνων-Χ, ή έναν μαγνητικό τομογράφο με την βοήθεια του
πυρηνικού μαγνητικού συντονισμού (MRI) με τη χρήση μαγνητικών πεδίων.
ΕΚΘΕΤΙΚΗ ΕΞΑΣΘΕΝΗΣΗ
Απλή ακτινογραφία ακτίνων-x
Λυχνία Ακτίνων-x Λυχνία Ακτίνων-x Λυχνία Ακτίνων-x
d d1 d2
Ι1 Ι2
I = IoeΙ -=Ιοm;(E,Z , r )×d I1 = Ioe- m1×d1 I 2 = Ioe- m2 ×d2 Ι
Απλή ακτινογραφία ακτίνων-x

Τα βασικότερα μειονεκτήματα της μεθόδου της ακτινογραφίας είναι :
1. Απώλεια βάθους. Οι τρισδιάστατες δομές του σώματος προβάλλονται

σε ένα επίπεδο δύο διαστάσεων.
2. Επιτρέπει το διαχωρισμό μεταξύ δύο δομών με τουλάχιστον 5%
διαφορά σε αντίθεση μεταξύ τους (π.χ. δεν απεικονίζονται δομές όπως
τα αγγεία ή ανατομικές λεπτομέρειες της καρδιάς κ.λ.π.)
3. Σε μία συνήθη ακτινογραφία οι ανατομικές δομές που βρίσκονται κατά
μήκος μιας κατακόρυφης γραμμής επιπροβάλλονται στην ίδια περιοχή
του ακτινογραφικού φιλμ. Αυτό έχει σαν συνέπεια την ασαφή
απεικόνιση ανατομικών λεπτομερειών που μπορεί να παρουσιάζουν
διαγνωστικό ενδιαφέρον.
Ανάγκη για Τομογραφική Απεικόνιση
Το ανθρώπινο σώμα είναι μια

τριδιάστατη δομή: Ανάγκη για
ανάκτηση της πληροφορίας
βάθους
Ανάγκη για Τομογραφική Απεικόνιση

Μάζα
Υπολογιστική Τομογραφία
Ακτινογραφία
Υπολογιστική Τομογραφία
Υπολογιστική Τομογραφία από τον διεθνή όρο Computed

Tomography (CT)
ή Υπολογιστική Τομογραφία από τον όρο Computed Axial
Tomography (CAT)
o Ο αρχικός όρος που χρησιμοποίησε ο Hounsfield ήταν “computerised
transverse axial tomography”
Στην Ελλάδα επικρατεί ο

όρος Αξονική Τομογραφία…
Aξονική Τομογραφία
Αξονική: Κατά τον άξονα

Τομογραφία από «τόμος» και «γραφή»
Υπολογιστική (Αξονική) τομογραφία
 1917: ο Αυστριακός μαθηματικός J. Radon είχε
αποδείξει αναλυτικά ότι είναι δυνατό να
ανακατασκευαστούν αντικείμενα τριών
διαστάσεων από πολλαπλές δυσδιάστατες
προβολές τους
 1961, 1963: οι Oldendorf και Cormack αντίστοιχα,
κατασκεύασαν εργαστηριακά μοντέλα συστημάτων
υπολογιστικής τομογραφίας για ιατρικές
εφαρμογές, αλλά δεν προχώρησαν στην κατασκευή
κλινικών συστημάτων.
 1971: Η πρώτη μονάδα διαγνωστικής
υπολογιστικής τομογραφίας σε κλινική χρήση.
Σχεδιάστηκε από τον Godfrey N. Hounsfield.
 1979: οι Hounsfield και Cormack κέρδισαν από
κοινού το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής «για την
ανάπτυξη της υπολογιστικά υποβοηθούμενης
τομογραφίας».
“Ορισμός” Υπολογιστικής
Τομογραφίας
Τομογραφική απεικόνιση του ανθρώπινου σώματος μέσω
της χαρτογράφησης χαρακτηριστικών εξασθένησης της
ακτινοβολίας από αυτό
Βασικές Αρχές ΥΤ
Αντικείμενο
Πηγή Ακτίνων Χ Ανιχνευτής

μ(x,y,z0)
Κατευθυντήρας
 Χρήση λυχνίας ακτίνων Χ, αλλά η έκθεση περιορίζεται σε μία
εγκάρσια τομή (ή μερικές τομές) λόγω της ύπαρξης κατευθυντήρα
 Η λυχνία και ο ανιχνευτής περιστρέφονται γύρω από το προς
απεικόνιση αντικείμενο – λήψη μετρήσεων για πολλές γωνίες
 Η επιθυμητή εικόνα Ι(x,y) = μ(x,y,z0) ανακατασκευάζεται από τις
μετρήσεις
Για λεπτή, μονοενεργειακή δέσμη ακτίνων Χ που διαπερνά ένα
ομοιογενές μέσο πάχους x με γραμμικό συντελεστή
εξασθένησης μ, η εξασθένηση της πρωτογενούς δέσμης Ι0
δίδεται από
Ι = I0 * exp -(μ x)
μ Aνιχνευτής
Για λεπτή, μονοενεργειακή δέσμη ακτίνων Χ που διαπερνά δύο
περιοχές με πάχη x1 & x2 και συντελεστές εξασθένησης μ1 & μ2,
αντίστοιχα, η εξασθένηση της πρωτογενούς δέσμης Ι0 δίδεται
από
Ι = I0 * exp -(μ1 x1 + μ2 x2)
μ1 μ2 Aνιχνευτής
Αν έχουμε n τμήματα με διαφορετικούς συντελεστές
εξασθένησης το καθένα, τότε η ανιχνεύσιμη ένταση της
ακτινοβολίας, Ι, δίδεται από
Ι (x) = I0 * exp -(Σ μi xi) για i=1,2,3…n
μ1 μ2 μi μn Aνιχνευτής
Αν έχουμε n τμήματα με διαφορετικούς συντελεστές
εξασθένησης το καθένα, τότε η ανιχνεύσιμη ένταση της
ακτινοβολίας, Ι, δίδεται από
Ι (x) = I0 * exp -(Σ μi xi) για i=1,2,3…n
μ1 μ2 μi μn Aνιχνευτής
Mε μία μέτρηση (διέλευση) δεν μπορούμε να καθορίσουμε τoυς

διάφορους συντελεστές μi: χρειάζονται πολλαπλές μετρήσεις στο
ίδιο επίπεδο αλλά σε διαφορετικές διευθύνσεις
Ιο Ιο
Ιο x
Ι1 I1 = Ioe-( m1+ m2 )×x
μ1 μ2
Σύστημα εξισώσεων
Ιο I 2 = Ioe-( m3 +m4 )×x 4x4
μ3 μ4
Ι2 I 3 = Ioe-( m1+m3 )×x
Ι3 Ι4 I 4 = Ioe-( m2 +m4 )×x
Ιο Ιο
Ιο x 1 ฀I ฀
Ι1 m1 + m2 = - ln ฀ 1 ฀
μ1 μ2 x ฀Io ฀
฀I ฀ Σύστημα εξισώσεων
Ιο 1
m3 + m4 = - ln ฀ 2 ฀ 4x4
μ3 μ4 x ฀Io ฀
Ι2 1 ฀I ฀
m1 + m3 = - ln ฀ 3 ฀
x ฀Io ฀
Ι3 Ι4 ฀I ฀
1
m2 + m 4 = - ln ฀ 4 ฀
x ฀ Io ฀
ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΞΟΝΙΚΗΣ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑΣ
 ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΜΗΣ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΟΥ ΟΓΚΟΥ (voxel)

Ιο Ιο
I1 = Ioe-( m1+ m2 )×x
x
Ιο μ2 Ι1
μ1 I 2 = Ioe-( m3 +m4 )×x
Σύστημα
Ιο Ι2 εξισώσεων
μ3 μ4
I 3 = Ioe-( m1+m3 )×x 4x4
Ι3 Ι4
I 4 = Ioe-( m2 +m4 )×x
Ιο Ιο 1 ฀I ฀
m1 + m2 = - ln ฀ 1 ฀
x ฀Io ฀
x
Ιο Ι1 1 ฀I ฀
μ1 μ2 m3 + m4 = - ln ฀ 2 ฀
x ฀Io ฀ Σύστημα
Ιο Ι2 εξισώσεων
μ3 μ4 1 ฀I ฀
m1 + m3 = - ln ฀ 3 ฀ 4x4
x ฀Io ฀
Ι3 Ι4 1 ฀I ฀
m2 + m 4 = - ln ฀ 4 ฀
x ฀ Io ฀
 ΕΦΑΡΜΟΓΗ :
◼ Ενέργεια φωτονίων 100 keV Το σύστημα των εξισώσεων γίνεται:
◼ Αρχική ενταση Ιο = 1000 φωτ/s cm2
◼ Μέχεθος ογκοστοιχείου – voxel : x=1 cm m1 + m2 = 0.167
m3 + m4 = 0.82
m1 + m3 = 0.56 ฀
jwt . m2 + m4 = 0.4101
I1 = 846
s × cm 2
jwt . μ1 = 0.167 cm-1 (για Ε = 100 keV,
I 2 = 440 2
s × cm η τιμή αυτή είναι του νερού)
μ2 = 1.9 10-4 cm-1 (για Ε = 100 keV,
η τιμή αυτή είναι του αέρα)
μ3 = 0.41 cm-1 (για Ε = 100 keV,
I 3 = 571
jwt .
I 4 = 663
jwt . η τιμή αυτή είναι του οστού)
s × cm 2
s × cm 2
μ4 = 0.41 cm-1 (για Ε = 100 keV,
η τιμή αυτή είναι του οστού)
ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΑΞΟΝΙΚΟΥ ΤΟΜΟΓΡΑΦΟΥ
 Συλλογή μετρήσεων – Η έννοια της προβολής

 Πρόβλημα ανακατασκευής εικόνας = Ο υπολογισμός των συντελεστών

εξασθένισης κάθε στοιχείου όγκου της τομής από τις προβολές.
 Αριθμός voxel κάθε τομής = 512 x 512 (συνήθως)
◼ Αριθμός αγνώστων : 512x512= 262144
 Αριθμός προβολών ανά τομή > 360 (τουλάχιστον κάθε 1ο)
 Αριθμός μετρήσεων ανά προβολή > 700
 Στην πράξη δεν υπολογίζεται ο γραμμικός συντελεστής εξασθένησης κάθε
voxel αλλά η παράμετρος :
𝝁−𝝁𝝂𝜺𝝆𝝄ύ
αριθμός CT = 𝟏𝟎𝟎𝟎
𝝁𝝂𝜺𝝆𝝄ύ
(Hounsfield Units, HU)
 Ανακατασκευή εικόνας
 Μέθοδοι ανακατασκευής
◼ Οπισθοπροβολής (Backprojection)
◼ Αναλυτικές
◼ Επαναληπτικές
 Μέθοδος οπισθοπροβολής (Backprojection)
Δημιουργείται ένας πίνακας, κάθε τετράγωνο του οποίου περιέχει το άθροισμα των μετρήσεων που
διασταυρώνονται σε αυτό
 Η κύρια μέθοδος ανακατασκευής εικόνων – πολύ γρήγορη
1 προβολή 2 προβολές
 Μέθοδος οπισθοπροβολής (Backprojection)
3 προβολές 4 προβολές πολλές προβολές
Αρχικό
αντικείμενο
 Αναλυτικές μέθοδοι = επίλυση του συστήματος

των αγνώστων
 Επαναληπτικές μέθοδοι :
 Ξεκίνα από μια αρχική εικόνα θεωρώντας ότι όλα τα
pixels έχουν την ίδια τιμή π.χ. 1
 Υπολόγισε τις προβολές αυτής της εικόνας
 Υπολόγισε τις διαφορές
 Διόρθωσε την εικόνα με βάση τις διαφορές που

βρήκες
 Επανέλαβε μέχρι το αποτέλεσμα να είναι
ικανοποιητικό
 Επαναληπτικές μέθοδοι - Παράδειγμα

5 Επαναλήψεις 50 Επαναλήψεις
Περιγραφή συστήματος υπολογιστικής τομογραφίας
Ο πρώτος υπολογιστικός τομογράφος

Σύγχρονος υπολογιστικός τομογράφος
 Τα βασικά μέρη που αποτελούν ένα σύστημα

υπολογιστικής τομογραφίας είναι
Η λυχνία παραγωγής ακτίνων – x
 Οι κατευθυντήρες
 Οι ανιχνευτές
 Το σύστημα απόκτησης δεδομένων και
ανακατασκευής των εικόνων
 Ένας Η/Υ για τον έλεγχο της διαδικασίας και
παρουσίαση των ανακατασκευασμένων εικόνων
 Εξεταστική κλίνη
 Η λυχνία παραγωγής ακτίνων – x
1. Πολυενεργειακό φάσμα ακτίνων-x

2. Μεγάλο θερμικό φορτίο
• Άνοδος από κράμα βολφραμίου-ρηνίου
• Περιστρεφόμενη άνοδος για καλύτερη απαγωγή της θερμότητας
3. Σταθερή ένταση δέσμης ακτινοβολίας x και σταθερότητα υψηλής τάσης
επιτάχυνσης των ηλεκτρονίων.
4. Τυπικές υψηλές τάσεις λειτουργίας 80 έως 140 kVp
 Κατευθυντήρες
 Ο πρώτος στην κεφαλή ορίζει τις διαστάσεις της δέσμης των ακτίνων–x
 Ο δεύτερος πάνω από τους ανιχνευτές απορροφά την σκεδαζόμενη
ακτινοβολία από τον ασθενή που κατευθύνεται προς τους ανιχνευτές
 Οι κατευθυντήρες μαζί με τις διαστάσεις των ανιχνευτών ορίζουν το
πάχος των τομών
 Ανιχνευτές
 Ανιχνευτές ιοντισμού
 Ανιχνευτές σπινθηρισμών
 Χαρακτηριστικά ανιχνευτών
 Υψηλή απόδοση
 Σταθερότητα λειτουργίας
 Να μην είναι ευαίσθητοι στις μεταβολές της θερμοκρασίας
 Μικρό χρόνο απόκρισης (της τάξεως των μs)
 Γραμμική απόκριση (linear response) σε μεγάλο φάσμα
ενεργειών
 Χαμηλό θόρυβο
 Χαμηλό κόστος
Ποιότητα εικόνας στην αξονική τομογραφία
 εκτός από την υποκειμενική εκτίμηση της

ποιότητος μιας διαγνωστικής εικόνας μπορεί να
γίνει και αντικειμενική εκτίμηση.
 Αυτό επιτυγχάνεται με τη χρήση ορισμένων
παραμέτρων όπως ο θόρυβος, η διακριτική
ικανότητα και η ασάφεια.
 Θόρυβος Αριθμοί CT μιας περιοχής νερού (HU = 0)
 Αβεβαιότητα στις μετρούμενες -2 2 1 1 3 -4 -3 6

τιμές του αριθμού CT
 Οφείλεται : 0 -1 -1 0 1 1 2 3
◼ στον στατιστικό (τυχαίο)
χαρακτήρα της εκπομπής των -1 1 -4 -2 4 2 -4 -3
φωτονίων από τη λυχνία των
ακτίνων-x (κβαντικός θόρυβος) 1 -2 0 0 1 -5 -2 -1
◼ στην αβεβαιότητα του συστήματος
ανίχνευσης στην μέτρηση της
-2 0 -1 1 0 1 2 0
έντασης της ακτινοβολίας x που
διέρχεται από τον εξεταζόμενο
0 1 -6 1 5 3 -1 -1
 Στην απεικόνιση CT η σημαντικότερη 0 5 -6 -1 2 4 2 1
πηγή θορύβου τις περισσότερες
φορές είναι ο κβαντικός θόρυβος. -3 -2 2 5 0 -1 -3 4
 Διακριτική ικανότητα συστήματος υπολογιστικής

τομογραφίας
 διακριτική ικανότητα υψηλής αντίθεσης (ή
διακριτική ικανότητα)
 διακριτική ικανότητα χαμηλής αντίθεσης (ή
αντίθεση)
 Διακριτική ικανότητα υψηλής αντίθεσης (spatial resolution) ή

χωρική διακριτική ικανότητα
 εκφράζει την ικανότητα του συστήματος να ξεχωρίζει σαν διαφορετικές, δομές
υψηλής πυκνότητας που βρίσκονται σε μικρή απόσταση μεταξύ τους.
 Με άλλα λόγια εκφράζει το μέγεθος του μικρότερου αντικειμένου (ή δομής)
υψηλής αντίθεσης (υψηλής πυκνότητας), το οποίο είναι δυνατόν να
απεικονισθεί.
 Στην πράξη η χωρική διακριτική ικανότητα ορίζεται σαν η
ελαχίστη απόσταση μεταξύ δύο αντικειμένων που μπορούν
να διακριθούν σαν δύο διαφορετικά αντικείμενα
 Εξαρτάται κυρίως από τις διαστάσεις της μήτρας της
εικόνας (δηλ. το μέγεθος του pixel).
 Διακριτική ικανότητα χαμηλής αντίθεσης ή αντίθεση

 εκφράζει την ικανότητα του συστήματος υπολογιστικής τομογραφίας να
διακρίνει δύο αντικείμενα (δομές) που έχουν μικρή διαφορά πυκνοτήτων
μεταξύ τους.
 Στην πράξη ορίζεται σαν το μικρότερο μέγεθος ενός αντικειμένου που
είναι ορατό σε σχέση με το υπόστρωμα της εικόνας.
 Ασάφεια
 Η ασάφεια στην εικόνα της υπολογιστικής τομογραφίας
αναφέρεται στην αδυναμία της μεθόδου να μπορεί να
απεικονίσει με ευκρίνεια τα όρια δύο ανατομικών δομών
 Οφείλεται σε :
◼ κίνηση του εξεταζόμενου κατά την απεικόνιση,
◼ το μέγεθος της εστίας της λυχνίας,
◼ Την δειγματοληψία,
◼ Την μαθηματική μέθοδος ανακατασκευής της εικόνας.
 Ψευδοδομές (artifacts)
 είναι παραμορφώσεις που παρουσιάζονται στην εικόνα της υπολογιστικής
τομογραφίας και δεν αντιστοιχούν σε πραγματικές ανατομικές δομές.
 Οφείλονται σε διαφορετικούς παράγοντες όπως :
 Την σκλήρυνση της δέσμης των ακτίνων Χ [ελάττωση του περιεχομένου της δέσμης των ακτίνων Χ σε
φωτόνια χαμηλής ενέργειας, κατά την πορεία της δέσμης μέσα στο σώμα του ασθενούς.}
 κάποια μηχανική βλάβη του συστήματος (π.χ. αστάθειες ανιχνευτών).
 μετακίνηση του ασθενούς κατά την εξέταση
 ανεπαρκής δειγματοληψία
 σφάλμα των αλγορίθμων που χρησιμοποιούνται για την ανακατασκευή των εικόνων.
Συστήματα ΥΤ
Στη διαχρονική εξέλιξη των YΤ τροποποιήθηκαν
Ο αριθμός και η διάταξη των ανιχνευτών και της

λυχνίας
Η κίνηση του συστήματος λυχνία-ανιχνευτές
Η μορφή και το εύρος της δέσμης
με στόχο την επίτευξη των πολλαπλών μετρήσεων

ΓΕΝΙΕΣ ΑΞΟΝΙΚΩΝ ΤΟΜΟΓΡΑΦΩΝ
 1η γενιά
 παράλληλη δέσμη
 Ένας ανιχνευτής
 Μετατόπιση – περιστροφή
 Εξετάσεις εγκεφάλου
 2η γενιά
 Αποκλίνουσα δέσμη (άνοιγμα 10ο)
 30 ανιχνευτές
 Μετατόπιση – περιστροφή
 Χρόνος ακτινοβόλησης : 20 sec
ΓΕΝΙΕΣ ΑΞΟΝΙΚΩΝ ΤΟΜΟΓΡΑΦΩΝ

 3η γενιά
 Ευρεία δέσμη (άνοιγμα ~40ο)
 800-1000 ανιχνευτές σε
καμπυλοειδή διάταξη
 Μόνο περιστροφική κίνηση
 Χρόνος ακτινοβόλησης < 2s
 4η γενιά
 Ευρεία δέσμη
 600-4800 ανιχνευτές σε δακτύλιο
 Χρόνος ακτινοβόλησης < 1s
Συμβατική ΥΤ: Βασικές Αρχές
Ελικοειδής αξονικός τομογράφος

 Η λυχνία με τους ανιχνευτές περιστρέφονται ενώ ο ασθενής κινείται
κατά μήκος του κεφαλο-ουριαίου άξονα
 Λαμβάνονται δεδομένα σε έναν όγκο και όχι σε μια τομή
 Πλεονεκτήματα
 Μείωση του χρόνου εξέτασης
 Βελτίωση ποιότητας εικόνας (μείωση ασαφειών λόγω
κίνησης οργάνων)
 Μείωση δόσης στον εξεταζόμενο
 Επειδή λαμβάνονται δεδομένα σε έναν όγκο και όχι σε μια
τομή μπορούν να αναπαραχθούν μετωπιαίες ή οβελιαίες
τομές και όχι μόνο εγκάρσιες, όπως συμβαίνει στην
περίπτωση της κλασσικής αξονικής τομογραφίας.
 Επίσης μπορούν να παραχθούν σύνθετες εικόνες όπως
π.χ. τρισδιάστατες εικόνες από τον συνδυασμό των
βασικών τομών που λήφθηκαν.
Τομογράφοι πολλαπλών τομών
 Ανιχνευτικές διατάξεις με περισσότερες σειρές ανιχνευτών κατά μήκος του
άξονα-z.
 Περισσότερες τομές ανά περιστροφή μέχρι και 256 στις μέρες μας.
 Πλεονεκτήματα
 Μεγαλύτερη περιοχή σάρωσης ανά
περιστροφή
 Πολύ μικρός χρόνος σάρωσης
(0,3s/περ.)
 Απεικόνιση κινούμενων οργάνων σε
μια στιγμή π.χ. καρδιά -> αξονική
στεφανιογραφεία
 Περαιτέρω βελτίωση της ποιότητας
της εικόνας
 Περαιτέρω μείωση της δόσης στον z-άξονας
ασθενή
32 x 0.5 mm
Οπτικοποίηση στην YΤ
Κάθε pixel (στο μόνιτορ ή το φιλμ) έχει

διαφορετική φωτεινότητα
Όσο μεγαλύτερη είναι η εξασθένηση (δηλ.

ο αριθμός CT/HU), τόσο πιο ανοικτό
(άσπρο) απεικονίζεται (π.χ., οστό)
Όσο μικρότερη είναι η εξασθένηση (δηλ. ο

αριθμός CT/HU), τόσο πιο σκούρο (μαύρο)
απεικονίζεται (π.χ., αέρας)
Το ανθρώπινο μάτι μπορεί να ξεχωρίσει

μόνο ένα περιορισμένο αριθμό
αποχρώσεων του γκρι (περίπου 60, 40-
100, 6 bits)
Δεν έχει νόημα να αντιστοιχίσουμε την
πλήρη κλίμακα των αριθμών CT (περίπου
4000 HU, 12 bits) σε πλήρη κλίμακα
αποχρώσεων του γκρι γιατί μικρές
διαφορές στον αριθμό CT δεν θα είναι
ορατές
Συνεπώς, απεικονίζουμε μόνο ένα τμήμα
της κλίμακας των αριθμών CT, ενισχύοντας
οπτικά μικρές διαφορές στον αριθμό CT
 To τμήμα αυτό της κλίμακας το ονομάζουμε “παράθυρο”

(window)
 To “παράθυρο” αυτό χαρακτηρίζεται από το εύρος του (width) και
το κέντρο/επίπεδό του (level)
Εύρος παραθύρου
Kαθορίζει την έκταση
διακύμανσης των
απεικονιζόμενων αριθμών CT
 Επηρεάζει την αντίθεση εικόνας
 Αριθμοί CT μικρότεροι από το
κατώτατο όριο απεικονίζονται
με μαύρο
 Αριθμοί CT μεγαλύτεροι από το
ανώτατο όριο απεικονίζονται με
άσπρο

Κέντρο παραθύρου
Kαθορίζει τη θέση του
παραθύρου πάνω στην
κλίμακα των αριθμών CT και
τον κεντρικό αριθμό CT στην
απεικονιζόμενη εικόνα
 Eπηρεάζει τη
φωτεινότητα της εικόνας
Τρία διαφορετικά παράθυρα για την ίδια εικόνα

(ίδια ληφθέντα δεδομένα, ίδιος αλγόριθμος ανασύνθεσης)
Τρία διαφορετικά παράθυρα για την ίδια εικόνα

(ίδια ληφθέντα δεδομένα, ίδιος αλγόριθμος ανασύνθεσης)
ΔΟΣΙΜΕΤΡΙΑ
 Η ποσότητα της ακτινοβολίας σε μια αξονική τομογραφία
είναι γενικά μεγάλη
 Κατά συνέπεια και η δόση που λαμβάνει ο εξεταζόμενος
είναι μεγαλύτερη από μια κλασσική ακτινογραφία
 Για παράδειγμα μια τυπική τιμή ισοδύναμης δόσης σε μια
αξονική τομογραφία κάτω κοιλίας είναι ~50 mGy. Αντίστοιχα
σε μια απλή ακτινογραφία θώρακα η ισοδύναμη δόση είναι
περίπου 0,1 mGy
 Η δόση σε μια αξονική τομογραφία εξαρτάται από τα
στοιχεία λειτουργίας της λυχνίας παραγωγής ακτίνων –x
(kVp, mAs) και τον απαιτούμενο αριθμό τομών
ΔΟΣΙΜΕΤΡΙΑ
 Συγκριτική επιβάρυνση σε τιμές ενεργού δόσης (mSv) μεταξύ
υπολογιστικής τομογραφίας και συμβατικής ακτινογραφίας
Δόση CT Δόση ακτινογραφίας

Εξέταση
Ενεργός δόση (mSv) Ενεργός δόση (mSv)
Θώρακας 7,8 0,05

OMΣΣ 3,6 2,15
Κρανίο 1,8 0,15
Κοιλία 7,6 1,39
Λεκάνη 7,1 1,22
Διαφορές μεταξύ αξονικής τομογραφίας
και κλασικής ακτινογράφησης
Η αξονική τομογραφία συγκρινόμενη με την απλή ακτινογραφία
παρέχει:
 υψηλότερη διακριτική ικανότητα χαμηλής αντίθεσης (contrast)
εικόνας: μικρές διαφορές πυκνότητας διακρίνονται εύκολα σε
αντίθεση με την απλή ακτινογραφία (η CT έχει την ικανότητα να
ανιχνεύει διαφορές πυκνότητας της τάξης του 0,5% ενώ στη
συμβατική ακτινογραφία μία διαφορά της τάξης του 5% γίνεται
μετά βίας αισθητή)
 χαμηλότερη χωρική διακριτική ικανότητα (διακριτική ικανότητα
υψηλής αντίθεσης)
ΒΙΟΦΥΣΙΚΗ
ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ

ακτινοβολιών : Κεφάλαια 12-13
ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ
❑ Η ΧΡΗΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΟΠΩΝ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΜΕ ΣΚΟΠΟ
ΤΗΝ ΔΙΑΓΝΩΣΗ Η ΤΗΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
❑ ΔΙΑΓΝΩΣΗ : Η χρήση ραδιοϊσοτόπων με σκοπό την διάγνωση μιας
πάθησης ή την μέτρηση ενός μεγέθους
❑ IN-VITRO : Χρήση ραδιοϊσοτόπων για την μέτρηση στο εργαστήριο???????
❑ IN-VIVO : Εισαγωγή ραδιοϊσοτόπων στο ανθρώπινο σώμα για την μέτρηση της
λειτουργίας διαφόρων οργάνων
❑ΘΕΡΑΠΕΙΑ : Η εισαγωγή ραδιοϊσοτόπων στο ανθρώπινο σώμα

με σκοπό την καταστροφή βλαβερών κυττάρων και την
θεραπεία ή την ανακούφιση από τον πόνο.
ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ – ΔΙΑΓΝΩΣΗ

 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
 Ραδιενέργεια : Η ιδιότητα του πυρήνα να διασπάται
αυθόρμητα εκπέμποντας ακτινοβολία
 Χρόνος ημιζωής (T1/2) : Ο χρόνος που απαιτείται ώστε να
μειωθεί η ποσότητα των ραδιενεργών πυρήνων στο μισό άρα
και ο ρυθμός εκπομπής ακτινοβολίας στο μισό.
◼ T1/2 (99mTc) = 6h
◼ T1/2 (18F) = 1.8h
◼ T1/2 (201Tl) = 73h
 Για χρήση σε πυρηνική ιατρική χρησιμοποιούνται
ραδιοϊσότοπα με μικρό χρόνο ημιζωής.
 Η ραδιενεργός διάσπαση πρέπει να εκπέμπει φωτόνια. Γιατί ;
ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ – ΔΙΑΓΝΩΣΗ
 ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
 Παραγωγή ραδιοισοτόπων με τα επιθυμητά χαρακτηριστικά
◼ Σε πυρηνικούς αντιδραστήρες μέσω πυρηνικών αντιδράσεων με νετρόνια
(Γεννήτριες Μολυβδαινίου, Γαλλίου)
◼ Σε κύκλοτρα μέσω πυρηνικών αντιδράσεων με πρωτόνια.
 Κύρια ραδιοϊσότοπα 99mTc, 111In, και 123I.
 Επισήμανση φαρμακευτικών ενώσεων με το ραδιοϊσότοπο για την
Παρασκευή ραδιοφαρμάκου
 Ο ρόλος του ραδιοφαρμάκου είναι να «μεταφέρει» το ραδιοϊσότοπο
στο όργανο(α) που θέλουμε να απεικονίσουμε.
◼ Π.χ. 99mTc-MDP (CH6O6P2 •x99mTc) όταν χορηγηθεί στον ασθενή
συγκεντρώνεται στις οστικές μεταστάσεις.
 Τα ραδιοφάρμακα θα πρέπει
◼ να καθηλώνονται γρήγορα και επιλεκτικά στο όργανο που θέλουμε να
απεικονίσουμε
◼ Να απομακρύνονται με βιολογικές διαδικασίες από το σώμα του ασθενούς
σχετικά σύντομα ώστε να μειώνεται η δόση ακτινοβολίας στον ασθενή
ΔΙΑΓΝΩΣΗ
 ΓΑΜΜΑ ΚΑΜΕΡΑ
 Το όργανο που
χρησιμοποιείται στην
πυρηνική ιατρική για να
απεικονίσει την καθήλωση
του ραδιοφαρμάκου στον
ασθενή
ΔΙΑΓΝΩΣΗ – ΓΑΜΜΑ ΚΑΜΕΡΑ
 Ο ρόλος των κατευθυντήρων
Single Photon Emission Computed Tomography (SPECT)
 ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ :
 Λήψη εικόνων του οργάνου από διαφορετικές γωνίες
(προβολές)
 Μαθηματική ανακατασκευή των εικόνων για την
δημιουργία τομογραφικών εικόνων της καθήλωσης του
ραδιοφαρμάκου στα όργανα του ασθενούς
PET – POSITRON EMISSION TOMOGRAPHY
 Τομογραφική τεχνική πυρηνικής ιατρικής

 Χρησιμοποιεί ραδιοϊσότοπα τα οποία κάνουν β+ διάσπαση και
παράγουν ποζιτρόνια.
 Τα ποζιτρόνια εξαϋλώνονται και παράγουν 2 αντιδιαμετρικά
φωτόνια τα οποία εξέρχονται από το σώμα του ασθενούς και
ανιχνεύονται
ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗ PET
 ΡΑΔΙΟΙΣΟΤΟΠΑ
ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΑ - PET
PET/CT (Συνδυασμός Τομογράφου ΡΕΤ με
Αξονικό Τομογράφο)
PET/MRI (Συνδυασμός Τομογράφου

Ποζιτρονίων με Μαγνητικό Τομογράφο)
ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
Ρυθμός δόσης από θερμό ασθενή

30 mCi
Ραδιομόλυνση I-131 Εξωτερική έκθεση
Σάλιο
Ιδρώτας
Αναπνοή
Ούρα
0.5 0.1 0.06 0.03 mSv/h
0 0.5 1 2m
Αποδέσμευση ασθενούς
Διάγραμμα ρυθμού δόσης σε απόσταση 1m από ασθενή που

του χορηγήθηκαν 150 mCi I-131
140
120
Ρυθμός δόσης (μSv/h)
100
80
60
40
20
0
1 2 3 4 5
Ημέρες απομόνωσης
Προσοχή στην εξάρτηση από την τιμή του ποσοστού

καθήλωσης (uptake)
Αποδέσμευση ασθενούς
1. Ο ασθενής επιτρέπεται να επιστρέψει σπίτι του όταν η δόση στο 1m

έχει μειωθεί κάτω από τα επιτρεπόμενα όρια σύμφωνα με τον
κανονισμό ακτινοπροστασίας, 20 μSv/h η οποία αντιστοιχεί σε μια
παραμένουσα ενεργότητα ~ 15mCi
2. Κατά την αποδέσμευση του ασθενούς δίνονται προφορικές και
γραπτές οδηγίες
Κεφάλαιο 15
ΥΠΕΡΗΧΟΙ
Παντελής Καραΐσκος
Καθ. Ιατρικής Φυσικής
e-mail: pkaraisk@med.uoa.gr
Υπέρηχοι
➢Οι υπέρηχοι είναι διαμήκη ελαστικά κύματα με συχνότητα μεγαλύτερη από 20
kΗz που είναι το ανώτατο όριο της ανθρώπινης ακοής.
➢Στη διαγνωστική ιατρική χρησιμοποιούνται υπέρηχοι συχνότητας 1-50 ΜΗz
➢ Oι απεικονιστικές εφαρμογές των υπέρηχων βασίζονται στο φαινόμενο της

ανάκλασης τους στις διαχωριστικές επιφάνειες μεταξύ διαφορετικών δομών του
ανθρώπινου σώματος:
▪ Αρχικά εκπέμπεται ένας ηχητικός παλμός ο οποίος διαδίδεται μέσα στο σώμα.
Κατά τη διάδοσή του συναντά διάφορες επιφάνειες και ιστούς.
▪Οι με τη βοήθεια ειδικού ανιχνευτή καταγράφονται τόσο η ένταση της

ανάκλασης όσο και ο χρόνος που απαιτείται για να φτάσει στον ανιχνευτή.
▪Από τον χρόνο της καταγραφής καθορίζεται η περιοχή (η απόσταση) στην

οποία έγινε η ανάκλαση ενώ η ένταση της ανάκλασης δίνει πληροφορίες για την
δομή από την οποία προήλθε.
➢Οι υπέρηχοι έχουν σημαντική προσφορά στην διαγνωστική ιατρική με
ένα ευρύτατο φάσμα εφαρμογών:
•Στην Μαιευτική χρησιμοποιούνται για την διαπίστωση εγκυμοσύνης,

προσδιορισμό ηλικίας εμβρύου, διαπίστωση συγγενών ανωμαλιών,
εύρεση τόπου αμνιοκέντισης.
•Στην Παθολογία για την απεικόνιση οργάνων, λήψη πληροφοριών για

την μορφή και την θέση τους, για την σύσταση των ιστών
(χαρακτηρισμός ιστών) και την ομοιογένειά τους ως προς την σύνθεση,
για την διαφορική διάγνωση μεταξύ κύστεων και νεοπλασμάτων.
•Στην Καρδιολογία χρησιμοποιούνται για μελέτες του καρδιαγγειακού

συστήματος καθώς και για την απεικόνιση κινουμένων επιφανειών της
καρδιάς.
➢H χρήση των υπερήχων δεν ενέχει γνωστούς κινδύνους για τους

εξεταζόμενους και για το προσωπικό. Ιδιαίτερα δεν υπάρχει ο κίνδυνος
των γενετικών επιδράσεων.
Το ηχητικό κύμα
➢ Με τον όρο κύμα εννοούμε κάθε διαταραχή που μεταφέρει
ενέργεια και ορμή με ορισμένη ταχύτητα.
➢ Τα κύματα διακρίνονται σε μηχανικά και σε ηλεκτρομαγνητικά.
➢ Τα μηχανικά κύματα προκαλούνται από κινήσεις σωμάτων σε

ελαστικό μέσο και μεταφέρουν μηχανική ενέργεια. Στην κατηγορία
αυτή ανήκουν και τα ηχητικά κύματα.
➢Τα ηλεκτρομαγνητικά κύματα είναι η ταυτόχρονη διάδοση ενός

ηλεκτρικού και ενός μαγνητικού πεδίου, καθέτων μεταξύ τους οι
εντάσεις των οποίων μεταβάλλονται περιοδικά. Τέτοιο παράδειγμα είναι
οι ακτίνες –x.
Μία βασική διαφορά των μηχανικών κυμάτων με τα ηλεκτρομαγνητικά
είναι ότι τα πρώτα διαδίδονται μόνο μέσω της ύλης, απαιτούν δηλαδή
ένα μέσο διάδοσης ενώ τα δεύτερα διαδίδονται και στο κενό. Έτσι για
παράδειγμα τα ηχητικά κύματα δεν διαδίδονται στο κενό.
➢ Μία άλλη διάκριση μεταξύ των κυμάτων είναι τα διαμήκη
και τα εγκάρσια.
• Διαμήκη ονομάζονται τα κύματα, στα οποία οι

διαταραχές γίνονται στην ίδια κατεύθυνση με την
κατεύθυνση διάδοσης του κύματος.
• Eγκάρσια ονομάζονται τα κύματα, στα οποία οι

διαταραχές λαμβάνουν χώρα κάθετα προς την κατεύθυνση
διάδοσης τους
➢ Τα ηχητικά κύματα, τα οποία χρησιμοποιούνται στις

ιατρικές εφαρμογές με υπέρηχους, είναι διαμήκη μηχανικά
κύματα.
➢ Για να παραχθεί ένα ηχητικό κύμα απαιτείται μία πηγή η οποία να

εκτελεί ταλαντώσεις προκαλώντας μια μηχανική διαταραχή σ’ ένα υλικό
που ηρεμεί (ισορροπεί). Τότε τα μόρια του υλικού μετατοπίζονται από
τις θέσεις ισορροπίας τους, αλληλεπιδρώντας με τα γειτονικά τους, με
αποτέλεσμα η διαταραχή να διαδίδεται από τη μια περιοχή του υλικού
μέσου στη γειτονική ως κύμα.
Παράδειγμα παραγωγής και διάδοσης ηχητικού κύματος. Το ηχητικό κύμα

διαδίδεται προκαλώντας πυκνώματα (συμπίεση) και αραιώματα (αραίωση) των
μορίων του μέσου διάδοσης ως αποτέλεσμα των ταλαντώσεων γύρω από τη θέση
ισορροπίας τους.
➢Τα σωματίδια εκτελούν αρμονική ταλάντωση (περιοδική κίνηση) γύρω
από την θέση ισορροπίας
➢Η σημαντικότερη παράμετρος που επηρεάζεται είναι η πίεση. Έτσι, τα

ηχητικά κύματα μπορούν να περιγραφούν συναρτήσει των μεταβολών
της πίεσης του μέσου διάδοσης η οποία εξαιτίας της ταλάντωσης των
σωματιδίων υφίσταται τοπικές αυξήσεις (πυκνώματα) και μειώσεις
(αραιώματα).
Παράμετροι περιοδικής κίνησης
➢ Περίοδος, Τ, είναι ο χρόνος που απαιτείται για να

ολοκληρωθεί ένας κύκλος (μία επανάληψη). Είναι πάντοτε
θετική και η μονάδα της στο διεθνές σύστημα μονάδων (SI) είναι
το δευτερόλεπτο (s).
➢ Συχνότητα, f, ορίζουμε τον αριθμό των κύκλων στη μονάδα
του χρόνου (στην περίπωση των κυμάτων τον αριθμό των
ταλαντώσεων που τα σωματίδια του μέσου κάνουν γύρω από τη
θέση ισορροπίας τους σε ένα δευτερόλεπτο). Είναι πάντοτε
θετική και η μονάδα της στο διεθνές σύστημα μονάδων (SI) είναι
το hertz (Hz):
1 Hz = 1 κύκλος/s = 1 s-1
➢Από τον ορισμό τους, η σχέση που συνδέει την περίοδο, Τ,
με την συχνότητα, f, είναι:
➢Το χωρικό ανάλογο της περιόδου είναι το μήκος κύματος,

λ.
➢Το μήκος κύματος είναι ίσο με την απόσταση που διανύει

το κύμα σε μια περίοδο.
Θεμελιώδης εξίσωση της κυματικής

➢Η ταχύτητα, vs, του ηχητικού κύματος σε ένα συγκεκριμένο μέσο
είναι σταθερή και καθορίζεται από τις ιδιότητες του μέσου.
➢Eπειδή η ταχύτητα του ήχου ουσιαστικά περιγράφει το πόσο

μακριά θα φτάσει ένα πύκνωμα σε συγκεκριμένο χρόνο, η
ταχύτητα καθορίζει τη σχέση ανάμεσα στη συχνότητα και το μήκος
κύματος.
➢Tο γινόμενο της συχνότητας με το μήκος κύματος δίνουν την

απόσταση που διανύει το κύμα κάθε δευτερόλεπτο, δηλαδή την
ταχύτητά του:
vs = f 
Ταχύτητα ηχητικού κύματος
➢Η ταχύτητα του ήχου είναι σταθερή για ένα συγκεκριμένο υλικό,
δηλαδή δεν εξαρτάται ούτε από τη συχνότητα, f, ούτε από το μήκος
κύματος, λ. Αυτό σημαίνει ότι αν γνωρίζουμε τη συχνότητα,
μπορούμε να υπολογίσουμε το μήκος κύματος και αντίστροφα.
Συχνότητα (Hz) Μήκος κύματος
100 15 m
1000 1.5 m
10,000 15 cm
100,000 1.5 cm
1,000,000 = 1 ΜHz 1.5 mm
10,000,000 = 10 ΜHz 0.15 mm
(θεωρώντας ότι η ταχύτητα του ήχου είναι 1500 m/s)
Προσεγγιστικές τιμές της ταχύτητας του ήχου σε διάφορα μέσα

Υλικό Ταχύτητα του ήχου, vs (m/s) Ακουστική εμπέδηση
Z (10-6 kg/m2 . s)
Αέρας 344 0.0004
Λίπος 1440 1.3
Μαλακός ιστός 1540 1.63
Νερό 1500 1.5
Μυς 1570 1.65
Οστό 3500 7.8
Για διαφορετικά υλικά, διαφορές στην ταχύτητα διάδοσης του ήχου

έχουν ως αποτέλεσμα αντίστοιχες διαφορές στο μήκος κύματος, με
τη συχνότητα να παραμένει σταθερή.
Ακουσική εμπέδηση μέσου
➢ Με τον όρο ακουστική εμπέδηση εννοούμε το γινόμενο της
πυκνότητας του μέσου διάδοσης και της ακουστικής ταχύτητας,
της ταχύτητας δηλαδή με την οποία ο ήχος διαδίδεται
φυσιολογικά στο συγκεκριμένο μέσο:
Z =   vs
Η ακουστική εμπέδηση μετράται σε Kg /m2 . sec.
➢ Η τιμή της ακουστικής εμπέδησης είναι παρόμοια για τους

μαλακούς ιστούς, όπως είναι το λίπος, το νερό και οι μύες και
διαφέρει πολύ για τον αέρα και τα οστά.
Αλληλεπιδράσεις κύματος με την ύλη
➢Η διάδοση των ηχητικών κυμάτων σε ένα μέσο εξαρτάται από

τις φυσικές ιδιότητες του μέσου αυτού. Εάν, για παράδειγμα, το
μέσο διάδοσης είναι το ίδιο (π.χ. νερό), το κύμα θα διαδοθεί με
σταθερή ταχύτητα και σταθερή κατεύθυνση χωρίς να
αλλοιωθούν σημαντικά τα χαρακτηριστικά του.
➢Κατά την διάδοσή του το κύμα συναντά υλικά με διάφορες

διαστάσεις και σύνθεση που επιδρούν στο κύμα και
μεταβάλλουν τα χαρακτηριστικά του.
➢Τα φαινόμενα που περιγράφουν αυτές τις μεταβολές είναι η

ανάκλαση, η διάθλαση, η σκέδαση, και το φαινόμενο Doppler
➢ Ταυτόχρονα, το ηχητικό κύμα κατά τη διάδοσή του στην ύλη

υφίσταται εξασθένιση και απορρόφηση.
Ανάκλαση και διάθλαση
➢Ανάκλαση (ή αλλιώς ηχώ) δημιουργείται όταν ένα κύμα αλλάζει
μέσο διάδοσης, όταν δηλαδή συναντήσει μία διεπαφή.
➢Με τον όρο διεπαφή ορίζεται το σύνολο των σημείων μεταξύ δύο
μέσων με διαφορετικές ακουστικές εμπεδήσεις. Οι περισσότερες
βιολογικές διεπαφές δημιουργούνται από ιστούς ή όργανα τα
οποία έχουν διαφορετική ακουστική εμπέδηση από το άμεσο
περιβάλλον τους
➢Στην περίπτωση που το κύμα προσπίπτει κάθετα στη διεπαφή,

τότε μέρος του ανακλάται σε ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση και το
υπόλοιπο προχωρά στο δεύτερο μέσο χωρίς αλλαγή της
διεύθυνσης διάδοσης αλλά με μικρότερη ένταση (πλάτος).
➢Η ανάκλαση είναι τόσο μεγαλύτερη όσο μεγαλύτερη είναι η

διαφορά στην ακουστική εμπέδηση, Z, μεταξύ των δύο μέσων.
I (z − z )
R =  = 1 2 2
2
 (z1 + z2 )
I 
R = = 100 −
 
Ιο είναι η ένταση του ήχου που προσπίπτει στην επιφάνεια,

Ια είναι η ένταση του ήχου που ανακλάται από την επιφάνεια
Ιδ είναι η ένταση του ήχου που διαδίδεται μέσα από αυτήν την επιφάνεια.
➢Όταν το ηχητικό κύμα προσπίπτει υπό γωνία σε μια διεπαφή, η
γωνία ανάκλασης (θα) είναι ίση με τη γωνία πρόσπτωσης, θπ.
Παράλληλα, το κύμα υφίσταται διάθλαση αλλάζοντας διεύθυνση
όταν εισχωρεί στο δεύτερο μέσο
Σκέδαση
➢ Με τον όρο σκέδαση εννοούμε το σύνολο των πολλαπλών

ανακλάσεων και διαθλάσεων του ηχητικού κύματος προς όλες
τις κατευθύνσεις εξαιτίας μικρών ατελειών είτε του μέσου
(ανομοιογένεια) είτε της διεπαφής (τραχύτητα επιφάνειας).
➢ Σκέδαση προκαλείται από ατέλειες, διαστάσεων

παραπλήσιων με το μήκος κύματος του ήχου, αφού το
φαινόμενο αυτό συμβαίνει όταν ο ήχος προσπέσει σε εμπόδια
διαστάσεων παραπλήσιων του μήκους κύματος.
•Αν ένα αντικείμενο είναι πολύ μικρότερο από ένα μήκος
κύματος (μικρότερο από το ½ του μήκους κύματος του
ηχητικού κύματος), δεν θα προκαλέσει σκεδάσεις.
Σκέδαση
➢ Ήχοι χαμηλών συχνοτήτων (μεγάλα μήκη κύματος)

επηρεάζονται μόνο από χονδροειδείς ατέλειες
➢Ήχοι υψηλών συχνοτήτων (άρα με μικρά μήκη κύματος)

υφίστανται μεγαλύτερη σκέδαση καθώς επηρεάζονται ακόμα
και από μικροατέλειες.
Απορρόφηση και εξασθένιση
➢Η ενέργεια που μεταφέρεται με μια υπερηχητική δέσμη

απορροφάται σταδιακά από τους ιστούς του σώματος που
συναντά κατά τη διάδοσή της με αποτέλεσμα να εξασθενεί.
➢Άλλοι λόγοι που οδηγούν στην εξασθένιση της υπερηχητικής

δέσμης είναι το γεγονός ότι κατά τη διάδοσή της, το εύρος (η
διατομή της) αυξάνεται και η ενέργεια κατανέμεται σε μία
ευρύτερη περιοχή με αποτέλεσμα τη μείωση της έντασης της
δέσμης, καθώς και το γεγονός ότι λόγω σκέδασης της δέσμης από
διάχυτους ανακλαστές από ανομοιογένειες, ένα ποσοστό της
ενέργειας απομακρύνεται από τη διαδιδόμενη δέσμη
➢Η εξασθένιση λόγω σκέδασης είναι ανάλογη της 4ης δύναμης

της συχνότητας. Επομένως δεν είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν
υπέρηχοι μεγάλης συχνότητας λόγω του φαινομένου της σκέδασης.
Η εξασθένιση είναι εκθετική και εξαρτάται από το
συντελεστή εξασθένισης, μ:
I ( x) = I 0  e −   x
O συντελεστής εξασθένισης, μ, εξαρτάται από τις φυσικές

ιδιότητες του μέσου διάδοσης και από τη συχνότητα της
δέσμης. Σε γενικές γραμμές, η απορρόφηση των υπερήχων
από τους μαλακούς ιστούς, και άρα η εξασθένισή τους, είναι
μικρή στις αποστάσεις που ενδιαφέρουν.
Βάθος υποδιπλασιασμού (βάθος όπου έχει απορροφηθεί η μισή

αρχική ένταση) των υπερήχων σε μαλακό ιστό σε διάφορες
συχνότητες
Συχνότητα (ΜHz) Μήκος κύματος Βάθος

(mm) υποδιπλασιασμού
έντασης, L1/2 (cm)
1.00 1.54 6.0
5.00 0.31 1.2
10.0 0.154 0.6

Παραγωγή και ανίχνευση υπέρηχων
➢Η παραγωγή και η ανίχνευση του ηχητικού κύματος

σχετίζεται με την ταλάντωση ενός αντικειμένου.
➢Στην περίπτωση των υπερήχων το αντικείμενο αυτό

καλείται ηχοβολέας ή μεταλλάκτης.
➢Ο μεταλλάκτης είναι μια συσκευή που μετατρέπει μια

μορφή ενέργειας σε άλλη και σε αυτήν την περίπτωση, την
ηλεκτρική ενέργεια σε ηχητική και αντίστροφα.
➢Η παραγωγή και ανίχνευση των υπερήχων βασίζεται στο

πιεζοηλεκτρικό φαινόμενo σύμφωνα με το οποίο, ύστερα από
συμπίεση ή εφελκυσμό, εμφανίζονται ετερώνυμα φορτία στα
άκρα ενός υλικού και αντίστροφα η εφαρμογή μιας διαφοράς
δυναμικού στα άκρα ενός τέτοιου υλικού έχει σαν αποτέλεσμα
την συμπίεση ή τον εφελκυσμό του.
➢Τα υλικά που έχουν την ιδιότητα αυτή ονομάζονται

πιεζοηλεκτρικά και περιλαμβάνουν ουσίες όπως είναι οι
κρύσταλλοι του χαλαζία καθώς και διάφορα κεραμικά υλικά,
όπως το κράμα μολύβδου-ζιρκονίου-τιτανίου.
➢Για την παραγωγή των υπερήχων εφαρμόζεται κατάλληλο

εναλλασσόμενο δυναμικό στα άκρα του υλικού. Το δυναμικό
αυτό προκαλεί περιοδική μετακίνηση της επιφάνειας του
υλικού και στη συνέχεια ταλάντωση των γειτονικών μορίων
του αέρα και την παραγωγή των υπερήχων.
➢Για την ανίχνευση των υπερήχων χρησιμοποιείται ο ίδιος

μεταλλάκτης. Το κύμα των υπερήχων προσπίπτει στον
μεταλλάκτη, θέτει σε παλμική κίνηση την επιφάνειά του, με
αποτέλεσμα την δημιουργία διαφοράς δυναμικού στα άκρα
του, η οποία και καταγράφεται.
➢Οι πιεζοηλεκτρικοί κρύσταλλοι που χρησιμοποιούνται

στους μεταλλάκτες υπερήχων έχουν τη μορφή κυκλικών
δίσκων (δισκοειδείς κρύσταλλοι).
➢Κάθε κρύσταλλος έχει μια συγκεκριμένη συχνότητα

συντονισμού, συχνότητα δηλαδή στην οποία δονείται όταν
εφαρμοστεί μια εξωτερική τάση και επομένως παράγει
ηχητικά κύματα συγκεκριμένης συχνότητας.
➢Οι υπέρηχοι που χρησιμοποιούνται στην Ιατρική δεν είναι ένα
και μόνο ηχητικό κύμα αλλά μια δέσμη κυμάτων.
➢Η μορφή της δέσμης εξαρτάται από τις ιδιότητες του μεταλλάκτη

και πιο συγκεκριμένα από τη διάμετρο και τη συχνότητα
συντονισμού του καθώς επίσης και από το σχήμα του.
Τεχνικές εκπομπής υπερήχων κατά παλμούς (pulse-echo)
➢Οι ταλαντώσεις του μεταλλάκτη μεταφέρονται στο ανθρώπινο σώμα

μέσω μιας κεφαλής που καλύπτεται με ένα «στρώμα επικάλυψης» (gel),
με πυκνότητα παρόμοια του βιολογικού ιστού, που τοποθετείται πάνω
στο δέρμα.
➢Η χρήση του «στρώματος επικάλυψης» οδηγεί στη σύζευξη των
εμπεδήσεων του μεταλλάκτη και του ιστού και τη μείωση της απώλειας
ηχητικής ενέργειας, η οποία σε διαφορετική περίπτωση είναι μεγάλη
καθώς η ακουστική εμπέδηση των ιστών διαφέρει κατά πολύ από αυτή
του αέρα.
Τεχνικές εκπομπής υπερήχων κατά παλμούς (pulse-echo)
➢Το υλικό υποστήριξης αποσβένει την δόνηση που παράγουν τα

ηχητικά κύματα, τα οποία, αφού ανακλαστούν στο σώμα, προσπίπτουν
στο μεταλλάκτη.
Με αυτόν τον τρόπο αυτό ο εισερχόμενος (προσπίπτον) ηχητικός
παλμός μετατρέπεται σχετικά γρήγορα σε ηλεκτρικό παλμό.
➢ Η ίδια συσκευή-μεταλλάκτης μπορεί και να εκπέμψει το υπερηχητικό
κύμα αλλά και να ανιχνεύσει τους ανακλώμενους ήχους, δρώντας με
αυτόν τον τρόπο κι ως εκπομπός και ως δέκτης.
Απεικόνιση με υπέρηχους
➢Οι απεικονιστικές εφαρμογές των υπέρηχων βασίζονται στο
φαινόμενο της ανάκλασης τους στις διαχωριστικές επιφάνειες
μεταξύ διαφορετικών δομών του ανθρώπινου σώματος.
➢ Για παράδειγμα ένας όγκος διαχωρίζεται από μια κύστη γεμάτη

υγρό με τη βοήθεια των υπέρηχων ως εξής:
Το υγρό της κύστης δεν θα δώσει ανακλάσεις λόγω της
ομοιόμορφης δομής του (μόνο τα τοιχώματα της κύστης θα
δώσουν ανακλάσεις), ενώ
αντίθετα, ένας στερεός όγκος,
που αποτελείται από σκληρούς
ιστούς πολλών πυκνοτήτων
(πχ λόγω των αποτιτανώσεων
που μπορεί να περιέχει) θα
δώσει πολλές ανακλάσεις.
➢Το μέγεθος ενός αντικειμένου που είναι ικανό να ανακλά

τον ήχο εξαρτάται από το μήκος κύματος, δηλαδή τη
συχνότητα του ηχητικού κύματος.
➢Αν ένα αντικείμενο είναι πολύ μικρότερο από ένα μήκος

κύματος (μικρότερο από το ½ του μήκους κύματος του
ηχητικού κύματος), δεν θα ανακλάσει τον ήχο. Αντίθετα τα
μεγαλύτερα αντικείμενα είναι πολύ καλύτεροι ανακλαστές
➢Επομένως η χωρική διακριτική ικανότητα της απεικόνισης

με υπέρηχους εξαρτάται άμεσα από το μήκος κύματος του
κύματος
➢Οι συχνότητες υπερήχων που χρησιμοποιούνται στην Ιατρική (1-50
MHz), αντιστοιχούν σε μήκη κύματος της τάξης του mm και επομένως
μπορούν να ανακλαστούν από δομές αντίστοιχων διαστάσεων, με
αποτέλεσμα και η χωρική διακριτική ικανότητα της τεχνικής να είναι
αντίστοιχη (της τάξης του mm).
Συχνότητα (Hz) Μήκος κύματος
100 15 m
1000 1.5 m
10,000 15 cm
100,000 1.5 cm
1,000,000 = 1 ΜHz 1.5 mm
10,000,000 = 10 ΜHz 0.15 mm
(θεωρώντας ότι η ταχύτητα του ήχου είναι 1500 m/s)

➢Oι μικρότερες δομές είναι πιο ευδιάκριτες όταν

χρησιμοποιούνται μικρότερα μήκη κύματος και άρα
υψηλότερες συχνότητες.
➢Aυτό δεν σημαίνει ότι είναι σωστή η αυθαίρετη χρήση

υπερήχων μικρού μήκους κύματος για να επιτευχθεί η
απεικόνιση λεπτομερειών, γιατί οι υπέρηχοι μικρού μήκους
κύματος έχουν μεγάλες συχνότητες και επομένως θα
απορροφηθούν πριν φτάσουν στην περιοχή ενδιαφέροντος.
➢ Tο βάθος που μπορεί να διεισδύσουν οι υπέρηχοι και να

πραγματοποιηθεί η απεικόνιση μειώνεται σημαντικά στις
υψηλότερες συχνότητες.
➢H επιλογή της συχνότητας των υπερήχων γίνεται λαμβάνοντας υπόψιν
τόσο το βάθος που βρίσκεται το προς απεικόνιση αντικείμενο όσο και
την απαιτούμενη χωρική διακριτική ικανότητα της εικόνας.
➢Οι μικρότερες συχνότητες (μεγαλύτερα μήκη κύματος)

χρησιμοποιούνται για να απεικονίσουμε δομές που βρίσκονται βαθιά
στην κοιλιά, ενώ οι μεγαλύτερες συχνότητες (μικρότερα μήκη κύματος)
χρησιμοποιούνται για να απεικονίσουμε, με μεγαλύτερη λεπτομέρεια, τις
δομές που βρίσκονται κοντά στην επιφάνεια:
•Στην απεικόνιση του μαστού, όπου οι δομές είναι σε μικρότερο βάθος
χρησιμοποιούνται μεγαλύτερες συχνότητες (π.χ. 7.5 έως 10 ΜHz), από
τις συχνότητες που χρησιμοποιούνται στην απεικόνιση δομών της
κοιλιάς (π.χ. περίπου 3 ΜHz) οι οποίες βρίσκονται σε βάθος της τάξης
των 10 cm.
•Από την άλλη μεριά βέβαια η χωρική διακριτική ικανότητα στην
απεικόνιση του μαστού είναι υψηλότερη και η εικόνα λεπτομερέστερη.
Τεχνικές παλμικής μετάδοσης
➢Ο μεταλλάκτης παράγει ένα σύντομο παλμό που διαδίδεται από το
δέρμα του ασθενή μέσα στο ανθρώπινο σώμα του.
➢Mεσολαβεί ένας νεκρός χρόμος (παύση) και στη συνέχεια η

παραγωγή επαναλαμβάνεται. Κάθε φορά που ο παλμός συναντά τη
διαχωριστική επιφάνεια δύο ιστών με διαφορετικές τιμές ακουστικών
εμπεδήσεων (διεπαφή), ο ήχος ανακλάται πίσω στο μεταλλάκτη, στον
ίδιο που παρήγαγε τον παλμό.
➢Η ανίχνευση και καταγραφή του ανακλώμενου παλμού

πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια της παύσης εκπομπής παλμών, σε
συγκεκριμένο χρόνο από την εκπομπή του, από τον οποίο
υπολογίζεται η απόσταση της επιφάνειας, από την οποία προέρχεται ο
ανακλώμενος ήχος, από το μεταλλάκτη (θεωρώντας την ταχύτητα του
υπερηχητικού κύματος σταθερή).
Τεχνικές παλμικής μετάδοσης
➢Η ένταση του ανακλώμενου υπέρηχου-παλμού (ηχώ)

εξαρτάται:
▪ από τη διαφορά των τιμών των ακουστικών εμπεδήσεων
που συναντά το ηχητικό κύμα σε μια διεπαφή:
Όσο μεγαλύτερη είναι η διαφορά στην ακουστική εμπέδηση των
δύο ιστών τόσο μεγαλύτερο ποσοστό του ηχητικού παλμού θα
ανακλαστεί και επομένως τόσο μεγαλύτερη θα είναι και η ένταση
της ηχούς. Με αυτόν τον τρόπο αποκτούνται αναλογίες μεταξύ των
ακουστικών εμπεδήσεων των διάφορων ιστών που βρίσκονται
στην πορεία διάδοσης ενός παλμού.
▪ από την εξασθένιση που υφίσταται η δέσμη υπερήχων κατά

τη δίοδό της μέσα στο σώμα
➢Η εξασθένιση της δέσμης σε ένα μέσο, είναι εκθετική και εξαρτάται

από το συντελεστή εξασθένισης του μέσου διάδοσης και από το μήκος
της διαδρομής που διανύει η δέσμη στο μέσο και είναι εκθετική.
➢Με σκοπό την καταγραφή ηχών (ανακλάσεων) με ένταση ανεξάρτητη

από την εξασθένιση, οι εντάσεις των ανακλώμενων ήχων που
καταγράφονται ενισχύονται εκθετικά με τέτοιο τρόπο ώστε δύο ίδιες
ανακλαστικές επιφάνειες να παράγουν τελικά το ίδιο σήμα ανεξάρτητα
από το βάθος/απόσταση που βρίσκονται.
➢Η διαδικασία αυτή αναφέρεται ως χρονική ενίσχυση (time-gain

control)
α) Ανακλώμενοι υπέρηχοι από την ίδια διεπιφάνεια από διαφορετικά βάθη
χωρίς ενίσχυση
β) Ανακλώμενοι υπέρηχοι από την ίδια διεπιφάνεια από διαφορετικά βάθη
με ενίσχυση
➢ Έστω λοιπόν μία δέσμη υπέρηχων η οποία συνατά διάφορες διεπαφές
➢ Οι διεπαφές αυτές θα δημιουργήσουν μια σειρά ανακλώμενων παλμών
➢ Θεωρώντας την ταχύτητα της υπερηχητικής δέσμης vs σταθερή (1540

m/sec), από το χρόνο, t, που μεσολαβεί μεταξύ της εκπομπής του παλμού
και της καταγραφής της ηχούς μπορεί να υπολογιστεί η απόσταση, d, της
διεπαφής που έδωσε την ηχώ χρησιμοποιώντας τη σχέση:
➢ Από την άλλη μεριά, η ένταση της ηχούς, αφού πρώτα έχει ενισχυθεί για
την απεξάρτησή της από την εκθετική εξασθένιση, δίνει πληροφορίες για τη
διαφορά στην εμπέδηση μεταξύ των δύο ιστών εκατέρωθεν της διεπαφής
Β (brightness) mode
➢ Οι εντάσεις των ανακλώμενων παλμών παρουσιάζονται

ως σημεία φωτεινότητας ή απόχρωσης του γκρι ανάλογης με
την ένταση του ανακλώμενου παλμού και σε θέση που
εξαρτάται από τη θέση από την οποία προήλθε η ανάκλαση
του παλμού.
➢ Με τον τρόπο αυτό γίνεται δυνατή η απεικόνιση των

δομών στο χώρο με την απόκτηση δισδιάστατων εικόνων
που αντιστοιχούν σε εγκάρσιες τομές στο σώμα.
B-scan δύο διαστάσεων ή υπερηχοτομογραφία
➢Ο μεταλλάκτης κινείται κατά μήκος μιας γραμμής στην επιφάνεια του

σώματος.
➢Στην οθόνη παρουσιάζονται τα σήματα που προέρχονται από

ανακλαστικές επιφάνειες που συναντούν οι υπέρηχοι στις διαδοχικές
ευθείες διαδόσεως με φωτεινότητα ανάλογη με την ένταση του
ανακλώμενου παλμού.
➢Με τον τρόπο αυτό σχηματίζεται η εικόνα μιας τομής του σώματος
όπως ορίζεται από την ευθεία κινήσεως του μεταλλάκτη και την
διεύθυνση διαδόσεως των κυμάτων.
➢ Κάθε τομή διαιρείται σε πολλές

κυψελίδες (pixels) σε κάθε μία πό
τις οποίες αντιστοιχεί ένα επίπεδο
φωτεινότητας ανάλογο της έντασης
του ανακλώμενου σε αυτή παλμού
Τρισδιάστατη απεικόνιση
➢ Κάνοντας λήψη πολλών παρακείμενων τομών με σαρωτή
και ανακατασκευάζοντας αυτές τις τομές με τη βοήθεια γρήγορων
υπολογιστών και των γραφικών του υπολογιστή μπορεί να
δημιουργηθεί μία συνολικά τρισδιάστατη εικόνα.
➢ Για παράδειγμα, στην περίπτωση μιας μαιευτικής εφαρμογής

μπορεί να πραγματοποιηθεί η τρισδιάστατη απεικόνιση του
εμβρύου
Ανακατασκευασμένη τρισδιάστατη εικόνα εμβρύου 28 εβδομάδων
Βιολογικές επιδράσεις υπερήχων

➢Οι πιθανές βιολογικές επιδράσεις τους σχετίζονται με το
ποσό της ενέργειας που απορροφάται από τον ανθρώπινο
οργανισμό και από το αν αυτή η απορρόφηση μπορεί να
προκαλέσει βλάβες.
➢Το ποσό της απορροφούμενης ενέργειας είναι και το

μέγεθος που θέτει περιορισμούς στην ασφάλεια της χρήσης
τους.
➢Παρόλο που οι βιολογικές επιδράσεις των υπερήχων στον

ανθρώπινο οργανισμό δεν μας είναι απόλυτα γνωστές, είναι
σίγουρο ότι οι υπέρηχοι είναι μία σχετικά ασφαλής
απεικονιστική μέθοδος και σίγουρα ασφαλέστερη από άλλες
απεικονιστικές τεχνικές, όπως αυτές που στηρίζονται στις
ακτίνες -X.
➢Η ασφάλεια των υπέρηχων έχει αποδειχθεί τόσο με βάση

εργαστηριακά πειράματα σε απομονωμένα κύτταρα, σε φυτά και
ζώα που εκτέθηκαν σε υπέρηχους, όσο και από μελέτες πληθυσμών
που πραγματοποίησαν εξετάσεις με υπέρηχους.
➢Τα εργαστηριακά πειράματα έδειξαν ότι μόνο υπέρηχοι

εξαιρετικά υψηλής έντασης μπορούν να προκαλέσουν βλάβες σε
μεμονωμένα κύτταρα, όπως για παράδειγμα αλλαγές στη δομή και
στο γενετικό τους υλικό.
➢Στην περιοχή των ΜHz δεν έχουν παρατηρηθεί βιολογικά

αποτελέσματα σε ιστούς θηλαστικών που εκτέθηκαν σε
ακτινοβολία εντάσεως μικρότερης από 100 mW/cm2, που
χρησιμοποιούνται στις ιατρικές εφαρμογές
➢Eίναι κοινά αποδεκτό ότι η χρήση των υπέρηχων στην

Ιατρική θεωρείται γενικά ασφαλής και πιθανά βιολογικά
αποτελέσματα, όπως κυτταρικός θάνατος, μπορούν να
εμφανιστούν μόνο σε πολύ υψηλές εντάσεις που κατά
κανόνα δεν συναντώνται στην κλινική πράξη.
➢Παρ' όλα αυτά ισχύει και στους υπέρηχους, όπως και

στις ακτίνες -X, ο κανόνας ότι πρέπει να χρησιμοποιείται
η χαμηλότερη δυνατή ακουστική έκθεση για να πάρουμε
τις απαραίτητες διαγνωστικές πληροφορίες.
ΒΙΟΦΥΣΙΚΗ
Αλληλεπίδραση ιοντίζουσας ακτινοβολίας και ύλης
Εργαστήριο προσομοίωσης
210-746 2454
http://eclass.uoa.gr/courses/MED732/ vpantelis@phys.uoa.gr
Αλληλεπίδραση Ιοντίζουσας Ακτινοβολίας-Ύλης:

στόχοι του μαθήματος
 Να γνωρίζετε τη διαφορά μεταξύ ιοντιζουσών και μη

ακτινοβολιών καθώς και μεταξύ άμεσα και έμμεσα
ιοντιζουσών ακτινοβολιών
 Να έχετε κατανοήσει την εκθετική εξασθένιση της
ακτινοβολίας και να γνωρίζετε σε ποια είδη ακτινοβολίας
και υπό ποιες συνθήκες ισχύει
 Να γνωρίζετε τα κύρια χαρακτηριστικά των μηχανισμών
αλληλεπίδρασης κάθε είδους ακτινοβολίας με την ύλη,
και την εξάρτησή τους από την ενέργεια της
ακτινοβολίας και των παραμέτρων που αφορούν την ύλη
 Να γνωρίζετε από ποιες παραμέτρους εξαρτάται η
μεταφορά ενέργειας από την ακτινοβολία στην ύλη
Αλ/δραση Ιοντίζουσας Ακτινοβολίας
φορτισμένων σωματιδίων-Ύλης
Απώλεια ενέργειας λόγω Απώλεια ενέργειας λόγω

διεγέρσεων & ιονισμών εκπομπής Η/Μ ακτινοβολίας
Μεγάλος αριθμός αλλ/σεων Μικρός αριθμός αλλ/σεων με

με την κατανομή e- του
τους πυρήνες του υλικού
υλικού, μικρής κατά μέσο
όρο απώλειας ενέργειας σημαντικής απώλειας
ενέργειας
Απώλεια ενέργειας φορτισμένων σωματιδίων

λόγω διεγέρσεων & ιονισμών
dE   z 2 mc 2 2mc 2  2
 4r02  [ln  ...]
dx   2 I (1   2 )
Απώλεια ενέργειας e-
λόγω διεγέρσεων & ιονισμών
dE   mc 2 E 2 ( E  2mc 2 )
 2r02  [ln  ...]
dx   2 2mc 2 I 2
Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η απώλεια ενέργειας ανά

μονάδα διαδρομής ή ανασχετική ισχύς ενός υλικού ???
dE 2  mc2 E 2 (E  2mc2 ) dE   2 1 E
 2r0   [ln  ...]  ,z , , ln
dx   2 2
2mc I 2 dx  E2 I
Απώλεια ενέργειας e- λόγω διεγέρσεων & ιονισμών
Καμπύλη Bragg…
Το ποσοστό της ενέργειας

που μεταφέρεται στο νερό
κατά τη διέλευση διαφορετικών
φορτισμένων σωματιδίων
συναρτήσει του βάθους σε cm.
Απώλεια ενέργειας φορτισμένων σωματιδίων
λόγω εκπομπής ακτινοβολίας
Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η απώλεια ενέργειας ανά
μονάδα διαδρομής ή ανασχετική ισχύς ενός υλικού ???
dE  Z 2
 , ,E
dx  M 2
Εμβέλεια ηλεκτρονίων σε διάφορα υλικά

Λυχνία ακτίνων x…
κατασκευαστικά χαρακτηριστικά
Υλικό και γεωμετρία καθόδου?
Υλικό και γεωμετρία ανόδου?
Υλικό κελύφους?
φάσμα ακτίνων x
Από τι εξαρτάται:
 η εμφάνιση χαρακτηριστικής ακτινοβολίας?

W + 2 mm Al
η ενέργεια της χαρακτηριστικής ακτινοβολίας?
 η ένταση της χαρακτηριστικής ακτινοβολίας?

Kα1
Kα2
 η μέγιστη ενέργεια του συνεχούς φάσματος?
 η ένταση του συνεχούς φάσματος? Kβ1
EK του 74W: 69.53 keV
Kα1: LIIIK: 59.32 keV

Kβ2
Kα2: LIIK: 57.98 keV
Kβ1: ΜIIIK: 67.24 keV
Kβ2: ΝΙIIK: 69.10 keV
EK του 13Al: 1.56 keV

Βιοφυσικη - Ιατρικη Φυσικη ΚΑΡΑΙΣΚΟΣ Π. ΚΟΤΤΟΥ Σ. ΛΟΥΚΑΣ Κ. ΜΑΛΑΜΙΤΣΗ Ι. ΠΑΝΤΕΛΗΣ Ε. ΕΚΠΑ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Βιοφυσικη - Ιατρικη Φυσικη ΚΑΡΑΙΣΚΟΣ Π. ΚΟΤΤΟΥ Σ. ΛΟΥΚΑΣ Κ. ΜΑΛΑΜΙΤΣΗ Ι. ΠΑΝΤΕΛΗΣ Ε. ΕΚΠΑ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Η κλασική Φυσική εναντίον μικρόκοσμου .....

Στα δύο μαθήματα (4 ώρες) θα συζητήσουμε τις

 Η αρχή της κβάντωσης

Ι. Η αρχή της κβάντωσης

ΙΙΙ. Ο ατομικός πυρήνας

IV. Ραδιενέργεια – ακτινοβολία

ΚΛΑΣΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΦΥΣΙΚΗ =

ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΑΤΟΜΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ

ΒΑΡΥΤΗΤΑ ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ

 Αν ασκήσω δύναμη σε ένα σώμα τότε του

 Σύμφωνα με την κλασική φυσική λοιπόν η

1. Μέλαν σώμα = το σώμα εκείνο το οποίο απορροφά την

Μέλαν σώμα και η αρχή της κβάντωσης

Φάσμα εκπομπής ακτινοβολίας μέλανος σώματος

Κλασική ερμηνεία Rayleigh-Jeanes:

Φωτοηλεκτρικό φαινόμενο : Όταν ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία

1.Αυξάνοντας την ένταση Η/Μ ακτινοβολίας εξάγονται

2.Αυξάνοντας την ένταση Η/Μ ακτινοβολίας ∆ΕΝ αυξάνει η Umax

3.Η εξαγωγή e εξαρτάται από τη συχνότητα της Η/Μ

Ερμηνεία Einstein: η Η/Μ ακτινοβολία αποτελείται από

Ακτίνα πυρήνα ~10-15 μέτρα

Ατομικό πρότυπο Bohr

2.Η απορρόφηση και η εκπομπή ακτινοβολίας

Όλες οι μορφές της ύλης εμφανίζουν κυματικές και

ποιό είναι το δικό σας μήκος κύματος de Broglie όταν

ποιο είναι το μήκος κύματος de Broglie ενός e με

Μα αν το σωματίδιο είναι και κύμα ποιο είναι το μέγεθος που

Μια συνάρτηση (κυματοσυνάρτηση) το τετράγωνο της τιμής

Μα αν γνωρίζω θέση και ταχύτητα ενός σωματιδίου κάποια

Αρχή της απροσδιοριστίας του Heisenberg:

Στάσιμα κύματα Το κύμα de Broglie του e

Εξίσωση του Shrodinger:

Κυματοσυναρτήσεις που ικανοποιούν την εξίσωση αποτελούν

Η σταδιακή διαμόρφωση ενεργειακών ζωνών στα στερεά καθώς όλο και

1. Χαρακτηριστικά μεγέθη του ατόμου

εκδηλώνεται όταν η ενέργεια φωτονίου (Ε = hf) είναι

 ΣΧΕΣΗ ΜΑΖΑΣ - ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Ε = mc2

Πυρήνας = p+ και n περιορισμένα σε μια περιοχή του ατόμου

m nucleus (Z, A)c 2 = m atom (Z, A) c 2 + b e - Z × m e c 2

Ο πυρήνας του ατόμου,

Μεγαλύτερη ενέργεια σύνδεσης  αυξημένη σταθερότητα...?

Ο πυρήνας του ατόμου,

 Αρχή ελάχιστης ενέργειας

Ο πυρήνας του ατόμου,

Γενικά μεταξύ ισοβαρών (νουκλίδια με ίδιο Α):

Q τιμή, Q> 0 για αυθόρμητη διάσπαση

Το σωμάτιο α εκπέμπεται με συγκεκριμένη Ε

Το ηλεκτρόνιο εμφανίζει φάσμα ενεργειών

Ομοίως με τη β-, το ποζιτρόνιο εμφανίζει φάσμα ενεργειών

Το νετρίνο λαμβάνει σχεδόν το σύνολο της ενέργειας

Kατά τις παραπάνω διασπάσεις ο θυγατρικός πυρήνας είναι

 Ραδιενέργεια : ιδιότητα ορισμένων πυρήνων να

Ορίζεται ενεργότητα ραδιενεργού δείγματος το φυσικό μέγεθος που ισούται

Εκθετική συμπεριφορά εμφανίζει οποιοδήποτε μέγεθος, y,

Επομένως αφού: ∆N = −λN τότε: N = N e −λt

Παράγεται από διεγέρσεις εσωτερικών

Παράγεται από διεγέρσεις εσωτερικών

Παράγονται από διάσπαση γ και

Παράγονται από διάσπαση γ και

Αποτελεί μέτρο της πιθανότητας αλληλεπίδρασης ιοντίζουσας

Εκθετική συμπεριφορά εμφανίζει οποιοδήποτε μέγεθος, y,

Από ποιους παράγοντες εξαρτάται το ποσοστό της

Αλ/δραση Ιοντίζουσας H/M Ακτινοβολίας-Ύλης: