10.

0 Pengenalan

Di dalam dunia sebenar sistem logik digital digunakan untuk memproses

maklumat dan mengawal mesin-mesin. Kegunaan sistem digital terutamanya di
dalam bidang pengkomputeran semakin maju tanpa menunjukkan tanda-tanda
penurunan. Ini adalah kerana dua sebab utama iaitu pertamanya ialah kerana
maklumat lebih mudah dipersembahkan dan dimanipulasikan dalam bentuk
perduaan. Ia juga mudah disimpan menggunakan get-get logik dalam litar-litar
elektronik yang mudah.
Keduanya ialah kerana kebolehan memfabrikasikan litar terkamil di atas cip-cip
silikon yang mengandungi ratusan malahan ribuan get-get logik mudah
menjadikan kosnya jauh lebih rendah berbanding litar elektronik biasa.
Di dalam unit ini asas aljabar Boolean dan elemen-elemen logik asas akan
diperkenalkan. Aljabar Boolean agak mudah digunakan kerana tidak terdapat
pecahan, perpuluhan, logaritma, nombor khayalan dan sebagainya.

10.1 GET-GET LOGIK ASAS

Get-get logik adalah elemen asas untuk membentuk suatu litar sistem digital. Get
logik mempunyai satu terminal keluaran dan satu atau lebih terminal masukan.
Keluarannya ialah logik ‘1’ atau logik ‘0’ bergantung kepada keadaan masukan.
Sebelum memulakan unit ini, beberapa istilah yang perlu kita tahu dan fahami
ialah :

i) Aras Logik – bermaksud keadaan pembolehubah voltan. Julat voltan

tersebut diungkapkan samada dengan logik ‘1’ (Tinggi) atau logik ‘0’
(Rendah).
ii) Gelembung – bermaksud bulatan kecil pada garis masukan atau
keluaran pada simbol litar logik yang melambangkan penyongsangan
 isyarat tertentu. Jika gelombang itu hadir, masukan atau keluaran itu
dikatakan menjadi aktif -rendah.
iii) Aktif Tinggi – bermaksud masukan atau keluarannya aktif apabila
masukan atau keluarannya Tinggi ( logik 1 )
iv) Aktif Rendah – bermaksud masukan atau keluarannya aktif apabila
masukan atau keluarannya Rendah ( logik 0 )

10.1.1 GET DAN ( AND GATE )

Litar skematik, rajah 10.1 menunjukkan idea asas get DAN. Lampu Y
akan menyala hanya apabila kedua-dua suis A dan B di’ON’kan. Jadual
10.1 di bawah menunjukkan kedudukan suis A dan B yang
memungkinkan lampu bernyala.

Suis A B

Lampu Y

+ -

5V

Rajah 10.1

Jadual 10.1 - GET DAN

A B Lampu Y
OFF OFF OFF
OFF ON OFF
ON OFF OFF
ON ON ON
Rajah 10.2 ialah simbol get DAN yang menunjukkan 2 masukan A dan B
dengan satu keluaran Y. Jadual kebenaran, Jadual 10.2 untuk 2 masukan
get DAN menggunakan digit-digit perduaan ( logik 1 atau 0 ). Cuba anda
perhatikan bahawa hanya apabila kedua-dua masukan A dan B berlogik 1
menghasilkan keluaran ‘1’.

** Logik ‘0’ menunjukkan masukannya RENDAH ( Low Voltage ) .

** Logik ‘1’ menunjukkan masukkannya TINGGI ( High Voltage ).

A
Y
B

Rajah 10.2 Simbol Get DAN

A B Y
0 0 0
0 1 0
1 0 0
1 1 1

Jadual 10.2 - Jadual Kebenaran Get DAN 2 masukan

Get DAN boleh mengandungi lebih daripada 2 masukan. Rajah 10.3

menunjukkan Get DAN 3 masukan dan Get DAN 8 masukan. Jadual
kebenaran bagi get DAN 3 masukan adalah seperti yang ditunjukkan pada
Jadual 10.3 .

A
A
B
B Y = ABC C
C
D Y= ABCDEFGH
E
F
G
H

Rajah 10.3 - Simbol get DAN 3 masukan dan 8 masukan

 A B C Y
0 0 0 0
0 0 1 0
0 1 0 0
0 1 1 0
1 0 0 0
1 0 1 0
1 1 0 0
1 1 1 1

Jadual 10.3 - Jadual kebenaran get DAN 3 masukan

10.1.2 GET ATAU ( OR GATE )

Get ATAU boleh digambarkan dengan litar skematik seperti pada rajah
10.4 di mana suis A dan B disambungkan secara selari. Lampu Y akan
menyala hanya apabila suis A atau suis B di’ON’kan atau kedua-dua suis
di’ON’kan.

A B Lampu Y
OFF OFF OFF
ON OFF ON
OFF ON ON
ON ON ON

+ 5V -

Rajah 10.4
Rajah 10.5 ialah simbol untuk get ATAU 2 masukan beserta dengan
jadual kebenarannya.

A
Y
B
 A B Y
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 1

Rajah 10.5

Keluaran get ATAU akan TINGGI ( logik 1) jika kedua-dua masukannya

adalah TINGGI ataupun salah satu masukannya ( A atau B ) TINGGI.

Contoh 10.1a

Lukiskan simbol logik untuk get DAN 4 masukan beserta jadual

kebenarannya.

A
B
C
Keluaran Y
D

Simbol Get DAN 4 masukan

A B C D Y
0 0 0 0 0
0 0 0 1 0
0 0 1 0 0
0 0 1 1 0
0 1 0 0 0
0 1 0 1 0
0 1 1 0 0
0 1 1 1 0
1 0 0 0 0
1 0 0 1 0
1 0 1 0 0
1 0 1 1 0
1 1 0 0 0
1 1 0 1 0
1 1 1 0 0
1 1 1 1 1

Jadual kebenaran Get DAN 4- masuka

Contoh 10.1b

Apakah jadual kebenaran untuk keluaran Y bagi get logik di bawah jika
masukan A dan B adalah seperti yang ditunjukkan.

0 1 1 0 1 0 1
A
Y
B
Logik ‘0’

Penyelesaian :

A B Y
1 0 1
0 0 0
1 0 1
0 0 0
1 0 1
1 0 1
0 0 0
Contoh 10.1c

Apakah jadual kebenaran untuk keluaran Y bagi get logik di bawah jika
masukan A dan B seperti yang ditunjukkan .

A
Y
B

Penyelesaian :

A B Y
0 0 0
1 0 1
0 1 1
1 1 1
0 1 1
1 0 1
0 0 0
1 1 1
10.1.3 GET TAK ( NOT GATE )

Get TAK dikenali juga sebagai ‘INVERTER’. Get TAK mempunyai hanya
satu masukan dan satu keluaran. A digunakan untuk komplimen atau alikan
isyarat digital. Jika masukan ‘0’ keluaran akan dialikkan ke ‘1’ dan
sebaliknya. Simbol dan jadual kebenaran bagi get TAK ditunjukkan pada
rajah 10.6

A A atau

A Y
0 1
1 0

Rajah 10.6

Contoh 10.1d

Apakah keluaran pada titik (e) jika masukan pada titik (a) ialah logik ‘0’ ?

Logik ‘ 0 ‘

a b c d e

Penyelesaian : Keluaran pada titik (e) ialah logik ‘0’.

 Contoh 10.1e

Tentukan bentuk keluaran get TAK jika masukannya seperti di bawah :

0 1 0 1 0 1 0 1 0 1

10.1.4 GET TAK DAN ( NAND GATE )

Get TAK DAN berfungsi sebagai get TAK dan get DAN atau dikenali
sebagai get DAN diikuti oleh get TAK. Operasi get TAK DAN sama seperti
get DAN kecuali keluarannya adalah terbalik. Simbol serta jadual
kebenarannya adalah seperti pada rajah 10.7

A
Y = AB
B

A
Y = AB = NOT ( A AND B )
B

A B Y
0 0 1
0 1 1
1 0 1
1 1 0

Rajah 10.
Contoh 10.1f

Tentukan bentuk keluaran get TAK DAN yang mempunyai masukan

seperti yang ditunjukkan.

A
Y Y
B

A
B

Penyelesaian :

A B Y
0 1 1
1 1 0
0 0 1
1 0 1
1 0 1
1 1 0
0 1 1
1 1 1
1 0 0
0 0 1
10.1.5 GET TAK ATAU ( NOR GATE )

Get TAK ATAU adalah gabungan get ATAU dan get TAK. Operasi bagi get
TAK ATAU adalah sama dengan get ATAU kecuali keluarannya adalah
terbalik. Simbol dan jadual kebenaran adalah seperti rajah 10.8.

A
Y=A+B
B

A
Y=A+B
B

Jadual Kebenaran Get TAK ATAU

A B Y
0 0 1
0 1 0
1 0 0
1 1 0

Rajah 10.8
10.1.6 GET EXCLUSIVE-OR ( EX-OR )

Get EX-OR menghasilkan keluaran tinggi jika hanya salah satu

masukannya tinggi. Simbol serta jadual kebenarannya adalah seperti yang
di bawah. Cuba anda lihat perbezaan keluarannya dengan get ATAU ( OR
GATE ).

A B EX – OR OR
0 0 0 0
0 1 1 1
1 0 1 1
1 1 0 1

Rajah 10.9
 RINGKASAN : GET LOGIK GANTIAN

A AB
1)). A
B  A + B = AB
B

2) A
A A+B A . B =A + B
 B
B

3)
AB
A A
 B
A + B = AB
B

4)
A A
AB =A + B
B  B
10a-1. Binakan jadual kebenaran bagi get DAN 5 - masukan .

10a-2. Jika gelombang masukan diberikan pada get-get berikut, lakarkan

gelombang keluaran Y.

i)
A
Y
B

ii) A

B Y

10a-3 jika gelombang masukan A dan keluaran Y adalah seperti berikut, lakarkan
gelombang masukan bagi B.
 i)

ii)
A
Y
B

Y
10.2 LITAR LOGIK GABUNGAN

Kita telahpun diperkenalkan dengan lima get logik asas iaitu: Get DAN, ATAU,
TAK, TAK DAN dan TAK ATAU. Simbol piawai yang digunakan untuk
menggambarkan get ini pada gambarajah litar logik juga diperkenalkan.
Namun begitu, segala yang telah kita bincangkan tidak mencukupi untuk
membentuk suatu sistem logik yang kompleks. Oleh itu suatu sitem litar yang
dikenali sebagai litar logik gabungan ataupun kombinasi logik, dapat
merealisasikan litar digital yang lebih kompleks dan fleksibel.
Litar logik gabungan bermaksud gabungan beberapa get-get logik seperti get
DAN, TAK DAN dan TAK di dalam satu litar.
Secara umum kita boleh katakan litar logik gabungan ialah salah satu jenis atau
cabang litar sistem digital di mana pada masa tertentu, keadaan keluaran
bergantung pada keadaan masukan hanya pada masa itu sahaja dan tidak pada
masukan pada masa sebelumnya.
Mari kita lihat beberapa contoh litar kombinasi logik. Saya berharap anda semua
akan faham dan jika menghadapi sebarang masalah, berbincanglah dengan
pensyarah anda!!!!

10.2.1 MEREKABENTUK LITAR KOMBINASI LOGIK

Untuk memudahkan rekabentuk litar kombinasi logik, kita perlu tahu dua perkara
asas persamaan logik iaitu :

a) Apabila ada tanda ‘+’ di antara dua atau lebih pembolehubah, contohnya
A + B + C, ini bermakna semua pembolehubah diATAUkan.

b) Apabila ada tanda ‘ . ‘ di antara dua atau lebih pembolehubah, contohnya

A . B . C, ini bermakna semua pembolehubah diDANkan.
Contoh 10.2a

Diberi satu fungsi kombinasi logik :

Y=A.B + A.B

Persamaan di atas mempunyai 2 sebutan iaitu A . B dan A . B dan dua

pembolehubah iaitu A dan B.
Sebutan pertama menggunakan fungsi logik DAN di antara A dan B di
mana A adalah alikkan bagi A. Ia diperolehi dengan menggunakan get
TAK.
Sebutan kedua juga menggunakan fungsi logik DAN di antara A dan B.
Kedua-dua sebutan di atas diATAUkan untuk membentuk persamaan bagi
Y.

Teliti dan cuba fahamkan rajah 10.10 litar logik gabungan di bawah :

Y=AB+AB

Rajah 10.10
 CONTOH 10.2b

Diberi fungsi logik : Y = A . C + B . C + A . B . C

Ungkapan ini mengandungi tiga sebutan iaitu : AC, BC dan ABC dengan
semuanya diATAUkan bersama.
Litar logik gabungan boleh dilukis dengan 2 cara :

a) Gunakan Get ATAU-3 masukan dengan masukan AC, BC dan

ABC.Ini digambarkan dengan rajah 10.11 di bawah.

b) Setiap masukan get ATAU merupakan sebutan hasildarab DAN, oleh

itu get DAN dengan masukan yang sesuai boleh digunakan untuk
menerbitkan setiap sebutan itu. Cuba teliti dan fahamkan litar logik
gabungan tersebut seperti dalam rajah 10.12

AC
BC
ABC Y = AC + BC + ABC

Rajah 10.11

C
Y=AC+BC+ABC

Rajah 10.12
CONTOH 10.2c

Rajah di bawah mewakili suatu elemen logik yang keluarannya akan tinggi
jika majoriti masukannya tinggi. Lukiskan litar logik bagi rajah ini.

B Y

Penyelesaian :

Binakan jadual kebenaran seperti di bawah :

A B C Y
0 0 0 0
0 0 1 0
0 1 0 0
0 1 1 1
1 0 0 0
1 0 1 1
1 1 0 1
1 1 1 1
 Litar Kombinasi logik :

A B C

Litar Y = ABC + ABC + ABC + ABC

10b-1) Tuliskan persamaan Boolean bagi kombinasi litar logik di bawah :

i)
A

B Y

ii)
A

Y
C
iii)
A

C
Y
D

iv)
A

D X

D
v)

C
10b-2) Lukiskan litar logik bagi persamaan Boolean berikut :

i) M = ( AB ) + ( C + D )

ii) P = ( AC + BC ) ( A + C )

iii) R = BC + D + AD

iv) S = B ( A + C ) + AC + D

10b-3) Tuliskan persamaan Boolean, kemudian lukiskan gelombang keluaran Z jika

masukannya seperti yang ditunjukkan.

C Z

A 1 2 3 4

D
 PENILAIAN KENDIRI

SOALAN 1

Tuliskan jadual kebenaran bagi litar logik di bawah ini :-

a) A
B
C

b)
A
B
C

Y
SOALAN 2

Lukiskan rajah masa bagi keluaran X dan Y bagi get logik di bawah :

A X
B

A
Y
B

SOALAN 3

Lukiskan litar logik bagi ungkapan Boolean di bawah : -

a) X = A B C ( A + D )

b) Y =  D + ( A + B ) C  . E

c) Z = A B + B C
SOALAN 4

Tuliskan ungkapan Boolean dan seterusnya jadual kebenaran bagi litar logik di bawah :