„To nie jest budynek, to rzeźba. Ale też i nie rzeźba”.

Język wobec tajemnicy w Katedrze Jacka Dukaja

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Jacek Dukaj, Katedra, s. 447.

Źródło: Jacek Dukaj, Katedra, s. 439–440.
Źródło: Jacek Dukaj, Katedra, s. 404–406.
 „To nie jest budynek, to rzeźba. Ale też i nie rzeźba”.
Język wobec tajemnicy w Katedrze Jacka Dukaja

Źródło: domena publiczna.

Pisarze science‐fiction często stają wobec wyzwania przedstawienia wizji, które nie
mieszczą się w granicach rzeczywistości empirycznie i racjonalnie oswojonej przez
człowieka. Ponieważ wizję tę autor realizuje w tworzywie literackim, konieczne jest
znalezienie odpowiednich środków językowych, za pomocą których możliwe będzie
wyrażenie i przedstawienie rzeczywistości przekraczającej granice ludzkiego pojmowania.
Jak jednak zawrzeć w ludzkim języku to, co niejako ze swej istoty wydaje się temu językowi
wymykać?

Twoje cele

Przeanalizujesz środki językowe wykorzystane przez Jacka Dukaja w opowiadaniu

<Katedra
Dokonasz analizy porównawczej architektonicznego projektu kościoła Sagrada
Familia w Barcelonie oraz literackiej wizji Katedry w opowiadaniu Jacka Dukaja.
Ocenisz zasadność zastosowania pojęcia „tekst kultury” do różnych obiektów
architektonicznych.
Zredagujesz nacechowany pozytywnie lub negatywnie opis miejsca.
Przeczytaj

O autorze
Jacek Dukaj (ur. 1974) – polski pisarz
i eseista. Debiutował opowiadaniem Złota
Galera, opublikowanym w „Fantastyce”
w 1990 roku. Debiut książkowy – zbiór Xavras
Wyżryn – ukazał się w 1997 roku. Autor m.in.
powieści Czarne oceany(2001), Inne pieśni
(2003), Perfekcyjna niedoskonałość (2004)
oraz licznych opowiadań. Laureat Nagrody
Fundacji im. Kościelskich, Europejskiej
Nagrody Literackiej (w obu wypadkach za
powieść Lód), czterokrotnie nominowany do
Paszportu „Polityki”, pięciokrotnie
uhonorowany Nagrodą Fandomu Polskiego
im. Janusza A. Zajdla (m.in. za opowiadanie
Katedra).
Jacek Dukaj
Źródło: Zorro2212, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA
3.0.

Katedra
Problem spotkania człowieka i jego kultury z obcymi formami życia, inteligencji i cywilizacji
pojawia się w science fiction tak często, że może być uznany za jedno z najbardziej
typowych zagadnień fantastyki naukowej. Wachlarz realizacji rozciąga się od fabuł
rozrywkowych po te, które angażują czytelnika na poziomie intelektualnym. Estetyczną
i intelektualną wartość konkretnych realizacji motywu takiego spotkania kształtują takie
czynniki, jak zaproponowana przez pisarza koncepcja obcości, stopień jej problemowego
rozwinięcia i pogłębienia, sposób, w jaki została ona fabularnie zorganizowana czy strategia
jej językowego przedstawienia. Różnorodność ujęć tego tematu można ukazać, przywołując
takie tytuły, jak np.: Solaris Stanisława Lema, Piknik na skraju drogi Arkadija i Borysa
Strugackich, Historia twojego życia Teda Chianga czy Ślepowidzenie Petera Wattsa.

Opowiadanie Jacka Dukaja Katedra porusza wiele zagadnień. Autor dotyka kwestii
doświadczenia sacrum, obecności religii i Kościoła w świecie zaawansowanych technologii
i podróży międzygwiezdnych. Pojawiają się pytania o możliwość rozpoznania i zrozumienia
wytworów cywilizacji i inteligencji innych niż ludzka. W szerszym ujęciu zaś wybrzmiewa
w narracji kwestia możliwości poznawczych ludzkiego umysłu w konfrontacji ze
złożonością i tajemnicą wszechświata.
Główny bohater i zarazem narrator – ksiądz Pierre Lavone – przybywa na planetoidę, na
której znajduje się tytułowy obiekt, aby zbadać sprawę rzekomych cudów, jakich pielgrzymi
mieli doświadczać przy grobie zmarłego w dramatycznych okolicznościach astronauty.
Pracując nad raportem, Lavone staje w obliczu nie tylko zagadki, jaką jest sama Katedra, ale
również – tajemnicy planetoid. Właściwości ich budowy oraz zachodzące w obrębie ich
roju oddziaływania fizyczne przekraczają możliwości ludzkiej nauki. Staje się to źródłem
spekulacji na temat ich prawdziwej natury – jeden z bohaterów sugeruje księdzu, że
planetoidy mogą być w istocie wytworem obcej cywilizacji. Wypadek, jakiego w toku
dociekań doznaje Lavone, zmusza bohatera do pozostania na planetoidzie, splatając jego los
z zagadką Katedry i tajemnicą pochodzenia domniemanych planetoid.

Tytułowa Katedra (która nie jest katedrą w religijnym znaczeniu tego słowa) – to
wzniesiona na planetoidzie konstrukcja, której obraz w toku narracji kształtuje się między
wytworem zaawansowanej wiedzy i technologii a żywym organizmem. Istota Katedry
wymyka się ludzkiemu poznaniu. Powstała za sprawą technologii, jednakże twórcy
ograniczyli swoją ingerencję jedynie do podstawowych parametrów projektu,
wyznaczających granice jego realizacji. Jej forma to rezultat zainicjowanych przez
człowieka, ale rozwijających się już poza jego kontrolą algorytmów matematycznych. Efekt
tych działań uległ następnie wpływowi jakiegoś obcego oddziaływania, które przekształciło
Katedrę w byt o naturze niepoddającej się ludzkiemu rozumieniu. Natura ta manifestuje się
w sposób, jaki dla niektórych nabiera znamion religijnej cudowności. W językowym
przedstawieniu obcość Katedry manifestuje się poprzez te jej właściwości, za sprawą
których wymyka się ona kategoriom ludzkiego poznania. Katedra nie jest świątynią – choć
przyciąga ludzi poszukujących doświadczenia mistycznego. Nie jest budynkiem, mimo że
posiada pewne architektoniczne cechy. Nie jest dziełem sztuki – choć wzbudza zachwyt.
Nie jest również wytworem człowieka, skoro badania ujawniają nieznaną człowiekowi
strukturę jej materii i sprzeczne z założeniami twórców właściwości. W końcu nie jest też
wytworem natury, skoro siłą sprawczą były wiedza, technologia i koncepcja człowieka.
Czym zatem jest? Dwa fragmenty opowiadania pokazują, w jaki sposób Dukaj tworzy
literacką reprezentację tego niepojętego bytu.

“
Jacek Dukaj

Katedra
Więc teraz Katedra. Olbrzymia, wspaniała. Wychodzisz ze śluzy
biosfery i widzisz ją – Katedrę – przed/ponad sobą: poszarpany cień
na tle gwiazd. Trzeba światła, żeby docenić jej architekturę, a światła
właśnie brak: Levie już daleko, Madeleine jeszcze nie wystarczająco
blisko. Teraz [...] Katedra jest przede wszystkim Tajemnicą. […] To nie
jest budynek, to rzeźba. Ale też i nie rzeźba. [...] Kiedy się patrzy od
strony śluzy kraterowej biosfery, wygląda to tak: hiperboloidalny
korpus z wywiniętymi w krzywe skrzydła, łukowatymi żebrami
pośrodku; na flankach zaś – asymetryczne wieże zakończone
kamiennymi wykwitami strzępiastych liści, niczym zamrożone czarną
próżnią w chwili eksplozji węglowe szrapnele. Forma mówi
o ucieczce duszy, która w okrutnym bólu wyrywa się z okowów
materii ku gwiaździstej pustce. Gdy światło zaczyna tu śledzić jakąś
linię, krawędź, załamanie, żebro kopuły – szybko wyciska z mroku
ostre szczegóły, ociekające gęsto twardymi cieniami, i oko wpada
w spiralę dociekliwości, tym szczegółom nie ma końca, fraktalowe
algorytmy żywokrystu przydały tu wszelkim figurom pozorne
ułamkowe wymiary, oko się gubi. Dookoła wież pną się ku
stop‐klatkom śmierci spirale Escherowych schodów, pod pewnym
kątem wygląda to nawet na drogę, którą człowiek faktycznie może
przebyć, ale w rzeczywistości, gdy światło ogarnie większy fragment
Katedry, widać, że musiałby to być raczej pająk niż człowiek; i że
nawet on donikąd by w końcu nie dotarł. Asymetria wież powoduje, iż
cały ten ażur żywokrystu zdaje się chylić ku kraterowi, ku
patrzącemu, i na jego prawą stronę; natomiast przewrotność
algorytmów redukcyjnych odpowiedzialnych za kształt zewnętrznych
powierzchni nawy głównej – iż toczy Katedrę jakiś nowotwór
kamienia, że mianowicie patrzący widzi właśnie ostatnią,
przedśmiertną postać budowli, a zaraz – za dzień, dwa – zapadnie się
ona w siebie, sklęśnie, przegnije, trzasną pod ciężarem udręczonego
kamienia strzeliste żebra, zwieńczony krzyżem kręgosłup runie
w cieniste przestrzenie organów wewnętrznych i spomiędzy szczęk
wysuniętego portalu wytoczy się powolna lawina kruchej krwi
Katedry. Forma mówi o udręce samotnego konania, słabości materii,
która zatruwa zwątpieniem niewidzialnego ducha. [...] Gwiazdy
prześwietlają Katedrę na przestrzał. Nie posiada ona wszak ścian ani
dachu, bo do niczego nie są jej jako budynkowi potrzebne – to
przecież nie jest budynek […].
Źródło: Jacek Dukaj, Katedra, s. 404–406.
“
Jacek Dukaj

Katedra
Bo to jedno o Katedrze rzec mogę na pewno: jest piękna. Nie jest
ładna, nie jest dla oka przyjemna, nie uspokaja patrzącego - ale jest
piękna. Estetyka bryły inna jest od estetyki obrazu dwuwymiarowego
lub estetyki ruchu. Nie angażuje jedynie zmysłu wzroku, lecz
uruchamia także głębsze procedury. Napiera. Reorganizuje
przestrzeń i człowieka w tej przestrzeni. Acheiropoieta – oto, czym
jest Katedra. Naturalny artefakt sakralny. [...] Bo kto mi poda nazwisko
twórcy Katedry? Kto mi wskaże architekta, z którego zamysłu
powstała ta porażająca wyobraźnię kompozycja kształtów? Komu
złożyć hołd? Programiści żywokrystu wiedzieli jedynie, czym Katedra
ma nie być: zakreślili warunki brzegowe. Katedra jako taka nie istniała
w ich myślach. Kto zatem jest autorem tego dzieła sztuki? Izmiraidy?
Przypadek? Bóg? Nikt? Teoria chaosu? Ile sztuki w kawałku drewna
wyrzuconym na brzeg przez morze? Ile głębi w nieintencjonalnych
skrzepach materii? Unoszę głowę i przed oczyma mam kosmos.
Rorscharchowe wyciemnienia mgławic, rzekę Mlecznej Drogi,
delikatne kwiaty gwiezdnych gromad, srebrny piasek odległych
galaktyk, kwazarów, zgrzytliwe świetlne staccato pulsarów... A umysł
to chłonie, obraca, organizuje, nazywa formy. Pierwsi kosmonauci,
powracając z orbity, często mówili o doświadczeniu mistycznym.
Dane im było obcować pośrednio z wysoką transcendencją. Kosmos –
Katedra – oddziałują w ten sam sposób. Niebezpiecznie jest za bardzo
się zapatrzyć.
Źródło: Jacek Dukaj, Katedra, s. 439–440.

Każda próba oddania za pomocą środków literackich tego, co obce, staje się zmaganiem
z samą materią języka. Językowy obraz świata jest częścią kultury, więc każda próba wyjścia
w języku poza to, co ludzkie, znane, wyrażalne, staje się też próbą wyjścia poza język. Jak
bowiem w pełni wyrazić to, co obce, nieludzkie, skoro język definitywnie zakorzeniony jest
w ludzkim doświadczeniu świata?

Katedrę zadedykował pisarz „Pamięci Antonio Gaudiego, sztuki jego wyobraźni” [Jacek

Dukaj, Katedra , [w:] tenże, W kraju niewiernych, s. 447]. Idąc tym tropem, czytelnik
dostrzeże zapewne powinowactwo wyobrażonej przez Dukaja Katedry z zaprojektowanym
przez Gaudiego, znajdującym się wciąż w trakcie budowy kościołem Sagrada Familia
w Barcelonie.

Opowiadanie Jacka Dukaja Katedra zostało rozsławione za sprawą luźno z nim związanego,

krótkiego filmu animowanego (2002) w reżyserii Tomasza Bagińskiego, nominowanego do
Oscara. Trwająca niespełna 7 minut animacja powstawała przez 3 lata, realizowana przez
samodzielnie pracującego twórcę. Projekt otworzył reżyserowi drogę do światowej kariery
w dziedzinie animacji.

Słownik
algorytm

(łac. algorithmus) – sekwencja działań (często: obliczeń), które w założeniu

mają doprowadzić do rozwiązania jakiegoś problemu

absyda

(łac. absis – łuk, sklepienie) – część architektonicznej bryły świątyni w formie półkola,
półelipsy lub wieloboku, otwarta do wnętrza

ażur

(fr. à jour) – wzór dekoracyjny wykonany z licznych otworów w jakimś tworzywie

fraktal

(łac. fractus – cząstkowy, złamany) – rodzaj figury geometrycznej opartej na zasadzie

samopodobieństwa: jej fragmenty, odpowiednio powiększone, wyglądają identycznie jak
cała figura

językowy obraz świata

utrwalony w systemie języka (odmienny w różnych językach) sposób postrzegania,

kategoryzowania i interpretowania rzeczywistości, będący częścią codziennego
potocznego doświadczenia użytkowników danego języka w określonej kulturze

maswerk

(niem. masswerk) – geometryczny element dekoracyjny, stosowany w architekturze

w zdobieniach geometryczny element dekoracyjny, kamienny lub ceglany, stanowiący
regularną kompozycję form kolistych, łukowych, organicznych, używany w zdobieniach
łuków gotyckich okien lub ścian i murów (maswerk na nieprzezroczystej powierzchni
nazywany jest ślepym)
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Obejrzyj materiał prezentujący budowaną w Barcelonie Świątynię Pokutną pod wezwaniem

Świętej Rodziny. Wynotuj elementy, w których rozwiązania architektoniczne łączą się ściśle
z nacechowaniem estetycznym i symbolicznym. Wykorzystaj inne źródła informacji i znajdź
niewspomniane w materiale przykłady takich połączeń.

Polecenie 2

Odpowiedz na pytanie: czy można powiedzieć, że architektura posługuje się jakimś rodzajem
języka?
CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Kościół Sagrada Familia to dzieło życia Antoniego Gaudiego, katalońskiego architekta

urodzonego w 1852 roku. Gaudi wypracował własny, oryginalny i łatwo rozpoznawalny styl.

od góry: Casa Vincens, Casa Milà, Park Güell

Pol Viladoms / CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org; L'amande / CC BY 2.0, flickr.com; CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Większość jego projektów została zrealizowana w Barcelonie, a do najbardziej znanych

wśród nich należą: Casa Vincens (czyli „Dom Vincensa”), Casa Milà oraz Park Güell.
Wszystkie znalazły się na Liście światowego dziedzictwa UNESCO.
CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Najsłynniejszym projektem Gaudiego jest wciąż budowany Kościół Sagrada Familia, czyli
Świątynia Pokutna pod wezwaniem Świętej Rodziny. Początkowe założenia budowy
niewiele miały wspólnego z formą, którą znamy współcześnie. Pierwszy architekt świątyni,
Francisco de Paul del Villar, zaplanował konstrukcję w stylu neogotyckim, skromną
i tradycyjną w zamyśle, jeśli porównać ją z wizją jego następcy. Budowa rozpoczęła się
w roku 1882, jednak już rok później Villar zrezygnował, a zwolnione stanowisko objął Gaudi.
Stopniowo poddawał on wyjściową koncepcję coraz bardziej radykalnym zmianom, tworząc
zupełnie nowy projekt.

CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Projekt Gaudiego połączył właściwości różnych stylów w sposób dotąd niespotykany.

Inspiracje tradycją mauretańską współistnieją z wpływami architektury gotyckiej. Badacze
odnajdują w koncepcji Gaudiego motywy secesyjne, kubistyczne, symbolistyczne
i ekspresjonistyczne. Czyni to dzieło Gaudiego czymś więcej niż tylko miejscem kultu.
Świątynia Sagrada Familia to budowla, która zarazem jest rzeźbą.

Javiermes / CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Twórca świątyni wykorzystywał gipsowe makiety oraz skomplikowane układy łańcuchów,

sznurków i ciężarków, planując i testując swoje architektoniczne pomysły. Modele te
zostały zniszczone w trakcie hiszpańskiej wojny domowej. O imponującej złożoności
opracowanych taką warsztatową metodą rozwiązań może świadczyć fakt, że współcześnie
osiągnięcie podobnych rezultatów wymaga użycia najnowocześniejszej technologii
komputerowej.
CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Gaudi był człowiekiem głęboko wierzącym, a stworzony przez niego projekt świątyni
zakładał, że dla wiernych będzie ona opowieścią wyrażającą istotę chrześcijaństwa za
pomocą języka architektury i sztuki. „Czytanie” kościoła wymaga znajomości określonych
kodów wywodzących się z tradycji chrześcijaństwa: narracji biblijnej i symboliki religijnej.
Niemal każdemu elementowi można przypisać określone znaczenie, rozwijające stopniowo
przekaz całości. Świątynia Sagrada Familia to budynek, który zarazem jest komunikatem.

Sagrada Família (oficial) / CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Ukończony kościół Sagrada Familia będzie posiadał trzy fasady, reprezentujące kluczowe
momenty ewangelicznej opowieści o życiu, śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa.

Od strony północno-wschodniej znajduje się Fasada Narodzenia Pańskiego, jedyna, którą

Gaudi zdołał przed śmiercią ujrzeć w kształcie zbliżonym do ostatecznego. Bardzo bogata
w zdobienia, składa się z trzech portali, z których każdy poświęcony jest jednej osobie ze
Świętej Rodziny i jednej z Cnót Boskich.
Ad Meskens / CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org; CC0;Ad Meskens / CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Z podziałem tym korespondują liczne utrzymane w realistycznej konwencji rzeźby.

Przedstawiają one sceny związane z tematem fasady, zarówno poprzedzające narodziny
Chrystusa, jak i reprezentujące jego młodość.

Wjh31 / CC BY 3.0, commons.wikimedia.org; CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Fasada Męki Pańskiej znajduje się po południowo-zachodniej stronie i swym stylem

znacząco różni się od fasady północno-wschodniej. Brak finezyjnych zdobień nadaje jej
surowość wyrazu, która eksponuje kubistycznie zgeometryzowane grupy ludzkie, ilustrujące
zdarzenia poprzedzające skazanie Chrystusa, sceny Drogi Krzyżowej i zmartwychwstania.

CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Portyk wsparty jest na sześciu pochylonych kolumnach, ponad którymi wznosi się 18
mniejszych kolumn stylizowanych na kości. W układzie pionowym oś fasady wyznaczają
rzeźby przedstawiające Chrystusa biczowanego, ukrzyżowanego i zmartwychwstałego.

Natomiast Fasada Chwały Pańskiej znajduje się wciąż w budowie. Ukończona, będzie
stanowić główne wejście do świątyni.
Bernard Gagnon / CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Ponad główną bryłę świątyni wyrastają wieże, wśród których nie ma dwóch identycznych.
Nad wszystkimi będzie dominować Wieża Chrystusa, otoczona czterema niższymi (135
metrów), reprezentującymi ewangelistów. Wieża Matki Boskiej, z wierzchołkiem na
wysokości 140 metrów, będzie się wznosić nad absydą. Każda z trzech fasad
zaprojektowana została z czterema dzwonnicami. Razem reprezentują dwunastu apostołów
(w miejsce dwóch ewangelistów i Judasza Gaudi wybrał świętych Macieja i Barnabę oraz
Pawła z Tarsu). Najwyższą z wież, która po ukończeniu ma wznosić się na 172,5 metra,
Gaudi zaprojektował nieco niższą od okolicznego wzgórza Montjuïc, nie chcąc wywyższać
swego projektu ponad dzieło Boga.

Robertgombos / CC BY-SA 4.0, commons.wikimedia.org; Sagrada Família (oficial) / CC BY-SA 3.0, commons.wikimedia.org

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP
Konstrukcja wspiera się na 56 kolumnach, które znajdują się we wnętrzu kościoła. Różnią
się one od siebie wielkością, kształtem, rodzajem skały wykorzystanej do pokrycia
żelbetonowych rdzeni, kolorem oraz symbolicznym przyporządkowaniem: Gaudi powiązał je
z postaciami świętych, hiszpańskimi miastami z siedzibami arcybiskupstw, a także ważnymi
momentami roku liturgicznego. Strzelistość oraz dynamiczna spiralna forma symbolizują
związek Ziemi i Nieba.

CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Sklepienie świątyni zwraca uwagę połączeniem elementów inspirowanych światem

organicznym z geometrycznymi formami, przywodzącymi na myśl nieskończoną
powtarzalność fraktali. Rozgałęzienia w górnych par ach filarów zostały pomyślane tak, by
przywodziły na myśl korony drzew. Gaudi pragnął, aby wnętrze świątyni budziło podobne
odczucia jak pobyt w bujnym, jasnym lesie; tam bowiem, według architekta, człowiek
znajduje się najbliżej Boga.
CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Przestrzeń wnętrza wypełnia wielobarwne światło. Efekt ten został osiągnięty dzięki
zastosowaniu dużych różnokolorowych witraży oraz rozwiązań architektonicznych
umożliwiających swobodny przepływ światła z licznych źródeł.

CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Wisząca figura Chrystusa z głową uniesioną ku górze jest osłonięta świetlistym,

siedmioramiennym baldachimem, reprezentującym Ducha Świętego i jego dary. Ponad nimi
można dostrzec mozaikę symbolizującą Boga Ojca. Połączone wertykalnie ukierunkowanym
spojrzeniem wiernego elementy tworzą symboliczną reprezentację Trójcy Świętej.
CC0

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/Ps3yM93JP

Od początku świątynia budowana jest wyłącznie ze składek wiernych. Współcześnie budżet

znacząco zasilają przychody z biletów kupowanych przez licznie przybywających do tego
miejsca turystów. W 2010 roku, po zadaszeniu konstrukcji, papież Benedykt XVI
konsekrował nieukończoną wciąż budowlę, nadając jej status bazyliki mniejszej. Budowa ma
zostać ukończona na stulecie śmierci Gaudiego – w 2026 roku, choć finał prac jest
przewidywany około 2030 roku. W ten sposób świątynia Sagrada Familia jest najdłużej
budowanym kościołem w Europie.
Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 輸

W cytatach przywołanych w tekście głównym znajdź określenia i wyrażenia, które dotyczą

cech i atrybutów Katedry z opowiadania Jacka Dukaja. Wpisz je we właściwe pola mapy myśli,
przyporządkowując je do odpowiednich kategorii wg wzoru:

Ogromna

Rozmiar

Katedra
Ćwiczenie 2 輸

Przeanalizuj środki stylistyczne, wykorzystane do opisu Katedry w przywołanych fragmentach

opowiadania. Zanotuj co najmniej 6 różnych przykładów tych środków, nazywając każdy
z nich oraz ilustrując go odpowiednim cytatem z tekstu.

Nazwy środków Wybrane cytaty

Ćwiczenie 3 輸

Na podstawie przywołanych fragmentów opowiadania scharakteryzuj stosunek bohatera do

Katedry. Weź pod uwagę funkcjonalność zastosowanych w opisie środków językowych. Swoje
spostrzeżenia zilustruj odpowiednimi cytatami z tekstu. Przywołane cytaty skomentuj
adekwatnie do problemu sformułowanego w poleceniu.
Ćwiczenie 4 輸

Obejrzyj prezentację dotyczącą bazyliki Sagrada Familia w Barcelonie i wynotuj te cechy

architektury świątyni, które mogły, według ciebie, zainspirować Jacka Dukaja do stworzenia
Katedry, oraz te, które odróżniają Katedrę Dukaja od świątyni Gaudiego.

Inspiracje:

Różnice:

Ćwiczenie 5 醙

Bazylika Sagrada Familia jest bogatym w treść tekstem kultury i jako taka może być
„odczytana”. Zastanów się, czy Katedrę z opowiadania Jacka Dukaja można uznać za tekst
kultury. Sformułuj co najmniej cztery argumenty potwierdzające taką hipotezę lub takie, które
uzasadnią jej odrzucenie.
Ćwiczenie 6 醙

Obejrzyj galerię zdjęć i wybierz spośród nich jedno lub dwa, które uznasz za odpowiednie
ilustracje do opowiadania Katedra Jacka Dukaja. Każdy wybór uzasadnij co najmniej trzema
argumentami.


Źródło: domena publiczna.

Ćwiczenie 7 難

Wybierz jedno zdjęcie z galerii zamieszczonej w poprzednim ćwiczeniu i zredaguj

kilkuzdaniowy opis miejsca, który mógłby stanowić jego prezentację w tekście literackim.
Zastosuj w opisie takie środki i zabiegi językowe, które wywołają u odbiorcy wrażenie obcości
tego, co opisujesz. Wybierz jedną ze strategii: opis nacechowany pozytywnie lub opis
nacechowany negatywnie. Zadbaj o funkcjonalność zastosowanych środków językowych.
Ćwiczenie 8 難

Wpisz w pola mapy myśli i uporządkuj według kategorii określenia i wyrażenia, które mogłyby
charakteryzować miejsce przedstawione na wybranej przez ciebie fotografii z galerii
dołączonej do ćwiczenia 6. W przedstawieniu wyeksponuj obcość miejsca. Możesz skorzystać
z opisu opracowanego w zadaniu 7. Jako wzór potraktuj mapę myśli z ćwiczenia 1.
Dla nauczyciela

Autor: Katarzyna Lewandowska

Przedmiot: Język polski

Temat: „To nie jest budynek, to rzeźba. Ale też i nie rzeźba”. Język wobec tajemnicy
w Katedrze Jacka Dukaja

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum, zakres podstawowy

i rozszerzony

Podstawa programowa:
Zakres podstawowy
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
1. Czytanie utworów literackich. Uczeń:
2) rozpoznaje konwencje literackie i określa ich cechy w utworach (fantastyczną, symboliczną,
mimetyczną, realistyczną, naturalistyczną, groteskową);
4) rozpoznaje w tekście literackim środki wyrazu artystycznego poznane w szkole podstawowej
oraz środki znaczeniowe: oksymoron, peryfrazę, eufonię, hiperbolę; leksykalne, w tym
frazeologizmy; składniowe: antytezę, paralelizm, wyliczenie, epiforę, elipsę; wersyfikacyjne,
w tym przerzutnię; określa ich funkcje;
5) interpretuje treści alegoryczne i symboliczne utworu literackiego;
8) wykazuje się znajomością i zrozumieniem treści utworów wskazanych w podstawie
programowej jako lektury obowiązkowe;
9) rozpoznaje tematykę i problematykę poznanych tekstów oraz jej związek z programami epoki
literackiej, zjawiskami społecznymi, historycznymi, egzystencjalnymi i estetycznymi; poddaje ją
refleksji;
10) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania: świata przedstawionego (fabuły, bohaterów, akcji,
wątków, motywów), narracji, sytuacji lirycznej; interpretuje je i wartościuje;
14) przedstawia propozycję interpretacji utworu, wskazuje w tekście miejsca, które mogą
stanowić argumenty na poparcie jego propozycji interpretacyjnej;
16) rozpoznaje obecne w utworach literackich wartości uniwersalne i narodowe; określa ich rolę
i związek z problematyką utworu oraz znaczenie dla budowania własnego systemu wartości.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń:
6) odczytuje pozaliterackie teksty kultury, stosując kod właściwy w danej dziedzinie sztuki;
II. Kształcenie językowe.
1. Gramatyka języka polskiego. Uczeń:
1) wykorzystuje wiedzę z dziedziny fleksji, słowotwórstwa, frazeologii i składni w analizie
i interpretacji tekstów oraz tworzeniu własnych wypowiedzi;
3) rozpoznaje argumentacyjny charakter różnych konstrukcji składniowych i ich funkcje
w tekście; wykorzystuje je w budowie własnych wypowiedzi;
4. Ortografia i interpunkcja. Uczeń:
1) stosuje zasady ortografii i interpunkcji, w tym szczególnie: pisowni wielką i małą literą, pisowni
łącznej i rozłącznej partykuły nie oraz partykuły -bym, -byś, -by z różnymi częściami mowy;
pisowni zakończeń -ji, -ii, -i ; zapisu przedrostków roz-, bez-, wes-, wz-, ws-; pisowni przyimków
złożonych; pisowni nosówek ( a, ę ) oraz połączeń om, on, em, en ; pisowni skrótów
i skrótowców;
III. Tworzenie wypowiedzi.
1. Elementy retoryki. Uczeń:
1) formułuje tezy i argumenty w wypowiedzi ustnej i pisemnej przy użyciu odpowiednich
konstrukcji składniowych;
3) rozumie i stosuje w tekstach retorycznych zasadę kompozycyjną (np. teza, argumenty, apel,
pointa);
6) rozumie, na czym polega logika i konsekwencja toku rozumowania w wypowiedziach
argumentacyjnych i stosuje je we własnych tekstach;
IV. Samokształcenie.
2. porządkuje informacje w problemowe całości poprzez ich wartościowanie; syntetyzuje
poznawane treści wokół problemu, tematu, zagadnienia oraz wykorzystuje je w swoich
wypowiedziach;
3. korzysta z literatury naukowej lub popularnonaukowej;
5. dokonuje krytycznej selekcji źródeł;
9. wykorzystuje mul medialne źródła informacji oraz dokonuje ich krytycznej oceny;
10. gromadzi i przetwarza informacje, sporządza bazę danych;
Lektura obowiązkowa
43) Jacek Dukaj, Katedra (z tomu W kraju niewiernych);
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
2. Odbiór tekstów kultury. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu podstawowego,
a ponadto:
5) rozpoznaje i charakteryzuje główne style w architekturze i sztuce;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie;
kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;
kompetencje w zakresie wielojęzyczności.
Cele operacyjne. Uczeń:

dokonuje analizy porównawczej architektonicznego projektu kościoła Sagrada Familia

w Barcelonie oraz literackiej wizji Katedry w opowiadaniu Jacka Dukaja,
opisuje obiekt architektoniczny, używając specjalistycznej terminologii,
wskazuje i określa funkcje środków literackiego wyrazu zastosowanych przez autora
opowiadania,
samodzielnie formułuje tezy oraz argumenty w dyskusji.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

ćwiczeń przedmiotowych;
z użyciem komputera;
dyskusja.

Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Przed lekcją:

1. Nauczyciel prosi uczniów o zapoznanie się z blokiem tekstowym e‐materiału „To nie
jest budynek, to rzeźba. Ale też i nie rzeźba”. Język wobec tajemnicy w Katedrze Jacka
Dukaja. Uczniowie powinni także obejrzeć prezentację interaktywną i wykonać ćw. 4
z sekcji „Sprawdź się”.

Faza wprowadzająca:

1. Nauczyciel wyświetla na tablicy temat lekcji oraz cele zajęć, omawiając lub ustalając
razem z uczniami kryteria sukcesu.
 2. Krótka rozmowa wprowadzająca w temat lekcji: nauczyciel rozpoczyna ją od omówienia
ćw. 4, które uczniowie wykonali w domu. Pyta o cechy architektury świątyni, które
mogły zainspirować Jacka Dukaja do stworzenia Katedry, oraz te, które odróżniają
Katedrę Dukaja od świątyni Gaudiego. Uczniowie prezentują swoje propozycje,
dyskutują, notują wnioski z dyskusji.

Faza realizacyjna:

1. W tej części lekcji uczniowie, pod kierunkiem nauczyciela, skupiają się na pracy
z tekstem fragmentów Katedry zamieszczonych w e‐materiale. Pracują w 2‐osobowych
zespołach. Wykonują ćw. 1‐3 z sekcji „Sprawdź się”. Porównują odpowiedzi
w 4‐osobowych grupach.
2. Później przechodzą do ćw. 5. W parach przygotowują argumenty do dyskusji na temat
Katedry z opowiadania Dukaja jako tekstu kultury. Na wstępie nauczyciel prosi
uczniów, by zdefiniowali pojęcie „tekst kultury”. Podczas rozmowy, moderowanej przez
prowadzącego lekcję, uczniowie przedstawiają swoje argumenty i notują najbardziej,
ich zdaniem, trafne.
3. W ostatniej części tej fazy lekcji nauczyciel wyświetla na tablicy interaktywnej ćw. 6.
Uczniowie swobodnie dyskutują, poszukując najlepszej w ich opinii ilustracji
opowiadania Katedra. Następnie nauczyciel wyświetla fragmenty filmu Katedra w reż.
Tomasza Bagińskiego. Uczniowie dzielą się wrażeniami na temat reżyserskiej wizji
Katedry.

Faza podsumowująca:

1. W podsumowaniu lekcji nauczyciel może postawić następujące pytania: Czy można

powiedzieć, że architektura posługuje się jakimś rodzajem języka? Czy łatwo go
odczytać, np. oglądając dzieła Gaudiego? Czy z kolei język literacki pozwoliłby nam
opisać i zrozumieć wytwory cywilizacji i inteligencji innych niż ludzka? Szczególnie
zainteresowani uczniowie mogą odpowiedzieć na wybrane pytanie pisemnie
w ramach dodatkowego zadania domowego.

Praca domowa:

1. Ćwiczenie 7 z e‐materiału.

Materiały pomocnicze:

Fragmenty filmu Katedra w reż. Tomasza Bagińskiego

Tomasz Bagiński, Sztuka ekranowana. O swojej twórczości opowiada jeden z najbardziej
znanych polskich autorów animacji, Ninateka
Słownik języka polskiego, Warszawa 2016.

Wskazówki metodyczne
Uczniowie mogą wykorzystać multimedium „Prezentacja multimedialna” do
przygotowania się do lekcji powtórkowej.