Logistyka - nauka
Tadeusz Compa 1
Obsługa statków powietrznych w porcie lotniczym
Podmioty uprawnione do zarządzania
portem lotniczym i obsługą naziemną
statków powietrznych
Każdy port lotniczy posiada swojego właścicie-
la. Właścicielem portu lotniczego może być osoba
prawna, np. spółka prawa handlowego lub osoba fi-
zyczna. Właściciel portu lotniczego może sam nim
zarządzać lub ustanowić podmiot zarządzający.
Zarządzający lotniskiem, zgodnie z art. 2 ust. 7
ustawy Prawo lotnicze (Dz. U. z 2012 roku., poz. 933
z późn. zm.), jest to podmiot, który został wpisany jako
zarządzający do rejestru lotnisk cywilnych.
Zgodnie z art. 68. Ustawy z dnia 3 lipca Prawo
lotnicze zarządzający portem lotniczym obowiązany
jest, między innymi:
1) prowadzić eksploatację lotniska w sposób za-
pewniający bezpieczeństwo lotów oraz spraw-
ność obsługi użytkowników lotniska;
2) utrzymywać lotnisko i jego elementy w stanie
odpowiadającym warunkom technicznym okre-
ślonym przez właściwy organ oraz zgodnie
z danymi wpisanymi do rejestru lotnisk;
3) zapewniać udzielenie niezbędnej pomocy me-
dycznej na lotnisku;
4) zorganizować system ratownictwa i ochrony
przeciwpożarowej lotniska;
5) zapewnić dostarczanie informacji meteorolo-
gicznej dla potrzeb użytkowników lotnisk;
6) prowadzić eksploatację lotniska w sposób za-
pewniający ciągłość ruchu lotniczego;
7) posiadać zezwolenie na działalność gospodar-
cza na lotniskach użytku publicznego wymaga-
jąca zezwolenia.
Zarządzający portem lotniczym to podmiot
prawny, który w ramach obowiązujących przepisów
zarządza terenem portu lotniczego, ustala zasady funk-
cjonowania innych firm na terenie lotniska, organizuje
ruch lotniczy i pasażerski oraz zarządza terminalami.
1
płk dr inż. Tadeusz COMPA Wyższa Szkoła Oficerska Sił
Powietrznych
84 Logistyka 6/2013
W obrębie portu lotniczego działają niezależne firmy,
które obsługują ruch lotniczy. Należą do nich linie
lotnicze zajmujące się przewozem pasażerów
i towarów, operując pomiędzy portami lotniczymi,
agent handlingowy zajmujący się obsługą naziemną,
służby celne i graniczne, policja, firmy cateringowe.
Ponadto w porcie lotniczym funkcjonuje Lotniskowa
Służba Ratowniczo-Gaśnicza oraz Służba Ochrony
Lotniska (SOL). Są to specjalistyczne służby, które
zapewniają bezpieczeństwo pasażerom, statkom po-
wietrznym oraz pracownikom.
Zarządzający portem lotniczym, przewoźnik lot-
niczy lub agent obsługi naziemnej wykonujący czyn-
ności obsługi pasażerów i transportu między statkiem
powietrznym a obiektami portu lotniczego jest obowią-
zany skierować pasażerów do wyznaczonych części
portu lotniczego, z uwzględnieniem wymogu oddziele-
nia pasażerów lotów wewnętrznych niepodlegających
odprawie granicznej, od pasażerów innych lotów pod-
legających odprawie granicznej.
Port lotniczy stanowi swojego rodzaju wielki
mechanizm, który do poprawnego działania potrzebuje
pełnej sprawności wszystkich jego elementów składo-
wych. Wśród tych elementów znajduje się obsługa
naziemna. Czas i sposób jej realizacji wpływa na ja-
kość usług przewozowych świadczonych przez port
lotniczy, a to z kolei przekłada się na konkurencyjność
w stosunku do innych portów lotniczych na terenie
państwa, czy też wspólnoty europejskiej. Poprawność
wykonania czynności obsługi naziemnej w bardzo
istotny sposób wpływa na bezpieczeństwo przeprowa-
dzanych operacji lotniczych, a wysoki poziom bezpie-
czeństwa w lotnictwie jest sprawą priorytetową.
Podmiotami uprawnionymi do wykonywania
obsługi naziemnej są:
1. Zarządzający portem lotniczym – tj. podmiot
administrujący i zarządzający infrastrukturą
portu lotniczego, a także koordynujący i kon-
trolujący działalności różnych podmiotów dzia-
łających w danym porcie lotniczym.
2. Przewoźnik lotniczy w ramach własnej obsługi
naziemnej (przez którą rozumie się wykony-
wanie we własnym zakresie jednej lub więcej
 Logistyka - nauka
kategorii usług obsługi naziemnej, polegają-
cych na obsłudze wyłącznie własnych statków
powietrznych, załóg, pasażerów i ładunków,
bez zawierania z osobą trzecią umowy na
świadczenie takich usług.
3. Agent obsługi naziemnej – tj. podmiot świad-
czący osobom trzecim jedną lub więcej katego-
rii usług obsługi naziemnej w porcie lotniczym
i posiadający zezwolenie na wykonywanie
działalności gospodarczej na lotniskach użytku
publicznego w zakresie obsługi naziemnej stat-
ków powietrznych, ładunków, pasażerów i ich
bagażu.
Podmioty wykonujące usługi obsługi naziemnej
w zakresie formalnoprawnym muszą posiadać ważne
zezwolenie na wykonywanie działalności gospodarczej
na lotniskach użytku publicznego w zakresie zarządza-
nia lotniskiem albo obsługi naziemnej statków po-
wietrznych, ładunków, pasażerów i ich bagażu2,
a w przypadku przewoźników lotniczych wykonują-
cych własną obsługę naziemną ważną licencję na pro-
wadzenie działalności w zakresie odpłatnego przewozu
lotniczego pasażerów, poczty i/lub ładunku, na warun-
kach określonych w licencji3.
W zakresie jakości usług podmioty zapewniające
obsługę naziemną muszą zapewniać odpowiedni po-
ziom usług, a także bezpieczeństwa, ochrony urządzeń,
statków powietrznych, wyposażenia, osób oraz ochro-
ny środowiska, potwierdzony certyfikatem, wydanym
przez właściwy organ nadzoru lotniczego4.
Naziemna obsługa statków powietrznych nazy-
wana jest z angielska ground handling.
Ground handling jest kompleksową obsługą na-
ziemną pasażerów, samolotów, bagażu i ładunków. Są
to wszystkie usługi wykonywane w porcie lotniczym
mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa użytkow-
nikom statków powietrznych, a także wzrost efektywno-
ści działań5.
Naziemną obsługę statków powietrznych, pasa-
żerów, bagażu i ładunków zapewniają wyspecjalizo-
wane firmy – agenci handlingowi.
2
Art. 173 ust. 1 Prawa lotniczego.
3
Art. 2 lit. b Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2407/92 z dnia
23 lipca 1992 r. w sprawie przyznawania licencji przewoźni-
kom lotniczym (Dz.Urz.UE.L.92.240.1; Dz.Urz.UE-sp.06-2-
3).
4
Art. 178 ust. 1 pkt 2 Prawa lotniczego.
5
Augustyn S., (red. nauk), Obsługa naziemna (Ground han-
dling), wyd. AR, Warszawa 2012, s. 106.
Handling obejmuje z reguły dwa obszary dzia-
łalności, a w tym cztery grupy zadaniowe:
‒ obsługa pasażera;
‒ koordynacja operacji;
‒ obsługa płytowa;
postępowanie na wypadek zagrożeń.
Agenci handlingowi
Obsługa naziemna (ground handling) polega na
świadczeniu usług w porcie lotniczym na rzecz prze-
woźników lotniczych (linii lotniczych) użytkujących
port lotniczy. Podmiotami gospodarczymi oferującymi
obsługę handlingową są wyspecjalizowane firmy
(agenci handlingowi), które funkcjonują na terenie
portu lotniczego i zajmują się obsługą pasażerów
w terminalu pasażerskim (odprawa bagażu, obsługa
biletowa) oraz na płycie lotniska (dowóz pasażerów do
samolotu, załadunek i rozładunek bagażu i towarów).
Ponadto usługi handlingowe obejmują koordynacje
operacji lotniczych, odladzanie samolotów, prowadze-
nie punktów informacji lotniskowej jak również obsłu-
gę prywatnych samolotów. Głównie od pracowników
agenta handlingowego zależy jakość obsługi pasaże-
rów linii lotniczych.
W strukturach międzynarodowego zrzeszenia
przedsiębiorstw transportu lotniczego IATA (Interna-
tional Air Transport Association) wyróżnić można
IATA Ground Handling Council (IGHC) - jest to mię-
dzynarodowa rada jednostek świadczących usługi han-
dlingowe w portach lotniczych. Rada zrzesza ponad
400 organizacji świadczących tego typu usługi dla linii
lotniczych na całym świecie.
Głównym celem IATA Ground Handling Coun-
cil jest opracowywanie jednolitych przepisów między-
narodowej obsługi handlingowej oraz zapewnienie
jednolitego poziomu obsługi. Członkostwo w IATA
Ground Handling Council dostępne jest dla:
‒ linii lotniczych będącymi członkami IATA;
‒ władz lotniska świadczących usługi obsługi
naziemnej;
‒ innych firmy świadczące usługi obsługi na-
ziemnej6.
Wszystkie podmioty gospodarcze świadczące
usługi handlingowe dążą do tego, aby dołączyć do
IATA Ground Handling Council, gdyż z takim człon-
kowstwem wiążą się unikalne możliwości biznesowe.
6
http://www.iata.org/workgroups/pages/ighc.aspx
Logistyka 6/2013 85
 Logistyka - nauka
Cechą charakterystyczną lotnictwa jest to, że
wszystkie osoby z nim związane zawodowo muszą
wykazać się bardzo dobrą znajomością określonego
obszaru działalności. Kwalifikacje ludzi pracujących
w lotnictwie muszą być potwierdzone odpowiednimi
licencjami, certyfikatami i świadectwami kwalifikacji7
oraz muszą być okresowo kontrolowane. Takie proce-
dury pozwalają na zachowanie odpowiedniego pozio-
mu przygotowania zawodowego personelu lotniczego
oraz co jest rzeczą bardzo ważną pozwalają na ciągłe
podwyższanie kwalifikacji personelu.
Aby podmiot gospodarczy mógł prowadzić dzia-
łalność związaną z obsługą naziemną statków po-
wietrznych musi spełnić określone przepisami warunki.
W stosunku do obsługi naziemnej w portach lotniczych
wydane zostało 29 maja 2009 r. rozporządzenie mini-
stra infrastruktury w sprawie obsługi naziemnej
w portach lotniczych. Reguluje ono wszystkie aspekty
związane z prowadzeniem obsługi handlingowej
w porcie lotniczym. Ponadto rozporządzenie określa,
między innymi:
‒ szczegółowy wykaz rodzajów usług w po-
szczególnych kategoriach obsługi naziemnej;
‒ szczegółowe warunki i tryb udzielania zezwo-
leń na wykonywanie obsługi naziemnej;
‒ szczegółowe warunki i sposób organizowania
oraz przeprowadzania konkursu na świadcze-
nie usług handlingowych;
‒ szczegółowe warunki udostępniania i korzy-
stania z infrastruktury lotniska oraz ustalania
i pobierania opłat za dostęp do urządzeń, insta-
lacji oraz opłat za używanie scentralizowaniej
infrastruktury;
‒ szczegółowe wymagania związane z dostępem
do rynku obsługi naziemnej.
W Polsce zezwolenie na świadczenie usług han-
dlingowych wydaje Prezes Urzędu Lotnictwa Cywil-
nego. W szczególnych warunkach Prezes ULC, na
mocy rozporządzenia w sprawie obsługi naziemnej,
może ograniczyć liczbę wydawanych zezwoleń na
wykonywanie obsługi handlingowej. Sytuacja taka
może mieć miejsce, kiedy w porcie lotniczym dochodzi
do powstania szczególnych przeszkód wynikających,
7
Według prawa lotniczego świadectwem kwalifikacji jest
dokument stwierdzający posiadanie określonych kwalifikacji
i upoważniający do wykonywania określonych czynności
lotniczych.
86 Logistyka 6/2013
np. z zatłoczenia i wskaźnika wykorzystania po-
wierzchni.
Aby móc prowadzić działalność w zakresie ob-
sługi naziemnej w porcie lotniczym podmiot gospodar-
czy musi przestrzegać określonych wymagań przez
zarządzającego portem. Działania takie mają na celu
zapewnienie należytego funkcjonowania portu lotni-
czego z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa i higie-
ny pracy.
Agent handlingowy powinien zawrzeć umowę
z zarządzającym portem lotniczym odnośnie warun-
ków korzystania z lotniska, jego urządzeń i instalacji
w części niezbędnej do wykonywania tych usług.
Umowa określa wysokość i zasady odpłatności. Agent
handlingowy zobowiązany jest do prowadzenia wła-
snego przedsiębiorstwa w sposób gwarantujący prawi-
dłowość prosperowania i w sposób eliminujący zakłó-
cenia na terenie portu lotniczego. Podmiot ten powi-
nien zapewnić ochronę przed atakami bezprawnej
ingerencji w ramach swojej działalności. Ponadto
zapewnić ciągłość wykonywania obsługi naziemnej
w zakresie objętym posiadanym zezwoleniem8.
Liczba zezwoleń dla agentów obsługi handlin-
gowej na lotniskach nie podlega ograniczeniom, z za-
strzeżeniem możliwości wprowadzenia takich ograni-
czeń przez Prezesa Urzędu Lotnictwa Cywilnego9.
W Polsce zarejestrowanych jest znaczna liczba agen-
tów handlingowych, którzy świadczą usługi obsługi
naziemnej w określonych kategoriach. Kategorie usług
obsługi naziemnej określone są w Załączniku do dy-
rektywy 96.67/WE. Łącznie występuje 11 kategorii
usług:
• Kategoria 1 - Ogólne usługi administracyjno-
gospodarcze wykonywane w interesie użyt-
kowników portu lotniczego;
• Kategoria 2 - Obsługa pasażerów;
• Kategoria 3 - Obsługa bagażu;
• Kategoria 4 - Obsługa ładunków;
• Kategoria 5 - Obsługa płytowa;
• Kategoria 6 - Obsługa statków powietrznych;
• Kategoria 7 - Obsługa w zakresie zaopatrzenia
statków powietrznych w paliwo, smary i inne
materiały techniczne;
• Kategoria 8 - Obsługa techniczno-
8
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 29 maja
2009 r. w sprawie obsługi naziemnej w portach lotniczych,
art. 38 ust. 3.
9
§9 ust.1pkt 1 i 2 Rozporządzenia Ministra Infrastruktury
z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie obsługi naziemnej w por-
tach lotniczych.
 Logistyka - nauka
administracyjna statków powietrznych; Kate-
goria 9 - Obsługa operacyjna lotu i administra-
cyjna załóg statków powietrznych;
• Kategoria 10 - Transport naziemny;
• Kategoria 11 - Obsługa w zakresie zaopatrze-
nia pokładowego statków powietrznych (cater-
ing).
Największą organizacją handlingową w Polsce
jest WELCOME Airport Services. Powstała ona 1.
maja 2012 r. w wyniku konsolidacji dwóch agentów
obsługi handlingowej: Warsaw Airport Services (WAS)
oraz WAS-KRK Airport Services. WELCOME Airport
Services obecny jest w trzech portach lotniczych
w Polsce – w Warszawie, Krakowie, Rzeszowie,
w pełnym zakresie obsługi handlingowej oraz w pozo-
stałych portach pełniąc nadzór nad obsługą General
Aviation.
Misją WELCOME Airport Services jest świad-
czenie bezpiecznych i kompleksowych usług handlin-
gowych o najwyższym standardzie jakości. Z kolei
wizją jest pozostanie liderem w zakresie świadczonych
usług. Słowami kluczowymi firmy są: bezpieczeństwo,
punktualność i jakość obsługi10.
WELCOME Airport Services świadczy kom-
pleksową obsługę naziemną także dla ruchu General
Aviation, samolotów korporacyjnych, wojskowych
oraz VIP. WAS zapewnia sprawną obsługę każdego
samolotu w tym, m.in.: odladzanie; serwis wody
i toalet; sprzątanie pokładów; dostarczanie komunika-
tów meteo oraz NOTAM; dostarczanie energii elek-
trycznej do samolotów (GPU – Ground Power Unit).
Na życzenie klientów WELCOME dostarcza paliwo,
catering, prasę, dokonuje rezerwacji hotelowych i sa-
mochodowych, oferuje transport pasażerów i załóg na
terenie lotniska oraz poza nim, a także pomaga w zała-
twianiu pozwoleń na start i lądowanie. Sekcja reklama-
cji bagażowych zapewnia profesjonalną obsługę
w przypadku nieregularności związanych z bagażem.
World Tracer WELCOME zapewnia skuteczne poszu-
kiwanie zagubionych bagaży, a dodatkowo świadczy
usługę dostarczania ich do pasażerów.
Obsługa pokładowa zajmuje się sprzątaniem
samolotów, prowadzeniem magazynu i dystrybucją
wyposażenia pokładowego oraz środków czystości.
Sprzątanie pokładu samolotów odbywa się w czterech
10
Capanda K., Organizacja obsługi terminalowej na przy-
kładzie lotniska Chopina w Warszawie, WSOSP, Dęblin
2012.
zakresach, począwszy od lekkiego, poprzez standar-
dowe, rozszerzone i kompleksowe. Na życzenie,
WELCOME zajmuje się również praniem wykładzin
dywanowych, kocy, zagłówków oraz wykonuje inne
usługi takie jak czyszczenie skórzanej tapicerki, ele-
mentów z drewna i metalu.
Obsługa samolotów zapewnia kompleksową ob-
sługę na płycie lotniska. Usługi w tym zakresie obej-
mują, miedzy innymi: wypychanie i holowanie samo-
lotów, transport pasażerów i załóg do/z samolotów,
załadunek/rozładunek bagaży, poczty i frachtu z samo-
lotów, odladzanie i zabezpieczanie przed lodem samo-
lotów. Na życzenie WAS zapewnia agregat prądotwór-
czy (GPU), silnik rozruchowy (ASU) oraz urządzenie
do ogrzania kabiny pasażerskiej.
Informacja lotniskowa zapewnia całodobową
profesjonalną obsługę w zakresie udzielania informacji
bezpośredniej (w terminalu) i telefonicznej (call cen-
ter) dla Portu Lotniczego w Warszawie. Informacje
udzielane są w języku polskim, angielskim i dotyczą
godzin startu i lądowań, opóźnień, stanowisk odpraw
biletowo-bagażowych, godzin pracy biur linii lotni-
czych, numerów telefonów, infrastruktury obiektów
terminalowych, komunikacji między portem a miastem
Handling cargo realizuje transport towarów
w oparciu o standardy i indywidualne potrzeby
wszystkich uczestników procesu lotniczego. Zakres
usług uwzględnia pełną obsługę wszystkich rodzajów
towarów, w tym ładunków niebezpiecznych, przesyłek
wartościowych, łatwo psujących się i innych.
Drugim graczem na rynku usług obsługi na-
ziemnej jest Global Airline Services Sp. z o.o. Oferu-
je szeroki zakres usług dla partnerów z branży lotni-
czej, w tym, między innymi:
‒ reprezentacja linii lotniczych na zasadzie out-
sourcingu11 na lotniskach w Polsce;
‒ codzienna obsługa samolotów, dostarczanie
dokumentacji lotu, informacji pogodowych
i innych informacji niezbędnych załodze do
odbycia lotu;
‒ prowadzenie obsługi pasażerskiej, sprzedaż bi-
letów lotniczych, pobieranie opłat za nadba-
gaż, zmiany rezerwacji w imieniu reprezento-
wanej przez Global Airline Services linii lotni-
czej;
11
Termin outsourcing jest angielskim skrótem od outside-
resource-using, oznaczającym korzystanie z zasobów ze-
wnętrznych. Outsourcing pozwala na koncentrację procesów
zarządczych na zasadniczych celach firmy. Outsourcing jest
częścią szerszego zagadnienia - strategii przedsiębiorstwa w
obszarze sourcingu. WWW.wikipedia.org
Logistyka 6/2013 87
 Logistyka - nauka
‒ obsługa i opieka nad pasażerami opóźnionych
i odwołanych rejsów zgodnie z międzynaro-
dowymi przepisami regulującymi prawa pasa-
żerskie oraz zgodnie z wewnętrznymi procedu-
rami partnera;
‒ rezerwacja hoteli, organizacja transportu, za-
mawianie cateringu dla pasażerów z zakłóco-
nych rejsów;
‒ opieka nad załogami nocującymi w porcie
przylotu;
‒ administracja oraz prowadzenie wszelkiego
rodzaju statystyk i rozliczeń dla linii lotni-
czych;
‒ raportowanie odnośnie wszelkiego rodzaju
nieprawidłowości w wywiązywaniu się
z umów handlingowych.
‒ udostępnianie wykwalifikowanego personelu
do operacji naziemnych zarówno sprzedażo-
wych, posprzedażowych jak i odpraw pasażer-
skich.
Zakres świadczonych usług może znacznie wy-
kraczać poza wymienione powyżej i być indywidualnie
dostosowany do potrzeb danego przewoźnika lotnicze-
go i portu lotniczego, w którym obsługa miałaby być
wykonywana. Global Airline Services świadczy obsłu-
gę partnerów z branży przewozów pasażerskich za-
równo we własnych biurach mieszczących się na pol-
skich lotniskach, jak i w biurach należących do linii
lotniczych.
Dzięki szerokim kontaktom w branży lotniczej
firma poszerzyła działalność o pośrednictwo w czarte-
rowaniu samolotów. Oferta skierowana jest zarówno
do niewielkich grup pasażerów podróżujących służbo-
wo i potrzebujących niewielkiego samolotu, jak i do
kilkusetosobowych zorganizowanych grup potrzebują-
cych specjalnie dla nich przygotowanych samolotów
w celu odbycia przelotu firmowego, turystycznego czy
pielgrzymkowego kilkoma dużymi samolotami pasa-
żerskimi. Global Airline Services zajmuje się również
profesjonalną obsługą wyjazdów służbowych dla klien-
tów korporacyjnych. Firma, oprócz oferty skierowanej
do linii lotniczych i klientów biznesowych, zajmuje się
wdrażaniem najnowocześniejszych i najbardziej inno-
wacyjnych narzędzi do sprzedaży produktów tury-
stycznych online.
Organizacją handlingową, której działalność
wykracza poza terytorium Polski jest Baltic Ground
Services (BGS). BGS jest międzynarodowym dostaw-
cą usług handlingowych, który umacnia swoją pozycję
w Europie. Spółka zależna, Baltic Ground Services IT
(BGS IT) otrzymała od cywilnych władz lotniczych
88 Logistyka 6/2013
certyfikat, który uprawnia ją do świadczenia pełnego
zakresu usług handlingowych w międzynarodowym
porcie lotniczym w Lamezia Terme na południu
Włoch. Rozpoczęcie działalności we Włoszech przez
Baltic Ground Services IT wzbogaca ofertę usług han-
dlingowych na tym rynku oraz umożliwia lokalnym
przewoźnikom dostęp do szerszego zakresu usług.
Baltic Ground Service jest w pełni licencjono-
wanym dostawcą usług związanych z naziemną obsłu-
gą pasażerów i samolotów w portach lotniczych na
Litwie (Wilno i Pałąga) oraz w sześciu największych
portach lotniczych w Polsce (Warszawa, Wrocław,
Kraków, Gdańsk, Poznań i Katowice).
Spółce Baltic Ground Services zostało przyzna-
ne prawo najmu infrastruktury paliwowej na lotnisku
Pałąga oraz prawo użytkowania przez okres pięciu lat
zbiorników o pojemności 325 m3. Zgodnie z umową
z Międzynarodowym Portem Lotniczym w Pałądze,
spółka Baltic Ground Services będzie nie tylko tanko-
wać samoloty, ale również zapewni nieprzerwane do-
stawy paliwa lotniczego z bazy zloalizowanej w Mię-
dzynarodowym Porcie Lotniczym w Wilnie.
Począwszy od grudnia 2012 r. dostawca usług
handlingowych Baltic Ground Services zapewnia ob-
sługę pasażerów, sprzedaż biletów i tankowanie na
międzynarodowym lotnisku w Wilnie, jednemu z naj-
większych rosyjskich przewoźników „Transaero”.
LS Airport Services (LSAS) jest znaczącym
graczem na rynku usług handlingowych. Od dawna
utrzymuje pozycję lidera w Porcie Lotniczym im.
F. Chopina w Warszawie (70% udziałów w rynku)
oraz 60% udziału w rynku w Krakowie. W strukturze
LS Airport Services funkcjonuje szereg wydziałów,
które świadczą wyspecjalizowane usługi.
Wydział Obsługi Pasażerskiej zapewnia kom-
pleksową obsługę pasażerów i bagażu. W zakres tych
usług wchodzą:
1. Odprawa biletowo-bagażowa pasażerów w ru-
chu zagranicznym i krajowym z wykorzysta-
niem systemów odpraw przewoźnika lub wła-
snym.
2. Obsługa procesu boardingu (załadowania).
3. Asysta pasażerska w drodze do i z samolotu.
4. Obsługa pasażerów priorytetowych poprzez
zapewnienie eskorty od stanowiska odpraw do
samolotu (w trybie przyspieszonym i poza ko-
lejnością).
5. Obsługa bagażowa grup. Na życzenie może
być odbierany bagaż z autokarów i transporto-
wany na stanowiska odprawy pasażerskiej,
a także po przylocie, z hali odbioru bagażu do
 Logistyka - nauka
oczekujących pojazdów przed terminalem lot-
niska.
6. Obsługa pasażerów niepełnosprawnych i wy-
magających opieki. Pasażerowie niepełno-
sprawni mogą liczyć na wózek inwalidzki,
specjalny pojazd z podnośnikiem i gwaranto-
waną asystę w drodze do samolotu i po odbiór
bagażu.
7. Opieka nad dziećmi podróżującymi pod opieką
przewoźnika. Pracownik agenta towarzyszy
dziecku przez całą drogę do samolotu, przy
stanowisku odpraw pasażerskich i w gate12.
W samolocie dziecko oddawane jest pod opie-
kę personelu pokładowego.
8. Przedsprzedaż biletów (ticketing). W imieniu
klientów – przewoźników lotniczych, ofero-
wany jest w terminalu pasażerskim lotniska
sprzedaż biletów oraz pobieranie opłat za
nadbagaż i obsługę nieregularności.
9. Reklamacje bagażowe i poszukiwanie bagażu
opóźnionego w przewozie. W przypadku
opóźnienia bagażu w przewozie lub jego
uszkodzenia, pracownik firmy udziela wszel-
kiej niezbędnej pomocy dotyczącej reklamacji.
Dzięki wykorzystaniu zaawansowanych sys-
temów informatycznych bagaż poszukiwany
jest w portach lotniczych całego świata, co
skraca do minimum czas oczekiwania na jego
odnalezienie.
Pracownicy obsługi płytowej, po przylocie
i podczas przygotowania samolotu do startu, dokonują
wszelkich niezbędnych czynności mających na celu
przygotowanie samolotu do bezpiecznej eksploatacji.
Procedury handlingowe odbywają się w ściśle określo-
nym porządku i według norm czasowych zgodnych
z wymogami bezpieczeństwa lotniczego.
W zakresie obsługi płytowej firma zapewnia:
‒ obsługę samolotów z użyciem specjalistyczne-
go sprzętu handlingowego;
‒ uruchomienie silników większości typów sa-
molotów;
‒ naziemne źródła zasilania;
‒ ogrzewanie i ochładzanie kabiny pasażerskiej
samolotu;
‒ odladzanie i zabezpieczanie przed oblodze-
niem;
12
Gate - bramka znajdująca się w hali odlotów. Prowadząca
pasażerów na pokład konkretnego samolotu. Do oznaczania
bramek używa się literowo-cyfrowego skrótu, np. G2.
‒ holowanie i wypychanie samolotów;
‒ załadunek i rozładunek bagaży, ładunków car-
go oraz przesyłek pocztowych w samolotach
pasażerskich;
‒ transport lotniskowy;
‒ przewóz pasażerów i załóg lotniczych pomię-
dzy statkiem powietrznym i terminalem;
‒ przewóz pasażerów niepełnosprawnych z wy-
korzystaniem specjalistycznego sprzętu;
‒ kompleksową obsługę samolotów cargo;
‒ usługę sprzątania samolotów.
W zakres usług świadczonych przez Spółkę
wchodzą również Centrum Operacyjne i wyważanie
samolotów.
Centrum Operacyjne (dostępne 24h). W zakres
działalności Centrum wchodzi codzienna obsługa sa-
molotów, dostarczanie dokumentacji lotniczej, przeka-
zywanie materiałów pogodowych oraz informacji nie-
zbędnych załodze do odbycia lotu, a także wysyłanie
depesz ruchowych i handlowych. Centrum utrzymuje
także łączność radiowej z załogami lotniczymi.
Wyważanie samolotu. Prawidłowe rozmieszcze-
nie zarówno pasażerów, bagaży, poczty i cargo jest
bardzo istotne dla prawidłowego przygotowania samo-
lotu do wykonania operacji startu. Wyważenie samolo-
tu jest to ustalenie położenia środka ciężkości (Centre
of Gravity – COG) samolotu po jego załadowaniu.
Środek ciężkości samolotu musi znajdować się w ściśle
określonym, dopuszczalnym obszarze zdefiniowanym
przez producenta samolotu. Obszar ten określany jest
jako cięciwa aerodynamiczna, czyli linia łącząca nosek
profilu skrzydła z krawędzią spływu. Właściwe zała-
dowanie i wyważenie samolotu jest jedną z podstawo-
wych czynników warunkujących prawidłową eksplo-
atację oraz bezpieczne i ekonomiczne wykonywanie
lotu. Dokumentem określającym rzeczywisty załadu-
nek i położenie COG jest arkusz załadunku i wyważe-
nia samolotu Loadsheet. Dostarczany jest kapitanowi
samolotu przed startem13.
Innymi słowy, celem wyważania samolotu jest
optymalizacja położenia środka ciężkości statku po-
wietrznego (CG). Przekłada się to na położenia samo-
lotu w locie, a tym samym i na zużycie paliwa.
Wyważanie samolotu składa się z dwóch eta-
pów:
1) określenie maksymalnych ciężarów;
2) określenie położenia środka ciężkości.
13
Kwasiborska A., Wybrane zagadnienia przewozu przesy-
łek w transporcie lotniczym, Logistyka – nauka 4/2011.
Logistyka 6/2013 89
 Logistyka - nauka
LS Airport Services jest jedynym właścicielem
kompleksu budynków wchodzących w skład terminala
towarowego. Jako agent handlingowy, Oddział War-
szawa Cargo oferuje kompleksową obsługę ładunków
lotniczych w magazynie czasowego składowania oraz
na terenie międzynarodowego portu lotniczego im.
F. Chopina. Przyznanie przez Urząd Lotnictwa Cywil-
nego statusu Zarejestrowanego Agenta, pozwala jako
jedynemu w kraju, świadczyć, usługi kontroli bezpie-
czeństwa ładunków lotniczych.
Do zadań Oddziału Warszawa Cargo należy:
‒ obsługa towarów przewożonych samolotami
pasażerskimi, frachtowymi i ciężarówkami,
w transporcie regularnym i charterowym wielu
linii lotniczych i spedytorów;
‒ kontrola bezpieczeństwa ładunków, przesyłek
kurierskich, ekspresowych i poczty przed ich
wysyłką;
‒ prowadzenie magazynu czasowego składowa-
nia w terminalu towarowym, o powierzchni
ponad 10 000 m2;
‒ zarządzanie kompleksem terminala towarowe-
go14.
Fot. 1. Terminal towarowy LSAS na lotnisku im.
Chopina w Warszawie
Źródło: http://www.lsas.pl/
Magazyn umożliwia obsługę powierzonych
w optymalnych warunkach, w tym w pomieszczeniach
chłodniczych. LSAS oferuje usługi, w zakresie obrotu
ładunkami lotniczymi z uwzględnieniem materiałów
niebezpiecznych w rozumieniu przepisów IATA,
w tym materiałów radioaktywnych oraz obsługę prze-
syłek specjalnych, żywych zwierząt, poczty dyploma-
tycznej i innych.
14
http://www.lsas.pl/
90 Logistyka 6/2013
Fot. 2. Załadunek kontenerów do luków bagażowych
samolotu
Źródło: http://www.lsas.pl/
Na rynku usług obsługi naziemnej występuje
wiele mniejszych firm powiązanych z różnymi liniami
i operatorami statków powietrznych. Niektóre z nich
świadczą tylko jeden rodzaj usługi, np. catering, czy
też tankowanie samolotów. Prezes Urzędu Lotnictwa
Cywilnego wydając zezwolenie na wykonywanie usług
w zakresie obsługi naziemnej kierował się zasadami
konkurencji, co znacznie obniżyło koszty w tym zakre-
sie. Jest to szczególnie istotne dla funkcjonowania linii
nisko kosztowych, które poszukują tanich lotnisk
i tanich agentów handlingowych.
Obsługa płytowa w porcie lotniczym
Po wylądowaniu każdy statek powietrzny musi
przejść odpowiednią obsługę by przygotować go do
kolejnego lotu. Statek powietrzny jest zbyt cennym
środkiem transportu by stał długo na ziemi. Stąd też
obsługa naziemna powinna być realizowana w mini-
malnym czasie.
Samolot po wylądowaniu przechodzi pod opiekę
agenta handlingowego lub agentów handlingowych
F. w zależności od tego, czy umowa w zakresie obsługi
naziemnej została zawarta z jednym, czy z też kilkoma
agentami.
Przebieg obejmujący obsługę po wylądowaniu
oraz przed startem statku powietrznego do kolejnego
lotu określamy pojęciem obsługi lotniskowej samolo-
tu. W praktyce wyróżnia się:
‒ obsługę pełną tzw. obsługę krótką – czas po-
stoju pomiędzy lądowaniem i startem jest
ograniczony do niezbędnego minimum;
‒ obsługę po przylocie – czas postoju pomiędzy
lądowaniem i startem jest znacznie dłuższy od
 Logistyka - nauka
wymaganego do obsługi naziemnej, wykony-
wana jest tylko obsługa naziemna po przylocie;
‒ obsługę na odlot – po dłuższym postoju wyko-
nywana jest tylko obsługa naziemna przed od-
lotem15.
Obsługa naziemna (lotniskowa) jest jedną z naj-
ważniejszych czynności, z którymi linia lotnicza spo-
tyka się w porcie lotniczym. Wywiera ona wpływ na
koszt obsługi samolotu i związany z tym czas. Czynno-
ściami obsługi naziemnej samolotu zarządzają agenci
handlingowi. Od ich pracy zależy jakość i czas prze-
biegu obsługi naziemnej. Handling w każdym porcie
lotniczym obejmuje także czynności związane z poru-
szaniem się i parkowaniem maszyn, co wymaga:
‒ doskonale przeszkolonych pracowników;
‒ wykwalifikowanego personelu do przemiesz-
czania samolotu;
‒ holowników i haków dostosowanych do wagi
brutto samolotu;
‒ specjalnych podpórek do blokowania kół róż-
nych typów samolotów;
‒ dobrego oznakowania samolotów oraz miejsce
dokowania i manewrowania.
Obsługa statku powietrznego odbywa się na pły-
cie postojowej, stąd często nazywamy ją obsługą pły-
tową. Obsługa płytowa obejmuje:
‒ ustawianie statku powietrznego na płycie
(miejscu postojowym) po wylądowaniu;
‒ blokowanie statku powietrznego za pomocą
specjalnych urządzeń;
‒ dostarczenie naziemnego źródła zasilania;
‒ zapewnienie łączności pomiędzy statkiem po-
wietrznym a agentem rampowym;
‒ rozładunek i załadunek samolotu – dostarcze-
nie odpowiednich schodów dla pasażerów i za-
łogi;
‒ zapewnienie i obsługa pomostów ładunkowych
dla bagażu i towarów;
‒ umożliwienie i nadzorowanie przemieszczenia
statku powietrznego (kołowanie, wypychanie,
holowanie);
‒ odladzanie statku powietrznego;
‒ tankowanie, roztankowywanie;
15
Malarski M., Szterk D., Analiza infrastruktury nawigacyj-
nej i procedur środowiskowych europejskich portów lotni-
czych, PW, Warszawa 2011.
‒ ochrona statku powietrznego przed wtargnię-
ciem osób nieuprawnionych oraz przed uszko-
dzeniem.
W obsłudze płytowej statku powietrznego bierze
udział szereg specjalistycznych pojazdów, ich roz-
mieszczenie wokół samolotu pokazano na rys. 1.
Każdy z pojazdów ma wyznaczoną strefę dojaz-
du i postoju w odpowiednim miejscu wokół samolotu.
Niektóre z pojazdów muszą podjeżdżać wielokrotnie
by zrealizować zadania związane z odtworzeniem go-
towości do lotu. Gabaryty i budowa pojazdów jest do-
stosowana do realizowanych funkcji. Na przykład nie-
które cysterny samolotowe mają celowo obniżoną wy-
sokość oraz posiadają specjalną budowę zbiornika
z paliwem, aby umożliwić podjeżdżanie pojazdem pod
skrzydło samolotu (foto 3).
Rys. 1. Rozmieszczenie pojazdów specjalistycznych
w czasie obsługi płytowej samolotu
Usługa tankowania samolotu obejmuje napeł-
nienie zbiorników paliwem w ilości niezbędnej do
wykonania lotu i z uwzględnieniem wszelkich zapasów
nawigacyjnych, a także czynności roztankowywania,
kontrolę jakości paliwa oraz neutralizację resztek mate-
riałów napędowych.
Na lotnisku F Chopina jedynym dostawcą pali-
wa lotniczego jest firma „Petrolot”. Wszystkie przyla-
tujące samoloty są przez nią obsługiwane. Pracownicy
działu koordynacji operacji lotniczych każdego dnia
przekazują do „Petrolotu” zestawienie planowanych
operacji. Jeśli samochód-cysterna nie jest dostępny na
stanowisku bezpośrednio po wylądowaniu samolotu,
personel płytowy może zgłosić zapotrzebowanie na
paliwo bezpośrednio, drogą radiową, lub poprzez dział
koordynacji.
Na płycie postojowej wykonuje się kabinową
obsługę statku powietrznego, która obejmuje:
‒ mycie i sprzątanie statku powietrznego – we-
wnątrz i na zewnątrz;
Logistyka 6/2013 91
 Logistyka - nauka
‒ dostarczenie na pokład wody użytkowej do
toalet i obsługa toalet - asenizacja;
‒ dostarczenie na pokład statku powietrznego
gazet, materiałów do rozrywki (np. filmów,
książek);
‒ dostarczanie żywności i napojów;
‒ mycie okien, wyrzucanie śmieci, dezodoryza-
cja i dezynfekcja;
‒ czyszczenie ładowni;
‒ ogrzewanie lub chłodzenie kabiny.
Fot. 3. Tankowanie samolotu na płycie postojowej (fot.
H. Adamczyk)
Asenizacja jest zabiegiem sanitarnym polegają-
cym na usuwaniu płynnych zanieczyszczeń z toalet
statków powietrznych i wywożeniu ich na tzw. pola
asenizacyjne, gdzie dzięki możliwości samooczyszcza-
nia się gleby (mineralizacja fekaliów i zanik drobno-
ustrojów chorobotwórczych na skutek aktywności mi-
kroflory gleby), wykorzystywane są jako nawóz.
Podczas obsługi kabinowej pracownicy firmy
handlingowej dokonują wszechstronnego czyszczenia
wnętrza samolotu zgodnie ze standardami IATA
AHM810. Działania te obejmują: odkurzanie, usuwa-
nie wszystkich śmieci pozostawionych przez pasaże-
rów w tylnej kieszeni siedzenia i w różnych miejscach
pokładu, usuwanie wszelkich zanieczyszczeń wynika-
jących z choroby, rozlanych napoi lub jedzenia, czysz-
czenie urządzeń w kuchni i pomieszczeń gastrono-
micznych, wymianę zagłówków i poszewek poduszek.
Na życzenie załogi personel agenta handlingowego
czyści okna samolotu od wewnątrz. Przed wejściem na
pokład samolotu pasażerów, jakość wykonania obsługi
kabinowej sprawdzana jest wzrokowo przez osobę
wyznaczoną prze kierownika lub koordynatora obsługi.
Każda jednostka świadcząca obsługę handlin-
gową chcąc być konkurencyjną na rynku musi działać
sprawnie, szybko i z pełnym profesjonalizmem. Aby
sprostać tym wymaganiom usługodawcy muszą dyspo-
nować najnowocześniejszym parkiem maszyn i urzą-
92 Logistyka 6/2013
dzeń wykorzystywanych do poszczególnych kategorii
obsługi naziemnej.
Procedura przygotowania statku powietrznego
do lotu w ramach obsługi naziemnej pochłania okre-
śloną ilość pracy i czasu. W celu zapewnienia większej
efektywności obsługi sporządza się dla każdego typu
samolotu, specjalne plany określające kolejność zadań
i czas ich trwania. Czas ten uzależniony jest od typu
statku powietrznego, a przede wszystkim od ilości
miejsc na pokładzie, ilości zabieranego paliwa, ładun-
ków i bagażu, technicznej obsługi odtworzeniowej do
lotu, przeglądu silników, instalacji i agregatów.
W tabeli 1 podano minimalny czas obsługi naziemnej
samolotów eksploatowanych przez PLL LOT.
Tabela 1
Minimalny czas trwania obsługi naziemnej statków
powietrznych eksploatowanych przez PLL LOT
Typ statku Minimalny czas
powietrznego trwania obsługi
naziemnej
B - 767 90 min
B - 737 40 min
ERJ - 170/175 30 min
EMB145 30 min
ATR-42,72 30 min
Źródło: Polskie Linie Lotnicze Lot, Ground Handling
Manual.
Obsług ładunków i cargo
Obsługa cargo i poczty (cargo and mail han-
dling) obejmuje fizyczną obsługę wywozu, transferu
i przywozu oraz obsługę związanych z tym dokumen-
tów, procedur celnych i procedur bezpieczeństwa.
Przy umieszczaniu ładunku lotniczego na pokła-
dzie uwzględniane musi być położenie środka ciężko-
ści samolotu oraz dopuszczalne obciążenie powierzch-
niowe (wytrzymałość podłogi ładunkowej). Prawidło-
we usytuowanie ładunku oraz wyważenie samolotu
daje pewność, że ładunek nie przemieści się a środek
ciężkości znajdzie się w zakresie certyfikowanego
zakresu położenia. Ma to wpływ na osiągi samolotu,
zużycie paliwa i bezpieczeństwo.
Niezwykle istotnymi czynnościami jest prawi-
dłowe zabezpieczenie ładunków na pokładzie samolotu
przed przemieszczaniem w kierunku równoległym do
kierunku lotu. Ładunki umieszczane na paletach
 Logistyka - nauka
i w kontenerach transportuje się do samolotu za pomo-
cą specjalistycznych platform wyposażonych w dźwigi
i suwnice (fot. 4).
Fot. 4. Załadunek samolotu transportowego
z wykorzystaniem platformy załadowczej
Źródło: Boeing, Pallets and containers, 2010.
W ładowni samolotu zabezpiecza się ładunki
specjalnymi pasami mocującymi uniemożliwiającymi
ich przesuwanie się podczas lotu. Samoloty cargo wy-
posażone są w specjalne szyny umożliwiające przesu-
wanie palet z ładunkiem oraz uchwyty mocujące
(fot. 5).
Fot. 5. Ładowania samolotu transportowego
Źródło: Boeing, Pallets and containers, 2010.
Podczas załadunku niezwykle istotna jest prawi-
dłowa konfiguracja umieszczania poszczególnych ty-
pów opakowań. Procedury opracowane przez produ-
centów samolotów, zawierają wymogi dotyczące ko-
lejności umieszczania palet i kontenerów w samolotach
wraz ze szczegółowym ich oznaczeniem (rys. 6).
Rys. 6. Ułożenie ładunku na pokładzie samolotu Boeing
747- 400
Źródło: Boeing, Pallets and containers, 2010.
Ładunek może być zabezpieczony przed
skutkami wstrząsów przez:
‒ rozłożenie działania wstrząsów na większą
powierzchnię;
‒ zaabsorbowanie energii wstrząsu;
‒ zlokalizowanie wstrząsu tak, aby oddzia-
ływał na najbardziej wytrzymałe części ła-
dunku16.
Specyficzne warunki transportu lotniczego, czyn-
niki występujące przy starcie i lądowaniu samolotu,
powodują, iż przed przyjęciem do przewozu istnieje
konieczność szczególnie ostrożnego dobrania i wyspe-
cyfikowania przewożonego frachtu lotniczego.
W transporcie lotniczym zagrożenie stanowić może
niska temperatura w ładowniach oraz niskie ciśnienie
powietrza na dużych wysokościach. Dlatego też należy
wyspecyfikować ładunki, które mogą być przewożone
transportem lotniczym. Są ładunki wrażliwe na oddzia-
ływanie wymienionych czynników i te nie powinny
być dopuszczone do przewozu samolotami, np. niektó-
re rodzaje materiałów niebezpiecznych.
Podsumowanie
Naziemna obsługa statków powietrznych w por-
cie lotniczym realizowana jest przez wyspecjalizowane
firmy posiadające zezwolenia Władzy Lotniczej na
świadczenie określonego rodzaju usług. Zakres dzia-
łalności agenta handlingowego może obejmować jeden
lub kilka rodzajów usług. Działalność agentów han-
dlingowych określa Rozporządzenie Ministra Infra-
struktury z dnia 25 maja 2009 r. w sprawie obsługi
naziemnej w portach lotniczych. Agentów obsługi na-
16
Kwasiborska A., Wybrane zagadnienia przewozu przesy-
łek w transporcie lotniczym, Logistyka – nauka nr 4/2011.
Logistyka 6/2013 93
 Logistyka - nauka

ziemnej wyłania się w drodze konkursu. Działalność
agentów handlingowych podlega audytowi, a pracow-
nicy agenta muszą posiadać kwalifikacje potwierdzone
odpowiednimi certyfikatami. Wszyscy pracownicy
agenta handlingowego podlegają sprawdzeniu przez
Straż Graniczną w celu otrzymania zezwolenia dostępu
do strefy zastrzeżonej lotniska.
Zarządzający lotniskiem certyfikowanym odpo-
wiada za jego bezpieczną eksploatację zgodnie wyma-
ganiami technicznymi i eksploatacyjnymi określonymi
w ustawie Prawo lotnicze, rozporządzeniami wyko-
nawczymi do ustawy; warunkami i specyfikacjami
określonymi w certyfikacie lotniska oraz instrukcją
operacyjną lotniska.
Streszczenie
Obsługa naziemna statków powietrznych w por-
cie lotniczym jest procesem dość złożonym, gdyż musi
się odbywać szybko, sprawnie i z zachowaniem naj-
wyższych standardów bezpieczeństwa. Krąg osób ma-
jących dostęp do statku powietrznego w czasie obsługi
naziemnej jest ograniczony. Obsługę naziemną realizu-
ją wyspecjalizowane organizacje – agenci obsługi na-
ziemnej (agenci handlingowi). Celem artykułu jest
prezentacja zakresu działalności agentów handlingo-
wych w czasie obsługi naziemnej statków powietrz-
nych w porcie lotniczym.
Abstract
Ground handling of aircrafts at the airport is
a fairly complex process, as it has to be done quickly,
efficiently and at the highest safety standards. The cir-
cle of people who have access to aircraft during
ground handling services is limited. Ground services
are performed by specialized organizations – ground
handling agents. The purpose of the article is to pre-
sent the scope of work of handling agents during
ground handling of aircrafts at the airport.
4. Compa T., Zarządzanie informacjami lotni-
czymi, WSOSP, Dęblin 2013.
5. Kwasiborska A., Wybrane zagadnienia prze-
wozu przesyłek w transporcie lotniczym, Logi-
styka – nauka nr 4/2011.
6. Malarski M., Szterk D., Analiza infrastruktury
nawigacyjnej i procedur środowiskowych eu-
ropejskich portów lotniczych, PW, Warszawa
2011.
7. Dyrektywa Rady 96/67/WE z dnia 15 paź-
dziernika 1996 r. w sprawie dostępu do rynku
usług obsługi naziemnej w portach lotniczych
Wspólnoty (Dz.U. L 272 z 25.10.1996).
8. Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cy-
wilnym (Dz. U z dnia 26 czerwca 1959 r.
z późn. zm.).
9. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia
6 maja 2003 r. w sprawie certyfikacji działal-
ności w lotnictwie cywilnym (Dz.U. Mr 146,
poz. 1421).
10. Rozporządzenie w sprawie obsługi naziemnej z 2009 r. (Dz.U
z 2012 r. poz. 933 i 951).
11. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 185/2010 z
dnia 4 marca 2010 r. ustanawiające szczegó-
łowe środki w celu wprowadzenia w życie
wspólnych podstawowych norm ochrony lot-
nictwa cywilnego.
12. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 272/2009
z dnia 2 kwietnia 2009 r. uzupełniające wspól-
ne podstawowe normy ochrony lotnictwa cy-
wilnego określone w załączniku do rozporzą-
dzenia (WE) 300/2008 Parlamentu Europej-
skiego i Rady.
13. Ustawa z 3 lipca 2002 r. Prawo lotnicze (Dz.U
z 2012 poz. 933).

Literatura

1. Augustyn S., (red. nauk), Obsługa naziemna

(Ground handling), wyd. AR, Warszawa 2012.
2. Capanda K., Organizacja obsługi terminalo-
wej na przykładzie lotniska Chopina w War-
szawie,
3. Compa T., Kozuba J., Skop Z., Ratownictwo
lotnicze i lotniskowe, WSOSP, Dęblin 2010.

94 Logistyka 6/2013