EĞİTİMDE ARAŞTIRMA

YÖNTEMLERİ
BÖLÜM 6- ARAŞTIRMA YAKLAŞIMLARI (TÜRLERİ)
ARAŞTIRMA NEDİR?
 Araştırma Nedir?
Belirli bir konu ile ilgili bilimsel ve sistematik incelemedir.
Bilimsel inceleme sanatıdır.
Yeni bilgi edinmek için sistematikleştirilmiş çabadır (Redman ve Mory, 1923)
Bilinenden bilinmeyene harekettir.
Keşif yolculuğudur.
Akademik bir etkinliktir.
Bir kuramın formülasyonu ve genelleştirilmesine dair sistematik yaklaşımdır.
Araştırma Nedir?
Clifford Woody’e göre araştırma,
◦ tanımlama veya yeniden tanımlama,
◦ hipotezi ve önerilen çözümleri oluşturma,
◦ verileri toplama, düzenleme ve değerlendirme, sonuca ulaşma
◦ son olarak elde edilen sonucun oluşturulan hipoteze uygun olup
olmadığını test etme
bölümünden oluşur.
NİTEL- NİCEL ARAŞTIRMA
YAKLAŞIMLARININ
KARŞILAŞTIRILMASI
 NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA
Amaç, insandan, kültürden ve zamandan bağımsız olarak doğruları keşfetmek Amaç, insandan bağımsız nesnel ve evrensel yasalar bulma yerine, belirli
ve bunları evrensel yasalara genellemek durum ve koşullarda belirli olgu ve olayları derinlemesine inceleyerek,
açıklama

NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA

Araştırmanın önceden yapılandırılması Araştırmanın uygulamayla birlikte yapılandırılması
Araştırmanın baştan şekillendirilmesi, nasıl yürütüleceğinin organize edilmesi Önceden yapılandırmaya göre çok daha zor
Aşama aşama tüm adımlar belli Toplanan her veriyle araştırmanın yeniden yapılandırılması
Bazen ayrıntıya inme, bazen geriye dönme ve tekrar değerlendirme

NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA

Kontrollü deneysel ortam Araştırmacının kontrol edebileceği deneysel bir ortam söz konusu değil
Genellenebilirlik Alan çalışması esas
Çalışmanın tekrarlanabilirliği Araştırmanın kendi doğal ortamında yapılması, bireylerin kendi doğal
ortamlarında incelenmesi
Kişilerle doğrudan temas, küçük gruplarla derinlemesine ve ayrıntılı
çalışmalar
Her olayın kendi ortamında değerlendirilmesi
Genelleme yapılamaması
Çalışmanın aynen yinelenememesi
Gerçek yaşamın sürekli değişkenliği
 NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA
Ölçümlerin veri toplanmadan önce sistematik olarak oluşturulması ve bir Ölçümler bireysel durumlara ve araştırmaya özgü
standarda dayandırılması Veriler sözel (kayıtlar, gözlemlerden elde edilir)
Verilerin bu ölçümler sonucu elde edilmesi ve sayılarla ifade edilmesi

NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA

Sınırlı sayıda değişken
Olay ve olguların parçalar halinde incelenmesi
Hangi değişkenin hangi değişken üzerinde etkili olduğunu önceden bilmek ve
bu etkiyi ölçmek (kontrollü araştırma ortamı)
Birbiri içine geçmiş, karşılıklı ve karmaşık değişkenler
Bağımlı, bağımsız ayrımından çok olayın bütünlüğü içinde var olan ilişkinin
değerlendirilmesi
Bütüncül bir bakış açısı
Doğal araştırma ortamı, kontrol söz konusu değil

NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA

Araştırma raporunun genelde tablo ve şemalardan oluşması Nadiren rakamlara dayalı tablolar
Bulguların sayılarla ifade edilmesi Bulguların sözel ifadesi
Harita, fotoğraf gibi görsel sunumlar
 NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA
Araştırmacının tarafsızlığı çalışmanın nesnelliği açısından çok önemli Araştırmacı çalışmanın bir parçası
Araştırmanın içinde bizzat yer alması
Doğrudan veri toplamaya katılması
Araştırmacını bilgi ve deneyimleri çerçevesinde verilerin analiz edilmesi ve
yorumlanması

NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA

Bir hipotezin sınanmasıyla başlaması Sonuç önceden tahmin edilemez
Araştırmanın önceden oluşan kurallara ve sistematik bir plana dayanması Ancak veriler toplandıktan sonra bir sonuca varılması
Seçilen konunun önceden hazırlanmış bir plana bağlı olmadan derinlemesine
ve olabildiğince ayrıntılı çalışılması

NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA

Sınırlı sayıda soru Az sayıda insanla derinlemesine çalışma
Büyük kitleler Az sayıda insandan çok büyük miktarda ve son derece ayrıntılı veri
Tepkinin topluca ölçülmesi Toplanan bilgilerin değerlendirilmesi ve sınıflandırılması zor ve zaman alıcı
Çok sayıda verinin kısa sürece toplanması, istatistiksel olarak Çalışma yapıldığı ortama özgü, genelleme yapmak zor
değerlendirilebilmesi, karşılaştırılabilmesi
Nicel araştırmanın en büyük avantajlarından
Çalışma sonucunda genelleme yapmak, bulguları gruplandırmak, çalışma
sonucunu kısa ve özlü olarak sunabilmek çok daha kolay
NİTEL ARAŞTIRMALAR
Nitel Araştırmalar
Nitel araştırmanın herkes tarafından kabul edilen bir tanımını yapmak güçtür.
Bunun nedeni ise "nitel araştırma" kavramının bir şemsiye kavram olarak
kullanılmasından ve bu şemsiye altında yer alabilecek birçok kavramın değişik
disiplinlerle yakından ilişkili olmasından kaynaklanmaktadır.
"Etnoğrafi”, "antropoloji," "durumsal araştırma," "yorumlayıcı araştırma," "eylem
araştırması,” "doğal araştırma," ,"betimsel araştırma," "kuram geliştirme,” "içerik
analizi” bu kavramlardan sadece birkaç tanesidir.
Gözlem , görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı,
algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına
yönelik nitel bir sürecin izlendiği bir araştırma türüdür.
Nitel Araştırmalar
Nitel araştırmanın çeşitli disiplinlere dayanan güçlü kuramsal temelleri vardır.
Sosyoloji, Psikoloji, Felsefe, Dilbilim gibi disiplinler nitel araştırmaya hem perspektif
kazandırmışlar hem de yöntem olarak katkıda bulunmuşlardır.
Tüm bu disiplinlerde ortak olan tema insan davranışını, içinde bulunduğu ortam içinde ve çok
yönlü olarak anlamaya çalışmaktır.
Bu disiplinlere göre insan davranışı Fen ve Matematik gibi diğer disiplinlere göre oldukça farklı
anlaşılır ve bu nedenle insan davranışını araştırmada geleneksel olarak fen bilimleri alanında
kullanılan yöntemler yetersiz olarak kabul edilir.
İnsan davranışı ancak esnek ve bütüncül bir yaklaşımla araştırılabilir ve bu yaklaşımda
araştırmaya dahil olan bireylerin görüşleri ve deneyimleri büyük önem taşır. Nitel araştırmacı,
bireylerin kendilerini dış dünyayı nasıl algıladıklarını ve bunların nedenlerini öğrenebilmek için
mümkün olduğu kadar araştırmaya dahil edilen bireylere yakın olmalı ve gerekirse onlarla
birlikte aynı ortamı paylaşmalıdır.
 Nitel Araştırmalar
İnsanların nasıl yaşadıklarını, nasıl konuştuklarını, nasıl davrandıklarını ve neye nasıl tepki
gösterdiklerini; kurumların faaliyetlerini ve işlerliğini, sosyal hareketleri ve karşılıklı ilişkileri vb.
anlamaya çalışma yöntemidir.
İnsanların doğal ortamlarında günlük yaşamlarını sürdürürken incelenmesi söz konusudur.
Hipotezleri test etmek yerine önemli kategorileri, boyutları ve ilişkileri ortaya çıkarmak için
ayrıntılarla ilgilenir ve incelemeye alınman olguyu bütün bir sistem olarak incelemeye çalışır.
Araştırmacının özellikle ne tür veri toplayacağından emin olmadığı durumlarda yararlanılır.
Geliştirilebilir olması gerekmez.
Bulgulara nicel anlamda ve istatistiksel işlemlerle ulaşamayan bir yöntemdir.
Uçak, 2000, s. 257
Nitel Araştırmalar
Nitel araştırmada çok sayıda bireyin ya da deneğin araştırmaya katılması güçtür çünkü
toplanan verilerin ayrıntılı ve derinlemesine olması gerekmektedir.
Araştırmaya katılan deneklerin sayısı az olmakla birlikte sonuçta elde edilen verinin
miktarı ve ayrıntısı oldukça fazladır ve analiz de bu nedenle uzun zaman alabilmektedir.
Sonuçta ortaya çıkan araştırma raporunun oldukça uzun olması da doğaldır, çünkü elde
edilen nitel verilerin sunulması ve yorumlanması bunu gerektirir .

Uçak, 2000, s. 257

Nitel Araştırmalar
İnsan davranışlarının nedenlerini araştırır.
Nitel olgularla ilgilenir.
Örneğin « İnsanların davranışlarının nedenlerini araştırmak» (İnsanlar niçin düşünür
veya belirli şeyleri yaparlar?)
Tutum veya görüş araştırmaları gibi «insanlar belirli bir konu hakkında ne düşünüyor»,
«insanlar ne hissediyor» nitel araştırma konusudur.
Nitel araştırmalarda, görüşme (interview), cümle tamamlama testleri, hikaye
tamamlama testleri, kelime ilişki testleri veya benzer projektif testler kullanılır.
Nitel Araştırmalar
Nitel araştırmada en yaygın olarak kullanılan üç tür veri toplama yöntemi vardır:
görüsme, gözlem ve yazılı dokümanların incelenmesi. Bu genel yöntemler yine kendi
içinde alt gruplara ayrılmaktadır.
Küçük çocuklar ve soruları cevaplamak istemeyen veya soruları cevaplandırması
mümkün olmayan hasta veya özürlü kişiler için nitel araştırma yöntemi uygundur.
 1

BİLİMSEL ARAŞTIRMA SÜRECİ

Problemi Tanımlama

9 2
Raporlaştırma Denenceleri Belirleme

3
8
Araştırma Desenini
Verileri Analiz Etme
Bilimsel Araştırma Süreci Oluşturma

7 4
Verileri Toplama Örneklemi Seçme

6 5
Analiz Yöntemini Araçları Belirleme
Belirleme

PROF. DR. DEVRİM ALICI- MERSİN ÜNİVERSİTESİ 2022-2023 GÜZ DÖNEMİ

Nitel Araştırmanın Aşamaları
Araştırma Probleminin Belirlenmesi
Kuramsal/Kavramsal Çerçevenin Oluşturulması
Araştırma Sorusunun (ya da Sorularının) Yazılması
Araştırma Alanının / Örneklemin Belirlenmesi
Araştırmacının Rolünün Belirlenmesi
Veri Toplama Araçlarının/Stratejilerinin Geliştirilmesi
Veri Toplama (Görüşme,Gözlem ve Dokümanlar)
Veri Analizi,Bulguların Betimlenmesi ve Yorumlanması
Sonuçların Sınırlanması ve Genellenmesi
Araştırmanın Kuram ve Uygulama için Doğurduğu Sonuçlar
Nitel Araştırma Türleri
•Kültür Analizi (etnografya/etnography)
•Olgubilim (fenomenoloji/phenomenology)
•Kuram Oluşturma (grounded theory)
•Yorumlama (hermenötik/hermeneutics)
•Anlatı-Biyografi (narratives/life stories)
•Durum Çalışması (case study)
•Eylem Araştırması (action research)
Nitel Araştırma Örneği 1
Öğretmenlerin ve velilerin günümüz Türkiye’sinde gündelik hayatlarında kullandıkları
mecazların (metafor) yardımı ile, “okul” kavramını nasıl algıladıklarının belirlenmesi.
Bu kavrayışı derinleştirmek için katılımcıların, "öğrenci," "öğretmen," "okul yöneticisi"
ve "veli' mecazları da (metafor) analiz edilmiştir.
Bu çalışmaya, Ankara'nın farklı semtlerinde bulunan üç devlet, bir özel ilköğretim
okulunun 4-8'inci sınıflarından 517 öğrenci, 47 ilk ve orta kademe öğretmeni ve 101
veli katılmıştır. Veri toplama aracı olarak, hem görüşme hem de anketler kullanılmıştır.
Veriler betimsel bir yöntem izlenerek analiz edilmiştir.
 Nitel Araştırma Örneği 1
Sonuçlar örneklemdeki ilköğretim okullarının temel işlevlerinin; bakım, bilgi aktarımı ve gençlerin
yetiştirilmesi olduğunu ortaya çıkarmıştır. Öğrenci ve öğretmene ilişkin mecazlar (metafor), okul
sisteminin bilgi ve öğretmen merkezli olduğunu göstermiştir.
Ayrıca, okulların oldukça disiplinli, otoriter ve karışık bir atmosfere sahip olduğu ortaya çıkmıştır.
Okullara göre yapılan analizler, alt sosyo ekonomik statüyü temsil eden okula devam eden
öğrencilerin ve velilerinin; okula, öğretmenlere ve okul yöneticilerine karşı, diğer gruplara göre,
daha olumlu :bir tutuma sahip olduklarını göstermiştir.
Bulgular ilköğretim birinci kademe öğrencilerinin, ikinci kademe öğrencilerine göre okullarına,
öğretmenlerine, okul yöneticilerine ve velilerine karşı daha olumlu bir tutuma sahip olduklarını
ortaya çıkarmıştır. Bütün katılımcılar öğretmenlere olumlu mecazlar (metafor) atfetmiştir. Seçilen
okullarda, öğretmenlerin temel rolleri, bakım, bilgi transferi, insanları aydınlatma, genç nesli
şekillendirme olarak ortaya çıkmıştır. Sonuçlar aynı zamanda, öğretmenlerin mesleklerine ve
kendilerine yabancılaşma. eğilimini ortaya çıkarmıştır. Okul yöneticileri genellikle otoriter, disipline
edici, kaba, zarar verici ve duyarsız gibi olumsuz mecazlarla tanımlanmışlardır.
Nitel Araştırma Örneği 2
Bu çalışma, (1) özel bir lisede uygulanmakta olan öğretmen değerlendirme etkinliklerini tanımlamak;
(2) bu etkinliklerin zayıf ve güçlü yönlerinin, yöneticiler, zümre başkanları, müdür muavinleri,
öğretmenler ve öğrenciler tarafından nasıl algılandığını ortaya çıkarmak; (3) bu etkinliklerin öğretme
ve öğrenme sürecine, öğretmen gelişimine ve genel anlamda okulu geliştirme sürecine etkilerini
incelemek ve (4) mevcut öğretmen değerlendirme sistemini geliştirmeye yönelik öneriler ortaya
koymak amacıyla yapılmıştır.
Bu çalışmanın örnekleme, Ankara'daki özel bir lisedeki 2 idari kurul üyesi, okul müdürü, bütün zümre
başkanları (6), 3 müdür yardımcısı, 15 öğretmen ve 50 öğrenci oluşturmuştur. Veriler "görüşme" ve
"kritik olay" yöntemleriyle toplanmıştır. Ayrıca değerlendirmeye ilişkin yazılı dokümanlar
incelenmiştir. Toplanan veriler "içerik analizi tekniği uygulanarak değerlendirilmiştir.
 Nitel Araştırma Örneği 2
Elde edilen bulgular, okulda uygulanmakta olan iki tür öğretmen değerlendirme etkinliğinin olduğunu
göstermektedir: okul yönetimi tarafından yürütülen değerlendirme ve Milli Eğitim Bakanlığı
müfettişlerince yapılan teftiş. Okul bazlı performans değerlendirmesi sınıf içi sınıf dışı ve yıl sonu olmak
üzere üç aşamada yapılmaktadır. Öğretmen performansının değerlendirilmesinin benimsenmesi ve
gerekli bulunmasına rağmen değerlendirmenin yapılış biçimi ve süreciyle ilgili şu alanlarda problemler
olduğu saptanmıştır: öğretmen değerlendirmenin amacının açıklığı değerlendirmede kullanılan ölçütler
ve formlar, sınıf gözleminin yapılış şekli ,değerlendirme sonucunun öğretmenlere bildirilmesi yöntemi,
değerlendirmenin güvenilirliği, değerlendiren kişinin etkinliği ile öğretmenlerle ilişkisi, öğrencinin ve
velinin değerlendirme sürecine katkısı.
Milli Eğitim Bakanlığı teftişi; yargılayıcı ve dar kapsamlı olmasından dolayı yetersiz bulunmuştur.
Öğretmen değerlendirme etkinliklerinin ; öğretme ,öğrenme sürecine, öğretmen gelişimine ve okulun
genel gelişimine etkileri, okul personeli tarafından hem olumlu, hem de olumsuz olarak
değerlendirilmiştir: Genel olarak öğretmen değerlendirme etkinlikleri, idari değerlendirme olarak
görülmüştür. Son olarak, öğretmen değerlendirme sisteminin daha etkili ve verimli hale gelmesi için
araştırma örnekleminden çeşitli öneriler derlenmiş ve bu çalışmada ortaya çıkan sonuçların ışığında bir
öğretmen değerlendirme modeli ortaya çıkarılmış ve tartışılmıştır.
NİCEL ARAŞTIRMALAR
Nicel Araştırmalar
Önceden hazırlanmış bir soru formuna bağlı kalınarak, sayısal yorum ve genelleme
yapılabilen araştırma türüdür.
Niceliksel araştırma yönteminde, araştırılan konuya ilişkin, evreni temsil edecek
örneklemden sayısal sonuçlar elde edilmektedir elde edilen sonuçlar üzerinde gerekli
istatistiki ve matematiksel analizler yapılabilmektedir.
Nicel araştırma yönteminde, araştırma evreninin araştırma konusu hakkındaki fikrinin
yönü sorgulanmaktadır. Yani, konu hakkında yoğun bir analiz değil aksine, daha
yüzeysel, daha çok sayısal ve çoğunluk/azınlık temsiliyetleri saptanmaktadır.
Nicel araştırmalarda sayısal temsiliyet söz konusu olduğu için, araştırma evrenini temsil
edecek örneklemin hatasız tespit edilmesi ve bu örnekleme doğru soruların sorulması
önemlidir.
Kaynaklar
Gliner, J.A., Morgan, G.A. ve Leech, N.L. (2015). Uygulamada araştırma yöntemleri: Desen ve analizi bütünleştiren yaklaşım
(Çev. : Volkan Bayar, Çev. Ed.: Selahattin Turan). Ankara: Nobel yayın dağıtım.
Kothari, C. R. (2004). Reserach Methodology: Methods and Techniques. New Age International Publishers, New Delphi.
Singh, Y. K. (2006). Fundamental of research of methodology and statistics. New Delhi: New Age International (P) Ltd,
Publishers.
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayınevi.