საქართველოს გარემოს დაცვის

მოქმედებათა მეოთხე ეროვნული

პროგრამა
2022 – 2026 წწ.

პროექტი

მარტი, 2022 წელი

 დოკუმენტი მომზადებულია საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს
მიერ გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP) და შვედეთის მთავრობის მხარდაჭერით. გამოთქმული
მოსაზრებები ავტორისეულია და შეიძლება არ ასახავდეს დონორი ორგანიზაციების თვალსაზრისს.

1
შინაარსი

აბრევიატურები........................................................................................................................................4
1. შესავალი............................................................................................................................................6
2. სიტუაციის ანალიზი.......................................................................................................................9
2.1. გარემოსდაცვითი მმართველობა..........................................................................................9
2.1.1 გარემოსდაცვითი მმართველობის ზოგადი კონტექსტი..................................................9
2.1.2 გარემოსდაცვითი მმართველობის კონკრეტული მიმართულებები............................15
2.2. წყლის რესურსების მართვა..................................................................................................29
2.3. შავი ზღვის გარემოს დაცვა...................................................................................................40
2.4. ატმოსფერული ჰაერის დაცვა..............................................................................................47
2.5. მიწის რესურსების დაცვა......................................................................................................58
2.6. ნარჩენების მართვა.................................................................................................................64
2.7. ქიმიური ნივთიერებების მართვა........................................................................................70
2.8. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები........................................................82
2.9. ტყის მართვა............................................................................................................................95
2.10. კლიმატის ცვლილება..........................................................................................................103
2.11. ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვა............................................................108
2.12. ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოება.................................................................116
2.13. გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი განვითარებისათვის.....................................122
3. ხედვა, მიზნები და ამოცანები...................................................................................................127
3.1 გარემოსდაცვითი მმართველობა......................................................................................128
3.2 წყლის რესურსების მართვა................................................................................................132
3.3 შავი ზღვის გარემოს დაცვა.................................................................................................134
3.4 ატმოსფერული ჰაერის დაცვა............................................................................................137
3.5 მიწის რესურსების დაცვა....................................................................................................139
3.6 ნარჩენების მართვა...............................................................................................................140
3.7 ქიმიური ნივთიერებების მართვა......................................................................................141
3.8 ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები......................................................144
3.9 ტყის მართვა..........................................................................................................................147
3.10 კლიმატის ცვლილება..........................................................................................................149

2
 3.11 ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვა............................................................150
3.12 ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოება.................................................................152
3.13 გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი განვითარებისათვის.....................................153
4 ლოგიკური ჩარჩო........................................................................................................................156
5 განხორციელება და კოორდინაცია...........................................................................................191
6 მონიტორინგი და შეფასება........................................................................................................192

3
აბრევიატურები
BAT საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკა

BFP ბიომრავალფეროვნების ფინანსირების გეგმა

BUR ორწლიური განახლებული ანგარიში

CBD კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ

CITES კონვენცია გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ველური ფაუნისა და

ფლორის სახეობებით საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ

CLP ევროპარლამენტის და საბჭოს 2008 წლის 16 დეკემბრის რეგულაცია 1272/2008

ნივთიერებების და ნარევების კლასიფიკაციის, ეტიკეტირების და შეფუთვის
შესახებ

CR კრიტიკული საფრთხის წინაშე მყოფი

ELV გაფრქვევის ზღვრული მნიშვნელობა

EMBLAS პროექტი ევროკავშირი შავი ზღვის გარემოსდაცვითი მონიტორინგის

გაუმჯობესებისათვის

EN გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი

EPIRB საერთაშორისო მდინარეთა აუზების გარემოს დაცვის პროექტი

EUWI+ პროექტი ევროკავშირის წყლის ინიციატივა პლუსი

GEF გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდი

GHG სათბურის აირები

GIPA საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტი

IUCN ბუნების დაცვის მსოფლიო კავშირი

LEDS დაბალემისიიანი განვითარების სტრატეგია

MHEWS მრავალმხრივი საფრთხეების ადრეული შეტყობინების სისტემა

NAMA ეროვნულად მისაღები შემარბილებელი ქმედებების

NBSAP საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა

NC4 საქართველოს მეოთხე ეროვნული შეტყობინების ანგარიში

NDC ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილის

NEAP საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამა

4
NECP ენერგეტიკისა და კლიმატის ეროვნულ ინტეგრირებულ გეგმა

PM მყარი ნაწილაკები

REACH ევროპარლამენტის და საბჭოს 2006 წლის 18 დეკემბრის რეგულაცია 1907/2006

ქიმიურ ნივთიერებათა რეგისტრაციის, შეფასების, დაშვებისა და შეზღუდვის
შესახებ

RIA რეგულაციის ზემოქმედების შეფასება

SAICM ქიმიური ნივთიერებების საერთაშორისო მართვისადმი სტრატეგიული

მიდგომა

SDGs მდგრადი განვითარების მიზნები

SECAP მდგრადი ენერგიის განვითარებისა და კლიმატის ცვლილების შედეგების

შერბილების სამოქმედო გეგმა

UNFCCC გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია

WIS Georgia საქართველოს წყლის საინფორმაციო სისტემა

აესს ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტო

აონ აქროლადი ორგანული ნაერთები

ასს ავტოსატრანსპორტო საშუალება

გზშ გარემოზე ზემოქმედების შეფასება

თსუ თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი

მგვ მწარმოებლის გაფართოებული ვალდებულება

მოდ მდგრადი ორგანული დამბინძურებლები

ოდნ ოზონდამშლელი ნივთიერებები

პქბ პოლიქლორირებული ბიფენილები

სგშ სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასება

სსდ სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება

სსიპ საჯარო სამართლის იურიდიული პირი

ქბრბ ქიმიური, ბიოლოგიური, რადიაციული და ბირთვული

შპს შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება

წფნ წყალბადფტორნახშირბადები

ჯანმო ჯანმრთელობის მსოფლიო ორგანიზაცია

5
1. შესავალი
სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამა (NEAP) წარმოადგენს

ქვეყნის მთავარ სტრატეგიულ დოკუმენტს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების მართვის
სფეროში. დოკუმენტის შემუშავების სამართლებრივ საფუძველს ქმნის საქართველოს კანონი
გარემოს დაცვის შესახებ“ (1996). კანონის მიხედვით, გარემოს დაცვის მოქმედებათა
ეროვნული ხუთწლიანი პროგრამის მომზადება განეკუთვნება გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს კომპეტენციას, ხოლო დოკუმენტს ამტკიცებს საქართველოს
მთავრობა (მუხლი 13 და მუხლი 15).

გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამის შემუშავების მნიშვნელობა

ხაზგასმულია საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებაში, რომლის
304-ე მუხლის თანახმადაც საქართველოსა და ევროკავშირს შორის თანამშრომლობა, სხვა
საკითხებთან ერთად, ითვალისწინებს აღნიშნული დოკუმენტის შემუშავებასა და
პერიოდულ განახლებას.

წინამდებარე პროგრამა სრულად შეესაბამება 2021-2024 წლების სამთავრობო პროგრამის 1

ხედვასა და საკვანძო მიმართულებებს. კერძოდ, გარემოს დაცვის მნიშვნელობა და ის
მთავარი საკითხები, რასაც განსაკუთრებული ყურადღება მიექცევა მომდევნო წლების
განმავლობაში, მიმოხილულია სამთავრობი პროგრამის ეკონომიკური განვითარების
ნაწილში (2.12), ხოლო მეორე სტრატეგიული მიმართულების - მმართველობის
გაუმჯობესების ერთ-ერთ ქვაკუთხედად, სხვა საკითხებთან ერთად მიჩნეულია საჯარო
ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის ხარისხის გაუმჯობესება, რაც განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანია ადამიანის გარემოსდაცვითი უფლებების კონტექსტში.

წარმოდგენილ პროგრამაში განსაზღვრული მიზნები და კონკრეტული ამოცანები ეხმიანება

მდგრადი განვითარების (SDGs) მიზნებსა და ამოცანებს; დოკუმენტი ასევე ემსახურება
საქართველოს მიერ საერთაშორისო შეთანხმებებით ნაკისრი ვალდებულებების
შესრულებასა და ქვეყანაში საუკეთესო საერთაშორისო პრაქტიკის დანერგვას საერთაშორისო
ორგანიზაციებთან თანამშრომლობის გაღრმავებისა და კონკრეტული ქმედებების
განხორციელების გზით გარემოს დაცვის სხვადასხვა სფეროებში.

პროგრამის შესაბამისობა სხვა ეროვნული პოლიტიკის დოკუმენტებთან, ასევე მდგრადი

განვითარების მიზნებსა და საერთაშორისო შეთანხმებებთან, დეტალურადაა მიმოხილული
სიტუაციის ანალიზის თავში ცალკეულ სექტორულ პრიორიტეტთან მიმართებით.

მეთოდოლოგია და პროგრამის შემუშავების პროცესი

გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეოთხე ეროვნული პროგრამა (NEAP-4) მომზადებულია

საქართველოს მთავრობის 629-ე დადგენილებით დამტკიცებული „პოლიტიკის
დოკუმენტების შემუშავების, მონიტორინგისა და შეფასების წესის“ (2019) შესაბამისად და

1
სამთავრობო პროგრამა 2021-2024 „ევროპული სახელმწიფოს მშენებლობისთვის“ (2021, დეკემბერი)

6
ითვალისწინებს სხვა ეროვნული სტრატეგიული დოკუმენტებითა თუ საერთაშორისო
შეთანხმებებით გათვალისწინებულ საკითხებს.

პროგრამის შემუშავებას წინ უსწრებდა თითოეული სექტორული პრიორიტეტის სიტუაციის

ანალიზი პრობლემის ხის მეთოდის გამოყენებით. კერძოდ, თითოეული კონკრეტული
გარემოსდაცვითი მიმართულებისთვის განისაზღვრა მთავარი პრობლემა და მისი გამოწვევი
ფაქტორები; ასევე, ის უარყოფითი შედეგები, რაც დგება იდენტიფიცირებული
პრობლემის/ფაქტორების გამო. სიტუაციურ ანალიზში გამოკვეთილი საკითხები
გამყარებულია ინფორმაციითა და მონაცემებით (არსებობის შემთხვევაში) სახელმწიფო
უწყებებიდან, გარემოს დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამის შესრულების
მონიტორინგის შუალედური ანგარიშებისა2 და გასული რამდენიმე წლის განმავლობაში
გარემოს დაცვის სფეროში ჩატარებული კვლევებიდან, ასევე გარემოს მდგომარეობის
შესახებ მოხსენებებისა და სხვადასხვა ოფიციალური ანგარიშებიდან. ინფორმაციის
ნაკლებობის შემთხვევაში, დამატებითი კონსულტაციები იქნა გავლილი შესაბამის
ექსპერტებსა და სფეროს წარმომადგენლებთან.

დაგეგმვის პროცესში გამოყენებული იქნა ე.წ. „ამოცანის ხის“ ინსტრუმენტი. კერძოდ,

იდენტიფიცირებული პრობლემისა და მისი გამომწვევი ფაქტორების საპასუხოდ
განისაზღვრა სექტორული პრიორიტეტების მიზნები და ამოცანები, რომლებიც დოკუმენტის
სტრატეგიული ნაწილის მთავარ ჩარჩოს ქმნის. NEAP-4-ის პროექტის მომზადებისა და ამ
პროცესში ჩართულ მხარეებს შორის კოორდინაციის უზრუნველყოფის მიზნით, 2020 წლის
დეკემბერში, გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის მინისტრის ბრძანებით შეიქმნა
სამუშაო ჯგუფი (ბრძანება N 2-1245), რომელიც დაკომპლექტდა მინისტრის მოადგილეებითა
და სამინისტროს სხვადასხვა სტრუქტურული ერთეულების წარმომადგენლებით. სამუშაო
ჯგუფის მუშაობას ხელმძღვანელობდა მინისტრი. გარემოს დაცვის სფეროს
კომპლექსურებისა და ინტერ-სექტორული ხასიათის გამო, დოკუმენტის შემუშავების
პროცესში ჩართულნი იყვნენ გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს
მხრიდან ოფიციალური მიმართვის საფუძველზე დასახელებული წარმომადგენლები
პარალელური სამინისტროებიდან. კონკრეტულ საკითხთან დაკავშირებით პოზიციების
შეჯერების მიზნით, ასევე სიტუაციის ანალიზისა და ზოგადად, დოკუმენტის შემუშავების
პროცესში, ჩატარდა არაერთი საკონსულტაციო შეხვედრა სამუშაო ჯგუფის წევრებსა
დაპარალელური სამინისტროების წარმომადგენლებთან, საჭიროებიდან გამომდინარე..

შესაბამისი დარგობრივი დეპარტამენტების წარმომადგენლებთან კონსულტაციების

საფუძველზე, სამუშაო ჯგუფის მიერ გამოიკვეთა პროგრამის 13 სექტორული პრიორიტეტი.
პრიორიტეტული მიმართულებების განსაზღვრა ეფუძნებოდა გარემოს დაცის მოქმედებათა
წინა პროგრამების შემუშავების, ასევე საერთაშორისო გამოცდილებას და გარემოს დაცვის
სფეროს ყველა ფუნდამენტალური (წყლის რესურსები, ატმოსფერული ჰაერი, ნარჩენები და

2
NEAP-3-ის მონიტორინგის 2020 წლის ანგარიში, https://mepa.gov.ge/Ge/Files/ViewFile/47253
NEAP-3-ის მონიტორინგის 2019 წლის ანგარიში, https://mepa.gov.ge/Ge/Files/ViewFile/37653
NEAP-3-ის მონიტორინგის 2017-2018 წლების ანგარიში, https://mepa.gov.ge/Ge/Files/ViewFile/22613

7
ა.შ) და ჰრიზონტალური (გარემოსდაცვითი განათლება, გარემოსდაცვითი მმართველობა და
ა.შ) მიმართულების სათანადოდ გათვალისწინების აუცილებლობის პრინციპს.

შერჩეული სექტორული პრიორიტეტების ფართო დაინტერესებულ მხარეებთან

შეთანხმებისა და მათი მხრიდან აღნიშნული პრიორიტეტების ვალიდაციის მიზნით,
პროგრამის შემუშავების საწყის ეტაპზე მოეწყო ონლაინ შეხვედრა არა მარტო სამინისტროს
სამუშაო ჯგუფის, არამედ სხვა საჯარო უწყებების წამრომადგენლების მონაწილეობით,
სადაც წარდგენილი და შეთანხმებული იქნა პრირიტეტული მიმართულებები.

დოკუმენტის შემუშავების მონაწილეობითი პროცესის უზრუნველყოფის მიზნით, ასევე

ჩატარდა საჯარო განხილვა, რომელშიც საჯარო სტრუქტურებთან ერთად მონაწილეობდნენ
სხვადასხვა არასამთავრობო ორგანიზაციების, აკადემიური სექტორისა და სხვა
დაინტერესებული ჯგუფების წარმომადგენლები. (ეს ნაწილი გასწორდება ჩატარებული
საჯარო განხილვის ფორმატის მიხედვით).

პროგრამის დაფარვის არეალი

დოკუმენტში წარმოდგენილი მდგომარეობის მიმოხილვა მოიცავს ინფორმაციას, რომელიც

შეეხება საქართველოს მთავრობის მიერ კონტროლირებად ტერიტორიებს. შესაბამისად,
დაგეგმილი მიზნები, ამოცანები და ქმედებები არ ფარავს საქართველოს ოკუპირებული
ტერიტორიების - აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკასა და ცხინვალის /სამხრეთ ოსეთის
რეგიონს.

სტრუქტურა

დოკუმენტი წარმოდგენილია 6 თავით და 3 დანართით. პირველი თავი შესავალია, ხოლო მე-

2 თავში მოცემულია დეტალური სიტუაციური ანალიზი 13 სექტორული პრიორიტეტის
მიხედვით. კერძოდ, თითოეულ პრიოტიტეტთან მიმართებით მიმოხილულია არსებული
სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო, გარემოს დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული
პროგრამითა და სხვა სტრატეგიული დოკუმენტებით გათვალისწინებული ქმედებების
განხორცილელების მდგომარეობა და ზოგადად, გატარებული რეფორმები/ბოლო პერიოდის
მიღწევები. მე-3 თავი წარმოადგენს დოკუმენტის სტრატეგიულ ნაწილს და განსაზღვრავს
ერთიან გრძელვადიან ხედვას გარემოს დაცვის სფეროში. ამავე თავში მოცემულია მიზნები
და კონკრეტული ამოცანები შესაბამისი დასაბუთებით თითოეული სექტორული
პრიორიტეტისათვის. მე-4 თავი ლოგიკური ჩარჩოა, სადაც შეჯამებულადაა მოცემული
გრძელვადიანი ხედვა, მიზნები და ამოცანები, შესრულების ინდიკატორები, საბაზისო
მაჩვენებლები, ვადები და დადასტურების წყაროები. მე-5 თავი აღწერს პროგრამით
გათვალისწინებული ქმედებების განხორციელებისა და კოორდინაციის მექანიზმს, ხოლო მე-
6 თავში მიმოხილულია მონიტორინგისა და შეფასების პროცესი.

რაც შეეხება დანართებს, პირველი დანართი წარმოადგენს მოქმედებათა 5-წლიან გეგმას

კონკრეტული ქმედებებით, განხორციელებაზე პასუხისმგებელი უწყებებით, ვადებითა და
ბიუჯეტით. მე-2 დანართი ბიუჯეტირების ინსტრუმენტია, ხოლო მე-3 დანართში
მოცემულია ინფორმაცია საჯარო განხილვის შესახებ.

8
2. სიტუაციის ანალიზი
2.1. გარემოსდაცვითი მმართველობა
2.1.1 გარემოსდაცვითი მმართველობის ზოგადი კონტექსტი
გარემოსდაცვითი მმართველობა მოიცავს იმ მარეგულირებელ პროცესებს და მექანიზმებს,
რომელთა საშუალებითაც ხდება გარემოსდაცვითი პოლიტიკის ფორმირება,
გადაწყვეტილებების მიღება და მათი აღსრულება ქვეყანაში. გარემოსდაცვითი საკითხების
კომპლექსურობისა და ინტერ სექტორული თავისებურების გამო, გარემოსდაცვითი
მმართველობის აქტორები არიან არა მარტო სამთავრობო, არამედ არასამთავრობო და ბიზნეს
ორგანიზაციები, ასევე ადგილობრივი თემები და მოსახლეობა. შესაბამისად,
გარემოსდაცვითი მმართველობა მოიცავს ყველა დაინტერესებულ მხარეს შორის
თანამშრომლობის და მათი გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში მონაწილეობის
ფორმებსაც. გარემოსდაცვითი მმართველობა ასევე გულისხმობს გარემოსდაცვითი
პოლიტიკის ფორმირებისა და გადაწყვეტილებების მიღების პროცესს. საერთაშორისო
შეთანხმებები, ეროვნული კანონმდებლობა, საგადასახადო პოლიტიკა და სხვა, იმ
ფაქტორების მაგალითებია, რომლებიც ქმნიან გარემოსდაცვითი მმართველობის ჩარჩოს
ქვეყანაში.

აღსანიშნავია გამართული გარემოსდაცვითი მმართველობის როლი ქვეყნის მდგრადი

განვითარებისთვის. ქვეყნების ეკონომიკური განვითარების ამბიციურ გეგმებს ხშირად თან
ახლავს გარემოს კომპონენტების დეგრადაცია, რაც, გამოიხატება რა ბუნებრივი რესურსების
არაეფექტიან მოხმარებაში, გარემოს დაბინძურებასა და მისგან გამომდინარე ადამიანების
ჯანმრთელობასა და ბუნებრივ ეკოსისტემებზე უარყოფით ზემოქმედებაში, გახშირებულ
ბუნებრივ კატასტროფებსა და სხვა, ქვეყნისათვის საზიანო შედეგებში, გრძელვადიან
პერსპექტივაში აფერხებს ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას. მდგრადი განვითარების
პრინციპების დანერგვა და მათი განხორციელება ერთადერთი მართებული გამოსავალია
ქვეყნის სტაბილური განვითარების უზრუნველსაყოფად. კარგი გარემოსდაცვითი
მმართველობა კი გადამწყვეტია ქვეყნის მდგრადი განვითარებისა და გარემოს დაცვისთვის.

ქვემოთ განხილულია საქართველოში არსებული მდგომარეობა მდგრადი განვითარებისა და

საერთაშორისო შეთანხმებების თვალსაზრისით გარემოსდაცვითი მმართველობის
კონტექსტში.

მდგრადი განვითარება

სოციალური, ეკონომიკური და გარემოსდაცვითი მიმართულებების თანაბარი

პრიორიტეტულობა მდგრადი განვითარების ერთ-ერთ მთავარ წინაპირობას წარმოადგენს.
ქვეყნების მდგრადი განვითარების ხელშეწყობისა და მსოფლიოს წინაშე არსებული
გლობალური გამოწვევების დასაძლევად, გაერთიანებული ერების ყველა წევრი ქვეყანა

9
შეთანხმდა მდგრადი განვითარების 17 მიზანსა და 169 ამოცანაზე, რომლებიც ქვეყნების
დონეზე უნდა იქნეს მიღწეული 2030 წლამდე. აღნიშნული მიზნებიდან ექვსი (6, 11, 12, 13, 14
და 15) ან/და მათი კონკრეტული ამოცანები უშუალოდ გარემოს დაცვას ეხება, ხოლო 17-ვე
მიზნის გარკვეული ამოცანები ირიბად არის დაკავშირებულია გარემოსთან. საქართველო,
როგორც საერთაშორისო თანამეგობრობის სრულფასოვანი წევრი, სრულად იზიარებს
მდგრადი განვითარების მიზნების სულისკვეთებას და, შესაბამისად, ნაციონალიზებული
აქვს 17-ვე მიზანი და 93 ამოცანა, რომელთაგანაც ექვსი მიზანი (სუფთა წყალი და სანიტარია,
მდგრადი ქალაქები და დასახლებები, კლიმატის ცვლილების საწინააღმდეგო ქმედებები,
ოკეანისა და ზღვის რესურსი, მდგრადი მოხმარება და წარმოება, დედამიწის ეკოსისტემები)
და ათი ამოცანა კონკრეტულად გარემოს დაცვას ეხება.

ქვეყნის მდგრადი განვითარებისთვის აუცილებელია, რომ ეკონომიკური სექტორების

განვითარების პოლიტიკაში სათანადოდ აისახოს გარემოსდაცვითი ასპექტები და კიდევ
უფრო მნიშვნელოვანია, რომ მოხდეს სხვადასხვა ეროვნული სტრატეგიული დოკუმენტებით
დეკლარირებული პრინციპების განხორციელება. მიუხედავად იმისა, რომ ამ მხრივ, ბოლო
პერიოდში დადებითი ტენდენცია შეინიშნება, დამატებითი ძალისხმევაა საჭირო როგორც
სხვადასხვა ეკონომიკური სექტორის პოლიტიკის განმსაზღვრელ და განმახორციელებელ
სახელმწიფო სტრუქტურებთან, ასევე დონორ და პარტნიორ ორგანიზაციებთან
კოორდინირებული მუშაობისა და ფინანსური რესურსების მობილიზების თვალსაზრისით.

პასუხისმგებლიანი ბიზნეს სექტორი და შესაბამისი მარეგულირებელი თუ ეკონომიკური

ინსტრუმენტების არსებობა, რაც წაახალისებდა კერძო კომპანიებს, დანერგონ და
განავითარონ გარემოს დაცვის თვალსაზრისით მისაღები ტექნოლოგიები, ასევე
უმნიშვნელოვანესია ქვეყნის მდგრადი განვითარებისა და მწვანე ეკონომიკის მიდგომების
დანერგვისათვის. სათანადო ყურადღება უნდა დაეთმოს კერძო სექტორის
ინფორმირებულობას თანამედროვე ტექნოლოგიებისა და მათი გამოყენების
სარგებლიანობის შესახებ, ისევე როგორც ზოგადად, შესაბამისი ცოდნისა და უნარების
განვითარებას საზოგადოებაში, რაც აუცილებელია როგორც მდგრადი განვითარების, ასევე,
მისი გარემოსდაცვითი მიმართულების ეფექტიანად წარმართვისათვის ქვეყანაში.
გარემოსდაცვით განათლებასა და ცნობიერებასთან დაკავშირებული საკითხები
განხილულია 2.13 და 3.13 ქვეთავებში.

მრავალმხრივი გარემოსდაცვითი ხელშეკრულებები და საქართველო-ევროკავშირს შორის

ასოცირების შესახებ შეთანხმება

საქართველოში გარემოსდაცვითი მმართველობის პოლიტიკური ჩარჩოს შექმნასა და

მმართველობის გაუმჯობესებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია როგორც მრავალმხრივ
გარემოსდაცვით ხელშეკრულებებს, რომელთა მხარეცაა საქართველო, ასევე საქართველო-
ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებას.

მრავალმხრივ გარემოსდაცვით ხელშეკრულებებსა და საერთაშორისო გარემოსდაცვით

პროცესებში მონაწილეობა გარემოს დაცვის სფეროში საერთაშორისო საუკეთესო პრაქტიკისა
და მექანიზმების ეროვნულ დონეზე დანერგვის საუკეთესო საშუალებაა. საქართველო 39

10
მრავალმხრივი შეთანხმების მხარეა ბიომრავალფეროვნების, კლიმატის ცვლილების,
ატმოსფერული ჰაერის დაცვის, წყლის რესურსების მართვის, ნარჩენებისა და ქიმიური
ნივთიერებების მართვის, ბირთვული და რადიაციული უსაფრთოხების და სხვა სფეროებში.
მრავალმხრივი გარემოსდაცვითი შეთანხმებები, რომელთა მხარეცაა საქართველო,
წარმოდგენილია 1-ელ ჩანართში.

საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმება ქმნის ქვეყნის დღის

წესრიგს მრავალი მიმართულებით, მათ შორის გარემოს დაცვის სფეროში. შეთანხმება
ითვალისწინებს საქართველოს კანონმდებლობის ევროკავშირის 22 დირექტივასა და 4
რეგულაციასთან დაახლოებას განსაზღვრულ ვადებში; ხელშეკრულება ასევე მოიცავს ტყის
მდგრადი მართვისა და თევზჭერის საკითხების დარეგულირებას საუკეთესო საერთაშორისო
პრაქტიკის შესაბამისად. ხელშეკრულებით გათვალისწინებული გარემოსდაცვითი
მიმართულებები მოცემულია მე-2 ჩანართში.

აღსანიშნავია პარტნიორი და დონორი ორგანიზაციების როლი საერთაშორისო

ხელშეკრულებებით ნაკისრი ვალდებულებების ეროვნულ დონეზე დანერგვის პროცესში,
რაც ვლინდება არა მარტო ფინანსური რესურსების მობილიზებაში, არამედ საერთაშორისო
ექსპერტიზის გაზიარებასა და ადგილობრივი შესაძლებლობების განვითარებაში.

მდგრადი განვითარების მიზნებთან შესაბამისობა და ამა თუ იმ საერთაშორისო

ხელშეკრულებითა და ასოცირების შეთანხმებით ნაკისრი ვალდებულებები, ასევე
ინფორმაცია მათი განხორცილების მდგომარეობის შესახებ, მიმოხილულია შესაბამის
დარგობრივ თავებში.

ჩანართი 1. მრავალმხრივი გარემოსდაცვითი შეთანხმებები, რომელთა მხარეც არის საქართველო

დასახელება რატიფიცირების/

შეერთების თარიღი

გაეროს კონვენცია საზღვაო სამართლის შესახებ (1982) 1996

კონვენცია შავი ზღვის დაბინძურებისგან დაცვის შესახებ 1993

შავი ზღვის დაბინძურებისაგან დაცვის კონვენციის ოქმი შავი ზღვის 2009

ბიომრავალფეროვნებისა და ლანდშაფტების შენარჩუნების შესახებ

შავი ზღვის დაბინძურებისაგან დაცვის კონვენციის ოქმი ხმელეთზე 2009

განლაგებული წყაროებითა და საქმიანობებით გამოწვეული შავი ზღვის
დაბინძურებისაგან დაცვის შესახებ

შავი ზღვის დაბინძურებისაგან დაცვის კონვენციის ოქმი დამპინგით 1993

გამოწვეული შავი ზღვის გარემოს დაბინძურებისაგან დაცვის შესახებ

11
შავი ზღვის დაბინძურებისაგან დაცვის კონვენციის ოქმი ავარიულ 1993
შემთხვევებში შავი ზღვის გარემოს ნავთობითა და სხვა სახიფათო
ნივთიერებებით დაბინძურების თავიდან აცილების მიზნით თანამშრომლობის
შესახებ

კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ 1994

ბიოლოგიური მრავალფეროვნების კონვენციის ბიოუსაფრთხოების კარტახენის 2008

ოქმი

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კლიმატის ცვლილების ჩარჩო 1994

კონვენცია

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კლიმატის ცვლილების ჩარჩო 1999

კონვენციის კიოტოს ოქმი

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კლიმატის ცვლილების ჩარჩო 2020

კონვენციის კიოტოს ოქმის დოჰას ცვლილება

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კლიმატის ცვლილების პარიზის 2017

შეთანხმება

ოზონის შრის დაცვის შესახებ კონვენცია 1995

მონრეალის ოქმი ოზონის შრის დამშლელ ნივთიერებათა შესახებ 1995

ოზონის შრის დაცვის შესახებ კონვენციის ოზონის შრის დამშლელ 2000

ნივთიერებათა შესახებ (მონრეალის) ოქმის ლონდონის ცვლილება

ოზონის შრის დაცვის შესახებ კონვენციის ოზონის შრის დამშლელ 2000

ნივთიერებათა შესახებ ოქმის კოპენჰაგენის ცვლილება

ოზონის შრის დაცვის შესახებ კონვენციის ოზონის შრის დამშლელ 2000

ნივთიერებათა შესახებ ოქმის მონრეალის ცვლილება

ოზონის შრის დაცვის შესახებ ვენის კონვენციის ოზონის შრის დამშლელ 2010
ნივთიერებათა შესახებ მონრეალის ოქმის პეკინის ცვლილება

კონვენცია გადაშენების პირას მყოფი ველური ფაუნისა და ფლორის სახეობათა 1996

12
საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ

კონვენცია საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანი, განსაკუთრებით წყლის 1996

ფრინველთა საბინადროდ ვარგისი ტერიტორიების შესახებ

კონვენცია შორ მანძილებზე ჰაერის ტრანსსასაზღვრო დაბინძურების შესახებ 1999

შორ მანძილებზე ჰაერის ტრანსსასაზღვრო დაბინძურების კონვენციის ოქმი 2012

ევროპაში ჰაერის დამბინძურებლების შორ მანძილებზე გავრცელების
მონიტორინგისა და შეფასების ერთობლივი პროგრამის გრძელვადიანი
დაფინანსების შესახებ

ბაზელის კონვენცია სახიფათო ნარჩენების ტრანსსასაზღვრო გადაზიდვასა და 1999

მათ განთავსებაზე კონტროლის შესახებ

გაეროს კონვენცია გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ 1999

კონვენცია ველური ცხოველების მიგრირებადი სახეობების დაცვის შესახებ 2000

შეთანხმება შავი ზღვის, ხმელთაშუა ზღვის და მიმდებარე ატლანტის ოკეანის 2001

მცირე ვეშაპისებრთა დაცვის შესახებ

შეთანხმება აფრიკა-ევრაზიის მიგრირებადი წყლის ფრინველების დაცვაზე 2001

შეთანხმება ღამურების დაცვის შესახებ ევროპაში 2001

კონვენცია გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის 2000

ხელმისაწვდომობის, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების
მონაწილეობის და ამ სფეროში მართლმსაჯულების საკითხებზე
ხელმისაწვდომობის შესახებ (ორჰუსის კონვენცია)

ცვლილება გენეტიკურად მოდიფიცირებული ორგანიზმების (გმო) შესახებ 3 2016

სტოკჰოლმის კონვენცია მდგრადი ორგანული დამბინძურებლების შესახებ 2006

როტერდამის კონვენცია ცალკეული საშიში ქიმიური ნივთიერებებითა და 2006

პესტიციდებით საერთაშორისო ვაჭრობის სფეროში წინასწარი დასაბუთებული
თანხმობის პროცედურის შესახებ

3
აღნიშნული ცვლილება ჯერ არ არის შესული ძალაში.

13
ევროპის ველური ბუნებისა და ბუნებრივი ჰაბიტატების დაცვის კონვენცია 2008

ევროპის ლანდშაფტების კონვენცია 2010

შეთანხმება საქართველოს რესპუბლიკისა და ატომური ენერგიის 2003

საერთაშორისო სააგენტოს ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ
ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით გარატიების გამოყენების თაობაზე

საქართველოს რესპუბლიკისა და ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს 2003

ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ ხელშეკრულებასთან
დაკავშირებით გარატიების გამოყენების თაობაზე შეთანხმების დამატებითი
ოქმი

კონვენცია ბირთვული ნივთიერებების ფიზიკური დაცვის შესახებ 2006

ბირთვული ნივთიერებების ფიზიკური დაცვის შესახებ კონვენციის 2012

დამატებითი ოქმი

გაერთიანებული კონვენცია გამოყენებულ საწვავთან მოპყრობის 2009

უსაფრთხოებისა და რადიოაქტიურ ნარჩენებთან მოპყრობის უსაფრთხოების
შესახებ

კონვენცია ბირთვული ავარიის შემთხვევაში ადრეული შეტყობინების შესახებ 2010

კონვენცია ბირთვული ავარიის ან რადიაციული ავარიული სიტუაციის 2017

შემთხვევაში დახმარების შესახებ

ჩანართი 2. საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმების

გარემოსდაცვითი მიმართულებები

1. გარემოსდაცვითი მმართველობა;
2. ჰაერის ხარისხი;
3. წყლის ხარისხი და წყლის რესურსების მართვა (მოიცავს საზღვაო გარემოსაც);
4. ნარჩენების მართვა;
5. ბუნების დაცვა (მოიცავს გენეტიკურად მოდიფიცირებულ ორგანიზმებს (გმო),
სახეობებს (ვაჭრობა და თევზჭერის პოლიტიკა);
6. სამრეწველო დაბინძურება და საფრთხეები;
7. ქიმიური ნივთიერებების მართვა;
8. კლიმატთან დაკავშირებული ქმედებები (მოიცავს ოზონის შრის დამშლელ
ნივთიერებებთან დაკავშირებულ ქმედებებსაც).

14
9. სატყეო სექტორი
10. თევზჭერა

2.1.2 გარემოსდაცვითი მმართველობის კონკრეტული მიმართულებები

წინამდებარე ქვეთავში მიმოხილულია სიტუაციის ანალიზი და არსებული გამოწვევები
გარემოსდაცვითი მმართველობის შემდეგი მნიშვნელოვანი მიმართულებებისთვის:
გარემოზე ზემოქმედების შეფასების და სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების
საფუძველზე გადაწყვეტილებების მიღება და საზოგადოების მონაწილეობა, სამრეწველო
სექტორის ინტეგრირებული მართვა, კანონაღსრულება და გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე
ხელმისაწვდომობა.

2.1.2.1 გარემოზე ზემოქმედების შეფასების და სტრატეგიული გარემოსდაცვითი

შეფასების საფუძველზე გადაწყვეტილებების მიღება და საზოგადოების მონაწილეობა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველოში გარემოს დაცვის სფეროში გადაწყვეტილებების მიღების მთავარი

მექანიზმებია გარემოზე ზემოქმედების შეფასება (გზშ) და სტრატეგიული გარემოსდაცვითი
შეფასება (სგშ), რომელთა საფუძველზე, საქართველოს კანონით “გარემოსდაცვითი შეფასების
კოდექსი” დადგენილი პროცედურების მიხედვით, ხდება გადაწყვეტილების მიღება
საქმიანობის განხორციელების თაობაზე და რეკომენდაციების შემუშავება სტრატეგიულ
დოკუმენტთან დაკავშირებით. გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების
მონაწილეობა კანონმდებლობით გათვალისწინებულია სწორედ აღნიშნული პროცედურების
ფარგლებში.

,,გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსმა“, საფუძველი შექმნა ევროკავშირის დირექტივების

შესაბამისი გზშ-ს და სგშ-ს ეროვნული სისტემის ჩამოყალიბებისათვის. მისი მიღება
საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შეთანხმებით “გარემოსდაცვითი მმართველობის”
სფეროში განსაზღვრული ევროკავშირის იმ დირექტივების საქართველოსთვის
სავალდებულო დებულებების შესრულებას უკავშირდება, რომლებიც ეხება გარკვეული
სახელმწიფო და კერძო პროექტების გარემოზე ზემოქმედების შეფასებას, გარკვეული
გეგმებისა და პროგრამების გარემოზე ზემოქმედების შეფასებას და საზოგადოების
მონაწილეობის საკითხებს.

გარდა ამისა, გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების მიღების

პროცესში საზოგადოების მონაწილეობის სამართლებრივ საფუძველს საქართველოში ქმნის
ორჰუსის კონვენცია „გარემოსდაცვით საკითხებთან დაკავშირებული ინფორმაციის
ხელმისაწვდომობის, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობის
და ამ სფეროში მართლმსაჯულების საკითხებზე ხელმისაწვდომობის შესახებ“.

განხორციელებული რეფორმები და ღონისძიებები

15
2017-2021 წლებში შემდეგი რეფორმები და ღონისძიებები განხორციელდა, მათ შორის,
გარემოს დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამის ფარგლებში:

- ეროვნული კანონმდებლობის სრულყოფისა და ევროკავშირის დირექტივებთან

შესაბამისობაში მოყვანის მიზნით, სამინისტროს მიერ შემუშავდა და 2017 წლის 1
ივნისს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულ იქნა ,,გარემოსდაცვითი
შეფასების კოდექსი”.
- მიღებულ იქნა “გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსით” გათვალისწინებული
კანონქვემდებარე აქტები: „საჯარო განხილვის წესის დამტკიცების შესახებ“;
„ეკოლოგიური აუდიტის ანგარიშის შედგენისა და მიმდინარე საქმიანობის
გაგრძელების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების წესების დამტკიცების თაობაზე“;
„საზოგადოებრივ ექსპერტთა შრომის ანაზღაურების წესის დამტკიცების შესახებ“.
- 2017-2020 წლებში ჩატარდა ტრენინგები, გარემოზე ზემოქმედების შეფასების და
სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების პროცედურულ საკითხებზე, რომლებიც
განკუთვნილი იყო, როგორც გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩართული
სამინისტროს სტრუქტურული ქვედანაყოფებისთვის, ასევე საქმიანობის
განმახორციელებლებისთვის, დამგეგმავი ორგანოებისთვის,
მუნიციპალიტეტებისთვის, საკონსულტაციო კომპანიებისთვის, არასამთავრობო
ორგანიზაციებისა და მედიისთვის.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

მიუხედავად იმისა, რომ “გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის” მიღებით შეიქმნა როგორც

ცალკეული პროექტების, ასევე, სტრატეგიული დოკუმენტების გარემოზე ზემოქმედების
შეფასებისათვის სათანადო საკანონმდებლო საფუძველი, პრაქტიკული განხორციელების
თვალსაზრისით გამოიკვეთა სისტემის არაეფექტურობის განმაპირობებელი რამდენიმე
ფაქტორი, რომელთაგანაც ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა გზშ-ს და სგშ-ს
პროცედურებისათვის წარმოდგენილი დოკუმენტაციის არასათანადო ხარისხი. აღნიშნული
გამოწვეულია როგორც გარემოსდაცვითი კონსულტანტების არასაკმარისი
შესაძლებლობებით, ასევე, შესაბამისი მეთოდოლოგიების/სახელმძღვანელო დოკუმენტების
და მონაცემთა ერთიანი სისტემის არარსებობით. ასევე, გამოწვევას წარმოადგენს
საზოგადოების ინფორმირებისა და მონაწილეობის მექანიზმების გაუმჯობესების საჭიროება.
მიუხედავად იმისა, რომ 2018 წლიდან გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების
ინფორმირებისა და მონაწილეობის მექანიზმები საკანონმდებლო დონეზე გაძლიერდა,
საჭიროა დამატებითი მექანიზმების შემუშავება, რაც დაკავშირებულია ჩართული მხარეების,
მათ შორის საქმიანობის განმახორციელებლებისა და მუნიციპალიტეტების როლის
გაზრდასთან.

ასევე აღსანიშნავია სგშ-ს პროცედურების გავლის მიზნით დამგეგმავი ორგანოების

მომართვიანობის დაბალი მაჩვენებელი, გარდა სივრცითი მოწყობისა და დაგეგმარების
სექტორისა, რაც ამ კუთხით დამგეგმავი ორგანოების ინფორმირების და შესაძლებლობათა
გაძლიერების საჭიროებაზე მიუთითებს.

16
გზშ-ს და სგშ-ს პროცედურებისათვის წარმოდგენილი დოკუმენტაციის არასათანადო
ხარისხი

,,გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის” თანახმად, გზშ-ს პროცედურებისათვის

წარმოდგენილ დოკუმენტაციას ამზადებს საქმიანობის განმახორციელებელი ან/და
კონსულტანტი, ხოლო სგშ-ს შემთხვევაში - დამგეგმავი ორგანო ან/და კონსულტანტი.
კოდექსის მიხედვით, კონსულტანტი წარმოადგენს პირს, რომელსაც აქვს გზშ-ს/სგშ-ს
ანგარიშის მომზადებისთვის საჭირო კვალიფიკაცია და სამეცნიერო, ტექნიკური და
მეთოდური შესაძლებლობები. თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოში არ
არსებობს ამ სფეროში მომუშავე ფიზიკური და იურიდიული პირების რაიმე სახის
აკრედიტაციის ან ლიცენზირების სისტემა.

გზშ-ს და სგშ-ს ანგარიშების არასათანადო ხარისხის გამო, ხშირია სამინისტროს მიერ

ხარვეზების დადგენის შემთხვევები, რაც იწვევს ადმინისტრაციული წარმოების
შეჩერებას/შეწყვეტას. როგორც ცხრილი 2-1-დან ჩანს, 2020 წელს
სამინისტროში ,,გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსით” გათვალისწინებული გზშ-ს
პროცედურების გავლის მიზნით რეგისტრირებული განაცხადების რაოდენობა
მნიშვნელოვნად აღემატება მიღებული გადაწყვეტილებების რაოდენობას, რაც აღნიშნული
მიზეზით ადმინისტრაციული წარმოების შეჩერებით/შეწყვეტით არის განპირობებული.
ცხრილი 2-1 გზშ-ს პროცედურების გავლის მიზნით სამინისტროში დარეგისტრირებული განცხადებების და
სამინისტროს მიერ გაცემული გადაწყვეტილებების რაოდენობა, 2020 წელი

დარეგისტრირებული სამინისტროს მიერ გაცემული

პროცედურა განცხადებების რაოდენობა გადაწყვეტილებების რაოდენობა

სკრინინგის პროცედურა 438 195

სკოპინგის პროცედურა 237 98

გარემოზე ზემოქმედების
190 79
შეფასების პროცედურა

გზშ-ს დოკუმენტაცია ხშირ შემთხვევებში არ არის მომზადებული შესაბამის კვლევებზე

დაყრდნობით, შეიცავს მნიშვნელოვან უზუსტობებსა და შეუსაბამობებს დაგეგმილი
საქმიანობის შესახებ და არასათანადოდ აღწერს საქმიანობის ადგილზე არსებულ
მდგომარეობას. ეს, ერთი მხრივ, ხელს უშლის სამინისტროს მიიღოს დასაბუთებული
გადაწყვეტილება წარმოდგენილი დოკუმენტაციის საფუძველზე, ხოლო მეორე მხრივ,
იწვევს საზოგადოების უნდობლობას, როგორც მისი შემდგენელი კონსულტანტის, ასევე
საქმიანობის განმახორციელებლის მიმართ.

17
სირთულეს წარმოადგენს, ასევე, ექსპერტიზის პროცესში დარგის სპეციალისტების მოწვევა
საზოგადოებრივ/დამოუკიდებელ ექსპერტებად. გარდა ამისა, არ არსებობს ერთიანი
მონაცემთა სისტემა, რაც საშუალებას მისცემდა სამინისტროს სრულყოფილად შეეფასებინა
გარემოს არსებული მდგომარეობის გათვალისწინებით დაგეგმილი საქმიანობის
განხორციელების შემთხვევაში შესაძლო რისკები და ზემოქმედების სახეები და პოტენციური
კუმულაციური ზემოქმედების მასშტაბი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, არსებული ხარისხის
კონტროლის შესაძლებლობები, მათ შორის, საქმიანობის განმახორციელებლისათვის
მიწოდებული შენიშვნები და კომენტარები ვერ უზრუნველყოფს წარმოდგენილი
დოკუმენტაციის ხარისხის გაუმჯობესებას.

,,გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის” თანახმად, სამინისტრო უფლებამოსილია

გადაწყვეტილების მიღებისას გამოიყენოს სახელმძღვანელო დოკუმენტები „გარემოზე
ზემოქმედების შეფასების შესახებ“ და „სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების შესახებ“,
რომლებიც შემუშავდა 2017 წელს. თუმცა, აღნიშნული სახელმძღვანელოების გამოყენება ამ
ეტაპზე არ ხდება, ვინაიდან ზოგადი ხასიათისაა და არ მოიცავს დეტალურ კრიტერიუმებს
გადაწყვეტილების მისაღებად. ამასთან, მათი შემუშავება განხორციელდა ,,გარემოსდაცვითი
შეფასების კოდექსის” მომზადების პარალელურად და არ არის სრულად შესაბამისობაში
კოდექსის საბოლოო, დამტკიცებულ ვერსიასთან. შესაბამისად, საჭიროა ამ დოკუმენტების
განახლება. გარდა ამისა, არ არსებობს სექტორული გზშ-ს/სგშ-ს მეთოდოლოგიური
სახელმძღვანელო დოკუმენტები.

გზშ-ს და სგშ-ს დოკუმენტების კარგი ხარისხი საკვანძოა ინფორმირებული

გადაწყვეტილების მიღების პროცესისათვის. ამასთან, აღნიშნული დოკუმენტები
მნიშვნელოვანია პროექტის/გეგმის სათანადოდ განხორციელებისათვის, უზრუნველყოფს რა
გარემოს დაცვის თვალსაზრისით მათ გრძელვადიან მდგრადობას. შესაბამისად, გზშ-ს/სგშ-ს
დოკუმენტაციის არასათანადო ხარისხი საფრთხეს უქმნის როგორც მიღებული
გადაწყვეტილების ხარისხს, ისე პროექტის/გეგმის მდგრად განხორციელებას, რაც
საბოლოოდ, გარემოზე უარყოფით ზემოქმედებაში აისახება.

საზოგადოების ინფორმირებისა და მონაწილეობის მექანიზმების გაუმჯობესების საჭიროება

2018 წლიდან გადაწყვეტილების მიღების პროცესში გარემოსდაცვითი შეფასების

საზოგადოების ინფორმირებისა და მონაწილეობის მექანიზმები საკანონმდებლო დონეზე
გაძლიერდა. შესაბამისად, 2018 წლიდან არსებული ადმინისტრაციული მონაცემების
მიხედვით, მზარდია საჯარო განხილვებში მონაწილეთა რაოდენობა. 2019 წელს 2018 წელთან
შედარებით 171%-ით არის გაზრდილი მონაწილეთა რაოდენობა სკოპინგის ეტაპზე, ხოლო
27%-ით - გზშ-ს ეტაპზე. მიუხედავად აღნიშნულისა, პრაქტიკაში არსებული საზოგადოების
ინფორმირების საშუალებები არასაკმარისია და ვერ უზრუნველყოფს საზოგადოების
ადეკვატურ ინფორმირებას და მონაწილეობას.

,,გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსი” მოითხოვს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში

საზოგადოების აქტიურ მონაწილეობას და აღნიშნულის მისაღწევად ინფორმირების ყველა
შესაძლო საშუალების გამოყენებას. ამასთან, მიღებულ გადაწყვეტილებაში უნდა აისახოს

18
საზოგადოების მონაწილეობის შედეგები. დადგენილი პროცედურის თანახმად,
საზოგადოების ინფორმირების მიზნით, სამინისტროში წარმოდგენილი დოკუმენტაცია
თავსდება სამინისტროს ოფიციალურ ვებგვერდზე, ასევე ეგზავნება შესაბამის
მუნიციპალიტეტ(ებ)ს აღმასრულებელი ან/და წარმომადგენლობითი ორგანოს
საინფორმაციო დაფაზე გამოქვეყნების მიზნით. მიუხედავად იმისა, რომ ინფორმაციის
მუნიციპალიტეტის საინფორმაციო დაფაზე განთავსება კანონმდებლობით სამინისტროს
ვალდებულებაა, შეზღუდული ადამიანური და ფინანსური რესურსის გათვალისწინებით,
სამინისტრო წერილობით სთხოვს მუნიციპალიტეტს გზშ-ს/სგშ-ს დოკუმენტაციის,
მიღებული გადაწყვეტილების და საჯარო განხილვის შესახებ განცხადებების განთავსებას
მუნიციპალიტეტის აღმასრულებელი ან/და წარმომადგენლობითი ორგანოს საინფორმაციო
დაფაზე ან/და მუნიციპალიტეტის ოფიციალურ ვებგვერდზე და ინფორმაციის განთავსების
დამადასტურებელი ფოტომასალის წარმოდგენას სამინისტროში. გარდა აღნიშნულისა,
დანერგილი პრაქტიკის შესაბამისად, სსდ გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის
დეპარტამენტის თანამშრომლები უზრუნველყოფენ დაგეგმილი საჯარო განხილვის
თაობაზე ინფორმაციის განთავსებას შესაბამისი მუნიციპალიტეტ(ებ)ის ინფორმაციის
გავრცელების დამკვიდრებულ ადგილებზე. ასევე, ინფორმაცია თავსდება სსიპ
გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრის ვებგვერდზე და ელ. ფოსტის
მეშვეობით ეგზავნება გარემოსდაცვით საკითხებზე მომუშავე ყველა არასამთავრობო
ორგანიზაციას და 6000-ზე მეტ გამომწერს. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მხოლოდ
მუნიციპალიტეტის საინფორმაციო დაფაზე და სამინისტროს/მუნიციპალიტეტის
ვებგვერდებზე ინფორმაციის განთავსება არ არის ეფექტური მოსახლეობის ადეკვატური
ინფორმირებისთვის სოფლებსა და მაღალმთიან რეგიონებში, ინტერნეტთან წვდომის
არქონის გამო.

საქმიანობის განმახორციელებლები ამ ეტაპზე არ უზრუნველყოფენ საზოგადოების

ინფორმირებას დაგეგმილ საქმიანობასთან დაკავშირებით ან/და მათი ძალისხმევა
არაეფექტურია, რის შედეგადაც, როგორც წესი, საზოგადოება იგებს დაგეგმილი საქმიანობის
თაობაზე მხოლოდ გზშ-ს პროცედურების გავლის მიზნით დოკუმენტაციის წარმოდგენის
შემდგომ, როდესაც სამინისტრო უზრუნველყოფს საზოგადოების ინფორმირებას
კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურის შესაბამისად. ასევე, ხშირად საზოგადოების
ინტერესის სფეროს წარმოადგენს დაგეგმილ პროექტებთან დაკავშირებული ისეთი
საკითხები, რომლებიც შეიძლება არ იყოს უშუალოდ გზშ-ს შესწავლის საგანი. შესაბამისად,
მხოლოდ დადგენილი ინფორმირების პროცედურით შემოფარგვლა არ არის საკმარისი და
საჭიროა უფრო ფართო და ხანგრძლივი კომუნიკაცია საზოგადოების სრულყოფილი და
დროული ინფორმირების უზრუნველსაყოფად.

კანონმდებლობის შესაბამისად, საჯარო განხილვის ჩატარების შესახებ ინფორმაცია უნდა

განთავსდეს გაზეთშიც, რომელიც შესაძლო ზემოქმედებისადმი დაქვემდებარებულ
ტერიტორიაზე ფართოდ არის გავრცელებული და ხელმისაწვდომია დაინტერესებული
საზოგადოების უმრავლესობისთვის. ამის პრაქტიკაში დანერგვის მიზნით, სამინისტროს

19
მიერ ქვეყნის მასშტაბით გამოთხოვილ იქნა რეგიონებსა და მუნიციპალიტეტებში არსებული
ადგილობრივი ბეჭდური და ელექტრონული მედია-საშუალებების თაობაზე ინფორმაცია და
მოხდა მიღებული მონაცემების დამუშავება გამოცემის სიხშირის, ტირაჟის, გავრცელების
არეალის და სხვა საჭირო ინფორმაციის მითითებით. შესაბამისად, არსებულ ბეჭდურ-მედია
საშუალებებში ინფორმაციის გამოქვეყნება დაიწყო 2021 წლის აგვისტოდან.

დასახვეწია ელექტრონული საშუალებებით ინფორმაციის მიწოდების პრაქტიკაც.

გარემოსდაცვითი შეფასების სფეროში გაცემული გადაწყვეტილებების, გზშ-ს
დოკუმენტაციის და ადმინისტრაციულ წარმოებებთან დაკავშირებული ინფორმაციის
ნაწილი განთავსებული იყო გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს
ძველ ვებგვერდზე, რომელიც სამინისტროების გაერთიანების შემდგომ აღარ არის
ხელმისაწვდომი. 2019 წლის სექტემბრიდან ინფორმაციის განთავსება ხდება სამინისტროს
ახალ ვებგვერდზე, რომელიც იძლევა პროექტებთან დაკავშირებული ინფორმაციის ძიების
საშუალებას, მაგრამ იმის გამო, რომ შემოსული დოკუმენტაცია, საჯარო განხილვის შესახებ
განცხადებები და მიღებული გადაწყვეტილებები სხვადასხვა განყოფილებაში ქვეყნდება,
რთულდება ადმინისტრაციული წარმოების ერთ პროცესად აღქმა. ამასთან, ვებგვერდს არ
გააჩნია მომხმარებლისთვის განკუთვნილი მექანიზმები ინფორმაციის
სისტემატიზაციისთვის, მათ შორის ფილტრის, კალენდრის, ან/და ცალკეულ პროექტზე
ინფორმაციის გამოწერის ფუნქცია.

საზოგადოების ინფორმირება და მონაწილეობა გზშ-ს/სგშ-ს სისტემის განუყოფელი ნაწილია.

მონაწილეობის პროცედურა, გარდა იმისა, რომ უზრუნველყოფს ზემოქმედების ქვეშ მყოფი
მოსახლეობის ინტერესების გათვალისწინებას, ხელს უწყობს ინფორმირებული
გადაწყვეტილების მიღების პროცესს და ამაღლებს მიღებული გადაწყვეტილების ხარისხს.
არასათანადო კომუნიკაცია მოსახლეობასთან და შესაბამის მუნიციპალიტეტებთან ზრდის
უნდობლობას დაგეგმილი პროექტის მიმართ, ქმნის გზშ-ს დოკუმენტაციის საჯარო
განხილვების ჩაშლის საფრთხეს და საჯარო განხილვებზე კონფლიქტური სიტუაციების
წარმოშობის მაღალ რისკს, განსაკუთრებით, მსხვილი ინფრასტრუქტურული პროექტების
შემთხვევაში. ასევე, ადგილობრივი მოსახლეობის მხრიდან პროექტის მიუღებლობა
საფრთხეს უქმნის პროექტის განხორციელებას დადებითი გადაწყვეტილების გაცემის
შემთხვევაშიც.

2.1.2.2 სამრეწველო სექტორის ინტეგრირებული მართვა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

გარემოსდაცვითი ნებართვები სამრეწველო სექტორიდან ზემოქმედების რეგულირების

საკვანძო ინსტრუმენტია. დაბინძურების კონტროლის მიმართ ინტეგრირებული მიდგომის
გამოყენება ევროკავშირის ქვეყნებში ჯერ კიდევ 70-იან წლებში დაიწყო. ხოლო
დაბინძურების ინტეგრირებული პრევენციისა და კონტროლის შესახებ დირექტივამ,
რომელიც 1996 წელს იქნა მიღებული, ჩამოაყალიბა ჰაერსა და წყალში ემისიების, ნარჩენების

20
წარმოქმნის და მართვის და გარემოზე სხვა ზემოქმედებების ერთიანი რეგულირების ჩარჩო
და ხელი შეუწყო ტექნოლოგიური ინოვაციების დანერგვას.

ამჟამად, საქართველოში არ არსებობს სამრეწველო სექტორის რეგულირების ერთიანი

უნიფიცირებული საკანონმდებლო ჩარჩო, რომელიც გაითვალისწინებდა სამრეწველო
სექტორიდან მომდინარე ყველა რისკს. თუმცა, საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების
შესახებ შეთანხმების ფარგლებში საქართველომ აიღო ვალდებულება განსაზღვრულ ვადებში
ეტაპობრივად დაუახლოვოს თავისი კანონმდებლობა ევროკავშირის კანონმდებლობას
„სამრეწველო დაბინძურებისა და სამრეწველო საფრთხეების“ სფეროში. კერძოდ, ამ მიზნით,
უნდა მოხდეს ეროვნული კანონმდებლობის ჰარმონიზაცია „სამრეწველო ემისიების შესახებ“
დირექტივის საქართველოსთვის სავალდებულო დებულებებთან. მათ შორის,
გათვალისწინებულია ინტეგრირებული სანებართვო სისტემის განხორციელება და
არსებული საუკეთესო ტექნოლოგიების დანერგვა.

განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

2017-2019 წლებში ევროკავშირთან ასოცირების ფარგლებში აღებული ვალდებულებების

შესრულებისა და სამრეწველო დაბინძურების შემცირების საუკეთესო საერთაშორისო
პრაქტიკის დანერგვის მიზნით განხორციელდა შემდეგი მოსამზადებელი ქმედებები:

- შემუშავებულ იქნა „სამრეწველო ემისიების შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტი.

- შემუშავებულ იქნა „სამრეწველო ემისიების შესახებ“ საქართველოს კანონის
პროექტიდან გამომდინარე საქართველოს მთავრობის დადგენილების პროექტები
„წვის დანადგარების შესახებ ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების შესახებ“,
„საქმიანობებისა და ობიექტების შესახებ, რომლებიც იყენებენ ორგანულ გამხსნელებს
ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების შესახებ“, „ნარჩენების ინსინერაციისა და
თანაინსინერაციის ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების შესახებ“.

ინტეგრირებული ნებართვის თაობაზე ევროკავშირის ქვეყნების გამოცდილების

გაზიარების მიზნით, მოეწყო სასწავლო ტურები. ასევე, ჩატარდა ტრენინგები
სამინისტროსა და მის სტრუქტურაში შემავალი თანამშრომლებისთვის.მთავარი
გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

სამრეწველო სექტორი წარმოადგენს გარემოს - ჰაერის, წყლის და ნიადაგის დაბინძურების

უმსხვილეს წყაროს. არასათანადო რეგულირების და პრევენციის ეფექტური მექანიზმის
არარსებობის პირობებში, სამრეწველო საქმიანობამ შესაძლებელია გამოიწვიოს გარემოზე
ზემოქმედების შეუქცევადი ნეგატიური შედეგები.

საქართველოში გამოწვევას წარმოადგენს სამრეწველო სექტორიდან ემისიების რეგულირების

ეფექტური მექანიზმის არარსებობა, რაც განპირობებულია ინტეგრირებული სანებართვო
სისტემის არარსებობით.

21
არსებული სანებართვო სისტემა არ ითვალისწინებს საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკის
(BAT) დანერგვის ვალდებულებას და კონკრეტული სტაციონარული წყაროებისთვის
გაფრქვევის ზღვრული მნიშვნელობების დაწესებას საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკის
შესაბამისად.

საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკა საქმიანობის განხორციელების და შესაბამისი

მეთოდების განვითარების ყველაზე ეფექტიანი და მოწინავე ეტაპია, რომელიც სამრეწველო
ობიექტებისთვის ისეთი ეფექტური და მოქნილი პირობების (ემისიის ზღვრული
მნიშვნელობები და სხვა) დადგენის საშუალებას იძლევა, რომლებიც მიმართულია
ემისიებისა და მთლიანობაში გარემოზე ზემოქმედების პრევენციისკენ, ხოლო სადაც ეს
პრაქტიკულად შეუძლებელია, შემცირებისკენ. საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკის
ნებართვის პირობებად გამოყენების პრინციპი, ქვეყანაში მოქმედი მოძველებული
გარემოსდაცვითი ნორმებისგან განსხვავებით, იძლევა თითოეული ემისიის წყაროს დონეზე
ქმედითი ინტერვენციის საშუალებას. შესაბამისად, აღნიშნული მიდგომა უზრუნველყოფს
ფოკუსირებას დაბინძურების მიზეზებზე და არა მხოლოდ შედეგებზე.

საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკის შესახებ დარგობრივი ინფორმაცია თავმოყრილია

საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკის სახელმძღვანელოებში, რომლის შემუშავებაც
ხორციელდება ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებსა და სამრეწველო სექტორს შორის
საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკის შესახებ ინფორმაციის გაცვლის საფუძველზე.
გამომდინარე იქედან, რომ ტექნოლოგიები ვითარდება, ხოლო მათი გამოყენების მეთოდები
სულ უფრო იხვეწება და იცვლება, ინფორმაციის გაცვლა და
სახელმძღვანელოების/დასკვნების განახლება უწყვეტი და დინამიური პროცესია.
საქართველოში დღეს არსებული მიდგომა კი ვერ უზრუნველყოფს სამრეწველო სექტორის
ახალ ტექნოლოგიებზე მუდმივად ორიენტირებულობას და ქვეყანაში „მწვანე ეკონომიკის“
სტიმულირებას.

მოქმედი კანონმდებლობის თანახმად, გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილება გაიცემა

განუსაზღვრელი ვადით. საქართველოში გარემოსდაცვითი ნებართვა სხვადასხვა
საქმიანობის განხორციელებაზე გაიცემა 1996 წლიდან. ამ ხნის განმავლობაში არ მომხდარა ამ
საქმიანობების გადაიარაღება ახალი ტექნოლოგიების დანერგვის მიზნით და ასევე, არ
განხორციელებულა მათი სანებართვო დოკუმენტაციის ცვლილება, რადგან კანონმდებლობა
არ ითვალისწინებს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მხრიდან
არსებული ნებართვების და გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილებების სავალდებულო
პერიოდული გადახედვის ვალდებულებას. გამომდინარე იქედან, რომ დროთა განმავლობაში
საქმიანობის განხორციელების და სხვა ფაქტორების შედეგად შესაძლებელია ძირეულად
შეიცვალოს გარემო პირობები და საწარმოების განთავსების ტერიტორია, ამასთან,
ტექნოლოგიები ვითარდება, ხოლო მათი გამოყენების მეთოდები სულ უფრო იხვეწება და
იცვლება, საქმიანობის გარემოსდაცვითი თვალსაზრისით ეფექტურად განხორცილებისთვის
აუცილებელია მოქნილი და სისტემატურად განახლებადი სანებართვო სისტემის არსებობა,
რომელიც მაქსიმალურად შეესაბამება საწარმოში არსებულ პირობებს.

22
არსებული სანებართვო სისტემა არ იძლევა ემისიათა შეფასებისა და პროგნოზირების
საშუალებას და შესაბამისად, ართულებს ემისიების შემცირების მიმართულებით სამომავლო
ღონისძიებების დაგეგმვის პროცესს. ასევე, სანებართვო სისტემა არ ითვალისწინებს
რესურსეფექტური და ენერგოდამზოგავი წარმოების დანერგვის ვალდებულებას და არ
ეფუძნება ნარჩენების წარმოქმნის სავალდებულო პრევენციის მექანიზმს, რაც პირდაპირ
კავშირშია ბუნებრივი რესურსების არამდგრად მოხმარებასთან. სამრეწველო საქმიანობების
განმახორციელებელ ობიექტებზე გაცემული/სამინისტროსთან შეთანხმებული
ავტორიზაციის დოკუმენტები გაბნეულია სამინისტროს დარგობრივ დეპარტამენტებსა და
სამმართველოებში, რაც მნიშვნელოვნად აქვეითებს სამრეწველო ობიექტებზე
ნებართვის/ავტორიზაციის გაცემის შემდგომი მონიტორინგის და კონტროლის ხარისხს.
შედეგად, სამრეწველო სექტორიდან ემისიების არაეფექტური მართვა და კონტროლი
აისახება გარემოზე და ადამიანის ჯანმრთელობაზე უარყოფით ზემოქმედებაში.

2.1.2.3 გარემოსდაცვითი კანონაღსრულება

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

გამართულად ფუნქციონირებადი კანონაღსრულების მექანიზმები გადამწყვეტია კარგი

გარემოსდაცვითი მმართველობისათვის. კანონაღსრულების სამართლებრივ საფუძველს
ქმნის საქართველოს კანონი „გარემოს დაცვის შესახებ“ და საქართველოს გარემოსა და
ბუნებრივი რესურსების დაცვის მინისტრის №26 ბრძანება „საქართველოს გარემოს დაცვისა
და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების –
გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის დებულების დამტკიცების შესახებ“
(2013). ასევე აღსანიშნავია მთავრობის დადგენილება #61 (2015), რომელიც არეგულირებს
კონკრეტულ ქმედებებს რეგულირების ობიექტების ინსპექტირებისა და გარემოსდაცვითი
პატრულირების/სწრაფი რეაგირების მიმართულებებით. სამართალდარღვევების საქმის
წარმოება და აღსრულების საკითხები დარეგულირებულია ადმინისტრაციულ
სამართალდარღვევათა კოდექსით, სისხლის სამართლის კოდექსით, ნარჩენების მართვის
კოდექსითა და სხვა სამართლებრივი აქტებით.

გარემოსდაცვითი კანონაღსრულების საკითხებზე თანამშრომლობის გაძლიერება

ხაზგასმულია საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებაში (მუხლი
302). რაც შეეხება მდგრადი განვითარების მიზნებს, თითოეული მიზნის მისაღწევად საჭიროა
როგორც საერთაშორისოდ აღიარებული გარემოსდაცვითი პრინციპების შესაბამისი
სამართლებრივი აქტების, ასევე მათი შესრულებისა და შესრულებაზე ზედამხედველობის
გამართული სისტემების არსებობა ეროვნულ დონეზე. შესაბამისად, კანონაღსრულების
მექანიზმების გაუმჯობესება პირდაპირაა დაკავშირებული მდგრადი განვითარების
მიზნების შესრულებასთან.

განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

23
გარემოსდაცვითი კანონაღსრულების გაუმჯობესების მიზნით და საქართველოს გარემოს
დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამის შესაბამისად გასული წლების
განმავლობაში განხორციელდა რიგი ღონისძიებები:
- შეიქმნა სამართლებრივი საფუძველი რეგულირების ობიექტების ინსპექტირების
თაობაზე ობიექტური გადაწყვეტილების მისაღებად - შემუშავდა და დამტკიცდა
„რეგულირების ობიექტების გეგმური შემოწმების პრიორიტეტების განსაზღვრის
მეთოდოლოგია (2019 წ.), რომელიც უზრუნველყოფს რეგულირების ობიექტების
შემოწმებათა დაგეგმვისადმი სისტემური მიდგომის დანერგვას რისკების ანალიზის
გათვალისწინებით. 2019 წლიდან გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის
დეპარტამენტის მიერ განსახორციელებელ რეგულირების ობიექტების წლიური
გეგმის შემუშავება ხორციელდება აღნიშნული მეთოდოლოგიის საფუძველზე.
- საქართველოში თანამედროვე, ევროპულ სტანდარტებთან დაახლოებული
გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლობის სისტემის ჩამოსაყალიბებლად შემუშავდა
კანონპროექტი „გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლობის შესახებ“, რომელიც
საქართველოს პარლამენტმა დაამტკიცა 2021 წლის მარტში და ამოქმედდება 2022
წლის ივლისიდან.
- თანმიმდევრულად ხორციელდება გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის
დეპარტამენტის შესაძლებლობების ზრდა - შემუშავდა და დაინერგა
გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის თანამშრომელთა უწყვეტი
გადამზადების სქემა, მომზადდა ტყის მართვის მიმართულებით საბაზისო მოდული,
რომლის შესაბამისად ყოველწლიურად ხორციელდება ტრენინგები გარემოსდაცვითი
პატრულირებისა და სწრაფი რეაგირების ახლადმიღებული თანამშრომლებისთვის.
განხორციელდა ეკიპაჟების ტექნიკური განახლება. დონორების მხარდაჭერით
მიმდინარე პროექტების ფარგლებში, გარემოსდაცვითი ინსპექტორების
კვალიფიკაციის ამაღლების მიზნით, ინსპექტორებმა გაიარეს ტრენინგები სხვადასხვა
თემებზე.
- განხორციელდა მონაცემთა ელექტრონული მართვის სისტემის განვითარება -
ბუნებრივი რესურსებით მოსარგებლეები (ხე-ტყის დამზადება და გადამუშავება, შავ
ზღვაში სამრეწველო თევზჭერა) ახორციელებენ ბუნებრივი რესურსების
მოპოვების/ათვისების, ან გადამუშავების პროცესების ელექტრონულ მართვას online-
რეჟიმში.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

ასოცირების შეთანხმებიდან გამომდინარე ვალდებულებების შესრულებისა და

გარემოსდაცვითი სტანდარტების ევროპულ მოთხოვნებთან დაახლოებასთან ერთად,
ფართოვდება გარემოს დაცვის სახელმწიფო კონტროლის სფეროები. ახალი
მარეგულირებელი კანონმდებლობა მოიცავს ისეთ მიმართულებებს როგორიცაა,
გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლობა, სამრეწველო ემისიები, მასშტაბური ავარიების
საფრთხეების კონტროლი, საშიში ქიმიური ნივთიერებები, სატყეო სექტორი,
ბიომრავალფეროვნება, ნადირობა, ნარჩენების მართვა და სხვა. თვალსაჩინო პროგრესის
მიუხედავად, გარემოსდაცვითი კანონაღსრულებისა და ზედამხედველობის სისტემა, დღეს
არსებული საკადრო და მატერიალურ-ტექნიკური პოტენციალით, არასაკმარისია ახალი

24
მარეგულირებელი კანონმდებლობით დადგენილი მოთხოვნების შესრულების
უზრუნველსაყოფად. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ძირითადი გამოწვევა გარემოსდაცვითი
კანონაღსრულებისა და ზედამხედველობის სისტემის შემდგომი გაძლიერებისა და
გაუმჯობესების საჭიროებაა.

აღნიშნული გამოწვევის მიზეზებია:

გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის განხორციელებისათვის საჭირო შესაბამისი
კვალიფიკაციის მქონე ადამიანური რესურსებისა და მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის
სიმცირე

გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში სახელმწიფო

კონტროლის განხორციელებას საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე, მათ შორის, მის
ტერიტორიულ წყლებში, კონტინენტურ შელფსა და განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში,
უზრუნველყოფს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სახელმწიფო
საქვეუწყებო დაწესებულება - გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტი.
დეპარტამენტი საქმიანობას წარმართავს 2 ძირითადი მიმართულებით: გარემოსდაცვითი
ინსპექტირება და გარემოსდაცვითი პატრულირება/სწრაფი რეაგირება. გარემოსდაცვითი
პატრულირება და სწრაფი რეაგირება ხორციელდება 24-საათიან რეჟიმში ბუნებრივი
რესურსების უკანონო მოპოვების, ტრანსპორტირებისა და გადამუშავების, გარემოს
ნარჩენებით დაბინძურების ფაქტების პრევენციის, გამოვლენისა და აღკვეთის მიზნით.
გარემოსდაცვითი ინსპექტირება კი ძირითადად ფოკუსირებულია რეგულირების
ობიექტების - ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის ლიცენზიების (გარდა სასარგებლო
წიაღისეულის მოპოვების ლიცენზიისა), გარემოზე ზემოქმედების შეფასების სფეროში
გაცემული გარემოსდაცვით გადაწყვეტილებებსა და ტექნიკურ რეგლამენტებს
დაქვემდებარებული ობიექტების ინსპექტირებაზე (გეგმიური, არაგეგმიური შემოწმება,
დათვალიერება-შესწავლა).

როგორც ზემოთ აღინიშნა, დეპარტამენტის საქმიანობის სფერო კიდევ უფრო გაფართოვდება

ბოლო პერიოდში დამტკიცებული და უახლოეს პერიოდში დაგეგმილი ახალი
რეგულაციების მიღებისა და მათი აღსრულების საჭიროების გამო. ამ სფეროებში
დადგენილი ახალი და დაგეგმილი ვალდებულებების შესრულებაზე კონტროლის
განხორციელებისთვის საჭიროა კანონაღსრულების სისტემის გაძლიერება შესაბამისი
ადამიანური რესურსებითა და მატერიალურ-ტექნიკური ბაზით. აუცილებელია ასევე
გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის სფეროში
სამართალდარღვევათა პრევენციის, გამოვლენისა და აღკვეთის მიზნით საზედამხედველო
საქმიანობაში თანამედროვე ტექნოლოგიების (სამეთვალყურეო კამერების, ახალი თაობის
დრონების და სხვა) დანერგვა, ლაბორატორიული და გამზომი აღჭურვილობის, ავტოპარკის
განახლება და სხვა.

მარეგულირებელი კანონმდებლობის შესრულების ხელშემწყობი ელექტრონული

მექანიზმების სიმცირე

25
დღეის მდგომარებით, გარემოს დაცვის ზოგიერთი მიმართულებით თვითმონიტორინგისა
და ანგარიშგების მონაცემები ჯერ კიდევ ქაღალდზე იწარმოება, რაც ართულებს
კანონაღსრულებას. მაგალითად, მაცივარაგენტზე მომუშავე მეწარმეები ვალდებულნი არიან
აწარმოონ აღრიცხვა ქაღალდის ჟურნალში და წელიწადში ერთხელ წარმოადგინონ ანგარიში
ასევე ქაღალდის მატარებელზე. ასეთი სახით წარმოდგენილი ანგარიშების განხილვა
მოითხოვს დიდ ადამიანურ და დროის რესურსს და შესაბამისად, ართულებს ანალიზს,
შეუსაბამობის გამოვლენასა და რეაგირებას. დაგეგმილი ახალი საკანონმდებლო
ცვლილებებით, კიდევ უფრო გაიზრდება მეწარმეების ვალდებულებები მაცივარაგენტების
მართვასთან დაკავშირებით. ასეთ ვითარებაში მონრეალის ოქმით გათვალისწინებული
ნივთიერებების მართვის ელექტრონული სისტემის შემუშავებისა და დანერგვის გარეშე
მეწარმეების მხრიდან ანგარიშგების წარმოება, ხოლო ზედამხედველობის
განმახორციელებლის მხრიდან -კონტროლი გართულებულია. ასევე, რთული იქნება
აკვაკულტურის შესახებ კანონის (2020) შესაბამისად გარემოსდაცვითი მოთხოვნების
შესრულებაზე კონტროლის უზრუნველყოფა, შიდა წყალსატევებში სამრეწველო თევზჭერის
თვითმონიტორინგისა და თვითანგარიშგების ელექტრონული სისტემის დანერგვის გარეშე.

შეზღუდულია თვითმონიტორინგის ელექტრონული სისტემები ატმოსფერული ჰაერის

დამბინძურებელ საწარმოებშიც, რაც ართულებს დამაბინძურებელი ობიექტების
ინსპექტირებისას დამრღვევი ობიექტის გამოვლენას, განსაკუთრებით, როდესაც ერთ
კონკრეტულ ადგილზე ასეთივე პროფილის რამდენიმე საწარმო ოპერირებს.

არ არსებობს კანონმდებლობის მოთხოვნათა შესრულების ხელშემწყობი ელექტრონული

მექანიზმიც, რომელიც უზრუნველყოფს მეწარმეების მიმართ დადგენილი სავალდებულო
მიწერილობების შესაბამისად განსახორციელებელი ღონისძიებებისა და მათი შესრულების
გონივრული ვადების სისტემატიზაციას და კონტროლს (მათ შორის, გარემოსდაცვითი
შეფასების ელექტრონული სისტემის ბაზაზე), შეახსენებს მეწარმეებს მათი ვალდებულებების
დროულად შესრულების თაობაზე და ასევე გაუმარტივებს დაინტერესებულ სამსახურებს
კონტროლის განხორციელებას.

2.1.2.4 გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა გარემოსდაცვითი მმართველობის ერთ-

ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი და გარემოსთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი
გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში ფართო საზოგადოების ჩართვის ეფექტიანი
საშუალებაა.

გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა განსაზღვრულია კანონმდებლობაში

იერარქიულად ყველაზე მაღლა მდგომი საქართველოს კონსტიტუციით, რომლის თანახმად
„ყველას აქვს უფლება დროულად მიიღოს სრული ინფორმაცია გარემოს მდგომარეობის
შესახებ“ (მუხლი 29). მოქალაქეთა უფლება გაეცნონ ადმინისტრაციულ ორგანოში არსებულ
საჯარო ინფორმაციას განსაზღვრულია საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული

26
კოდექსით (მუხლი 10), ხოლო სრული, ობიექტური და დროული ინფორმაციის მიღების
უფლება მათი სამუშაო და საცხოვრებელი გარემოს მდგომარეობის შესახებ დაცულია
საქართველოს კანონით „გარემოს დაცვის შესახებ“ (მუხლი 6).

ადამიანის გარემოსდაცვითი უფლებების დაცვას ემსახურება “გარემოსდაცვით საკითხებთან

დაკავშირებული ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში
საზოგადოების მონაწილეობისა და ამ სფეროში მართლმსაჯულების საკითხებზე
ხელმისაწვდომობის” შესახებ კონვენცია (ორჰუსის კონვენცია). კონვენციის ერთ-ერთი
მიზანია გააძლიეროს წევრ ქვეყნებში გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა,
რაც გულისხმობს საჯარო დაწესებულებების მხრიდან გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე
წვდომის უზრუნველყოფას, არა მარტო მოთხოვნილი ინფორმაციის გაცემით, არამედ
ინფორმაციის აქტიური გავრცელებით. გარემოს შესახებ ინფორმაციის საჯაროობისა და ამ
მიმართულებით თანამშრომლობის გაძლიერების მნიშვნელობა აღნიშნულია საქართველო-
ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებაშიც ( მუხლი 302).

დაბოლოს, გაეროს ევროპის ეკონომიკური კომისიის შეფასებით, მდგრადი განვითარების

ამოცანების 29% კავშირშია ორჰუსის კონვენციით დაცულ ადამიანის გარემოსდაცვით
უფლებებთან4. 12.8 ამოცანა კი კონკრეტულად განსაზღვრავს 2030 წლისთვის, ნებისმიერ
ადგილას მყოფი ადამიანებისთვის შესაბამისი ინფორმაციისა და ცოდნის უზრუნველყოფას
მდგრადი განვითარებისათვის.

განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესებისა და ამ მიმართულებით

ორჰუსის კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების განხორციელების ხელშეწყობის მიზნით,
2013 წელს განხორციელდა ინსტიტუციური რეფორმა და შეიქმნა სსიპ გარემოსდაცვითი
ინფორმაციისა და განათლების ცენტრი, რომელიც ფუნქციონირებს გარემოს დაცვისა და
სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ქვეშ. ცენტრის ხელშეწყობით, გასული წლების
განმავლობაში განხორცილდა შემდეგი ღონისძიებები:

- შეიქმნა სხვადასხვა საინფორმაციო სისტემები და ონლაინ პლატფორმები,

რომლებზეც შესაძლებელია საზოგადოებისთვის საინტერესო გარემოსდაცვითი
ინფორმაციის მოძიება ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა მაგალითად, ატმოსფერული
ჰაერის ხარისხი (air.gov.ge), მიწათსარგებლობა, მიწის საფარი,
ბიომრავალფეროვნება, საფრთხის დონეები, დაცული ტერიტორიები
(atlas.mepa.gov.ge), წყლის მართვის რესურსებთან დაკავშირებული
კანონმდებლობა და სააუზო მართვის გეგმები (wis.mepa.gov.ge).

- განახლდა ცენტრის ვებ-გვერდი (eiec.gov.ge), სადაც შესაძლებელია ინფორმაციის

მოძიება შემდეგ 18 თემატურ გარემოსდაცვით კატეგორიაში:

4
https://unece.org/fileadmin/DAM/env/pp/wgp/WGP-20/Statements_and_Presentations/
Danish_Institute_for_Human_Rights_Birgitte_Feining_PPT.pdf

27
 ბიომრავალფეროვნება, გარემოსდაცვითი განათლება, კლიმატის ცვლილება,
წიაღისეული, წყალი, ჰაერი, ნარჩენები, გარემოსდაცვითი ნებართვები, მიწა,
რადიაციული უსაფრთხოება, კატასტროფები, მწვანე საფარი, ენერგია,
გარემოსდაცვითი პილიტიკა, გარემოსდაცვითი კონტროლი, დაცული
ტერიტორიები, გარემო და ჯანმრთელობა და მწვანე ეკონომიკა. ვებგვერდზე ასევე
ხელმისაწვდომია ქვეყნის მიერ საერთაშორისო ვალდებულებების შესრულების
ეროვნული ანგარიშები (მაგ.: ბიომრავალფეროვნების კონვენციისადმის
საქართველოს ანგარიშები, საქართველოს ეროვნული შეტყობინებები გაეროს
კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის მიმართ და სხვა), გარემოს
მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენებები, წლიური ანგარიშები და სხვა.
საიტის მეშვეობით დაინტერესებულ პირებს შეუძლიათ მოითხოვონ საჯარო
ინფორმაცია, გაეცნონ ბროშურებსა და პუბლიკაციებს გარემოს დაცვისა და
მდგომარეობის შესახებ, იხილონ გარემოსდაცვითი ორგანიზაციების რეესტრი და
ა.შ.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების თვალსაზრისით

განხორციელებული ღონისძიებების მიუხედავად, დღესდღეობით, ეროვნული თუ
საერთაშორისო კანონმდებლობით უზრუნველყოფილ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის
უფლებები ფართო საზოგადოებისთვის გარკვეულწილად მაინც შეზღუდულია, ვინაიდან
საზოგადოებას ამ ეტაპზე არ აქვს საშუალება დროულად მიიღოს სრული ინფორმაცია
გარემოს მდგომარეობის შესახებ. ამის მიზეზია ის, რომ ქვეყანაში გარემოს შესახებ არსებული
ინფორმაცია გაბნეულია აღნიშნული ინფორმაციის მფლობელ/მწარმოებელ სტრუქტურებს
შორის და არ არსებობს ინფორმაციის ერთ სივრცეში განთავსების მექანიზმი. ამასთანავე,
ხშირ შემთხვევაში თავად ინფორმაციის ფორმატი არ არის მარტივად აღსაქმელი რიგითი
მოქალაქისთვის. შესაბამისად, ძირითად გამოწვევას ამ მხრივ, დამუშავებულ
გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე არასაკმარისი ხელმისაწვდომობა წარმოადგენს.

აღნიშნული პრობლემის გამომწვევი მთავარი ფაქტორი კი ინფორმაციის

გაცვლის/მიწოდების მექანიზმის არარსებობაა.

გარემოსდაცვითი ინფორმაციის თავმოყრა, როგორც ზემოთ იყო აღწერილი, ხდება სსიპ

გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრის ვებ-გერდზე. ცენტრი
უზრუნველყოფს ინფორმაციის მოძიებასა და ონლაინ განთავსებას, თუმცა აღნიშნული
პროცესი არ არის პროაქტიური. კერძოდ, სამინისტროს თუ სხვა საჯარო ინსტიტუტების
სისტემაში არსებული გარემოსდაცვითი ინფორმაციის მფლობელი სტრუქტურული
ერთეულებისგან არ ხდება მათ ხელთ არსებული ინფორმაციის ავტომატურად მიწოდება
ცენტრისათვის, რაც ართულებს არსებული ინფორმაციის დროულ და სრულად განთავსებას
ვებ-გვერდზე. ასევე, ხშირად ინფორმაციის წარდგენის ფორმატისა და დადგენილი
სტანდარტის არარსებობის გამო, მოწოდებული მასალა ხშირად არ არის მარტივად გასაგები,
რის გამოც აღნიშნული ინფორმაცია არ წარმოადგენს ღირებულ მასალას დაინტერესებული

28
საზოგადოებისთვის. აღსანიშნავია ისიც, რომ დღემდე არ არის კონკრეტულად
განსაზღვრული, რა განეკუთვნება გარემოსდაცვით ინფორმაციას. ორჰუსის კონვენციის
მიხედვით განმარტებული გარემოსდაცვითი ინფორმაცია საკმაოდ ფართოა და საჭიროა
მეტი კონკრეტიკა ეროვნულ დონეზე.

გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე არასაკმარისი ხელმისაწვდომობის შედეგად, პირველ რიგში

იზღუდება ეროვნული და საერთაშორისო კანონმდებლობით გათვალისწინებული
გარემოსდაცვითი უფლებები. გარდა ამისა, არასაკმარისად ინფორმირებული საზოგადოების
ჩართულობა გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში დაბალი, ხოლო ჩართულობის
შემთხვევაში - არაეფექტიანია. ინფორმაციის ნაკლებობა ასევე უარყოფითად მოქმედებს
საზოგადოების მხრიდან გარემოს მიმართ მეგობრული ქცევისა და დამოკიდებულების
ჩამოყალიბებაზე, რაც საბოლოოდ გარემოს მდგომარეობის გაუარესებისა და შესაბამისად,
ქვეყნის მდგრადი განვითარების ხელშემშლელი ფაქტორია გრძელვადიან პერსპექტივაში.

2.2. წყლის რესურსების მართვა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველოში წყლის რესურსების დაცვის და მართვის მარეგულირებელ ჩარჩო კანონს

კვლავ 1997 წლის “წყლის შესახებ” კანონი წარმოადგენს. წყლის დაცვის და გამოყენების
სახელმწიფო მართვა ხორციელდება აღრიცხვის, მონიტორინგის, ლიცენზირების,
კონტროლისა და ზედამხედველობის მეშვეობით. წყლის მართვის მთავარი ინსტრუმენტია
წყალმოხმარების ავტორიზაცია. ზედაპირული წყლების აღება და მათში მავნე
ნივთიერებების ჩაშვების ნორმირება ხდება იმგვარად, რომ დაცული იყოს ზედაპირული
წყლების ხარისხობრივი მდგომარეობის კანონმდებლობით დადგენილი მაჩვენებლები.
ზედაპირული წყლების ხარისხის ნორმირების მიზანია წყლის შემადგენლობისა და
თვისებების ისეთი მაჩვენებლების დადგენა, რომლებიც უზრუნველყოფენ ადამიანის
ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს, შესაბამისი სახის წყალსარგებლობის ხელსაყრელ
პირობებს და ასევე, წყლის ობიექტების კარგ ეკოლოგიურ სტატუსს. ზედაპირული წყლის
ობიექტების ხარისხობრივ ნორმებზე დაყრდნობით ხდება ამ ობიექტებში დამაბინძურებელ
ნივთიერებათა ზღვრულად დასაშვები ჩაშვების ლიმიტების განსაზღვრა. ზედაპირული
წყლის ობიექტიდან წყალაღების მაჩვენებლები თანხმდება გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროსთან. აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის ტერიტორიაზე კი
აღნიშნული საქმიანობა თანხმდება აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს საქვეუწყებო დაწესებულება გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი
რესურსების სამმართველოსთან. მიწისქვეშა წყლების ამოღება არასაყოფაცხოვრებო
მიზნებისათვის ლიცენზირებას ექვემდებარება.

წყლის ხარისხის და წყლის რესურსების მართვის სფეროში საქართველო-ევროკავშირის

ასოცირების შესახებ შეთანხმებით განსაზღვრულ ვალდებულებებს შორის არის წყლის
რესურსების მართვის ძირეულად ახალი, სააუზო მართვაზე დაფუძნებული მოდელის

29
დანერგვა, წყლის რესურსების ურბანული ჩამდინარე წყლებით და ნიტრატებით
დაბინძურებისგან დაცვა და სხვ.

ასევე, წყლის მდგრად მართვასთან დაკავშირებული მიზნები არის გაეროს მდგრადი

განვითარების მიზნების ეროვნულ პრიორიტეტებს შორის. კერძოდ, საქართველომ მოახდინა
მიზანი 6-ის: “წყლის მდგრადი მართვისა და სანიტარიული ნორმების დაცვის საყოველთაო
უზრუნველყოფა” ამოცანის: 6.5 “წყლის რესურსების ინტეგრირებული მართვის
განხორციელება” ინდიკატორის: 6.5.1 “წყლის რესურსების ინტეგრირებული მართვის
განხორციელების ხარისხი” ნაციონალიზება.

განხორციელებული რეფორმები და ღონისძიებები

2017-2021 წლებში წყლის სფეროში ქმედებების უმეტესი ნაწილი განხორციელდა გარემოს

დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამით განსაზღვრული ვალდებულებების
ფარგლებში. კერძოდ,

- 2019 წელს დასრულდა „წყლის რესურსების მართვის შესახებ“ საკანონმდებლო

პაკეტის შემუშავება, რომლის მიზანია საქართველოში წყლის მართვის ევროკავშირის
კანონმდებლობის შესაბამისი, სააუზო სისტემის დანერგვა. კანონპროექტის მიღების
შედეგად, ასევე, ამოქმედდება წყლის რესურსების მართვის ისეთი ეკონომიკური
მექანიზმები, როგორიცაა სპეციალური წყალსარგებლობის ნებართვა და წყალაღებაზე
ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის მოსაკრებელი, რაც ხელს შეუწყობს წყლის
რესურსების რაციონალურ გამოყენებას. გაიმართა შესაბამისი კონსულტაციები
დაინტერესებულ მხარეებთან. მიუხედავად ამისა, კანონის და მისგან გამომდინარე
კანონქვემდებარე აქტების მიღება ჯერ-ჯერობით ვერ განხორციელდა. თუმცა,
კანონის პროექტი „წყლის რესურსების მართვის შესახებ“ მოწონებულ იქნა
საქართველოს მთავრობის მიერ და წარდგენილ იქნა საქართველოს პარლამენტში
განსახილველად 2021 წლის 15 ნოემბერს.
- მომზადდა სააუზო მართვის გეგმების პროექტები ჭოროხი-აჭარისწყლის, ალაზანი-
იორის და ხრამი დებედას სააუზო უბნებისათვის.
- განხორციელდა თბილისი-რუსთავის ურბანული ჩამდინარე წყლების გამწმენდი
ნაგებობის რეაბილიტაცია. დასრულებულია ანაკლიის, ურეკის და ზუგდიდის
ურბანული ჩამდინარე წყლების გამწმენდი ნაგებობების მშენებლობა, მიმდინარეობს
ფოთის, აბასთუმნის, მესტიის, მარნეულის და გუდაურის ურბანული ჩამდინარე
წყლების გამწმენდი ნაგებობების მშენებლობა.
- გაფართოვდა ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლის ობიექტებზე დაკვირვების ქსელი.
- მიღებულ იქნა საქართველოს მთავრობის 2018 წლის 20 აგვისტოს დადგენილება #431
წყალარინების (საკანალიზაციო) სისტემაში ჩამდინარე წყლის ჩაშვებისა და მიღების
პირობებისა და დამაბინძურებელ ნივთიერებათა ზღვრულად დასაშვები ნორმების
შესახებ ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე“.

30
მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

წყალი სასიცოცხლო მნიშვნელობის, მრავალფუნქციური გამოყენების ბუნებრივი რესურსია,

რომლის არამდგრადმა გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს მდინარეში წყლის ხარჯის
შემცირება და წყლის ხარისხის დეგრადაცია და შედეგად, გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენოს
წყალზე დამოკიდებულ ეკოსისტემებს. ასევე, შესაძლებელია საფრთხე შეექმნას ადამიანის
საჭიროებებისათვის წყლის სათანადო რაოდენობისა და ხარისხის უზრუნველყოფას.

საქართველოში გამოწვევად რჩება ზეწოლა ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების

ხარისხობრივ და რაოდენობრივ მაჩვენებლებზე, რაც აისახება წყლის რესურსების
დაბინძურებაში და ასევე, გრძელვადიან პერსპექტივაში იწვევს წყლის რესურსების
შემცირების რისკს და საფრთხის ქვეშ აყენებს წყლის რესურსების ხელმისაწვდომობას.
პრობლემების გადაჭრას ართულებს არასრულყოფილი, ფრაგმენტირებული სისტემა წყლის
რესურსების მართვის სფეროში. კერძოდ, საქართველოში წყლის დაცვისა და გამოყენების
სფეროს მარეგულირებელი ძირითადი საკანონმდებლო აქტი „წყლის შესახებ“ 1997 წლის
საქართველოს კანონი, არ ეფუძნება წყლის რესურსების მართვის თანამედროვე
სტანდარტებს და ვერ უზრუნველყოფს წყლის რესურსების მდგრად მართვას. ამასთან
ერთად, წყლის რესურსების მართვის არსებული სამართლებრივი სისტემა არის
ფრაგმენტირებული (გაბნეული სხვადასხვა საკანონმდებლო თუ კანონქვემდებარე
ნორმატიულ აქტებში) და არაეფექტური. გარდა კანონმდებლობის ნაკლოვანებებისა,
პრობლემაა ასევე წყლის რესურსების ინსტიტუციურ/მმართველობითი ხარვეზები, წყლის
რესურსების მართვის თანამედროვე, ევროპული სტანდარტების და წყლის რესურსების
მართვის ეკონომიკური მექანიზმები არქონა.

ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების დაბინძურება

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში არსებულ მონიტორინგს დაქვემდებარებული

ზედაპირული წყლის ობიექტების წყლის ხარისხი მეტწილად დამაკმაყოფილებელია, კვლავ
პრობლემას წარმოადგენს წყლის ობიექტებში გაუწმენდავი ურბანული და სოფლის
მეურნეობის ობიექტების მიერ ჩამდინარე წყლების ჩაშვება, რასაც შედეგად მოყვება
ამონიუმის აზოტით დაბინძურება. ზოგიერთ მდინარეში ამონიუმის აზოტის მომატებული
კონცენტრაციების ცალკეული შემთხვევები წყალმცირობის დროს ფიქსირდება, როდესაც
განზავება შედარებით დაბალია. ხოლო მდინარეების ნაწილში ამონიუმის აზოტის
კონცენტრაცია მთელი წლის განმავლობაში აჭარბებს ზღვრულად დასაშვებ ნორმას. 5 მძიმე
ლითონების არსებობა წყალში ძირითადად სამთო-მოპოვებით საქმიანობასთან არის
დაკავშირებული და სერიოზულ გამოწვევას მხოლოდ რამდენიმე მდინარისთვის
წარმოადგენს.6

2020 წლის მონაცემებით, ამონიუმის იონის საშუალო წლიური კონცენტრაციის გადაჭარბება

ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციასთან შედარებით მდინარე რიონის აუზში 45
დაკვირვების წერტილიდან აღინიშნა 15 წერტილში; მდინარე მტკვრის აუზში - 66

5
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 55
6
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 55

31
დაკვირვების წერტილიდან 13 წერტილში; ხოლო აჭარაში - 30 დაკვირვების წერტილიდან 1
წერტილში. ამონიუმის იონის შემცველობაზე გამოკვლეული 6 ტბიდან ამონიუმის იონის
გადაჭარბება დაფიქსირდა 4 ტბაში.7

2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების თანახმად,

მდინარე კაზრეთულაში პერმანენტულად ფიქსირდებოდა მძიმე ლითონების - რკინის,
კადმიუმის, სპილენძის, თუთიის, მანგანუმის გადაჭარბება, ხოლო მდინარე ყვირილაში -
მანგანუმის გადაჭარბება ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციებთან შედარებით. წლის
განმავლობაში რამდენჯერმე აღემატებოდა ზდკ-ს რკინის და მანგანუმის კონცენტრაციები
მდინარე მაშავერაშიც.8 გარემოს ეროვნული სააგენტოს 2020 წლის მონაცემებით, მძიმე
ლითონების საშუალო წლიური მაჩვენებლები მდინარეებში კაზრეთულა, ფოლადაური და
მაშავერა ნორმის ფარგლებშია. თუმცა, ადგილი აქვს გადაჭარბებას კაზრეთულაში და
მაშავერაში ცალკეული თვეების განმავლობაში. მდინარე ყვირილაში მანგანუმის საშუალო
წლიური კონცენტრაციები აჭარბებს ზღვრულად დასაშვებ მნიშვნელობებს.

მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგს დაქვემდებარებულ წყალპუნქტებზე, ხარისხობრივი

პარამეტრების საშუალო წლიური კონცენტრაციები “სასმელი წყლის ტექნიკური
რეგლამენტით” დადგენილი ზღვრულად დასაშვები ნორმების ფარგლებშია. თუმცა,
გამოკვლეული 1239 წყალპუნქტიდან, 18%-ში ერთჯერადად დაფიქსირდა აზოტოვანი
ნაერთებითა და მიკრობიოლოგიური პარამეტრებით დაბინძურება, რაც ანთროპოგენურ
ზემოქმედებას უკავშირდება.10

წყლის ობიექტების დაბინძურებას უარყოფითი ზეგავლენა შესაძლოა ქონდეს ადამიანის

ჯანმრთელობაზე და წყლის ეკოსისტემაზე. ამონიუმის აზოტის მაღალმა კონცენტრაციებმა
შესაძლოა მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენოს წყლის ეკოსისტემას, გამომდინარე იქედან, რომ ეს
ნივთიერება ძლიერ ტოქსიკურია წყლის ორგანიზმებისათვის და წყალში ამ
დამაბინძურებლის მაღალი კონცენტრაციით არსებობამ წყლის ორგანიზმებში მისი
პოტენციური დაგროვება და მათი დაღუპვაც კი შეიძლება გამოიწვიოს. მძიმე ლითონების
მაღალი კონცენტრაცია მდინარეებში სახიფათოა არა მხოლოდ წყლის ორგანიზმებისათვის,
არამედ ადამიანის ჯანმრთელობისთვისაც. განსაკუთრებით მძიმე შედეგები შეიძლება
მოჰყვეს მდინარეების კაზრეთულასა და მაშავერას დაბინძურებას, რადგან მდ. მაშავერას
წყალი, რომელსაც მდ. კაზრეთულა უერთდება, სარწყავად გამოიყენება. სასოფლო-
სამეურნეო სავარგულების დაბინძურებული წყლით მორწყვის შედეგად დამაბინძურებლები
ნიადაგში, მიწისქვეშა წყალსა და სასოფლო-სამეურნეო პროდუქტებში ხვდება და გროვდება,
რაც უარყოფითად მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე. 11 2010 წელს ჩატარებული
კვლევის თანახმად, რომლის მიზანი იყო მდ. მაშავერას ხეობის ქვედა ნაწილში მორწყული
7
გარემოს ეროვნული სააგენტოს მონაცემები
8
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 59-62
9
56 წყალპუნტი გამოკლვეული იყო გარემოს ეროვნული სააგენტოს რეგულარული მონიტორინგის ფარგლებში,
ხოლო 67 წყალპუნქტი - EUWI+ პროექტის ფარგლებში
10
სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო, გეოლოგიის დეპარტემენტი, “საინფორმაციო ბიულეტენი საქართველოს
მიწისქვეშა მტკნარი სასმელი წყლების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მახასიათებლების შესახებ 2020 წლის 1
იანვრის მდგომარეობით
11
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 77

32
ნიადაგების შესწავლა, სპილენძის და კადმიუმის მაღალი შემცველობა დაფიქსირდა ხილის
ბაღებში, ვენახებში, ბოსტნებსა და მარცვლოვანი კულტურების ნათესებში. ასევე, კადმიუმის
მაღალი შემცველობა აღმოჩნდა მდ. მაშავერას დაბინძურებული წყლით მორწყულ
სავარგულებზე მცენარეებში, განსაკუთრებით ფოთლოვან ბოსტნეულში. 12

არასრულყოფილი მონაცემები წყლის ხარისხის მართვის სფეროში ეფექტიანი

გადაწყვეტილებების მიღების პროცესისათვის

წყლის ხარისხის ეფექტიანი მართვის უზრუნველსაყოფად აუცილებელია მონაცემებზე და

ინფორმაციაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებების მიღება, რისთვისაც საჭიროა წყლის
რესურსების მონიტორინგის სრულყოფილი მონაცემების ფლობა.

საქართველოში ყოველწლიურად ფართოვდება მონიტორინგის ქსელი. საექსპედიციო

სამუშაოების მოცულობაც მნიშვნელოვნად იზრდება როგორც სინჯის აღების, ასევე ქიმიური
და ბიოლოგიური ანალიზების რაოდენობის კუთხითაც. 2020 მონიტორინგი განხორციელდა
92 მდინარეზე 141 წერტილში და 17 ტბაზე 22 წერტილში. მიწისქვეშა წყლების
რეგულარული რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მონიტორინგი 56 წერტილზე
ხორციელდება. მნიშვნელოვანი პროგრესის მიუხედავად, არსებული მონიტორინგის
წერტილების რაოდენობა არ არის საკმარისი საქართველოს წყლის ობიექტების
მდგომარეობის სრულყოფილად შესაფასებლად.

გარდა ამისა, საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებით და ასევე,

„წყლის რესურსების მართვის“ შესახებ საქართველოს კანონის პროექტით
გათვალისწინებულია მონიტორინგის სრულიად განსხვავებული სისტემა, რომელიც უფრო
კომპლექსურად აფასებს არსებულ მდგომარეობას ზედაპირულ და მიწისქვეშა წყლებში.
აღნიშნული მონიტორინგის სისტემა გამომდინარეობს ევროკავშირის წყლის ჩარჩო
დირექტივიდან და ითვალისწინებს წყლის ობიექტების 13 კლასიფიკაციას მათი სტატუსის
მიხედვით. ზედაპირული წყლის ობიექტების კლასიფიკაცია ხდება მათი ეკოლოგიური
სტატუსის მიხედვით. ზედაპირული წყლის ობიექტების კლასიფიკაციის საფუძველს
ბიოლოგიური ხარისხის ელემენტები წარმოადგენენ: ფიტოპლანქტონი, წყლის სხვა ფლორა,
ბენთოსური უხერხემლო ფაუნა და თევზი. თუმცა, წყლის ობიექტის სტატუსის განსაზღვრის
პროცესში გათვალისწინებული უნდა იყოს ასევე, წყლის რაოდენობრივი,
14
ჰიდრომორფოლოგიური და ფიზიკო-ქიმიური მაჩვენებლები.

მიწისქვეშა წყლის ობიექტებისთვის განისაზღვრება სტატუსი მათი ხარისხობრივი და

რაოდენობრივი მაჩვენებლების მიხედვით.

12
პეტერ ფელიქს-ჰენნინგსენი, ბესიკ კალანდაძე და სხვ,.ნიადაგების მძიმე მეტალებით დაბინძურება და მათი
ფუნქციების აღდგენის შესაძლებლობები მდ. მაშავერას ხეობის მაგალითზე, იუსტუს ლიბიგის უნივერსიტეტი,
გისენი და ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, 2010
13
ზედაპირული წყლის ობიექტი არის ზედაპირული წყლის დამოუკიდებლად არსებული ელემენტი, როგორიცაა
ტბა, წყალსაცავი, ჭაობი, ნაკადული, მდინარე, არხი, ან მათი ნაწილი, გარდამავალი წყალი ან სანაპირო წყალი;
ხოლო, მიწისქვეშა წყლის ობიექტი არის მიწისქვეშა წყლის გარკვეული/კონკრეტული მოცულობის შემცველი
კომპლექსი, ჰორიზონტი ან მისი ნაწილი (წყალშემცველი შრე, ფენა, უბანი)
14
EUWI+, ზედაპირული წყლების მონიტორინგის განვითარების გეგმა, საქართველო, ჰიდრობიოლოგიური
მონიტორინგი, 2020, გვ. 16

33
აქედან გამომდინარე, წყლის რესურსების მართვის სფეროში დაგეგმილი რეფორმის
შესაბამისად, საქართველოში ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების მდგომარეობის შესახებ
დასკვნების გასაკეთებლად, მხოლოდ ფიზიკო-ქიმიური და რაოდენობრივი მაჩვენებლების
მონიტორინგი არაა საკმარისი, რადგან აღნიშნული პარამეტრები ევროკავშირის წყლის ჩარჩო
დირექტივის შესაბამისად დადგენილი მონიტორინგის სისტემის მხოლოდ რამდენიმე
კომპონენტს წარმოადგენენ.

წერტილოვანი და დიფუზური წყაროებიდან დაბინძურება

 გაუწმენდავი ურბანული და საწარმოო წყლების ჩაშვება

საქართველოს წყლის ობიექტების დაბინძურების მთავარ წყაროს საყოფაცხოვრებო-

სამეურნეო სექტორი წარმოადგენს. ზედაპირულ წყლებში საყოფაცხოვრებო ჩამდინარე
წყლებიდან ხვდება ამონიუმის იონები, რომელიც წარმოდგენილია ე.წ. „ნაცრისფერ
წყლებში“15 (სარეცხი საშუალებების ნარჩენის სახით) და კანალიზაციის წყლებში (ფეკალური
მასის დაშლის პროდუქტის სახით).16 სხვადასხვა ეკონომიკური სექტორიდან 2019 წელს
ზედაპირული წყლის ობიექტებში ჩაშვებული 98.78 მლნ მ 3 დაბინძურებული წყლიდან 95%
სწორედ მუნიციპალურ სექტორზე მოდის.17

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

ირიგაცია მრეწველობა
მუნიციპალური სექტორი სხვა სექტორები

დიაგრამა 2-1 ეკონომიკის დარგების წილი ზედაპირული წყლის ობიექტებში დაბინძურებული ჩამდინარე
წყლების ჩაშვებაში, 2019 წ. %

მძიმე ლითონების მაღალი კონცენტრაცია, რომელიც რამდენიმე მდინარეში პერმანენტულად

ფიქსირდება, ძირითადად, სამთო-მოპოვებით საქმიანობასთან არის დაკავშირებული.
წლების განმავლობაში მდგომარეობის სიმძიმით გამოირჩეოდა მდინარეები კაზრეთულა და
მაშავერა, სადაც დაბინძურება ოქროს, სპილენძის და თუთიის საბადოებისა და მადნის
გადამამუშავებელი ქარხნების ოპერირებით არის გამოწვეული და მდინარე ყვირილა,
რომელიც მანგანუმის საბადოებისა და მადნის გადამამუშავებელი ქარხნების ოპერირების
შედეგად ბინძურდება.18 ბოლო წლებში კაზრეთულას და მაშავერას მდგომარეობა
გაუმჯობესდა, რაც ბოლნისში არსებული ოქროს და სპილენძის გადამამუშავებელი საწარმოს
მიერ ჩამდინარე წყლების ორგანიზებული მართვის ღონისძიებების ეტაპობრივ
განხორციელებას უკავშირდება.

15
“ნაცრისფერი წყალი” - საცხოვრებელ ან ადმინისტრაციულ შენობებში წარმოქმნილი ჩამდინარე
წყლები, რომელიც არ არის დაბინძურებული ფეკალური მასებით.
16
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 76
17
საქართველოში წყალსარგებლობის ძირითადი მაჩვენებლების კრებული 2019 წლისათვის, საქართველოს
გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო
18
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 76

34
  არამდგრადი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკა

ამონიუმის აზოტით დაბინძურების კიდევ ერთი წყაროა სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობა.

კერძოდ, წყლის ობიექტების ამონიუმის აზოტით დაბინძურებას იწვევს მეცხოველეობის
ფერმებში წარმოქმნილი გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლების ჩაშვება, ტბების სანაპიროებზე
საქონლის ძოვება, საქონლის ექსკრემენტების ტბის წყალში მოხვედრის გზით და სასოფლო-
სამეურნეო სავარგულებში ჭარბი სასუქის შეტანა, ნიადაგში ჭარბი ამონიუმის აზოტის
გაჟონვის შედეგად.19

 ნაგავსაყრელების ზემოქმედება

მიწისქვეშა და ზედაპირული წყლების დაბინძურებას იწვევს უკონტროლოდ განთავსებული

საყოფაცხოვრებო და სახიფათო ნარჩენებიც. ქვეყანაში წარმოქმნილი მუნიციპალური
ნარჩენები თითქმის მთლიანად განთავსდება ძველ, ნებართვის არმქონე ნაგავსაყრელებზე.
ამჟამად არსებობს 31 მოქმედი და 24 დახურული ოფიციალური მუნიციპალური ნარჩენების
ნაგავსაყრელი, რომლებიც არ არის სათანადოდ აღჭურვილი, იმისათვის, რომ
უზრუნველყოფილი იყოს გარემოში მავნე ნივთიერებების ემისიების პრევენცია. გარდა ამისა,
ქვეყანაში ამ დრომდე რჩება ბევრი არაკონტროლირებადი, სტიქიური ნაგავსაყრელი.
კერძოდ, 40 მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე აღრიცხულია 400-ზე მეტი სტიქიური
ნაგავსაყრელი.20 ხშირ შემთხვევაში ისინი განთავსებულია მდინარეების ნაპირებზე, რაც
წყლის ობიექტების ნარჩენებით დაბინძურების საფრთხეს ქმნის. 21

ბუნებრივი და ანთროპოგენური ზეწოლა წყლის რაოდენობაზე

წყლის რესურსების მართვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს ბუნებრივი

და ანთროპოგენური ზეწოლა განახლებადი წყლის რესურსების რაოდენობრივ
მაჩვენებლებზე. წყლის რესურსების შემცირების გამომწვევ ბუნებრივ ფაქტორს კლიმატის
ცვლილება წარმოადგენს. ხოლო, ანთროპოგენური ზემოქმედება უკავშირდება განახლებადი
წყლის რესურსების არამდგრად და არარაციონალურ აღებასა და გამოყენებას.

დღეისათვის რთულია მსჯელობა საქართველოში წყლის რესურსების რაოდენობრივი

მონაცემების ცვლილების დინამიკაზე და ასევე, რთულია არსებული წყალმომხმარებელი
სექტორების წყლის რესურსებზე ზუსტი ზეგავლენის შეფასება, გამომდინარე იქედან, რომ
არსებული ჰიდროლოგიური მონაცემთა ბაზა და წყლის გამოყენების აღრიცხვის სისტემა
არასრულყოფილია. თუმცა, არსებობს საერთაშორისო პროექტების ფარგლებში
განხორციელებული რამდენიმე კვლევა საქართველოს ცალკეული მდინარეების
ჩამონადენზე კლიმატის ცვლილების ზეგავლენის პროგნოზირების შესახებ, რომლებიც
აჩვენებს, რომ გრძელვადიან პერსპექტივაში კონკრეტულ მდინარეებში მოსალოდნელია
ჩამონადენის შემცირება. მაგალითად, კლიმატის ცვლილების შესახებ გაეროს ჩარჩო
კონვენციისადმი მეორე ეროვნული შეტყობინების ფარგლებში კლიმატის ცვლილების

19
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 73-74
20
საქართველოს პარლამენტის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტის თემატური მოკვლევის
ანგარიში მუნიციპალური ნარჩენების სფეროში არსებული მდგომარეობის შესახებ, 2020
21
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ 206

35
მიმართ განსაკუთრებით მოწყვლად რეგიონებში განხორციელებული კვლევების ანალიზის
შედეგები აჩვენებს, რომ მდინარე რიონის ზემო წელში 2050 წლისათვის მოსალოდნელია
ჩამონადენის 26%-ით მომატება, ხოლო 2100 წლისათვის 36%-ით შემცირება 2050 წლის
პროგნოზულ მნიშვნელობასთან შედარებით. ასევე, ნავარაუდევია ჩამონადენის 8%-ით
შემცირება მდინარე ალაზნის ზემო წელში და ჩამონადენის 11%-ით შემცირება მდინარე
ივრის ზემო წელში მე-20 საუკუნის მეორე ნახევრის საშუალო მნიშვნელობასთან შედარებით.
ანალოგიური კვლევის შედეგად, მდინარე ცხენისწყლის აუზის ზემო წელისათვის
ნავარაუდევია ჩამონადენის შემცირება 9%-ით 2100 წლისათვის, ჩამონადენის მკვეთრად
გამოხატული შემცირებით ზაფხულის პერიოდში.22

საქართველოში კლიმატის ცვლილების ერთ-ერთ ხილულ შედეგს მყინვარების უკანდახევა

წარმოადგენს, რაც მომავალში სავარაუდოდ ზემოქმედებას მოახდენს მდინარეებისა და
ტბების წყლის ჰიდროლოგიურ რეჟიმზე. მეცნიერული დაკვირვებები გვიჩვენებს, რომ
უკანასკნელი 50 წლის მანძილზე საქართველოს მყინვარების მთლიანი ფართობი 30%-ით
შემცირდა. მიუხედავად იმისა, რომ მყინვარული წყლის წილი მდინარეების წლიურ
ჩამონადენში შედარებით მცირეა (დაახლოებით 1.4%), ის მნიშვნელოვან როლს ასრულებს
ივლისსა და აგვისტოში მდინარეების ჩამონადენის ფორმირებასა და წლის განმავლობაში
განაწილებაზე. მაგალითად, ზაფხულის ამ ორი თვის განმავლობაში მდ. ენგურის
ჩამონადენში მყინვარული წყლის წილი 30%-ს აჭარბებს.23 კლიმატის ცვლილების
პროგნოზების თანახმად, მყინვარების უკანდახევის პროცესი მომავალშიც გაგრძელდება, რაც
უარყოფით ზეგავლენას მოახდენს საქართველოში განახლებად წყლის რესურსებზე. 24

გამომდინარე იქედან, რომ წყლის რესურსები საქართველოში არათანაბრად არის

გადანაწილებული, შედარებით წყალმცირე რეგიონებში წყლის რაოდენობის კიდევ უფრო
შემცირებამ შესაძლოა საფრთხის ქვეშ დააყენოს წყლის რესურსების ხელმისაწვდომობა
ადამიანის საჭიროებისათვის და გამოიწვიოს კონფლიქტები სხვადასხვა
წყალმოსარგებლეებს შორის. ასევე, წყლის რესურსების არამდგრადი გამოყენება და
გარემოსდაცვითი ხარჯის გაუთვალისწინებლობა ლოკალურად უარყოფით ზეგავლენას
ახდენს წყლის ობიექტებში წყალზე დამოკიდებული სახეობებისა და ჰაბიტატების
სასიცოცხლო ციკლზე, მათ შორის, იწვევს თევზის ქვირითობის ადგილების დაშრობას და/ან
მათი გამრავლებისა და განვითარების შეფერხებას. მდინარის ბუნებრივ კალაპოტში
მდინარის არასაკმარისი ხარჯი უარყოფით ზეგავლენას ახდენს ჭალის ტყეებზეც. მაგ.
ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სტრატეგიულ გარემოსდაცვით
შეფასებაში აღნიშნულია, რომ გარემოსდაცვითი ხარჯის გაუთვალისწინებლობა გამოიწვევს
ალაზანი-ივრის აუზის ჭალის ტყეების ფართობის შემცირებას და უარყოფით ზემოქმედებას
მოახდენს ამ ჰაბიტატების სახეობრივ შემადგენლობაზე. 25

22
2010-2013 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2014 გვ. 74-75
23
WIS Georgia, 2020, wis.mepa.gov.ge
24
საქართველოს მე-4 ეროვნული შეტყობინება გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის მიმართ
25
EUWI+, ალაზანი-ივრის სააუზო მართვის გეგმის პროექტის სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასება, 2020,
გვ. 64, გვ. 96

36
წყლის რაოდენობის მართვის ეფექტური მექანიზმების არარსებობა

1997 წლის საქართველოს კანონი „წყლის შესახებ“ ვერ პასუხობს თანამედროვე მოთხოვნებს
და განვითარების ტენდენციებს. კანონმდებლობაში არ არის გათვალისწინებული
გარემოსდაცვითი ხარჯის26 მოთხოვნა მდინარეებიდან ჭარბი წყალაღების თავიდან
ასაცილებლად. გარდა ამისა, არსებული კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს ეფექტიანი
ეკონომიკური ინსტრუმენტების არსებობას, რაც წყლის რესურსების არარაციონალურ
მოხმარებას უწყობს ხელს და ასევე, აისახება წყლის მნიშვნელოვან დანაკარგებში.

 ზედაპირული წყლების მართვის ეკონომიკური მექანიზმების არარსებობა

წყლით სარგებლობაზე მოსაკრებელის დაწესება მნიშვნელოვან ეკონომიკურ მექანიზმს

წარმოადგენს წყალმოსარგებლეების მიერ წყლის რესურსების რაციონალური გამოყენების
ხელშესაწყობად. ამჟამად საქართველოში ზედაპირული წყლის ობიექტებიდან წყლის
აღებაზე მოსაკრებელი არ არის დადგენილი, რაც იწვევს ზედაპირული წყლის რესურსების
არარაციონალური მოხმარების წახალისებას.

 მდინარეების გარემოსდაცვითი ხარჯის შეფასების კანონმდებლობით დადგენილი

მოთხოვნის და პრაქტიკის არარსებობა

არსებული კანონმდებლობით არ არის დადგენილი მდინარის გარემოსდაცვითი ხარჯის 27

უზრუნველყოფის მოთხოვნა და მისი გამოთვლის წესი. გარემოსდაცვითი ხარჯის
განსაზღვრის არსებული პრაქტიკა მოძველებულია და არ შეესაბამება თანამედროვე
მოთხოვნებს. გარემოსდაცვითი ხარჯის სათანადოდ გაუთვალისწინებლობის პირობებში,
წყლის ეკოსისტემებზე უარყოფითი გავლენის თვალსაზრისით განსაკუთრებით
აღსანიშნავია დიდი კაშხლები, დერივაციული მილები, არხები და გვირაბები, რადგან ამ
კონსტრუქციების ქვედა მონაკვეთებში მდინარის წყლის ხარჯი მნიშვნელოვნად ეცემა. ეს
განსაკუთრებით თვალსაჩინო წყალმცირობის სეზონზე ხდება, როცა მდინარის ჩამონადენი
ბუნებრივად იკლებს.28

 მიწისქვეშა მტკნარი სასმელი წყლის მოპოვების მიზნით ჭაბურღილების ბურღვის

სახელმწიფო აღრიცხვის არარსებობა

მიწისქვეშა მტკნარი სასმელი წყლის რესურსების მდგრადი მართვის ერთ-ერთ

მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს წყალშემცველი ჰორიზონტების უსისტემო
ექსპლუატაცია, რაც მიწისქვეშა წყლების მოპოვების მიზნით, სახელმწიფო უწყებებთან
შეთანხმების გარეშე ჭაბურღილების გაყვანით არის გამოწვეული. ეს განპირობებულია იმით,
რომ არ არსებობს ჭაბურღილების ბურღვის კანონმდებლობით დადგენილი სახელმწიფო
აღრიცხვის მექანიზმი. აღნიშნული პრობლემის გადაჭრა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია
მიწისქვეშა მტკნარ სასმელ წყალზე მზარდი მოთხოვნის პირობებში.

26
მდინარის გარემოსდაცვითი ხარჯი არის წყლის ის რაოდენობა, რომელიც აუცილებელია წყლის
ეკოსისტემისთვის საარსებოდ და ადამიანებისთვის საჭირო სერვისების უზრუნველსაყოფად
27
წყლის ნაკადის ოდენობა და ხარისხი, რომელიც საჭიროა გარკვეული გარემოსდაცვითი მიზნების
დასაკმაყოფილებლად, ეკოსისტემების და კულტურული ღირებულებების (მაგ. ჩანჩქერების) დაცვის ჩათვლით
28
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 77

37
წყლის რესურსებით სარგებლობის არამდგრადი პრაქტიკა

წყლის რაოდენობის მართვის ეფექტური მექანიზმების არარსებობა ხელს უწყობს საწარმოო

სექტორში წყლის არარაციონალურ მოხმარებას, რასაც თან ახლავს წყლის მნიშვნელოვანი
დანაკარგები.

 დანაკარგები ტრანსპორტირების დროს

2020 წელს, სასმელი წყალმომარაგების საწარმოების მიერ წყალმომარაგების სისტემაში

გაშვებული წყლის მოცულობამ შეადგინა 760 მილიონი მ 3, საიდანაც 492 მილიონი მ3 წყალი
დაიკარგა ქსელში, ეს უკანასკნელი წარმოადგენს სისტემაში გაშვებული წყლის 65%-ს. 29
ადეკვატური სარემონტო და ტექნიკური მოვლის ნაკლებობისა და წყლის ობიექტების
მოდერნიზაციაში ინვესტირებისათვის საჭირო სახსრების დეფიციტის გამო გაუარესდა
წყლის სექტორის ინფრასტრუქტურა 30. ქსელში წყლის დანაკარგები ზეწოლას ახდენს
განახლებადი მტკნარი წყლის რესურსებზე.

1000

900

800

700

600

500

400

300

200

100

0
2016 2017 2018 2019 2020

წყალმომმარაგებელი საწარმოების მიერ აბონენტებისთვის მიწოდებული წყლის რაოდენობა

დანაკარგები წყლის ტრანსპორტირებისას

დიაგრამა 2-2 სასმელი წყალმომარაგების საწარმოების მიერ აბონენტებისთვის მიწოდებული წყლის მოცულობა
და დანაკარგები წყლის ტრანსპორტირებისას (2016-2020).

29
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, გარემოსდაცვითი ინდიკატორები,
https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/565/garemosdatsviti-indikatorebi
30
WIS Georgia, 2020, wis.mepa.gov.ge

38
  მრეწველობაში თანამედროვე წყალდამზოგი ტექნოლოგიების დანერგვის დაბალი
დონე

საწარმოო მიზნებით წყალმოხმარებამ ბოლო სამი ათეული წლის განმავლობაში

მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა, რაც მრეწველობის დარგის სტრუქტურის და
საწარმოების წარმადობის ცვლილებით იყო განპირობებული. მეოცე საუკუნის
ოთხმოცდაათიანი წლების ეკონომიკური კრიზისის შედეგად საწარმოო საჭიროებისათვის
წყალმოხმარება 90%-ზე მეტით შემცირდა. 2000 წლიდან ამ მიზნით წყლის მოხმარების
მაჩვენებელი გაიზარდა.31 ამასთან, პრობლემას წარმოადგენს ის ფაქტორი, რომ
წყალმომხმარებელთა უმეტესობას აქვს მოძველებული ტექნოლოგია, რაც იწვევს წყლის
კარგვას. 2019 წლის მონაცემებით, ბრუნვითი წყლის გამოყენების წილი მრეწველობასა და
თბოენერგეტიკაში 30%-ს შეადგენს.

არასრულყოფილი მონაცემები წყლის რაოდენობის მართვის სფეროში ეფექტიანი

გადაწყვეტილებების მიღების პროცესისათვის

 არასრულყოფილი ჰიდროლოგიური მონაცემები

საქართველო წყლით მდიდარი ქვეყანაა, წელიწადში დაახლოებით 51 000 მილიონი მ³

ხელმისაწვდომი განახლებადი მტკნარი წყლის რესურსით. ამ რაოდენობის
გათვალისწინებით, ეკონომიკური სექტორებისა და შინამეურნეობებისთვის არსებული
წყლის რაოდენობა ერთ სულ მოსახლეზე წელიწადში 14 000 მ³-ს უტოლდება. 32

განახლებადი წყლის რესურსების რაოდენობა საქართველოში წლიდან წლამდე ვარირებს.

ბოლო წლებში, განახლებადი მტკნარი წყლის რესურსების ზუსტი შეფასება პრობლემას
წარმოადგენს მონიტორინგის არასაკმარისი ხანგრძლივობისა და მონაცემების სიმცირის
გამო.33 არასრულყოფილი მონაცემთა ბაზა კი ართულებს დროის განმავლობაში წყლის
რესურსებზე მოხდენილი ზეწოლის შეფასებას და უფრო მეტიც, ხელს უშლის მონაცემებსა
და ინფორმაციაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილების მიღების პროცესს.

2.3. შავი ზღვის გარემოს დაცვა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველოში წყლის რესურსების დაცვის და მართვის მარეგულირებელი ჩარჩო კანონი

„წყლის შესახებ“ ქმნის საფუძველს წყლის ობექტების, მათ შორის საქართველოს შავი ზღვის
და მისი ბუნებრივი რესურსების დაცვისთვის. საქართველოს კანონით „საზღვაო სივრცის
შესახებ“ დადგენილია ზოგადი დებულებები შავი ზღვის გარემოს დაცვის და ეკოლოგიური
წონასწორობის შენარჩუნების მიზნით და იკრძალება ზღვის გარემოს დაბინძურება

31
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 52
32
WIS Georgia, 2020, wis.mepa.gov.ge
33
WIS Georgia, 2020, wis.mepa.gov.ge

39
საქართველოს საზღვაო სივრცეში. საქართველოს საზღვაო სივრცისა და სანაპიროს
დაბინძურების თავიდან ასაცილებლად და ზღვის გარემოს ეკოლოგიური მდგომარეობის
გასაუმჯობესებლად, „საზღვაო სივრცის შესახებ“ კანონი ადგენს „შავი ზღვის დაცვის
ეროვნული საზღვაო სტრატეგიისა და ზღვის გარემოს კარგი ხარისხობრივი მდგომარეობის
მიღწევის სამოქმედო პროგრამის“ შემუშავების ვალდებულებას, რომელიც უნდა განახლდეს
ყოველ 6 წელიწადში. საზღვაო ნაოსნობასთან დაკავშირებული საკითხები რეგულირდება
„საქართველოს საზღვაო კოდექსით“.

შავ ზღვაში თევზჭერა ნაპირიდან 300 მეტრზე და უფრო შორს ექვემდებარება

ლიცენზირებას. შესაბამისი ტექნიკური რეგლამენტებით დადგენილია თევზის სახეობების
მოპოვების წესები და ვადები; აკვაკულტურის, მათ შორის მარიკულტურის საქმიანობის
წესები და საქართველოში ბალასტური წყლების მართვის პროცედურები და ჩაშვების წესები.
აკვაკულტურის და ექსტენსიური აკვაკულტურის საქმიანობისათვის განსაზღვრულია
შესაბამისი ნებართვები.

საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმებით წყლის რესურსების მართვის

სფეროში განსაზღვრულ ვალდებულებებს შორის არის საზღვაო გარემოს დაცვის პოლიტიკის
სფეროში საზოგადოებრივი ქმედებებისათვის ჩარჩოს შემუშავების შესახებ ევროკავშირის
დირექტივასთან ჰარმონიზაცია. დირექტივის საქართველოსთვის სავალდებულო
დებულებებს შორის არის საზღვაო სტრატეგიის შემუშავება, ზღვის წყლების წინასწარი
შეფასება, კარგი გარემოსდაცვითი სტატუსის განსაზღვრა და გარემოსდაცვითი მიზნებისა და
ინდიკატორების ჩამოყალიბება, მონიტორინგის პროგრამების შექმნა და ღონისძიებების
პროგრამის მომზადება გარემოს კარგი მდგომარეობის მიღწევის მიზნით. ასოცირების
შეთანხმებაში, კერძოდ ღრმა და ყოვლისმომცელი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის შესახებ
ხელშეკრულებაში, ასახულია თევზჭერასთან დაკავშირებული ისეთი საკითხები, როგორიცაა
თევზის მეურნეობის მართვის საუკეთესო გამოცდილების დანერგვა თევზის მარაგის
კონსერვაციის და მდგრადი მართვის მიზნით, ეკოსისტემების მიდგომის გათვალისწინებით;
ეფექტური ზომების გატარება თევზჭერის საქმიანობის მონიტორინგისა და კონტროლის
მიზნით; ზღვის ცოცხალი რესურსების გრძელვადიანი კონსერვაციის და მდგრადი
გამოყენების უზრუნველყოფა და სხვ.

შავი ზღვის გარემოს დაცვის სფეროში საქართველოს აღებული აქვს ვალდებულებები

რამდენიმე საერთაშორისო ხელშეკრულების ფარგლებში. კერძოდ, საქართველო არის „შავი
ზღვის დაბინძურებისაგან დაცვის შესახებ“ (ბუქარესტის) კონვენციისა და „გემებიდან
დაბინძურების პრევენციის შესახებ“ (მარპოლის) კონვენციის მხარე. ასევე, საქართველო არის
„გემების ბალასტური წყლის და დანალექების კონტროლისა და მართვის შესახებ“
კონვენციისა და ანთროპოგენური ზემოქმედებისაგან შავი ზღვის დაცვასთან
დაკავშირებული სხვა საერთაშორისო შეთანხმებების მხარე.

შავი ზღვის რესურსების დაცვას უკავშირდება გაეროს მდგრადი განვითარების მე-14 მიზანი:
“ოკეანისა და ზღვის რესურსების კონსერვაცია და მუდმივი გამოყენება განვითარებისთვის“
და საქართველოს მიერ ნაციონალიზებული ამოცანები 14.4 და 14.გ, რომლებიც თევზის

40
რეწვის ეფექტურად რეგულირებას, თევზის მარაგების აღდგენას, ზღვის რესურსების
კონსერვაციას და მდგრად მოხმარებას უკავშირდება.

განხორციელებული რეფორმები და ღონისძიებები

საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმებით და გარემოს დაცვის

მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამით განსაზღვრული ვალდებულებების ფარგლებში,
2018 წელს განხორციელდა ეროვნული საზღვაო კანონმდებლობის ევროკავშირის
კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაცია. კერძოდ, შესაბამისი ცვლილებები შევიდა
საქართველოს კანონში „საზღვაო სივრცის შესახებ“, რის საფუძველზეც შემუშავდა “შავი
ზღვის დაცვის ეროვნული საზღვაო სტრატეგიის და ზღვის გარემოს კარგი ხარისხობრივი
მდგომარეობის მიღწევის სამოქმედო პროგრამის“ სამუშაო ვერსია.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

შავი ზღვა საქართველოს ეკოსისტემების მნიშვნელოვანი ნაწილია. ის ასევე მნიშვნელოვან

როლს ასრულებს ქვეყნის ეკონომიკაში. ქვეყნის მდინარეების სამ მეოთხედზე მეტი შავი
ზღვის აუზს მიეკუთვნება. საქართველოს შავი ზღვის სანაპირო ზოლის სიგრძე 320 კმ-ია. 34

შავი ზღვისთვის გამოწვევას წარმოადგენს ზეწოლა შავი ზღვის ბიომრავალფეროვნებაზე,

რაზეც მრავალი ფაქტორი ახდენს გავლენას, მათ შორის, დაბინძურება, ევტროფიკაცია,
ბიოლოგიური რესურსების ჭარბი მოხმარება, კლიმატის ცვლილება. 35 1980-იანი წლების
დასაწყისში, საქართველოს შავი ზღვის სანაპირო ზოლში დაკვირვების ქვეშ არსებული
თევზის სახეობების რაოდენობა 104-ს შეადგენდა. 21-ე საუკუნის დასაწყისში მათი რიცხვი
69-მდე შემცირდა36. შავი ზღვის თევზებიდან საფრთხის ქვეშაა საქართველოს ტერიტორიულ
წყლებსა და მდინარეთა შესართავებში გავრცელებული ზუთხისებრთა ექვსივე სახეობა
(Acipenser sturio, A. stellatus, A. gueldenstaedti, A. nudiventris, A. persicus, Huso huso). ეს
სახეობები შესულია ბუნების დაცვის მსოფლიო კავშირის (IUCN) წითელ ნუსხაში როგორც
კრიტიკული საფრთხის წინაშე მყოფი (CR). საქართველოს წითელ ნუსხაში ხუთი სახეობა
შეტანილია როგორც გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი (EN), ხოლო Acipenser sturio
შესულია ბუნების დაცვის მსოფლიო კავშირის (IUCN) წითელ ნუსხაში, როგორც კრიტიკული
საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობა. შავი ზღვის საქართველოს ტერიტორიულ წყლებში
გვხვდება დელფინის სამი სახეობა: აფალინა (Tursiops truncatus ponticus), ზღვის ღორი
(Phocoena phocoena relicta) და შავი ზღვის თეთრგვერდა დელფინი (Delphinus delphis
ponticus), რომელთაგან ორი - აფალინა და ზღვის ღორი შეტანილია საქართველოს წითელ
ნუსხაში, აფალინა - სტატუსით ‘გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი’, ხოლო ზღვის ღორი

34
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 48
35
Goradze R., Komakhidze A., Mgeladze M., Goradze I., Diasamidze R., Mikashavidze E., Komakhidze G. 2014 Importance of the
Ecosystem Approach to Fisheries in Georgia. In: Lleonart J., Maynou F. (eds), The Ecosystem Approach to Fisheries in the
Mediterranean and Black Seas. Sci. Mar. 78S1: 111-115. doi: http://dx.doi.org/10.3989/scimar.04030.27B
36
მონაცემები წარმოდგენილ იქნა სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს, მეთევზეობის, აკვაკულტურის და წყლის
ბიომრავალფეროვნების დეპარტამენტის მიერ 2019 წლის ოქტომბერში

41
სტატუსით - ‘მოწყვლადი’. სამივე სახეობა შეტანილია IUCN-ის წითელ ნუსხაში. აფალინას
რიცხოვნობა საქართველოს წყლებში მხოლოდ 100-150 ინდივიდს შეადგენს. 37

შავი ზღვის რეგიონის მასშტაბით, 2009-2014 წლებში თევზის მოპოვება 40%-ით შემცირდა,
რაც შეიძლება გამოწვეული ყოფილიყო ზღვის ეკოსისტემის სტრუქტურის და ფუნქციების
ცვლილებებით და ჭარბი თევზჭერით. გარდა ამისა, კვლევის მიხედვით, კლიმატის
ცვლილება შესაძლოა წარმოადგენდეს გარკვეულ ადგილებში თევზის ქცევაზე გავლენის
მქონე ფაქტორს, მაგ. თევზის სახეობებისთვის: ქაფშია, ქარსალა და კატრანი. ამის
მაგალითია ის, რომ შავი ზღვის საქართველოს ნაწილში, გარკვეულ თევზსაჭერ ადგილებში
ზოგიერთი სახეობები შემცირებულია38.

იმისათვის, რომ მოხდეს შავი ზღვის ბიომრავალფეროვნების ხარისხობრივი მდგომარეობის

უფრო ზუსტი შეფასება თითოეული სახეობისა და ჰაბიტატის მიხედვით, მნიშვნელოვანია
მონიტორინგის შესაძლებლობების გაძლიერება ეროვნულ დონეზე და მონაცემების და
ინფორმაციის რეგულარულად წარმოება. მონიტორინგი უნდა წარიმართოს ევროკავშირის
საზღვაო სტრატეგიის ჩარჩო დირექტივით განსაზღვრული კრიტერიუმების
გათვალისწინებით, რათა მოხდეს არსებული ხარისხობრივი მდგომარეობის შეფასება,
სამიზნე, ანუ კარგი ხარისხობრივი მდგომარეობის განსაზღვრა და სამიზნე მდგომარეობამდე
მისაღწევი კონკრეტული ამოცანებისა და აქტივობების დაგეგმვა.

პრობლემის გამომწვევი ფაქტორებია:

უცხო სახეობების გავრცელება

შავ ზღვაში 30-ზე მეტი უცხო სახეობა არის გავრცელებული39, მათ შორის საქართველოს
სანაპიროზე გვხვდება შემდეგი წარმომადგენლები:

 მოლუსკი რაპანა - Rapana venosa (მუცელფეხიანები)

 სავარცხლურა - Mnemiopsis leidyi (სავარცხლურები)
 სავარცხლურა - Beroe ovata (სავარცხლურა)
 წყნარი ოკეანის კეფალი - Mugil soiuy (კეფალისებრნი)
 ინვაზიური მოლუსკი ანადარა - Anadara (ორსაგდულიანები) inaequivalvis (Arcidae)
 ზღვის რკო - Balanus improvisus (Balanidae)

მოლუსკი რაპანა (Rapana Venosa) ქმნის პოპულაციას შავ ზღვაში და მნიშვნელოვანი ზიანის
მომტანია ადგილობრივი ბენთოსისთვის (მაგ. ორსაგდულიანები, განსაკუთრებით
ხამანწკები Ostrea edulis, Pecten ponticus და შავი ზღვის მიდიები Mytilus galloprovincialis) 40.
ორსაგდულიანები წყლის ფილტრატორები არიან და მათი შემცირება წყლის ხარისხის
37
ნათია კოპალიანი, ზურაბ გურიელიძე, ნანა დევიძე, მაია შაქარაშვილი, აიაკა ამაჰა ოზთურქი, შავი ზღვის
ვეშაპისნაირთა კონსერვაციის გეგმა საქართველოს ტერიტორიული წყლებისთვის, 2016-2021, 2015
38
Background paper for the stakeholders’ conference sustainable development of the blue economy of the Black Sea at 30
January 2014, Bucharest, Romania. January 2014 (დაინტერესებული მხარეების კონფერენციის საცნობარო
დოკუმენტი, შავი ზღვის „ლურჯი ეკონომიკის“ მდგრადი განვითარება - 30 იანვარი, 2014, ბუქარესტი, რუმინეთი.
იანვარი 2014) http://ec.europa.eu/newsroom/mare/document.cfm?action=display&doc_id=18356
39
Kasapoglu, N., Duzgunes, E., Erdogan, N.E., Sağlam and H. Sağlam. Alien species and their impacts in the Black
Sea. In V International Conference “Aquaculture & Fishery” - Conference Proceedings. Pp. 256-260. June 2011

42
გაუარესებასა და ფსკერული თევზების, მათ შორის, იშვიათი სახეობების (მაგ. ზუთხების)
საკვები ბაზის შემცირებას იწვევს41.

სავარცხლურები შავი ზღვის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში პირველად აღმოჩენილი იქნა

1982 წელს42 სადაც ის სავარაუდოდ გავრცელდა ჩრდილოეთ ამერიკის სანაპირო
ტერიტორიიდან შემომავალი ბალასტური წყლებიდან. 1988 წლის შემოდგომისთვის იგი
აღმოჩენილი იქნა ყველგან შავ ზღვაში43. სავარცხლურას შემოჭრის შემდეგ, უარყოფითი
ზემოქმედებების კასკადი გამოვლინდა სხვადასხვა სახეობებზე, ზოოპლანქტონის
შემცირებიდან პლანქტონით მკვებავი თევზის მარაგისა და დელფინების შემცირებამდე 44.
სავარცხლურა სერიოზულ საფრთხეს უქმნის ანჩოუსისებრებს. სავარცხლურა იკვებება
თევზების ლავრებით, ქვირითით და მათი ძირითადი საკვებით - ზოოპლანქტონით.

სიტუაციის ანალიზის შესაბამისად, რომელიც მომზადდა ევროკავშირის პროექტის

მხარდაჭერით, შავი ზღვის დაცვის ეროვნული საზღვაო სტრატეგიის შემუშავების
ფარგლებში, არსებული მონაცემები და ინფორმაცია მწირი იყო იმისათვის რომ
შეფასებულიყო არსებული ხარისხობრივი მდგომარეობა და მომხდარიყო კარგი
ხარისხობრივი მდგომარეობის განსაზღვრა უცხო სახეობებთან დაკავშირებული
კრიტერიუმების მიხედვით. აღნიშნულის მიზეზი არის ის, რომ არ არსებობს უცხო
სახეობების მიზნობრივი მონიტორინგის პროგრამები, მოლუსკი რაპანას შემთხვევის გარდა,
რომელიც კომერციული მიზნებისთვის გამოიყენება.

 ბალასტური წყლების ჩაღვრა

ბალასტური წყლების მართვის მიზანია წყლის უცხო მავნე ორგანიზმების და პათოგენების

გავრცელების მინიმიზაცია ერთი ზღვიდან მეორეში გემების ბალასტური წყლების
საშუალებით. შავ ზღვაში სავარცხლურას გამოჩენა 1980-იანი წლების დასაწყისში
სავარაუდოდ სწორედ ბალასტური წყლების ჩაღვრის შედეგად მოხდა. 45

საქართველო არის “გემების ბალასტური წყლის და დანალექების კონტროლისა და მართვის

შესახებ” კონვენციის მხარე და შესაბამისად, ახორციელებს ბალასტური წყლების კონტროლს
კონვენციის მოთხოვნების მიხედვით. კონვენცია ადგენს ბალასტური წყლების მართვის
სტანდარტებს. D1 სტანდარტის მიხედვით, გემები ვალდებულნი არიან გამოცვალონ
ბალასტური წყლები ღია ზღვაში, იდეალურ შემთხვევაში სანაპირო ზოლიდან არაუმცირეს

40
Mann R., Harding J.M., 2003. Salinity tolerance of larval Rapana venosa: implications for dispersal and establishment of an
invading predatory gastropod on the North American Atlantic coast. Biol. Bull., № 204:96-103
41
2014-2020 წწ. საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა
42
Pereladov, M. V., 1988. Some observations for biota of Sudak Bay of the Black Sea. III All-Russian conference of marine
biology. Naukova Dumka, Kiev 1: 237–238 (in Russian)
43
Vinogradov ME, Shushkina EA, Musaeva EI, Sorokin PY, 1989. Ctenophore Mnemiopsis leidyi (A. Agassiz) (Ctenophora:
Lobata) - new settlers in the Black Sea. Oceanology, 29:293-298
44
Shiganova T.A., Dumont H.J D., Mikaelyan A.S., Glazov D.M., Bulgakova Y.V., Musaeva E.I., Sorokin P.Y., Pautova L.A.,
Mirzoyan Z.A., Studenikina E.I. (2004a) Interaction between the invading Ctenophores Mnemiopsis leidyi (A. Agassiz) and
Beroe ovata Mayer 1912, and their influence on the pelagic ecosystem of the northeastern Black Sea. In: Dumont H,
Shiganova T, Niermann U (eds), The Aquatic Invasions in the Black, Caspian and Mediterranean Seas. NATO ASI Ser 2.
Environment. Kluwer Academic Publishers, The Netherlands, pp 33–70
45
2014-2020 წწ. საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა

43
200 საზღვაო მილის დაშორებით, სადაც ზღვის სიღრმე არაუმცირეს 200 მ-ია. D2 სტანდარტი
ადგენს შესაძლო ორგანიზმების ზღვრულ რაოდენობას, რომლის ჩაშვებაც შესაძლებელია
ბალასტურ წყლებთან ერთად. D2 სტანდარტით ოპერირების შემთხვევაში, ბალასტური
წყლების წინასწარ შეცვლა სავალდებულო არ არის. ამ შემთხვევაში, გემებს უნდა გააჩნდეთ
სპეციალური ტექნიკური აღჭურვილობა ბალასტური წყლების გაუვნებლებისათვის.
კონვენციის ძალაში შესვლის დღიდან ყველა გემს მოეთხოვება სულ მცირე D1 სტანდარტის
დაცვა, ხოლო ყველა ახალი გემი უნდა აკმაყოფილებდეს D2 სტანდარტს.

საქართველოში ამჟამად შესაძლებელია მხოლოდ D1 სტანტარტის მოთხოვნების დაცვის

ინსპექტირება შესაბამისი დოკუმენტაციის, მათ შორის ბალასტური წყლების აღრიცხვის
ჟურნალის შემოწმების გზით. გამომდინარე იქედან, რომ დღესდღეობით არ არსებობს
ბალასტურ წყლებში წყლის ორგანიზმების და მავნე პათოგენების რაოდენობის განსაზღვრის
ლაბორატორიული საშუალებები, შეუძლებელია D2 სტანდარტს დაქვემდებარებული
გემების ინსპექტირება, სადაც დოკუმენტაციის შემოწმების გარდა აუცილებელია
ლაბორატორიული ანალიზის განხორციელება. გამომდინარე იქედან, რომ საბოლოოდ,
ყველა გემი დაექვემდებარება D2 სტანდარტის მოთხოვნებს, ლაბორატორიული
შესაძლებლობების არარსებობა საქართველოში ბალასტური წყლების მართვის
ინსპექტირების სერიოზულ პრობლემას შექმნის, რაც ზრდის ბალასტური წყლებით უცხო
სახეობების და პათოგენების გავრცელების რისკს.

დაურეგულირებელი სანაპირო თევზჭერა

სამრეწველო თევზჭერა საქართველოში ლიცენზირებას ექვემდებარება. ამ ეტაპზე შავი

ზღვის საქართველოს წყლებში თევზჭერისთვის გაცემულია 9 ლიცენზია. ლიცენზირებული
თევზჭერა ხორციელდება დადგენილი კვოტების ფარგლებში, რომლებიც დგინდება
ყოველწლიურად, სამეცნიერი კვლევებზე დაყრდნობით. ლიცენზიანტების მიერ თევზჭერის
პირობების, კვოტების და წესების შესრულება კონტროლდება სსდ გარემოსდაცვითი
ზედამხედველობის დეპარტამენტის მიერ. 2017 წლიდან შესაძლებელი გახდა ჭერილის
რეალურ დროში კონტროლი, რისთვისაც ლიცენზიის მფლობელი ვალდებულია გემზე
დაამონტაჟოს ელექტრონული მონიტორინგის სისტემა და აწარმოოს ელექტრონული
სარეწაო ჟურნალი, რომელიც ელექტრონულად გადაეცემა გარემოსდაცვითი
ზედამხედველობის დეპარტამენტს. აღსანიშნავია, რომ ლიცენზიანტები ვერ ავსებენ
თევზჭერისთვის დაშვებული სახეობების ჭერის კვოტებს. ზოგიერთი სახეობის შემთხვევაში
მოპოვებული თევზის ოდენობა კვოტაზე ბევრად ნაკლებია, ზოგიერთი თევზის მოპოვება კი
საერთოდ არ ხდება.46

გარდა ლიცენზიანტებისა, თევზჭერა ასევე წარმოებს მცირე ზომის მცურავი სატრანსპორტო

საშუალებებით შავი ზღვის სანაპიროდან არა უმეტეს ერთი საზღვაო მილის დაშორებით.
არსებული კანონმდებლობის მიხედვით, სანაპირო თევზჭერა არ საჭიროებს ლიცენზიას და
არც მცურავი საშუალებების რეგისტრაციას. ასევე, არ ხდება მოპოვებული თევზის
რესურსების აღრიცხვა/ანგარიშგება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სანაპირო თევზჭერის
მოცულობის შესახებ არ არსებობს ოფიციალური მონაცემები და ინფორმაცია. ჭერა წარმოებს
46
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 243

44
მთელი სანაპირო ზოლის გასწვრივ, გარდა კოლხეთის ეროვნული პარკის საზღვაო
აკვატორიისა. ექსპერტული შეფასებით, სანაპირო თევზჭერის ფარგლებში მოპოვებული
თევზის რესურსების ოდენობა წლიურად 600-900 ტონას შეადგენს. ძირითადად იჭერენ
სტავრიდას, ხონთქარას, მერლანგს, შავი ზღვის კამბალას და ღორჯოებს. 47 მდგრადი
სანაპირო თევზჭერის უზრუნველსაყოფად აუცილებელია მცურავი საშუალებების
რეგისტრაციის და ჭერილის აღრიცხვის და ანგარიშგების მოთხოვნის შემოღება.

ქიმიური და მიკრობიოლოგიური დაბინძურება

2020 წელს შავ ზღვაზე ქიმიურ პარამეტრებზე დაკვირვება წარმოებდა 12 წერტილში. აქედან,
6 წერტილში მონაცემები შეგროვდა 11 თვის განმავლობაში. 2020 წლის ივლისიდან კი
მონაცემების შეგროვება დაიწყო დამატებით 6 წერტილში. ამონიუმის იონის გადაჭარბება
ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციასთან შედარებით დაფიქსირდა 7 წერტილში, ზოგან
მთელი დაკვირვების პერიოდის განმავლობაში, ზოგან - ცალკეულ თვეებში. ჟანგბადის
ბიოქიმიური მოთხოვნის გადაჭარბების ერთეული შემთხვევები დაფიქსირდა 2 წერტილში.
ნიტრატების გადაჭარბების ერთეულ შემთხვევებს ადგილი ჰქონდა 3 წერტილში, ხოლო
ნიტრიტების - 5 წერტილში. მძიმე ლითონების კონცენტრაციები განისაზღვრა დაკვირვების 6
წერტილში, სადაც გადაჭარბებას ადგილი არ ჰქონია. 48 ამონიუმის იონის გადაჭარბება
სხვადასხვა მიზეზით შეიძლება იყოს გამოწვეული, მათ შორის გაუწმენდავი ურბანული
ჩამდინარე წყლებით დაბინძურებით, ხოლო ნიტრატების და ნიტრიტების მომატებული
კონცენტრაცია შესაძლებელია უკავშირდებოდეს სასუქებით გამდიდრებული სასოფლო-
სამეურნეო სავარგულებიდან ნუტრიენტების ჩამონადენს.

აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სოფლის მეურნეობის სამინისტროს საქვეუწყებო

დაწესებულება გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამმართველოს მონაცემებით,
2018-2021 წლებში მიკრობიოლოგიური პარამეტრების საშუალო წლიური მაჩვენებლები
ზღვრულად დასაშვები ნორმების ფარგლებში იყო დაკვირვების 8 წერტილში სარფი-
ჩოლოქის მონაკვეთზე.49 2020 წლის ივლისიდან სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს მიერ
მიკრობიოლოგიურ პარამეტრებზე დაკვირვება წარმოებდა დამატებით 6 წერტილში. აქედან
3 წერტილში დაფიქსირდა მიკრობიოლოგიური პარამეტრების გადაჭარბების ერთეული
შემთხვევები 2020 წლის ივლისიდან დეკემბრამდე პერიოდში.50

ნარჩენებით დაბინძურება

საზღვაო ნარჩენები მნიშვნელოვანი ოდენობებით არის წარმოდგენილი ქობულეთის და

ბათუმის სანაპიროებზე (1560 ნივთი ყოველ 50 მ მონაკვეთზე). 51 EMBLAS-ის პროექტის
ფარგლებში 2019 წელს ხუთ ლოკაციაზე (წყალწმინდა, მალთაყვა, ქობულეთი, სარფი და
47
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 245
48
გარემოს ეროვნული სააგენტოს მონაცემები, 2020
49
აჭარის არ სოფლის მეურნეობის სამინისტროს საქვეუწყებო დაწესებულება გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი
რესურსების სამმართველოს მონაცემები, 2018-2021
50
გარემოს ეროვნული სააგენტოს მონაცემები, 2020
51
ბილაშვილი, კ., გვახარია, ვ., მაჩიტაძე, ნ., გელაშვილი, ნ., ტრაპაიძე, ვ., გაფრინდაშვილი, ნ. & ა. მაღლაკელიძე.
პლაჟის ნარჩენების მონიტორინგი. EMBLAS II. ოქტომბერი 2016. საქართველო. თბილისის სახელმწიფო
უნივერსიტეტი და GAMMA

45
ურეკი) განხორციელებული მონიტორინგის მონაცემების მიხედვით, ნარჩენების 95-98%-ს
შეადგენდა პლასტმასის ნარჩენი, ყველა ლოკაციაზე, გარდა სარფისა. სარფის პლაჟზე უფრო
მაღალი კონცენტრაციით იქნა ნაპოვნი მეტალის ნივთები და შედარებით დაბალი
კონცენტრაციით - პლასტმასის ნარჩენები.52 ამავე მონიტორინგის ფარგლებში, წყლის
ზედაპირზე მოტივტივე ნარჩენების კვლევამ ბათუმი-ქობულეთის კვეთაზე (გამოავლინა
ნარჩენების დაბალი რაოდენობა (13 ნივთი 20კმ სიგრძის და 25მ სიგანის მონაკვეთზე).
თუმცა, EMBLAS-ის პროექტის 2021 წლის ანგარიშის მიხედვით, შავ ზღვაში მოტივტივე
ნარჩენების საშუალო კონცენტრაცია არის 90 ნივთი/კმ 2-ზე, მდინარეებიდან შემოტანილი
ნარჩენები - 4-72 ნივთი/საათში, ხოლო სანაპირო ნარჩენები - 474 ნივთი 100 მეტრზე. 53 იგივე
კვლევის თანახმად, შავი ზღვა ორჯერ უფრო მეტად დაბინძურებული ზღვაა ვიდრე
ხმელთაშუა ზღვა.

შავი ზღვის ნარჩენებით დაბინძურების შესახებ ინფორმაცია და მონაცემები მწირია.

რეგულარული მონიტორინგი არ ხორციელდება. განსაკუთრებით მწირია ინფორმაცია მიკრო
ნარჩენების კუთხით. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია რეგულარული მონიტორინგის
განხორციელება საზღვაო სტრატეგიის ჩარჩო დირექტივის შესაბამისი კრიტერიუმების
გათვალისწინებით.

 ზემოქმედება ნაგავსაყრელებიდან

აჭარაში განთავსებულია ორი ძველი ოფიციალური ნაგავსაყრელი ბათუმსა და ქობულეთში.

ორივე ობიექტი არასანიტარიული ნაგავსაყრელია. 19.2 ჰექტარი ტერიტორიის მქონე
ბათუმის ნაგავსაყრელიდან 7 ჰექტარი, რომელიც მდინარე ჭოროხის შესართავთან ახლოს
მდებარეობს, გამოიყენება მყარი მუნიციპალური ნარჩენების განთავსებისთვის, ხოლო
დანარჩენი - სამშენებლო და დემონტაჟის ნარჩენებისთვის. ნაგავსაყრელს არ გააჩნია
დრენაჟის და ნაჟონი წყლების შეგროვების სისტემა და არ არის შემოღობილი, რაც ზრდის
ნაჟონი წყლების შავი ზღვის სანაპირო და გარდამავალ წყლებში შეღწევის რისკს. 54 ამჟამად
მიმდინარეობს ახალი რეგიონული ნაგავსაყრელის მშენებლობა, რომელიც აჭარის ყველა
მუნიციპალიტეტს მოემსახურება. ამავე პროექტით გათვალისწინებულია ბათუმის და
ქობულეთის ნაგავსაყრელების დახურვა და ტერიტორიის აღდგენა.55

გარდა ამისა, მდინარეებთან ახლოს უხვად არსებობს უკანონო სტიქიური ნაგასაყრელები,

საიდანაც ნარჩენები მდინარეებში და შემდეგ ზღვაში ხვდება. მაგალითად, მდინარე რიონი
და მდინარე სუფსა შავი ზღვის ნარჩენებით დაბინძურების ერთ-ერთი ყველაზე
მნიშვნელოვანი წყაროა. 2019 წლის კვლევის მიხედვით, მდინარეებიდან ჭოროხი, ნატანები,
რიონი და სუფსა ზღვაში შეტანილი პლასტმასის ნარჩენების ოდენობამ შეადგინა ერთი
საათის განმავლობაში 60 ცალი ნივთი. 56 მდინარეებიდან ზღვაში ნარჩენების მოხვედრის

52
Marine litter monitoring in the Georgian section of the Black Sea: Second Stage, November 20, 2019
http://emblasproject.org/archives/3615
53
Summary of EMBLAS project – findings, gaps and recommendations. April 2021
54
ჭოროხი-აჭარისწყლის აუზის მართვის გეგმის დანართი: სანაპირო და გარდამავალი წყლები, მარტი 2021
55
აჭარის მყარი ნარჩენების მართვის პროექტი, ბუნებრივ და სოციალურ გარემოზე ზემოქმედების შეფასება
56
Marine litter monitoring in the Georgian section of the Black Sea: Second Stage, November 20, 2019
http://emblasproject.org/archives/3615

46
თავიდან ასაცილებლად მდინარე სუფსის შესართავთან დამონტაჟებულია ნარჩენების
დამჭერი მოწყობილობა და ასევე, სამ მდინარეზე - ბარცხანა, მეჯინისწყალი და კუბასწყალი,
პერიოდულად თავსდება ნარჩენების დამჭერი ბადე.

2.4. ატმოსფერული ჰაერის დაცვა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველოში ატმოსფერული ჰაერის დაცვის მთავარი მარეგულირებელი ჩარჩო კანონია

„ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ კანონი. ჰაერის დაცვის რეგულირების საფუძველია
ჰაერის ხარისხის სტანდარტების დადგენა ატმოსფერულ ჰაერში მავნე ნივთიერებათა
კონცენტრაციების ზღვრულად დასაშვები ნორმების სახით. ზღვრულად დასაშვები ნორმები
არის ადამიანის ჯანმრთელობასა და ბუნებრივ გარემოზე მავნე ზეგავლენის თავიდან
აცილების ან შემცირების მიზნით მეცნიერული გამოკვლევების მონაცემებზე დაყრდნობით
დადგენილი დონე, რომელიც მიღწეული უნდა იქნეს დროის მოცემულ პერიოდში და
რომელმაც შემდგომ არ უნდა გადააჭარბოს მიღწეულ დონეს. ხარისხობრივ სტანდარტებზე
დაყრდნობით, ხდება ჰაერის დამაბინძურებელი სტაციონარული ობიექტებიდან
გაფრქვევათა რეგულირება და ნორმირება. ასევე, კანონმდებლობა ადგენს
ავტოსატრანსპორტო საშუალებებიდან ატმოსფერულ ჰაერში გაფრქვეულ გამონაბოლქვში
მავნე ნივთიერებათა შემცველობის მოთხოვნებს, საავტომობილო საწვავის - ბენზინის და
დიზელის ხარისხობრივ ნორმებს და ზოგიერთ თხევად საწვავში (მძიმე საწვავი, გაზოილი,
საზღვაო საწვავი) გოგირდის შემცველობის ზღვრულ ნორმებს.

ჰაერის დაცვის სფეროში პოლიტიკის ჩარჩოს განმსაზღვრელი მნიშვნელოვანი

სტრატეგიული დოკუმენტია 2020-2022 წლების ქ. რუსთავის ატმოსფერული ჰაერის
ხარისხის გაუმჯობესების სამოქმედო გეგმა, რომლის ფარგლებში გათვალისწინებული
აქტივობათა ნაწილი მთელ საქართველოს მოიცავს. გარდა ამისა, პოლიტიკურ ჩარჩოს
განსაზღვრავს შეფასებითი დოკუმენტებიც: ჰაერის მდგომარეობის შესახებ საქართველოს
პარლამენტის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტის თემატური
მოკვლევის ანგარიში და ქ. თბილისის მასშტაბით ავტოტრანსპორტის გამონაბოლქვით
გამოწვეული ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების შემცირების ღონისძიებების
ეფექტიანობის აუდიტის ანგარიში. ასევე, ჰაერის დაცვის სფეროში პოლიტიკის
განმსაზღვრელ აქტივობებს მოიცავს საქართველოს კლიმატის ცვლილების 2030 წლის
სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა (2021-2023).

საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმებით განსაზღვრულ

ვალდებულებებს შორის არის ჰაერის ხარისხის მართვის სფეროში ევროკავშირის ხუთი
დირექტივით განსაზღვრული დებულებები. მათ შორის არის საკითხები, რომლებიც ეხება
ჰაერის ხარისხის შეფასების სისტემის და რეჟიმის დადგენას შესაბამისი კრიტერიუმების
მიხედვით და შესაბამისი ზომების მიღებას ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების მიზნით,

47
საავტომობილო ბენზინის შენახვა/დისტრიბუციიდან ჰაერის დაბინძურების შემცირებასთან
დაკავშირებული საკითხები და სხვ.

საქართველოს აღებული აქვს ვალდებულებები ატმოსფერულ ჰაერთან დაკავშირებული

მრავალმხრივი საერთაშორისო შეთანხმებების ფარგლებშიც. კერძოდ, საქართველო არის
„შორ მანძილებზე ჰაერის ტრანსსასაზღვრო დაბინძურების შესახებ“ კონვენციის (ჰაერის
კონვენცია) და მისი ოქმის „ევროპაში ჰაერის დამბინძურებლების შორ მანძილებზე
გადატანის მონიტორინგისა და შეფასების სფეროში თანამშრომლობის პროგრამის
გრძელვადიანი დაფინანსების შესახებ“ მხარე.

ჰაერის დაცვასთან დაკავშირებული მიზნები ასევე არის გაეროს მდგრადი განვითარების

მიზნების ეროვნულ პრიორიტეტებს შორის. კერძოდ, მიზანი 3-ის: „ჯანსაღი ცხოვრებისა და
კეთილდღეობის უზრუნველყოფა ყველა ასაკის ადამიანისათვის” ნაციონალიზებული 3.9
ამოცანაა „2030 წლისთვის სახიფათო ქიმიური ნივთიერებებისა და ჰაერის, წყლისა და
ნიადაგის დაბინძურების შედეგად სიკვდილიანობისა და ავადმყოფობის შემთხვევათა
რაოდენობის მნიშვნელოვნად შემცირება”. ხოლო მიზანი 11-ის „ქალაქებისა და
დასახლებების ინკლუზიური, უსაფრთხო და მდგრადი განვითარება“ ნაციონალიზებულ
ამოცანებს შორის არის ამოცანა 11.6, რომელიც გულისხმობს დიდ ქალაქებში ერთ სულ
მოსახლეზე გარემოზე უარყოფითი ზემოქმედების შემცირებას, სხვა საკითხებთან ერთად
ჰაერის ხარისხისთვის განსაკუთრებული ყურადღების დათმობით.

განხორციელებული რეფორმები და ღონისძიებები

2017-2021 წლებში ატმოსფერული ჰაერის დაცვის სფეროში ქმედებების უმრავლესობა

განხორციელდა გარემოს დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამის, საქართველო-
ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმების ჰაერის ხარისხის სფეროში აღებული
ვალდებულებებების და ასევე, 2017-2020 წლების ქ. თბილისის ატმოსფერული ჰაერის
დაბინძურების შემცირების ხელშემწყობი ღონისძიებების შესახებ სახელმწიფო პროგრამისა
და ქ. რუსთავის სამოქმედო გეგმის ფარგლებში. კერძოდ,

- განხორციელდა “ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ” კანონის ჰარმონიზება

ევროკავშირის კანონმდებლობასთან - მიღებულ იქნა საქართველოს კანონი №5948-სს
„ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის
თაობაზე, რომლის საფუძველზეც ქვეყანაში ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მართვა
ეტაპობრივად გადავა ევროპულ პრაქტიკაზე.
- მიღებულ იქნა საქართველოს მთავრობის 2018 წლის 27 ივლისის დადგენილება #383
ტექნიკური რეგლამენტი “ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის სტანდარტების
დამტკიცების შესახებ”.
- მიღებულ იქნა „ატმოსფერული ჰაერის მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების დონეზე
დაკვირვების პუნქტების/სადგურების მინიმალური სტანდარტული რაოდენობის,
განლაგებისა და ფუნქციონირების წესების, აგრეთვე დაბინძურების დონის გაზომვის
სტანდარტული მეთოდების ჩამონათვალის ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების

48
 თაობაზე“ საქართველოს მთავრობის 2021 წლის პირველი დეკემბრის N563
დადგენილება.
- მიღებულ იქნა საქართველოს მთავრობის 2017 წლის 25 მაისის დადგენილება #256
ტექნიკური რეგლამენტის “ზოგიერთ თხევად საწვავში გოგირდის შემცველობის
ზღვრული მნიშვნელობების დადგენის შესახებ” დამტკიცების თაობაზე.
- შემუშავდა „მსხვილი წვის დანადგარებისათვის გაფრქვევების ზღვრული
მნიშვნელობების დაწესების შესახებ ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების შესახებ“
საქართველოს მთავრობის დადგენილების პროექტი.
- ბენზინის შენახვისა და ჩატვირთვა-გადმოტვირთვის ოპერაციებიდან, აგრეთვე
ლაქებისა და საღებავების მოხმარებიდან აქროლადი ორგანული ნაერთების (აონ-ები)
გაფრქვევების შემცირების მიზნით შემუშავდა შესაბამისი რეგულაციების პროექტები.
- საავტომობილო დიზელის საწვავის ხარისხის სტანდარტი გაუტოლდა EURO 4-ს და
გაფართოვდა ქვეყანაში საწვავის ხარისხის სახელმწიფო კონტროლი.
- მიღებულ იქნა რეგულაცია მშენებლობის პროცესში უსაფრთხოებისა და გარემოს
დაცვის ზომების შესახებ.
- საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმებით ტრანსპორტის
სფეროში აღებული ვალდებულებების შესაბამისად, მიღებულ იქნა საქართველოს
მთავრობის 2017 წლის 1 დეკემბრის დადგენილება #510 „ავტოსატრანსპორტო
საშუალებებისა და მათი მისაბმელების პერიოდული ტექნიკური ინსპექტირების
შესახებ“ ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების თაობაზე. შესაბამისად, აღდგა
ავტოსატრანსპორტო საშუალებების სავალდებულო ტექინსპექტირების სისტემა.
- ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მართვის მიზნებისათვის საქართველოს ტერიტორია
დაიყო ზონებად და აგლომერაციებად, რომლებშიც უნდა მოხდეს ჰაერის ხარისხის
შეფასება და მართვა.
- გაფართოვდა ატმოსფერული ჰაერის მონიტორინგის ავტომატური ქსელი 5
სადგურით.
- საქართველოს 25 ქალაქში ჩატარდა ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების
ყოველკვარტალური ინდიკატორული გაზომვები.
- შეიქმნა ჰაერის ხარისხის პორტალი - air.gov.ge, რომელზედაც ხელმისაწვდომია
ჰაერის ხარისხის რეალურ დროსთან მიახლოებული მონაცემები.
- დაინერგა სტაციონარული წყაროებისა და მათი წლიური გაფრქვევების აღრიცხვის
ელექტრონული სისტემა - emoe.gov.ge; საზოგადოების ხელმისაწვდომობის
უზრუნველყოფის მიზნით, მიღებული ინფორმაცია ქვეყნდება პორტალზე
map.emoe.gov.ge, რომელიც ინტერაქტიულ ვებ-რუკას წარმოადგენს.
- შემუშავდა ატმოსფერულ ჰაერში მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევების
ინვენტარიზაციის ანგარიში, რომელიც მოიცავს მონაცემებს 1990 წლიდან 2019
წლამდე. შესაბამისად, გაიზარდა გაფრქვევების ინვენტარიზაციის მასშტაბი და
გაუმჯობესდა ხარისხი. შემუშავდა გაფრქვევების პროგნოზირების ანგარიში.
- საქართველოს პარლამენტმა 2021 წელს მიიღო საკანონმდებლო პაკეტი, რომელიც
უზრუნველყოფს სამრეწველო სექტორიდან გარემოს დაბინძურების პრევენციასა და
შემცირებას. კერძოდ, მნიშვნელოვნად გაიზარდა ჯარიმები სამრეწველო

49
 ობიექტებიდან გადაჭარბებული გაფრქვევებისთვის, აირმტვერდამჭერი სისტემის
არქონის ან გამოუყენებლობისა და გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილების პირობების
დარღვევისთვის; შესაბამის უწყებას გაფრქვევების მნიშვნელოვნად გადაჭარბების
შემთხვევაში საწარმოს გაჩერების უფლება მიენიჭა; მსხვილი სამრეწველო საწარმოები
ვალდებულნი არიან უზრუნველყონ ორგანიზებული გაფრქვევების ფაქტობრივი
რაოდენობის უწყვეტი განსაზღვრა ინსტრუმენტული მეთოდით და მიაწოდონ
შესაბამისი ინფორმაცია სამინისტროს.
- ამასთან, მიმდინარეობს სამრეწველო სექტორიდან ემისიების რეგულირების
ევროპული პრინციპების დანერგვის პროცესი, რაც გულისხმობს მრეწველობის
თითოეული დარგში საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკის დანერგვასა და მისი
შესაბამისი ემისიის ზღვრების დადგენას.
- საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 24 ივლისის N1354 განკარგულებით შეიქმნა
ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესების საკითხების შემსწავლელი
უწყებათაშორისი კომისია, რომლის უმთავრესი მიზანია ქვეყანაში ატმოსფერული
ჰაერის ხარისხის გაუმჯობესებისა და ადამიანის ჯანმრთელობასა და გარემოზე მავნე
ზეგავლენის შემცირების ხელშეწყობის მიზნით სხვადასხვა თემატური სახელმწიფო
მიზნობრივი პროგრამის შემუშავება და ჰაერის კონვენციის ოქმების რატიფიკაციისა
და შესაბამისი ვალდებულებების შესრულების შესაძლებლობების განხილვა.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

ბოლო წლებში ჰაერის დაცვის სფეროში მიღწეული პროგრესის მიუხედავად, საქართველოში

ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გარემოსდაცვით გამოწვევად რჩება საქართველოს უმსხვილეს
ქალაქებში, ასევე მსხვილ სამრეწველო ზონებთან/ობიექტებთან დაბინძურებული
ატმოსფერული ჰაერი. პრაქტიკულად ყველგან, გარდა ზესტაფონის მუნიციპალიტეტისა,
პრობლემურ დამბინძურებლებს უმცირესი ზომის მყარი ნაწილაკები (PM10, PM2.5) და
აზოტის დიოქსიდი (NO2) წარმოადგენს.57 მაგალითად, სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს
მიერ ჩატარებული მონიტორინგის შედეგების მიხედვით, 2019 წელს PM10-ის კონცენტრაცია
ატმოსფერულ ჰაერში საშუალო წლიურ ზღვრულად დასაშვებ ნორმას აღემატებოდა ქ.
რუსთავში 58%-ით, ქ. ქუთაისში 23%-ით და ქ. თბილისის ერთ-ერთ დაკვირვების პუნქტზე,
აკ. წერეთლის გამზირზე, 23%-ით. PM2.5-ის კონცენტრაცია ზღვრულად დასაშვებ ნორმას
აღემატებოდა ქ. რუსთავში 32%-ით. რაც შეეხება აზოტის დიოქსიდს, 2020 წელს მისი
კონცენტრაცია ნორმას აღემატებოდა ქ. თბილისის ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის
ინდიკატორული დაკვირვების 25-დან 12 პუნქტზე, რომლებიც მდებარეობენ საავტომობილო
გზის მიმდებარედ, მათ შორის, 8 დაკვირვების პუნქტზე 50%-ით და მეტად. NO 2-ის
გადაჭარბებული კონცენტრაცია ასევე დაფიქსირდა ქ. ქუთაისის, ქ. ბათუმის და ქ. რუსთავის
ორ და ქ. ზესტაფონის, ქ. ჭიათურის, ქ. მარნეულის, ქ. ბოლნისის და ქ. ახალციხის ერთ
დაკვირვების პუნქტზე.58 ქ. ზესტაფონში ყველაზე პრობლემურ დამბინძურებელს მანგანუმის

57
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 24
58
სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს მონაცემები

50
დიოქსიდი წარმოადგენს.59 მიწისპირა ოზონის (O3), გოგირდის დიოქსიდის (SO2), ტყვიის
(Pb), ბენზოლისა (C6H6) და ნახშირბადის მონოქსიდის (CO) კონცენტრაციები ზღვრულად
დასაშვები ნორმების ფარგლებშია ყველა დაკვირვების პუნქტზე და ხშირ შემთხვევაში (SO2,
Pb, CO) მნიშვნელოვნად მცირეა აღნიშნულ ზღვრებზე.60

ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურება მნიშვნელოვან უარყოფით ზემოქმედებას ახდენს

ადამიანის ჯანმრთელობაზე. დაბინძურებული ჰაერი იწვევს სხვადასხვა დაავადებას და
ადამიანების ნაადრევ სიკვდილს. დაბინძურება განსაკუთრებით საშიშია მოსახლეობის
მოწყვლადი ჯგუფებისათვის - ბავშვებისთვის, ხანდაზმულებისა და იმ ადამიანებისათვის,
რომლებსაც აქვთ მწვავე და ქრონიკული რესპირატორული დაავადებები. ჯანმრთელობის
მსოფლიო ორგანიზაციის (ჯანმო) მონაცემებით, მსოფლიოს მასშტაბით ურბანულ
არეალებში მცხოვრები მოსახლეობის 91% ცხოვრობს გარემოში, სადაც ჰაერის ხარისხი ვერ
აკმაყოფილებს ჯანმოს მიერ დაწესებულ ნორმებს. დაბინძურებული ჰაერი ყოველწლიურად
4.2 მილიონი ადამიანის ნაადრევი სიკვდილის მიზეზი ხდება. ატმოსფერულ ჰაერში
არსებული მტვრის უმცირესი ნაწილაკები (PM10, PM2.5) ჰაერის ნებისმიერ სხვა
დამბინძურებელზე მეტად აზიანებს ადამიანის ჯანმრთელობას, აძლიერებს რა გულ-
სისხლძარღვთა და რესპირატორული დაავადებების, ასევე ფილტვის კიბოს განვითარების
რისკს.61

ჰაერის ზოგიერთი დამბინძურებელი ზიანს ეკოსისტემებსაც აყენებს. კერძოდ, ზრდის

აზოტის კონცენტრაციას წყლის ობიექტებში, იწვევს ტყის ეკოსისტემების მდგომარეობის
გაუარესებას და სხვა. მაგალითად, ჭარბი ამიაკი უარყოფითად მოქმედებს ეკოსისტემებზე,
გავლენას ახდენს მგრძნობიარე მცენარეებზე და ცხოველებზე (მაგალითად, პეპლებზე,
მწერებზე და ფრინველებზე), რაც ცვლის სახეობების მრავალფეროვნებას. 62 ასევე, მიწისპირა
ოზონი აზიანებს მცენარის ფოთლებს, რაც აფერხებს მცენარის ზრდას და უარყოფითად
აისახება, როგორც ეკოსისტემებზე, ისე მოსავლიანობაზე. შეცვლილი ეკოსისტემის
აღდგენისთვის ათწლეულებია საჭირო და დიდ ფინანსურ დანახარჯებს მოითხოვს.

დაბინძურების სხვადასხვა წყაროებიდან გაფრქვევები

ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურება ხდება როგორც ბუნებრივი, ისე ანთროპოგენური

წყაროებიდან. საქართველოში, ატმოსფერული ჰაერის მყარი ნაწილაკებით დაბინძურების
თვალსაზრისით, ბუნებრივ წყაროებს საკმაოდ მნიშვნელოვანი როლი გააჩნიათ. ამ კუთხით
განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საჰარის, არაბეთის ნახევარკუნძულისა და შუა აზიის
უდაბნოებიდან პერიოდულად შემოჭრილი მტვრის მასები, რომელიც ხშირ შემთხვევაში
ქვეყნის პრაქტიკულად მთელ ტერიტორიაზე ვრცელდება და იწვევს უმცირესი ზომის მყარი
ნაწილაკების კონცენტრაციის მატებას. ბუნებრივი წყაროებიდან ასევე აღსანიშნავია ღია
გრუნტი (გაზონით ან სხვა საშუალებით დაუფარავი მიწის ზედაპირი), რაც ამტვერების
მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს.
59
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 24
60
სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს მონაცემები
61
https://www.who.int/health-topics/air-pollution#tab=tab_2
62
ნებაყოფლობითი კოდექსი - ამიაკის გაფრქვევების შემცირების საუკეთესო სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკა,
2020, 4

51
ატმოსფერული ჰაერის ძირითადი მავნე ნივთიერებებით დაბინძურების ანთროპოგენური
წყაროები შემდეგ ძირითად სექტორებად შეიძლება დაიყოს: ავტოტრანსპორტი, ენერგეტიკა,
მრეწველობა, სოფლის მეურნეობა და ნარჩენები.63 ამასთან აღსანიშნავია, რომ მსხვილ
ქალაქებში, სადაც აქტიურად მიმდინარეობს ქალაქის განაშენიანება, სამშენებლო სექტორი
მყარი ნაწილაკების გაფრქვევების მნიშვნელოვანი წყაროა.

CO 54.3 6.6 39.1

SOx 1.2 94.6 4.1

NH3 1.92.2 86.4 9.4

NMVOC 30.4 23.2 23.2 20.8 2.5

NOx 42.7 15.9 9.4 31.9

PM 5.4 43.2 39.2 12.2

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

ტრანსპორტი მრეწველობა ენერგეტიკა

სოფლის მეურნეობა ნარჩენები

დიაგრამა 2-3 ძირითადი დამბინძურებელი სეტორების წილი ჰაერში მავნე ნივთიერებათა ჯამურ გაფრქვევებში,
2019 წ. %64

 მოძველებული ავტოპარკი და ავტომობილების მზარდი რაოდენობა

აზოტის ოქსიდების მთლიანი გაფრქვევების 43% ავტოტრანსპორტზე მოდის (იხ. დიაგრამა

1-1). აზოტის ოქსიდები ატმოსფერულ ჰაერში ძირითადად საწვავის წვის შედეგად ხვდება
და მათი გაფრქვევის სიდიდე მეტწილად წვის ხარისხზე არის დამოკიდებული და არა თავად
საწვავის ხარისხზე. საქართველოს ავტოპარკის დიდი ასაკისა და ტექნიკურად
გაუმართაობის გამო, ავტომობილებში წვის პროცესი შესაბამისი ხარისხით ვერ
მიმდინარეობს, რაც აზოტის ოქსიდების გაზრდილ ემისიას იწვევს. 2020 წლის მონაცემებით
საქართველოში რეგისტრირებულია 1445.9 ათასი ავტოსატრანსპორტო საშუალება (ასს), რაც
2014 წელთან შედარებით 41.6%-ით მეტია. ყოველწლიურად ასს-ების რაოდენობა საშუალოდ
5%-ით იზრდება. საქართველოში არსებული ასს-ების 86.7% - 10 წელზე, 55.1% - 20 წელზე,
ხოლო 22.4% - 30 წელზე მეტი ასაკისაა. 65 ამასთან, საყურადღებოა ის ფაქტიც, რომ
სატრანსპორტო ნაკადების უდიდესი ნაწილის კონცენტრაცია მსხვილ ურბანულ სივრცეებში
ხდება, რაც ზრდის მსგავს დასახლებულ სივრცეებში ჰაერის დაბინძურების დონეს. მაგ., ქ.
თბილისშია „აქტიური“ სტატუსით რეგისტრირებული ავტომობილების 35.7%.66

დამაიმედებელია ბოლო პერიოდში უფრო ახალგაზრდა და უფრო სუფთა ავტომობილებზე

(ჰიბრიდები და ელექტრომობილები) მოთხოვნის მზარდი ტენდენცია. კერძოდ, თუ 2015
წელს იმპორტირებულ ასს-ებში ჰიბრიდების წილი 1.4%-ს შეადგენდა, 2020 წლისთვის ეს
63
ატმოსფერულ ჰაერში მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევების ინვენტარიზაციის ანგარიში, 2021
64
იგივე
65
საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემები
66
იგივე

52
რიცხვი 26.1%-მდე გაიზარდა. 2016 წლამდე მხოლოდ 71 ელექტრო ასს იყო ქვეყანაში
რეგისტრირებული (მათ შორის 60 მანქანა), 2020 წლისთვის კი მათი რაოდენობა 2100-ს
აღემატება. 2020 წლის მდგომარეობით ჰიბრიდებისა და ელექტრომობილების წილმა ასს-
ების საერთო რაოდენობის 6.1% შეადგინა.67 აგრეთვე, აღდგა ასს-ების სავალდებულო
ტექდათვალიერების სისტემა. თუმცა, ავტომობილების გაფრქვევის ზღვრულად დასაშვები
ნორმებისა და მის საფუძველზე ნორმებთან შეუსაბამო ავტომობილების იმპორტის
აკრძალვის არარსებობის პირობებში ავტოპარკის გაახალგაზრდავების და გაჯანსაღების
საკითხი კვლავ მნიშვნელოვან გამოწვევად რჩება.

 სამრეწველო ობიექტებიდან გაფრქვევების დიდი რაოდენობა

სამრეწველო სექტორი (ძირითადად, სამშენებლო მასალების წარმოება) უმცირესი ზომის

მყარი ნაწილაკების გაფრქვევების ერთ-ერთ უმთავრეს წყაროს წარმოადგენს. აგრეთვე, მასზე
მოდის გოგირდის დიოქსიდის გაფრქვევების დაახლოებით 95% (იხ. დიაგრამა 1-1).
სამრეწველო სექტორის წვლილი ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურებაში განსაკუთრებით
მნიშვნელოვანია ინდუსტრიულ ქალაქებსა და ზონებში, მაგალითად ქ. რუსთავში, ქ.
ზესტაფონსა და ქ. ბათუმში.

გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს საქვეუწყებო დაწესებულების

გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის მიერ ჩატარებული ინსპექტირების
შედეგები მიუთითებს, რომ საწარმოო ობიექტების მნიშვნელოვანი ნაწილი სათანადოდ არ
იცავს ჰაერის დაცვის სფეროში კანონმდებლობას. ხშირია ფილტრების არქონის ან მისი
გამოუყენებლობის შემთხვევები, აგრეთვე, ზღვრულად დასაშვები გაფრქვევის ნორმების
გადამეტება, რაც იწვევს ახლომდებარე ტერიტორიაზე ჰაერის დაბინძურებას. 68 გარდა ამისა,
სამრეწველო საწარმოთა უმრავლესობას არ აქვს დანერგილი საუკეთესო ხელმისაწვდომი
ტექნოლოგიები, რაც შეამცირებდა ატმოსფერულ ჰაერში დამბინძურებელთა გაფრქვევებს.

 შინამეურნეობებში შეშის ფართოდ გამოყენება გათბობისა და საკვების

მომზადების მიზნით

ენერგეტიკის სფეროდან უმცირესი ზომის მყარი ნაწილაკების გაფრქვევების უმთავრესი

წყარო გათბობისა და საკვების მომზადების მიზნით შინამეურნეობებში შეშის ფართოდ
გამოყენებაა. მასზე მოდის ენერგეტიკის სექტორიდან PM-ების გაფრქვევების 90%-ზე მეტი.69
შეშის მოხმარება ნეგატიურ გავლენას ახდენს არა მარტო ატმოსფერული ჰაერის, არამედ
შენობის შიდა ჰაერის ხარისხზე. აღსანიშნავია, რომ ბოლო წლებში შეშის მოხმარების
შემცირებასთან ერთად ენერგეტიკის სექტორიდან PM-ების გაფრქვევა კლებულობს. კერძოდ,
საქართველოს ენერგეტიკული ბალანსის მიხედვით, შეშის მოხმარება 2013-2019 წლებში
თითქმის განახევრდა.

შეშის მოხმარების შემცირება გარკვეულწილად უკავშირდება ქვეყანაში სოფლების

გაზიფიცირების ზრდას. თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მოსახლეობის, ისევე როგორც

67
იგივე
68
სსდ გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის ინფორმაცია
69
ატმოსფერულ ჰაერში მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევების ინვენტარიზაციის ანგარიში, 2021

53
სახელმწიფო შენობა-ნაგებობების საგულისხმო ნაწილი არ არის ენერგოეფექტური.
შესაბამისად, გამოყოფილი ენერგიის გარკვეული ნაწილი იკარგება. ამასთან,
მნიშვნელოვანია ხაზი გაესვას იმ გარემოებას, რომ შეშა გათბობის და ზოგ შემთხვევაში
საკვების მომზადების ძირითად საშუალებად რჩება იმ ადგილებშიც კი, სადაც მოსახლეობა
ბუნებრივი აირით მარაგდება, რადგანაც შენობა-ნაგებობის უმეტესი ნაწილი არ არის
აღჭურვილი თანამედროვე გათბობის სისტემებით და არაენერგოეფექტურია, რაც
გასათბობად ბუნებრივი აირის გამოყენებას უფრო მიმზიდველს გახდიდა.
გასათვალისწინებელია აგრეთვე ის, რომ ბაზარზე განთავსებული შეშის ღუმლების ხარისხი
არ რეგულირდება არც ენერგოეფექტურობის არც ემისიების რაოდენობის თვალსაზრისით. 70

 არასრულყოფილი საკანონმდებლო ბაზა

ბოლო პერიოდში აქტიურად მიმდინარეობს ეროვნული ჰაერდაცვითი კანონმდებლობის

ევროკავშირის სამართლებრივ აქტებთან ჰარმონიზაციის პროცესი, რასაც ხელი შეუწყო
ასოცირების შესახებ შეთანხმების ხელმოწერამ. კერძოდ, ევროპულ ნორმებს დაუახლოვდა
საკანონმდებლო მოთხოვნები ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის შეფასებისა და მართვის, აონ-
ების რეგულირებისა და საწვავის ხარისხის მიმართულებით. მნიშვნელოვანია აღნიშნული
პროცესის გაგრძელება და მიღებული კანონმდებლობის ეფექტიანი განხორციელება, რაც
არანაკლებ მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს.

ატმოსფერული ჰაერის დაცვის არსებული სამართლებრივი ჩარჩო სათანადოდ ვერ

უზრუნველყოფს სატრანსპორტო და ეკონომიკის სხვა დარგებიდან გაფრქვევების
რეგულირებას. საქართველოში არ არის დადგენილი ასს-ების გაფრქვევის ზღვრულად
დასაშვები ნორმები, რის შედეგადაც არ იზღუდება ქვეყანაში ავტომობილების იმპორტი
გაფრქვევის ნორმების საფუძველზე, რაც ხელს უშლის ტრანსპორტის სექტორიდან
გაფრქვევების შემცირებას. აღსანიშნავია, რომ ანალოგიური შეზღუდვა არა მარტო
ევროკავშირის ქვეყნებს, არამედ აბსოლუტურად ყველა მეზობელ ქვეყანას გააჩნია.

სამრეწველო სექტორიდან გაფრქვევების შემცირების მიზნით 2021 წელს მნიშვნელოვანი

ნაბიჯები გადაიდგა. აღნიშნული სექტორიდან ჰაერის დამბინძურებლების გაფრქვევების
კიდევ უფრო შესამცირებლად უმნიშვნელოვანესია საუკეთესო ხელმისაწვდომი
ტექნოლოგიის დანერგვა და კონკრეტული სტაციონარული წყაროებისთვის გაფრქვევების
ახალი ზღვრული მნიშვნელობების (ELV) შემოღება.

ქვეყანაში არ არსებობს სათანადო საკანონმდებლო მოთხოვნები საყოფაცხოვრებო სექტორში

შეშის მოხმარების ან მისი ჰაერზე უარყოფითი ზემოქმედების შესამცირებლად. შეშის
ღუმელების სტანდარტიზაცია გრძელვადიან პერიოდში მნიშვნელოვნად შეამცირებს
აღნიშნული სექტორიდან ჰაერის დაბინძურებას და ასევე უზრუნველყოფს შეშის, როგორც
ენერგორესურსის უფრო ეფექტიან გამოყენებას.

როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, ამ ეტაპზე საქართველოს რატიფიცირებული აქვს ჰაერის

კონვენციის მხოლოდ ერთი ოქმი. მიმდინარეობს მუშაობა, რათა რატიფიცირებულ იქნას
კონვენციის „გიოტებორგის” ოქმი, ოქმი „მდგრადი ორგანული დამბინძურებლების შესახებ“
70
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 290

54
და ოქმი “მძიმე ლითონების შესახებ“, რაც გრძელვადიან პერიოდში უზრუნველყოფს მძიმე
ლითონების, მოდ-ების, PM-ების, გოგირდის დიოქსიდის, აზოტის ოქსიდების, აონ-ებისა და
ამიაკის გაფრქვევების შემცირებას.

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის შეფასების არასრულყოფილი სისტემა

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის შესახებ მონაცემების ხარისხი და სანდოობა ატმოსფერული

ჰაერის დაცვის პოლიტიკის გაუმჯობესების აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს. ბოლო
წლებში ჰაერის ხარისხის შეფასების სისტემა მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა. განახლდა და
გაფართოვდა მონიტორინგის ქსელი. მიღებულ იქნა ევროკავშირის სტანდარტები ჰაერის
ხარისხის შეფასებისა და მონიტორინგისთვის. შესაბამისი ტექნიკით აღიჭურვა სსიპ გარემოს
ეროვნული სააგენტოს ლაბორატორია. ასევე, რეალურ დროსთან მიახლოებული
ატმოსფერული ჰაერის ხარისხობრივი მონაცემები ხელმისაწვდომი გახდა ფართო
საზოგადოებისთვის ონლაინ რეჟიმში.

მიუხედავად ამისა, ატმოსფერული ჰაერის შეფასების არსებული სისტემა

არასრულყოფილია და საჭიროებს გაუმჯობესებას. ამ მიმართულებით, ევროკავშირის
დირექტივების შესაბამისად განახლებული კანონმდებლობა და ასევე, ჰაერის ხარისხის
მონიტორინგის ქსელის განვითარების გეგმა (გზამკვლევი), რომელიც შემუშავდა 2020 წელს,
ითვალისწინებს მნიშვნელოვან ვალდებულებებსა და რეკომენდაციებს.

 ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის პუნქტების არასაკმარისი

რაოდენობა

ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის ქსელის განვითარების გეგმის (გზამკვლევის) მიხედვით

საქართველოს მასშტაბით ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის შესახებ სრულყოფილი
ინფორმაციის მისაღებად საჭიროა ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის მინიმუმ
27 სადგური71. 2020 წლის მდგომარეობით, საქართველოში რვა ავტომატური სადგურის (მათ
შორის, ერთი მობილური) საშუალებით ხორციელდება ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის
მონიტორინგი 4 ქალაქში: თბილისში, რუსთავში, ბათუმსა და ქუთაისში. ასევე, ქ.
ზესტაფონში მონიტორინგი წარმოებს არაავტომატური დაკვირვების პუნქტის მეშვეობით და
ისაზღვრება მტვრის, გოგირდის, აზოტისა და მანგანუმის დიოქსიდების და ნახშირჟანგის
კონცენტრაცია. ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის ავტომატურ სადგურებზე უწყვეტ რეჟიმში
ისაზღვრება შემდეგი მავნე ნივთიერებების კონცენტრაციები: მყარი ნაწილაკები (PM10,
PM2,5), აზოტის ოქსიდები (NOx), გოგირდის დიოქსიდი (SO 2), ნახშირჟანგი (CO) და ოზონი
(O3).72
ცხრილი 2-2 ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის სადგურების არსებული და რეკომენდებული
რაოდენობები73, 2020 წ.

მავნე ნივთიერება NOx SOx CO O3 PM10, Pb, მძიმე ბენზოლი

71
ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის ქსელის განვითარების გეგმა (გზამკვლევი), 2020, 58
72
სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს ინფორმაცია
73
ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის ქსელის განვითარების გეგმა (გზამკვლევი), 2020, 58

55
 ლითონები,
C20H12
PM2.5

რეკომენდებული 27 14 16 22 27 12 6
რაოდენობა

არსებული 8 8 8 8 8 074 075

რაოდენობა

გარდა ავტომატური მონიტორინგისა, სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო საქართველოს 25

ქალაქში ოთხ ეტაპად ატარებს ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების ინდიკატორულ
გაზომვებს, რომლის დროსაც ისაზღვრება ბენზოლის, აზოტის დიოქსიდისა და ოზონის
კონცენტრაციები. აგრეთვე, სააგენტო ატმოსფერულ ჰაერში ტყვიის შემცველობის
განსაზღვრის მიზნით ახორციელებს სინჯების აღებას ქ. თბილისში, ქ. ბათუმსა და ქ.
რუსთავში განთავსებულ სადგურებზე. სააგენტომ ევროკავშირის 2004/107/EC დირექტივით
განსაზღვრული ნივთიერებების (ბენზ(ა)პირენი, დარიშხანი, კადმიუმი და ნიკელი)
მონიტორინგი გრავიმეტრიული ხელსაწყოებით დაიწყო 2021 წლის ბოლოდან ქ. თბილისსა
და ქ. რუსთავში.76

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის

პუნქტების არასაკმარისი რაოდენობა, ასევე სხვადასხვა დაკვირვების პუნქტებზე
მონიტორინგს დაქვემდებარებულ მავნე ნივთიერებათა მცირე სპექტრი მნიშვნელოვანი
ხელშემშლელი ფაქტორია ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის სწორი შეფასებისთვის.

 ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონაცემთა ვერიფიკაციისა და ვალიდაციის

არასრულყოფილი სისტემა

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის სრულყოფილი შეფასებისთვის შესაბამის მონაცემებთან

ერთად საჭიროა აღნიშნულ მონაცემთა ხარისხის მართვის და ხარისხის კონტროლის
სათანადო სისტემა. საქართველოში ჯერჯერობით არ არის დანერგილი ჰაერის ხარისხის
მონაცემთა ვერიფიკაციისა და ვალიდაციის ევროპული მიდგომები და პროცედურები,
თუმცა აღნიშნულ საკითხზე მუშაობა აქტიურად მიმდინარეობს. აღნიშნული პროცესი
მოიცავს არა მხოლოდ მეთოდოლოგიურ და სახელმძღვანელო საკითხებს, არამედ სსიპ
გარემოს ეროვნული სააგენტოს შესაბამისი პერსონალის გადამზადებასა და სათანადო
საშუალებებით აღჭურვასაც.

 ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მოდელირებისა და პროგნოზირების სისტემის

არარსებობა

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის შეფასების სისტემის სრულყოფისთვის ასევე აუცილებელია

ჰაერის ხარისხის მოდელირება, რომელიც საქართველოში ჯერჯერობით არ არის
74
ტყვია ისაზღვრება საქართველოს სამ ქალაქში
75
ბენზოლის გაზომვა ხორციელდება ინდიკატორული გაზომვების მეთოდით საქართველოს 9 ქალაქში.
76
სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტოს ინფორმაცია

56
დანერგილი. მოდელირება წარმოადგენს ჰაერის ხარისხის შეფასების ალტერნატიულ
შესაძლებლობას და უშუალოდ აკავშირებს ჰაერში მავნე ნივთიერებათა კონცენტრაციას
გაფრქვევების წყაროებთან. მოდელირების სისტემის ერთ-ერთ საფუძველს წარმოადგენს
ინფორმაცია ჰაერში გაფრქვევების აღრიცხვის (ინვენტარიზაციის) შესახებ, რომელიც ბოლო
წლებში მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა და მეტწილად ხორციელდება საერთაშორისო
მეთოდოლოგიების შესაბამისად. თუმცა სტატისტიკური ინფორმაციის ნაკლებობის გამო
რიგი ძირითადი წყაროებიდან გაფრქვევები პირველი მიახლოების მეთოდოლოგიის
გამოყენებით გამოითვლება.

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მოდელირების სისტემის შექმნა თავის მხრივ წარმოადგენს

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის პროგნოზირების სისტემის დანერგვის საფუძველს,
რომელიც „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის შესახებ“ კანონის მიხედვით უნდა
ფუნქციონირებდეს 2027 წლის 1 იანვრიდან.

2.5. მიწის რესურსების დაცვა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველოში მიწის რესურსების დაცვის სამართლებრივ ჩარჩოს ქმნის საქართველოს

კანონი “ნიადაგის დაცვის შესახებ”. კანონის მიზანია უზრუნველყოს ნიადაგის საფარის
მთლიანობა, ნაყოფიერების ზრდა და შენარჩუნება. ნიადაგის დაცვის სფეროში კიდევ ერთ
მნიშვნელოვან საკანონმდებლო აქტს წარმოადგენს საქართველოს კანონი “ნიადაგების
კონსერვაციისა და ნაყოფიერების აღდგენა-გაუმჯობესების შესახებ”, რომლის მიზანია
ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე ნიადაგების კონსერვაციის და ნაყოფიერების აღდგენა-
გაუმჯობესების უზრუნველყოფა. გარდა ამისა, ნიადაგისა და მიწის რესურსების გამოყენების
კრიტერიუმები განისაზღვრება სამართლებრივი აქტებით სასოფლო-სამეურნეო
მიწათსარგებლობისა და სურსათის უვნებლობის სფეროში.

საქართველო არის გაეროს “გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ” კონვენციის მხარე.

კონვენციის მიერ განსაზღვრული ერთ-ერთი მთავარი მიმართულებაა ნიადაგის
დეგრადაციის ნეიტრალური ბალანსის მიღწევა, რომელიც ასევე შეესაბამება გაეროს
მდგრადი განვითარების საქართველოს მიერ ნაციონალიზებულ 15.3 მიზანს: ბრძოლა
გაუდაბნოების წინააღმდეგ, დეგრადირებული მიწისა და ნიადაგის აღდგენა, მათ შორის
გაუდაბნოებით, გვალვითა და წყალდიდობებით და მიწის დეგრადაციის ნეიტრალური
ბალანსის მიღწევა მსოფლიოში 2030 წლისთვის.

მიწის რესურსების დაცვის სფეროში მთავარი ეროვნული სტრატეგიული დოკუმენტია 2014-

2022 წლების საქართველოს “გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე ეროვნული
პროგრამა”. პროგრამაში განსაზღვრულია ეროვნული მიზნები და მოქმედებათა გეგმა,
რომელიც საქართველომ 2022 წლამდე უნდა შეასრულოს. პროგრამა ითვალისწინებს

57
„გაუდაბნოებასთან ბრძოლის შესახებ“ კონვენციის ათწლიანი სტრატეგიით განსაზღვრულ
და დადგენილ საერთაშორისო პრიორიტეტებს.

მიწის რესურსების გაუმჯობესების საკითხებს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს

საქართველოს სოფლის მეურნეობის და სოფლის განვითარების 2021-2027 წლების
სტრატეგიაში. კერძოდ, 2021-2023 წლების სამოქმედო გეგმაში გათვალისწინებულია ისეთი
აქტივობები, როგორიცაა საქართველოს მიწის ფონდის შესწავლა ნიადაგის ნაყოფიერების
აღდგენა-გაუმჯობესების მიზნით, სამელიორაციო სისტემების რეაბილიტაცია და ირიგაციის
და დრენაჟის სისტემების გაუმჯობესება.

განხორციელებული რეფორმები და ღონისძიებები

2017-2021 წლებში მიწის რესურსების დაცვის სფეროში ღონისძიებების უმეტესობა

განხორციელდა გარემოს დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამის ფარგლებში:

- მომზადდა "ნიადაგის დაცვის შესახებ" საქართველოს კანონის პროექტი, რომელიც

აერთიანებს „ნიადაგის დაცვის შესახებ“ და „ნიადაგების კონსერვაციისა და
ნაყოფიერების აღდგენა-გაუმჯობესების შესახებ“ საქართველოს კანონებს; მომზადდა
კანონპროექტის რეგულირების ზეგავლენის შეფასების დოკუმენტი.
- გამოვლინდა მიწის დეგრადაციის ცხელი წერტილები და გამომწვევი მიზეზები
ქვეყნის მასშტაბით, რის საფუძველზეც, მიწის დეგრადაციის ნეიტრალური ბალანსის
ეროვნული სამუშაო ჯუფის მიერ შემუშავდა მიწის დეგრადაციის ეროვნული
მიზნები.
- მომზადდა მიწების მდგრადი მართვის კონცეფცია, რომელიც მოწონებულ იქნა
გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მიერ.
- მომზადდა ნიადაგის რეკულტივაციის მეთოდოლოგიის პირველადი სამუშაო ვერსია
- დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში გაშენდა 6,5 კმ ქარსაფარი ზოლი და
განხორციელდა თესლბრუნვის საპილოტე პროექტი 100 ჰა-ზე.
- ახმეტის მუნიციპალიტეტში განხორციელდა საძოვრების აღდგენის საპილოტე
პროექტი, რომელიც მიზნად ისახავს 15 ჰა-ზე როტაციული ძოვების დანერგვას,
საძოვრების ხარისხის გაუმჯობესებას და მართვის გეგმების შემუშავებას.
- გარდაბნის მუნიციპალიტეტში გაშენდა 7 კმ-მდე ქარსაფარი ზოლი და
განხორციელდა ნაკვეთმონაცვლეობითი თესლბრუნვის საპილოტე პროექტი 50 ჰა-ზე.
- შემუშავდა დამლაშებული ტერიტორიების აღდგენის მეთოდოლოგია, რომელიც
გულისხმობს ნაკვეთების მონაცვლეობასა და თესლბრუნვას. არსებული
მეთოდოლოგია გადაეცათ სიღნაღის მუნიციპალიტეტის მსხვილ ფერმერებს.
- მომზადდა საქართველოს მთავრობის დადგენილების პროექტი „ნიადაგის
დაბინძურების ხარისხის ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების შესახებ”.
- მომზადდა ქარსაფარი ზოლების მართვის ეროვნული პოლიტიკის დოკუმენტი და
კანონის პროექტი ქარსაფარი (მინდორდაცვითი) ზოლების მართვის შესახებ.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

58
საქართველოს ტერიტორია 69.7 ათასი კმ2-ია. იურიდიული სტატუსის მიხედვით, მიწები
საქართველოში იყოფა სასოფლო-სამეურნეო (40%) და არასასოფლო-სამეურნეო (60%)
მიწებად. ეს უკანასკნელი კატეგორია მოიცავს სახელმწიფო და ადგილობრივი ტყის ფონდის
ტერიტორიას, დაცულ ტერიტორიებს, წყლით დაკავებულ მიწებს, ურბანულ და სამრეწველო
ტერიტორიებს, აგრეთვე გზებითა და სხვა ინფრასტრუქტურული ნაგებობებით დაკავებულ
ტერიტორიებს.

მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში სოფლის მეურნეობის სექტორი მთლიანი შიდა

პროდუქტის მხოლოდ 8.4%-ს შეადგენს77, ამ სექტორში დასაქმება საკმაოდ მაღალია,
დაახლოებით 38.15%78 და ამგვარად, ის მნიშვნელოვან როლს ასრულებს საარსებო წყაროს
უზრუნველსაყოფად და ქვეყნის სასურსათო უსაფრთხოებისათვის. სასოფლო-სამეურნეო
მიწების, მათ შორის ბუნებრივი სათიბების და საძოვრების, ფართობი 3.03 მილიონ ჰა-ს
შეადგენს. მიწის რესურსებისა და ნიადაგების დაცვა ძალიან მნიშვნელოვანია
ისეთი მცირემიწიანი ქვეყნისათვის, როგორიც საქართველოა. ბუნებრივი და
ანთროპოგენური ზემოქმედების შედეგად ქვეყანაში მიმდინარეობს მიწისა და ნიადაგის
დეგრადაციის პროცესები. უკანასკნელი შეფასებით, სასოფლო-სამეურნეო მიწების 35%
დეგრადირებულია. მიწის დეგრადაციის ყველაზე გავრცელებული ფორმაა ნიადაგის
ეროზია, რომელიც საგრძნობლად გაიზარდა ბოლო წლებში. დაზიანებულია 1 მილიონ
ჰექტარზე მეტი, საიდანაც 380 ათასი ჰექტარი სახნავ-სათეს მიწას წარმოადგენს, ხოლო
საძოვრები და სათიბები 570 ათასი ჰექტარია.79

ბუნებრივი პროცესებიდან, რომლებიც გავლენას ახდენს მიწის რესურსების მდგომარეობაზე,

მნიშვნელოვანია კლიმატის ცვლილება, ხოლო ანთროპოგენური ზემოქმედებიდან
აღსანიშნავია არამდგრადი სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკა, ტყის უკონტროლო გაჩეხვა,
საძოვრების არამდგრადი მართვა, გადაჭარბებული ძოვება, ხელოვნური ხანძრები,
სამელიორაციო სისტემების მოშლა, პესტიციდებისა და ქიმიური სასუქების უკონტროლო
გამოყენება, ქარსაფარი ზოლების გაჩეხვა და სხვა. ასევე დიდია ნიადაგის დანაკარგები
მეორადი დაჭაობების და დამლაშების, სასარგებლო წიაღისეულისა და საშენი მასალების ღია
წესით მოპოვების და ადამიანის არასწორი სამეურნეო მოქმედების შედეგად.

პრობლემის გამომწვევი მთავარი ფაქტორებია:

ქარსაფარი ზოლების შემცირება

ქარსაფარი ზოლების დაცვა, აღდგენა და შენარჩუნება უმნიშვნელოვანესია ნიადაგის

ნაყოფიერების შენარჩუნებისა და მოსავლიანობის გაზრდისათვის. ქარსაფარი ზოლების
გაჩეხვა იწვევს ნიადაგის ქარისმიერ ეროზიას. ქარისმიერი ეროზიით დეგრადირებული
ნიადაგი ხანგრძლივი დროით გამოდის სასოფლო-სამეურნეო ბრუნვიდან და შემდგომში
სპეციალური ღონისძიებების გატარებაა საჭირო მისი ნაყოფიერების აღდგენისა და
სასოფლო-სამეურნეო წარმოებაში კვლავ გამოყენებისთვის.

77
საქსტატი, სტატისტიკური პუბლიკაცია საქართველოს სოფლის მეურნეობა, 2020
78
მსოფლიო ბანკის მონაცემები, 2019, https://data.worldbank.org/indicator/SL.AGR.EMPL.ZS?locations=GE
79
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 101

59
საქართველოში სოფლის მეურნეობის სექტორის განვითარებას საგრძნობლად აბრკოლებს
ნიადაგის ეროზიული პროცესები. აღმოსავლეთ საქართველოში სახნავი მიწების 21%-ზე
მეტი (105 ათასი ჰა) ქარისმიერი ეროზიისგან არის დეგრადირებული. 80 ნიადაგის ქარისმიერი
ეროზია ძლიერ ვლინდება შიდა და ქვემო ქართლის რეგიონებში, განსაკუთრებით კი გარე
კახეთში და შირაქის ველზე. ქარისმიერი ეროზია აღინიშნება ახალგორის, ახალქალაქის,
ახალციხის, ბოლნისის, გარდაბნის, გორის, გურჯაანის, დედოფლისწყაროს, დმანისის,
თეთრიწყაროს, კასპის, მარნეულის, მცხეთის, საგარეჯოს, ქარელის და ხაშურის
მუნიციპალიტეტებში. განსაკუთრებით მოწყვლადია ამ პროცესის მიმართ
დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტი, სადაც სახნავი მიწების 37% ქარისმიერი ეროზიისგან
არის დეგრადირებული.

აღმოსავლეთ საქართველოში ქარისმიერი ეროზიისგან შექმნილი ვითარება დაკავშირებულია

არა მხოლოდ ძლიერ ქარებთან, არამედ გვალვებთანაც, განსაკუთრებით ზამთრის პერიოდში.
ამ ორი პროცესის თანხვედრა შესაფერის პირობებს ქმნის ქარისმიერი ეროზიის ძლიერი
განვითარებისთვის. ბოლო 50 წლის მანძილზე მნიშვნელოვნად გაიზარდა როგორც ძლიერი
ქარების, ასევე გვალვების ინტესივობა. კლიმატის პროგნოზირებული ცვლილების
პირობებში მოსალოდნელია ნიადაგის ეროზიის პროცესების კიდევ უფრო მეტად გამწვავება
მომავალში.

ქარისმიერი ეროზიის წინააღმდეგ ბრძოლის ფართოდ გავრცელებული ღონისძიებაა

ქარსაფარი ზოლების გაშენება, რაც მნიშვნელოვნად ამცირებს ქარის სიძლიერეს. ქარისმიერი
ეროზიის რაიონებში (შიდა ქართლი, გარე კახეთი, შირაქის ველი) წამყვანი კულტურების
მოსავლიანობა და ნიადაგის პროდუქტიულობა მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული
ქარსაფარი ზოლების არსებობაზე. გარდა ამისა, ქარსაფარი ზოლები მნიშვნელოვნად
აუმჯობესებენ მიკრო-კლიმატს, ამცირებენ ნიადაგის ტენის დანაკარგს და შესაბამისად,
მოთხოვნას საირიგაციო წყალზე. საძოვრებზე ქარსაფარი ზოლების გაშენება მნიშვნელოვანია
უამინდობისაგან პირუტყვის დასაცავად, ასევე, დაჩრდილული ადგილების შესაქმნელად.

საქართველოში ქარსაფარი ზოლების გაშენებამ მასშტაბური ხასიათი მიიღო 1960-იანი

წლებიდან, თუმცა დედოფლისწყაროში ქარსაფარი ზოლების გაშენება უფრო ადრე, 1930-იან
წლებში დაიწყეს. საბჭოთა პერიოდში შიდა ქართლის, გარე კახეთისა და შირაქის ველის
მნიშნელოვანი ნაწილი დაფარული იყო სხვადასხვა სახეობის ქარსაფარი ზოლებით.
მხოლოდ დედოფლისწყაროს რაიონში ქარსაფარი ზოლების მიერ დაკავებული ფართობი
1770 ჰა-ს აღემატებოდა. შირაქის ველზე ქარსაფარი ზოლების სიგრძე 1800 კმ-ს შეადგენდა.
თუმცა, უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში მნიშვნელოვნად შემცირდა ქარსაფარი
ზოლებით დაკავებული ფართობები, რის შედეგადაც, გაძლიერდა ნიადაგის ქარისმიერი
ეროზიის პროცესები.

80
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 101

60
  ქარსაფარი ზოლების აღდგენისათვის საკანონმდებლო და ინსტიტუციური ჩარჩოს
არარსებობა

დღეისათვის ქარსაფარი ზოლების მდგრადი მართვის დანერგვისთვის მნიშვნელოვანი

ბარიერია შესაბამისი სამართლებრივი ბაზის არარსებობა და ბუნდოვანი ინსტიტუციური
პასუხისმგებლობები. მოქმედი კანონმდებლობით აღიარებულია ნიადაგის საფარის
მთლიანობისა და ნაყოფიერების შენარჩუნების და აღდგენის აუცილებლობა, რის ერთ-ერთ
ღონისძიებად მიჩნეულია ქარსაფარი ზოლების აღდგენა-გაშენება. თუმცა, ქარსაფარი
ზოლების გაშენების დაგეგმვა, რეაბილიტაცია, მოვლა და დაცვა არ წარმოადგენს არც ერთი
საჯარო უწყების პასუხისმგებლობას. არ ხდება ქარსაფარი ზოლების გაშენების
გათვალისწინება სივრცით-ტერიტორიული მოწყობის და მიწათსარგებლობის დაგეგმვაში.
კანონმდებლობით დადგენილი ზოგადი დებულებები ნიადაგის ეროზიისგან დაცვის
შესახებ, მათ შესრულებაზე პასუხისმგებელი ინსტიტუტების და მათი უფლება-
მოვალეობების განსაზღვრის გარეშე, ვერ უზრუნველყოფს მდგრადი სასოფლო-სამეურნეო
პრაქტიკის დანერგვას.

საძოვრების გამოყენების არამდგრადი პრაქტიკა

საქართველოში არსებობს მეცხოველეობის ხანგრძლივი ტრადიცია. საქართველოს

ბუნებრივი და კლიმატური პირობებისა და რელიეფის თავისებურებებმა (ალპური,
სუბალპური, დაბლობებისა და ზამთრის საძოვრების თანაარსებობამ) განაპირობა
მეცხოველეობის სექტორის, კერძოდ, კლიმატური პირობების ცვალებადობასთან
ადაპტირებული მომთაბარე მესაქონლეობის/მეცხვარეობის განვითარება. ზამთრისა და
საზაფხულო საძოვრებად ძირითადად გამოიყენება სუბალპური, ალპური მდელოები და
სემი-არიდული ეკოსისტემები, რომლებიც განსაკუთრებით მოწყვლადია კლიმატის
ცვლილების მიმართ. აღნიშნული ეკოსისტემები კავკასიის ეკორეგიონის
ბიომრავალფეროვნების მნიშვნელოვანი და განუყოფელი ნაწილია. საძოვრების გონივრული
გამოყენება მნიშვნელოვანია როგორც ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნების, ასევე სოფლის
მეურნეობის განვითარებისთვის.

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებით, 81 სათიბ-საძოვრების

მთლიანი ფართობი 1 940 400 ჰა-ს შეადგენს, რაც სასოფლო-სამეურნეო მიწების დაახლოებით
64%-ია. აქედან საძოვრებზე მოდის 1 796 600 ჰა - სათიბ-საძოვრების 92% და სასოფლო-
სამეურნეო მიწების 59%. საძოვრების 70%-ზე მეტი მდებარეობს ქვეყნის აღმოსავლეთ
ნაწილში, განსაკუთრებით კახეთსა და ჯავახეთში. ცხრილში 2-3 წარმოდგენილია
მეურნეობების სარგებლობაში არსებული სათიბების და საძოვრების ფართობები რეგიონების
მიხედვით.

81
საქსტატი, სტატისტიკური პუბლიკაცია საქართველოს ბუნებრივი რესურსები და გარემოს დაცვა

61
ცხრილი 2-3 მეურნეობების სარგებლობაში არსებული ბუნებრივი სათიბები და საძოვრები რეგიონების
მიხედვით82

რეგიონი სასოფლო- ბუნებრივი საძოვრებისა და

სამეურნეო მიწა, სათიბები და სათიბების წილი
ათასი ჰა საძოვრები, (%) სასოფლო-
ათასი ჰა სამეურნეო მიწის
ფართობში
ქ. თბილისი 2 817 385 13.7
აჭარის არ 19 731 4 653 23.5
გურია 26 909 1 060 3.9
იმერეთი 65 737 5 410 8.2
კახეთი 315 499 149 230 47.3
მცხეთა-მთიანეთი 20 829 7 313 35.1
რაჭა-ლეჩხუმი და ქვემო 5 757 2 156
სვანეთი 37.4
სამეგრელო - ზემო სვანეთი 66 662 3 027 4.5
სამცხე-ჯავახეთი 76 057 46 742 61.5
ქვემო ქართლი 122 316 70 043 57.3
შიდა ქართლი 65 400 9 983 15.3
სულ საქართველო 787 714 300 004 38.9

საბჭოთა პერიოდში არსებულმა ეკონომიკურმა პოლიტიკამ და ინდუსტრიულ სოფლის

მეურნეობაზე გადასვლამ გამოიწვია აგრარული ეკოსისტემების სერიოზული დეგრადაცია
და სოფლის მეურნეობისთვის მნიშვნელოვანი ადგილობრივი მცენარეებისა და ცხოველების
გენეტიკური რესურსების შემცირება. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ზეგავლენის ქვეშ
აღმოჩნდნენ ბუნებრივი მდელოები, რომლებიც უკვე საუკუნეების განმავლობაში
გამოიყენება როგორც საძოვრები და სათიბები.

სამწუხაროდ, ბუნებრივ საძოვრებზე არსებული მცენარეული საფარის დეგრადაციის სიჩქარე

მნიშვნელოვნად აღემატება აღდგენის ტემპებს, რაც ხშირ შემთხვევაში გამორიცხავს
ბუნებრივი გზით მცენარეული საფარის თვითაღდგენის შესაძლებლობას. უკიდურესად
მძიმე სიტუაციაა შექმნილი ზამთრის საძოვრებზე, სადაც გადაძოვების საფრთხესთან ერთად
ადგილი აქვს გაუდაბნოების პროცესებსაც.

პროცესები განსაკუთრებით ინტენსიური გახდა გასული საუკუნის 90-იანი წლებიდან,

როდესაც საძოვრების გამოყენების პრაქტიკამ უსისტემო და მოუწესრიგებელი სახე მიიღო.
კერძოდ, ჭარბ ძოვებას ცხვრის, თხისა და მსხვილფეხა რქოსანი პირუტყვის მიერ ადგილი
აქვს სუბალპური და ალპური საძოვრების 30%-ზე და ასევე, სტეპისა და სემიარიდული
ეკოსისტემების 50%-ში მდინარე მტკვრის აუზის სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილში. ხორბლისა
და ფეტვის მონათესავე ველური სახეობები გაზრდილი რისკის ქვეშ იმყოფება მათი
ჰაბიტატების გადაძოვების და გაუდაბნოების გამო. 83
82
საქსტატი, 2014 წლის სასოფლო-სამეურნეო აღწერა
83
ეროვნული სამიზნეების დადგენა ნიადაგის დეგრადაციის ნეიტრალური ბალანსის მისაღწევად, საბოლოო
ანგარიში, 2018

62
კლიმატის ცვლილება უკიდურესად ნეგატიურ ზეგავლენას ახდენს სათიბ-საძოვრებზე.
განსაკუთრებით მგრძნობიარეა კლიმატის ცვლილების მიმართ ალპური და სემიარიდული
სათიბ-საძოვრები. ცხადია, რომ გლობალური ტემპერატურის მატება ძლიერ ზეგავლენას
მოახდენს მაღალი მთის, დაბალ ტემპერატურულ გარემოს შეგუებულ მცენარეთა
სახეობებზე. ტემპერატურის ზრდასთან ერთად მოსალოდნელია მათი თერმოფილური
(სითბოს მოყვარული) სახეობებით ჩანაცვლება, რომელთა გავრცელება დაბალი
ტემპერატურითაა შეზღუდული. აღნიშნული პროცესის შედეგად მოსალოდნელია
სერიოზული ცვლილებები ჯერ ალპური მდელოების მცენარეულობაში, ხოლო შემდეგ კი
სუბნივალურ კომპლექსებშიც.

ასევე, კლიმატის ცვლილება მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს ბუნებრივი საძოვრების და

მდელოების ეროზიის გამომწვევ ფაქტორებზე. საქართველოში დიდი კავკასიონის საძოვრები
და მდელოები მდებარეობს რთულ, ფრაგმენტულ და უკიდურესად ციცაბო, 10-30
გრადუსიანი დაქანების ფერდობებზე, ზოგან ზღვის დონიდან 3500 მეტრ სიმაღლეზე.
ნალექების ინტენსივობა მნიშვნელოვან როლს ასრულებს წყალთან დაკავშირებული
ეროზიის განვითარებაში. საზაფხულო საძოვრებზე გავლენას ახდენს ეროზიული,
დენუდაციული, მეწყერული და ღვარცოფული პროცესები. პროცესი გამწვავებულია
უაღრესად კონტინენტური კლიმატით, თოვლის საფარის სიმცირით და რაც ყველაზე
მნიშვნელოვანია, არარეგულირებული ძოვებით.

 არასრულყოფილი საკანონმდებლო ჩარჩო საძოვრების მდგრადი მართვის

უზრუნველსაყოფად

დღეისათვის საქართველოში არ არსებობს კანონმდებლობა, რომელიც აწესრიგებს

საძოვრების რესურსების მართვას და საძოვრებით სარგებლობას. ამასთან, სხვადასხვა კანონი
არაპირდაპირ ეხება და არეგულირებს საძოვრებით სარგებლობას, თუმცა
არასრულყოფილად.

წარსულში განხორციელებული რეფორმების შედეგად დღეს საქართველოში არის კერძო და

სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული საძოვრები. მოქმედი კანონმდებლობით სახელმწიფო
საკუთრებაში არსებული საძოვრები არ ექვემდებარება პრივატიზებას და გაიცემა იჯარით.
ამასთან, სახელმწიფო საკუთრებაში არსებული მიწების დიდი ფართობები არაფორმალურად
გამოიყენება. მაგალითად, სოფლის საძოვრების უმრავლესობა იმართება თემის მიერ.
ზედამხედველობის არარსებობის პირობებში ადგილი აქვს გადაძოვებას, რის გამოც,
საძოვრების დიდი ნაწილი დეგრადირებულია და მათი ნაყოფიერება შემცირებულია. 84

2.6. ნარჩენების მართვა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

84
ეროვნული სამიზნეების დადგენა ნიადაგის დეგრადაციის ნეიტრალური ბალანსის მისაღწევად, საბოლოო
ანგარიში, 2018

63
საქართველოში ნარჩენების მართვის სამართლებრივ ჩარჩოს ქმნის საქართველოს კანონი
“ნარჩენების მართვის კოდექსი”. ნარჩენების მართვის კოდექსი ეფუძნება ევროკავშირის
კანონმდებლობას და განსაზღვრავს ძირითად მოთხოვნებს ნარჩენების მართვის სფეროში
ნარჩენების ხუთსაფეხურიანი იერარქიის შესაბამისად. კოდექსიდან გამომდინარე
კანონქვემდებარე აქტებით დადგენილია ნარჩენების მართვის ისეთი საკვანძო საკითხები,
როგორიცაა მოთხოვნები ნარჩენების კლასიფიკაციის, აღრიცხვის და ანგარიშგების,
შეგროვების, ტრანსპორტირების და წინასწარი დამუშავების შესახებ, ასევე მოთხოვნები
სამედიცინო ნარჩენების, სახიფათო ნარჩენების, ნაგავსაყრელის მოწყობის, ოპერირების,
დახურვის და შემდგომი მოვლის შესახებ, ინსინერაციის და თანაინსინერაციის შესახებ და
სხვ. გარდა ამისა, მიღებულია ტექნიკური რეგლამენტები სპეციფიკური ნარჩენების მართვის
შესახებ, რომლებზეც ვრცელდება მწარმოებლის გაფართოებული ვალდებულება. ცალკე
კანონებით რეგულირდება რადიოაქტიური ნარჩენების, მოპოვებითი მრეწველობის
ნარჩენების მართვა და საქართველოს ტერიტორიაზე ნარჩენების ტრანსსასაზღვრო
გადაზიდვები.

ნარჩენების სფეროში ეროვნული პოლიტიკის მთავარი დოკუმენტია ნარჩენების მართვის

ეროვნული სტრატეგია (2016-2030) და ეროვნული სამოქმედო გეგმა (2016-2020). ნარჩენების
მართვის სტრატეგია განსაზღვრავს ნარჩენების მართვის გრძელვადიან ხედვას და აწესებს 15-
წლიან მიზნებს და ამოცანებს. ხოლო სამოქმედო გეგმა მოიცავს სტრატეგიით განსაზღვრული
მიზნებისა და ამოცანების განსახორციელებლად საჭირო ღონისძიებებს 5 წლის მანძილზე.

საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმებით განსაზღვრულია ნარჩენების

სფეროში ევროკავშირის დირექტივების სავალდებულო დებულებები, რომლებსაც
საქართველომ დადგენილ ვადებში ეტაპობრივად უნდა დაუახლოვოს თავისი
კანონმდებლობა. ნარჩენების მართვის კოდექსის და მთელი რიგი კანონქვემდებარე აქტების
მიღება, ისევე როგორც ნარჩენების მართვის სტრატეგიის და სამოქმედო გეგმის შემუშავება
სწორედ ამ ვალდებულებების შესრულებას უკავშირდება.

საქართველოს ნარჩენების მართვის სფეროში გააჩნია საერთაშორისო ვალდებულებებიც.

კერძოდ, საქართველო არის “სახიფათო ნარჩენების ტრანსსასაზღვრო გადაზიდვასა და მათ
განთავსებაზე კონტროლის შესახებ” ბაზელის კონვენციის მხარე.

ნარჩენების მართვასთან დაკავშირებულ მიზნებს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს გაეროს

მდგრადი განვითარების მიზნების ეროვნულ პრიორიტეტებს შორის. კერძოდ, მიზანი 11-ის:
“ქალაქებისა და დასახლებების ინკლუზიური, უსაფრთხო და მდგრადი განვითარება”
ამოცანა 11.6 ეხება დიდ ქალაქებში ერთ სულ მოსახლეზე გარემოზე უარყოფითი
ზემოქმედების შემცირებას, მათ შორის მუნიციპალური და სხვა ნარჩენების მართვის
საკითხებისათვის განსაკუთრებული ყურადღების დათმობით. აღნიშნული ამოცანის
მისაღწევად ქვეყანამ სრულად უნდა უზრუნველყოს წარმოქმნილი ნარჩენების
რეგულარულად შეგროვება და შესაბამისად გადამუშავება და განთავსება.

განხორციელებული რეფორმები და ღონისძიებები

64
2017-2021 წლებში ნარჩენების მართვის სფეროში შემდეგი ღონისძიებები განხორციელდა
ნარჩენების მართვის ეროვნული სტრატეგიით და სამოქმედო გეგმით, გარემოს დაცვის
მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამით და საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების
შეთანხმებით განსაზღვრული ვალდებულებების ფარგლებში:

- შემუშავდა და დამტკიცდა ნარჩენების მართვის გეგმები ყველა

მუნიციპალიტეტისათვის.
- მიმდინარეობს კომპანიების ნარჩენების მართვის გეგმების შემუშავება და შეთანხმება.
- მიღებულ იქნა მთავრობის დადგენილებები სამედიცინო ნარჩენების მართვის
შესახებ; ნარჩენების ინსინერაციისა და თანაინსინერაციის პირობების დამტკიცების
შესახებ; ცხოველური წარმოშობის არასასურსათო დანიშნულების პროდუქტისა (მათ
შორის, ცხოველური ნარჩენების) და მეორეული პროდუქტის, რომლებიც არ არის
გამიზნული ადამიანის მიერ მოხმარებისათვის, ჯანმრთელობისა და ამ
საქმიანობასთან დაკავშირებული ბიზნესოპერატორის აღიარების წესების შესახებ;
პლასტიკისა და ბიოდეგრადირებადი პარკების რეგულირების წესის შესახებ.
- მიღებულ იქნა ტექნიკური რეგლამენტები ოთხი სახის სპეციფიკური ნარჩენის
მართვის შესახებ, რომლებზეც ვრცელდება მწარმოებლის გაფართოებული
ვალდებულება. შემუშავდა ტექნიკური რეგლამენტების პროექტები ორი დანარჩენი
სახის სპეციფიკური ნარჩენის მართვისათვის.
- შემუშავებულია “ბიოდეგრადირებადი ნარჩენების მართვის” სტრატეგიის პირველადი
სამუშაო ვერსია.
- შემუშავდა კანონპროექტის “ნარჩენების იმპორტის, ექსპორტის და ტრანზიტის
შესახებ” ახალი რედაქცია, რომელიც სრულ შესაბამისობაშია ბაზელის კონვენციის
მოთხოვნებთან.
- მიღებულ იქნა ცვლილებები ნარჩენების მართვის კოდექსში, რომლის მიხედვითაც
გამკაცრდა ადმინისტრაციული ჯარიმები გარემოს ნარჩენებით დაბინძურების და
სხვა დარღვევებისათვის.
- შემუშავებულია და ფუნქციონირებს ნარჩენების მართვის ელექტრონული სისტემა -
wms.mepa.gov.ge - რომლის ამოცანაა ნარჩენების მართვასთან დაკავშირებული
საქმიანობების რეგისტრაცია და ნარჩენების მართვის გეგმების და ნარჩენების
აღრიცხვა-ანგარიშგების წლიური ფორმების წარდგენის გაადვილება.
- შემუშავებულია და ფუნქციონირებს მწარმოებლის გაფართოებული ვალდებულების
ელექტრონული რეესტრი - waste.mepa.gov.ge.
- ჩატარდა სახიფათო ნარჩენების მართვის პირველადი შეფასება. შემუშავდა “სახიფათო
ნარჩენების მართვის სამოქმედო გეგმის” პროექტი და მიმდინარეობს მუშაობა
სახიფათო ნარჩენების შეგროვების და დამუშავების ეროვნული სისტემის შექმნასთან
დაკავშირებით.
- შემუშავებულ იქნა საქართველოში ნარჩენების მართვის მომსახურების ტარიფებისა
და დანახარჯების ანაზღაურების სისტემის შემუშავების ზოგადი მეთოდოლოგია.
აღნიშნული მეთოდოლოგიის გამოყენება ნარჩენების მართვის მომსახურების
ტარიფების დადგენისათვის იგეგმება რამდენიმე მუნიციპალიტეტის მიერ.

65
 - მიმდინარეობს არსებული ოფიციალური ნაგავსაყრელების დახურვა და გარდამავალ
პერიოდში მათი მართვის გაუმჯობესება. დაწყებულია სტიქიური ნაგავსაყრელების
დახურვა. დაიწყო რეგიონული ნაგავსაყრელების მოწყობა. საწყის ეტაპზეა სახიფათო
ნარჩენების მართვის ინფრასტრუქტურის განვითარება.
- მიმდინარეობს ცირკულარული ეკონომიკის სტრატეგიაზე მუშაობა, რომელიც
დამტკიცდება გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის მინისტრის ბრძანებით.
- მიმდინარეობს საქართველოს ნარჩენების მართვის ეროვნული სტრატეგიის
განახლება და 2022-2026 წლების სამოქმედო გეგმის შემუშავება.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

ნარჩენების მართვის პოლიტიკის და კანონმდებლობის შემუშავების სფეროში მიღწეული

პროგრესის მიუხედავად, კვლავ პრობლემად რჩება ნარჩენებით გამოწვეული გარემოს
დაბინძურება, რაც უკავშირდება მუნიციპალური ნარჩენების მართვის პრობლემებს, ისევე
როგორც სპეციფიკური85 ნარჩენების ნაკადების მართვის პრობლემებს.

ქვეყანაში არსებული მუნიციპალური ნარჩენების ძველი, ოფიციალური ნაგავსაყრელები არ

შეესაბამება თანამედროვე მოთხოვნებს და გარემოში დამაბინძურებელი ნივთიერებების
ემისიების წყაროს წარმოადგენს. გარდა ამისა, ჯერ კიდევ არსებობს სტიქიური,
არაოფიციალური ნაგავსაყრელები, საიდანაც ნარჩენები გარემოში და წყალში ხვდება.
როგორც ოფიციალური ნაგავსაყრელები, ისე არაკონტროლირებადი, სტიქიური
ნაგავსაყრელები ნიადაგის და წყლის პოტენციური დაბინძურების წყაროა, ხოლო ორგანული
ნარჩენების გახრწნის შედეგად წარმოქმნილი მეთანი, უარყოფით გავლენას ახდენს
კლიმატის ცვლილების პროცესებზე.86

სპეციფიკური ნარჩენები მოიცავენ ნარჩენების ისეთ ნაკადებს, რომლებიც თავისი

მახასიათებლებისა და ფართო გავრცელების გამო ნარჩენად გადაქცევის შემდეგ მართვის
სპეციფიკური ზომების მიღებასა და მოვლას საჭიროებს. ნარჩენების მართვის კოდექსის
მიხედვით, სპეციფიკური ნარჩენებია: ბატარეებისა და აკუმულატორების ნარჩენები, ნარჩენი
ზეთები, შესაფუთვის ნარჩენები, ელექტრო და ელექტრონული მოწყობილობების ნარჩენები,
საბურავების ნარჩენები და ხმარებიდან ამოღებული სატრანსპორტო საშუალებები.
დღეისათვის საქართველოში არ ხდება სპეციფიკური ნარჩენების სათანადო წესით შეგროვება
და გარემოსდაცვითი მოთხოვნების შესაბამისად დამუშავება. სპეციფიკური ნარჩენების
არასწორი მართვა, როგორიცაა მაგალითად, გამოყენებული ზეთებისა და პლასტიკის
ნარჩენების დაწვა, წარმოქმნის ტოქსიკურ აირებს ატმოსფერულ ჰაერში, რაც საფრთხის
შემცველია ადამიანის ჯანმრთელობისა და გარემოსათვის.87

პრობლემის გამომწვევი ძირითადი ფაქტორებია:

85
ისეთი პროდუქტისგან წარმოქმნილი ნარჩენი, რომელიც თავისი მახასიათებლებისა და ფართო გავრცელების
გამო ნარჩენად გადაქცევის შემდეგ მართვის სპეციფიკური ზომების მიღებასა და მოვლას საჭიროებს - შეფუთვა,
ზეთი, საბურავი, ძრავიანი სატრანსპორტო საშუალება, ბატარეა, აკუმულატორი, ელექტრო და ელექტრონული
მოწყობილობები და სხვ.
86
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 195
87
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 195

66
თანამედროვე არასახიფათო ნარჩენების ნაგავსაყრელების არარსებობა

ქვეყანაში წარმოქმნილი მუნიციპალური ნარჩენები თითქმის მთლიანად განთავსდება ძველ,

ნებართვის არმქონე ნაგავსაყრელებზე. 2020 წლის მონაცემებით, საქართველოს
ნაგავსაყრელებზე 986 000 ტონაზე მეტი მუნიციპალური ნარჩენი განთავსდა. 88 ამ
ეტაპისათვის არსებული ოფიციალური, მაგრამ უნებართვო ნაგავსაყრელებიდან
კეთილმოწყობილია 31 ნაგავსაყრელი ხოლო დახურულია 24 ნაგავსაყრელი. იგეგმება
მთლიანობაში 8 ახალი რეგიონული ნაგავსაყრელის მოწყობა ქვეყნის მასშტაბით, რისთვისაც
ჩატარებულია ტექნკურ-ეკონომიკური კვლევები რამდენიმე ლოკაციაზე. ჯერ-ჯერობით
მიმდინარეობს აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის რეგიონული არასახიფათო ნარჩენების
ნაგავსაყრელის მშენებლობა ქობულეთის მუნიციპალიტეტის სოფელ ცეცხლაურაში.

ახალი ნაგავსაყრელების მოწყობის შემდეგ მნიშვნელოვანი იქნება მათი სათანადოდ

ოპერირების უზრუნველყოფა. დარღვევებით ოპერირებს ქ. თბილისის არსებული
არასახიფათო ნარჩენების ნაგავსაყრელი, რომელიც დაჯარიმებულია არა ერთხელ
გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის მიერ, მათ შორის, სანიაღვრე და
ჩამდინარე წყლების გაწმენდის მოთხოვნების დარღვევის გამო.

მუნიციპალური ნარჩენების გატანის სერვისით არასრული დაფარვა

ნარჩენების მართვის კოდექსის შესაბამისად, მუნიციპალიტეტებმა უნდა უზრუნველყონ

მუნიციპალური ნარჩენების შეგროვების სისტემის დანერგვა და გამართული
ფუნქციონირება. თუმცა, ამ ეტაპზე აღნიშნული სერვისის მიწოდება მთელი ქვეყნის
მასშტაბით არ ხორციელდება. განსაკუთრებით ეს ეხება მთიან სოფლებს მცირერიცხოვანი
მოსახლეობით. 2020 წლის მონაცემებით, საქართველოს მოსახლეობის 88%-ს მიეწოდა
მუნიციპალური ნარჩენების შეგროვების და გატანის მომსახურება.89

სტიქიური ნაგავსაყრელები

ქვეყანაში ამ დრომდე არსებობს ბევრი უნებართვო და არაკონტროლირებადი სტიქიური

ნაგავსაყრელი. კერძოდ, 40 მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე აღრიცხულია 400-ზე მეტი
სტიქიური ნაგავსაყრელი.90 ხშირ შემთხვევაში ისინი განთავსებულია მდინარეების
ნაპირებზე ან მოსახლეობასთან ახლოს და, შესაბამისად, საფრთხეს უქმნის ადამიანის
ჯანმრთელობასა და გარემოს.91 ნარჩენების მართვის ეროვნული სტრატეგიის და ეროვნული
სამოქმედო გეგმის მიხედვით, მუნიციპალიტეტებს 2020 წლამდე ევალებოდათ სტიქიური
ნაგავსაყრელების დახურვა/რემედიაცია, რაც გაწერილია მუნიციპალიტეტების ნარჩენების
მართვის გეგმებში. აღნიშნული პროცესი უკვე დაწყებულია. კერძოდ, 2018-2020 წლებში
დასუფთავდა და გაუქმდა 420 სტიქიური ნაგავსაყრელი92.

88
გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მონაცემები
89
გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს მონაცემები
90
საქართველოს პარლამენტის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტის თემატური მოკვლევის
ანგარიში მუნიციპალური ნარჩენების სფეროში არსებული მდგომარეობის შესახებ, 2020
91
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 206
92
საქართველოს პარლამენტის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტის თემატური მოკვლევის
ანგარიში მუნიციპალური ნარჩენების სფეროში არსებული მდგომარეობის შესახებ, 2020

67
პრობლემები ნაგავსაყრელზე განთავსებული ნარჩენების შემცირების კუთხით

მიუხედავად იმისა, რომ ნარჩენების მართვის ეროვნული პოლიტიკის თანახმად

პრიორიტეტი ენიჭება ნარჩენების პრევენციას და რეციკლირებას, დღესდღეობით ქვეყნის
მასშტაბით შეგროვებული მუნიციპალური ნარჩენები მთლიანად ნაგავსაყრელებზე
განთავსდება.93 ამ მხრივ განსაკუთრებით პრობლემურია ბიოდეგრადირებადი ნარჩენები,
რომელიც 2015-2016 წლებში საქართველოს სამ რეგიონში (კახეთი, შიდა ქართლი, აჭარა)
ჩატარებული მუნიციპალური ნარჩენების სეზონური მორფოლოგიური კვლევის
შესაბამისად, მუნიციპალური ნარჩენების 42%-ს შეადგენს,94 ხოლო, თბილისში 2014 წელს
ჩატარებული კვლევის შესაბამისად - 69.5%-ს.95 ბიოდეგრადირებად ნარჩენებს შეადგენს
სამზარეულოს, ბაღებისა და პარკების, ქაღალდის და მსგავსი ნარჩენები, რომლებიც
ნაგავსაყრელებიდან ემისიების - აირების და ნაჟონი წყლების წყაროს წარმოადგენს. გარდა
ამისა, მუნიციპალური ნარჩენების პრობლემურ ფრაქციას წარმოადგენს პლასტიკის
ნარჩენები. ზემოთ აღნიშნული მუნიციპალური ნარჩენების სეზონური მორფოლოგიური
კვლევების შესაბამისად, პლასტმასის ნარჩენები საქართველოს სამ რეგიონში 14.5%-ს
შეადგენს, ხოლო თბილისში - 13%-ს.

 ნარჩენების სეპარირების სისტემის არარსებობა

ნარჩენების მართვის კოდექსისა და ასევე, ნარჩენების მართვის ეროვნული სტრატეგიის და

სამოქმედო გეგმის თანახმად, ნარჩენების სეპარირებული შეგროვების ეტაპობრივი დანერგვა
მუნიციპალიტეტების მიერ უნდა დაწყებულიყო 2019 წლიდან, თუმცა, თუ არ ჩავთვლით
ერთეულ საპილოტე პროექტებს, ამ მხრივ მნიშვნელოვანი ქმედებები არ განხორციელებულა.

 ნარჩენების რეციკლირების და გადამუშავების დაბალი მაჩვენებლები და

არასათანადო სტანდარტები

ქვეყანაში არსებობს 100-მდე ნარჩენების გადამამუშავებელი საწარმო, თუმცა მათი

ტექნოლოგიები ხშირ შემთხვევაში ვერ აკმაყოფილებს თანამედროვე გარემოსდაცვით
მოთხოვნებსა და სტანდარტებს. არ არსებობს ბიოდეგრადირებადი ნარჩენების
გადამუშავების ინფრასტრუქტურა. კერძოდ, არსებობს კომპოსტირების მხოლოდ ერთეული
საწარმოები. ასევე, არ არის ბიოდეგრადირებადი ნარჩენებიდან ენერგიის აღდგენის
შესაძლებლობა.

ადეკვატური სატარიფო პოლიტიკის არარსებობა ნარჩენების შეგროვების სრულყოფილი

მომსახურების უზრუნველსაყოფად

მუნიციპალური ნარჩენების შეგროვების სისტემის არასრულყოფილი ფუნქციონირების ერთ-

ერთი მიზეზია არასაკმარისი ფინანსური რესურსები. რაც განპირობებულია იმით, რომ
არსებული სატარიფო პოლიტიკა ვერ უზრუნველყოფს მუნიციპალური ნარჩენების მართვის

93
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 206
94
კვლევა ჩატარდა აშშ-ს საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს დაფინანსებული და კავკასიის
გარემოსდაცვითი არასამთავრობო ორგანიზაციების ქსელის (CENN) მიერ განხორციელებული პროექტის
„ნარჩენების მართვის ტექნოლოგიები საქართველოში“ ფარგლებში.
95
კვლევა ჩატარდა შპს “თბილსერვის ჯგუფის” მიერ.

68
ხარჯების დაფარვას “დამაბინძურებელი იხდის” პრინციპის შესაბამისად. ასევე
პრობლემურია დასუფთავების მოსაკრებლის სრულად ამოღება. ნარჩენების მართვის
ეროვნული სტრატეგიის თანახმად, მუნიციპალიტეტებში მოსახლეობიდან ნარჩენების
მართვის ხარჯების სრულად ამოღების სისტემა უნდა შემუშავებულიყო 2020 წლისათვის და
ეტაპობრივად განხორციელებულიყო 2030 წლამდე. თუმცა, ამ მიმართულებით ნაკლები
პროგრესია მიღწეული.

საზოგადოების დაბალი ცნობიერება

მუნიციპალური ნარჩენების მართვის სისტემის გამართულად ფუნქციონირებისათვის

უმნიშვნელოვანესია საზოგადოების მხარდაჭერა. მიუხედავად სხვადასხვა პროექტის
ფარგლებში განხორციელებული საზოგადოების ცნობიერების ამაღლების ღონისძიებებისა,
დღესდღეობით საზოგადოების ცნობიერება ნარჩენების მართვის საკითხებთან
დაკავშირებით ჯერ კიდევ დაბალია. ეს გამოიხატება ნარჩენებით გარემოს დანაგვიანებაში
და პლასტიკის ნარჩენების გადაჭარბებულ მოხმარებაში. გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი
რესურსების სამინისტროს გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის
მონაცემებით, 2019 წელს გამოვლინდა ნარჩენების მართვის კოდექსით განსაზღვრული 2088
ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, ხოლო 2020 წელს - 1370 სამართალდარღვევა.
აქედან, მუნიციპალური ნარჩენებით გარემოს დანაგვიანებას უკავშირდებოდა 1145 დარღვევა
2019 წელს და 913 დარღვევა 2020 წელს. აღსანიშნავია, რომ ამ დარღვევების უმეტესი წილი
ავტოტრანსპორტიდან მუნიციპალური ნარჩენით დანაგვიანებაზე მოდის. 202 დარღვევა 2019
წელს და 139 დარღვევა 2020 წელს უკავშირდება სამშენებლო და სხვა ინერტული ნარჩენით
გარემოს დანაგვიანებას.

სპეციფიკური ნარჩენების მართვის პრობლემა

ნარჩენების მართვის კოდექსი ადგენს მწარმოებლის გაფართოებულ ვალდებულებას

სპეციფიკურ ნარჩენებთან მიმართებით. კერძოდ, ისეთი პროდუქტის მწარმოებელი,
რომელიც შემდგომ სპეციფიკური ნარჩენი ხდება და ამ პროდუქტის ბაზარზე
განმათავსებელი, ვალდებულია უზრუნველყოს პროდუქტისგან წარმოქმნილი ნარჩენების
სეპარირებული შეგროვება, ტრანსპორტირება, აღდგენა, მათ შორის რეციკლირება და
გარემოსთვის უსაფრთხო განთავსება.

ნარჩენების მართვის კოდექსით განსაზღვრული მწარმოებლის გაფართოებული

ვალდებულების მოთხოვნა ამოქმედდა 2019 წლის დეკემბერში. 2020 წლის მაისში მიღებულ
იქნა მთავრობის დადგენილებები ოთხი ტიპის სპეციფიკური ნარჩენების მართვის
ტექნიკური რეგლამენტების დამტკიცების შესახებ. ესენია: ბატარეებისა და
აკუმულატორების ნარჩენები, ნარჩენი ზეთები, ელექტრო და ელექტრონული
მოწყობილობების ნარჩენები და საბურავების ნარჩენები. აღნიშნული ტექნიკური
რეგლამენტებით დადგენილია თითოეული ამ ტიპის ნარჩენების აღდგენისა და
რეციკლირების მიზნობრივი მაჩვენებლები. პირველი მიზნობრივი მაჩვენებლების მიღწევის
ვადად თავდაპირველად განსაზღვრული იყო 2022 წელი. თუმცა, ჯერ-ჯერობით
სპეციფიკური ნარჩენების შეგროვების კუთხით პროგრესი არ არის მიღწეული. პანდემიით

69
გამოწვეული პრობლემების და ბიზნეს სექტორისთვის არსებული სხვა გამოწვევების
გათვალისწინებით, დადგენილი პირველი სამიზნე მაჩვენებლების მიღწევის ვალდებულება
გადავადდა 2023 წლამდე.

2.7. ქიმიური ნივთიერებების მართვა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველოში არ არსებობს ერთიანი ჩარჩო კანონი ქიმიური ნივთიერებების მართვის

შესახებ მას შემდეგ, რაც 1998 წლის კანონი “საშიში ქიმიური ნივთიერებების შესახებ”
ძალადაკარგულად გამოცხადდა 2010 წელს. თუმცა ძალაშია კანონიდან გამომდინარე
კანონქვემდებარე აქტებით დადგენილი საშიში ქიმიური ნივთიერებების კლასიფიკაციის
წესები, საშიში ქიმიური ნივთიერებების ნუსხა, რომელთა წარმოება, გამოყენება და ექსპორტ-
იმპორტი საქართველოს ტერიტორიაზე იკრძალება ან მკაცრად იზღუდება და სხვ. ასევე,
დადგენილია იმ ქიმიური ნივთიერებების ნუსხა, რომელთა გამოყენებაც დაუშვებელია
საყოფაცხოვრებო, პარფიუმერულ-კოსმეტიკური პროდუქციის, სინთეზური ნედლეულისა
და მასალების წარმოებაში. 2013 წლის დადგენილებით მიღებულია საშიში ქიმიური
ნივთიერებების ნიშანდებისა და ეტიკეტირების ტექნიკური რეგლამენტი.

ქიმიური ნივთიერებები, მათ შორის პესტიციდები და აგროქიმიკატები სახელმწიფო

აღრიცხვას და რეგისტრაციას ექვემდებარება. ქიმიური ნივთიერებების ტრანსპორტირებაზე,
რეალიზაციაზე და შენახვა-დასაწყობების პირობებზე ხორციელდება სახელმწიფო
ზედამხედველობა. ოზონდამშლელი ნივთიერებების იმპორტის, ექსპორტის, რეექსპორტის
და ტრანზიტისათვის დადგენილია შესაბამისი ნებართვა.

ქიმიური უსაფრთხოების საკითხებს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს “ქიმიური,

ბიოლოგიური, რადიაციული და ბირთვული (ქბრბ) საფრთხეების შემცირების 2021-2030
წლების ეროვნულ სტრატეგიაში”, რომელიც განსაზღვრავს კონკრეტული საფრთხეების
პრევენციის, გამოვლენის და რეაგირების ღონისძიებებს. სტრატეგიაში ხაზგასმულია
ქიმიური უსაფრთხოების სფეროში სამართლებრივი ბაზის სრულყოფის აუცილებლობა.

ქიმიური ნივთიერებების მართვის სფეროში საქართველოს მიერ საქართველო-ევროკავშირის

ასოცირების შესახებ შეთანხმებით აღებულ ვალდებულებებს შორის არის საკითხები,
რომლებიც უკავშირდება სახიფათო ქიმიური ნივთიერებების ექსპორტს და იმპორტს,
ნივთიერებებისა და ნარევების კლასიფიკაციის, ეტიკეტირების და შეფუთვის მოთხოვნებს,
ოზონდამშლელი ნივთიერებების რეგულირებას და სახიფათო ნივთიერებების
გამოყენებასთან დაკავშირებული დიდი ავარიების საფრთხეების შესახებ ინფორმაციის
შენახვას და ანგარიშგებას.

საქართველოს აღებული აქვს ვალდებულებები აღნიშნულ სფეროში საერთაშორისო

ხელშეკრულებების ფარგლებშიც. კერძოდ, საქართველო არის „ცალკეული საშიში ქიმიური
ნივთიერებებითა და პესტიციდებით საერთაშორისო ვაჭრობის სფეროში წინასწარი

70
დასაბუთებული თანხმობის პროცედურის შესახებ“ როტერდამის კონვენციის, ,,მდგრადი
ორგანული დამბინძურებლების შესახებ“ სტოკჰოლმის კონვენციის, „ოზონის შრის დაცვის
შესახებ“ ვენის კონვენციის და “ოზონის შრის დამშლელ ნივთიერებათა შესახებ” მონრეალის
ოქმის მხარე. ასევე, საქართველო არის ,,ვერცხლისწყლის შესახებ“ მინამატას კონვენციის
ხელმომწერი, რომელიც ჯერ რატიფიცირებული არ არის.

“მდგრადი ორგანული დამბინძურებლების შესახებ” სტოკჰოლმის კონვენციით

გათვალისწინებული “მდგრადი ორგანული დამბინძურებლების შესახებ ეროვნული
სამოქმედო გეგმა 2018-2022” კიდევ ერთი სტრატეგიული დოკუმენტია ქიმიური
ნივთიერებების მართვის სფეროში, რომელიც მიზნად ისახავს მდგრადი ორგანული
დამბინძურებლების (მოდ) სასიცოცხლო ციკლის უსაფრთხოდ მართვას, დაბინძურების
კონტროლს, მოდ-ების შემცირებას, გადამუშავებას და საბოლოო აღმოფხვრას
საქართველოში.

საქართველო ასევე მონაწილეობს ქიმიური ნივთიერებების საერთაშორისო მართვისადმი

სტრატეგიული მიდგომის - (SAICM96) განხორციელებაში, რომელიც მონაწილე
ქვეყნებისთვის ქმნის ქიმიური ნივთიერებების მართვის ერთიან ჩარჩოს.

ქიმიური ნივთიერებების უსაფრთხოდ მართვას უკავშირდება გაეროს მდგრადი

განვითარების მიზნების საქართველოსთვის მისადაგებული ამოცანა 3.9 “2030 წლისთვის
სახიფათო ქიმიური ნივთიერებებისა და ჰაერის, წყლისა და ნიადაგის დაბინძურების
შედეგად სიკვდილიანობისა და ავადმყოფობის შემთხვევათა რაოდენობის მნიშვნელოვნად
შემცირება”.

განხორციელებული რეფორმები და ღონისძიებები

2017-2021 წლებში ქიმიური ნივთიერებების მართვის სფეროში შემდეგი ღონისძიებები

განხორციელდა გარემოს დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამით, საქართველო-
ევროკავშირის ასოცირების შეთანხმებით და საერთაშორისო კონვენციებით განსაზღვრული
ვალდებულებების ფარგლებში:

- შემუშავდა „ქიმიური ნივთიერებების და ნარევების შესახებ“ კანონპროექტის

პირველადი სამუშაო ვერსია ევროკავშირის შესაბამისი რეგულაციების მოთხოვნების
შესაბამისად. ასევე, შემუშავდა „ქიმიური ნივთიერებების რეგისტრაციის, შეფასების,
სანქცირების და შეზღუდვის შესახებ” და „ნივთიერებების და ნარევების
კლასიფიკაციის, ეტიკეტირების და შეფუთვის შესახებ“ კანონქვემდებარე აქტების
პირველადი სამუშაო ვერსიები.
- შემუშავდა საქართველოს მთავრობის 2019 წლის 3 დეკემბრის N593 დადგენილება,
რომლითაც ცვლილება შევიდა საქართველოს მთავრობის 2016 წლის 13 ივნისის N263
დადგენილებაში „ცალკეული საშიში ქიმიური ნივთიერებების და პესტიციდების
ექსპორტ-იმპორტის წესისა და წინასწარ დასაბუთებული თანხმობის პროცედურის
შესახებ“. ამით აღნიშნული დადგენილება შესაბამისობაში იქნა მოყვანილი

96
The Strategic Approach to International Chemicals Management

71
 როტერდამის კონვენციის 2017 და 2019 წლების მხარეთა კონფერენციებზე მიღებულ
გადაწყვეტილებებთან.
- შეფასდა იაღლუჯას შხამქიმიკატების პოლიგონი და შემუშავდა მისი რემედიაციის
პროექტი.
- მიმდინარეობს საქართველოს ელექტროგამანაწილებელ სისტემაში ძველ ელექტრო
ტრანსფორმატორებსა და სხვა ხელსაწყოებში არსებული პოლიქლორირებული
ბიფენილების შემცველი ზეთების ინვენტარიზაცია.
- 2019-2020 წლებში კახეთისა და ქვემო ქართლის რეგიონებში გაიმართა ტრენინგები
„პოლიქლორირებული ბიფენილების სასიცოცხლო ციკლის ყველა ფაზის მართვის
შესახებ”.
- განხორციელდა დიოქსინ-ფურანების გაფრქვევების სექტორალური დაანგარიშება და
მომზადდა შესაბამისი ანგარიში.
- 2020 წელს ოზონდამშლელი ნივთიერებების მოხმარება საბაზისო მოხმარებასთან
შედარებით 56%-ით შემცირდა;
- მონრეალის ოქმის განხორციელების ხელშეწყობის მიზნით მომზადდა
საკანონმდებლო ცვლილებების პაკეტი, რომელიც ითვალისწინებს ოზონდამშლელი
ნივთიერებების მართვის სისტემის გაუმჯობესებას. კერძოდ, დგინდება მოთხოვნები
მათი შეგროვების, აღდგენის, რეციკლირებისა და განადგურების კუთხით.
- განხორციელდა ვერცხლისწყლის წყაროების შეფასება და დაწყებულია მუშაობა
ვერცხლისწყლის და ვერცხლისწყლის ნაერთების მართვისთვის საკანონმდებლო
საფუძვლის შექმნაზე.
- შემუშავდა „სახიფათო ქიმიური ნივთიერებებით ან ქიმიური ნარევებით გამოწვეული
მასშტაბური ავარიების პრევენციის შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტის
სამუშაო ვერსია.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

ქიმიური ნივთიერებების მოხმარება მრეწველობაში, სოფლის მეურნეობასა და

ყოფაცხოვრებაში თანამედროვეობის განუყოფელი ნაწილია. ამავდროულად, ქიმიური
ნივთიერებების არასწორმა გამოყენებამ და არასათანადო მართვამ შეიძლება სერიოზული
ზიანი მიაყენოს ადამიანის ჯანმრთელობას და გარემოს. აქედან გამომდინარე, გარემოს
დაბინძურების და ადამიანებისა და ეკოსისტემებისათვის რისკის შესამცირებლად ქიმიური
ნივთიერებების სათანადო მართვა ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საკითხს წარმოადგენს.

საქართველოში ქიმიური ნივთიერებების მართვის სფეროში მთავარ გამოწვევად რჩება

ქიმიური ნივთიერებებით გამოწვეული გარემოზე და ადამიანის ჯანმრთელობაზე
ზემოქმედების რისკი. არასრულყოფილი საკანონმდებლო ბაზა და ინფორმაციის ნაკლებობა
წარმოადგენს იმ მთავარ ფაქტორებს, რომლებიც აფერხებს საქართველოში ქიმიური
ნივთიერებების მართვის ევროპული პრაქტიკის დანერგვის პროცესს.

72
არასრულყოფილი საკანონმდებლო ჩარჩო

ქიმიური ნივთიერებების მართვის თანამედროვე და ეფექტური კანონმდებლობის

შემუშავება ქიმიური ნივთიერებებით გამოწვეული არსებული თუ შესაძლო ზიანის
შემცირების უმნიშვნელოვანესი წინაპირობაა. ეს ასევე აუცილებელია საქართველო-
ევროკავშირის ასოცირების შეთანხმებით აღებული ვალდებულებების და ქბრბ საფრთხეების
შემცირების 2021-2030 წლების ეროვნული სტრატეგიის განხორციელების
უზრუნველსაყოფად.

2010 წლიდან, როდესაც გაუქმდა 1998 წლის კანონი საშიში ქიმიური ნივთიერებების შესახებ,
საქართველოში ქიმიური ნივთიერებების მართვა და ქიმიური უსაფრთხოების სფეროები
სისტემური რეგულირების ჩარჩოს გარეშე დარჩა. კონკრეტული კანონებისა და
კანონქვემდებარე აქტების საშუალებით რეგულირებას ექვემდებარება მხოლოდ გარკვეული
მიმართულებები, როგორიცაა საშიში ნივთიერებების იმპორტი და ექსპორტი,
ფიტოსანიტარიული პროდუქტების კონტროლი და სადეზინფექციო საშუალებების
კონტროლი. ზოგიერთი არსებული ნორმატიული აქტი მოძველებულია და ეყრდნობა
გაუქმებულ კანონებსა და სისტემას (მაგ., საშიში ქიმიური ნივთიერებების კლასიფიკაციის
შესახებ და საშიში ქიმიური ნივთიერებების ნიშანდებისა და ეტიკეტირების შესახებ).

ამჟამად საქართველოში არ არსებობს საკანონმდებლო აქტი, რომელიც უზრუნველყოფდა

ქიმიური ნივთიერებების ინტეგრირებულ მართვას მათი სასიცოცხლო ციკლის
განმავლობაში, ბაზარზე განსათავსებლად მათ კლასიფიცირებას, შეფუთვას, ეტიკეტირებას,
აკრძალვასა და ავტორიზაციას.

არ არსებობს ქიმიური ნივთიერებებისა და ნარევების გამოყენების მარეგულირებელი

საკანონმდებლო აქტიც. საქართველოში დაბალია მომხმარებლების, აგრეთვე ქიმიურ
ნივთიერებებთან მომუშავე სპეციალისტების დაცვის სტანდარტი. გარდა ამისა,
საქართველოში დიდი რაოდენობით შემოდის ქიმიური ნივთიერებები, ნარევები და
პროდუქტები, მათ შორის საშიში, სათანადო ნიშანდების გარეშე, რაც საფრთხეს უქმნის მათი
მომხმარებლების ჯანმრთელობას.

არასრულყოფილი მონაცემები და შესაძლებლობები

 ქიმიური ნივთიერებების სააგენტოს და ერთიანი სახელმწიფო რეესტრის

არარსებობა

საქართველოში ქიმიურ ნივთიერებებთან დაკავშირებული მონაცემები მწირია,

განსაკუთრებით ეს ეხება სამრეწველო ქიმიურ ნივთიერებებს. არ არსებობს ქიმიური
ნივთიერებების ერთიანი საინფორმაციო სისტემა (რეესტრი) და შესაბამისად, დეტალური
ინფორმაცია საქართველოში წარმოებული და/ან მოხმარებული ქიმიური ნივთიერებების
სახეობებისა და რაოდენობის შესახებ. ასევე, უცნობია ხდება თუ არა ქიმიურ
ნივთიერებებთან დაკავშირებული უსაფრთხოების სტანდარტების დაცვა.

აქედან გამომდინარე, საჭიროა ქიმიური ნივთიერებების ერთიანი რეესტრის შექმნა, სადაც

თავს მოიყრის მონაცემები იმპორტირებული, მოხმარებული და ექსპორტირებული ქიმიური

73
ნივთიერებების, ასევე, საქართველოში წარმოებული ქიმიური ნივთიერებების სახეობებისა
და რაოდენობის შესახებ.

ქიმიური ნივთიერებების მართვის სისტემის ფუნქციონირების აუცილებელი პირობაა

ქიმიური ნივთიერებების სააგენტოს, როგორც ქიმიური ნივთიერებების მართვის სფეროში
მთავარი ადმინისტრაციული ორგანოს შექმნა, რომელიც ქიმიური ნივთიერებებისა და
ნარევების რეესტრს აწარმოებს და იქნება მთავარი საკონტაქტო პირი იმპორტიორებისთვის,
მწარმოებლებისთვის, ექსპორტიორებისთვის, საზოგადოებისთვის და ქიმიური
ნივთიერებების მართვის სფეროში ჩართული სხვა უფლებამოსილი ორგანოებისთვის.

 ქიმიური ნივთიერებების მართვის ლაბორატორიული მონიტორინგის და

კონტროლის სისტემის არარსებობა

ქიმიური ნივთიერებების მართვაში ჩართულია სამეცნიერო-კვლევითი ლაბორატორიები,

რომლებიც მონაწილეობენ სხვადასხვა პროდუქტსა თუ გარემოში ქიმიური ნივთიერებების
იდენტიფიცირებასა და კონცენტრაციის განსაზღვრაში. ლაბორატორიების შესაძლებლობები
არასაკმარისია დღეს არსებული მოთხოვნების დაკმაყოფილებისთვისაც კი. მით უფრო
აუცილებელი იქნება არსებული სახელმწიფო და კერძო ლაბორატორიების ტექნიკური და
პროფესიული შესაძლებლობების უზრუნველყოფა ქიმიური ნივთიერებების მართვაში
ისეთი ახალი ვალდებულებების დანერგვის კონტექსტში, როგორიცაა ნივთიერებებისა და
ნარევების კლასიფიკაცია, მათი ფიზიკური, ქიმიური, ტოქსიკოლოგიური და ეკო-
ტოქსიკოლოგიური თვისებების გამოცდა მათი ავტორიზაციისა და ჯანმრთელობისა და
გარემოსათვის მათ მიერ შექმნილი რისკების მართვის მიზნით.

 ქიმიური ნივთიერებების მართვაში ჩართული დაინტერესებული მხარეების

შესაძლებლობათა გაძლიერების საჭიროება

საქართველოში ქიმიური ნივთიერებების მართვასთან დაკავშირებული საკითხები

განეკუთვნება რამდენიმე სამინისტროს რეგულირების სფეროს. „ქიმიური ნივთიერებების და
ნარევების შესახებ“ ახალი კანონის პროექტი წარმოადგენს „ქოლგა“ საკანონმდებლო აქტს,
რომელმაც უნდა უზრუნველყოს ქიმიური ნივთიერებების მართვის სფეროში ევროკავშირის
სხვადასხვა სტანდარტების და ვალდებულებების დანერგვა (ქიმიური ნივთიერებების
ცდების კარგი ლაბორატორიული პრაქტიკა, სახიფათო ნარჩენების კლასიფიკაცია,
ვერცხლისწყლის მართვისა და ნარკოტიკული საშუალებების პრეკურსორების მართვის
სტანდარტები, სამრეწველო მასშტაბური ავარიების პრევენცია, სამუშაო ადგილზე
ზემოქმედების ზღვრული სიდიდეების ჰარმონიზაცია ევროკავშირის კანონმდებლობასთან
და სხვ.), რომლებიც სხვადასხვა სექტორებთან არის დაკავშირებული. შესაბამისად, საჭირო
იქნება შესაძლებლობათა გაძლიერების ღონისძიებების, მათ შორის ტრენინგების
ორგანიზება საკანონმდებლო ინიციატივების შესახებ ინფორმაციის გაზიარების, ასევე,
განხორციელებაში მონაწილე მხარეების, როგორც საჯარო, ისე კერძო სექტორის
შესაძლებლობათა გაძლიერების მიზნით.

74
პოლიქლორირებული ბიფენილებით გარემოს დაბინძურება

პოლიქლორირებული ბიფენილები (პქბ) ქლორშემცველ ორგანულ ნივთიერებათა კლასია,

რომლებიც სხვადასხვა სამრეწველო დანიშნულებით გამოიყენება, მათ შორის, როგორც
დიელექტრული სითხეები ტრანსფორმატორებსა და მსხვილ ელექტრო-კონდენსატორებში,
აგრეთვე, როგორც თბოსაიზოლაციო სითხეები და საღებავების დანამატები. პქბ-ები
ტოქსიკურია, იწვევს კანისა და თვალების დაზიანებას, ენდოკრინულ, იმუნურ,
რეპროდუქციულ პრობლემებს, ბავშვების განვითარების შეფერხებას. ამ ნივთიერებებს აქვს
ბიოაკუმულაციის უნარი და დიდი ოდენობით გროვდება მარცვლეულსა და თევზის ქონში. 97

სტოკჰოლმის კონვენცია წევრ ქვეყნებს და საერთაშორისო საზოგადოებას ავალდებულებს

დაიცვას ადამიანის ჯანმრთელობა და გარემო მდგრადი ორგანული დამბინძურებლებისგან,
მათ შორის პქბ-ების შემცველი ზეთებისგან. კონვენციის წევრი ქვეყნები ვალდებულნი არიან
მიიღონ საჭირო საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული ზომები მდგრადი ორგანული
დამბინძურებლების, მათ შორის პქბ-ების შემცველი ზეთების, გარემოსა და ადამიანის
ჯანმრთელობაზე მავნე ზემოქმედების თავიდან აცილების მიზნით.

 არასრულყოფილი საკანონმდებლო ჩარჩო - პქბ-ების რეგულირების არარსებობა

სტოკჰოლმის კონვენცია კრძალავს პქბ-ების წარმოებას, ხოლო მათი ხმარებიდან ამოღების

მიზნით, ადგენს მოთხოვნებს ძველ ელექტრო ტრანსფორმატორებსა და სხვა ხელსაწყოებში
არსებული პქბ-ების შემცველი ზეთების შესწავლის, შეგროვების და გაუვნებელყოფისათვის.
სტოკჰოლმის კონვენციის შესაბამისად, პქბ-ების შემცველი ზეთების შესწავლა, შეგროვება და
გაუვნებელყოფა საქართველოს “მდგრადი ორგანული დამბინძურებლების შესახებ 2018-2022
წლების ეროვნული სამოქმედო გეგმის” ძირითადი პრიორიტეტული მიმართულებაა.

საქართველოში პქბ-ების შემცველი ზეთების და მოწყობილობების გარემოსთვის უსაფრთხო

მართვის და მათი ხმარებიდან ეტაპობრივი ამოღების უზრუნველსაყოფად საჭიროა
შესაბამისი მარეგულირებელი კანონმდებლობის, ასევე მეთოდოლოგიებისა და
სახელმძღვანელო დოკუმენტების შემუშავება. კერძოდ, საჭიროა კანონმდებლობის
შემუშავება, რომელიც განსაზღვრავს პქბ-ების შემცველი მოწყობილობების და ზეთების
მართვასთან დაკავშირებულ ისეთ საკითხებს, როგორიცაა სპეციალური მოთხოვნების,
წესების და ნორმების განსაზღვრა პქბ-ების შემცველობაზე დიელექტრიკული ზეთების
ანალიზის პროცედურისთვის; პქბ-ების შემცველი ან მისგან დაბინძურებული
მოწყობილობების/მარაგების ეტიკეტირების მოთხოვნებისთვის; პქბ-ებთან მოპყრობის
უსაფრთხოების ზომებისა და შესაძლო რისკების თავიდან აცილების პროცედურებისთვის
და სხვ.

 არასრულყოფილი მონაცემები - პქბ-ების ინვენტარიზაციის და შეფასების

საჭიროება

პროექტის „პოლიქლორირებული ბიფენილებისგან თავისუფალი ელექტრომომარაგება

საქართველოში“ ფარგლებში მიმდინარეობს საქართველოს ელექტროგამანაწილებელ

97
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 215

75
სისტემაში, ასევე სახმელეთო ტრანსპორტის, ენერგომომარაგების და სამრეწველო
სექტორებში ძველ ელექტრო ტრანსფორმატორებსა და სხვა ხელსაწყოებში არსებული პქბ-
ების შემცველი ზეთების ინვენტარიზაცია. თუმცა, ინვენტარიზაცია დინამიური პროცესია.
პქბ-ების მონაცემთა ბაზა მუდმივად განახლებას საჭიროებს. როგორც კი მოხდება
კონკრეტული მოწყობილობის დამუშავება ან განთავსება გარემოსდაცვითი ნორმების
დაცვით, მონაცემთა ბაზაში უნდა განახლდეს აღნიშნული მოწყობილობის სტატუსი. ისეთ
ქვეყნებშიც კი, რომლებმაც ელექტრომოწყობილობებში პქბ-ების ინვენტარიზაცია პირველად
1990-იან წლებში დაიწყეს, მცირე და დაბალი ძაბვის პქბ-ების შემცველი კონდენსატორების
გარკვეული რაოდენობა კვლავ ექსპლუატაციაში იმყოფება. ზოგიერთ შემთხვევაში კი ხდება
პქბ-ების უცნობი წყაროების აღმოჩენა.

საქართველოში კომპანიების უმეტესობას აქვს საკუთარი ზეთების შესანახი საწყობები, სადაც

ერთად გროვდება სხვადასხვა ტრანსფორმატორებიდან აღებული ზეთები აღდგენით
საწარმოში გასაგზავნად, სადაც ხდება მისგან მექანიკური მინარევების მოშორება,
გაუწყლოება და მჟავიანობის შემცირება. ხდება აღდგენილი ზეთის ხელახლა გამოყენება და
არსებულ ქსელში საჭიროების მიხედვით დაბრუნება. გამომდინარე იქედან, რომ ყველა
კომპანიაში არ არსებობს პქბ-ების აღმოჩენისა და მოშორების პრაქტიკა, ჩნდება ე.წ.
„ჯვარედინი დაბინძურების“ რისკი მთელ სისტემაში. აღნიშნული რისკების თავიდან
ასაცილებლად, საჭიროა მთელი ქვეყნის მასშტაბით დაბინძურებული ზეთის მოცულობის
შეფასება - ყველა დანადგარიდან ნიმუშების აღება ზეთების დაბინძურების დონის
დასადგენად.

 შესაძლებლობათა გაძლიერების საჭიროება პქბ-ების უსაფრთხო მართვის

უზრუნველსაყოფად

გარემოს დაბინძურება ძირითადად ხდება პქბ-ების შემცველი ან პქბ-ებით დაბინძურებული

ნივთიერებების, საექსპლუატაციო და სარემონტო წესების, შენახვისა და
გადაყრა/განთავსების პირობების დარღვევით გამოწვეული უკონტროლო გაჟონვების
შედეგად. დაბინძურების რისკების თავიდან აცილების მიზნით, საქართველოში საჭიროა
პქბ-ების შემცველი მოწყობილობების მფლობელების შესაძლებლობათა გაძლიერება, მათ
შორის ტრენინგების ჩატარება ექსპლუატაციაში მყოფი და ექპლუატაციიდან გამოსული
პქბ-ების შემცველი მოწყობილობების უსაფრთხო მართვის თაობაზე.

 პქბ-ების შემცველი ზეთების და მოწყობილობების მარაგები

საქართველოში პოლიქლორირებული ბიფენილები არ იწარმოებოდა, მაგრამ ჯერ კიდევ

არსებობს ტექნიკა, რომელიც იყენებს პქბ-ებს, მათ შორის ტრანსფორმატორები,
კონდენსატორები და ამომრთველები. მარაგების საბოლოო შეფასება ჯერ არ
განხორციელებულა რადგან ინვენტარიზაციის პროცესი მიმდინარეობს. სხვადასხვა
პროექტების ფარგლებში ჩატარებული კვლევები პქბ-ების შემცველი ელექტრო
მოწყობილობების (ტრანსფორმატორები, კონდენსატორები, ამომრთველები) ზეთების და
ნარჩენების შესწავლის მიზნით, აჩვენებს, რომ სავარაუდოდ, ინვენტარიზებული ზეთების

76
20%-ზე მეტი შეიცავს პქბ-ებს სტოკჰოლმის კონვენციით განსაზღვრულ ზღვრულად
დასაშვებ ნორმაზე (50 ppm) მეტი ოდენობით.98

ვერცხლისწყლით გარემოს დაბინძურება

გლობალური გარემოსდაცვითი ფონდის (GEF) დაფინანსებული პროექტის - „ქვეყანაში

გადაწყვეტილების მიღების პროცესის გაძლიერება „მინამატას კონვენციის“ რატიფიკაციის
მიზნით და ინსტიტუციურ შესაძლებლობათა განმტკიცება მის აღსასრულებლად“ -
ფარგლებში ჩატარდა ვერცხლისწყლის პირველადი შეფასება და მომზადდა „მინამატას
პირველადი შეფასების ანგარიში“, რითაც დასტურდება, რომ ქვეყანაში ვერცხლისწყლის და
მისი ნაერთების წყაროები და გამოყოფა საკმაოდ მაღალია. კერძოდ, შეფასების მიხედვით,
2014 წელს საქართველოში სულ 4,200 კგ. Hg/წ ვერცხლისწყალი გამოიყო. აქედან ყველაზე
მაღალი რაოდენობის ვერცხლისწყალი - 1,898 კგ. Hg/წ, ლითონის პირველადი წარმოების
შედეგად გამოიყო, ინდუსტრიული ოქროს მოპოვებისა და თუჯის წარმოების ჩათვლით.
ვერცხლისწყლის გამოყოფის მეორე მთავარი წყაროა ვერცხლისწყლის შემცველი
პროდუქტების მოხმარება და განკარგვა. მათი საერთო რაოდენობაა 1,165 კგ. Hg/წ, სადაც
ყველაზე დიდი ინდივიდუალური წილი ამომრთველებსა და თერმომეტრებზე მოდის.
ცემენტის წარმოების შედეგად გამოყოფილი ვერცხლისწყლის რაოდენობამ შეადგინა 219 კგ.
Hg/წ, ხოლო ენერგორესურსების მოხმარებით, ქვანახშირის, ნავთობის და ბიომასის წვის
ჩათვლით, - 131 კგ. Hg/წ. სამედიცინო ნარჩენების ინსინერაციის და სხვა ნარჩენების ღიად
წვის შედეგად გამოყოფილი ვერცხლისწყლის რაოდენობა შეფასდა როგორც 449 კგ. Hg/წ.
ამასთან, შეფასდა ვერცხლისწყლის გარემოში გამოყოფის ოთხი სხვადასხვა გზა: 1) ჰაერში
გაფრქვევა, 2) წყალში პირდაპირი ჩადინება, 3) პირდაპირი გამოყოფა ნიადაგში და 4) სხვა.
„სხვა“ კატეგორიაში იგულისხმება გაფრქვევის გზები შუალედური პროდუქტების, საერთო
ნარჩენებისა და სექტორისთვის დამახასიათებელი ნარჩენების დამუშავებიდან. 99

საქართველოში ჰაერში გაფრქვეული ვერცხლისწყლის სავარაუდო რაოდენობა შეფასდა

როგორც 1170 კგ. Hg/წ. ჰაერში ემისიაზე პასუხისმგებელი ძირითადი სექტორი ნარჩენების
ინსინერაცია და ნარჩენების ღიად წვაა - 449 კგ./წ. სხვა წყაროებია: ვერცხლისწყლის
შემცველი პროდუქტების მოხმარება და განკარგვა - 254 კგ. Hg/წ, ცემენტის წარმოება - 164.2
კგ. Hg/წ, ასევე ლითონის პირველადი წარმოება და ქვანახშირის წვა.

წყალში ჩადინებული ვერცხლისწყლის საერთო რაოდენობა შეფასდა როგორც 240 კგ. Hg/წ.
მისი მთავარი წყაროა ჩამდინარე წყლის სისტემა/გაწმენდა. ასევე, ვერცხლისწყლის შემცველი
ისეთი პროდუქტების მოხმარება და განკარგვა, როგორიცაა თერმომეტრები,
ლაბორატორიული ქიმიური ნივთიერებები და საზომი აპარატები. ვერცხლისწყლის წყალში
ჩადინების მნიშვნელოვან წყაროს წარმოადგენს სპონტანური ნაგავსაყრელებიც,
განსაკუთრებით, ციცაბო ფერდობებსა და სოფლებში, სადაც ნარჩენების შეგროვების სისტემა
ან არასრულფასოვანია, ან საერთოდ არ არსებობს. იმის მიუხედავად, რომ საქართველოში
ოქროს ინდუსტრიულად აწარმოებენ, წყალში მცირე რაოდენობის ვერცხლისწყალი ხვდება
ოქროს საბადოდან დამტვრევის, დაფხვნის და რეცხვის შედეგად.

98
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 215
99
მინამატას პირველადი შეფასების ანგარიში, 2017

77
შეფასების მიხედვით, საქართველოს ნიადაგში ჩაშვებული ვერცხლისწყლის საერთო
რაოდენობა 2140 კგ. Hg/წ-ზე მეტია. ჩაშვების წყაროს ძირითადი კატეგორია პირველადი
ლითონის წარმოებაა 1687კგ. Hg/წ, რომელშიც ოქროს ინდუსტრიული მოპოვება შედის.
ვერცხლისწყლის შემცველი პროდუქტების მოხმარება და განკარგვა 328.5 კგ. Hg/წ-ს
აღემატება. ნიადაგში ვერცხლისწყლის ჩაშვების მნიშვნელოვანი წყაროა ასევე
არაოფიციალურ ნაგავსაყრელებზე გატანილი ნარჩენები, რომლის რაოდენობაა 323.2 კგ. Hg/წ.
შეფასების მიხედვით, კბილის ამალგამის მქონე ადამიანების დაკრძალვის შედეგად
ნიადაგში ჩადის 122.7 კგ. Hg/წ ვერცხლისწაყალი. ინვენტარიზაციის დროს დადგინდა, რომ
საქართველოში სტომატოლოგების უდიდესი ნაწილი უკვე აღარ იყენებს კბილის ამალგამებს
და, ამდენად, ახლო მომავალში ეს აღარ იქნება ვერცხლისწყლის ნიადაგში ჩაშვების
მნიშვნელოვანი წყარო.

გარდა ამისა, შუალედური პროდუქტებიდან, საერთო ნარჩენებიდან და სექტორისთვის

დამახასიათებელი ნარჩენებიდან გაფრქვეული ვერცხლისწყლის რაოდენობამ შეადგინა 740
კგ. წელიწადში. ამ კატეგორიაში მთავარია ვერცხლისწყლის შემცველი ისეთი პროდუქტების
მოხმარება და განკარგვა, როგორიცაა ამომრთველები და რელეები, თერმომეტრები,
პოლიურეთანი.

ვერცხლისწყალი წარმოადგენს ქიმიურ ნივთიერებას, რომელიც იწვევს გლობალურ

საფრთხეს ატმოსფეროში მისი შორ მანძილზე გადაადგილების, გარემოში ანთროპოგენური
მოხვედრის შემდეგ მდგრადობის, ეკო-სისტემებში ბიო-აკუმულაციის უნარის და ადამიანთა
ჯანმრთელობასა და გარემოზე უარყოფითი ზეგავლენის გამო.

 ვერცხლისწყლის რეგულირების არარსებობა

მინამატას კონვენციის ხელმოწერით საქართველომ დაადასტურა ვერცხლისწყლის მართვის

თანამედროვე პრაქტიკის დასანერგად საჭირო ღონისძიებების გატარების სურვილი.
მნიშვნელოვანია საქართველოს მიერ აღნიშნული კონვენციის რატიფიცირება, რათა
ქვეყანაში შეიქმნას ვერცხლისწყლის და მისი ნაერთების საერთაშორისო მოთხოვნების
შესაბამისი მართვის სტანდარტები და შესაძლებლობები და ინიცირებულ იქნას შესაბამისი
საკანონმდებლო ღონისძიებები.

ვერცხლისწყლის პირველადი შეფასების ფარგლებში პოლიტიკისა და მარეგულირებელი

სფეროს შესწავლამ გამოავლინა ვერცხლისწყალთან დაკავშირებული ღონისძიებები,
რომლებიც საქართველოში არ ხორციელდება. კერძოდ, „მინამატას პირველადი შეფასების
ანგარიშის“ თანახმად, საქართველოში ცოტა კანონია მიღებული ვერცხლისწყლის და
ვერცხლისწყლის შემცველი ნაერთების მართვისა და კონტროლის შესახებ. მაგ.
საქართველოში არ რეგულირდება ვერცხლისწყლის ახალი, პირველადი წყაროების აკრძალვა
და ვერცხლისწყლის არსებული პირველადი მოპოვების ეტაპობრივი გაუქმება. ასევე, არ არის
რეგულირებული ვერცხლისწყლის/ვერცხლისწყლის ნაერთების ექსპორტი, ვერცხლისწყლის
ნარჩენების გარდა. არ არის აკრძალული ვერცხლისწყლის იმპორტი. არ არსებობს
კანონმდებლობა სხვა პროდუქციაში ვერცხლისწყლის რაოდენობის შეზღუდვის შესახებ,
როგორიცაა კომპაქტური ფლუორესენციული ნათურები, ბატარეები და სამედიცინო

78
მოწყობილობები. არ რეგულირდება ვერცხლისწყლის ან ვერცხლისწყლის ნაერთების
გამოყენების არდაშვება და შეზღუდვა კონკრეტულ საწარმოო პროცესებში და სხვ.

ოზონდამშლელი ნივთიერებების და სხვა მაღალი დათბობის პოტენციალის მქონე

მაცივარაგენტების მოხმარება

ოზონდამშლელი ნივთიერებები (ოდნ-ები) არის ქლორის და ბრომის შემცველ სინთეტიკურ

ორგანულ ნივთიერებათა რამდენიმე კლასი, რომლებიც აქროლადია, მდგრადია, ჰაერით შორ
მანძილებზე გადაიტანება, ხვდება ატმოსფეროს ზედა ფენებში და რეაქციაში შედის იქ
არსებულ ოზონის მოლეკულებთან და შლის მათ, რის შედეგადაც დედამიწის ატმოსფეროს
ზედა ფენაში ოზონის კონცენტრაცია მცირდება. შესაბამისად, იშვიათდება სტრატოსფეროში
არსებული ოზონის შრე.100 ოზონის შრის გაიშვიათების შედეგად იზრდება დედამიწის
ზედაპირზე მოღწეული მზის ულტრაიისფერი რადიაციის ნაკადი, რაც უპირველეს ყოვლისა,
საშიშია ადამიანისათვის მის კანსა და თვალებზე მზის რადიაციის ზემოქმედების გამო.
ულტრაიისფერ რადიაციას შეუძლია გამოიწვიოს კანის ნაადრევი დაბერება, კანის კიბოთი
დაავადების რიცხვის ზრდა, ასევე მცენარეთა და ცხოველთა დაზიანება. 101

ოზონის შრის გაიშვიათება და ოზონის ხვრელების გაფართოება განსაკუთრებით

შეინიშნებოდა მე-20 საუკუნის ბოლოს. უნდა აღინიშნოს, რომ მონრეალის ოქმის
განხორციელებისა და ოდნ-ების მოხმარების ეტაპობრივი შემცირების შედეგად, ოზონის
შრის გაქრობის საფრთხე მოიხსნა, თუმცა მის სრულ აღდგენას კიდევ მრავალი წელი
დასჭირდება.

ოდნ-ები მრავალ სექტორში სხვადასხვა დანიშნულებით გამოიყება. საქართველოში ოდნ-ები

ძირითადად მოიხმარება სამაცივრე და ჰაერის კონდიცირების სექტორში. გარდა იმისა, რომ
იწვევს ოზონის შრის გაიშვიათებას, ამ ნივთიერებებს წვლილი შეაქვს კლიმატის ცვლილების
პროცესშიც. ოზონის შრის დასაცავად მათი მოხმარების შემცირების და საბოლოოდ
შეწყვეტის მიზნით, მიმდინარეობს ოდნ-ების ჩანაცვლება ალტერნატიული ნივთიერებებით
და შესაბამისი ტექნოლოგიებით.

ოზონის შრის დაცვის შესახებ ვენის კონვენციისა და ოზონის შრის დამშლელ ნივთიერებათა
შესახებ მონრეალის ოქმის ვალდებულებების შესაბამისად, საქართველო ეტაპობრივად
ამცირებს ოდნ-ების მოხმარებას. საქართველოში არ ხდება ოდნ-ების წარმოება.
საქართველოში ოზონის შრის დაშლის ყველაზე მაღალი პოტენციალის მქონე ოდნ-ების
(მონრეალის ოქმის „ა“ და „ბ“ დანართებით განსაზღვრული ნივთიერებები) მოხმარება
შეწყდა 2008 წელს. ოდნ-ს იმპორტი აკრძალულია ორი ნივთიერების გარდა, რომელთაგანაც
ერთის - მეთილბრომიდის - იმპორტი მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევებშია
დაშვებული, ხოლო მეორეს - ქლორდიფტორმეთანის - იმპორტი კვოტირებულია და კვოტის
მოცულობა ყოველწლიურად მცირდება. ბოლო დეკადის განმავლობაში საქართველოში
მხოლოდ ერთი ოდნ-ის (ქლორდიფტორმეთანი) მოხმარება (იმპორტი) ხორციელდება. 2019

100
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება, 2019, გვ. 219
101
ნ. მუმლაძე, თ. მეგრელიძე. ოზონის შრე და მისი დაცვა, 2017, გვ. 31

79
წლისთვის ქლორდიფტორმეთანის მოხმარება საბაზისო მოხმარებასთან (2009-2010 წწ.)
შედარებით 56%-ით შემცირდა და 43,6 მეტრული ტონა შეადგინა.

ოზონის შრის შენარჩუნების მიზნით ოდნ-ების მოხმარების გლობალურმა შემცირებამ

გამოიწვია მოთხოვნის ზრდა ალტერნატიულ ნივთიერებებზე. ასეთ ალტერნატიულ
ნივთიერებებად თავის დროზე განხილულ იქნა წყალბადფტორნახშირბადები (წფნ),
რომელთა მოხმარებაც ყოველწლიურად 10-15%-ით იზრდება. წფნ-ებს აქვთ განსაკუთრებით
მაღალი გლობალური დათბობის პოტენციალი (140-11700), რითაც წვლილი შეაქვთ
კლიმატის ცვლილების პროცესში.102 2016 წელს მონრეალის ოქმის მხარეთა შეხვედრაზე
მიღებულ იქნა მონრეალის ოქმის კიგალის ცვლილება, რომელიც დაახლოებით 20-25-წლიან
პერიოდში ითვალისწინებს წფნ-ების მოხმარების 80%-ით შემცირებას. წფნ-ები არ არის ოდნ-
ები, თუმცა ოდნ-ების მსგავსად ძირითადად მოიხმარება სამაცივრე და ჰაერის
კონდიცირების სექტორებში. 2019 წელს საქართველოში მოიხმარებოდა თითქმის 205
მეტრული ტონა წფნ.103 წფნ-ების მოხმარება განვითარებადი ქვეყნების უმეტესობაში, მათ
შორის საქართველოში, გაიყინება 2024 წელს, ხოლო ხმარებიდან ამოღება დაიწყება 2029
წელს.

როგორც უკვე აღინიშნა, წფნ-ები არის ძლიერი სათბურის გაზები, რომლებსაც

ნახშირორჟანგთან შედარებით ასჯერ და ათასჯერ უფრო მეტი გლობალური დათბობის
პოტენციალი აქვთ. მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით ისინი წარმოადგენენ სათბურის
გაზების მცირე ნაწილს, უახლოესი ათწლეულების განმავლობაში მოსალოდნელია მათი
ემისიის დაახლოებით ოცჯერ გაზრდა, ძირითადად განვითარებად ქვეყნებში მაცივარზე და
კონდიციონერზე მოთხოვნის ზრდის გამო. შედეგად კიდევ უფრო ხელი შეეწყობა კლიმატის
ცვლილებას და შემცირდება ოდნ-ების ხმარებიდან ამოღებით მიღებული სარგებელი. 104

 ოდნ-ების და სხვა მაცივარაგენტების არასათანადო მართვის სისტემა ეროვნულ

დონეზე

ოზონდამშლელი ნივთიერებების და სხვა მაცივარაგენტების მართვის ეროვნული სისტემა

სრულად არ შეესაბამება ევროკავშირისა და მრავალმხრივი გარემოსდაცვითი შეთანხმებების
მოთხოვნებს. საქართველოში არ ხდება წფნ-ების იმპორტ-ექსპორტის რეგულირება. ოდნ-
ების მართვის სისტემის გამართული ფუნქციონირებისთვის უმნიშვნელოვანესია მართვის
პროცესში ჩართულ მხარეებს შორის შეუფერხებელი კოორდინაცია. დღესდღეობით ოდნ-
ების იმპორტის, გადაცემისა და მოხმარების პროცესი არ არის დიგიტალიზებული, რაც
ართულებს პროცესზე ზედამხედველობას და ამცირებს ოდნ-ების გაჟონვების რეგულირების
ეფექტიანობას. ქვეყანაში არ არსებობს ოდნ-ების და სხვა მაცივარაგენტების ნარჩენების
განადგურების შესაძლებლობა, რის გამოც ასეთი ნარჩენების მართვა და გარემოსთვის
უსაფრთხოდ განადგურება ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გამოწვევაა. მაცივარაგენტების
მართვის ეროვნული კანონმდებლობის აღსრულების ხელშემშლელი კიდევ ერთი გარემოებაა

102
ნ. მუმლაძე, თ. მეგრელიძე. ოზონის შრე და მისი დაცვა, 2017, გვ. 76
103
2019 წლის ანგარიში მაცივარაგენტების მოხმარების შესახებ
104
https://www.epa.gov/ozone-layer-protection/recent-international-developments-under-montreal-protocol

80
სამაცივრო და ჰაერის კონდიცირების სექტორში საუკეთესო პრაქტიკის, ტექნოლოგიის და
შესაბამისი ცოდნის ნაკლებობა.

o არასრულყოფილი საკანონმდებლო ბაზა

ოდნ-ების და სხვა მაცივარაგენტების მართვის ეროვნული კანონმდებლობა სრულად არ

შეესაბამება ევროკავშირის N1005/2009 რეგულაციის დებულებებს, რომელთან დაახლოებაც
განსაზღვრულია ასოცირების შესახებ შეთანხმებით. დაწყებულია მონრეალის ოქმის
კიგალის ცვლილების საქართველოს მიერ სავალდებულოდ აღიარების პროცედურა,
რომელიც ჯერ არ არის დასრულებული. არსებული კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს იმ
წფნ-ების იმპორტის, ექსპორტის, ტრანზიტისა და რეექსპორტის რეგულირებას, რომელიც
განსაზღვრულია მონრეალის ოქმის F დანართით.

მაცივარაგენტზე მომუშავე მოწყობილობის მომსახურების სერტიფიცირება ვრცელდება

მხოლოდ ტექნიკოსებზე და არ არის დანერგილი კომპანიათა სერტიფიცირების სისტემა, რაც
ხელს უშლის აღნიშნული მომსახურების ხარისხისა და ბაზრის განვითარებას.
მაცივარაგენტზე მომუშავე მოწყობილობის მომსახურე ტექნიკოსებზე არ ვრცელდება
გამოყენებული კონტროლირებადი ნივთიერებების ამოღების, გადამუშავების, აღდგენისა და
განადგურების შესახებ ვალდებულებები.

o სამაცივრო და ჰაერის კონდიცირების სექტორში საუკეთესო პრაქტიკისა და

შესაბამისი ცოდნის ნაკლებობა

საერთაშორისო რეგულირების მექანიზმებთან შესაბამისობის მიზნით ბოლო წლებში

სამაცივრო და ჰაერის კონდიცირების პრაქტიკის განვითარებისა და განახლების ტემპი
მაღალია, რაც განაპირობებს დარგში ახალი ტექნოლოგიისა და ცოდნის დაგროვებას.
ეროვნულ დონეზე მემაცივრე ტექნიკოსებისთვის აღნიშნული ცოდნისა და ტექნოლოგიის
ხელმისაწვდომობა შეზღუდულია, რაც ხელს უშლის ქვეყანაში ოდნ-ების ალტერნატიული
ბუნებრივი მაცივარაგენტების მოხმარების საუკეთესო პრაქტიკის დანერგვას.

o აღსრულების არაეფექტური სისტემა

მაცივარაგენტების მართვის სისტემა აერთიანებს ასეულობით მემაცივრე ტექნიკოსს,

სტაციონარულ მოწყობილობას და აღნიშნული მოწყობილობების მფლობელს.
მაცივარაგენტების მართვის ეროვნული კანონმდებლობის აღსრულების და აღსრულებაზე
ზედამხედველობის ეფექტიანობა მეტწილად დამოკიდებულია მათზე და მათ მიერ
მარეგულირებელი უწყებებისთვის მიწოდებული ინფორმაციის სიზუსტეზე.

მაცივარაგენტების მართვის ეროვნული კანონმდებლობის აღსრულებას ხელს უშლის

საქმისწარმოების ე.წ. პასიური მეთოდი, რაც გულისხმობს იმას, რომ პროცესი არ არის
ელექტრონიზებული და სისტემატიზებული. ეს გარემოება აჭიანურებს მაცივარაგენტების
მართვისა და ზედამხედველობის პროცესს, ართულებს ინფორმაციისა და ოფიციალური
დოკუმენტაციის გაცვლას მარეგულირებელ უწყებებსა და დაინტერესებულ პირებს შორის
და უარყოფითად აისახება აღნიშნული ინფორმაციის სიზუსტეზე.

81
მაცივარაგენტებზე მომუშავე სტაციონარული მოწყობილობების არასათანადოდ
მომსახურებისა და მოძველებული ტექნიკის პირობებში ხშირია მაცივარაგენტის ჟონვის
შემთხვევები, რაც განაპირობებს ნივთიერებათა გაზრდილ მოხმარებას. ამ ეტაპზე
სტაციონარული მოწყობილობის მფლობელი არ არის ვალდებული უზრუნველყოს
მაცივარაგენტების გაჟონვის მინიმუმამდე შემცირება და აწარმოოს ჟონვის მონიტორინგი.

2.8. ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველოში ბიომრავალფეროვნების მართვასთან დაკავშირებული საკითხები

რეგულირდება რამდენიმე კანონით: „ცხოველთა სამყაროს შესახებ“ (1996) კანონის მიზანია
ცხოველთა სამყაროსა და ჰაბიტატების დაცვა, ასევე ცხოველთა სამყაროს ობიექტებით
სარგებლობის რეგულირება, ხოლო კანონი „წითელი ნუსხისა და წითელი წიგნის შესახებ“
(2003) არეგულირებს გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების დაცვისა და
სარგებლობის სამართლებრივ ურთიერთობებს, ასევე გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი
ველური ფაუნისა და ფლორის სახეობებით საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ კონვენციის
(CITES) დანართებში შეტანილი სახეობებით საერთაშორისო ვაჭრობის საკითხებს. დაცული
ტერიტორიების შექმნისა და მართვის სამართლებრივი ნორმები რეგულირდება კანონებით
„დაცული ტერიტორიების სისტემის შესახებ“ (1996) და “დაცული ტერიტორიების სტატუსის
შესახებ” (2007). ტყის ბიომრავალფეროვნების დაცვა და მისი რაოდენობრივი და
ხარისხობრივი მახასიათებლების შენარჩუნება/გაუმჯობესება 2020 წელს მიღებული
საქართველოს ტყის კოდექსის ერთ-ერთი მიზანია; კანონი „ცოცხალი გენმოდიფიცირებული
ორგანიზმების შესახებ“ (2014) კი აწესრიგებს სამართლებრივ ურთიერთობებს ცოცხალი
გენმოდიფიცირებული ორგანიზმების გამოყენების სფეროში და საქართველოს ტერიტორიას
ცოცხალი გენმოდიფიცირებული ორგანიზმებისაგან თავისუფალ ზონად აცხადებს,
საერთაშორისო ხელშეკრულებების შესაბამისად. თევზჭერასა და სამონადირეო
მეურნეობების შექმნასთან დაკავშირებული საკითხები რეგულირდება კანონქვემდებარე
აქტებით. გარდა ამისა, თითოეული დაცული ტერიტორია შექმნილია შესაბამისი კანონის
საფუძველზე, რომლებშიც გაწერილია კონკრეტული დაცული ტერიტორიის მართვის
სამართლებრივი ნორმები.

ქვეყანაში ბიომრავალფეროვნების დაცვის სამართლებრივ ჩარჩოს ქმნის, ასევე, გლობალური

თუ რეგიონული საერთაშორისო შეთანხმებები, რომელთა მხარეც არის საქართველო. ეს
შეთანხმებებია:

- კონვენცია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ (CBD);

- გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ველური ფაუნისა და ფლორის სახეობებით
საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ კონვენცია (CITES);

82
 - კონვენცია საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანი, განსაკუთრებით წყლის
ფრინველთა საბინადროდ ვარგისი, ტერიტორიების შესახებ (რამსარის კონვენცია);
- კონვენცია ველური ცხოველების მიგრირებადი სახეობების დაცვის შესახებ (CMS);
- სურსათისა და სოფლის მეურნეობისთვის მნიშვნელოვან მცენარეთა გენეტიკური
რესურსების შესახებ საერთაშორისო შეთანხმება (ITPGRFA);
- კონვენცია მსოფლიო კულტურულ და ბუნებრივ ღირებულებათა დაცვის შესახებ
(WHC);
- მცენარეთა დაცვის საერთაშორისო კონვენცია (IPPC).
- კარტახენას ოქმი ბიოუსაფრთხოების შესახებ;
- შეთანხმება აფრიკა-ევრაზიის მიგრირებადი წყლის ფრინველების დაცვის შესახებ;
- შეთანხმება შავი ზღვის, ხმელთაშუა ზღვის და ატლანტის ოკეანის მიმდებარე
ნაწილის ვეშაპისებრთა დაცვის შესახებ;
- შეთანხმება ღამურების დაცვის შესახებ ევროპაში;
- ევროპის ველური ბუნებისა და ბუნებრივი ჰაბიტატების დაცვის შესახებ (ბერნის)
კონვენცია;
- ევროპის ლანდშაფტების კონვენცია.

აღსანიშნავია, რომ მოქმედი ეროვნული კანონმდებლობა სრულად ვერ პასუხობს

ბიომრავალფეროვნების დაცვის მხრივ ქვეყანაში არსებულ გამოწვევებს, ასევე სრულად არ
ასახავს საერთაშორისო შეთანხმებებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებისათვის
აუცილებელ საკითხებს. მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომ „დაცული ტერიტორიების
სისტემის შესახებ“ და „წყლის შესახებ“ საქართველოს კანონების საფუძველზე
საქართველოში შესაძლებელია საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანი ტერიტორიების
შექმნა, ეროვნული კანონმდებლობა არ ასახავს ჭარბტენიანი ტერიტორიების შესახებ
რამსარის კონვენციით განსაზღვრულ სხვა ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებს, როგორიცაა
მაგალითად, ჭარბტენიანი ტერიტორიების ინვენტარიზაცია, ასევე ჭარბტენიანი
ტერიტორიების შერჩევის, რამსარის კონვენციისადმი წარდგენის, საერთაშორისო
მნიშვნელობის ჭარბტენიანი ტერიტორიების ქსელში ჩართვის შემდგომ ეროვნულ დონეზე
მართვის დეტალური პროცედურები და მართვასთან დაკავშირებული სხვა საკითხები.
კანონმდებლობაში არ არის ასახული ზურმუხტის ტერიტორიების/საიტების დაარსებისა და
მართვის, ასევე UNESCO - ს მსოფლიო მემკვიდრეობის უბნების მართვის, მათ შორის
გამოცხადება/აღიარების კრიტერიუმი და სხვა დაკავშირებული საკითხები. მოძველებულია
თევზის რესურსების დაცვისა და მდგრადი სარგებლობის, ასევე ნადირობის წესებსა და
მეთოდებთან დაკავშირებული რეგულაციები. კანონმდებლობასთან დაკავშირებული
კონკრეტული ხარვეზები მიმოხილულია მომდევნო ქვეთავებში გამოკვეთილი მთავარი
პრობლემის გამომწვევ შესაბამის ფაქტორთან მიმართებით.

დაცული ტერიტორიების, ასევე საერთაშორისო ქსელში ჩართული დაცული ტერიტორიების

ქსელი, როგორიცაა მაგალითად ზურმუხტის ქსელი, წარმოადგენს ბიომრავალფეროვნების
დაცვისა და შენარჩუნების ყველაზე ეფექტიან საერთაშორისოდ აღიარებულ ინსტრუმენტს.
შესაბამისად, მათი შექმნისა და გაფართოების მნიშვნელობა ხაზგასმულია ეროვნულ

83
სტრატეგიულ დოკუმენტებში. დაცული ტერიტორიების გაფართოება 2013 წელს
დამტკიცებული საქართველოს ეროვნული სატყეო კონცეფციის ერთ-ერთ ქმედებას
წარმოადგენს (5.4.1), ხოლო საქართველოს კლიმატის ცვლილების 2030 წლის სტრატეგიასა
და სამოქმედო გეგმაში (2021-2023) ზურმუხტის ქსელის ტყის ფონდი, დაცული
ტერიტორიების გაფართოებული არეალი და ახალი დაცული ტერიტორიები შეფასებულია
როგორც 307კტ CO2-ის ეკვივალენტური ემისიების შემცირების საშუალება და შესაბამისად,
განსაზღვრულია ზურმუხტის ქსელისა და დაცული ტერიტორიების ტყის ტერიტორიების
მდგრადი მართვისაკენ მიმართული ქმედებები105. დაცული ტერიტორიების ქსელის
გაფართოებაა ასევე, საქართველოს სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარების 2021-
2027 წლების სტრატეგისა და 2021-2023 წლების სამოქმედო გეგმის ერთ–ერთი მიზანი. გარდა
ამისა, დაცული ტერიტორიების ფართობის გაზრდა წარმოადგენდა 2014-2020 წლების
ბიომრავალფეროვნების ეროვნული სტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმის ერთ-ერთ მიზანს. ამ
ეტაპზე მიმდინარეობს 2020 წლის შემდგომი ბიომრავალფეროვნების გლობალური
სტრატეგიის შემუშავების პროცესი, რომლის მნიშვნელოვან კომპონენტსაც კვლავ
წარმოადგენს დაცულ ტერიტორიებთან დაკავშირებული საკითხი.

ზურმუხტის ქსელის ჩამოყალიბება სპეციალური კონსერვაციული მნიშვნელობის მქონე

ტერიტორიების მდგრადი მართვისთვის წარმოადგენს ევროკავშირსა და საქართველოს
შორის ასოცირების შეთანხმებით გათვალისწინებულ სავალდებულო მოთხოვნასაც.
შეთანხმება, ასევე, ითვალისწინებს ვალდებულებებს ისეთ საკითხებთან მიმართებითაც,
როგორიცაა ბიომრავალფეროვნების სახეობებით ვაჭრობა, გენეტიკურად მოდიფიცირებული
ორგანიზმების მართვა და თევზჭერის პოლიტიკა.

ბიომრავალფეროვნებისა და ჰაბიტატების დაცვას ეხმიანება გაეროს მდგრადი განვითარების

მიზნები და ცალკეულ ამოცანებად განსაზღვრავს სახმელეთო და წყალსატევების
ეკოსისტემების კონსერვაციასა და აღდგენას (ამოცანა 15.1), გადაშენების პირას მყოფი
სახეობებისა და ჰაბიტატების დაცვას (15.5), თევზის რეწვის რეგულირებასა და უკანონო
თევზჭერის აღკვეთას (მიზანი 14).

განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და დაცული ტერიტორიების სფეროში, გასული წლების

განმავლობაში, ქმედებები ხორციელდებოდა საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა
მესამე ეროვნული პროგრამით განსაზღვრული მიზნებისა და ამოცანების, ასევე 2014-2020
წლების ბიომრავალფეროვნების სტრატეგიისა და მოქმედებათა გეგმის (NBSAP) 106 და
საერთაშორისო შეთანხმებებით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესაბამისად.
კერძოდ, 2017-2020 წლების განმავლობაში:

- შემუშავდა და 2020 წელს მიღებული იქნა საქართველოს კანონი “აკვაკულტურის

შესახებ” ;

105
საქართველოს კლიმატის ცვლილების 2030 წლის სტრატეგია (2021), გვ. 138
106
საქართველოს ბიომრავალფეროვნების სტრატეგია და მოქმედებათა გეგმა (NBSAP)

84
 - შემუშავდა და 2019 წელს ძალაში შევიდა ცვლილებები საქართველოს „წითელი
ნუსხისა“და „წითელი წიგნის“ შესახებ საქართველოს კანონში. ცვლილებების მიზანია
გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ველური ფაუნისა და ფლორის სახეობებით
საერთაშორისო ვაჭრობის შესახებ კონვენციის (CITES) ეროვნულ დონეზე დანერგვა;
- მომზადდა კანონის პროექტი „ბიომრავალფეროვნების შესახებ“ საქართველო-
ევროკავშირის ასოცირების შეთანხმებით გათვალისწინებული დირექტივებისა და
სხვა საერთაშორისო ვალდებულებების შესაბამისად;
- მომზადდა საინფორმაციო ფურცლები და ანგარიშები ბიომრავალფეროვნების
მონიტორინგის ზოგიერთი ინდიკატორისთვის, როგორიცაა მაგალითად დაცული
ტერიტორიების ფართობის ცვლილების, ბიომრავალფეროვნების სფეროში ხარჯების
ცვლილების, პესტიციდების გამოყენების ცვლილების და სხვა ინდიკატორები.
- ბიომრავალფეროვნების დაცვისა და შენარჩუნებისათვის ფინანსური რესურსების
მობილიზაციის გაუმჯობესების მიზნით, 2019 წელს დამტკიცდა
ბიომრავალფეროვნების ფინანსირების გეგმა, რომელიც მოიცავს დაფინანსების
მოპოვების პრიორიტეტულ გზებს;107
- გაფართოვდა ზოგიერთი არსებული და შეიქმნა ახალი დაცული ტერიტორიები. 2016
– 2021 წლებში შეიქმნა 9 ახალი (5 აღკვეთილი, 1 ეროვნული პარკი, 2 დაცული
ლანდშაფტი და 1 მრავალმხრივი გამოყენების ტერიტორია) და გაფართოვდა 3
(ეროვნული პარკი) დაცული ტერიტორია. 2021 წლის მდგომარეობით, დაცული
ტერიტორიების საერთო ფართობი შეადგენს 798 287 ჰექტარს, რაც ქვეყნის
ტერიტორიის 11.5%-ს მოიცავს. აქედან სახმელეთო ტერიტორია 783 011 ჰა, ხოლო
საზღვაო აკვატორია - 15 276 ჰექტარია;
- დაიწყო ზურმუხტის ტერიტორიების შერჩევა და 2021 წლის მდგომარეობით
საქართველოში იდენტიფიცირებულია ზურმუხტის 66 ტერიტორია, საიდანაც ბერნის
კონვეციის მიერ დამტკიცებულია 46 ტერიტორია (1 030 491.5 ჰა). კანდიდატ და
შეთავაზებულ ტერიტორიებთან ერთად, ზურმუხტის ქსელის საერთო ფართობია 1
296 116 ჰა, რაც საქართველოს ტერიტორიის 18.6%-ს შეადგენს;
- გაფართოვდა საერთაშორისო მნიშვნელობის მქონე ჭარბტენიანი ტერიტორიების
ქსელი (რამსარის ტერიტორიები). 2020 წელს რამსარის ტერიტორიების სიაში შევიდა
მადატაფას და ბუღდაშენის ტბები, ასევე დაიწყო მუშაობა ორი სხვა ტერიტორიის
(ხანჩალის ტბა და ჭოროხის დელტა) საერთაშორისო მნიშვნელობის მქონე
ჭარბტენიანი ტერიტორიების სიაში ჩართვისთვის;
- გაუმჯობესდა ტრანსსასაზღვრო თანამშრომლობა სომხეთთან და აზერბაიჯანთან.
კერძოდ შემუშავებულია “კავკასიის ეკორეგიონული კონსერვაციის გეგმა” და
განხორციელებულია ერთობლივი პროექტები საქართველოს, სომხეთს და
აზერბაიჯანს შორის. მაგალითად, საქართველო-აზერბაიჯანს შორის
თანამშრომლობის ფარგლებში წარმატებით მიმდინარეობს ჯეირნის (ქურციკის -

107
ბიომრავალფეროვნების ფინანსირების გეგმა (BFP)

85
 Gazella subgutturosa) აღდგენის პროექტი ვაშლოვანის დაცულ ტერიტორიებზე, სადაც
ამჟამად 150-ზე მეტი ჯეირანია; ასევე, წარმატებულია თანამშრომლობა ლაგოდეხის
დაცულ ტერიტორიებსა და აზერბაიჯანის ზაქათალას ნაკრძალს შორის ჯიხვის
მონიტორინგის, ხოლო საქართველო სომხეთს შორის, ჯავახეთის დაცული
ტერიტორიების და არფის ეროვნული პარკის ტერიტორიაზე ფრინველების
მონიტორინგის კუთხით;
- გაუმჯობესდა დაცული ტერიტორიების ფინანსური მდგრადობა ეკოტურიზმის
ხელშეწყობისა და ვიზიტორთა დაცული ტერიტორიებით დაინტერესების გზით.
შედეგად, მაგალითად, 2017 წელს დაცულ ტერიტორიებზე დაფიქსირდა 954 692
ვიზიტორი, 2018 წელს - 1 108 503, 2019 წელს - 1 200 000-მდე. 2019 წლის მონაცემებით
დაახლოებით 25 %-იანი ზრდაა 2017 წელთან შედარებით. 2020 წელს, ვიზიტორთა
რაოდენობა შემცირდა პანდემიით შექმნილი ვითარების გამო;
- ეკოტურიზმის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით განხორციელდა მნიშვნელოვანი
ინფრასტრუქტურული პროექტები, რომლის ფარგლებში დაცულ ტერიტორიაზე
აშენდა ახალი ინფრასტრუქტურა და მოხდა ძველის რეაბილიტაცია. ამჟამინდელი
მდგომარეობით ეკოტურისტული ინფრასტრუქტურა მოწყობილია 16 ლოკაციაზე108.
- 2021 წელს ოთხი დაცული ტერიტორია - კოლხეთის და მტირალას ეროვნული
პარკები, ქობულეთის და კინტრიშის დაცული ტერიტორიები - აღიარებულ იქნა
UNESCO-ს მსოფლიო ბუნებრივი მემკვიდრეობის უბნებად და გამარჯვებულად
გამოცხადდა ნომინაციაში: „კოლხური ტყეები და ჭარბტენიანი ტერიტორიები“.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, მოხდა მთავარი ეკოლოგიური დერეფნების იდენტიფიცირება

ზოგიერთი სახეობისთვის და დაარსების ბოლო ეტაპზეა პირველი ბიოსფერული რეზერვატი
კახეთში.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

ბიომრავალფეროვნების კარგვა გლობალური პრობლემაა. ეკონომიკური თანამშრომლობისა

და განვითარების ორგანიზაციის (OECD) შეფასებით მსოფლიომ უკვე დაკარგა ყველაზე
მცირე 4 ტრილიონი აშშ დოლარის ეკოსისტემური მომსახურებები მხოლოდ მიწის
დაფარულობის ცვლილების გამო.109

108
დაცულ ტერიტორიებზე ეკოტურიზმის განვითარება და ვიზიტორთა ზრდა დადებითად აისახება დაცული
ტერიტორიების მიმდებარედ მცხოვრები მოსახლეობის სოციო-ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. დაცული
ტერიტორიების დაარსება-განვითარების შედეგად ყოველწლიურად იზრდება ადგილობრივი მოსახლეობის
ჩართულობა ტურისტული მომსახურების სერვისების დანერგვასა და განვითარებაში. შესაბამისად, იზრდება
მათი შემოსავლები. მაგალითად, 2019 წელს ადგილობრივი მოსახლეობის დასაქმება დაახლოებით 50%-ით
გაიზარდა 2017 წელთან შედარებით.

109
https://www.oecd.org/environment/resources/biodiversity/G7-report-Biodiversity-Finance-and-the-Economic-and-
Business-Case-for-Action.pdf

86
საქართველო, და ზოგადად, კავკასიის რეგიონი, ერთ-ერთი გამორჩეულია
ბიომრავალფეროვნების თვალსაზრისით. საქართველოში აღრიცხულია უმაღლესი
მცენარეების 4 130, ხავსების 812, სოკოების 7 000 და ცხოველთა 16 054 სახეობა, საიდანაც 758
ქორდიანი ცხოველია (19 ძუძუმწოვარი). საქართველო ენდემიზმის მაღალი დონით
გამოირჩევა - საქართველოში არსებული მცენარეთა სახეობების დაახლოებით 21%
საქართველოს ენდემია. მცენარეთა და ცხოველთა მრავალი სახეობა გადაშენების კრიტიკულ
საფრთხეშია ან უკვე გადაშენებულია. მხოლოდ ძუძუმწოვრების შემთხვევაში 4 სახეობა
საქართველოში უკვე აღარ არსებობს, ხოლო ხუთი სახეობა (ფოცხვერი, ჯიქი, ზოლიანი
აფთარი, კეთილშობილი ირემი და ჯიხვი) - გადაშენების კრიტიკული საფრთხის წინაშეა.
შეინიშნება ზოგიერთი სახეობის მდგომარეობის გაუმჯობესება დაცულ ტერიტორიებზე (მაგ.
ირემი, აღმოსავლეთკავკასიური ჯიხვი, ნიამორი, ქურციკი), თუმცა, სახეობათა დიდი
ნაწილი მაინც საფრთხის წინაშეა. შესაბამისად, ბიომრავალფეროვნების სფეროში მთავარი
გამოწვევა ბიომრავალფეროვნების კარგვაა.

ბიომრავალფეროვნების კარგვის გამო მცირდება ეკოსისტემური მომსახურების სახით

მიღებული გრძელვადიანი სარგებელი, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია მოსახლეობისა
და ქვეყნის ეკონომიკისათვის. მაგალითად, საკვები კულტურების მესამედზე მეტი
გარკვეულწილად დამოკიდებულია ცხოველთა მიერ მცენარეების დამტვერვაზე, რაც
მსოფლიოს მასშტაბით წლიურად 235-577 მლრდ აშშ დოლარის წარმოებაში გამოიხატება. 110
ფარმაცევტული კომპანიების საბრუნავი საშუალებების 50 პროცენტამდე (დაახლოებით 650
მლრდ აშშ დოლარი წლიურად) მიიღება გენეტიკური რესურსებიდან, ხოლო მილიარდზე
მეტი ადამიანი დამოკიდებულია ტყის რესურსებიდან წარმოებულ მედიკამენტებზე. 111
თევზის მსოფლიო წარმოება შეადგენს დაახლოებით 179 მილიონ ტონას, რაც დაახლოებით
400 მილიარდ აშშ დოლარს შეადგენს. ამ წარმოების 50 პროცენტამდე კი ბუნებიდან
მოპოვებული რესურსია.112 მსგავსი შეფასებები კონკრეტულად საქართველოს
ბიომრავალფეროვნებასთან მიმართებით არ არის გაკეთებული, თუმცა ზემოთ მოყვანილი
მაგალითები ნათლად აჩვენებს ბიომრავალფეროვნების კარგვის შედეგად მიღებულ
ეკონომიკურ ზიანს, რაც სამწუხაროდ საქართველოსაც ეხება.

გარდა ამისა, ბიომრავალფეროვნების, განსაკუთრებით მცენარეული საფარის კარგვას,

წვლილი მიუძღვის კლიმატის ცვლილების პროცესში, რომელიც თავის მხრივ წარმოადგენს
კაცობრიობის ეგზისტენციალურ საფრთხეს, მათ შორის საქართველოსთვისაც. დაბოლოს,
საქართველოს უნიკალური ბიომრავალფეროვნების კარგვა უარყოფითად მოქმედებს
ტურიზმის სექტორის განვითარებაზე, რაც თავის მხრივ უარყოფითად აისახება ქვეყნის
ეკონომიკურ ზრდაზე.

ზემოაღნიშნულ პრობლემებს იწვევს რიგი ფაქტორი, რომლებიც ქვემოთაა განხილული:

110
https://ipbes.net/sites/default/files/spm_deliverable_3a_pollination_20170222.pdf
111
https://www.cbd.int/doc/bioday/2010/idb-2010-booklet-en.pdf
112
http://www.fao.org/3/ca9229en/CA9229EN.pdf

87
ჰაბიტატების ფრაგმენტაცია და დეგრადაცია

ჰაბიტატების განადგურება არის პროცესი, როდესად ბუნებრივი ჰაბიტატი ზიანდება იმ

დონეზე, რომ ტერიტორიაზე აღარ არის შესაძლებელი სახეობებისა და ეკოლოგიური
საზოგადოებების არსებობა. აღნიშნული კი იწვევს სახეობების გადაშენებას, შესაბამისად
ბიომრავალფეროვნების და ეკოსისტემური სერვისების კარგვას.

ჰაბიტატების განადგურება ძირითადად ადამიანის ისეთი საქმიანობის გამო ხდება,

როგორიცაა, მაგალითად სოფლის მეურნეობა, წიაღის მოპოვება, ტყის ჭრა,
ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელება, ურბანიზაცია და სხვა. აღნიშნულ
სექტორებში ზოგადი პოლიტიკისა თუ კონკრეტული პროექტის შემუშავებისა და
განხორციელების პროცესში, ხშირად, სიღრმისეულად არ არის შეფასებული
სექტორის/საქმიანობის უარყოფითი ზემოქმედება ჰაბიტატებსა და ბიომრავალფეროვნებაზე.
შესაბამისად, არ არის დაგეგმილი ადეკვატური პრევენციული თუ შემარბილებელი
ღონისძიებები. შედეგად, ხდება ჰაბიტატების ფრაგმენტაცია ან/და დეგრადაცია და საფრთხე
ექმნება სახეობებს, რაც განსაკუთრებით სახიფათოა გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი
ტაქსონებისთვის. მაგალითად, მდ. რიონზე აშენებულმა ჰიდროელექტროსადგურებმა
საფრთხე შეუქმნა ზუთხისებრთა სატოფე ტერიტორიებს (კონკრეტულად, შემცირდა მათი
სატოფე არეალები); საფრთხე ექმნება ზუთხის პოპულაციას, ტოფობის პერიოდში
ტურბინების გარეცხვის გამოც. ზუთხების ტოფობის არეალები დეგრადირდება, ასევე, ქვიშა-
ხრეშის მოპოვების ღონისძიებების შედეგად.

ჰაბიტატებსა და ზოგადად, ბიომრავალფეროვნებაზე უარყოფითად მოქმედებს კლიმატის

ცვლილება. კერძოდ, კლიმატის ცვლილებიდან გამომდინარე პროცესების გამო იცვლება
მათი შემადგენლობა და ხარისხი; ასევე, იზრდება მოწყვლადობა ხანძრებისა და სხვადასხვა
მავნებლებისა და დაავადებების მიმართ; ვითარდება სხვა უარყოფითი პროცესები.

ეფექტიანად მართული ურთიერთდაკავშირებული დაცული ტერიტორიების 113 ქსელის

არარსებობა

ბოლო 25 წლის განმავლობაში, დაცული ტერიტორიების ფართობი ეროვნულ დონეზე

თითქმის 3-ჯერ გაიზარდა და 2021 წლის მონაცემებით შეადგენს 793 351 ჰექტარს. თუმცა,
დაცული ტერიტორიების ფართობის ზრდა არ არის სისტემის გამართულად
ფუნქციონირების და მართვის პირდაპირპროპორციული. კერძოდ, საქართველოში
არსებული 96 დაცული ტერიტორია არ წარმოადგენს ერთიან ურთიერთდაკავშირებულ
ქსელს. აღნიშნული ქსელის შექმნას ძირითადად ეკოლოგიური დერეფნების არსებობა
უზრუნველყოფს, რაც სამწუხაროდ საქართველოში ჯერ კიდევ გასავითარებელია. ამის გამო
ფერხდება სახეობების მიგრაცია და შესაბამისად, საფრთხე ექმნება პოპულაციების
მდგრადობას. ეკოდერეფნები უზრუნველყოფს სახეობების საკვებ ადგილებში
გადაადგილებას/გავრცელებას და ასევე, დიდი მნიშვნელობა აქვს პოპულაციებს შორის

113
დაცულ ტერიტორიებში იგულისხმება როგორც IUCN-ის კრიტერიუმების მიხედვით შექმნილი, ასევე
საერთაშორისო ქსელებში ჩართული დაცული ტერიტორიები

88
გენეტიკური ინფორმაციის გაცვლის თვალსაზრისით, რაც აუცილებელია ჯანსაღი, მდგრადი
და სიცოცხლისუნარიანი პოპულაციების ჩამოყალიბებისთვის.

ეროვნული და საერთაშორისო დაცული ტერიტორიების ქსელის შექმნისა და

განვითარებისთვის აუცილებელია სახელმწიფოს ხედვისა და სტრატეგიული
მიმართულების ჩამოყალიბება. დღეისათვის არ არსებობს შეთანხმებული სტრატეგიული
დოკუმენტი, რომელიც განსაზღვრავდა ურთიერთდაკავშირებული ქსელის
ჩამოყალიბებისთვის პრიორიტეტულ და ქრონოლოგიური ნაბიჯებს. ეს კი, თავის მხრივ,
აუცილებელია ქვეყანაში ერთიანი პოლიტიკისა მიმართულების ჩამოყალიბებისთვისა და
დაცული ტერიტორიების მაღალი ხარისხობრივი და რაოდენობრივი მაჩვენებლების
მისაღწევად.

ხარვეზებია დაცული ტერიტორიების მართვის ეფექტიანობის კუთხითაც. კერძოდ,

ზოგიერთ დაცულ ტერიტორიას ჯერ კიდევ არ გააჩნია მენეჯმენტის/მართვის გეგმა 114 და
იმართება დროებითი რეგულირების წესით, დაცული ტერიტორიების ეფექტიანი
მართვისთვის კრიტიკული მნიშვნელობა აქვს მდგრად დაფინანსებას, რაც საქართველოს
შემთხვევაში ლიმიტირებულია და ხშირად, დაცული ტერიტორიების სააგენტო
დამოკიდებულია დონორების დაფინანსებასა და სხვა სახის მხარდაჭერაზე. ეფექტიანი
მართვის ერთ-ერთი განმსაზღვრელი ფაქტორია ადამიანური რესურსიც, რაც, ასევე,
გაძლიერებას საჭიროებს.

დაცულ ტერიტორიებზე ეკოტურიზმის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით ბოლო წლებში

განხორციელებული მნიშვნელოვანი ინფრასტრუქტურული პროექტების მიუხედავად,
ყველა დაცულ ტერიტორიაზე ჯერ კიდევ არ არის ადმინისტრაციული შენობა და
ვიზიტორთა ცენტრი და ყველა დაცული ტერიტორია არ არის აღჭურვილი ისეთი მცირე
ინფრასტრუქტურით, როგორიცაა მაგალითად, საინტრპრეტაციო დაფები და მანიშნებლები,
რაც მნიშვნელოვანია ვიზიტორთა უსაფრთხოებისა და ინფორმირებისთვის; ასევე არ არის
მოწყობილი საკმარისი სალაშქრო ბილიკები.

უნდა აღინიშნოს დაცული ტერიტორიების ეკოტურისტული პოტენციალის შეფასების და

შესაბამისი ღონისძიებების გატარების აუცილებლობა. 2010 წელთან შედარებით
დაახლოებით 10-ჯერ მოიმატა აღრიცხული ვიზიტორების რაოდენობამ დაცულ
ტერიტორიებზე115, რაც, დადებითად მოქმედებს ადგილობრივი მოსახლეობის სოციალურ-
ეკონომიკურ მდგომარეობაზე. თუმცა, თუ ვიზიტორების რაოდენობა აჭარბებს დაცული
ტერიტორიის ეკოლოგიურ ტევადობას, შეიძლება საფრთხე შეექმნას დაცული
ტერიტორიების ბიომრავალფეროვნებას. მსგავსი შეფასებები დღეის მდგომარეობით არ
კეთდება.

114
მენეჯმენტის გეგმა განსაზღვრავს კონკრეტულ გეოგრაფიულ საზღვრებში მოქცეული დაცული ტერიტორიის
ზოგად მდგომარეობას, გრძელვადიან და მოკლევადიან მიზნებს, სამიზნე სახეობებსა და ჰაბიტატებს, არსებულ
საფრთხეებს, დაცული ტერიტორიის ფუნქციონირებისთვის აკუმულირებულ ბიუჯეტს, ღონისძიებებსა და
დაინტერესებულ მხარეებს.
115
2020 წლის მონაცემი არ არის გათვალისწინებული მსოფლიო პანდემიის გამო

89
საკვანძო ეკონომიკურ სექტორებში ბიომრავალფეროვნების მეინსტრიმინგის პრობლემა

ეკონომიკურ სექტორებში ბიომრავალფეროვნების მეინსტრიმინგს (ბიომრავალფეროვნების

საკითხების ინტეგრაციას) განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ბიომრავალფეროვნების
კარგვის ძირეული მიზეზების აღმოფხვრის უზრუნველსაყოფად და შესაბამისად, მომავალში
ბიომრავალფეროვნებისათვის საჭირო დანახარჯების თავიდან ასაცილებლად 116. 

დღეისათვის, ბიომრავალფეროვნების საკითხები გარკვეულწილად ასახულია სხვადასხვა

სექტორულ გეგმაში117. თუმცა, აღნიშნული გეგმები სრულად მაინც ვერ ასახავს
ბიომრავალფეროვნების საჭიროებებს. გარდა ამისა, პრაქტიკაში ბიომრავალფეროვნების
დაცვისა და რესურსების მდგრადი გამოყენების საკითხები ნაკლებად წარმოადგენს
პრიორიტეტს ეკონომიკური სექტორების დაგეგმვისა და მართვის პროცესში. აღნიშნული
პრობლემა მეტნაკლებად უკავშირდება ბიომრავალფეროვნების შესახებ,
ბიომრავალფეროვნებაზე ეკონომიკის დამოკიდებულების შესახებ ცოდნისა და აღნიშნულ
საკითხთან დაკავშირებით კომუნიკაციის ნაკლებობას.

ბიომრავალფეროვნების საკითხების მეინსთრიმინგის თვალსაზრისით განსაკუთრებით

მნიშვნელოვანია ფინანსური სექტორის ჩართვა (ფინანსურ ინსტრუმენტებში
ბიომრავალფეროვნების საკითხების ინტეგრაცია), რაც ხელს შეუწყობს
ბიომრავალფეროვნებაზე უარყოფითი ზეგავლენის მქონე პროექტების რაოდენობის და მათ
მიერ გამოწვეული ზიანის შემცირებას. ამ მიმართულებით საბანკო სექტორში გარკვეული
აქტივობები უკვე შეიმჩნევა. კერძოდ, ზოგიერთი ბანკი კრედიტების გაცემის პროცესში
იყენებს ბიომრავალფეროვნებასთან დაკავშირებულ კრიტერიუმებს. ასევე, აღსანიშნავია
საქართველოს ეროვნული ბანკის ინიციატივა მდგრადი დაფინანსების ტაქსონომიის
შემუშავების მიმართულებით. თუმცა, ეს პროცესი მნიშვნელოვან გაუმჯობესებას
საჭიროებს. 

ამ მიმართულებით ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს ქვეყანაში არსებული სუბსიდიების

კვლევას ბიომრავალფეროვნებაზე უარყოფითი ზეგავლენის განსაზღვრის მიზნით. მსგავსი
კვლევა არ არის ჩატარებული და შესაბამისად, არ არის შესაძლებელი სუბსიდიების
ჩანაცვლების შესაძლებლობების განხილვა ბიომრავალფეროვნებაზე უარყოფითი
ზეგავლენის შემთხვევაში, რაც მნიშვნელოვანია სამომავლო დანახარჯების თავიდან
აცილების თვალსაზრისითაც.

სახეობათა არამდგრადი მოპოვება და ბრაკონიერობა

სახეობათა არამდგრადი მოპოვება და ბიომრავალფეროვნების რესურსებით უკანონო

სარგებლობა (ბრაკონიერობა) როგორც დაცულ ტერიტორიებზე, ასევე მის გარეთ,
ბიომრავალფეროვნების კარგვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია.

თავის მხრივ, სახეობათა გადაჭარბებული და არამდგრადი მოპოვების ერთ-ერთი მთავარი

მიზეზი თევზჭერასა და ნადირობასთან დაკავშირებული მოძველებული კანონმდებლობაა,

116
Understanding mainstreaming as a finance solution
117
Analysis of Linkages between NBSAP and Sectoral Policy Documents

90
რომელიც განახლებას და საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ
შეთანხმებით, ასევე საერთაშორისო კონვენციებით ნაკისრ ვალდებულებებთან
ჰარმონიზებას საჭიროებს. უფრო კონკრეტულად კი, მაგალითად, სამონადირეო მეურნეობის
სპეციალური ლიცენზიის გაცემისა და მის საფუძველზე სამონადირეო მეურნეობის მართვის
(მათ შორის მდგრადი ნადირობის) არსებული სისტემა არაეფექტურია, რადგან არ არის
სრულფასოვნად დანერგილი ნადირობის პროცესის ეფექტიანად წარმართვისა და
სანადირო, თუ გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი სახეობების აღწარმოების
ინსტრუმენტები და მექანიზმები, როგორიცაა მაგალითად, ნადირობისათვის გამოყოფილი
ტერიტორიების წინასწარ შერჩევისა და შეფასების მეთოდოლოგია, სანადირო ფართობის
მართვის დეტალური და აპრობირებული მექანიზმები, უკანონო სარგებლობის აღმოფხვრის
და კონტროლის კუთხით ნათლად გაწერილი პასუხისმგებლობები, აღწარმოების
პროგრამების შემუშავების ვალდებულების მექანიზმები და ა.შ. ამ ჭრილში
მოსაწესრიგებელია, ასევე, გადამფრენ ფრინველებზე ნადირობის ასპექტები.

ასევე მოძველებულია თევზის რესურსების დაცვასა და მდგრად სარგებლობასთან

დაკავშირებული არსებული სამართლებრივი ბაზა. 2020 წელს მიღებული “აკვაკულტურის
შესახებ” საქართველოს კანონი ნაწილობრივ არეგულირებს ამ საკითხებს, თუმცა
მაგალითად, შავ ზღვაში თევზჭერის გრძელვადიანი ლიცენზირების საკითხი და თევზის
რესურსის დაცვის ასპექტები არ განეკუთვნება აღნიშნული კანონის რეგულირების სფეროს.
თევზჭერასთან დაკავშირებული მრავალი საკითხი მხოლოდ მთავრობის დადგენილებებით
რეგულირდება და არ არის მომზადებული ერთიანი კანონი. ჯერ კიდევ რეგულირების
მიღმაა დარჩენილი ისეთი საკითხები, როგორიცაა მაგალითად, წყლის ცოცხალი
რესურსების კონსერვაცია და მართვა, შემოწმება და კონტროლი, მონაცემთა შეგროვება,
უკანონო, შეუთანხმებელი, დაურეგულირებელი თევზჭერის წინააღმდეგ ბრძოლა და სხვა.
მოსაწესრიგებელია ასევე თევზჭერისას რესურსის ხმელეთზე გადმოტვირთვის, მარკეტინგის
და მიკვლევადობის უზრუნველყოფის და სხვა მსგავსი საკითხები. არ არსებობს მდგრადი
თევზჭერის უზრუნველყოფისათვის აუცილებელი პოლიტიკის დოკუმენტი, რომელიც
განავითარებს თევზის რესურსების დაცვისა და მდგრადი მოხმარების მისაღწევად საჭირო
ყველა მიმართულებას და უზრუნველყოფს ეკონომიკურ, ეკოლოგიურ და სოციალურ
მდგრადობას. 

გარდა ამისა, კანონმდებლობა სრულად არ ასახავს თევზჭერისა და რესურსების დაცვის

სფეროში საერთაშორისო შეთანხმებებით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულებისათვის
აუცილებელ საკითხებს. ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებიდან გამომდინარე
საქართველო ვალდებულია მოახდინოს ეროვნული კანონმდებლობის ევროკავშირის
კანონმდებლობასთან ჰარმონიზაცია. თევზჭერისა და რესურსის დაცვის სფეროში
შეთანხმება ასევე ითვალისწინებს სხვადასხვა ვალდებულებას, მათ შორის თევზის მარაგის
მდგრადი და გონივრული მართვის მნიშვნელობის გათვალისწინებითა და სავაჭრო
ურთიერთობებში ეფექტური მმართველობის ხელშეწყობის მიზნით.

ველური ბუნების ობიექტებით საერთაშორისო ვაჭრობის არასრულყოფილი რეგულირება

სახეობების გადაჭარბებული მოპოვების კიდევ ერთი რისკ-ფაქტორია. საქართველოს კანონი

91
"წითელი ნუსხისა" და "წითელი წიგნის" შესახებ ქმნის გარკვეულ საკანონმდებლო ჩარჩოს,
თუმცა განახლებას საჭიროებს კერძო ნაკვეთებზე მოშენებული მცენარეული რესურსით
ვაჭრობასთან დაკავშირებით 2019 წელს CITES-ის მხარეთა კონფერენციის მიერ
დამტკიცებული რეზოლუციების შესაბამისად. ასევე მნიშვნელოვანია კონვენციის
დანართებში შეტანილი სახეობების (თეთრყვავილა, ყოჩივარდა) მოპოვების კვოტების
დადგენა სამეცნიერო შეფასების საფუძველზე, რათა უზრუნველყოფილი იყოს რესურსით
მდგრადი სარგებლობა.

სახეობების მდგრადი მართვისათვის გადამწყვეტია ბიომრავალფეროვნების კომპონენტების

შესახებ მონაცემების შეგროვება და დამუშავება, რაც მხოლოდ სისტემატიური და ფართო
მონიტორინგით მიიღება. საქართველოში ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის სიტემა,
რომელსაც საფუძველი 2009 წელს ჩაეყარა, განახლების პროცესშია, თუმცა მის სრულყოფილ
ფუნქციონირებას ხელს უშლის რიგი ფაქტორი - არ არსებობს პლატფორმა, სადაც უწყვეტად
მოხდება მონაცემების მიმოცვლა; კანონმდებლობაში არ არის გამიჯნული ფუნქციები და
კონკრეტული პასუხისმგებლობები, მონიტორინგის წარმოებასთან მიმართებით; არ არის
დამტკიცებული საბოლოო ინდიკატორების სია. დღეისთვის, შემუშავების პროცესშია
სისტემის წარმოებისთვის საჭირო სამართლებრივი საფუძვლები. სახელმწიფო და
დონორული დახმარებით, მიმდინარეობს უამრავი პროცესი სახეობათა მონიტორინგის
კუთხით, რაც მოითხოვს შემდგომ ანალიზსა და შედეგებზე დაფუძნებულ, ადაპტირებული
მართვის ღონისძიებებს. თუმცა, ერთიანი სისტემის/პლატფორმის არარსებობის გამო,
მონაცემების თავმოყრა და ერთიანი/სისტემატიური ანალიზი შეუძლებელია.

საქართველოს ბიომრავალფეროვნებას მნიშვნელოვანი საფრთხის წინაშე აყენებს

ბრაკონიერობა, რის ფაქტებიც, სამწუხაროდ, კვლავ გვხვდება როგორც დაცულ
ტერიტორიებზე, ასევე მის გარეთ. გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს
სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის
დეპარტამენტის მიერ 2017-2021 წლებში აღრიცხული იქნა ხე-ტყის უკანონო
მოპოვება/ტრანსპორტირების 12 500-ზე მეტი, ხოლო უკანონო თევზჭერისა და ნადირობის
4 000-ზე მეტი ფაქტი. უკანონო ბუნებათსარგებლობის სტატისტიკა წლების მიხედვით
მოცემულია 2-4 დიაგრამაზე. ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის კანონმდებლობის
აღსრულებასთან დაკავშირებული გამოწვევები, ასევე შესაბამისი მიზნები და ამოცანები,
მიმოხილულია დოკუმენტის „გარემოსდაცვითი მმართველობის“ ნაწილში (იხ. 2.1 და 3.1
ქვეთავები) .

92
 4000

3500

3000

2500

2000

1500

1000

500

0
2017 2018 2019 2020 2021 (7 თვე)

ხე-ტყის უკანონო მოპოვება/ ტრანსპორტირება უკანონო თევზჭერა

უკანონო ნადირობა

დიაგრამა 2-4 სამართალდარღვევების სტატისტიკა ბიომრავალფეროვნების სფეროში

ინვაზიური სახეობების გავრცელება

ინვაზიური სახეობები, ადვილად ეგუებიან რა გარემოს და ითვისებენ სხვა სახეობების საკვებ

არეს, მნიშვნელოვან საფრთხეს წარმოადგენენ ბიომრავალფეროვნებისთვის მთელ
მსოფლიოში.118 საქართველოში გავრცელებული უცხო ინვაზიური სახეობები საფრთხეს
უქმნიან როგორც ხმელეთის, ისე წყლის ეკოსისტემებს. მაგალითად, საქართველოს ტყეებს,
განსაკუთრებით ჭალის ტყეებს, საშიშროება შეიძლება შეუქმნას პაულონიამ (Paulownia
tomentosa) და ხემყრალამ (Ailanthus altissima). ხემყრალამ შესაძლოა დათრგუნოს ჭალის ტყის
ადგილობრივი სახეობები, როგორიცაა ლაფანი (Pterocaria pterocarpa). პაულონია კი, რომლის
გაშენება ხდება სასოფლო-სამეურნეო მიწებზე მერქნული რესურსის მიღების მიზნით, იწყებს
გავრცელებას დასავლეთ საქართველოს ადგილობრივ ტყეებში აჭარასა და კახეთში, სადაც
შესაძლოა საფრთხე შეუქმნას ადგილობრივ ბიომრავალფეროვნებას, მათ შორის დაცულ
ტერიტორიებზე (მაგ.: ლაგოდეხის დაცულ ტერიტორიებს). მნიშვნელოვანი საფრთხეს
წარმოადგენს ინვაზიური სოკოვანი დაავადებები საქართველოს „წითელ ნუსხაში“ შეტანილი
მერქნიანი მცენარეებისთვის, როგორიცაა წაბლი, კოლხური ბზა, იმერული მუხა და
თელადუმა, აღნიშნულის ერთ-ერთი თვალსაჩინო მაგალითია კოლხური ბზა, რომლის
კორომების მნიშვნელოვანი ნაწილი განადგურდა სოკოვანი დაავადების გამო. კოლხური
ბზის დაავადებამ მოიცვა კინტრიშის დაცული ლანდშაფტის 55- 65%, ხოლო მტირალას
ეროვნულ პარკში - ბზის პოპულაციის 60%-მდე. არანაკლები საფრთხის მომტანია
ინვაზიური ცხოველების გავრცელება. ხმელეთის ინვაზიური სახეობებიდან აღსანიშნავია
ონდატრა, ენოტი და ენოტისებური ძაღლი. მაგალითად, ენოტი, საკვებად იყენებს რა
118
ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ კონვენციის (CBD) მიხედვით, ინვაზიური სახეობები 5
გლობალური საფრთხიდან ერთ-ერთია, რაც განუზომელ ზიანს აყენებს ბიომრავალფეროვნებას და იწვევს
ეკოსისტემური სერვისების შესუსტებას.

93
როგორც ფრინველს, ასევე მის კვერცხებს, განიხილება ადგილობრივ და ენდემურ
ფრინველთა სახეობებზე (განსაკუთრებით კოლხურ ხოხობზე) საგრძნობი ზიანის მომტან
სახეობად. შიდა წყლების ბიომრავალფერონებაზე ზემოქმედების კუთხით განსაკუთრებული
აღნიშვნის ღირსია კარჩხანა, რომელიც ყველა წყალსატევშია გავრცელებული. შავ ზღვაში
ინვაზიური სახეობების გავრცელების საკითხი და მასთან დაკავშირებული გამოწვევები
მიმოხილულია ქვეთავში შავი ზღვის შესახებ (2.3).

გარდა ბიომრავალფეროვნებაზე ზეგავლენისა, ინვაზიური სახეობების გავრცელება

მნიშვნელოვან ზიანს აყენებს ქვეყნის ეკონომიკას. აღნიშნულის ნათელი მაგალითია აზიური
ფაროსანას მიერ სოფლის მეურნეობის სექტორისთვის მიყენებული ზიანი. უნდა აღინიშნოს
ისიც, რომ კლიმატის გლობალური ცვლილების ფონზე, ინვაზიური სახეობების
გავრცელებიდან მომდინარე საფრთხე კიდევ უფრო საგანგაშო მნიშვნელობას იძენს, რადგან
ინვაზიური სახეობები, ადგილობრივი სახეობებისგან განსხვავებით, ადვილად ეგუებიან
შეცვლილ პირობებს და იკავებენ ადგილობრივი, განსაკუთრებით მოწყვლადი სახეობების
ადგილს ეკოსისტემებში.

მიუხედავად ყოველივე ზემოაღნიშნულისა, დღემდე ინვაზიურ სახეობებთან დაკავშირებით

ინფორმაცია მწირია და ვერ ხერხდება შესაბამისი ქმედებების განხორციელება ინვაზიური
სახეობების შემოსვლის, გავრცელების და განადგურებისათვის. არ არსებობს საქართველოში
გავრცელებული ინვაზიური სახეობების ერთიანი (რომელიმე სამართლებრივი აქტით, ან
თუნდაც კვლევით განსაზღვრული) ნუსხა. არ არის დადასტურებულად
იდენტიფიცირებული მათი შემოსვლის და გავრცელების გზები; ასევე არ არის შეფასებული
რისკები და მოსალოდნელი ზიანი. სახელმწიფო უწყებებში, სამეცნიერო და ექსპერტულ
წრეებში არსებული მონაცემები მცენარეთა და ცხოველთა ინვაზიური სახეობების შესახებ
არასრული და ფრაგმენტულია. კანონმდებლობა ინვაზიურ სახეობებთან მიმართებით
არასრულყოფილი და არაქმედითია. ამ ეტაპზე საქართველოს კანონმდებლობით
დადგენილია აკრძალვა მხოლოდ ფაუნის საქართველოსთვის უცხო სახეობების შემოტანაზე,
მათი ინტროდუქციის მიზნით.

2.9. ტყის მართვა

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

ტყის მართვის სამართლებრივ საფუძველს ქმნის საქართველოს კანონი - „ტყის კოდექსი’’

რომელიც 2020 წელს დაამტკიცა საქართველოს პარლამენტმა და ძალაში შევიდა 2021 წლის 1
იანვრიდან. კოდექსი ეფუძნება ტყის მდგრადი მართვის საერთაშორისოდ აღიარებულ
პრინციპებს და თანამედროვე მიდგომებს, რომლებიც ეკოლოგიურ მდგრადობასთან ერთად
უზრუნველყოფს ტყეების როლის ზრდას ქვეყნის სოციალურ და ეკონომიკურ
განვითარებაში. კოდექსიდან გამომდინარე კანონქვემდებარე აქტების ნაწილი შემუშავებული
და დამტკიცებულია, ნაწილზე კი მიმდინარეობს მუშაობა და იგეგმება მათი დამტკიცება
კოდექსით განსაზღვრული ვადების შესაბამისად.

94
ტყის მართვის არსებული პრაქტიკის შეცვლის და ტყეების ეკოლოგიურად გონივრული,
სოციალურად სარგებლიანი და ეკონომიკურად წარმატებული მართვისათვის აუცილებელი
პრინციპების განმსაზღვრელი პირველი დოკუმენტი - ეროვნული სატყეო კონცეფცია -
საქართველოს პარლამენტმა 2013 წელს დაამტკიცა. ტყის, როგორც სოფლის განვითარებისა
და ადგილობრივი მოსახლეობის სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის
გაუმჯობესებისათვის უმნიშვნელოვანესი ეკოსისტემის, როლი ხაზგასმულია „საქართველოს
სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარების სტრატეგიაში“ (2021-2027), სადაც ერთ-
ერთ ამოცანად „ტყის რესურსების მდგრადი გამოყენებაა“ განსაზღვრული, ხოლო ტყის
მოვლა-აღდგენა, ტყის რესურსებზე ხელმისაწვდომობა და ინვენტარიზაციის პროცესის
გაგრძელება წარმოადგენს აღნიშნული სტრატეგიის 2021-2023 წლების სამოქმედო გეგმის
ნაწილს.

ტყის მართვის საკითხს მნიშვნელოვანი ადგილი აქვს დათმობილი „საქართველოს კლიმატის

ცვლილების 2030 წლის სტრატეგიაში“ (2021), რომელიც თავის მხრივ, ეყრდნობა
„საქართველოს ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილით“ გათვალისწინებულ
ვალდებულებებს. სტრატეგიის ერთ-ერთი მიზანია „2030 წლისთვის, სატყეო სექტორის მიერ
ნახშირბადის შთანთქმის შესაძლებლობის, 2015 წელს დაფიქსირებულ დონესთან
შედარებით, 10%-თ გაზრდა“, ხოლო შესაბამისი ამოცანები მოიცავს დეგრადირებული ტყის
აღდგენას, ტყის მდგრადი მართვის ხელშეწყობასა და კლიმატის ცვლილების
გამოწვევებისადმი ადეკვატური ტყის მართვის სისტემის განვითარებას. სტრატეგიის
განხორციელების 3 წლიანი გეგმა (2021-2023) განსაზღვრავს კონკრეტულ ქმედებებს
დასახული მიზნების მისაღწევად.

ტყის მასივების დაცვა, აღდგენა და ფართობის ზრდა იქნა მიჩნეული ერთ-ერთ აუცილებელ
სტრატეგიულ მიდგომად გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მეორე ეროვნულ პროგრამაში (2014-
2022).

ტყის მდგრადი მართვის მიდგომების დანერგვის ვალდებულება საქართველომ აიღო

საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმებითაც (2014). კერძოდ,
დოკუმენტში ხაზგასმულია ისეთ საკითხებზე თანამშრომლობის მნიშვნელობა, როგორიცაა
ტყის საფარის დაცვა, უკანონო ჭრების და მასთან დაკავშირებული ვაჭრობის აღკვეთის
ღონისძიებების გატარება, CITES-ის კონვენციის სიაში კონსერვაციისათვის მნიშვნელოვანი
სახეობების შეტანა და სხვა (მუხლი 233). სატყეო სექტორი ასევე შედის იმ პრიორიტეტულ
სფეროებში, სადაც აუცილებელია ქმედებების გატარება გარემოს ხარისხობრივი
მდგომარეობის გაუმჯობესებისათვის (მუხლი 302).

საქართველოს, როგორც საერთაშორისო თანამეგობრობის წევრს, აღებული აქვს გაეროს

მდგრადი განვითარების მიზნების განხორციელების ვალდებულებაც, რაც სხვა მრავალ
საკითხთან ერთად, მოიცავს ტყის მდგრად მართვას, ტყის საფარის ზრდას და
დეგრადირებული ტყეების აღდგენას 2030 წლისთვის (მიზანი 15, ამოცანა 15.1 და 15.2).

95
განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

ბოლო წლებში ტყის სექტორში განხორციელებული ქმედებები ეფუძნებოდა საქართველოს

გარემოს დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამით განსაზღვრულ მიზნებსა და
ამოცანებს (2017-2021), რომლებიც თავის მხრივ ეყრდნობოდა იმ დროისთვის სექტორში
იდენტიფიცირებულ პრობლემებსა და გამოწვევებს. კერძოდ გასული წლების განმავლობაში:

- არათანმიმდევრული და მოძველებული კანონმდებლობის გაუმჯობესების მიზნით,

შემუშავდა და 2020 წელს საქართველოს პარლამენტის მიერ დამტკიცდა კანონი - „ტყის
კოდექსი“, რომელიც ეფუძნება ტყის მდგრადი მართვის საერთაშორისოდ აღიარებულ
პრინციპებს და პასუხობს ტყის მართვის თანამედროვე მიდგომებს. მერქნული
რესურსით სარგებლობის მოწესრიგების გარდა, ტყის ახალი კოდექსი შეიცავს
მნიშვნელოვან საფუძვლებს ტყის ეკოსისტემური სერვისების ათვისებისა და
გამოყენებისათვის.
- ტყის აღრიცხვისა და მონიტორინგის გაუმჯობესების მიზნით, დაიწყო ტყის პირველი
ეროვნული დონის აღრიცხვა (ინვენტარიზაცია), რომლის საველე სამუშაოები
დასრულდა 2021 წელს, აღნიშნულით ქვეყანას ექნება სტატისტიკური ინფორმაცია
ტყეების რაოდენობრივ და ხარისხობრივ მახასიათებლებზე. ამავდროულად, 2017-2020
წლებში ტყის 543 946 ჰა ფართობზე ჩატარდა ტყეთმოწყობა (მართვის დონის
ინვენტარიზაცია) და მომზადდა ტყის მართვის გეგმები.
- ტყის საინფორმაციო და მონიტორინგის სისტემის ჩამოყალიბების უზრუნველსაყოფად
მომზადდა რიგი მოდულები, მონაცემთა ანალიზის პროგრამები და შეიქმნა მონაცემთა
მართვის პორტალი, რაც მონაცემთა სისტემატიზაციის გარდა, უზრუნველყოფს
გამჭვირვალობასა და ტყესთან დაკავშირებულ მონაცემებზე საზოგადოებისა და
დაინტერესებული მხარეების ხელმისაწვდომობას (atlas.mepa.gov.ge).
- საშეშე, სამასალე და არამერქნულ რესურსზე მოსახლეობის მაღალი დამოკიდებულების
გამო, მნიშვნელოვანი ყურადღება დაეთმო ტყითსარგებლობის განვითარების საკითხს და
ალტერნატიული წყაროების გამოყენების წახალისებას. კერძოდ, მნიშვნელოვნად
მოწესრიგდა მერქნის ლეგალური ბაზარი და 2018 წლიდან დაიწყო საბიუჯეტო
ორგანიზაციების (მათ შორის სკოლები, ბაღები) სათბობი შეშით მომარაგება
ორგანიზებული წესით სსიპ ეროვნული სატყეო სააგენტოს მიერ. 2020 წლიდან დაიწყო
შესაბამისი ინფრასტრუქტურის განვითარებაც (საქმიანი ეზოები, სატყეო სამეურნეო
გზები). ალტერნატიული წყაროების გამოყენების წახალისების მიზნით კი
დარეგულირდა ტყის ნარჩენის გაცემის პროცედურები. შესაბამისად, ბოლო წლებში
ქვეყანაში ადგილობრივი მწარმოებლების და ტექნოლოგიის მომწოდებლების რაოდენობა
გაიზარდა, თუმცა მათი პროდუქციისა და მომსახურების ხარისხი, ასევე ბაზარზე მათი
შეთავაზებების გაუმჯობესებისა და გაფართოების შესაძლებლობები შეზღუდულია.
აღსანიშნავია, რომ ალტერნატიული ენერგოსაწვავის (ბრიკეტები, პელეტები)
პროდუქციის გაყიდვების წლიურმა მოცულობამ დაახლოებით 3 მილიონი ლარი
შეადგინა.

96
- წინა ათწლეულების განმავლობაში ტყის არასწორი მართვით, მოსახლეობის ტყეზე
დამოკიდებულებით და აგრეთვე კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული ტყის
დეგრადაციის პროცესის შერბილების მიზნით, 2017-2020 წლებში მნიშვნელოვანი
ყურადღება დაეთმო და გაიზარდა ტყის მოვლა-აღდგენის ღონისძიებების მასშტაბები.
ტყის აღდგენის ღონისძიებები ყოველწლიურად საშუალოდ 150 ჰა ფართობზე
ხორციელდება, რაც ამავდროულად ეროვნულ დონეზე ნაკისრი საერთაშორისო
ვალდებულებების შესრულებასაც უწყობს ხელს.
- სატყეო განათლების ხელშეწყობის მიზნით მომზადდა სატყეო განათლების სტრატეგია
და სამოქმედო გეგმა. 2016 წელს შემუშავდა სატყეო საქმის სპეციალისტის
საგანმანათლებლო პროგრამა პროფესიული სწავლებისთვის და დღეისათვის 6
პროფესიული კოლეჯი ახორციელებს სწავლებას. საზოგადოების ცნობიერების
ამაღლების მიზნით კი მომზადდა სატყეო სექტორის საკომუნიკაციო სტრატეგია და
სამოქმედო გეგმა.
- მნიშვნელოვანი ნაბიჯები გადაიდგა ტყის პოლიტიკის, მართვის და მაკონტროლებელი
უწყებების შესაძლებლობების გაძლიერების მიმართულებითაც. კერძოდ, 2017 წლის
შემდგომ გაიზარდა ტყის პოლიტიკის განმსაზღვრელი ორგანოს თანამშრომელთა
რაოდენობა, მომზადდა ტყის მართვაში ჩართული უწყებების განვითარების გეგმები და
კონკრეტული მიმართულებებით გადამზადდა 300-ზე მეტი თანამშრომელი.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

საქართველოს ტყეების 98% ბუნებრივი წარმოშობისაა და უმეტესი ნაწილი მაღალი

დაქანების ფერდობებზეა განფენილი. აღნიშნული (და არამხოლოდ) განაპირობებს მათ
ეროვნულ, რეგიონულ და გლობალურ მნიშვნელობას, როგორც მდიდარი
ბიომრავალფეროვნების, ასევე, სასიცოცხლო მნიშვნელობის ეკოსისტემური მომსახურების
უზრუნველყოფის თვალსაზრისით. გარდა ამისა, საქართველოში ტყე წარმოადგენს ქვეყნის
მოსახლეობისთვის სასიცოცხლო მნიშვნელობის პირდაპირი თუ არაპირდაპირი სარგებლისა
და რესურსების წყაროს და ხელს უწყობს ეკონომიკის სხვადასხვა დარგის ფუნქციონირებას.

სატყეო სექტორში გადადგმული პროგრესული ნაბიჯების მიუხედავად, დღეისათვის კვლავ

გამოწვევად რჩება ტყის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების გაუარესება და
ტყის ფასეულობების არასათანადო მართვა. კერძოდ, 2021 წლამდე ჩატარებული ტყის
მონიტორინგისა და აღრიცხვის შედეგად მიღებული მონაცემებით დგინდება, რომ ტყის
ფართობების დიდი ნაწილი დეგრადირებულია, ძირითადად უსისტემო ჭრის შედეგად ხე
ტყის ხარისხის შემცირებით; ასევე, სახეზეა სახეობათა ცვლა. მაგალითად, უსისტემო ჭრებმა
გამოიწვია წიფლის ტყეების შემცირება დაახლოებით 15 %-ით და მოიმატა ჯაგრცხილამ,
რომელიც წარმოადგენს არამიზნობრივ დაბალ პროდუქტიულ ტყეებს. გარდა ამისა, მოიმატა
გამეჩხერებულმა (დაბალი სიხშირის კორომები), ხანძრისა და გადამეტებული ძოვებისგან
დეგრადირებულმა ტყის მასივებმა.

97
ამასთანავე, არსებული სოციალური პირობებისა და საზოგადოებაში ცნობიერების დაბალი
დონიდან გამომდინარე, ქვეყანაში ტყე მოიაზრება როგორც, მხოლოდ მერქნული
რესურსების მომწოდებელი წყარო და ძირითადად გამოიყენება სოციალური მოთხოვნების
დასაკმაყოფილებლად. შესაბამისად, ტყითსარგებლობის დროს სრულყოფილად არ არის
გათვალისწინებული ტყის ეკოლოგიური, სოციალური და ეკონომიკური ფასეულობები, რაც
განაპირობებს მისი ფუნქციების არასწორ და არამიზნობრივ გამოყენებას.

ტყის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების გაუარესება საფრთხეს უქმნის

ბიომრავალფეროვნების სახეობებს და ტყეების ისეთ ეკოსისტემურ სერვისებს, როგორიცაა
კლიმატის რეგულირება, წყლის რესურსების დაცვა, ნიადაგის ნაყოფიერი ფენის შექმნა,
სხვადასხვა ბუნებრივი სტიქიური მოვლენების განვითარების სიხშირისა და შედეგების
შერბილება და სხვა. ტყის დეგრადაცია ასევე პირდაპირ კავშირშია ადამიანების
კეთილდღეობასთან, სიღარიბის აღმოფხვრასა და ქვეყნის მდგრად განვითარებასთან.
მრავალმიზნობრივი ტყითსარგებლობის სისტემის არასაკმარისად განვითარების გამო კი, არ
ხდება ტყის პოტენციალის სრულად ათვისება, რასაც მივყავართ ტყის რესურსების
არაგონივრულ გამოყენებასა და ტყისგან მიღებული პოტენციური სარგებლის წილის
შემცირებამდე მთლიან შიდა პროდუქტთან მიმართებაში.

პრობლემის გამომწვევი ძირითადი ფაქტორებია:

ტყის მდგრადი მართვის არასრულყოფილი სისტემა

ტყის მდგრადი მართვა გულისხმობს ტყეების ეკონომიკური, სოციალური და

გარემოსდაცვითი ღირებულებების შენარჩუნებასა და გაუმჯობესებას, რაც თავის მხრივ
საჭიროებს განახლებული ინფორმაციის საფუძველზე შემუშავებულ ტყის მართვის გეგმებს,
ამ გეგმების შემუშავებისა და განხორციელებისათვის აუცილებელ ფინანსურ, ტექნიკურ და
ადამიანურ რესურსებს და ასევე, გამართულ საინფორმაციო სისტემებს, რაც გააადვილებს
ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობასა და გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში
დაინტერესებული მხარეების მონაწილეობას. აღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებით
იდენტიფიცირებულია რიგი პრობლემები, რაც აფერხებს ტყის მდგრადი მართვის სისტემის
ეფექტიანად ფუნქციონირებას.

 განახლებული ინფორმაციის სიმცირე ტყეების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი

მაჩვენებლების შესახებ

როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, ტყის მართვის გეგმების შემუშავება და მათი

განხორციელება წარმოადგენს ტყის მდგრადი მართვის აუცილებელ პირობას. თავის მხრივ,
ტყის მართვის გეგმების შემუშავება შეუძლებელია ტყეების რაოდენობრივი და
ხარისხობრივი მაჩვენებლების შესახებ სრულყოფილი ინფორმაციის გარეშე, რომლის
მოპოვების ერთადერთი ინსტრუმენტი ტყეთმოწყობაა (ტყის მართვის დონის
ინვენტარიზაცია). ამ დროისთვის ტყეთმოწყობა (ინვენტარიზაცია) საქართველოს ტყის
მხოლოდ დაახლოებით 21%-ზეა განხორცილებული და მომზადებულია განახლებული ტყის

98
მართვის გეგმები. გარდა ამ სახის ინვენტარიზაციისა, მნიშვნელოვანია ტყის ეროვნული
აღრიცხვაც, რომელიც იძლევა სტატისტიკურ ინფორმაციას საქართველოს ტყის
მდგომარეობისა და მისი მრავალფეროვნების შესახებ, რაც აუცილებელია ეროვნულ
დონეზე სტრატეგიული და პოლიტიკური გადაწყვეტილების მისაღებად. 119 2019-2020 წლების
განმავლობაში ტყის ეროვნული აღრიცხვა განხორციელდა საქართველოს ტყის შემქმნელი
სახეობებით დაფარულ ტერიტორიის 70%-ზე. ტყეების მდებარეობის, რაოდენობრივი და
ხარისხობრივი მდგომარებაზე ინფორმაციის სიმწირის გამო, არ არის განხორციელებული
ტყეების კატეგორიზაცია მათი ფუნქციური დანიშნულების მიხედვით, რაც აუცილებელია
ტყის მდგრადი მართვისათვის.

 ტყის მართვაში ჩართული სტრუქტურების არასაკმარისი შესაძლებლობები

ფინანსური, ტექნიკური და ადამიანური რესურსების თვალსაზრისით

სატყეო სექტორის გამართულად ფუნქციონირებისათვის აუცილებელია შესაბამისი

ფინანსური რესურსების მობილიზება. დღეისათვის ტყის მდგრადი მართვის სისტემის
ჩამოყალიბებისა და უშუალოდ ტყის მართვისთვის საშუალო წლიური დაფინანსება 1 ჰა-ზე
14,8 ლარს შეადგენს, რაც არ არის საკმარისი ტყის კოდექსით განსაზღვრული ღონისძიებების
განხორციელებისა და ტყის მდგრადი მართვის სისტემის დანერგვისათვის.

ადამიანური რესურსის სიმწირე ტყის მდგრადი მართვის სისტემის ფუნქციონირების

უმნიშვნელოვანესი ხელშემშლელი ფაქტორია. ტყის პოლიტიკის განმსაზღვრელი
სტრუქტურული ერთეულის გაძლიერების მიუხედავად, კვლავ გამოწვევად რჩება ტყის
მართვის ორგანოსა და მაკონტროლებელი უწყების სათანადო რაოდენობის ადამიანური
რესურსებით უზრუნველყოფა, განსაკუთრებით რეგიონების დონეზე, რაც ხარისხიანი
განათლების დაბალი დონიდან გამომდინარე კვალიფიციური კადრის სიმცირის გარდა,
განპირობებულია სექტორში დასაქმებულთა არასათანადო ანაზღაურებითაც. აღსანიშნავია,
რომ ტყის ახალმა კოდექსმა დაადგინა ტყის მდგრადი მართვისთვის აუცილებელი
ადამიანური რესურსის მინიმალური ზღვრებიც, რომლის თანახმადაც ტყის მართვის
ორგანომ 2025 წლის 1 იანვრამდე ყოველწლიურად უნდა უზრუნველყოს ტყის მართვაში
მეტყევისა და სატყეო საქმის სპეციალისტის კვალიფიკაციის მქონე პირების რაოდენობის
ზრდა იმგვარად, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს ტყეში არაუმეტეს 3500 ჰა-ზე არანაკლებ
ერთი პირის მიერ უფლებამოსილების განხორციელება. დღეისათვის, ეროვნული სატყეო
სააგენტოს მაგალითზე, ეს მაჩვენებელი 5800 ჰა-ს შეადგენს.

ტყის მდგრადი მართვის სისტემის ჩამოყალიბებისთვის კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი

გამოწვევა ტყის მონიტორინგისა და ზედამხედველობისათვის საჭირო თანამედროვე
ტექნოლოგიების არარსებობა და არსებული აღჭურვილობის სიძველე/გაუმართაობაა. დღეს,
თანამედროვე სამყარო ტყეებისა და ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგისთვის აქტიურად
მოიხმარს უპილოტო საფრენ ობიექტებს, ელექტრონულ სისტემებსა და სპეციალურ
119
ტყის მართვის ინვენტარიზაცია (ტყეთმოწყობა) დეტალურად აფასებს ტყის ხარისხობრივ და რაოდენობრივ მდგომარეობას
და მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე დგება ტყის მართვის გეგმა. ტყის მართვის ინვენტარიზაციისგან განსხვავებით,
ეროვნული დონის ინვენტარიზაცია იძლევა მხოლოდ ზოგად სურათს ტყის შესახებ.

99
პროგრამებს, რომელთა გამოყენებაც ამცირებს რეაგირებისთვის საჭირო დროსა და
ადამიანურ რესურსს. ამასთანავე, სატყეო საქმიანობისთვის საჭირო ტექნიკა და
აღჭურვილობა, გარდა რაოდენობრივი სიმცირისა, სიძველის გამო ვერ აკმაყოფილებს
ექსპლოატაციისა და უსაფრთხოების სტანდარტებს, რაც ხშირად განაპირობებს გარემოს
დაბინძურებას, ტყის დეგრადაციას, იწვევს ეკოსისტემებზე მნიშვნელოვან ზემოქმედებას,
ამცირებს წარმოების ეფექტიანობას და რაც ყველაზე სავალალოა, რისკს უქმნის ადამიანების
ჯანმრთელობასა და უსაფრთხოებას.

 გაუმართავი ტყის საინფორმაციო და მონიტორინგის სისტემა

წლების განმავლობაში, ტყესთან დაკავშირებული როგორც საბაზისო, ასევე,

თანმიმდევრული მონაცემების სიმწირის გარდა, პრობლემას წარმოადგენდა ინფორმაციის
ერთ სივრცეში არარსებობა და საზოგადოების წვდომა სატყეო სექტორთან დაკავშირებულ
მონაცემებზე. ეს კი აფერხებს მათ ჩართულობას გადაწყვეტილების მიღების პროცესში და
რისკის ქვეშ აყენებს გადაწყვეტილებების მდგრადობას. საქართველოს ტყის საინფორმაციო
და მონიტორინგის სისტემა, წარმოადგენს რა სისტემატიზებული დოკუმენტების (მათ შორის
სივრცული ინფორმაციის) ერთობლიობას საქართველოს ტყის შესახებ, იძლევა
ღონისძიებების სრულყოფილად დაგეგმვის, პროცესების გამჭვირვალედ წარმართვისა და
დაინტერესებული მხარეების ჩართულობის საშუალებას. გასულ წლებში შეიქმნა მონაცემთა
მართვის პორტალი და მომზადდა რიგი მოდულები, თუმცა საინფორმაციო სისტემის
სრულფასოვნად ამუშავებისთვის საჭიროა დამატებითი მოდულების მომზადება და
სისტემაში ინტეგრირება.

მოსახლეობის საშეშე მერქანზე დამოკიდებულების მაღალი დონე

დღეის მდგომარეობით, მიუხედავად რეგიონების გაზიფიკაციის პროცესისა, ბუნებრივი

აირის საფასურიდან გამომდინარე, სოფლად მცხოვრები მოსახლეობის 90% (1.43 მილიონი
ადამიანი) კვლავ ნაწილობრივ ან სრულად არის დამოკიდებული საწვავ ხე-ტყეზე,
აუცილებელი ენერგეტიკული საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად (გათბობა, საკვების
მომზადება და სხვა). ეს საკითხი ასახულია 2016 წლის სახელმწიფო აუდიტის ანგარიშშიც,
ხე-ტყის კომერციული და სოციალური მართვა’’, სადაც აღნიშნულია, რომ მზარდი
გაზიფიცირების წილის მიუხედავად, სოფლებში, გარდა მცირე გამონაკლისებისა, შეშა კვლავ
წარმოადგენს გათბობის საშუალების ძირითად წყაროს, რაც ზრდის ტყის რესურსის
გამოყენებას. შედეგად, სახეზეა ჭარბი ჭრა და საქართველოს ტყის რესურსების დეგრადაცია.
პრობლემას ამძაფრებს ის ფაქტი, რომ ოჯახები იყენებენ მოძველებულ ტექნოლოგიებს,
როგორიცაა ტრადიციული ღუმელები, რომელთა ვარგისიანობა 2 წელია, ხოლო ეფექტურობა
35% ან ნაკლები. შესაბამისად, საშეშე ხე-ტყეზე მოთხოვნა გაცილებით მეტია, ვიდრე ის
რაოდენობა, რის გამოყოფაც შეიძლება მდგრადი მოპოვების პრინციპების გათვალისწინებით.
მაგალითად, 2018-2019 წლებში სატყეო სააგენტოს მხრიდან წლიურად გამოყოფილი იყო 600
000 მ3 მოსაჭრელი საშეშე რესურსი, მაშინ როცა საქსტატის ინფორმაციით, ყოველწლიური
მოთხოვნა რესურსზე 2,0-2,1 მილიონ მ3 შეადგენდა.

100
მოსახლეობის ძლიერ დამოკიდებულებას საშეშე მერქანზე მნიშვნელოვანწილად
განაპირობებს შეზღუდული წვდომა ალტერნატიულ ენერგომატარებლებზე. სოფლად
120
მცხოვრები ოჯახების 68%-ის თვიური შემოსავალი 400 ლარზე ნაკლებია . შესაბამისად,
მათი აბსოლუტური უმრავლესობის თვიური შემოსავალი მარტივი ღუმელის
ღირებულებასაც კი ვერ ფარავს, რომ აღარაფერი ითქვას უფრო ძვირადღირებულ და
ეფექტურ ტექნოლოგიებში ინვესტირებაზე, როგორიცაა თბოიზოლაცია ან ცენტრალური
გათბობის სისტემა. თავის მხრივ, განუვითარებელია ალტერნატიული ენერგოსაწვავის
წარმოება და რეალიზაცია, ხოლო პროდუქციისა და მომსახურების ხარისხი, ისევე როგორც
ბაზარზე მათი შეთავაზებების გაუმჯობესებისა და გაფართოების შესაძლებლობები, დიდ
წილად შეზღუდულია. მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში არსებობს ენერგო ეფექტური
გათბობის სისტემების გარკვეული სპექტრი (ორთქლის ქვაბები/ბოილერიანი ცენტრალური
გათბობის სისტემები), მაღალი ფასის გამო (800-დან 1,500 ლარამდე), ამ პროდუქტებზე
მოთხოვნა ძირითადად კონცენტრირებულია უფრო შეძლებულ ურბანულ დასახლებებში,
რაც ხელს უშლის ენერგოეფექტური ბაზრის მასშტაბურ განვითარებას და მხოლოდ
ლოკალურ ხასიათს ინარჩუნებს. ასევე, თითქმის არ ხორციელდება ხე-ტყის დამზადების
შედეგად მიღებული ნარჩენის გადამუშავება და საწვავად გამოყენება.

ტყის ფართობების დაზიანება სხვადასხვა მავნე ორგანიზმებისა და ტყის ხანძრების გამო

მავნე ორგანიზმები და ტყის ხანძრები ტყეების დეგრადაციის გამომწვევი ერთ-ერთი

მნიშვნელოვანი ფაქტორია. მაგალითად, მბეჭდავი ქერქიჭამიის გამო, რომელიც იწვევს
ნაძვის ხმობას, დეგრადირებულია 26 000 ჰა ტყის ფართობი სამცხე-ჯავახეთში, ხოლო
კოლხური ბზის 600 ჰა-მდე დაზიანებული ტყის კორომებია აღრიცხული ქვეყნის მასშტაბით,
(განსაკუთრებით აჭარა, გურიის, სამეგრელო ზემო სვანეთის, იმერეთისა რაჭა-ლეჩხუმი
ქვემო სვანეთის რეგიონები. მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს წაბლის ქერქის კიბო,
რომელიც ასევე ქვეყნის მასშტაბითაა გავრცელებული, მაგრამ განსაკუთრებული სიმწვავით
ამ მხრივ იმერეთის რეგიონის ტყეები გამოირჩევა. - დღეისათვის იდენტიფიცირებული
ძირითადი ზიანის მომტანი მავნე ორგანიზმებისა და დაავადებების მართვისთვის
აუცილებელია კომპლექსურ კვლევები და ბრძოლის მეთოდები, რაც შეუძლებელია
შესაბამისი სამეცნიერო და ტექნიკური ინფრასტრუქტურის გარეშე. ქვეყანაში თითქმის არ
არსებობს ლაბორატორიული ინფრასტრუქტურა, რომელიც, მავნებელ-დაავადებების
იდენტიფიცირების გარდა, იმუშავებდა მათ წინააღმდეგ ბრძოლის (განსაკუთრებით
ბიოლოგიური ბრძოლის) მეთოდებზე. ამავდროულად, მაღალია ახალი მავნებელ-
დაავადებების გაჩენის რისკებიც, რაც სრულყოფილ პათოლოგიური გამოკვლევებისა და
მონიტორინგის სისტემას მოითხოვს.

რაც შეეხება ტყის ხანძრებს, მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოს შემთხვევაში ტყის
ხანძრებით ტყეების მასიური კარგვა, გარდა ერთეული შემთხვევებისა, დაფიქსირებული არ
არის, კლიმატის ცვლილებიდან გამომდინარე, სამომავლოდ ტყეების დეგრადაციის
გამომწვევ მნიშვნელოვან პრობლემად მიიჩნევა. ტყის ხანძრების მართვა უნდა მოიცავდეს
სისტემურ მიდგომას, პრევენციის, მზადყოფნის, რეაგირების და შედეგების ლიკვიდაციის
120
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, 2017
https://www.geostat.ge/ka/modules/categories/50/shinameurneobebis-shemosavlebi

101
ეტაპების ჩათვლით. 2017-2020 წლებში დაახლოებით ტყისა და ველის ხანძრების 9 000
შემთხვევაა აღრიცხული, ხოლო იგივე პერიოდში ხანძრით მოცული ტყის საერთო ფართობი
45 000 ჰა-ს აღემატება121. ხანძრების რაოდენობა და დაზიანებული ტყის ფართობები წლების
მიხედვით მოცემულია ქვემოთ 2-5 დიაგრამაზე.

3500 18,000.00
15,949 16,000.00
3000
14,000.00
2500 12,247 12,000.00
2000 10,094 10,000.00
1500 3,102 8,000.00
2,519 7,328 6,000.00
1000 2,007 4,000.00
500 1,360
2,000.00
0 -
2017 2018 2019 2020 (2 კვარტალი)

ტყის და ველის ხანძრების შემთხვევათ რაოდენობა

ხანძრით მოცული ტყის ფართობი (ჰექტარი)

დიაგრამა 2-5 ხანძრის შემთხვევები და დაზიანებული ფართობები წლების მიხედვით

მრავალმიზნობრივი ტყითსარგებლობის განუვითარებელი სისტემა

როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, ქვეყანაში არსებული სოციალური მდგომარეობისა და

მოთხოვნების გათვალისწინებით, ტყე ძირითადად გამოიყენება, როგორც მერქნის
მოპოვების წყარო და ტყის მართვის ორგანოებსაც უწევთ ყველაზე დიდი აქცენტი გააკეთონ
მერქნული რესურსზე. თითქმის არ ხორციელდება ტყის ისეთი პოტენციალის ათვისება,
როგორიცაა მერქნიანი მცენარეების პროდუქტების (გირჩი, ნაყოფი, სამკურნალო მცენარეები,
კენკრა და სხვა) და ხის მეორეხარისხოვანი მასალების (ქერქი, ფესვი, ლაფანი და სხვა)
დამზადება, ტყის ნარჩენებისგან ალტერნატიული ენერგო საწვავის წარმოება, ტურიზმი და
რეკრეაცია, საძოვრების მდგრადი გამოყენება, პლანტაციური მეურნეობის წარმოება,
თევზჭერა და ნადირობა. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, არ არის განვითარებული
ღირებულებათა ჯაჭვი, რაც შექმნიდა ტყის ეკოსისტემების მრავალმიზნობრივი და
დაბალანსებული გამოყენების საფუძველს.

2.10. კლიმატის ცვლილება

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

„გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი განსაზღვრავს ზოგად

შიდასახელმწიფოებრივ მიდგომებს კლიმატის ცვლილებასთან მიმართებაში, ხოლო
კონკრეტული ვალდებულებები დარეგულირებულია „ატმოსფერული ჰაერის დაცვის

121
ტყის ხანძრებით გამოწვეული საგანგებო სიტუაციების მართვის (პრევენციის, მზადყოფნის) აუდიტის
ანგარიში, 2021 წ

102
შესახებ“ საქართველოს კანონით. 2020 წელს მიღებული ტყის კოდექსი ადგენს ტყეების
მართვის მთავარ პრინციპებს, რაც ტყეების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი
მდგომარეობის გაუმჯობესების მიზანს ემსახურება. ეს კი გაზრდის ტყეების ნახშირბადის
შთანთქმის უნარს, რასაც კლიმატის ცვლილების შერბილებისთვის არსებითი მნიშვნელობა
აქვს. ასევე, აღსანიშნავია საქართველოს კანონები ენერგოეფექტურობისა და შენობების
ენერგოეფექტურობის შესახებ და საქართველოს კანონი განახლებადი წყაროებიდან ენერგიის
წარმოებისა და გამოყენების წახალისების შესახებ, რომელთა განხორციელება
მნიშვნელოვანია კლიმატის ცვლილების შერბილებისთვის თვალსაზრისით.

იმის გათვალისწინებით, რომ კლიმატის ცვლილება გლობალური პრობლემაა, ეროვნულ

დონეზე პოლიტიკური და სამართლებრივი ჩარჩო ამ სფეროში, ძირითადად, საერთაშორისო
დონეზე მიღებული შეთანხმებებიდან და გადაწყვეტილებებიდან გამომდინარეობს.
საქართველო არის კლიმატის ცვლილებასთან დაკავშირებული მნიშვნელოვანი
122
მრავალმხრივი შეთანხმებების მხარე და წლებია აქტიურადაა ჩართული საერთაშორისო
პროცესებში. ბოლო პერიოდში მიღებული საერთაშორისო შეთანხმებებიდან კი აღსანიშნავია
გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის (UNFCCC) პარიზის შეთანხმება, რომელსაც
საქართველო 2017 წელს შეუერთდა და ამით, შეთანხმების მონაწილე 191 ქვეყანასთან
ერთად, განაცხადა მზაობა, რომ საკუთარ წვლილს შეიტანდა შეთანხმებით
გათვალისწინებული სათბურის აირების (GHGs) ემისიების შემცირების მიზნების მიღწევაში.
უფრო კონკრეტულად კი, პარიზის შეთანხმებით, სხვა საკითხებთან ერთად, საქართველოს
აღებული აქვს ვალდებულება, 5 წელიწადში ერთხელ, შეიმუშაოს ეროვნულ დონეზე
განსაზღვრული წვლილის (NDC) დოკუმენტი, რომელიც, თავის მხრივ მოიცავს კლიმატის
ცვლილების შერბილებისა თუ კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის თვალსაზრისით
ქვეყნის მიერ დასახულ ხედვასა და ვალდებულებებს. კლიმატის ცვლილების სფეროში
გრძელვადიანი მიზნების მისაღწევად, პარიზის შეთანხმება ასევე მოუწოდებს ქვეყნებს
„გრძელვადიანი (2050) დაბალემისიიანი განვითარების სტრატეგიების“ (LT LEDS)
შემუშავებისკენ. სტრატეგიამ უნდა განსაზღვროს ქვეყნის გრძელვადიანი ხედვა ემისიების
შემცირების მიმართულებით, რაც თავის მხრივ გულისხმობს ეკონომიკის ძირითადი
სექტორებისთვის დაბალნახშირბადიან განვითარების ხელშეწყობას.

„დაბალემისიიანი განვითარების სტრატეგიის“ (LEDS) მომზადებასა და კლიმატის

ცვლილებასთან დაკავშირებულ საკითხებზე თანამშრომლობის აუცილებლობაზეა აქცენტი
გაკეთებული საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებაშიც, სადაც
ამ მხრივ გამოკვეთილია ისეთი მიმართულებები, როგორიცაა კლიმატის ცვლილების
შერბილება, კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაცია, ემისიებით ვაჭრობა, კლიმატის
ცვლილების საკითხების ინტეგრირება სამრეწველო პოლიტიკაში, სუფთა ტექნოლოგიების
განვითარება და ტექნოლოგიების გადაცემა, ასევე, „ეროვნულად მისაღები შემარბილებელი
ქმედებების“ (NAMA) მომზადება. ამასთან, საქართველო 2017 წელს გაწევრიანდა
ენერგეტიკულ გაერთიანებაში123 და აიღო რიგი ვალდებულებები ენერგეტიკისა და
კლიმატის ცვლილების მიმართულებით.

122
გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენცია (1994 წლიდან), კიოტოს ოქმი (1999 წლიდან), პარიზის
შეთანხმება (2017 წლიდან), კიოტოს ოქმის დოჰას დამატება (2020 წლიდან).

103
ასევე აღსანიშნავია, რომ საქართველო ევროკავშირის ინიციატივის - „მერების შეთანხმების“-
აქტიური მხარდამჭერია. საქართველოს 69 მუნიციპალიტეტიდან, 24 მუნიციპალიტეტი
მერების შეთანხმების ხელმომწერია, რითაც მუნიციპალიტეტებს აღებული აქვთ მდგრადი
ენერგიის განვითარებისა და კლიმატის ცვლილების შედეგების შერბილების სამოქმედო
გეგმების (SECAP) შემუშავებისა და განხორციელების ვალდებულება. აღნიშნული 24
მუნიციპალიტეტიდან 2021 წლის მდგომარეობით, მერების შეთანხმების ფარგლებში, 19
მუნიციპალიტეტს ასევე აღებული აქვს ადაპტაციის სტრატეგიის მომზადების
ვალდებულება, რომელიც შეიძლება იყოს როგორც ცალკე დოკუმენტი, ასევე SECAP-ის
ნაწილი.

კლიმატის ცვლილების საკითხები ასახულია ქვეყნის სხვადასხვა დარგობრივ სტრატეგიებსა

და სამოქმედო გეგმებშიც. საქართველოს კლიმატის ცვლილების სტრატეგია, რომელიც
განსაზღვრავს სათბურის აირების ემისიების შემცირების გრძელვადიან ხედვას 2030
წლისთვის, და სამოქმედო გეგმა, რომელშიც წარმოდგენილია 2021-2023 წლებში დაგეგმილი
კონკრეტული აქტივობები, დღეისათვის არსებული მთავარი პოლიტიკის დოკუმენტებია
კლიმატის ცვლილების სფეროში (დამატებითი დეტალები აღნიშნულ დოკუემნტებზე
იხილეთ ქვემოთ, განხორციელებული ღონიძიებების ქვეშ). ბუნებრივი რესურსების
მდგრადი გამოყენება, ეკოსისტემების შენარჩუნება და კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაცია
წარმოადგენს სოფლის მეურნეობისა და სოფლის განვითარების 2021-2030 წლების
სტრატეგიის სამიდან ერთ-ერთ მიზანს, ხოლო გარემოსთან ადაპტირებულ,
კლიმატგონივრულ სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის გავრცელებას მოიცავს აღნიშნული
მიზნის ერთ-ერთი ამოცანა. ადამიანის ჯანმრთელობასა და კლიმატის ცვლილებას შორი
მჭიდრო მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის გამო, კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციის
საკითხს მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია საქართველოს გარემოსა და ჯანმრთელობის 2018-
2022 წლების ეროვნული სამოქმედო გეგმაში (2018). გეგმის ერთ-ერთი სტრატეგიული
ამოცანა ჯანმრთელობის საკითხების კლიმატის ცვლილებების ადაპტაციისა და შერბილების
პოლიტიკაში ინტეგრირებაა. ნარჩენების მართვის ეროვნული სტრატეგია და სამოქმედო
გეგმა კი, რომელიც ითვალისწინებს ნარჩენების მართვის სისტემის გაუმჯობესებას,
კლიმატის ცვლილების კონტექსტში ყურადღებას ამახვილებს ბიოდეგრადირებადი
ნარჩენების განთავსების შემცირებაზე, რაც შეამცირებს სათბურის ეფექტის მქონე აირების
გამოყოფას.

საქართველოში ასევე 2018-2019 წლებში შემუშავდა განახლებადი ენერგიის ეროვნული

სამოქმედო გეგმა (NREAP). ამჟამად ენერგეტიკისა და კლიმატის ინტეგრირებული გეგმის
ფარგლებში მუშავდება 10 წლიანი ხედვა განახლებადი ენერგიის განვითარებისთვის 2030
წლამდე. მდგრადი განვითარების მე-13 მიზანი „კლიმატის ცვლილების საწინააღმდეგო
ქმედებები“ პირდაპირ ესადაგება კლიმატის ცვლილების შერბილებისა და კლიმატის
ცვლილებისადმი ადაპტაციის საკითხს; თუმცა, შერბილებისა და ადაპტაციის კუთხით
განხორციელებულ ღონისძიებებს თან ახლავს სხვა მრავალი ეკონომიკური თუ სოციალური
სარგებელი. მაგალითად, კლიმატის ცვლილების შერბილების ისეთი ღონისძიებებით,

123
საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომელიც აერთიანებს ევროკავშირსა და მის მეზობელ ქვეყნებს
ინტეგრირებული პან-ევროპული ენერგეტიკული ბაზრის შესაქმნელად

104
როგორიცაა ტრანსპორტიდან ემისიების შემცირება ან ენერგეტიკის სექტორის გადასვლა
განახლებადი ენერგიის უფრო მეტ წილზე, უმჯობესდება ჰაერის ხარისხი, იზრდება
ენერგოუსაფრთხოება და იქმნება დამატებითი სამუშაო ადგილები. შესაბამისად, მსგავსი
ქმედებები ხელს უწყობს საქართველოს მიერ პრიორიტეტებად განსაზღვრული მდგრადი
განვითარების სხვა მიზნების შესრულებასაც.

განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

კლიმატის ცვლილების მიმართულებით ქმედებები ხორციელდებოდა საერთაშორისო

შეთანხმებებით აღებული ვალდებულებებისა და მათ საფუძველზე შემუშავებული
სამოქმედო გეგმებისა თუ სტრატეგიებით, მათ შორის საქართველოს გარემოს დაცვის
მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამით, განსაზღვრული ღონისძიებების შესაბამისად.
კერძოდ გასული წლების განმავლობაში:

- გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის (UNFCCC) პარიზის შეთანხმების

მოთხოვნის შესაბამისად საქართველომ შეიმუშავა და 2021 წელს დაამტკიცა
„ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული წვლილის (NDC) განახლებული დოკუმენტი“,
რომელშიც დეკლარირებულია ქვეყნის მიერ აღებული ვალდებულებები, მათ შორის,
სათბურის აირების 1990 წელთან შედარებით 35%-იანი შემცირების ვალდებულება.
დოკუმენტში, ასევე გაწერილია კლიმატის ცვლილების შესარბილებლად სათბურის
აირების (GHG) ემისიების შემცირების სექტორული მიზნები.
- NDC-ის მიზნების მიღწევის მიზნით მომზადდა და 2021 წელს დამტკიცდა
საქართველოს კლიმატის ცვლილების სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა, რომლებიც
აყალიბებს კლიმატის ცვლილების შერბილების სახელმწიფო პოლიტიკას
ენერგეტიკულ და არაენერგეტიკულ სექტორებში შემდეგი 7 მიმართულებით:
ენერგიის გენერაცია და გადაცემა, ენერგიის მოხმარება სატრანსპორტო სექტორში,
ენერგიის მოხმარება შენობებში, ენერგიის მოხმარება მრეწველობასა და სამრეწველო
პროცესები, სოფლის მეურნეობა, ნარჩენების მართვა და სატყეო მეურნეობა.
დოკუმენტი მოიცავს წამყვან სექტორებში ემისიებისა და ენერგიის მოხმარების
ამჟამინდელი მდგომარეობის მიმოხილვასა და მომავალი ტენდენციების
პროგნოზირების სხვადასხვა სცენარს.
- მომზადდა და გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის (UNFCCC)
სამდივნოს წარედგინა კლიმატის ცვლილების შესახებ გაეროს ჩარჩო კონვენციისადმი
„საქართველოს მეოთხე ეროვნული შეტყობინების ანგარიში“ (NC4) და საქართველოს
მეორე „ორწლიური განახლებული ანგარიში” (BUR2). ანგარიშების მომზადების
პროცესში შეფასდა ქვეყნის მთლიანი სათბურის აირების გაფრქვევები; ასევე,
გაანალიზდა კლიმატის ცვლილების სცენარები და შეფასდა სხვადასხვა სექტორებისა
და რესურსების მოწყვლადობა კლიმატის ცვლილებისადმი;
- მიმდინარეობს გრძელვადიანი, 2050 წლამდე დაბალემისიიანი განვითარების
სტრატეგიის შემუშავება;

105
 - მომზადდა კლიმატის ცვლილებისადმი საქართველოს სანაპირო ზონის
მოწყვლადობის ანგარიში, რომელიც მიმოიხილავს საქართველოს სანაპირო ზონებში
არსებულ ეკონომიკურ საქმიანობებს (როგორიცაა ტურიზმი, სოფლის მეურნეობა,
ტრანსპორტი, ენერგეტიკა), აფასებს ქვეყნის სანაპირო ზოლების მოწყვლადობას
კლიმატის ცვლილების მიმართ, წარმოადგენს კლიმატის ცვლილებასთან
დაკავშირებულ ძირითად რისკებს სანაპირო ზონებში და პროგნოზირებს კლიმატის
გავლენებს სანაპირო ზოლებში არსებულ ეკონომიკურ საქმიანობებზე;
- მომზადდა ტრანსპორტის მიმართულებით „ეროვნულად მისაღები შემარბილებელი
ქმედების“ დოკუმენტის კონცეფცია „საქალაქთაშორისო საზოგადოებრივი
ტრანსპორტი საქართველოში“ და წარედგინა NAMA Facility-ს დასაფინანსებლად.

მიმდინარე პროექტით, “მრავალმხრივი საფრთხეების ადრეული გაფრთხილების სისტემის

გაფართოება”, დაიწყო ქვეყნის მასშტაბით ბუნებრივი საფრთხეების ადრეული
გაფრთხილების სისტემის დანერგვა და შესაბამისი მოსამზადებელი სამუშაოები. პროექტის
ფარგლებში დაგეგმილია ჰიდრომეტეოროლიგიური და გეოლოგიური დაკვირვების ქსელის
გაფართოება მთელი ქვეყნის მასშტაბით, გაძლიერდება მოდელირების შესაძლებლობები და
ასევე მომზადდება ბუნებრივი საფრთხეების ზონირების რუკები. აღნიშნულთან
დაკავშირებით ინფორმაცია წარმოდგენილია „ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების
მართვის“ ნაწილში (ქვეთავი 2.11).

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, კლიმატის ცვლილების შერბილების სახელმწიფო

პოლიტიკა წარმოდგენილია საქართველოს კლიმატის ცვლილების 2030 წლის სტრატეგიაში,
ხოლო და დეტალური ქმედებები მოცემულია 2021-2023 წლების სამოქმედო გეგმაში. თავის
მხრივ, აღნიშნულ დოკუმენტებში განსაზღვრული მიზნები და ამოცანები ემყარება
კლიმატის ცვლილების შერბილების მიმართულებით იდენტიფიცირებულ პრობლემებსა და
მათ გამომწვევ ფაქტორებს. შესაბამისად, წინამდებარე გარემოს დაცვის მოქმედებათა
მეოთხე ეროვნული პროგრამა არ მოიცავს შერბილების თვალსაზრისით არსებულ
გამოწვევებს და მათი გადაჭრისთვის აუცილებელ მიზნებსა და ამოცანებს.

რაც შეეხება კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციის კუთხით არსებულ გამოწვევებს,

მიზნებსა და კონკრეტულ ღონისძიებებს, ასოცირების შეთანხმების შესაბამისად,
საქართველომ დაიწყო მოსამზადებელი სამუშაოები ეროვნული საადაპტაციო გეგმისათვის;
აღნიშნული დოკუმენტის უმთავრესი მიზანია ეკონომიკური სექტორებისა (ტურიზმი,
სოფლის მეურნეობა, ენერგეტიკა და ა.შ.) და ქვეყნის რესურსების (ტყეები, ნიადაგი, წყალი)
მოწყვლადობის შეფასება და ამ შეფასებებზე დაყრდნობით სტრატეგიული მიმართულებების
განსაზღვრა, ალტერნატიული ღონისძიებების შემუშავება და დაგეგმვა და მათ
განსახორციელებლად ფინანსური რესურსების მოზიდვის გეგმის შედგენა.

აღსანიშნავია ისიც, რომ კლიმატის ცვლილებისადმი ადაპტაციის მიზნები და ღონისძიებები

იკვეთება წინამდებარე დოკუმენტში წარმოდგენილ სხვადასხვა მიმართულებასთან.

106
მაგალითად, ადრეული გაფრთხილების სისტემის შექმნა, რომელიც განიხილება კლიმატის
ცვლილებისადმი ადაპტაციის ერთ-ერთ აუცილებელ ამოცანად, ამავდროულად
წარმოადგენს ბუნებრივი საფრთხეების მართვის მიმართულების მნიშვნელოვან ნაწილს,
ისევე როგორც მაგალითად, ქარსაფარი ზოლების გაშენება, რომელიც ასევე ერთ-ერთი
საადაპტაციო ღონისძიებაა, გათვალისწინებულია მიწის რესურსების დაცვის თავში, როგორც
ნიადაგის დეგრადაციისაგან დაცვის ერთ-ერთი ეფექტიანი საშუალება და ა.შ.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, წინამდებარე დოკუმენტი კლიმატის ცვლილების

სფეროში მოიცავს მხოლოდ პოლიტიკის დოკუმენტების შემუშავებისა და საერთაშორისო
შეთანხმებებით აღებული ვალდებულებების შესრულების ანგარიშგების საკითხებს.
შესაბამისად, ამ მხრივ მთავარ გამოწვევას არსებული საერთაშორისო ვალდებულებების
შესრულების საჭიროება წარმოადგენს.

ვალდებულებების შეუსრულებლობა უარყოფითად იმოქმედებს ქვეყნის საერთაშორისო

იმიჯზე, ხელს შეუშლის ევროკაშირთან დაახლოების პროცესს და გაართულებს
საერთაშორისო დაფინანსების მოპოვებას დონორებისგან, რაც საბოლოო ჯამში შესამჩნევ
უარყოფით ზეგავლენას მოახდენს კლიმატის ცვლილებით გამოწვეული რისკების მიმართ
საქართველოს მოსახლეობის მედეგობაზე.

აღნიშნული გამოწვევის ორ მთავარ განშტოებას წარმოადგენს:

პოლიტიკის დოკუმენტების სრულყოფის საჭიროება

მიუხედავად იმისა, რომ დღეის მდგომარეობით შემუშავებულია კლიმატის ცვლილების

ეროვნული სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა 2021-2023 წლებისათვის, ეროვნულ დონეზე
განსაზღვრული წვლილის (NDC) დოკუმენტი და საერთაშორისო ხელშეკრულებებით
ნაკისრი სხვა პოლიტიკური დოკუმენტები, მათი ნაწილი პერიოდულ განახლებას, ხოლო
ნაწილი - მომზადებასა და შემდეგ დამტკიცებას საჭიროებს. აღნიშნულის გარეშე, ქვეყნის
მიერ აღებული საერთაშორისო ვალდებულებები არ ჩაითვლება შესრულებულად.

ანგარიშგების საჭიროება

ქვეყანა ვალდებულია გარკვეული რეგულარობით აცნობოს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო

კონვენციის სამდივნოს ქვეყნის მიერ გატარებული ღონისძიებებისა და მიღწეული
პროგრესის თუ იდენტფიცირებული გამოწვევების შესახებ. აღნიშნული ანგარიშების
მომზადებას წინ უძღვის მთელი რიგი სამუშაოები (მაგ.: სათბურის აირების ინვეტარიზაცია,
კლიმატის ცვლილების სცენარების ანალიზი და სხვა), რაც დაკავშირებულია მნიშვნელოვან
ადამიანურ და ფინანსურ რესურსებთან და მოითხოვს დონორი ორგანიზაციების
ჩართულობას.

107
 2.11. ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვა
სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვის სამართლებრივ საფუძველს ქმნის

საქართველოს კანონი „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ (2018), რომელიც ადგენს
საგანგებო, მათ შორის ბუნებრივი ფაქტორებით გამოწვეული საგანგებო სიტუაციების
მართვის ერთიან სისტემას და განსაზღვრავს სახელმწიფო სტრუქტურების კომპეტენციებს
საგანგებო სიტუაციების პრევენციის, მზადყოფნის, მათზე რეაგირებისა და აღდგენითი
სამუშაოების ეტაპებზე.

ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვის სამართლებრივ ჩარჩოს ქმნის, ასევე,

ორმხრივი და მრავალმხრივი საერთაშორისო შეთანხმებები. ამ მხრივ, განსაკუთრებით
საყურადღებოა გაერთიანებული ერების 2015 წელს მიღებული „კატასტროფის რისკის
შემცირების სენდაის სამოქმედო ჩარჩო-პროგრამა 2015-2030“, რომლის მხარეცაა
საქართველო. პროგრამა განსაზღვრავს 2030 წლისთვის მისაღწევ მიზნებს, რომელთა შორისაა
ბუნებრივი კატასტროფების შედეგად დაღუპულთა და დაზარალებულთა რაოდენობის,
ასევე ეკონომიკური დანაკარგების შემცირება, ინფრასტრუქტურის მდგრადობის და
საერთაშორისო თანამშრომლობის ზრდა ბუნებრივი კატასტროფების შემცირების სფეროში,
ადრეული შეტყობინების სისტემების განვითარება და სხვა. „წყალდიდობების რისკების
მართვის შესახებ“ დირექტივის კონკრეტული დებულებების შესრულება აქვს აღებული
საქართველოს ვალდებულებად საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ
შეთანხმების შესაბამისად. კანონის პროექტი წყლის შესახებ, რომელიც შემუშავებულია
ევროკავშირის წყლის ჩარჩო დირექტივის შესაბამისად, სხვა საკითხებთან ერთად
ითვალისწინებს წყალდიდობების რისკების მართვის დირექტივით გათვალისწინებულ
ვალდებულებებსაც.

ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვა, მისგან გამომდინარე მძიმე შედეგების

გათვალისწინებით, ინტეგრირებულია სხვადასხვა ჰორიზონტალურ სტრატეგიულ
დოკუმენტებსა და სამოქმედო გეგმებში. საქართველოს, ეროვნულ დონეზე განსაზღვრული
წვლილის (NDC) დოკუმენტით დეკლარირებული აქვს მზაობა, რომ „ხელი შეუწყოს იმ
ღონისძიებების განხორციელებას, რომელთა მიზანია ექსტრემალური ამინდით გამოწვეული
ზარალისა და ზიანის შემცირება“. მაღალმთიანი რეგიონებისთვის სტიქიური პროცესებით
განპირობებული გეოეკოლოგიური გართულებებიდან გამომდინარე რისკებზეა ყურადღება
გამახვილებული „საქართველოს მაღალმთიანი დასახლებების განვითარების 2019-2023
წლების სტრატეგიაში“ (2019). დოკუმენტში მე-13 ამოცანის ერთ-ერთ ინდიკატორად
ბუნებრივი კატასტროფების პრევენციისა და ზარალის შემცირების პროგრამებით
მოსარგებლეთა რაოდენობაა განსაზღვრული. გახშირებული ბუნებრივი კატასტროფებია
იდენტიფიცირებული ერთ-ერთ მნიშვნელოვან საფრთხედ საქართველოს სოფლის
მეურნეობისა და სოფლის განვითარების სტრატეგიაში 2021-2027 წლებისათვის, ხოლო
ქმედებები მოიცავს სოფლის მეურნეობის სექტორის კლიმატის ცვლილებასთან ადაპტაციის
შესაძლებლობების განსაზღვრასა და ხელშეწყობას. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ განახლების

108
პროცესშია კატასტროფის რისკის შემცირების ეროვნული სტრატეგია და მისი სამოქმედო
გეგმა. ასევე, მიმდინარეობს მუშაობა სამოქალაქო უსაფრთხოების ეროვნული გეგმის
განახლებაზე.

გაეროს მდგრადი განვითარების მიზანი 11, რომელიც ქალაქებისა და თემების მდგრადობას

ეხება, პირდაპირ კავშირშია ბუნებრივი რისკების მართვასა და მათ შემცირებასთან.
ბუნებრივი საფრთხეების მართვას ეხმიანება ასევე მე-13 (გარემოსდაცვითი ღონისძიებები)
და მე-15 მიზნები (სიცოცხლე ხმელეთზე). შესაბამისად, ბუნებრივი საფრთხეებისა და
რისკების მართვის გამართული სისტემის არსებობა, გაეროს განვითარების მიზნების
ეროვნული დონეზე განხორციელებისათვის ერთ-ერთი აუცილებელი და მნიშვნელოვანი
პირობაა.

განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

ქვეყანაში გასული რამდენიმე წლის განმავლობაში ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების

მართვასთან დაკავშირებული ქმედებები ხორციელდებოდა გარემოს დაცვის მოქმედებათა
მესამე ეროვნული პროგრამისა და ზემოაღნიშნული საერთაშორისო შეთანხმებების
ფარგლებში. კერძოდ:

- საქართველოს პარლამენტმა 2018 წელს მიიღო ახალი კანონო „სამოქალაქო

უსაფრთხოების შესახებ“;
- შეიქმნა საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მმართველობის სფეროში
შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება − საგანგებო სიტუაციების
მართვის სამსახური, რომელიც წარმოადგენს სამოქალაქო უსაფრთხოების ეროვნული
სისტემის მთავარ მაკოორდინებელ ორგანოს და ძირითად საოპერაციო ძალას;
- გაფართოვდა ჰიდრომეტეოროლოგიური მონიტორინგის ქსელი. კერძოდ,
დამონტაჟდა და გაიმართა 34 ავტომატური წყლის დონის მზომი სენსორი 20
მდინარეზე და 29 მეტეოროლოგიური სადგური/საგუშაგო ქვეყნის სხვადასხვა
რეგიონში;
- ბუნებრივი საფრთხეების (გეოლოგიური, ჰიდრომეტეოროლოგიური) შეფასების
მიზნით საველე და კამერალური სამუშაოები განხორციელდა შემდეგი მდინარეების
აუზებში: კინტრიში, სუფსა, ნატანები, ენგური, ხობისწყალი; ასევე მტკვრის მარცხენა
შენაკადებზე (ქ. თბილისის ადმინისტრაციულ საზღვრებში) 124.
- მიმდინარეობს საფონდო (ისტორიული) მონაცემების დამუშავება, ასევე საველე
ჰიდრომეტეოროლოგიური და გეოლოგიური კვლევები ბუნებრივი საფრთხეების
იდენტიფიცირების მიზნით და კვლევების შედეგად მიღებული ინფორმაციის
ანალიზი125;

124
ქმედებები განხორციელდა პროექტის ფარგლებში - „კლიმატით გამოწვეული კატასტროფების რისკების
შემცირება საქართველოში“, რომელიც ხორციელდება გაეროს განვითარების პროგრამის (UNDP) მიერ და
რომელიც თანადაფინანსებულია კლიმატის მწვანე ფონდის (GCF), შვეიცარიის განვითარებისა და
თანამშრომლობის სააგენტოს (SDC) და საქართველოს მთავრობის მიერ.
125
პროექტი - „კლიმატით გამოწვეული კატასტროფების რისკების შემცირება საქართველოში“

109
 - დამონტაჟდა მეტეოროლოგიური რადარი ქ. ქუთაისში, რომელიც აშუქებს დასავლეთ
საქართველოს თითქმის მთელ ტერიტორიას და ხელს უწყობს ძლიერი ნალექების და
მათგან გამოწვეული სტიქიური მოვლენების (წყალმოვარდნები, მეწყერები,
ღვარცოფები და სხვა) შესახებ ადრეული გაფრთხილების ეფექტიანი სისტემის
შექმნას. ასევე, დამყარდა წვდომა დელტასა და საქაერონავიგაციის საკუთრებაში
არსებული მეტეოროლოგიური რადარების მონაცემებთან, რამაც შექმნა ანალოგიური
შესაძლებლობები აღმოსავლეთ საქართველოში. აღმოსავლეთ საქართველოს ასევე
მოემსახურება მეტეოროლოგიური რადარი, რომელიც დამონტაჟდა და გაიმართა ქ.
თბილისის შემოგარენში;
- მსოფლიო ბანკის დახმარებით შემუშავდა ჰიდრომეტეოროლოგიური და ადრეული
შეტყობინების სისტემის გაძლიერების საგზაო რუკა;
- მომზადდა და 2019 წელს გამოიცა ქ. თბილისის ტერიტორიის გეოლოგიური
საფრთხეების ზონირების რუკა, შესაბამისი ანგარიშით - „ქ. თბილისის ტერიტორიის
საინჟინრო-გეო-დინამიკური პირობები და გეოლოგიური საფრთხეების შეფასება“;
- ყოველწლიურად გამოიცემა საინფორმაციო გეოლოგიური ბიულეტენი, რომელშიც
წარმოდგენილია არამარტო მიმდინარე გეოლოგიური პროცესების მონაცემები და
ანალიზი, არამედ მოსალოდნელი საშიშროებების პროგნოზი მხარეების და
მუნიციპალიტეტების მიხედვით. ბიულეტენში, ასევე, წარმოდგენილია საფრთხის
შემქმნელი გეოლოგიური პროცესის სახეობა, მოსალოდნელი ზიანი და
შემარბილებელი ღონისძიებები.

გარდა ამისა, დღეღამურ რეჟიმში მიმდინარეობდა და გრძელდება არსებულ

მეტეოროლოგიურ და ჰიდროლოგიურ სადამკვირვებლო სადგურებსა და საგუშაგოებზე
მეტეოროლოგიურ და ჰიდროლოგიურ პარამეტრებზე დაკვირვებების წარმოება და
ეროვნულ და საერთაშორისო დონეებზე მონაცემების შეკრება-გავრცელება. აგრეთვე,
ამინდის პროგნოზის მსოფლიოს წამყვანი ცენტრებიდან სინოპტიკური პროდუქციის მიღება
და ანალიზი, ამინდის და ჰიდროლოგიური პროგნოზების, ხოლო საჭიროების მიხედვით,
მოსალოდნელი სტიქიური ჰიდრომეტეოროლოგიური მოვლენების შესახებ
გაფრთხილებების მომზადება და გავრცელება. ასევე, რეგულარულად ხდება სტიქიური
გეოლოგიური პროცესების მონიტორინგი და შეფასება, საინჟინრო-გეოლოგიური დასკვნების
მომზადება და სხვა. აღნიშნული ღონისძიებების სტატისტიკა გეოლოგიის კუთხით წლების
მიხედვით მოცემულია #2-6 დიაგრამაზე.

110
დიაგრამა 2-6 2015-2020 წლებში ჩატარებული გეოლოგიური სამუშაოები

აღსანიშნავია ისიც, რომ 2019 წლიდან სსიპ საქართველოს შსს აკადემიაში ფუნქციონირებს
სამოქალაქო უსაფრთხოების საკითხებში მომზადების სამმართველო, რომლის ძირითადი
ამოცანა საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მმართველობაში შემავალი
სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულება საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურის
სახანძრო-სამაშველო ძალების დეპარტამენტში მისაღები და დასაქმებული თანამშრომლების
მომზადება, გადამზადება და კვალიფიკაციის ამაღლებაა. აღნიშნული სამმართველოს მიერ
2019 წლიდან დღემდე მომზადებულია 276 მეხანძრე-მაშველი.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

საქართველოს ტერიტორიის გეოგრაფიული მდებარეობის თავისებურება, რთული

გეოლოგიური აგებულება, რელიეფი და მასთან დაკავშირებული მრავალფეროვანი ამინდ და
კლიმატწარმომქმნელი პირობები, ხშირი და არამდგრადი რეჟიმის მქონე ჰიდროლოგიური
ქსელი და ამ ფაქტორებით განპირობებული სტიქიური მოვლენები ქვეყნისთვის
მნიშვნელოვან ბუნებრივ საფრთხეს წარმოადგენს. ბუნებრივი საფრთხეების განვითარებაში
მნიშვნელოვან როლს ასრულებს როგორც ჰიდრომეტეოროლოგიური, ასევე გეოლოგიური
პროცესები. საქართველოში გეოლოგიური მოვლენებიდან ყველაზე გავრცელებული და
აქტიურია - მეწყერები, ღვარცოფები და კლდეზვავი/ქვათაცვენა, ხოლო
ჰიდრომეტეოროლოგიური მოვლენებიდან საყურადღებოა წყალდიდობა-წყალმოვარდნა,
თოვლის ზვავი, სეტყვა, ძლიერი ქარი და გვალვა. აღსანიშნავია, რომ კლიმატის ცვლილება
და გარემოზე ანთროპოგენური ზემოქმედება დამატებითი ფაქტორებია, რაც იწვევს
სტიქიური პროცესების გამწვავებას და, შესაბამისად, მათ მიერ მიყენებული ზიანის ზრდას.
უნდა ითქვას ისიც, რომ უკანასკნელ ათწლეულებში, საქართველოს ტერიტორიაზე აშკარად
შეინიშნება აღნიშნული მოვლენების სიხშირისა და ინტენსივობის ზრდის ტენდენცია, რასაც
ეკონომიკურ ზარალთან ერთად, ხშირად ადამიანური მსხვერპლიც მოსდევს.

აღნიშნული სტიქიური მოვლენების მიერ შექმნილი სოციალურ-ეკონომიკური რისკების

გათვალისწინებით, დღეს საქართველოში ბუნებრივი საფრთხეების მიმართულებით
ყველაზე მთავარ პრობლემად განისაზღვრა კლიმატის ცვლილებისა და ანთროპოგენური
ზემოქმედების ფონზე გახშირებული სტიქიური მოვლენებით გამოწვეული ბუნებრივი
საფრთხეებისა და რისკების მართვაში არსებული ხარვეზები.

111
როგორც ზემოთ იქნა აღნიშნული, ხშირია სტიქიური მოვლენების შედეგად მიღებული
ადამიანური მსხვერპლი და მაღალია ქვეყნისათვის მიყენებული ეკონომიკური ზარალი.
მაგალითად, მხოლოდ ბოლო 20 წლის განმავლობაში, გარემოს ეროვნულ სააგენტოში
არსებული მონაცემების მიხედვით, ღვარცოფულ პროცესებს 65, ხოლო მეწყრულს - 38
ადამიანის სიცოცხლე ემსხვერპლა, ხოლო ეკონომიკური ზარალი დაახლოებით ათობით
მილიონს აღწევს. გეოლოგიური საფრთხეების უკეთ თვალსაჩინოების მიზნით, უნდა
აღინიშნოს, რომ 2020 წლის მონაცემებით, საქართველოში დაფიქსირებულია 50 000-ზე მეტი
სხვადასხვა მასშტაბის მეწყრულ-გრავიტაციული სხეული და მათი შესაძლო წარმოქმნის
უბანი, ასევე 3000-ზე მეტი ღვარცოფტრანსფორმირებადი წყალსადინარი. ამავე წლის
მონაცემებით, ქვეყნის დასახლებული პუნქტების 20% (729 დასახლებული პუნქტი)
მოქცეულია ზემოაღნიშნული გეოლოგიური პროცესების მაღალი და 25% (915
დასახლებული პუნქტი) საშუალო საშიშროების რისკის ქვეშ.

ათეულობით ადამიანის დაღუპვისა და მილიონობით აშშ დოლარის ზიანის შემთხვევებია

აღრიცხული ჰიდრომეტეოროლოგიური მოვლენებისგანაც, მაგალითად, წყალდიდობა-
წყალმოვარდნების დროსაც, რომლებიც წელიწადში რამდენჯერმე აღინიშნება საქართველოს
ყველა მდინარეზე, კატასტროფული კი - 5-6 წელიწადში ერთხელ. ბოლო 35 წლის
განმავლობაში მხოლოდ წყალდიდობა-წყალმოვარდნებისგან მიყენებულმა ზარალმა 1
მილიარდ ლარს გადააჭარბა, დაიღუპა 100 ადამიანზე მეტი. დაინგრა საცხოვრებელი
სახლები და ინფრასტრუქტურული ობიექტები, დაზარალდა 100 000 ჰა-ზე მეტი სასოფლო-
სამეურნეო სავარგული. არანაკლებ სახიფათოა სხვა ჰიდრომეტეოროლოგიური მოვლენები.
მაგალითად, 1970 წლიდან დღემდე თოვლის ზვავების შედეგად დაიღუპა 176 ადამიანი,
ხოლო მიღებულმა ზარალმა შეადგინა 750 მლნ დოლარზე მეტი. სულ ქვეყანაში ფიქსირდება
5000-მდე ზვავსაშიში კერა, რომელთაგანაც 1100-ზე მეტი საფრთხეს უქმნის საავტომობილო
მაგისტრალებს, დასახლებულ პუნქტებსა და სხვადასხვა საკომუნიკაციო ნაგებობებს.

უკანასკნელი 15 წლის განმავლობაში გეოლოგიური და ჰიდრომეტეოროლოგიური

სტიქიური მოვლენების რაოდენობა წლების მიხედვით წარმოდგენილია ქვემოთ მოცემულ
დიაგრამებზე.

112
დიაგრამა 2-7 2006-2020 წლებში საქართველოს ტერიტორიაზე დაფიქსირებული მეწყრული პროცესები

დიაგრამა 2-8 2006-2020 წლებში საქართველოს ტერიტორიაზე დაფიქსირებული ღვარცოფული პროცესები

113
 140

120

100

ხანგრძლივობა
შემთხვევათა
რაოდენობა/
80

60

40

20

0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

დიაგრამა 2-9 2006-2020 წლებში საქართველოს ტერიტორიაზე აღრიცხული სტიქიური

ჰიდრომეტეოროლოგიური მოვლენები

ზემოგანხილული პრობლემის გამომწვევი ფაქტორებია:

მონიტორინგისა და ადრეული შეტყობინების სისტემის გაუმართაობა

საქართველოში ძირითადად გამოიყენება რეაგირებაზე ორიენტირებული ტრადიციული

მიდგომები, თუმცა, საგანგებო სიტუაციებზე რეაგირების შესაძლებლობების
გაძლიერებასთან ერთად, აუცილებელია რისკების მართვის მთლიანი ციკლის სრულყოფა,
რაც გულისხმობს ჰიდრომეტეოროლოგიური და გეოლოგიური კვლევების/დაკვირვების
საფუძველზე საფრთხეების გამოვლენას, საფრთხეების ზონირების რუკების შედგენას,
საფრთხეების მონიტორინგს, პროგნოზირებას და საფრთხეების საფუძველზე რისკების
განსაზღვრას; ასევე, მოსალოდნელი საშიში მოვლენების შესახებ ინფორმაციის დროულ
კომუნიკაციას, როგორც შესაბამისი სახელმწიფო სტრუქტურების, ასევე მოსახლეობის
დონეზე.

გეოლოგიური და ჰიდრომეტეოროლოგიური კვლევების დაფარვის არეალი ყოველწლიურად

იზრდება. თუმცა, საქართველოს ტერიტორიის რთული რელიეფის და ამინდწარმომქმნელი
პირობების მრავალფეროვნების გამო, მიმდინარე და მოსალოდნელი სტიქიური მოვლენების
ობიექტურად შესაფასებლად აუცილებელია ჰიდრომეტეოროლოგიური და გეოლოგიური
დაკვირვების (მონიტორინგის) ქსელის მნიშვნელოვანი გაფართოება. დღეის მდგომარეობით,
ჰიდრომეტეოროლოგიური სადამკვირვებლო პუნქტების რაოდენობა ოპტიმალური
რაოდენობის მხოლოდ 20-30%-ს შეადგენს, ხოლო გეოლოგიის სფეროში იგივე მაჩვენებელი
გაცილებით ნაკლებია.

ქვეყანაში ჯერ კიდევ ვერ ხორციელდება მაღალი გამართლებადობის ამინდის და

ჰიდროლოგიური პროგნოზების, მათ შორის სტიქიური ჰიდრომეტეოროლოგიური
მოვლენების პროგნოზების მომზადებისთვის ერთ-ერთი აუცილებელი სპეციალიზებული,

114
მაღალინფორმატიული აეროლოგიური დაკვირვებების წარმოება. ქვეყნის ტერიტორიაზე
მასშტაბური ექსპედიციური ჰიდრომეტეოროლოგიური სამუშაოების შესრულების მიზნით
საჭირო აღჭურვილობის და საშტატო ერთეულების უკმარისობაც აფერხებს საჭირო
რაოდენობის გაზომვების ჩატარების პროცესს (მაგ. თუ მდინარის ხარჯის შესახებ სრული
მონაცემების მისაღებად, თითოეულ სადამკვირვებლო პუნქტზე, საჭიროა წელიწადში
საშუალოდ 20-25 გაზომვის ჩატარება, არსებული რესურსით მხოლოდ 5-10 გაზომვა
ხერხდება). ასევე, არ არის სრულყოფილად დანერგილი ამინდის და ჰიდროლოგიური
პროგნოზების მაღალი გარჩევადობის მოდელები, რისთვისაც საჭიროა მძლავრი
გამოთვლითი ტექნიკა126 და შესაბამისი კვალიფიკაციის კადრები.

რადგანაც სტიქიური გეოლოგიური პროცესები მუდმივ დინამიკაშია, იცვლება მათი

დინამიკური მდგომარეობა და გავრცელების მასშტაბები, მნიშვნელოვანია გეოლოგიური
საფრთხეების (მეწყერი, ღვარცოფი, კლდეზვავი, ქვათაცვენა და სხვა) GIS მონაცემთა ბაზის
შედგენა და რეგულარული განახლება; ასევე, გეოლოგიური საფრთხეების ზონირების
რუკების შედგენა და მათ მოსამზადებლად საჭირო სხვადასხვა თემატიკის რუკების
(გეოლოგია, ჰიდროგეოლოგია, ტექტონიკა და სხვა) შედგენა/განახლება.

ზემოაღნიშნული გამოწვევების გადაჭრით, შესაძლებელი გახდება ამინდის და

ჰიდროლოგიური უფრო ზუსტი და წერტილოვანი პროგნოზების მომზადება, რაც
აუცილებელია ადრეული შეტყობინების სისტემისთვის. თუმცა, უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ
გავრცელებული გაფრთხილების ადრესატებს წარმოადგენენ სამთავრობო უწყებები და
ქვეყანაში ჯერ კიდევ არ არის შექმნილი ადრეული გაფრთხილებების უშუალოდ საფრთხის
ქვეშ მყოფ მოსახლეობამდე ოპერატიულად დაყვანის მექანიზმი.

არასრულყოფილი პრევენციული ღონისძიებები

სტიქიური მოვლენების და მათი შედეგების შერბილება ან თავიდან აცილება შესაძლებელია

ნაპირდაცვითი, მეწყერსაწინააღმდეგო, თოვლის ზვავშემაკავებელი პრევენციული
ღონისძიებების გატარებით, ასევე ხელოვნური ზემოქმედებებით ცალკეულ სტიქიურ
მოვლენებზე (სეტყვასაწინააღმდეგო, ზვავგამომწვევი, ნალექმომყვანი ღონისძიებები).
საქართველოში აღნიშნული ღონისძიებების ნაწილი ხორციელდება (ნაპირდაცვითი,
სეტყვასაწინააღმდეგო), მაგრამ არასრულყოფილად. ზოგიერთი სტიქიური მოვლენის
წინააღმდეგ (მაგ. თოვლის ზვავშემაკავებელი, მეწყერსაწინააღმდეგო,) განხორციელებული
ღონისძიებების მასშტაბი კი ძალიან მცირეა.

საყურადღებოა, რომ დღეის მდგომარეობით, სრულყოფილად არ ხდება რისკების შეფასება

და შესწავლაზე დაფუძნებული დაგეგმვა და განხორციელება. არ არსებობს სტიქიური
მოვლენების რისკების მართვის დამტკიცებული გეგმები, რითაც უნდა განისაზღვრებოდეს
და შემდეგ ხორციელდებოდეს კონკრეტული რისკების შემარბილებელი სტრუქტურული თუ
არასტრუქტურული ღონისძიებები. შესაბამისად, ესა თუ ის ზემოაღნიშნული პრევენციული
ღონისძიება უმეტესწილად ხორციელდება არა რისკების მართვის გეგმების საფუძველზე,

126
მძლავრი გამოთვლითი კომპიუტერი 2021 წელს შეძენილია მწვანე კლიმატის ფონდის მიერ მიმდინარე
პროექტის ფარგლებში და მიმდინარეობს მისი ინსტალაციის/გამართვის პროცესი

115
არამედ რომელიმე კონკრეტული ინფრასტრუქტურული პროექტის დაგეგმვისას
იდენტიფიცირებული რისკის შერბილების მიზნით.

უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ დღეის მდგომარეობით, სრულად არ არის გამოვლენილი ყველა
მაღალი რისკის შემცველი ლოკაცია.

რისკების მართვის, მათ შორის რეაგირების სისტემის გაუმჯობესების საჭიროება

რისკების შეფასება და რეაგირება ბუნებრივი რისკების მართვის მნიშვნელოვანი

კომპონენტია. ქვეყანაში სრულად გამართულად ვერ მუშაობს სამოქალაქო უსაფრთხოების
და საგანგებო სიტუაციებისაგან მოქალაქეების დაცვის უზრუნველყოფის სისტემა. კერძოდ,
აღნიშნულ სფეროში მოქმედი სამართლებრივი აქტები კომპლექსურად ვერ წყვეტენ
საგანგებო სიტუაციებზე რეაგირების ღონისძიებების განხორციელებას. საქართველოს
კანონით „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ გათვალისწინებული ყველა
კანონქვემდებარე აქტი არ არის მიღებული და შესაბამისად, არ რეგულირდება ისეთი
საკითხები, როგორიცაა მაგალითად, სასიცოცხლო მნიშვნელობის ობიექტების სტაბილური
ფუნქციონირების უზრუნველყოფა და მათი ზედამხედველობა, საგანგებო სიტუაციის
შესახებ ადრეული შეტყობინების სისტემის შექმნა, მუნიციპალიტეტებისა და პოტენციურად
საშიში ობიექტების უსაფრთხოების პასპორტების შემუშავება, საგანგებო სიტუაციის ზონაში
სავალდებულო ოპერაციებით გათვალისწინებული ღონისძიებების თანამედროვე
სტანდარტების მიხედვით ოპერატიულად განხორციელება და ა.შ.

აღსანიშნავია ბუნებრივ საფრთხეებზე რეაგირებისათვის საჭირო მატერიალურ-ტექნიკური

ბაზის ნაკლებობა. მიუხედავად იმისა, რომ უკანასკნელ პერიოდში საგანგებო სიტუაციების
მართვის სამსახურის მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა განახლდა, არსებული რესურსი კვლავ
არასაკმარისია და რეაგირების ხარისხის გაუმჯობესებისათვის ამ პროცესის განახლების
საჭიროება კვლავ არსებობს.

დაბოლოს, მიუხედავად იმისა, რომ 2019 წლიდან რეგულარულად ხდება მეხანძრე-

მაშველების მომზადება-გადამზადება და კვალიფიკაციის ამაღლება სსიპ საქართველოს შსს
აკადემიის სამოქალაქო უსაფრთხოების საკითხებში მომზადების სამმართველოს მიერ,
გამოწვევები ამ მიმართულებით კვლავ არსებობს. კერძოდ, საჭიროა სამოქალაქო
უსაფრთხოების საკითხებში მომზადების სამმართველოს შესაძლებლობის გაძლიერება
როგორც ინფრასტრუქტურული, ასევე ადამიანური და მატერიალურ-ტექნიკური რესურსით,
რაც გაზრდის მეხანძრე-მაშველთა პროფესიული სწავლების ეფექტიანობას.

2.12. ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოება

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის სფეროში მოქმედებს

საქართველოს კანონები „ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების შესახებ“ და
„რადიოაქტიური ნარჩენების შესახებ,“ რომელთა საფუძველზე მიღებული მთელი რიგი

116
კანონქვემდებარე აქტებით რეგულირდება სფეროს სხვადასხვა მიმართულება. „ბირთვული
და რადიაციული უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონი წარმოადგენს ქვეყნის
პოლიტიკისა და ძირითადი პრინციპების განმსაზღვრელ საკანონმდებლო აქტს, რომლის
საფუძველსაც ქმნის საქართველოს საერთაშორისო ვალდებულებები. კანონი ადგენს სფეროს
მარეგულირებელ რეჟიმს და განსაზღვრავს მარეგულირებელ ორგანოს, რომელიც
უფლებამოსილია, სახელმწიფო ზედამხედველობის ქვეშ, განახორციელოს
რეგულირებისათვის საჭირო ღონისძიებები (ავტორიზაცია, სახელმწიფო კონტროლი,
იძულებითი თუ რეაგირების ღონისძიებები და ა.შ.). „რადიოაქტიური ნარჩენების შესახებ“
საქართველოს კანონი კი არეგულირებს სამართლებრივ ურთიერთობებს სახელმწიფო
ხელისუფლების ორგანოებსა და იმ ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს შორის, რომლებიც
ახორციელებენ რადიოაქტიური ნარჩენების მართვას, რადიოაქტიური ნარჩენებისადმი
მოპყრობას ან/და რადიოაქტიური ნარჩენების წარმოქმნასთან დაკავშირებულ საქმიანობას.
კანონი ასევე არეგულირებს რადიოაქტიური ნარჩენების მართვის უსაფრთხოებისა და
დაცულობის მოთხოვნებს, მათ შორის „გამოყენებულ საწვავთან მოპყრობის უსაფრთხოებისა
და რადიოაქტიურ ნარჩენებთან მოპყრობის უსაფრთხოების შესახებ“ ატომური ენერგიის
საერთაშორისო სააგენტოს (აესს) გაერთიანებული კონვენციის შესაბამისად.

რადიაციული და ბირთვული საფრთხეების პრევენციის, გამოვლენის, მუდმივი მზადყოფნის

უზრუნველყოფისა და შესაბამისი რეაგირების კუთხით მისაღწევი მიზნები და
პრიორიტეტები განსაზღვრულია ქიმიური, ბიოლოგიური, რადიაციული და ბირთვული
საფრთხეების შემცირების განახლებული ეროვნული სტრატეგიით, რომელიც 2021 წელს
დაამტკიცა საქართველოს მთავრობამ. დოკუმენტით, ასევე, განსაზღვრულია სამოქმედო
გეგმის შემუშავება, სადაც გაწერილი იქნება კონკრეტული ქმედებები სტრატეგიის მიზნებისა
და ამოცანების განსახორციელებლად. რადიოაქტიური ნარჩენების მართვის 2017-2031
წლების ეროვნული სტრატეგია (2016) კიდევ ერთი სტრატეგიული დოკუმენტია ამ სფეროში.
სტრატეგიაში წარმოდგენილია სახელმწიფოს ხედვა რადიოაქტიური ნარჩენების მართვის
მოწყობის, ინფრასტრუქტურისა თუ ექსპერტიზის განვითარების თვალსაზრისით და
დასახულია კონკრეტული მიზნები და ამოცანები. კონკრეტული ღონისძიებები
განსაზღვრულია სტრატეგიის 2019-2021 წლების გეგმაში. მიმდინარეობს მუშაობა შემდეგი
პერიოდის (2-3-წლიანი პერსპექტივის) სამოქმედო გეგმაზე.

რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის რეგულირების

სფეროში ზოგად ჩარჩოს ქმნის, ასევე, შემდეგი საერთაშორისო ხელშეკრულებები:

- ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ ხელშეკრულება;

- ბირთვული ნივთიერებების ფიზიკური დაცვის შესახებ კონვენცია;
- ბირთვული ნივთიერებების ფიზიკური დაცვის შესახებ კონვენციის დამატებითი
ოქმი;
- საქართველოს რესპუბლიკისა და ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს
შეთანხმება ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის შესახებ ხელშეკრულებასთან
დაკავშირებით გარანტიების გამოყენების თაობაზე;

117
 - დამატებითი ოქმი საქართველოს რესპუბლიკისა და ატომური ენერგიის
საერთაშორისო სააგენტოს შეთანხმება ბირთვული იარაღის გაუვრცელებლობის
შესახებ ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით გარანტიების გამოყენების თაობაზე;
- ბირთვული ავარიის შემთხვევაში ადრეული შეტყობინების შესახებ კონვენცია;
- ბირთვული ავარიის ან რადიაციული ავარიული სიტუაციის შემთხვევაში დახმარების
შესახებ კონვენცია.
გარდა შესასრულებლად სავალდებულო ძალის მქონე ჩამოთვლილი ხელშეკრულებებისა,
საქართველოს კანონმდებლობა, ასევე, ეყრდნობა აესს-ის მიერ შემუშავებულ რადიოაქტიური
წყაროების უსაფრთხოებისა და დაცულობის ქცევის კოდექსსა და სახელმძღვანელო წესებს.
ამავდროულად, საქართველო აქტიურად თანამშრომლობს აესს-თან, მათ შორის, საშუალო-
ვადიანი ტექნიკური თანამშრომლობის პროგრამის ფარგლებში, რაც, ასევე, შესაძლებელს
ხდის, მოქმედ კანონმდებლობაში აისახოს აესს-ის სტანდარტები, მოთხოვნები თუ
სახელმძღვანელო დებულებები.

აესს-ისა და სხვა შესაბამისი საერთაშორისო ხელშეკრულებების პრინციპებისა და

სტანდარტების გათვალისწინებით რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და
დაცულობის სფეროში თანამშრომლობის გაღრმავებასა და რადიოაქტიური ნარჩენების
მართვის ეროვნული სტრატეგიის განხორციელებაზეა ყურადღება გამახვილებული
საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებასა და ასოცირების დღის
წესრიგში.

„ჯანსაღი ცხოვრებისა და კეთილდღეობის უზრუნველყოფა ყველა ასაკის ადამიანისათვის“

წარმოადგენს მდგრადი განვითარების მიზნების ერთ-ერთ ამოცანას (ამოცანა 3.9) და
რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის უზრუნველყოფა
ეროვნულ დონეზე, უმნიშვნელოვანესი მიმართულებაა აღნიშნული ამოცანის
განხორციელებისათვის.

განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

გასული წლების განმავლობაში, საქართველოს საერთაშორისო ვალდებულებების

შესაბამისად, რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის სფეროში
განხორციელდა საკანონმდებლო, ინსტიტუციური თუ ინფრასტრუქტურული რეფორმები,
რომელთა ნაწილს ითვალისწინებდა საქართველოს გარემოს დაცვის მოქმედებათა მესამე
ეროვნული პროგრამა, რადიოაქტიური ნარჩენების სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა, ქბრბ
საფრთხეების შემცირების ეროვნული სტრატეგია და სამოქმედო გეგმა და სხვა.

განსაკუთრებით აღსანიშნავია შემდეგი ღონისძიებები:

- მნიშვნელოვნად გაუმჯობესდა ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის

სისტემები საქართველოში არსებულ რადიოაქტიური ნარჩენების საცავსა და
რადიოაქტიური ნარჩენების სამარხზე, რომლებიც, 2015-2016 წლებში
განხორციელებული ინსტიტუციური და საკანონმდებლო რეფორმების მეშვეობით,

118
 ოპერირებისთვის გადაეცა საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის
სამინისტროს სისტემაში შემავალ სსიპ ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების
სააგენტოს (მარეგულირებელი ორგანო). კერძოდ, რადიოაქტიური ნარჩენების
სამარხზე დამონტაჟდა და ფუნქციონირებს რადიაციული მონიტორინგის სისტემა,
რომლითაც შესაძლებელია გამა გამოსხივების დოზის სიმძლავრის განსაზღვრა და
მონაცემების პირდაპირ რეჟიმში მიღება; ხოლო რადიოაქტიური ნარჩენების საცავის
ტერიტორიაზე, უსაფრთხოების სხვა ღონისძიებებთან ერთად, მოეწყო
რადიოაქტიური ნარჩენების კონდიცირების მცირე საწარმო.
- რადიოაქტიური ნარჩენების სამარხის ტერიტორიაზე დამონტაჟდა რადიოაქტიური
ნარჩენების გადამუშავების (ცემენტირების) მინი-საწარმო, რომელიც უზრუნველყოფს
როგორც თხევადი, ისე მყარი რადიოაქტიური ნარჩენების გადამუშავებას
თანამედროვე სტანდარტების შესაბამისად.
- შემუშავდა და დამტკიცდა ბირთვული და რადიაციული ავარიებისათვის
მზადყოფნისა და მათზე რეაგირების გეგმა, რომელიც არეგულირებს სახელმწიფო
უწყებების უფლება-მოვალეობებს, მზადყოფნისა და რეაგირების ღონისძიებებს,
მოსახლეობასთან კომუნიკაციის წესებსა და სტანდარტებს და ა.შ. გეგმის
საფუძველზე, სააგენტოში შეიქმნა და ოპერატიულ რეჟიმში ფუნქციონირებს
ბირთვულ ან რადიოლოგიურ საგანგებო სიტუაციებზე რეაგირების მართვის ცენტრი.
ამგვარი რეჟიმი უზრუნველყოფს ბირთვული ან რადიოლოგიური საგანგებო
სიტუაციებისათვის ეფექტიან მზადყოფნას, ხოლო სიტუაციის განვითარების
შემთხვევაში - დროულ კომუნიკაციასა და რეაგირებას როგორც შიდაუწყებრივ
დონზე, ისე სხვა ჩართულ უწყებებთან.
- 2020 წელს ხელი მოეწერა ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოსთან ქვეყნის
თანამშრომლობის მესამე ჩარჩო პროგრამას 2020-2025 წლებისთვის. ხელმოწერილ
ჩარჩო პროგრამაში იდენტიფიცირებულია სახელმწიფოს ის პრიორიტეტული
მიმართულებები, რომელთა მხარდასაჭერად საქართველო მიიღებს, დაახლოებით, 10
მლნ ევროს ღირებულების ბირთვულ ტექნოლოგიებსა და ტექნიკური
თანამშრომლობის სხვა რესურსს.
- ჩატარდა რადიოაქტიური ნარჩენების არსებული ობიექტების, მათ შორის,
რადიოაქტიური ნარჩენების საცავის უსაფრთხოებისა და გარემოსდაცვითი შეფასება,
რის საფუძველზეც მთავრობის განკარგულებით რადიოაქტიური ნარჩენების სამარხის
ტერიტორია (სოფელი სააკაძის მიმდებარე ტერიტორია) განისაზღვრა
რადიოაქტიური ნარჩენების მართვის ობიექტების სავარაუდო განთავსების ადგილად
რადიოაქტიური ნარჩენების ეროვნული სტრატეგიის შესაბამისად.
- საქართველო მიუერთდა ბირთვული ავარიის ან რადიაციული ავარიული სიტუაციის
შემთხვევაში დახმარების კონვენციას.
- მნიშვნელოვნად გაძლიერდა მარეგულირებელი ორგანოს ტექნიკური
შესაძლებლობები, სხვადასხვა დონორ ორგანიზაციასთან/საერთაშორისო
პარტნიორთან თანამშრომლობის ფარგლებში აღჭურვილობის შეძენის შედეგად.

119
 შესაძლებლობების გაძლიერების ფარგლებში, სსიპ ბირთვული და რადიაციული
უსაფრთხოების სააგენტოს გადაეცა ე.წ. მობილური ლაბორატორია, რომლის
საშუალებითაც შესაძლებელია წყლის, ნიადაგისა და ჰაერის ნიმუშების აღება და
ლაბორატორიულ დონესთან მიახლოებული ალფა, ბეტა, გამა და ნეიტრონული
გამოსხივების კვლევა და ანალიზი (მათ შორის, გამა და ალფა სპექტრომეტრია)
საველე პირობებში.

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის უზრუნველყოფა
უმნიშვნელოვანესია ქვეყნის მოსახლეობის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის.
თვალსაჩინო პროგრესის მიუხედავად, საქართველო გარკვეული გამოწვევების წინაშე დგას,
როგორც საერთაშორისო სტანდარტების დანერგვის127, ასევე რადიაციული დაცვისა და
ბირთვული უსაფრთხოების უზრუნველყოფისათვის აუცილებელი შესაძლებლობების
ნაკლებობის თვალსაზრისით. შესაბამისად, დღეისათვის არსებული რადიაციული დაცვის,
ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის სისტემის მიმართულებით მთავარი გამოწვევა
რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის სისტემის
გასაუმჯობესებელი შესაძლებლობებია. მარეგულირებელ ორგანოს არ გააჩნია ტექნიკური
საშუალება, სრულად ფლობდეს და აანალიზებდეს ინფორმაციას ქვეყანაში არსებული
ბუნებრივი რადიაციული ფონის თაობაზე. ამავდროულად, რადიოაქტიური ნარჩენების
საცავზე ამჟამად არსებული ინფრასტრუქტურის პირობებში, შეუძლებელია, უსაფრთხოებისა
და დაცულობის საერთაშორისო სტანდარტების დაცვით სრულად უზრუნველყოფა, ხოლო
მარეგულირებელი უფლებამოსილება ცალკეულ შემთხვევებში ხორციელდება იმგვარად,
რომ არ ხდება აესს-ის სტანდარტების განხორციელება.

ზემოაღნიშნულ გამოწვევას განაპირობებს შემდეგი ძირითადი ფაქტორები:

არსებული სტანდარტების არასაკმარისი შესაბამისობა რადიაციული დაცვის, ბირთვული

დაცულობისა და უსაფრთხოების მარეგულირებელი რეჟიმის საერთაშორისო
სტანდარტებთან

საერთაშორისო სტანდარტებთან ეროვნული მარეგულირებელი რეჟიმის შესაბამისობა

შეისწავლა აესს-ის მისიამ და გამოავლინა არსებული ხარვეზები რადიაციული დაცვის,
ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის უზრუნველყოფის ეფექტიანობის
თვალსაზრისით. კერძოდ, დღეისათვის არ არის დამკვიდრებული დიფერენცირებული
მიდგომა ბირთვული და რადიაციული საქმიანობის ავტორიზაციისას და ლიცენზირებას
ექვემდებარება ყველა ტიპის საქმიანობა, რაც ამცირებს სისტემის ეფექტიან ფუნქციონირებას.
არ არის დანერგილი ე.წ. რეგისტრაციისა და შეტყობინების სისტემა, რომლის შედეგადაც,
ყველა ტიპის საქმიანობა არ დაექვემდებარება ლიცენზირებას, არამედ, დამახასიათებელი
საფრთხის შესაბამისად, შესაძლებელია მოხდეს რეგისტრირება, რომელზეც არ გავრცელდება
დაცვის, უსაფრთხოებისა და დაცულობის მოთხოვნები იმ მოცულობით, რაც ლიცენზირების
შემთხვევაში. გარდა ამისა, კანონმდებლობით არ არის განსაზღვრული მოთხოვნები
127
ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს მისიის შემაჯამებელიშეფასება (2018)

120
საქმიანობის, კერძოდ, დეკომისიის128 ფინანსურ გარანტიებთან დაკავშირებით. აღნიშნული
საკანონმდებლო ხარვეზის გამო მარეგულირებელი ორგანო მოკლებულია შესაძლებლობას,
მოითხოვოს ქმედების მომავალში უზრუნველყოფის დამადასტურებელი მტკიცებულებები,
რასაც შედეგად შესაძლებელია მოჰყვეს დეკომისიის განუხორციელებლობა. ეს კი, ქმნის
პრობლემებს უსაფრთხოებისა და დაცულობის თვალსაზრისით.

რადიაციული დაცვის, ბირთვული დაცულობისა და უსაფრთხოების სფეროში

სპეციალისტთა კვალიფიკაცია კიდევ ერთი საკითხია, რაც მნიშვნელოვანია სისტემის
სრულყოფილად ფუნქციონირებისათვის და საჭიროებს გაუმჯობესებას.

რადიაქტიური ნარჩენების მართვის ობიექტების არასაკმარისად გამართული

ინფრასტრუქტურა

ქვეყანა მნიშვნელოვანი ინფრასტრუქტურული გამოწვევის წინაშე დგას რადიოაქტიური

ნარჩენების მართვის ობიექტების განვითარების თვალსაზრისით. კერძოდ, მცხეთის
მუნიციპალიტეტის სოფელი მუხადგვერდის მიმდებარე ტერიტორიაზე განთავსებული
რადიოაქტიური ნარჩენების საცავის არსებული მდგომარეობა ვერ აკმაყოფილებს
უსაფრთხოებისა და დაცულობის მოთხოვნებს. კერძოდ, დაზიანებულია საცავის შენობა,
ხოლო ტერიტორია არ შეესაბამება საერთაშორისო მოთხოვნებს, რის გარეშეც შეუძლებელია
უსაფრთხოებისა და დაცულობის სრულად უზრუნველყოფა.

გარემოს არასრულყოფილი რადიაციული მონიტორინგი

გარემოს რადიაციული ფონის მონიტორინგი ხორციელდება რეგულარულად, თუმცა კვლავ

გამოწვევად რჩება სრულყოფილი მონიტორინგის არარსებობა, რაც განპირობებულია
ადამიანურ და ტექნიკურ რესურსებთან დაკავშირებული სირთულეებით.

ამჟამად, მხოლოდ შვიდი ავტომატური სადგურიდან ხდება ინფორმაციის მიღება და

დამუშავება, რაც ვერ უზრუნველყოფს საქართველოს ტერიტორიის სრულ დაფარვას.
ამავდროულად, აღსანიშნავია ისიც, რომ რეგიონის ქვეყნების ნაწილში (რუსეთის
ფედერაცია, უკრაინა, სომხეთი, ირანი), განვითარებულია ბირთვული მრეწველობა და
ფუნქციონირებს ატომური ელექტროსადგურ(ებ)ი ან/და კვლევითი რეაქტორები, რაც
საქართველოსთვის გარკვეული საფრთხის შემცველი შეიძლება აღმოჩნდეს ტრანსსასაზღვრო
ბირთვული ან რადიოლოგიური საგანგებო სიტუაციის განვითარების შემთხვევაში.
შესაბამისად, სხვა სახელმწიფოებში ტრანსსასაზღვრო გავლენის მქონე ბირთული ან
რადიოლოგიური შემთხვევის შესაძლო განვითარებისას, ეფექტიანი და დროული
დაფიქსირებისა და რეაგირების უზრუნველსაყოფად, აუცილებელია საჭირო რაოდენობის
ავტომატური სადგურების განთავსება სახელმწიფო საზღვრებთან სიახლოვეს, რაც დღეის
მდგომარეობით არ არსებობს.129

128
დეკომისია - ადმინისტრაციულ და ტექნიკურ ღონისძიებათა ერთობლიობა, რომელიც გამიზნულია
ბირთვული და რადიაციული ობიექტის მთლიანად ან ნაწილობრივ მარეგულირებელი კონტროლიდან
გამოყვანისთვის

121
გარდა ამისა, ქვეყანაში არ არსებობს გარემოს რადიაციული მონიტორინგის ლაბორატორია
(გარდა სსიპ ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების სააგენტოს მფლობელობაში
არსებული მობილური ლაბორატორიისა), სადაც შესაძლებელი იქნება სხვადასხვა
პროდუქტისა თუ საგნის რადიონუკლიდური შემადგენლობის შესწავლა.

2.13. გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი

განვითარებისათვის

სამართლებრივი და პოლიტიკური ჩარჩო

საქართველო ისევე, როგორც მთლიანად თანამედროვე სამყარო, განვითარებისა და

ტექნოლოგიური წინსვლის ფონზე, უამრავი გარემოსდაცვითი პრობლემისა თუ გამოწვევის
წინაშე აღმოჩნდა. საქართველოს ეკონომიკური ზრდა მდგრადი განვითარების ყველა
განზომილების თანაბარზომიერი დაცვით უნდა მოხდეს. ამის მისაღწევად კი ერთ-ერთი
უმნიშვნელოვანესი გზა საზოგადოებისთვის შესაბამისი განათლების მიწოდება,
ცნობიერების ამაღლება და ქცევის ცვლილებაა.

გარემოსდაცვითი განათლების ერთიანი სისტემის შექმნა, რომელიც მოიცავს ადრეული და

სკოლამდელი აღზრდისა და განათლების, დაწყებითი, საბაზო, საშუალო, პროფესიული და
უმაღლესი განათლების ეტაპებს, განსაზღვრულია საქართველოს კანონით „გარემოს დაცვის
შესახებ“ (1996).

გარემოსდაცვითი განათლებისა და ცნობიერების დონის ამაღლებას მნიშვნელოვანი ადგილი

უკავია საქართველოს მთავრობის ყველა პროგრამულ დოკუმენტში. კერძოდ, ახალი
სამთავრობო პროგრამა (2021−2024) „ევროპული სახელმწიფოს მშენებლობისთვის“ მიზნად
ისახავს გარემოსდაცვითი განათლების ხელშეწყობისა და გარემოსდაცვითი ცნობიერების
ამაღლებისკენ მიმართული ღონისძიებების გაგრძელებას, ასევე სასკოლო და უმაღლესი
განათლების სისტემაში გარემოსდაცვითი განათლების საკითხების ინტეგრირებას.
გარემოსდაცვითი მიმართულების პროგრამების შემუშავებას განსაკუთრებული
მნიშვნელობა ენიჭება „განათლებისა და მეცნიერების ერთიან სტრატეგიაში“ (2017-2021),
რომელიც მოიცავს რეფორმებს განათლების ყველა მიმართულებით.

განათლება მდგრადი განვითარებისათვის ცნობიერების ამაღლების კომპონენტებს მოიცავს

ასევე ტურიზმის, სოფლის მეურნეობის და რეგიონული განვითარების პოლიტიკის
განმსაზღვრელი დოკუმენტები. გარემოსდაცვითი განათლებისა და ცნობიერების დონის
ასამაღლებელი ამოცანები თუ აქტივობები, ასევე, ასახულია არაერთ სექტორულ
სტრატეგიასა და სამოქმედო გეგმაში, როგორიცაა, მაგალითად, ნარჩენების მართვის 2016-
2030 წლების ეროვნული სტრატეგია, გაუდაბნოებასთან ბრძოლის მოქმედებათა მეორე
129
საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ავტომატური სადგურების განთავსება გათვალისწინებულია ქბრბ-ს
სამოქმედო გეგმაშიც

122
ეროვნული პროგრამა (2014-2022), საქართველოს მცირე და საშუალო მეწარმეობის
განვითარების 2021-2025 წლების სტრატეგია და 2021-2023 წლების სამოქმედო გეგმა,
მაღალმთიანი დასახლებების განვითარების 2019-2023 წლების სტრატეგია და სამოქმედო
გეგმა (2021-2023) და სხვა.

გარემოსდაცვითი განათლების პოლიტიკის საფუძველს ქმნის, ასევე, რიგი საერთაშორისო

შეთანხმებები, რომლებსაც საქართველოც შეუერთდა გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის
ეგიდით მიმდინარე „განათლება მდგრადი განვითარებისთვის“ პროცესის ფარგლებში.
განსაკუთებით აღსანიშნავია მდგრადი განვითარების საქართველოსთვის მისადაგებული მე-
12 მიზნის ამოცანა 8, რომლის მიხედვით, 2030 წლისთვის მიღწეული იქნება “საქართველოში
მყოფი ადამიანებისთვის შესაბამისი ინფორმაციისა და ცოდნის უზრუნველყოფა მდგრადი
განვითარების და ბუნებასთან ჰარმონიული ცხოვრების წესის შესახებ”.

გარდა ამისა, „ბათუმი 2016” მინისტერიალის ფარგლებში საქართველომ აიღო „განათლება

მდგრადი განვითარებისთვის“ სტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმის მომზადებისა და
განხორციელების ვალდებულება.

განხორციელებული რეფორმები/ღონისძიებები

გასული რამდენიმე წლის განმავლობაში ფორმალური და არაფორმალური გარემოსდაცვითი

განათლების ხელშეწყობისთვის განხორციელებული ღონისძიებები ეფუძნებოდა გარემოს
დაცვის მოქმედებათა მესამე ეროვნული პროგრამით, ასევე საერთაშორისო შეთანხმებებით
გათვალისწინებულ მიზნებსა და ამოცანებს. კერძოდ:

- სასკოლო მზაობის პროგრამის ფარგლებში 2016 წელს შემუშავდა სახელმძღვანელო

“სკოლამდელი გარემოსდაცვითი განათლება” და 2016-2019 წლებში სკოლამდელი
აღზრდის ყველა დაწესებულების წარმომადგენელი გადამზადდა მთელი ქვეყნის
მასშტაბით.
- 2015 წელს შემუშავდა დოკუმენტი „გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი
განვითარებისათვის - გამჭოლი სტანდარტი“, რომელიც გათვალისწინებული იყო
ეროვნულ სასწავლო გეგმის საბაზო საფეხურის პროგრამის გადამუშავების დროს.
- 2017 წელს ცვლილება შევიდა სასკოლო სახელმძღვანელოების გრიფირების წესში, სადაც
კრიტერიუმებს დაემატა მდგრადი განვითარების პრინციპები და გადამზადნენ სასკოლო
სახელმძღვანელოების პოტენციური ავტორები და სახელმძღვანელოების შემფასებლები.
2018 წლიდან მდგრადი განვითარების პრინციპები აისახა დაწყებითი საფეხურის ყველა
სახელმძღვანელოში.
- საგანმანათლებლო პროგრამები შეიქმნა და განახლდა ასევე პროფესიულ განათლებაში,
რომლებსაც ახორცილებენ სხვადასხვა შესაბამისი პროფილის მქონე საგანმანათლებლო
დაწესებულებები, შემდეგი მიმართულებით:

● გარემოს დაცვის ტექნიკოსი

123
 ● შრომის უსაფრთხოება და გარემოსდაცვითი ტექნოლოგიები
● სატყეო საქმე

- პროფესიული საგანმანათლებლო დაწესებულებებისათვის 2018 წელს შემუშავდა

მოდული “გარემოსდაცვითი საფუძვლები”, რომლის ინტეგრირება ხდება პროფესიულ
საგანმანათლებლო სტანდარტში, მათ შორის უკვე დანერგილია 7 პროფესიულ
მიმართულებაში: სოფლის მეურნეობა, ვეტერინარია, ბიომეურნეობა, მხატვრული მინა,
მხატვრული ქსოვილები, სახვითი ხელოვნება, სასტუმრო და სარესტორნო საქმე.
- გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს ინიცირებითა და მხარდაჭერით
საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტში (GIPA) 2016 წლიდან
მიმდინარეობს სამაგისტრო პროგრამა, გარემოსდაცვითი მენეჯმენტი და პოლიტიკა.”
პროგრამის მიზანია მაღალკვალიფიციური სპეციალისტების მომზადება
გარემოსდაცვითი მმართველობისა და პოლიტიკის სფეროში.
- საჯარო სამსახურში დასაქმებულ პირთა მდგრადი განვითარების კომპეტენციების
ამაღლების კუთხით შემუშავდა და საერთაშორისო პარტნიორებთან თანამშრომლობით
განხორციელდა კვალიფიკაციის ასამაღლებელ პროგრამები სხვადასხვა გარემოსდაცვით
და მდგრადი განვითარების საკითხზე.
- შეიქმნა გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და ცოდნის მართვის სისტემა, რის ფარგლებშიც
ხელმისაწვდომი გახდა საგანმანათლებლო მასალები და გარემოსთან დაკავშირებული
სხვადასხვა მოსახლეობისთვის საინტერესო ინფორმაცია (გარემოსდაცვითი მონაცემები,
სტატისტიკა, რუკები, კანონმდებლობა, სტრატეგიული და სახელმძღვანელო
დოკუმენტები და სხვა (www.eiec.gov.ge).

მთავარი გამოწვევები და გამომწვევი ფაქტორები

გარემოსდაცვითი განათლება ეს არის მუდმივი პროცესი და შესაბამისად, აუცილებელია

თანმიმდევრული და უწყვეტი ქმედებების განხორციელება. განხორციელებული
ღონისძიებების მიუხედავად, დღეისათვის კვლავ მთავარ გამოწვევად რჩება
გარემოსდაცვითი განათლებისა და ცნობიერების არასაკმარისი დონე ქვეყანაში.

2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენების მიხედვით,

სხვადასხვა სტანდარტსა და საგანმანათლებლო პროგრამაში გარკვეულწილად არის ასახული
გარემოსდაცვითი საკითხები, მაგრამ საჭიროა ამ მიმართულებით მათი გადამუშავება და
განვითარება. მოხსენებაში „ნაკლებად სისტემატურად“ არის შეფასებული, ასევე,
არაფორმალური განათლების აქტივობები განათლების სხვადასხვა საფეხურზე. 130 დაბალი
გარემოსდაცვითი ცნობიერება იქნა გამოვლენილი, როგორც ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა
საქართველოს პარლამენტის გარემოს დაცვისა და ბუნებრივი რესურსების კომიტეტის
თემატური მოკვლევის ანგარიშში „მუნიციპალური ნარჩენების სფეროში არსებული

130
2014-2017 წლების გარემოს მდგომარეობის შესახებ ეროვნული მოხსენება (2019). გვ 331.

124
მდგომარეობის შესახებ“ (2019)131. განათლებისა და ცნობიერების ნაკლებობაზე მიუთითებს
სხვადასხვა პროექტის ფარგლებში გარემოს დაცვის კონკრეტულ საკითხებზე (მაგ.,
ნარჩენების მართვა, კლიმატის ცვლილება, ბიომრავალფეროვნება და სხვა) ჩატარებული
კვლევების შედეგებიც132.

საზოგადოების არასაკმარისი გარემოსდაცვითი განათლებისა და ცნობიერების დაბალი

დონე პირდაპირ კავშირშია ბუნებრივი რესურსების არამდგრად მოხმარებასა და გარემოს
დაბინძურებასთან. მაგალითად, დაცული ტერიტორიის ვიზიტორთა არასაკმარისი
ცნობიერების გამო ხშირად ხდება ვანდალური აქტები დაცული ტერიტორიების ფარგლებში;
სხვადასხვა სახის კამპანიებისა და აქციების მიუხედავად, კვლავ თვალშისაცემია გარემოს
ნარჩენებით დანაგვიანება, წყლის ობიექტების დაბინძურება და სხვა.

ათწლეულების განმავლობაში დამკვიდრებულმა პრაქტიკამ მოსახლეობაში გარემოსადმი

მომხმარებლური დამოკიდებულება ჩამოაყალიბა, რაც გარემოს დეგრადაციის ერთ-ერთი
მიზეზია. შესაბამისი განათლებისა და ცნობიერების ნაკლებობის გამო, მოსახლეობისთვის
რთულია კავშირის დანახვა გარემოს დეგრადაციასა და ქვეყნის ეკონომიკურ განვითარებას,
ასევე, ჯანმრთელობასა და ზოგადად, ადამიანების კეთილდღეობას შორის. ცნობიერებასთან
ერთად, შესაბამისი კვალიფიკაციის მქონე კადრების ნაკლებობის გამო, დაბალია
გარემოსდაცვითი მოთხოვნების განხორციელების ხარისხი, როგორც საწარმოების
ოპერირების, ასევე სახელმწიფო პროგრამების ფარგლებში. ეს ყველაფერი კი აფერხებს
საქართველოს მიერ ნაკისრი საერთაშორისო ვალდებულებების განხორციელებასა და ქვეყნის
მდგრადი ეკონომიკური განვითარების პროცესს.

აღნიშნული პრობლემის გამომწვევი ფაქტორებია:

ქვეყნის მასშტაბით გარემოსდაცვითი განათლების ღონისძიებათა სუსტი კოორდინაცია

გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების აქტუალობის გამო, დღეს სხვადასხვა

ორგანიზაციის მიერ განხორციელებული თითქმის ყველა გარემოსდაცვითი პროექტი
მოიცავს განათლებისა ან/და ცნობიერების ამაღლების კომპონენტს. თუმცა, აღნიშნულ
შემთხვევებში, ცნობიერების ამაღლება ხდება მხოლოდ პროექტით გათვალისწინებული
საკითხის შესახებ. ხშირ შემთხვევაში წარმოებული გარემოსდაცვითი კამპანიები
ფრაგმენტული და ნაკლებ ეფექტიანია. გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული საკითხების
კომპლექსურობის და მისი სხვა სექტორებთან მჭიდრო კავშირის, ასევე სამიზნე ჯგუფების
სიმრავლისა და მრავალფეროვნების გამო, მნიშვნელოვანია ცნობიერების ამაღლების

131
„მუნიციპალური ნარჩენების სფეროში არსებული მდგომარეობის შესახებ. გვ. 13.
https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/263764
132
სუფთა რეგიონი - გზა ევროპისაკენ (2020) გვ 19.
https://www.asocireba.ge/files/SJMC_Municipal_Waste_Management_Monitoring_2020.pdf
Survey on Public Knowledge, Attitude and Practice (KAP) (2017)
https://biodivers-southcaucasus.org/uploads/files/83222212_GORBI_KAP-Survey-Final-Reoport-Georgia_2017.pdf

125
კამპანიების უფრო მეტად სტრუქტურიზება და სისტემატიზაცია, სამიზნე ჯგუფებზე
მორგება, უწყვეტობა, დაფარვის არეალის ზრდა, შედეგების ანალიზი და ა.შ.

იშვიათია ორგანიზაციებს შორის თანამშრომლობის და ერთმანეთთან დაკავშირებულ

თემებზე ერთობლივი კამპანიების ჩატარების პრაქტიკაც, რაც ორგანიზაციებს უფრო მეტი
სამიზნე ჯგუფისა თუ არეალის დაფარვის საშუალებას მისცემდა და შესაბამისად, გაზრდიდა
საინფორმაციო კამპანიებისთვის გამოყოფილი ფინანსური რესურსების ხარჯეფექტიანობას.
ინფორმაციის გაცვლის ქმედითი მექანიზმის არარსებობის გამო, იშვიათია ორგანიზაციებს
შორის გამოცდილების გაზიარებისა და კოორდინირებული ქმედებების განხორციელების
მაგალითებიც.

უნარების განვითარების, დამოკიდებულებისა და ქცევის ცვლილებისკენ მიმართული

საგანმანათლებლო პროგრამებისა და გარემოსდაცვითი ცნობიერების დონის ასამაღლებელი
ღონისძიებების/კამპანიების არასაკმარისი რაოდენობა

ფორმალური საგანმანათლებლო პროგრამები ძირითადად ფოკუსირებულია თეორიული

ცოდნისა და ცნობიერების დონის ამაღლებაზე, რაც მნიშვნელოვანია; თუმცა, ნაკლები
ყურადღება ეთმობა შესაბამისი უნარების განვითარების, ასევე დამოკიდებულებისა და
ქცევის ცვლილებისკენ მიმართულ საკითხებს, რაც საერთაშორისო სტრატეგიაში -
„განათლება მდგრადი განვითარებისთვის“ მთავარ კომპონენტებად სახელდება.

გარემოსდაცვითი საკითხების სწავლების დროს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა

ექცეოდეს სწავლების ისეთ მეთოდებს, როგორიცაა ინტერაქტიული სწავლება, რომელიც
ხელს უწყობს ძიებით, ქმედებებზე დაფუძნებულ ტრანსფორმაციულ სწავლას, რაც
საკითხების კრიტიკულად, ფართო ჭრილში გააზრებით აყალიბებს მოსწავლეს/სტუდენტს
პასუხისმგებლიან მოქალაქედ. არასაკმარისია საგანმანათლებლო დაწესებულებებში
მომუშავე პერსონალის შესაძლებლობები ცოდნის სწორად და ეფექტიანად გადაცემის
თვალსაზრისით, რაც, თავის მხრივ, გამოწვეულია შესაბამისი მეთოდოლოგიებისა და
რეგულარული ტრენინგების ნაკლებობით გარემოსდაცვითი მიმართულებით.

რაც შეეხება გარემოსდაცვითი ცნობიერების დონის ასამაღლებელ ღონისძიებებს (ე.წ.

არაფორმალური განათლება), მიუხედავად იმისა, რომ გარემოს დაცვის თვალსაზრისით
საინტერესო ინფორმაცია ხშირად ვრცელდება სხვადასხვა საკომუნიკაციო არხების
საშუალებით, გავრცელების ფორმა, სიხშირე, მასშტაბი და რეგულარობა სრულად ვერ
უზრუნველყოფს ადეკვატური ცოდნის აკუმულირებას საზოგადოების ფართო ფენებში.

ზრდასრულთათვის გარემოსდაცვითი მიმართულებების საგანმანათლებლო პროგრამების

არასაკმარისად განვითარება და ხელმისაწვდომობა

გარემოსდაცვითი მოთხოვნების გამკაცრების პარალელურად, შრომით ბაზარზე იზრდება

მოთხოვნა ისეთი კვალიფიკაციის მქონე ადამიანებზე, რომლებიც სხვა საკითხებთან ერთად,
კარგად იცნობენ თანამედროვე გარემოსდაცვით სტანდარტებს და ახალ საკანონმდებლო
მოთხოვნებს, დაგეგმვისა თუ ოპერირების პროცესში გარემოსდაცვითი საკითხების

126
გათვალისწინების პრაქტიკას, საუკეთესო საერთაშორისო გამოცდილებას და ა.შ. წლების წინ
მსგავსი აუცილებლობა არ არსებობდა. გარემოს დაცვის საკითხის პრიორიტეტულობის
გაზრდის გამო, გაიზარდა მოთხოვნა ზოგიერთი ისეთი სპეციალობის მქონე პერსონალზეც,
როგორიცაა, მაგალითად მეტყევე და განსაკუთრებით, ტყის აღრიცხვის სპეციალისტი
(ტაქსატორი), რომელთა რაოდენობა, ათწლეულების განმავლობაში ტყის ინვენტარიზაციის
პროცესის გაჩერების გამო, ძალიან შემცირდა, ხოლო კვალიფიკაცია დაეცა და ხშირად ვეღარ
პასუხობს თანამედროვე მოთხოვნებს. შესაბამისად, შეიქმნა გარკვეული „ცოდნის ვაკუუმი“,
რომლიც აუცილებლად უნდა იქნეს შევსებული. ასევე, მაგალითად, გაჩნდა მოთხოვნა
ნარჩენების მართვის კოდექსით განსაზღვრულ ე.წ. „გარემოსდაცვითი მმართველის“
პოზიციებზეც, რის გამოცდილებაც ნაკლებადაა ქვეყანაში. საყურადღებოა ბირთვული და
რადიაციული უსაფრთხოების სფეროში (როგორც სამედიცინო, ისე სამრეწველო და
ნებისმიერი სხვა ბირთვული და რადიაციული საქმიანობის მიმართულებით) დასაქმებული
ადამიანების (რადიაციულ უსაფრთხოებაზე პასუხისმგებელი პირი, რადიოლოგი და სხვა)
კვალიფიკაციის ამაღლების საკითხი. შესაბამისად, აუცილებელია ადამიანური
შესაძლებლობების გაძლიერება ზემოაღნიშნულ და სხვა მოთხოვნად სპეციალობებზე
ქვეყნის მასშტაბით.

აღსანიშნავია, რომ საგანმანათლებლო პროგრამები არ არის არც საკმარისი არსებული

ხარვეზის დასაფარად და არც ადვილად ხელმისაწვდომი დაინტერესებული პირებისთვის.
გარდა ამისა, საჯარო და კერძო სექტორში დასაქმებული პირები მთელი საქართველოს
მასშტაბით, რომლებიც თავიანთი საქმიანობით პირდაპირ თუ არაპირდაპირ არიან
დაკავშირებული გარემოს დაცვასთან, საჭიროებენ კვალიფიკაციის ამაღლებას
გარემოსდაცვითი მიმართულებით.

ასევე უნდა აღინიშნოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემასა

და სხვა საჯარო დაწესებულებებში მომუშავე ადამიანების კვალიფიკაციის ამაღლებისა და
მათი გადამზადების უწყვეტი სისტემის შექმნის/გაუმჯობესების აუცილებლობა, რაც
შეიძლება მოიცავდეს საჭიროებებზე მორგებული სასწავლო პროგრამების შემუშავებას და
მოკლე საორიენტაციო (დამწყები თანამშრომლებისთვის) თუ პროფესიული და ზოგადი
კომპეტენციებისა და უნარ-ჩვევების გაძლიერების რეგულარულ ტრენინგებს.

3. ხედვა, მიზნები და ამოცანები

სექტორული პრიორიტეტების მიხედვით ჩატარებული სიტუაციური ანალიზის, ასევე
მდგრადი განვითარების მიზნებისა და გარემოს დაცვის სფეროში აღებული სხვა
საერთაშორისო ვალდებულებების გათვალისწინებით გარემოს დაცვის სფეროში
განისაზღვრა შემდეგი გრძელვადიანი ხედვა:

ადამიანის ჯანმრთელობისათვის და ბუნებრივი ეკოსისტემებისათვის სუფთა და უსაფრთხო

გარემოს უზრუნველყოფა და ბუნებრივი რესურსების მდგრადი მოხმარება მომავალი
თაობების ინტერესების გათვალისწინებით.

127
მიზნები და ამოცანები კი წარმოდგენილია თითოეული სექტორული პრიორიტეტის
მიხედვით შემდეგ ქვეთავებში.

3.1 გარემოსდაცვითი მმართველობა

ქვემოთ წარმოდგენილია კონკრეტული მიზნები და ამოცანები გარემოსდაცვითი
მმართველობის სიტუაციის ანალიზის ნაწილში განხილული ოთხი მიმართულებებისთვის:

გარემოზე ზემოქმედების შეფასების და სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების

საფუძველზე გადაწყვეტილებების მიღება და საზოგადოების მონაწილეობა

გზშ-ს/სგშ-ს სისტემაში არსებული გამოწვევების გადაჭრის მიზნით, განისაზღვრა ერთი

მიზანი: გზშ-ს/სგშ-ს პროცედურების ეფექტიანობის ამაღლება (მიზანი 1). აღნიშნული
მიზნის მისაღწევად დაგეგმილია შემდეგი ორი ამოცანის განხორციელება:

ამოცანა 1.1 გზშ-ს/სგშ-ს დოკუმენტაციის ხარისხის ამაღლება

ამოცანის შესასრულებლად მიმდინარეობს გარემოზე ზემოქმედების შეფასების და

სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების სახელმძღვანელო დოკუმენტების განახლება.
ასევე, მომზადდება ჰიდროელექტროსადგურების გარემოზე ზემოქმედების შეფასების
სახელმძღვანელო და სივრცითი მოწყობის გეგმებისათვის სტრატეგიული გარემოსდაცვითი
შეფასების სახელმძღვანელო. აღნიშნული სახელმძღვანელოები დაეხმარება საქმიანობის
განმახორციელებლებს, დამგეგმავ ორგანოებს და საკონსულტაციო კომპანიებს გზშ-ს/სგშ-ს
დოკუმენტაციის მომზადებაში, დაინტერესებულ საზოგადოებას - პროცედურების შესახებ
ინფორმაციის, ხოლო სამინისტროს - გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. გარდა ამისა,
იგეგმება დაგეგმარებისა და სივრცითი მოწყობის სექტორში საპილოტე პროექტის
განხორციელება.

როგორც აღინიშნა, საქართველოში არ არსებობს გარემოსდაცვითი შეფასების სფეროში

კონსულტანტი ფიზიკური და იურიდიული პირების რაიმე სახის აკრედიტაციის ან
ლიცენზირების სისტემა. ასევე, არ არსებობს მათი შერჩევის რაიმე სხვა მექანიზმი, მაგ.
როგორიცაა კონსულტანტების ე.წ. “შავი სია”. ამ კუთხით, იგეგმება დაინტერესებული
მხარეების ჩართულობით, კონსულტანტების წახალისების/შერჩევის მექანიზმის ან/და
ღონისძიების იდენტიფიცირება და შემდგომი განხორციელება.

2018 წლიდან გარემოზე ზემოქმედების შეფასების რეგულირების მექანიზმს დაექვემდებარა

ახალი სექტორები (მაგ. წიაღის მოპოვება, სივრცითი დაგეგმარება და მოწყობა, ტურიზმი და
სხვ.) და საქმიანობები. ასევე, სიახლეს წარმოადგენს სტრატეგიული გარემოსდაცვითი
შეფასების ინსტრუმენტი. აღნიშნული განაპირობებს ფართო სპექტრის დარგობრივი
მიმართულების საზოგადოებრივი ექსპერტების საჭიროებას გარემოზე ზემოქმედების
შეფასების და სტრატეგიული გარემოსდაცვითი შეფასების პროცესში. საზოგადოებრივი
ექსპერტების მოზიდვის და ჩართვის ხელშეწყობის მიზნით, მოხდა ექსპერტთა არსებული
ბაზის განახლება. თუმცა, აღნიშნული დინამიური პროცესია და პერიოდულად მოხდება
აღნიშნული ბაზის განახლება.

128
ამოცანა 1.2 საზოგადოების მონაწილეობის მექანიზმების გაუმჯობესება და დაინტერესებულ
მხარეთა ჩართულობის გაზრდა

ამოცანის შესრულების მიზნით, შეიქმნება გარემოსდაცვითი შეფასების საჯარო პორტალი

(eia.gov.ge), რომელიც გაუმარტივებს საზოგადოებას გარემოსდაცვითი შეფასების სფეროში
მიმდინარე და დასრულებული ადმინისტრაციული წარმოებების თაობაზე სასურველი
ინფორმაციის მოძიებას და მიღებას და დაეხმარება გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში
შენიშვნებისა და მოსაზრებების დაფიქსირებაში. საჯარო პორტალის ფუნქციონირება არ
იქნება დამოკიდებული რომელიმე საჯარო უწყების ვებ-გვერდზე და ამით, მისი
მდგრადობა უზრუნველყოფილი იქნება ინსტიტუციური ცვლილებების შემთხვევაშიც.

საზოგადოების ინფორმირების და გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში

მონაწილეობის გაუმჯობესების მიზნით, იგეგმება მექანიზმის შემუშავება, რომელიც
უზრუნველყოფს ამ კუთხით მუნიციპალიტეტების ჩართულობის გაზრდას. ასევე, გზშ-ს
დოკუმენტაციის საჯარო განხილვის თაობაზე ინფორმაციის ეფექტიანი გავრცელების
მიზნით, უზრუნველყოფილი იქნება არსებულ ბეჭდურ მედია-საშუალებებში ინფორმაციის
რეგულარულად გამოქვეყნება.

გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილების მისაღებად გამართული საჯარო განხილვების

პროცესის ხარისხის გაზრდის მიზნით, იგეგმება სსიპ გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და
განათლების ცენტრში შესაბამისი სამსახურის შექმნა, რომელიც უზრუნველყოფს საჯარო
განხილვების ორგანიზებას, გამართვასა და შემდგომ მონიტორინგს. აღნიშნული სამსახურის
მიზანი იქნება, არა მხოლოდ გზშ/სგშ პროცედურებთან დაკავშირებული განხილვების,
არამედ გარემოსდაცვით სფეროში, სხვადასხვა მოქმედი და სამომავლოდ
გათვალისწინებული კანონმდებლობის შესაბამისად საჯარო განხილვების ორგანიზება და
საზოგადოების ინფორმირების ეფექტიანი უზრუნველყოფა.

გაგრძელდება ტრენინგების სერია მუნიციპალიტეტების წარმომადგენლებისათვის

გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსით დადგენილი პროცედურების და საზოგადოების
მონაწილეობის მექანიზმების თაობაზე (იხ. თავი “გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი
განვითარებისათვის”). ასევე, მუნიციპალიტეტებში გავრცელდება ამ საკითხებთან
დაკავშირებული საინფორმაციო ტიპის ბროშურები.

სამრეწველო სექტორის ინტეგრირებული მართვა

სამრეწველო სექტორის რეგულირების სფეროში არსებული გამოწვევების გათვალისწინებით,

განისაზღვრა ერთი მთავარი მიზანი: სამრეწველო სექტორიდან ემისიების რეგულირების
ეფექტური მექანიზმის დანერგვა (მიზანი 2). მიზნის შესრულების უზრუნველსაყოფად
საჭირო იქნება შემდეგი ამოცანის შესრულება:

ამოცანა 2.1 ინტეგრირებული სანებართვო სისტემის ამოქმედება

ინტეგრირებული სანებართვო სისტემის დანერგვა სამრეწველო სექტორიდან ემისიების

რეგულირების ეფექტური მექანიზმის ჩამოყალიბების საფუძველია. მოცემული
მიმართულებით დაგეგმილი ძირითადი ქმედებები უკავშირდება „სამრეწველო ემისიების

129
შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტის და მისგან გამომდინარე საქართველოს მთავრობის
დადგენილების პროექტების დამტკიცებას.

საქმიანობის განხორციელებისას გამოყენებული ტექნოლოგიისა და ტექნიკის საუკეთესო

ხელმისაწვდომ ტექნიკასთან შესაბამისობა წარმოადგენს ინტეგრირებული სანებართვო
სისტემის საფუძველს. „სამრეწველო ემისიების შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტი
ითვალისწინებს ინტეგრირებული ნებართვების გაცემას BAT დასკვნების გამოყენებით.
საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შესახებ შეთანხმების თანახმად, BAT
იმპლემენტაციის ვადა 2026 წელია. შესაბამისად, კანონის პროექტის მიხედვით, არსებულ
საწარმოებს ეძლევა გარკვეული დრო მოდერნიზებისა და ახალი ტექნიკის დასანერგად, რაც
ხელს შეუწყობს იმპლემენტაციის პროცესის მოქნილი მექანიზმით განხორციელებას.
აღნიშნულიდან გამომდინარე, იგეგმება საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნიკის (BAT)
დასკვნების ქართულ ენაზე ეტაპობრივად თარგმნა და შესაბამისი კანონქვემდებარე
ნორმატიული აქტების შემუშავება და დამტკიცება.

ახალი სანებართვო სისტემის ამოქმედების პარალელურად, ჩატარდება პერიოდული

ტრენინგები ინტეგრირებული ნებართვის საკითხებზე ყველა დაინტერესებული მხარისთვის
(იხ. თავი “გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი განვითარებისათვის”).

კანონაღსრულება

გამოვლენილი გამოწვევებისა და სირთულეების დასაძლევად მთავარი მიზანი

გარემოსდაცვითი კანონაღსრულებისა და ზედამხედველობის სისტემის ეფექტიანობის
ამაღლებაა (მიზანი 3).

აღნიშნული მიზნის მიღწევა შესაძლებელია შემდეგი ამოცანების საშუალებით:

ამოცანა 3.1. გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის აღსრულების შესაძლებლობების

გაძლიერება

ამოცანა გულისხმობს გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის დეპარტამენტის გაძლიერებას

როგორც ადამიანური, ასევე მატერიალურ-ტექნიკური და ტექნოლოგიური
შესაძლებლობებით. უფრო კონკრეტულად კი, ასოცირების ხელშეკრულებით
განსაზღვრული ვალდებულებების და ახალი მარეგულირებელი კანონმდებლობით
დადგენილი მოთხოვნების, მათ შორის „გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლობის შესახებ“
საქართველოს კანონისა და ნარჩენების მართვის კოდექსიდან გამომდინარე, 2022 წლიდან -
„მწარმოებლის გაფართოებული ვალდებულების“ აღსრულების უზრუნველყოფის მიზნით,
დაგეგმილია 18 საშტატო ერთეულის დამატება ინსპექტირების გაძლიერების
მიმართულებით. ასევე დაგეგმილია დეპარტამენტის ინსტიტუციური გაძლიერება
სამრეწველო ემისიებისა და ნარჩენების კონტროლის სტრუქტურული ერთეულის შექმნით,
რომლის ფუნქციებს შორის მნიშვნელოვანია მაღალი რისკის მსხვილი დამაბინძურებელი
საწარმოების კომპლექსურად, ინტეგრირებული მიდგომით (ჰაერში, წყალში, ნიადაგში
დამაბინძურებლების ემისიებისა და ნარჩენების მართვის ჩათვლით) ინსპექტირება და მათი
მიერ ვალდებულებების შესრულების კონტროლი, მსხვილი დამაბინძურებელი საწარმოების

130
(მაგ. მეტალურგია, სასუქების წარმოება, ფეროშენადნობები და სხვა) მიერ ემისიების
უწყვეტი თვითმონიტორინგის ვალდებულების შესრულების კონტროლი და სხვა.

რესურსებით სარგებლობის სფეროში სამართალდარღვევათა პრევენციის, გამოვლენისა და

აღკვეთის მიზნით გათვალისწინებულია საზედამხედველო საქმიანობაში თანამედროვე
ტექნოლოგიების (სამეთვალყურეო კამერების, ვიდეოხაფანგების, ახალი თაობის დრონების
და სხვა) დანერგვა, ლაბორატორიული და გამზომი აღჭურვილობის, ავტოპარკის შევსება
მაღალი გამავლობის ავტოტრანსპორტით, ინსპექტორებისა და სწრაფი რეაგირების
თანამშრომლების საველე ეკიპირებით უზრუნველყოფა და სხვა.

შესაძლებლობების გაძლიერებაში, ასევე, მოიაზრება გარემოსდაცვითი ინსპექტორებისა და

გარემოსდაცვით კანონაღსრულებაში ჩართული სხვა თანამშრომლების რეგულარული
გადამზადება, რაც გათვალისწინებულია გარემოსდაცვითი განათლების თავში (იხ. თავი XX).

ამოცანა 3.2: რეგულირების ობიექტების მიერ კანონმდებლობის შესრულების ხელშეწყობის

უზრუნველყოფა თვითმონიტორინგის ხელშეწყობისა და ელექტრონული სისტემების
განვითარების გზით

ელექტრონული სისტემების განვითარება მნიშვნელოვნად გააადვილებს როგორც

რეგულირების ობიექტების მხრიდან ანგარიშგების ვალდებულების შესრულებას, ასევე
წარმოდგენილი ანგარიშების ანალიზსა და რეაგირებას. შესაბამისად, აღნიშნული ამოცანის
ფარგლებში დაგეგმილია ელექტრონული სისტემების შემუშავება და დანერგვა მათ შორის,
მაცივარაგენტების მართვისა და აკვაკულტურის სფეროებში.

ამოცანა ასევე მოიაზრებს კანონმდებლობის მოთხოვნათა შესრულების ხელშემწყობი

ელექტრონული მექანიზმების შემუშავებას, რომელიც უზრუნველყოფს მეწარმეების მიმართ
დადგენილი სავალდებულო მიწერილობების შესაბამისად განსახორციელებელი
ღონისძიებებისა და მათი შესრულების გონივრული ვადების სისტემატიზაციას და
კონტროლს (მათ შორის, გარემოსდაცვითი შეფასების ელექტრონული სისტემის ბაზაზე),
შეახსენებს მეწარმეებს მათი ვალდებულებების დროულად შესრულების თაობაზე და
გაუმარტივებს დაინტერესებულ სამსახურებს კონტროლის განხორციელებას.

გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა

სიტუაციის ანალიზიდან გამომდინარე, მთავარ მიზნად განისაზღვრა გარემოსდაცვით

ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება, (მიზანი 4) . ხოლო აღნიშნული მიზნის
მისაღწევად უმნიშვნელოვანესია გარემოსდაცვითი ინფორმაციის შეგროვების მექანიზმის
შექმნა და მასზე ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობა

ამოცანა 4.1. გარემოსთან დაკავშირებული ინფორმაციის შეგროვების მექანიზმის შექმნა და

მასზე ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობა

ამოცანის ქვეშ, პირველ რიგში, იგულისხმება გარემოსდაცვითი ინფორმაციის განსაზღვრა

და აღნიშნული ინფორმაციის მწარმოებელი ან/და მფლობელი უწყებების იდენტიფიცირება.
ამის შემდეგ, მოხდება აღნიშნული სტრუქტურების მხრიდან სსიპ გარემოსდაცვითი

131
ინფორმაციისა და განათლების ცენტრისათვის კონკრეტული ინფორმაციის კონკრეტული
პერიოდულობით გაზიარების მარეგულირებელი საკანონმდებლო აქტის
შემუშავება/დამტკიცება და გარემოსდაცვითი ინფორმაციის მომზადების ფორმატის
შემუშავება, რის მიხედვითაც იდენტიფიცირებულ სტრუქტურებს მოეთხოვებათ
ინფორმაციის ცენტრისთვის გაზიარება. აღნიშნული ქმედებები ხელს შეუწყობს
გარემოსდაცვითი ინფორმაციის სტრუქტურირებულ და დროულ განთავსებას ცენტრის ვებ-
გვერდზე. ამასთანავე, ამოცანის ფარგლებში იგეგმება გარემოსდაცვითი ინფორმაციის
სტანდარტის შემუშავება, რის ვალდებულებაც საქართველოს აღებული აქვს ევროკავშირთან
ასოცირების შესახებ შეთანხმებითაც133. დაბოლოს, დაგეგმილია რიგი ქმედითი ზომების
გატარება ცენტრის ვებ-გვერდის ცნობადობისა და პოპულარობის გაზრდისათვის როგორც
სოციალური მედიის, ასევე ცენტრის მიერ სხვადასხვა საკითხზე მომზადებული
ცნობიერების ასამაღლებელი პუბლიკაციების საშუალებით.

3.2 წყლის რესურსების მართვა

წყლის რესურსების დაცვისა და მდგრადი გამოყენების უზრუნველსაყოფად, წყლის
რესურსების მართვის სფეროში განისაზღვრა ერთი მთავარი მიზანი: წყლის რესურსების
ინტეგრირებული მართვის სისტემის დანერგვა (მიზანი 5). ინტეგრირებული მართვის
სისტემა გულისხობს წყლის რესურსების მართვის კომპლექსურ სისტემას, რომელიც მოიცავს
მართვის ყველა მნიშვნელოვან კომპონენტს, კერძოდ: სამართლებრივი/ინსტიტუციური
საფუძვლების შექმნას და წყლის რესურსების მართვის ახალი სისტემის - მდინარეთა სააუზო
მართვა - დანერგვას; წყლის რესურსების ინტეგრირებული მართვის
დაგეგმვა/განხორციელების პროცესში საზოგადოების მონაწილეობის უზრუნველყოფას;
ეკოლოგიური სტატუსის მიხედვით წყლის ობიექტის კლასიფიკაციას; ზედაპირული და
მიწისქვეშა წყლების ჩამდინარე წყლით დაბინძურების საკითხის მოწესრიგებას; წყლის
რესურსების მართვის ეკონომიკური მექანიზმების ამოქმედებას; წყლის რესურსებით
სარგებლობის სრულყოფილი მონიტორინგის სისტემის შექმნას.

აღნიშნული მიზნის განხორციელებისათვის განისაზღვრა შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 5.1. ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების ხარისხობრივი მონიტორინგის ქსელის

გაფართოება

წყლის რესურსების დაბინძურების პრევენციისათვის აუცილებელია წყლის ხარისხის

მართვის სფეროში მონაცემებზე და ინფორმაციაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებების
მიღების პროცესის უზრუნველყოფა. ამოცანა გულისხმობს არსებული ზედაპირული და
მიწისქვეშა წყლების ხარისხობრივი მონიტორინგის ქსელის გაფართოებას. კერძოდ, 2026
წლისათვის ზედაპირული წყლის ობიექტებზე მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა

133
ასოცირების შეთანხმების შესაბამისად, უნდა შეიქმნას ზოგადად ინფორმაციის სტანდარტი, მათ შორის
გარემოს დაცვის სფეროში.

132
გაიზრდება არსებული 201 წერტილიდან 240 წერტილამდე. ხოლო მიწისქვეშა წყლის
ობიექტებზე - არსებული 56 წერტილიდან 76 წერტილამდე.

ამოცანა 5.2. წყლის ობიექტების კლასიფიკაცია ევროკავშირის წყლის ჩარჩო დირექტივის

შესაბამისად

საქართველო-ევროკავშირს შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებით და ასევე, „წყლის

რესურსების მართვის შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტით გათვალისწინებულია
მონიტორინგის ახალი სისტემა, რომელიც უფრო კომპლექსურად აფასებს არსებულ
მდგომარეობას ზედაპირულ და მიწისქვეშა წყლებში. აღნიშნული მონიტორინგის სისტემა
გამომდინარეობს ევროკავშირის წყლის ჩარჩო დირექტივიდან და ითვალისწინებს წყლის
ობიექტების კლასიფიკაციას მათი სტატუსის მიხედვით: ზედაპირული წყლის ობიექტების
კლასიფიკაცია ხდება მათი ეკოლოგიური სტატუსის მიხედვით; მიწისქვეშა წყლის
ობიექტებისთვის განისაზღვრება სტატუსი მათი ხარისხობრივი და რაოდენობრივი
მაჩვენებლების მიხედვით.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია პირველ რიგში ზედაპირული და მიწისქვეშა

წყლის ობიექტების გამოყოფა და შემდგომ, ამ ობიექტებისთვის სტატუსების განსაზღვრა.
გამომდინარე იქედან, რომ მიწისქვეშა წყლის ობიექტების გამოყოფის ერთ-ერთ
მნიშვნელოვან კომპონენტს წყალაღებისა და წყლის გამოყენების შესახებ მონაცემები
წარმოადგენს, 2026 წლამდე, წყლის გამოყენების აღრიცხვის სისტემის გაუმჯობესების
პარალელურად, განხორციელდება მიწისქვეშა წყლის ობიექტების გამოყოფა ორი სააუზე
ერთეულის ფარგლებში, შემდგომში მათთვის რაოდენობრივი და ხარისხობივი სტატუსის
განსაზღვრის მიზნით.

ამოცანა 5.3. წყლის რესურსების რაციონალური მოხმარების ხელშეწყობა

ამოცანა გულისხმობს ერთი მხრივ, წყლის რაოდენობის მართვის ეფექტური მექანიზმების

დანერგვას, ხოლო მეორე მხრივ, წყლის რესურსების რაციონალური მოხმარების
ხელშეწყობას ინფრასტრუქტურისა და ტექნოლოგიების საშუალებით.

წყლის რაოდენობის ეფექტური მართვის უზრუნველსაყოფად დაინერგება წყლის მართვის

ეკონომიკური ინსტრუმენტი, როგორიცაა მოსაკრებელი ზედაპირული წყლის ობიექტებიდან
წყლის აღებაზე, რომელიც წაახალისებს ზედაპირული წყლის რესურსების რაციონალურ
გამოყენებას. ასევე, მოხდება გარემოსდაცვითი ხარჯის კანონმდებლობით
გათვალისწინებული მოთხოვნის უზრუნველყოფა და მისი გამოთვლის წესის დადგენა
შესაბამისი ნორმატიული აქტით. მიწისქვეშა მტკნარი სასმელი წყლის რესურსების მდგრადი
მართვის უზრუნველსაყოფად წყალშემცველი ჰორიზონტების უსისტემო ექსპლუატაციის
აღმოფხვრის მიზნით დაგეგმილია ჭაბურღილების ბურღვის სახელმწიფო აღრიცხვის წესის
დადგენა შესაბამისი ნორმატიული აქტით.

133
განახლებადი წყლის რესურსებზე ზეწოლის პრევენციის მიზნით, იგეგმება სასმელი და
სარწყავი წყალმომარაგების სექტორში ამორტიზებული წყალმომარაგების ქსელის
რეაბილიტაცია და სხვა ტექნიკური სამუშაოები, რაც შეამცირებს წყლის დანაკარგებს.

ინტეგრირებული სანებართვო სისტემის ჩამოყალიბება უზრუნველყოფს საუკეთესო

ხელმისაწვდომი პრაქტიკის დანერგვას, მათ შორის, წყლის დაზოგვის და ბრუნვითი
წყალმომარაგების გამოყენების კუთხით. ეს გამოიწვევს საწარმოო სექტორის მიერ აღებული
და გამოყენებული წყლის რაოდენობის შემცირებას. შესაბამისი ქმედებები, რომლებიც
უკავშირდება სამრეწველო სექტორის შესაძლებლობათა გაძლიერებას და ცნობიერების
ამაღლებას საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნოლოგიების დანერგვის კუთხით განხილულია
თავში “გარემოსდაცვითი მმართველობა”.

ამოცანა 5.4. განახლებადი წყლის რესურსების შესახებ სრულყოფილი ანალიზის

შესაძლობლობის უზრუნველყოფა

წყლის რესურსების ეფექტური მართვისათვის უმნიშვნელოვანესია წყლის რესურსების

მდგომარეობის შესახებ სათანადო რაოდენობრივი მონაცემების არსებობა. ამოცანა
გულისხმობს ჰიდროლოგიური მონიტორინგის ქსელის გაფართოებას. კერძოდ, 2026
წლისათვის ჰიდროლოგიური მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა გაიზრდება
არსებული 68 წერტილიდან 112 წერტილამდე.

3.3 შავი ზღვის გარემოს დაცვა

შავი ზღვისთვის არსებული პრიორიტეტული პრობლემის გადაჭრის მიზნით, განისაზღვრა
ერთი მთავარი მიზანი: შავი ზღვის სახეობების და ჰაბიტატების დაცვა (მიზანი 6).

აღნიშნული მიზნის განხორციელებისათვის განისაზღვრა 6 ამოცანა.

ამოცანა 6.1. ბალასტური წყლებიდან ახალი უცხო სახეობების გავრცელების პრევენცია

ბალასტური წყლების სრულყოფილი ინსპექტირების შესაძლებლობათა

უზრუნველყოფისათვის შეიქმნება ბალასტური წყლების ლაბორატორია, სადაც
შესაძლებელი გახდება წყლის უცხო მავნე ორგანიზმების და პათოგენების რაოდენობრივი
ანალიზი.

ამოცანა 6.2 მდგრადი სანაპირო თევზჭერის ხელშეწყობა

მდგრადი სანაპირო თევზჭერის ხელშეწყობისათვის იგეგმება სანაპირო თევზჭერის მცურავი

საშუალებების რეგისტრაციის და ჭერილის აღრიცხვის და ანგარიშგების მოთხოვნების
დაწესება. ასევე, ჩატარდება ცნობიერების ასამაღლებელი კამპანია შავ ზღვაში მდგრადი
თევზჭერის საკითხებზე. გარდა ამისა, ამოცანა გულისხმობს სსდ გარემოსდაცვითი
ზედამხედველობის დეპარტამენტის შესაძლებლობათა გაძლიერებას როგორც ტექნიკური
აღჭურვილობის, ისე ადამიანური რესურსის გაძლიერების კუთხით. ცნობიერების
ამაღლებასთან და ადამიანური რესურსების შესაძლებლობათა გაძლიერებასთან

134
დაკავშირებული აქტივობები წარმოდგენილია თავში “გარემოსდაცვითი განათლება
მდგრადი განვითარებისათვის”.

ამოცანა 6.3 გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ზუთხისებრთა სახეობების

კონსერვაციისთვის ეფექტიანი ღონისძიებების დაგეგმვის ხელშეწყობა

2026 წლისთვის ზუთხისებრთა სულ მცირე 3 სახეობისთვის იქნება ხელმისაწვდომი

მონაცემები და ინფორმაცია მონიტორინგის პროგრამის საფუძველზე. მონიტორინგის
პროგრამის შედეგების შესაბამისად, მომზადდება რეკომენდაციები ზუთხისებრთა
სახეობების მდგომარეობის გასაუმჯობესებლად.

ამოცანა 6.4 აკვაკულტურის ხელშეწყობა

აკვაკულტურის განვითარება ამცირებს ზეწოლას ზღვის ბუნებრივ რესურსებზე.

საქართველოში აკვაკულტურის განვითარების ხელშეწყობის მიზნით, საზღვაო წყლებში
მოხდება აკვაკულტურისთვის ზონების გამოყოფა და ამ ზონების მართვის გეგმების და
გარემოსდაცვითი მონიტორინგის პროგრამების შემუშავება. აკვაკულტურის განვითარების
ხელმშემწყობი ღონისძიებების განხორციელების შედეგად, იგეგმება ინდუსტრიული
მეურნეობების ამოქმედება 2024 წლიდან.

ამოცანა 6.5 საზღვაო ნარჩენების შემცირება

საზღვაო ნარჩენებით გამოწვეული დაბინძურების შესახებ არსებული მდგომარეობის

შესწავლის მიზნით, მომზადდება შესაბამისი სიტუაციის ანალიზი. საზღვაო ნარჩენების
მართვის გასაუმჯობესებლად და საზღვაო ნარჩენებით გამოწვეული ზემოქმედებების
შესამცირებლად დაგეგმილია საზღვაო ნარჩენების მართვის საკითხების გათვალისწინება
ზღვისპირა მუნიციპალიტეტების მუნიციპალური ნარჩენების მართვის გეგმებში.
პარალალურად, განხორციელდება ამ მიმართულებით მოსახლეობის ცნობიერების
ამაღლების ღონისძიებები (იხ. თავი “გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი
განვითარებისათვის).

ნაგავსაყრელებიდან გამოწვეული ზემოქმედების შემცირების ღონისძიებები, რაც

უკავშირდება ახალი რეგიონული ნაგავსაყრელების მოწყობას, ძველი, ნებართვის არმქონე
ნაგავსაყრელების დახურვას და სტიქიური ნაგავსაყრელების ელიმინაციას, წარმოდგენილია
თავში “ნარჩენების მართვა”.

რაც შეეხება შავი ზღვის ქიმიურ და მიკრობიოლოგიურ დაბინძურებას, დამაბინძურებლები

ზღვაში ძირითადად ზედაპირული წყლებიდან ჩაედინება. ზედაპირული წყლის
რესურსების დაბინძურების საკითხები და დაბინძურების შემცირების ღონისძიებები
განხილულია თავში “წყლის რესურსების მართვა”.

ამოცანა 6.6 შავი ზღვის ინტეგრირებული მონიტორინგის პროგრამის შექმნა

შავი ზღვის გარემოს არსებული ხარისხობრივი მდგომარეობის შეფასება აუცილებელია

იმისათვის, რომ განისაზღვროს სამიზნე მდგომარეობის მაჩვენებლები და დაიგეგმოს
კონკრეტული ღონისძიებები სამიზნე მდგომარეობის მისაღწევად. შავი ზღვის

135
მონიტორინგის პროგრამის შექმნა საქართველო-ევროკავშირის ასოცირების შეთანხმებით
განსაზღვრული ვალდებულებაა. კერძოდ, საზღვაო სტრატეგიის ჩარჩო დირექტივის
შესაბამისად, საქართველო ვალდებულია შექმნას მონიტორინგის პროგრამა და
განახორციელოს მუდმივი მონიტორინგი შავი ზღვის გარემოს სტატუსის შეფასებისათვის
დადგენილი პარამეტრების მიხედვით, რომლებიც მოიცავს ფიზიკურ, ქიმიურ, ბიოლოგიურ,
ჰაბიტატებთან დაკავშირებულ და სხვა პარამეტრებს.

დღეისათვის შავი ზღვის გარემოს ხარისხობრივი მდგომარეობის შესახებ ინფორმაცია

ხელმისაწვდომია 4 ბიოლოგიური პარამეტრის და 13 ფიზიკურ-ქიმიური პარამეტრის
მიხედვით, რაც მთლიანობაში 17 პარამეტრს შეადგენს. 2026 წლამდე იგეგმება პარამეტრების
რაოდენობის გაზრდა 36 მდე. კერძოდ, დაემატება 4 ბიოლოგიური პარამეტრი, 14 ფიზიკურ-
ქიმიური პარამეტრი და 1 ჰაბიტატის პარამეტრი (იხ. ცხრილი 3.1).
ცხრილი 3-4 შავი ზღვის გარემოს ხარისხობრივი მდგომარეობის პარამეტრები

პარამეტრები არსებული, 2020 დაგეგმილი, 2026

ბიოლოგიური 1. უხერხემლოთა ფსკერული 5. ძირითადი კომერციული

ფაუნის სიუხვე და ბიომასა, თევზის ასაკის/ზომის
მისი სეზონური ცვალებადობა სტრუქტურა
2. მაკრო წყალმცენარეების 6. ძირითადი კომერციული
სახეობათა შემადგენლობა და თევზის სიუხვე
ბიომასა 7. უცხო ან ეგზოტიკური
3. ფიტოპლანქტონის სახეობათა სახეობების სიუხვე
შემადგენლობა, სიუხვე და 8. ახალი უცხო სახეობების
ბიომასა, მისი სეზონური შემოსვლის ტენდენციები
ცვალებადობა
4. ზოოპლანქტონის სახეობათა
შემადგენლობა, სიუხვე და ჯამში 8 პარამეტრი
ბიომასა, მისი სეზონური
ცვალებადობა

ფიზიკურ-ქიმიური 1. მარილიანობა 14. 13 პარამეტრი წყლის ჩარჩო

2. გახსნილი არაორგანული დირექტივის პრიორიტეტული
აზოტი დამაბინძურებლების სიიდან
3. გახსნილი არაორგანული 15. საზღვაო ნარჩენები
ფოსფორი
ჯამში 27 პარამეტრი
4. ჟანგბადი
5. pH
6. საერთო აზოტი
7. ჯამური ფოსფორი
8. ვერცხლისწყალი
9. კადმიუმი
10. ტყვია
11. ნიკელი
12. ზღვის დონე
13. ტალღა

136
 ჰაბიტატი ამ ეტაპზე ხდება ბენთოსური 1. ბენთოსური ჰაბიტატი
ჰაბიტატის ნაწილობრივი კვლევა
ჯამში 1 პარამეტრი

შავი ზღვის გარემოს მონიტორინგის კუთხით გარემოს ეროვნული სააგენტოს ტექნიკური

შესაძლებლობების გაძლიერების მიზნით, იგეგმება სულ მცირე ერთი მცურავი საშუალების
შეძენა, რომელიც აღჭურვილი იქნება მეცნიერული კვლევის განხორციელებისათვის საჭირო
ტექნიკით. ასევე, მოხდება ქიმიური პარამეტრების მონიტორინგისთვის საჭირო
აღჭურვილობის შეძენა.

იგეგმება მონიტორინგის სისტემის შექმნა ვეშაპისნაირების გამორიყვების შესწავლის და

ვეშაპისნაირთა პოპულაციებში სიკვდილიანობის მონიტორინგის მიზნით.

ადამიანური რესურსების გაძლიერების მიზნით, გაიზრდება გარემოს ეროვნული სააგენტოს

თანამშრომლების რაოდენობა თევზჭერის, საზღვაო ბიოლოგიის და მათემატიკური
მოდელირების სფეროში. აკადემიურ სექტორსა და გადაწყვეტილების მიმღებთა შორის
ინფორმაციის გაცვლის ხელშეწყობისათვის იგეგმება მეცნიერული პლატფორმის შექმნა,
რომლის ფაგლებშიც მეცნიერული კვლევის შედეგები შავი ზღვის გარემოს ხარისხობრივი
მდგომარეობის შესახებ გაზიარებული იქნება მეცნიერებსა და შესაბამის სფეროში
პოლიტიკის შემქმნელებს შორის.

შავი ზღვის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად, საქართველოს

წყლის საინფორმაციო სისტემაში (WIS Georgia) დაემატება ზღვის კომპონენტი. მუდმივად
განახლებადი ინფორმაცია ხელმისაწვდომი იქნება ვებგვერდზე wis.mepa.gov.ge.

3.4 ატმოსფერული ჰაერის დაცვა

ჰაერის დაცვის სფეროში არსებული გამოწვევების გადაჭრის მიზნით განისაზღვრა ერთი
მთავარი მიზანი: საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე სუფთა და ადამიანის
ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო ჰაერის უზრუნველყოფა (მიზანი 7).

აღნიშნული მიზნის განხორციელებისათვის განისაზღვრა შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 7.1 დაბინძურების სხვადასხვა წყაროდან მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევების

შემცირება

ამოცანის შესრულებისთვის იგეგმება ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მართვის ევროპული

სისტემის დანერგვა, არსებული კანონმდებლობის სრულყოფა და ასევე, ღონისძიებების
განხორციელება ცალკეული სექტორებიდან ჰაერის დაბინძურების შემცირებისათვის.

კერძოდ, მოხდება ჰაერის ხარისხის მართვის მიზნებისათვის საქართველოს ტერიტორიაზე

გამოყოფილი ზონების და აგლომერაციების კლასიფიკაცია და ამის საფუძველზე
ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მართვის გეგმების შემუშავება იმ ზონების და
აგლომერაციებისათვის, სადაც ძირითადი დამბინძურებლების კონცენტრაცია აჭარბებს

137
ზღვრულად დასაშვებ ნორმებს ან სამიზნე მნიშვნელობებს. 2023 წლის ბოლოსთვის
დამტკიცებული იქნება სულ მცირე 4 ასეთი გეგმა.

ჰაერის კონვენციასთან ჰარმონიზაციის მიზნით, მომზადდება კონვენციის ოქმების

რატიფიკაციისა და შესაბამისი ვალდებულებების შესრულების ეროვნული სამოქმედო გეგმა.

ტრანსპორტის სექტორიდან დაბინძურების შემცირების მიზნით, მომზადდება კონცეფცია

ავტოპარკში ელექტრომობილების წილის გასაზრდელად; მოხდება დიზელისძრავიანი
მსუბუქი ავტომობილების იმპორტის შეზღუდვის ეფექტიანი მექანიზმების
იდენტიფიცირება; განხორციელდება საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლის საფუძველზეც
უპირატესობა მიენიჭება ელექტრომობილებს სახელმწიფო შესყიდვის დროს; დაწესდება
ტექნიკური მოთხოვნები ნავთობპროდუქტების შესანახი და ჩასატვირთი
მოწყობილობებისთვის აონ-ების გაფრქვევების შესამცირებლად; გაუმჯობესდება გარემოს
ეროვნული სააგენტოს ლაბორატორიის შესაძლებლობები იმისათვის, რომ ლაბორატორიაში
შესაძლებელი გახდეს საწვავის ხარიხის ყველა დადგენილი პარამეტრის ლაბორატორიული
ანალიზი.

დაწესდება საღებავებში, ლაქებსა და ავტოსატრანსპორტო საშუალებების გადაღებვის

პროდუქციაში აონ-ების შემცველობის ზღვრული მნიშვნელობები და მოთხოვნები
აღნიშნული პროდუქტების ბაზარზე განსათავსებლად.

აღსანიშნავია, რომ ტრანსპორტის სექტორიდან ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურებასთან

დაკავშირებულ საკითხებს მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს „საქართველოს კლიმატის
ცვლილების 2030 წლის სტრატეგიის 2021-2023 წლების სამოქმედო გეგმაშიც”. კერძოდ,
სტრატეგიაში ასახული ამოცანები გულისხმობს საქართველოში რეგისტრირებულ
ავტომობილებს შორის ელექტრომობილების და ჰიბრიდული ავტომობილების წილის
გაზრდას; გამონაბოლქვის კუთხით ტექნიკურად გამართული ავტომობილების წილის
გაზრდას; ჯარიმების მეტად ეფექტურად აღსრულებას და სატრანსპორტო საშუალებების
გამონაბოლქვის გზებზე კონტროლს თანამედროვე ტექნოლოგიის გამოყენებით; ემისიის
სტანდარტის შემოღებას იმპორტირებულ სატრანსპორტო საშუალებებზე ხარჯ-
ეფექტიანობის ანალიზის საფუძველზე; ასევე, კერძო ავტომობილების გამოყენების ნაცვლად,
გადაადგილების/მობილობის ალტერნატიული ფორმების - ფეხით სიარულის, ველოსიპედის
და საზოგადოებრივი ტრანსპორტის (ავტობუსი, მეტრო, მიკროავტობუსი) - წახალისებას და
სხვ.

როგორც სიტუაციის ანალიზის თავში იყო აღნიშნული, ენერტეგიკის სექტორიდან მყარი

ნაწილაკების გაფრქვევების უმთავრესი წყაროა შეშის ღუმელები. „საქართველოს კლიმატის
ცვლილების 2021-2023 წლების სამოქმედო გეგმაში” შეტანილია ქმედება შეშის
ენერგოეფექტური ღუმელების გამოყენების წახალისების შესახებ. კერძოდ, ეს გულისხმობს
შესაბამისი ფინანსური სტიმულირების მექანიზმის შემუშავებას და დანერგვას და
საინფორმაციო კამპანიების ჩატარებას.

სამრეწველო სექტორიდან ემისიების ეფექტური მართვის მიზნით, საქართველოში იგეგმება

ინტეგრირებული ნებართვების სისტემის დანერგვა, რომლის ფარგლებშიც მოხდება

138
საუკეთესო ხელმისაწვდომი ტექნოლოგიების გამოყენება და კონკრეტული სტაციონარული
წყაროებისათვის გაფრქვევის ახალი ზღვრული მნიშვნელობების (ELV) შემოღება. ამისათვის
მოხდება სამრეწველო ემისიების შესახებ კანონის და მისგან გამომდინარე ტექნიკური
რეგლამენტების მიღება, მათ შორის, „წვის დანადგარებისთვის გაფრქვევების ზღვრული
მნიშვნელობების დაწესების შესახებ”, რომელიც დაადგენს გაფრქვევის ზღვრულ
მნიშვნელობებს მსხვილი წვის დანადგარებისათვის. აღნიშნული ქმედებები შეტანილია
„გარემოსდაცვითი მმართველობის” ქვეთავში „სამრეწველო სექტორის ინტეგრირებული
მართვა”.

ამოცანა 7.2 ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგისა და შეფასების სისტემის

განვითარება

დღეს არსებული ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის პუნქტების რაოდენობა,

ასევე, მონიტორინგს დაქვემდებარებული მავნე ნივთიერებათა სპექტრი არასაკმარისია
ჰაერის დაცვის სფეროში ეფექტიანი გადაწყვეტილებების მიღებისათვის. ამოცანა 7.2
გულისხმობს ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის სისტემის ეტაპობრივ
გაფართოებას ჰაერის ხარისხის მონიტორინგის ქსელის განვითარების გეგმის (გზამკვლევის)
შესაბამისად. კერძოდ, საერთაშორისო დონორების მხარდაჭერით, 2026 წლის ბოლოსათვის
დამონტაჟებული იქნება დამატებით 18 ავტომატური მონიტორინგის სადგური და 12
გრავიმეტრიული ხელსაწყო; ასევე, შეძენილი იქნება 2 მობილური სადგური.

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის შეფასების სისტემის სრულყოფისთვის იგეგმება

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მოდელირების და პროგნოზირების სისტემის შექმნა.
მოდელირების და პროგნოზირების მონაცემები ხელმისაწვდომი იქნება საჯარო პორტალის
air.gov.ge საშუალებით.

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესების

მიზნით, განახლდება ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის პორტალი air.gov.ge. გარდა ამისა,
შემუშავდება შესაბამისი მობილური აპლიკაცია.

ასევე, იგეგმება ღონისძიებები მონაცემთა ხარისხის მართვის და ხარისხის კონტროლის

სისტემის დასანერგად, რაც გულისხმობს რეფერენსული ლაბორატორიის ამოქმედებას და
ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის შესახებ მონაცემთა ვალიდაციის და ვერიფიკაციის
ელექტრონული სისტემის დანერგვას.

ატმოსფერული ჰაერის დაბინძურების ძირითადი სექტორებიდან გაფრქვევების

ინვენტარიზაციის და პროგნოზირების საფუძველზე მომზადდება შესაბამისი ანარიშები, მათ
შორის, გაფრქვევების სივრცითი განაწილების ანგარიში.

3.5 მიწის რესურსების დაცვა

სიტუაციის ანალიზის შედეგად გამოვლენილი გამოწვევების საფუძველზე მიწის
რესურსების დაცვის სფეროში განისაზღვრა ერთი მთავარი მიზანი: მიწის რესურსების
მდგრადი მართვის ხელშეწყობა (მიზანი 8).

139
აღნიშნული მიზნის მისაღწევად უნდა შესრულდეს შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 8.1. მიწის დეგრადაციის/გაუდაბნოების შემცირება და დეგრადირებული

ტერიტორიების აღდგენა (საძოვრების გარდა)

ამოცანა გულისხმობს ქარსაფარი ზოლების მართვის გაუმჯობესებას და საუკეთესო

სასოფლო-სამეურნეო პრაქტიკის დანერგვას მიწის დეგრადაციის შემცირების და
დეგრადირებული ტერიტორიების აღდგენის მიზნით.

პირველ რიგში, დაგეგმილია ქარსაფარი ზოლების მართვის საკანონმდებლო ბაზის

შემუშავება, რომელიც უზრუნველყოფს შესაბამისი პასუხისმგებლობების განსაზღვრას და
შექმნის საფუძველს ქარსაფარი ზოლების მდგრადი მართვისათვის. ქარსაფარი ზოლების
მდგრადი მართვა გულისხმობს ინვენტარიზაციას, დაგეგმვას, გაშენებას, მოვლა-პატრონობას
და დაცვას. ინვენტარიზაციის ეტაპობრივად განხორციელების შემდეგ შესაძლებელი
გახდება ქარსაფარი ზოლების აღდგენის სამუშაოების დაგეგმვა და ქარსაფარი ზოლების
გაშენება.

გარდა ამისა, გაგრძელდება ფერმერებთან მუშაობა საუკეთესო სასოფლო-სამეურნეო

პრაქტიკის დანერგვის ხელშესაწყობად, როგორიცაა თესლბრუნვა და თესვა ნიადაგის
დამუშავების გარეშე. აღნიშნული პრაქტიკების მიზანია ნიადაგის დაცვა, მისი დეგრადაციის
შემცირება და ნაყოფიერების შენარჩუნება.

ამოცანა 8.2. საძოვრების მართვის გაუმჯობესება და დეგრადირებული საძოვრების აღდგენა

საძოვრების მდგრადი მართვისათვის ხელსაყრელი პირობების შექმნის მიზნით იგეგმება

არსებული კანონმდებლობის მიმოხილვა და ანალიზი და ამის საფუძველზე, საძოვრების
მართვის პოლიტიკის შემუშავება, სადაც განსაზღვრული იქნება სხვადასხვა სახელმწიფო
უწყების, მუნიციპალიტეტებისა და კერძო სექტორის პასუხისმგებლობები. პოლიტიკის
დოკუმენტის საფუძველზე მოხდება საკანონმდებლო ბაზის სრულყოფა ყველა კატეგორიის
საძოვრების მართვისთვის.

ასევე, შემუშავდება საძოვრების ინვენტარიზაციის მეთოდოლოგია, რომლის მიზანია

არსებული ფართობების აღწერა და საძოვრების მდგომარეობის დადგენა.

ეტაპობრივად განხორციელდება დეგრადირებული საძოვრების აღდგენა დმანისის,

ყაზბეგისა და გურჯაანის მუნიციპალიტეტებში.

3.6 ნარჩენების მართვა

სიტუაციის ანალიზის შედეგად გამოვლენილი გამოწვევების საფუძველზე ნარჩენების
მართვის სფეროში განისაზღვრა ერთი მთავარი მიზანი: ნარჩენებით გამოწვეული გარემოს
დაბინძურების შემცირება (მიზანი 9).

აღნიშნული მიზნის მისაღწევად უნდა შესრულდეს შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 9.1. მუნიციპალური ნარჩენებით გამოწვეული დაბინძურების შემცირება

140
ამოცანა გულისხმობს ახალი თანამედროვე ნარჩენების ნაგავსაყრელების მშენებლობას და
არსებული ოფიციალური უნებართვო ნაგავსაყრელების ეტაპობრივ დახურვას. კერძოდ, 2026
წლისათვის მოეწყობა სულ მცირე 4 ახალი რეგიონული ნაგავსაყრელი აჭარის ავტონომიურ
რესპულიკაში, ქვემო ქართლში, სამეგრელო-ზემო სვანეთში და იმერეთში. შესაბამისად,
დაიხურება 7 არსებული ოფიციალური ნაგავსაყრელი. ასევე, 2024 წლისათვის მოხდება
არსებული სტიქიური ნაგავსაყრელების ელიმინაცია.

გაუმჯობესდება მუნიციპალური ნარჩენების შეგროვების და გატანის სერვისის დაფარვის

მაჩვენებელი. კერძოდ, 2026 წლის ბოლოსათვის ნარჩენების შეგროვების და გატანის სერვისი
ხელმისაწვდომი იქნება დასახლებული პუნქტების სულ მცირე 95%-ისათვის.

გარდა ამისა, მუნიციპალური ნარჩენების მართვის გაუმჯობესების მიზნით, იგეგმება

შესაძლებლობათა გაძლიერების ღონისძიებების ჩატარება საქართველოს რეგიონებში. ასევე,
საქართველოს მასშტაბით ჩატარდება საზოგადოების ცნობიერების ამაღლების
ღონისძიებები. შესაბამისი აქტივობები წარმოდგენილია თავში “გარემოსდაცვითი
განათლება მდგრადი განვითარებისათვის”.

ამოცანა 9.2. მწარმოებლის გაფართოებული ვალდებულების (მგვ) დანერგვისა და

ცირკულარული ეკონომიკის განვითარების ხელშეწყობა

აღნიშნული ამოცანის შესრულების მიზნით, იგეგმება შესაბამისი კანონმდებლობის

სრულყოფა და შესაძლებლობათა გაძლიერების ღონისძიებები. კერძოდ, მიმდინარეობს
ცირკულარული ეკონომიკის სტრატეგიაზე მუშაობა, რომელიც ხელს შეუწყობს უნარჩენო
ტექნოლოგიების დანერგვას და მწვანე სამუშაო ადგილების შექმნას. ნარჩენების მართვის
კოდექსში განხორციელდება ცვლილებები მწარმოებლის გაფართოებული ვალდებულების
მოთხოვნების შეუსრულებლობისათვის შესაბამისი პასუხისმგებლობის და სანქციების
დადგენის მიზნით. ასევე, მიღებული იქნება ტექნიკური რეგლამენტები “შეფუთვის
ნარჩენების მართვის” შესახებ და “ხმარებიდან ამოღებული ავტოსატრანსპორტო
საშუალებების მართვის შესახებ”. მწარმოებლის გაფართოებული ვალდებულების
ორგანიზაციების შექმნის ხელშეწყობისათვის განხორციელდება შესაძლებლობათა
გაძლიერების ღონისძიებები კომპანიებისათვის.

3.7 ქიმიური ნივთიერებების მართვა

ქიმიური ნივთიერებების მართვის სფეროში გამოკვეთილი პრიორიტეტული პრობლემების
გადაჭრის მიზნით განისაზღვრა ერთი მთავარი მიზანი: ქიმიური ნივთიერებებით
გამოწვეული გარემოზე და ადამიანის ჯანმრთელობაზე ზემოქმედების რისკის შემცირება
(მიზანი 10).

აღნიშნული მიზნის მისაღწევად საჭიროა შემდეგი ამოცანების შესრულება:

141
ამოცანა 10.1. ქიმიური ნივთიერებების მართვის კანონმდებლობის ჰარმონიზება CLP 134 და
REACH135 რეგულაციებთან

ამოცანა გულისხმობს “ქიმიური ნივთიერებების და ნარევების შესახებ” კანონის და CLP და

REACH რეგულაციებთან ჰარმონიზებული შესაბამისი კანონქვემდებარე ნორმატიული
აქტების მიღებას, რომელიც შექმნის ქიმიური ნივთიერებების ინტეგრირებულ მართვის
საფუძველს საქართველოში. ასევე, შეიქმნება ქიმიური ნივთიერებების სააგენტო და ქიმიური
ნივთიერებებისა და ნარევების ერთიანი საინფორმაციო სისტემა - ეროვნული რეესტრი,
სადაც თავს მოიყრის ნივთიერებების და ნარევების შესახებ მიმწოდებლისგან
წარმოდგენილი ყველა სახის ინფორმაცია. გარდა ამისა, განხორციელდება შესაძლებლობათა
გაძლიერების ღონისძიებები ქიმიური ნივთიერებების მართვის სფეროში დაინტერესებული
მხარეებისათვის (იხ. თავი “გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი განვითარებისათვის”).

ამოცანა 10.2. ეროვნულ დონეზე პქბ-ების მართვის სისტემის გაუმჯობესება და პქბ-ებით

გამოწვეული დაბინძურების შემცირება

ამოცანა გულისხმობს პქბ-ების მარეგულირებელი ჩარჩოს შექმნას და პქბ-ების

ინვენტარიზაციის განხორციელებას.

პქბ-ების მარაგების გაუვნებლების მიზნით, იგეგმება შესაბამისი გაუვნებელყოფის

ტექნოლოგიის იმპლემენტაცია. დანერგილი ტექნოლოგიების გამოყენებით მოხდება
დაახლოებით 60 ტონა პქბ-ების მარაგების გაუვნებლება.

აღსანიშნავია, რომ მდგრად ორგანულ დამბინძურებლებთან დაკავშირებული სხვა

ძირითადი საკითხები და ღონისძიებები გაწერილია “მდგრადი ორგანული
დამბინძურებლების შესახებ 2018-2022 წლების ეროვნულ სამოქმედო გეგმაში”. შესაბამისად,
ეს ღონისძიებები არ არის შეტანილი გარემოსდაცვით მოქმედებათა მეოთხე ეროვნულ
პროგრამაში.

ამოცანა 10.3 ეროვნულ დონეზე ვერცხლისწყლის მართვის სისტემის გაუმჯობესება

ამოცანის შესრულების მიზნით, იგეგმება ,,ვერცხლისწყლის შესახებ“ მინამატას კონვენციის

რატიფიკაცია და ვერცხლისწყლის მარეგულირებელი საკანონმდებლო ჩარჩოს შემუშავება.

ამოცანა 10.4 ეროვნულ დონეზე ოზონდამშლელი ნივთიერებების და სხვა მაცივარაგენტების

მართვის სისტემის გაუმჯობესება

ოდნ-ების მართვის სისტემის გაუმჯობესებისათვის განხორციელდება საკანონმდებლო

ცვლილებები, რაც გულისხმობს მონრეალის ოქმის განხორციელების ხელშეწყობის მიზნით
ოდნ-ების შეგროვების, აღდგენის, რეციკლირებისა და განადგურების მოთხოვნების

134
ევროპარლამენტის და საბჭოს 2008 წლის 16 დეკემბრის რეგულაცია 1272/2008 ნივთიერებების და ნარევების
კლასიფიკაციის, ეტიკეტირების და შეფუთვის შესახებ
135
ევროპარლამენტის და საბჭოს 2006 წლის 18 დეკემბრის რეგულაცია 1907/2006 ქიმიურ ნივთიერებათა
რეგისტრაციის, შეფასების, დაშვებისა და შეზღუდვის შესახებ

142
დადგენას. ასევე, მოხდება საკანონმდებლო ცვლილებების ინიცირება ოზონდამშლელი
ნივთიერებების შემცველი ან მათზე მომუშავე მოწყობილობების იმპორტის აკრძალვის
მიზნით.

იგეგმება საქართველოს მიერ კიგალის შეთანხმების რატიფიკაცია, რაც შექმნის მონრეალის

ოქმის F დანართით განსაზღვრული წფნ-ების იმპორტის, ექსპორტის, ტრანზიტისა და
რეექსპორტის რეგულირების საფუძველს.

მემაცივრე ტექნიკოსების კვალიფიკაცის ამაღლების მიზნით, გაუმჯობესდება მათი

სერტიფიცირების სისტემა. კერძოდ, შემუშავდება პროფესიული კვალიფიკაციის
სტანდარტები და დაინერგება პრაქტიკული გამოცდა სასერტიფიკაციო პროცესში.

განახლდება სამაცივრო სისტემების უსაფრთხოების და გარემოსდაცვითი მოთხოვნების

სტანდარტები ISO/DIS 22712 სტანდარტის შესაბამისად. ასევე, შემუშავდება
სახელმძღვანელო მაცივარაგენტის გაჟონვის აღმოჩენის და აალებადი/ტოქსიკური
მაცივარაგენტების უსაფრთხო მოხმარების შესახებ.

ჩატარდება ტრენინგები ოდნ-ების და სხვა მაცივარაგენტების შესახებ მემაცივრე

ტექნიკოსებისათვის, საბაჟო ოფიცრებისათვის, ინსპექტორებისათვის და ტრენერებისათვის
(იხ. თავი “გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი განვითარებისათვის”).

გადაიხედება და განახლდება შესაბამისი პროფესიული საგანმანათლებლო პროგრამის

სასწავლო პროგრამა პროგრამაში მაცივარაგენტების აღდგენასთან და რეციკლირებასთან და
ენერგოეფექტურობასთან დაკავშირებული საკითხების ადეკვატურად ასახვის მიზნით (იხ.
თავი “გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი განვითარებისათვის”).

ნულოვანი და დაბალი გლობალური დათბობის პოტენციალის მქონე ალტერნატიული

მაცივარაგენტების მოხმარების პოპულარიზების მიზნით, ჩატარდება კონფერენცია და
გაიმართება შეხვედრები დაინტერესებულ მხარეებთან (იხ. თავი “გარემოსდაცვითი
განათლება მდგრადი განვითარებისათვის”).

მოხდება სსიპ შემოსავლების სამსახურის საბაჟო დეპარტამენტის ტექნიკური

შესაძლებლობების გაუმჯობესება მაცივარაგენტების მართვის კანონმდებლობის
აღსრულების კონტროლის სფეროში, რაც გულისხმობს დეპარტამენტის აღჭურვას
მაცივარაგენტების იდენტიფიკატორებით, გაჟონვის დეტექტორებითა და სხვა დამხმარე
მოწყობილობებით.

ამასთან, მაცივარაგენტების მართვის და ზედამხედველობის გაუმჯობესების მიზნით,

მაცივარაგენტების მართვის ელექტრონული სისტემის შექმნა გათვალისწინებულია
პროგრამის „გარემოსდაცვითი მმართველობის“ სექტორული პრიორიტეტის ფარგლებში.
აღნიშნულ ელექტრონულ სისტემაში აისახება ინფორმაცია მოხმარებული, გამოყენებული და
იმპორტირებული მაცივარაგენტების, გაცემული ნებართვების, მემაცივრე ტექნიკოსების და
კომპანიების სერტიფიცირების შესახებ და სხვ.

143
 3.8 ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები
სიტუაციის ანალიზის შედეგად გამოვლენილი პრობლემების საფუძველზე განისაზღვრა
ერთი მთავარი მიზანი: ბიომრავალფეროვნების დაცვა, ეკოსისტემური მომსახურების
შენარჩუნება და ბიოლოგიური რესურსების მდგრადი გამოყენების უზრუნველყოფა (მიზანი
11).

აღნიშნული მიზნების მისაღწევად უნდა შესრულდეს შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 11.1. ჰაბიტატების დეგრადაციის პრევენცია

ბიომრავალფეროვნებით მდიდარი ჰაბიტატების შენარჩუნების ერთ-ერთი მთავარი

ინსტრუმენტი დაცული ტერიტორიების შექმნაა. ბიომრავალფეროვნების შესახებ კონვენციის
მხარე ყველა ქვეყნისთვის რეკომენდებულია, რომ სახმელეთო ფართობის 17% და საზღვაო
სივრცის 10% დაცულ ტერიტორიებად იყოს გამოცხადებული. როგორც ზემოთ იქნა
აღნიშნული, 2021 წლის მდგომარეობით დაცული ტერიტორიის სტატუსი მინიჭებული აქვს
საქართველოს ტერიტორიის 11.4%-ს. საერთაშორისო სტანდარტებთან მიახლოების მიზნით,
ამოცანის ქვეშ, დაგეგმილია როგორც არსებული დაცული ტერიტორიების გაფართოება,
ასევე ახალი დაცული ტერიტორიების (მაგალითად, რაჭის, შიდა ქართლისა და რიონის
დაცული ტერიტორიები და სხვა) შექმნა, რითაც დაცული ტერიტორიების ფართობი
დაახლოებით 17%-დე გაიზრდება. ასევე, დაგეგმილია კვლევები ახალი დაცული
ტერიტორიების შექმნის მიზნით გურიაში, სვანეთსა და სამეგრელოში.

ზურმუხტის საიტების განსაზღვრა და ზურმუხტის ქსელის შექმნა სპეციალური

კონსერვაციული მნიშვნელობის მქონე ტერიტორიების მდგრადი მართვის კიდევ ერთი
მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტია, რის ვალდებულებაც საქართველოს აღებული აქვს ბერნის
კონვენციითა და ევროკავშირთან ასოცირების შეთანხმებითაც. 136 შესაბამისად, ამოცანა
ითვალისწინებს ზურმუხტის ქსელის განვითარებისთვის საკანონმდებლო ჩარჩოს შექმნასა
და ზურმუხტის ქსელის მართვის გეგმების მომზადებას იმ ტერიტორიებისთვისაც,
რომლებიც მდებარეობს დაცული ტერიტორიების საზღვრებს გარეთ (728 000 ჰა).
ზურმუხტის ტერიტორიის სტატუსის მინიჭება, გარდა ჰაბიტატების დაცვისა, საქართველოს
უნიკალური ბუნების საერთაშორისო დონეზე აღიარებას და ცნობადობის გაზრდასაც
ნიშნავს.

ჰაბიტატების დაცვის კონტექსტში, ხაზი უნდა გაესვას საერთაშორისო მნიშვნელობის

ჭარბტენიანი ტერიტორიების ქსელის განვითარებას და ამ მხრივ, ეროვნული
კანონმდებლობის დახვეწას. ამოცანის ფარგლებში იგეგმება კანონმდებლობაში ჭარბტენიანი
ტერიტორიების ინვენტარიზაციის ვალდებულების, მართვაზე პასუხისმგებელი უწყებების,
დაცული ტერიტორიების გარეთ არსებული რამსარის საიტების კუთვნილების და რამსარის
კონვენციის რეზოლუციებით და სახელმძღვანელო დოკუმენტებით დადგენილი სხვა
მოთხოვნების განსაზღვრა. ასევე, დაგეგმილია დაცული ტერიტორიების გარეთ

136
ფრინველებისა და ჰაბიტატების დირექტივები

144
იდენტიფიცირებული რამსარის ტერიტორიის (ჭოროხის დელტა) დაარსება და მისი
შესაბამისი მართვა.

ამოცანა 11.2. ეფექტიანად მართული დაცული ტერიტორიების ურთიერთდაკავშირებული

ქსელის ჩამოყალიბება

დაცული ტერიტორიების ეფექტიანად მართვისათვის პირველ რიგში აუცილებელია

დაცული ტერიტორიების ქსელის განვითარების კონცეფციის და მის საფუძველზე
შესაბამისი გრძელვადიანი სტრატეგიის და სამოქმედო გეგმის შემუშავება. შესაბამისად,
ამოცანა მოიაზრებს აღნიშნული პოლიტიკური ჩარჩოს შექმნას, რომელიც განსაზღვრავს
დაცული ტერიტორიების განვითარების ხედვასა და კონკრეტულ ქმედებებს. ამოცანის ქვეშ
ასევე იგეგმება დაცულ ტერიტორიებს შორის დამაკავშირებელი დერეფნების შექმნა და
სისტემის მართვის გაუმჯობესება. კერძოდ, დაგეგმილია დაცული ტერიტორიების ქსელის
განვითარებისთვის კრიტიკული სივრცითი ანალიზის მომზადება, რაც ხელს შეუწყობს
კონცეფციისა და სტრატეგიის დოკუმენტების ჩამოყალიბებას.

დაცული ტერიტორიების მართვის სიტემის გაუმჯობესებისათვის, ასევე დაგეგმილია ახალი

მენეჯმენტის გეგმების მომზადება და არსებული გეგმების განახლება, აგრეთვე, შესაბამისი
ინფრასტრუქტურის მოწყობა (ბილიკები, საინფორმაციო დაფები და სხვა), რაც ხელს
შეუწყობს ეკოტურიზმის განვითარებას და დაცული ტერიტორიების ფინანსურ
მდგრადობას.

აღსანიშნავია, რომ არსებობს დაცული ტერიტორიების მართვის ეფექტიანობის შეფასების

(METT) წარმატებული საერთაშორისო პრაქტიკა, რომელიც ბოლო წლებია, დონორი
ორგანიზაციების დახმარებით ხორციელდება საქართველოს რამდენიმე დაცულ
ტერიტორიაზე და ფასდება დაცული ტერიტორიების მართვის ეფექტიანობას. დაგეგმილია
აღნიშნული ან მსგავსი მეთოდოლოგიის შემუშავება და დანერგვა დაცული ტერიტორიების
თითოეული ადმინისტრაციისთვის, რაც გაამარტივებს მართვის მექანიზმების
პრიორიტიზაციას, მათი ეფექტიანობისა და მენეჯმენტის გეგმების მიზნების მიღწევადობის
შეფასებას.

ამოცანა 11.3. ბიომრავალფეროვნებისათვის ფინანსური რესურსების მობილიზაცია და

საკვანძო ეკონომიკურ სექტორებში ბიომრავალფეროვნების მეინსტრიმინგი

ამოცანის ფარგლებში დაგეგმილი ღონისძიებები ემსახურება საკვანძო ეკონომიკურ

სექტორებში (სოფლის მეურნეობა, ენერგეტიკა და ტურიზმი) ბიომრავალფეროვნების
მეინსტრიმინგსა და აღნიშნული სექტორების ოპერირებით ბიომრავალფეროვნებაზე
გამოწვეული ზეგავლენის შემცირებას. კერძოდ, დაგეგმილია სოფლის მეურნეობის
სექტორში არსებული განვითარების პროგრამების კვლევა და ბიომრავალფეროვნებისთვის
საზიანო პროგრამებისა და სუბსიდიების მოდიფიცირება ბიომრავალფეროვნებისათვის
პოზიტიურ პროგრამებად ჩამოყალიბების მიზნით. იდენტიფიცირდება ენერგეტიკისა და
ტურიზმის სექტორულ გეგმებში გასათვალისწინებელი ბიომრავალფეროვნებასთან
დაკავშირებული საკითხები. ასევე, შეფასდება ტურიზმის ზეგავლენა დაცულ
ტერიტორიებზე.

145
გარდა ამისა, ამოცანა მოიცავს ბიომრავალფეროვნების მეინსტრიმინგს ფინანსურ სექტორში.
კერძოდ, შემუშავდება სესხების გაცემის პროცესში ბიომრავალფეროვნებაზე უარყოფითი
ზეგავლენის მქონე საქმიანობების იდენტიფიცირების კრიტერიუმები და
ბიომრავალფეროვნებისათვის პოზიტიური საქმიანობების პრიორიტეტიზაციის გზამკვლევი
(გაიდლაინები). ფინანსური სექტორის წარმომადგენლები დატრენინგდებიან აღნიშნული
გაიდლაინების გამოყენების მხრივ.

აღსანიშნავია, რომ ასევე დაგეგმილია ბიომრავალფეროვნების ფინანსირების გეგმის

მომზადება და დამტკიცება 2020 წლის შემდგომი ბიომრავალფეროვნების გლობალური
სტრატეგიის დამტკიცებისა და მის საფუძველზე ბიომრავალფეროვნების ეროვნული
სტრატეგიისა და სამოქმედო გეგმის (NBSAP) განახლების შემდეგ. აღნიშნული გეგმა
უზრუნველყოფს NBSAP-ით განსაზღვრული აქტივობების შესრულებას და მიზნების
მიღწევას.

ამოცანა 11.4. ბიომრავალფეროვნების მდგრადი მართვის სისტემის გაუმჯობესება

ამოცანა გულისხმობს, პირველ რიგში, საკანონმდებლო ბაზის მოწესრიგებას ნადირობისა და

თევზჭერის შესახებ საერთაშორისო შეთანხმებებით აღებული ვალდებულებების
შესაბამისად. კონკრეტულად კი, დაგეგმილია ბიოლოგიური მრავალფეროვნების შესახებ
კანონის დამტკიცება; ასევე იგეგმება ნადირობასა და თევზის რესურსების მდგრად
სარგებლობასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ბაზის მოწესრიგება და საერთაშორისო
ვაჭრობასთან დაკავშირებული კანონქვემდებარე აქტების დამტკიცება. კერძოდ,
თევზჭერასთან მიმართებით, პირველ რიგში მომზადდება მდგრადი თევზჭერის
განვითარების ეროვნული კონცეფცია, სადაც განსაზღვრული იქნება თევზის რესურსის
დაცვისა და მდგრადი თევზჭერის დარგის განვითარებისათვის საჭირო ყველა
მიმართულება. კონცეფცია შექმნის შესაბამისი სტრატეგიის შემუშავებისა და
კანონმდებლობის მომზადება/ოპტიმიზაციის საფუძველს. რაც შეეხება ნადირობასთან
დაკავშირებულ საკითხებს, აღსანიშნავია რომ მომზადების პროცესშია ნადირობის შესახებ
კანონის პროექტი და იგეგმება მისი პარლამენტისათვის წარდგენა დასამტკიცებლად.

ბიომრავალფეროვნების მდგრადი მართვისათვის აუცილებელია მონაცემების არსებობა

ბიომრავალფეროვნების კომპონენტების შესახებ. შესაბამისად, ამოცანის ფარგლებში
დაგეგმილია ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგის გაუმჯობესება, რაც გულისხმობს
მონიტორინგის მეთოდოლოგიის სრულყოფას, მონაცემთა დამუშავებისა და შენახვის
ელექტრონული სისტემის ჩამოყალიბებასა და შესაბამისი კვალიფიკაციის მქონე ადამიანური
რესურსებით უზრუნველყოფას. ასევე, დაგეგმილია კვლევების განხორციელება შერჩეულ
ცხოველთა სახეობების და ეკონომიკურად მნიშვნელოვანი მცენარეების პოპულაციების
ზომის და განახლების საკითხებზე. ასეთი სახეობების პოპულაციებისა და რესურსის ოდე
ნობის, ასევე სახეობათა თვითგანახლების შესახებ სამეცნიერო მონაცემები მოპოვების
მდგრადი ლიმიტების დადგენის საფუძველია.

ამოცანა 11.5 უცხო ინვაზიური სახეობების მართვის გაუმჯობესება

146
ინვაზიური სახეობებიდან გამომდინარე საფრთხისა და იმის გათვალისწინებით, რომ
როგორც იდენტიფიცირებული, ასევე სხვა ინვაზიური უცხო სახეობების გავლენა
ეკოსისტემებზე საქართველოში ბოლომდე შესწავლილი არ არის, ამოცანის ქვეშ პირველ
რიგში დაგეგმილია ინვაზიური სახეობების შემოსვლის გზების იდენტიფიცირება,
შემოსვლის თითოეული გზისათვის რისკის შეფასება და ამ გზებით ინვაზიური სახეობების
შემოსვლის პრევენციისათვის საჭირო ქმედებების განსაზღვრა. ასევე, განხორციელდება
ეკონომიკურ სექტორებზე ინვაზიური სახეობებით გამოწვეული შესაძლო ზიანის წინასწარი
შეფასება. აღნიშნული შექმნის მომავალში უცხო ინვაზიური სახეობების მართვისათვის
საჭირო ისეთი ქმედებების დაგეგმვისა და განხორციელების საფუძველს, როგორიცაა,
მაგალითად უცხო ინვაზიური სახეობების ზემოქმედების აღმოფხვრა, კონტროლი,
მონიტორინგი და სხვა. რაც შეეხება სამართლებრივ ბაზას, „ბიოლოგიური
მრავალფეროვნების შესახებ“ კანონპროექტი ითვალისწინებს ინვაზიური სახეობების
მართვის საკითხსაც, თუმცა შემდგომში საჭირო იქნება სხვა სამართლებრივ აქტებში
ინვაზიურ სახეობებთან დაკავშირებული მარეგულირებელი ნორმების ასახვა.

3.9 ტყის მართვა

სიტუაციის ანალიზის შედეგად გამოვლენილი გამოწვევების საფუძველზე განისაზღვრა
ერთი მთავარი მიზანი: ტყის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების
შენარჩუნება/გაუმჯობესება და ტყისგან მიღებული სარგებლის ზრდა ტყის ეკოსისტემური
მომსახურების გათვალისწინებით (მიზანი 12).

აღნიშნული მიზნის მისაღწევად უნდა შესრულდეს შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 12.1. ტყის მართვის სისტემის გაუმჯობესება დაგეგმვისა და განხორციელების

მექანიზმების გაძლიერებით

ამოცანა გულისხმობს ტყის მდგარდი მართვის გამართული სისტემის დანერგვისა და

ფუნქციონირებისათვის აუცილებელი პირობების შექმნას. ამისათვის, პირველ რიგში
დაგეგმილია ტყის მართვის დონის ინვენტარიზაციის პროცესის გაგრძელება და
განახლებული ინფორმაციის საფუძველზე ტყის მართვის გეგმების შემუშავება, სადაც
დეტალურადაა აღწერილი კონკრეტულ სატყეო უბანში ტყეების ხარისხობრივი და
რაოდენობრივი მაჩვენებლები, ტყეების კატეგორიზაცია, გამოყენების პრიორიტეტული
ფორმა და სხვა. დღეის მდგომარეობით შემუშავებულია 20 ასეთი გეგმა, რომელიც ფარავს
საქართველოს ტყის დაახლოებით 21% - ს. მომდევნო 5 წლის განმავლობაში უნდა მოხდეს
აღნიშნული მაჩვენებლის 38%-დე ზრდა. პროგრამის მოქმედების პერიოდში ასევე,
დაგეგმილია არსებული ტყის მართვის გეგმების განახლება ახალი კანონმდებლობისა და
თანამედროვე მეთოდოლოგიის შესაბამისად.

ტყის მდგარდი მართვის სისტემის ფუნქციონირებისთვის ასევე საჭიროა შესაბამისი

ადამიანური, ტექნიკური და ფინანსური რესურსები. ამიტომ, ამოცანა მოიაზრებს ტყის
მართვაში ჩართული სტრუქტურების შესაბამისი რესურსებით გაძლიერებასაც ტყის
კოდექსით დადგენილი მოთხოვნების შესრულებისა და საერთაშორისო თანამედროვე

147
პრაქტიკის გათვალისწინებით. შესაძლებლობების გაძლიერების ქვეშ იგულისხმება არა
მარტო ადამიანური რესურსების ზრდა და ფინანსური მდგრადობა, არამედ თანამედროვე
ტექნოლოგიების დანერგვაც მონიტორინგისა და ზედამხედველობის პროცესში, როგორიცაა
მაგალითად, ტყის ხანძრების დეტექტორები, არალეგალური ჭრების კონტროლისათვის
საჭირო ტექნოლოგიები და სხვა. ასევე, იგეგმება ხე-ტყის დამზადებისათვის საჭირო
ტექნიკის განახლებაც, რასაც მინიმუმამდე დაჰყავს ამ პროცესში ნიადაგზე, ტყის სხვა
კომპონენტებსა და ზოგადად, ეკოსისტემაზე მიყენებული ზიანი, რაც ტყეების
მდგომარეობის შენარჩუნების აუცილებელი პირობაა.

დაბოლოს, უწყვეტი მონიტორინგისა და საინფორმაციო სისტემის შექმნა ამოცანის

მნიშვნელოვანი მდგენელია, რადგან ერთიანი საინფორმაციო ბაზა აადვილებს როგორც
მონაცემების დამუშავებას და შესაბამისი გადაწყვეტილებების მიღებას, ასევე მოსახლეობის
ხელმისაწვდომობას მათთვის საინტერესო ინფორმაციაზე. შესაბამისად, დაგეგმილია
არსებული საინფორმაციო სისტემის გაფართოება და მასში ისეთი მოდულების დამატება,
როგორიცაა ტყითარგებლობა, ტყის მოვლა აღდგენა, ტყის ინვეტარიზაცია და
ბიომრავალფეროვნების მონიტორინგი. ასევე, დაგეგმილია სათბური აირების ემისიის
მონიტორინგის, ანგარიშგებისა და ვერიფიკაციის (MRV) სისტემის ინტეგრირება
საინფორმაციო სისტემასთან.

ამოცანა 12.2: ტყეზე ზეწოლის შემცირება ალტერნატიული წყაროებისა და ენერგოეფექტური

ტექნოლოგიების გამოყენების წახალისებით

სოფლად მცხოვრები მოსახლეობის მხრიდან ენერგიის ალტერნატიული წყაროების და

ენერგოეფქტური ტექნოლოგიების გამოყენება მნიშვნელოვნად შეამცირებს ტყეებზე
ზეწოლას და შეუწყობს ხელს ტყეების რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების
გაუარესების შეჩერებას. ტყის ნარჩენების დამუშავება და საწვავად გამოყენება,
ენერგოეფექტური ღუმელების მოხმარების წახალისება, მშრალი შეშის გამოყენების
ხელშეწყობა სველის ნაცვლად, რაც დღეს ფართოდ გავრცელებული პრაქტიკაა და, რის
გამოც, ძალიან დაბალია გამოყენებული შეშის თბოუნარიანობა, ის მიმართულებებია, რაზეც
გამახვილებულია ყურადღება აღნიშნული ამოცანის ქვეშ.

ამოცანა 12.3: ტყის მოვლა და დეგრადირებული ფართობების აღდგენა

ტყეების დეგრადაციის ხარისხიდან გამომდინარე, გარკვეულ უბნებში შეუძლებელია

ტყეების თვითაღდგენის პროცესის ბუნებრივად განვითარება. შესაბამისად, აუცილებელია
ჩარევა და სანიტარული ჭრების, მავნებლების წინააღმდეგ მიმართული თუ ტყეების
განახლების ღონისძიებების განხორციელება, რათა არ მოხდეს არსებული მდგომერეობის
კიდევ უფრო დამძიმება. ტყის დეგრადირებული ფართობების აღდგენის მიზნით, ამოცანის
ფარგლებში დაგეგმილია ტყის მოვლა-აღდგენის ღონისძიებების განხორციელება ტყის
შერჩეულ ტერიტორიებზე.

გარდა ამისა, ამოცანის ქვეშ მოიაზრება ისეთი ქმედებების გატარებასაც, რომლებიც საჭიროა
მოვლა-აღდგენის ღონისძიებების უკეთ დაგეგმვისა და განხორციელებისათვის. კერძოდ,
მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო ათწლეულში მნიშვნელოვნად მოიმატა ტყის აღდგენის

148
ღონისძიებების მასშტაბებმა, საუკეთესო შედეგების უზრუნველსაყოფად დაგეგმილია
დეგრადაციის შეფასების მეთოდოლოგიის შექმნა/დახვეწა, ტყის აღდგენისათვის საჭირო
სარეპროდუქციო მასალების სერტიფიცირება, ტყის აღდგენისა და მოვლის
ღონისძიებებისთვის საჭირო გამართული ლაბორატორიული ინფრასტრუქტურის შექმნის
ხელშეწყობა და სხვა.

ამოცანა 12.4: მრავალმიზნობრივი ტყითსარგებლობის უზრუნველყოფა

ტყეების ეკოსისტემური მომსახურების ეკონომიკური ღირებულება ბევრად მეტია, ვიდრე

მხოლოდ მერქნული რესურსის ღირებულება და შესაბამისად, ტყის ეკოსისტემისგან
შესაძლებელია გაცილებით მეტი საერთო სარგებელის მიღება, ვიდრე ეს დღეს არსებული
ტყის მართვის პრაქტიკიდან მიიღება. აქედან გამომდინარე, ამოცანა ითვალისწინებს
არამერქნული რესურსისა და მერქნიანი მცენარეების პროდუქტების გამოყენების
ხელშეწყობას, რითაც შესაძლებელია დამატებითი ეკონომიკური საქმიანობების
სტიმულირება ქვეყანაში ტყეებზე ზეწოლის გარეშე. რეკრეაციული მიზნით
ტყეთსარგებლობა კიდევ ერთი მიმართულებაა, რომლის განვითარებასაც, საერთაშორისო
პრაქტიკიდან გამომდინარე, შეუძლია როგორც დამატებითი სამუშაო ადგილების შექმნა,
ასევე მოსახლეობის ცხოვრების ხარისხის გაუმჯობესება ადგილობრივ ტურისტულ
ობიექტებზე ხელმისაწვდომობის გაზრდის გამო. შესაბამისად, დაგეგმილია რეკრეაციული
მიზნით ტყეების იჯარით გაცემის პროცესის ხელშეწყობა და განვითარება. დაბოლოს,
ამოცანა ითვალისწინებს მდგრადი მოპოვების პრინციპებით მიღებული მერქნული
რესურსის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფას, რაც მნიშვნელოვანია ადგილობრივი
წარმოების ხელშეწყობისათვის.

3.10 კლიმატის ცვლილება

როგორც სიტუაციის ანალიზის ნაწილში იქნა აღნიშნული, კლიმატის ცვლილების
შერბილების სახელმწიფო პოლიტიკა განსაზღვრულია საქართველოს კლიმატის
ცვლილების 2030 წლის სტრატეგიით, ხოლო დეტალური ქმედებები მოცემულია 2021-2023
წლების სამოქმედო გეგმაში. ამასთანავე, დაწყებულია მოსამზადებელი სამუშაოები
ეროვნული საადაპტაციო გეგმის შემუშავებისთვის ასოცირების შეთანხმების შესაბამისად
(იხ. 2.3). აღნიშნულის გათვალისწინებით, NEAP-4 კლიმატის ცვლილების სფეროში
მოიცავს მხოლოდ პოლიტიკის ფორმირებისა და ანგარიშგების საკითხებს. შესაბამისად,
მთავარი მიზანი ქვეყნის მიერ აღებული საერთაშორისო ვალდებულებების, როგორც ქვეყნის
მდგრადი განვითარების აუცილებელი პირობის, სრულფასოვანი შესრულებაა (მიზანი 13)

აღნიშნული მიზნის მისაღწევად ორი ამოცანა განისაზღვრა:

ამოცანა.13.1 პოლიტიკური ჩარჩოს სრულყოფა

საერთაშორისო ვალდებულებებთან შესაბამისობაში ყოფნის მიზნით, დაგეგმილია 2024-2025

წლების კლიმატის ცვლილების სამოქმედო გეგმისა და NDC-ის განახლება. ასევე,

149
დაგეგმილია ადაპტაციის ეროვნული გეგმის მომზადება. გარდა ამისა, საქართველო, როგორც
ენერგეტიკული გაერთიანების წევრი, მუშაობს ენერგეტიკისა და კლიმატის ეროვნულ
ინტეგრირებულ გეგმაზე (NECP) 2030 წლის მიზნების განსასაზღვრად და ამოცანის ქვეშ
დაგეგმილია აღნიშნული დოკუმენტის დასრულება/დამტკიცება.

ამოცანა 13.2 ანგარიშგების უზრუნველყოფა

ამოცანის ფარგლებში მოიაზრება ქმედებები, რომლებიც უზრუნველყოფს ქვეყნის მხრიდან

ყველა იმ ანგარიშის მომზადებასა და კონვენციის სამდივნოსთვის წარდგენას, რომლებიც
ნაკისრი აქვს ქვეყანას. კერძოდ, დაგეგმილია მეხუთე ეროვნული შეტყობინებისა და
ორწლიური გამჭვირვალობის ანგარიშების მომზადება. ასევე, დაგეგმილია ტექნოლოგიების
საჭიროების შეფასების ანგარიშის მომზადება, რაც სამომავლოდ შექმნის სხვადასხვა
სექტორში თანამედროვე ტექნოლოგიების დანერგვის შესაძლებლობებს.

3.11 ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვა

სიტუაციის ანალიზის შედეგად გამოვლენილი გამოწვევების საფუძველზე, მთავარ მიზნად
განისაზღვრა ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვის სისტემის გაუმჯობესება
(მიზანი 14), რაც შეამცირებს უარყოფით ზემოქმედებას ადამიანის ჯანმრთელობასა და
ეკოსისტემებზე; ასევე, მინიმუმამდე დაიყვანს ეკონომიკურ ზარალს და რაც ყველაზე
მთავარია, შექმნის ბუნებრივი კატასტროფებით გამოწვეული ადამიანური მსხვერპლის
მაქსიმალურად თავიდან აცილების ერთ-ერთ აუცილებელ წინაპირობას.

აღნიშნული მიზნის მისაღწევად უნდა შესრულდეს შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 14.1. მონიტორინგისა და ადრეული შეტყობინების სისტემის ფუნქციონირების

გაუმჯობესება

ამოცანის ქვეშ მოიაზრება მრავალმხრივი საფრთხეების ადრეული შეტყობინების სისტემის

(MHEWS) შექმნა და მისთვის აუცილებელი ყველა კომპონენტის გაძლიერება. კერძოდ,
მიმდინარეობს და 2023 წელს დასრულდება 11 ძირითადი მდინარის აუზში
ჰიდრომეტეოროლოგიური და გეოლოგიური საფრთხეების (წყალდიდობა-წყალმოვარდნა,
თოვლის ზვავი, სეტყვა, გვალვა, ძლიერი ქარი, მეწყერი, ღვარცოფი, ქვათაცვენა/კლდეზვავი
და სხვა) გამოვლენა/ზონირება და საფრთხეების რუკების შედგენა კლიმატის ცვლილების
გათვალისწინებით; ავტომატური ჰიდრომეტეოროლოგიური და გეოლოგიური
სადამკვირვებლო ქსელის გაფართოება (დაემატება დაახლოებით 150
ჰიდრომეტეოროლოგიური სადგური/საგუშაგო და 10 მსხვილ მეწყრულ სხეულზე
თანამედროვე მონიტორინგული აღჭურვილობა); ამინდის და ჰიდროლოგიური
პროგნოსტიკული მოდელების დანერგვა მძლავრი გამოთვლითი ტექნიკის მეშვეობით, რაც
იძლევა მაღალი გამართლებადობის და მაღალი სივრცული და დროითი გარჩევადობის
პროგნოზების შედგენის საშუალებას. ასევე, დაგეგმილია მოსალოდნელი სტიქიური

150
მოვლენების შესახებ ადრეული გაფრთხილებების უშუალოდ მოსახლობამდე
ოპერატიულად დაყვანის მექანიზმების შემუშავება და დანერგვა.

ამოცანა 14.2. პრევენციული ღონისძიებების განსაზღვრა და განხორციელების ხელშეწყობა

ამოცანა ითვალისწინებს ზემოაღნიშნული 11 მდინარის აუზის დონეზე სტიქიური

მოვლენების რისკების მართვის გეგმების შემუშავებას. გეგმებში მოხდება პრევენციული და
შემარბილებელი ღონისძიებების იდენტიფიცირება და პრიორიტეტული ღონისძიებების
განსაზღვრა. ასევე, ამოცანის ფარგლებში დაგეგმილია მუნიციპალური მზადყოფნის და
რეაგირების გეგმების შემუშავება ერთიანი მეთოდოლოგიის მიხედვით და რისკების
შემარბილებელი სტრუქტურული (მაგ.: ნაპირდამცავი ღონისძიებები) და
არასტრუქტურული ღონისძიებების (მაგ.: ტყის საფარის აღდგენა) განხორციელება წინასწარ
იდენტიფიცირებული ყველაზე მაღალი რისკის ქვეშ მყოფ თემებში.

ამოცანა ასევე გულისხმობს დასახლებული პუნქტების, ინფრასტრუქტურული ობიექტების,

მოქალაქეების საკარმიდამო მიწის ნაკვეთებისა და საცხოვრებელი სახლების შეფასებას
გეოდინამიკური სიტუაციის თვალსაზრისით და რეკომენდაციების შემუშავებას
პრევენციული ღონისძიებების შესახებ.

ასევე, სამომავლოდ მნიშვნელოვანია, რომ დაიგეგმოს ინფრასტრუქტურული ობიექტების

სამშენებლო მოედნებსა და მიმდებარე ტერიტორიებზე დეტალური საინჟინრო-
გეოლოგიური (გეოტექნიკური) კვლევებისა და შეფასების პროფილის მქონე ორგანიზაციების
სერტიფიცირების ან აკრედიტაციის სისტემაზე მუშაობა და შესაბამისი საკანონმდებლო
ბაზის, ასევე აღსრულებისათვის საჭირო შესაძლებლობების გაძლიერება.

ამოცანა 14.3. ბუნებრივ კატასტროფებზე რეაგირების სისტემის გაუმჯობესება

ამოცანა გულისხმობს ბუნებრივ კატასტროფებზე რეაგირების სისტემის

გაუმჯობესებისათვის აუცილებელი სამართლებრივი ბაზის დახვეწასა და რეაგირებისათვის
საჭირო შესაძლებლობების გაძლიერებას, როგორც მატერიალურ-ტექნიკური, ასევე
ადამიანური რესურსების თვალსაზრისით. უფრო კონკრეტულად კი, მიმდინარეობს
კანონქვემდებარე აქტების სრულყოფა და დაგეგმილია რეაგირებისათვის აუცილებელი
სპეციალური აღჭურვილობის გაუმჯობესება; ასევე დაგეგმილია თანამშრომელთა
მომზადება-გადამზადება, რაც დაფარულია 3.13 ქვეთავში.

ამოცანის ფარგლებში ასევე დაგეგმილია სამოქალაქო უსაფრთხოების სფეროში

მოხალისეობის სისტემის განვითარება, რაც გულისხმობს ადამიანთა ორგანიზებული
ჯგუფების შექმნას თემების დონეზე და მათ გადამზადებას ბუნებრივი კატასტროფების
შედეგების ლიკვიდაციის საკითხებში. მსგავსი პრაქტიკა არსებობს და საკმაოდ ეფექტიანად
მუშაობს მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში და მიჩნეულია ბუნებრივ კატასტროფებთან ბრძოლის
ეფექტიან საშუალებად. აღნიშნული საკითხი საქართველოში რეგულირდება კანონით
„სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ და შესაბამისი სტრუქტურული ერთეულიცაა
შექმნილი საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურში. ასევე, შექმნილია

151
ინტერნეტპორტალი, სადაც ხდება მოხალისეთა დარეგისტრირება. ამოცანის ქვეშ
დაგეგმილია მოხალისეების მომზადება და მათთვის მინიმალური აღჭურვილობის გადაცემა.

3.12 ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოება

რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის მნიშვნელობის
გათვალისწინებითა და სიტუაციის ანალიზის შედეგად გამოვლენილი გამოწვევების
საფუძველზე განსაზღვრული მთავარი მიზანია რადიაციული დაცვის, ბირთვული
უსაფრთხოებისა და დაცულობის სისტემის გაუმჯობესება (მიზანი 15).

აღნიშნული მიზნის მისაღწევად უნდა შესრულდეს შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 15.1. რადიაციული დაცვის, ბირთვული დაცულობისა და უსაფრთხოების

მარეგულირებელი რეჟიმის საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობის გაუმჯობესება

ამოცანის ფარგლებში დაგეგმილია რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და

დაცულობის მარეგულირებელ ეროვნულ კანონმდებლობაში საერთაშორისო სტანდარტებისა
და იმ რეკომენდაციების ან/და წინადადებების ასახვა, რომელიც ქვეყანამ მიიღო ატომური
ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს მისიის ექსპერტებისაგან. უფრო კონკრეტულად კი,
იგეგმება ბირთვული და რადიაციული საქმიანობის ავტორიზაციის პროცესის დახვეწა
დიფერენცირებული მიდგომის შესაბამისად - საქმიანობის მიმართ მოთხოვნები დაწესდება
დამახასიათებელი რისკის გათვალისწინებით; ასევე, დაგეგმილია რადიოაქტიური
წყაროების მარეგულირებელი რეჟიმის გაუმჯობესება უსაფრთხოების შეფასების
დაკონკრეტების, ექსპორტიორი სახელმწიფოსგან წინასწარი შეტყობინებისა და იმპორტიორი
სახელმწიფოს თანხმობის წინაპირობებად განსაზღვრის გზით. ასევე, განისაზღვრება
პერსონალის საკვალიფიკაციო მოთხოვნების, უფლება-მოვალეობებისა და აღიარების
პროცედურები. ამდენად, მოხდება კანონმდებლობის დახვეწა, რაც გულისხმობს არსებულ
კანონმდებლობაში ცვლილებების შეტანას ან/და ახალი კანონქვემდებარე ნორმატიული
აქტების მომზადება/ინიცირებას.

ამოცანა 15.2. რადიოაქტიური ნარჩენების მართვის ობიექტების ინფრასტრუქტურის

განვითარება

ზემოთ აღწერილი საფრთხეების გათვალისწინებით, უმნიშვნელოვანესია რადიოაქტიური

ნარჩენების მართვისათვის საჭირო გამართული ინფრასტრუქტურის არსებობა. შესაბამისად,
ამოცანის ფარგლებში იგეგმება რადიოაქტიური ნარჩენების ახალი საცავისა და სხვა საჭირო
ინფრასტრუქტურის დეტალური დიზაინის შემუშავება, ასევე, უსაფრთხოებისა და გარემოზე
ზემოქმედების შეფასების განხორციელება, რათა საბოლოოდ დადგინდეს ახალი
ინფრასტრუქტურული მოწყობის ლოკაცია. განხორციელდება, ასევე, ღონისძიებები
მოსახლეობის ცნობიერების ასამაღლებლად (იხ. ქვეთავი 3.13).

ამოცანა 15.3. გარემოს რადიაციული მონიტორინგის გაუმჯობესება

ამოცანა მოიაზრებს გარემოს რადიაციული მონიტორინგის გაუმჯობესებას ქვეყნის

მასშტაბით. იმის გათვალისწინებით, რომ გარემოს რადიაციული მონიტორინგი,

152
ავტომატური სადგურების არასაკმარისი რაოდენობის გამო, სრულად არ მოიცავს ქვეყნის
მთელს ტერიტორიას, იგეგმება, სხვადასხვა რეგიონში გარემოს რადიაციული მონიტორინგის
განხორციელება სააგენტოს მფლობელობაში არსებული მობილური ლაბორატორიის
გამოყენებით. გარდა ამისა, დაგეგმილია თანამშრომლობის ინიციატივები სხვადასხვა
ეროვნულ უწყებასთან და საერთაშორისო პარტნიორებთან ლაბორატორიის
შესაძლებლობების განსავითარებლად. ასევე, დაგეგმილია შესაბამისი საორგანიზაციო და
ინფრასტრუქტურული ღონისძიებების განხორციელება.

3.13 გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი

განვითარებისათვის
სიტუაციის ანალიზის შედეგად გამოვლენილი პრობლემების საფუძველზე განისაზღვრა
ერთი მთავარი მიზანი: გარემოსდაცვითი განათლების ხელშეწყობა და საზოგადოების
ცნობიერების დონის ამაღლება (მიზანი 16).

აღნიშნული მიზნის მისაღწევად უნდა შესრულდეს შემდეგი ამოცანები:

ამოცანა 16.1: ქვეყნის მასშტაბით გარემოსდაცვითი ცნობიერების დონის ამაღლების

ინიციატივების კოორდინირებული განხორციელების ხელშეწყობა

გარემოსდაცვითი განათლებისა და ცნობიერების დონის ამაღლების კამპანიების

ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით, ამოცანის ფარგლებში იგეგმება მიმდინარე და დაგეგმილი
ინიციატივების კოორდინაციისა და ინფორმაციის გაცვლის მექანიზმის შექმნა. კერძოდ,
შეიქმნება ინფორმაციის გაცვლის ერთგვარი პლატფორმა, რომელიც საშუალებას მისცემს
სხვადასხვა გარემოსდაცვითი პროექტის განმახორციელებელ ორგანიზაციებს, გაცვალონ
ინფორმაცია მათ მიერ დაგეგმილი ღონისძიების თაობაზე და ასევე, მიიღონ ინფორმაცია სხვა
დაგეგმილი კამპანიების შესახებ. პლატფორმა შექმნის იმის საშუალებასაც, რომ მსგავს
თემატიკასთან დაკავშირებულმა პროექტებმა, სურვილის შემთხვევაში, განახორციელონ
ერთობლივი ღონისძიებები და გამოძებნონ სამომავლო თანამშრომლობის გზები. მსგავსი
პლატფორმის არსებობა დაეხმარება ორგანიზაციებს თავიანთი ცნობადობის გაზრდასა და
პარტნიორების იდენტიფიცირებაშიც.

ამოცანა 16.2: შესაბამისი უნარების განვითარებასა და ქცევის ცვლილებაზე ორიენტირებული

პროგრამებისა და ცნობიერების ასამაღლებელი კამპანიების შემუშავება და განხორციელება

ქცევისა და დამოკიდებულების ცვლილება მიჩნეულია როგორც ერთ-ერთი ყველაზე

რთული პროცესი, წლების განმავლობაში ჩამოყალიბებული ჩვევების შეცვლისათვის საჭირო
დროისა და ძალისხმევის თვალსაზრისით. გარემოს მიმართ მეგობრული
დამოკიდებულებისა და უნარების გამომუშავებისკენ მიმართული ღონისძიებების
ეფექტიანობა განსაკუთრებით მაღალია სკოლამდელ და ზოგადსაგანმანათლებლო
დაწესებულებების დაწყებით საფეხურზე.

სკოლამდელ ეტაპზე ბოლო პერიოდში საკმაოდ მნიშვნელოვანი ძალისხმევა იქნა

გატარებული ამ მიმართულებით, თუმცა პროცესის მდგრადობისა და შედეგების გამყარების

153
მიზნით დაგეგმილია ამ საფეხურზე განხორციელებული ღონისძიებების შეფასება მისი
შემდგომი გაუმჯობესების მიზნით და ასევე, ქმედებების გაფართოება
ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებების დაწყებით, საბაზო და საშუალო
საფეხურებზეც. უფრო კონკრეტულად კი, ამოცანა გულისხმობს უნარების განვითარებასა და
ქცევის ცვლილებისკენ მიმართული საკითხების სწავლების გაძლიერებას და შესაბამისი,
როგორც საინფორმაციო, ასევე ადამიანური რესურსის განვითარებას. კერძოდ, ჩატარდება
კვლევა პროგრამის - „სკოლამდელი გარემოსდაცვითი განათლება“ - განხორციელების
შეფასების მიზნით, რის საფუძველზეც შესაძლებელი იქნება რეკომენდაციების შესაბამისი
ღონისძიებების განხორციელება პროგრამის გასაუმჯობესებლად. ხოლო განათლების
შემდეგი საფეხურების გაძლიერების მიზნით, საქართველოს ყველა სკოლისთვის იქნება
ხელმისაწვდომი სპეციალურად დაწყებითი საფეხურის მასწავლებლებისთვის შექმნილი
დამხმარე სახელმძღვანელო გარემოსდაცვითი საკითხების შესახებ, რომლის მიხედვითაც
გადამზადდებიან პედაგოგები მთელი საქართველოს მასშტაბით, ხოლო “ახალი სკოლის
მოდელის” ფარგლებში მოხდება აღნიშნული საკითხების დანერგვის ხელშეწყობა
ფორმალურ განათლებაშიც. აგრეთვე „გარემოსდაცვითი და აგრარული განათლება
სკოლაში“ პროგრამის ფარგლებში შემუშავდება ახალი დამხმარე სახელმძღვანელოები
საბაზო და საშუალო საფეხურის მასწავლებლებისთვისაც.

გარემოსდაცვითი მიმართულების პროფესიების განვითარების ხელშეწყობის მიზნით

გაძლიერდება თანამშრომლობა როგორც პროფესიულ, ისე უმაღლეს სასწავლებლებთან,
რისთვისაც გაფორმდება მემორანდუმები და გაძლიერდება მასწავლებლების/ლექტორების
შესაძლებლობები ტრენინგების, კონპერენციებისა თუ სამუშაო შეხვედრების გზით, ხოლო
პროფესიულ/უმაღლეს სასწავლებლებში ინიცირებული იქნება ახალი/განახლებული
საგანი/ები გარემოსდაცვითი მიმართულებით. გარდა ამისა სტუდენთა წახალისების მიზნით
დაინერგება „მწვანე სტიპენდიის“ პროგრამა, რომელში მონაწილეობის შესაძლებლობაც
ექნებათ კონკურსის შედეგად შერჩეულ სტუდენტებს.

გარდა ფორმალური განათლების ხელშეწყობისა, დაგეგმილია პრიორიტეტულ

გარემოსდაცვით თემებზე ცნობიერების ასამაღლებელი ღონისძიებების ჩატარება
მოსახლეობის სხვადასხვა ასაკობრივი ჯგუფებისთვის, რაც, ასევე, ხელს შეუწყობს
ადამიანების ქცევისა და საზოგადოების მხრიდან გარემოს მიმართ დამოკიდებულების
ცვლილებას. კერძოდ, აღნიშნული ამოცანის ფარგლებში დაგეგმილია აქტიური
გარემოსდაცვითი კამპანიების ჩატარება ბიომრავალფეროვნების, ტყის მართვის, შავი ზღვის,
რადიაციული უსაფრთხოების, ნარჩენების მართვის, ატმოსფერული ჰაერის დაცვისა და
გარემოს დაცვასთან დაკავშირებული სხვა საკითხების შესახებ. კამპანიები დაიგეგმება და
განხორციელდება სამიზნე ჯგუფების ინტერესებისა და ცნობიერების გათვალისწინებით და
სადაც შესაძლებელია, მიმართული იქნება კონკრეტულ გარემოსდაცვით და ამა თუ იმ
სამიზნე ჯგუფისათვის მნიშვნელოვან საკითხებს შორის კავშირების დემონსტრირებისკენ
(მაგალითად, კავშირი გარემოს დაბინძურებასა და ჯანმრთელობას შორის,
ენერგოეფექტურობასა და ხარჯების შემცირებას ან ნარჩენების მართვასა და ახალი
ბიზნესშესაძლებლობების შექმნას შორის და ა.შ.).

154
ამოცანა 16.3: ზრდასრულთა სწავლებისა და საგანმანათლებლო მასალების
ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა გარემოს დაცვის საკითხებში

ბოლო წლებში არაერთი ნაბიჯი გადაიდგა ზრდასრულთა სწავლების მიმართულებით, რის

შედეგადაც გადამზადდა და კვალიფიკაცია აუმაღლდა სისტემაში მომუშავე კადრებს და
საქართველოს მასშტაბით მომუშავე საჯარო თუ კერძო სექტორის წარმომადგენლებს.
პროცესის უწყვეტობის აუცილებლობიდან გამომდინარე, ამოცანა გულისხმობს
რეგულარული ტრენინგების უზრუნველყოფას და ახალი მოკლევადიანი საგანმანათლებლო
პროგრამების დანერგვა-განხორციელებას სხვადასხვა გარემოსდაცვითი და მასთან
დაკავშირებული (მაგ.: ბუნებრივი კატასტროფებით გამოწვეულ მოვლენებზე რეაგირება)
მიმართულებებით, რაც ხელს შეუწყობს როგორც სამინისტროსა და სხვა საჯარო
სტრუქტურებში, ასევე კერძო სექტორში დასაქმებულ პირებს ეფექტიანად განახორციელონ
თავიანთი საქმიანობა და მიიღონ სწორი გადაწყვეტილებები გარემოს დაცვასთან
დაკავშირებულ საკითხებზე.

შრომის ბაზარზე დეფიციტურ პროფესიებზე მზარდი მოთხოვნის შესაბამისად მოსახლეობის

ზრდასრულ სეგმენტში იზრდება გადამზადების მსურველთა რაოდენობა. შესაბამისად,
დაგეგმილია როგორც მოკლევადიანი სასერტიფიკატო კურსების შექმნა/განახლება, ასევე,
გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოსდაცვითი
ინფორმაციისა და განათლების ცენტრის მიერ მომზადება/გადამზადების კურსების
განხორციელების უფლების მოპოვება საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების
სამინისტროსგან სხვადასხვა გარემოსდაცვითი მიმართულებით, შრომის ბაზარზე
მოთხოვნის შესაბამისად. გარდა ამისა, იგეგმება შესაბამისი დარგობრივი
საგანმანათლებლო რესურსების შემუშავება.

155
 4 ლოგიკური ჩარჩო

ადამიანის ჯანმრთელობისათვის და ბუნებრივი ეკოსისტემებისათვის სუფთა და უსაფრთხო გარემოს

ხედვა უზრუნველყოფა და ბუნებრივი რესურსების მდგრადი მოხმარება მომავალი თაობების ინტერესების
გათვალისწინებით

სექტორული გარემოსდაცვითი მმართველობა

პრიორიტეტი
მიზანი 1: მდგრადი განვითარების
გზშ-ს/სგშ-ს პროცედურების ეფექტიანობის ამაღლება მიზნებთან (SDGs)
კავშირი:
“გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსით” საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
გათვალისწინებული პროცედურების გავლის
გავლენის ინდიკატორი 1.1: მიზნით წარმოდგენილი დოკუმენტაციის
წელი 2020 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
საფუძველზე, შეჩერებული/შეწყვეტილი
მეურნეობის სამინისტროს
წარმოებების პროცენტული მაჩვენებელი მაჩვენებელი 57% 27%
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ანგარიში
ამოცანა 1.1: გზშ-ს/სგშ-ს დოკუმენტაციის ხარისხის ამაღლება
ამოცანის შედეგის გზშ-ს და სგშ-ს ანგარიშების წილი, რომელთა საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ხარისხი შეიძლება შეფასდეს როგორც შუალედური შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 1.1.1:
“დამაკმაყოფილებელი” და პასუხობს წელი 2021 2023 2025 2026
გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსის გარემოს დაცვისა და სოფლის
მოთხოვნებს მაჩვენებელი 41% N/A N/A 60% მეურნეობის სამინისტროს
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ანგარიში

რისკი: საკონსულტაციო კომპანიების არასაკმარისი შესაძლებლობები და არასათანადო დაინტერესება; ფინანსური და ადამიანური რესურსების ნაკლებობა;
პანდემიით გამოწვეული შეზღუდვები

ამოცანა 1.2: საზოგადოების მონაწილეობის მექანიზმების გაუმჯობესება და დაინტერესებულ მხარეთა ჩართულობის გაზრდა

156
ამოცანის შედეგის არხების რაოდენობა, რომლის საშუალებითაც საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 1.2.1: ვრცელდება ინფორმაცია არსებული
შუალედური შუალედური საბოლოო
გარემოსდაცვითი კანონმდებლობით, მათ შორის
“გარემოსდაცვითი შეფასების კოდექსით” წელი 2021 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
გათვალისწინებული პროცედურების შესახებ მაჩვენებელი 5 7 7 7 მეურნეობის სამინისტროს
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ანგარიში

ამოცანის შედეგის პროექტების წილი, რომლებზეც საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 1.2.2: წარმოდგენილია საზოგადოების წერილობითი შუალედური შუალედური საბოლოო
შენიშვნები/მოსაზრებები გზშ-ს/სგშ-ს
წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
დოკუმენტაციაზე
მაჩვენებელი 14% N/A N/A >14% მეურნეობის სამინისტროს
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ანგარიში
რისკი: საზოგადოების დაბალი აქტივობა; პანდემიით გამოწვეული შეზღუდვები

მიზანი 2: სამრეწველო სექტორიდან ემისიების რეგულირების ეფექტური მექანიზმის მდგრადი განვითარების 9

დანერგვა მიზნებთან (SDGs)
კავშირი:
სამრეწველო სექტორიდან ატმოსფერულ საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ჰაერში გაფრქვეულ მავნე ნივთიერებათა
(მყარი ნივთიერებების) რაოდენობა
წელი 2019 2026 სტაციონარული წყაროებიდან
ატმოსფერულ ჰაერში მავნე
გავლენის ინდიკატორი 2.1: მაჩვენებელი N/A < 26 600 ტონა
ნივთიერებათა გაფრქვევების
რუკა (map.emoe.gov.ge)

სტატისტიკური პუბლიკაცია
საქართველოს მუნებრივი
რესურსები და გარემოს დაცვა
ამოცანა 2.1: ინტეგრირებული სანებართვო სისტემის ამოქმედება

157
 ამოცანის შედეგის სამრეწველო ემისიების დირექტივის საბაზისო სამიზნე
დადასტურების წყარო
(2010/75/EU) პირველი დანართით შუალედუ შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 2.1.1:
განსაზღვრული არსებული საწარმოების წილი, წელი
რი
გარემოს დაცვისა და სოფლის
2022 2023 2025 2026
რომლებზეც სამინისტროს მიერ გაცემულია მეურნეობის სამინისტროს
ინტეგრირებული ნებართვა, საუკეთესო მაჩვენებელი 0% N/A N/A 100%
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ხელმისაწვდომი ტექნიკის დანერგვის
ანგარიში
ვალდებულების გათვალისწინებით

რისკი: საკანონმდებლო ცვლილებების პროცესის გაჭიანურება; ფინანსური და ადამიანური რესურსების ნაკლებობა; დონორული ფინანსური მხარდაჭერის
არარსებობა

მიზანი 3: გარემოსდაცვითი კანონაღსრულებისა და ზედამხედველობის სისტემის

მდგრადი განვითარების მიზნებთან (SDGs)
ეფექტიანობის ამაღლება
კავშირი:

საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

საქმიანობის სუბიექტების წილი (%), წელი 2021 2026 გარემოსდაცვითი
რომლებიც ასრულებენ მნიშვნელოვანი ზედამხედველობის
მაჩვენებელი 90%
გავლენის ინდიკატორი 3.1: ზიანის გამასწორებელი ღონისძიებების დეპარტამენტის
გეგმებით დადგენილ ღონისძიებებს 0%137
ანგარიშები
განსაზღვრულ ვადებში

კომპლექსურად შემოწმებული საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

გარემოსდაცვით
წელი 2021 2026 გარემოსდაცვითი
ნებართვას/გადაწყვეტილებას და
ზედამხედველობის
ბუნებრივი რესურსებით სარგებლობის
გავლენის ინდიკატორი 3.2: ლიცენზიებს დაქვემდებარებული მაჩვენებელი ყოველწლიურად ყოველწლიურად დეპარტამენტის
რეგულირების ობიექტების რაოდენობა ინსპექტირებულია 2 000-მდე, ინსპექტირებულია 3000-მდე, ანგარიშები
მათგან, 60-ზე მეტი მათგან, 80-ზე მეტი
გარემოსდაცვით
გარემოსდაცვით
გადაწყვეტილებას
გადაწყვეტილებას
დაქვემდებარებული
დაქვემდებარებული
137
2021 წლის მდგომარეობით, გარემოსთვის მიყენებული ზიანის შემთხვევაში, გარემოს პირვანდელ ან პირვანდელთან მიახლოებულ მდგომარეობაში
აღდგენის ვალდებულება სამართალდამრღვევ საქმიანობის სუბიექტებს არ გააჩნიათ. ვალდებულება ძალაში შედის 2022 წლიდან.

158
 რეგულირების ობიექტი რეგულირების ობიექტი

გარემოსდაცვით გადაწყვეტილებას საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

დაქვემდებარებული რეგულირების წელი 2021 2026 გარემოსდაცვითი
გავლენის ინდიკატორი 3.3: ობიექტების წილი (%), რომლებიც
მაჩვენებელი არ არის ხელმისაწვდომი 138
90% ზედამხედველობის
ასრულებენ მათზე ადმინისტრაციული დეპარტამენტის
მიწერილობით დაკისრებულ ანგარიშები
ვალდებულებებს
ამოცანა 3.1: გარემოსდაცვითი კანონმდებლობის აღსრულების შესაძლებლობების გაძლიერება

ამოცანის შედეგის ინდიკატორი კანონმდებლობის აღსრულებისათვის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

3.1.1: აუცილებელი ახალი სტრუქტურული
შუალედური შუალედური საბოლოო
ერთეულ(ებ)ისა და დამატებითი ადამიანური
რესურსების რაოდენობა წელი 2021 2023 ზედამხედველობის
დეპარტამენტის
მაჩვენებელი 110 ინსპექტორი შექმნილია
ინსპექტირების დებულება
დამატებით
ახალი ზედამხედველობის
სტრუქტურული დეპარტამენტის
ერთეული და საშტატო ნუსხა
ინსპექტორების
რაოდენობა
გაზრდილია
სულ მცირე 18
ინსპექტორით
ამოცანის შედეგის ინდიკატორი კანონმდებლობის აღსრულებისათვის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
3.1.2: აუცილებელი აღჭურვილობისა და შუალედური შუალედური საბოლოო
თანამედროვე ტექნოლოგიებით წელი 2021 2023 2025 2026 გარემოსდაცვითი
ეკიპირებული რეგიონების რაოდენობა ზედამხედველობის
მაჩვენებელი პატრულირების პატრულირებ ეკიპირება ეკიპირება
დეპარტამენტის
ჯგუფები 8-ვე ის ჯგუფები განახლებულია განახლებულია

138
ადმინისტრაციული მიწერილობით დაკისრებულ ვალდებულებების შესრულების მდგომარეობის აღრიცხვა გართულებულია სათანადო ელექტრონული
სისტემის არარსებობის გამო

159
 რეგიონში ეკიპირებული პატრულირები პატრულირებისა ანგარიში
საჭიროებს ა საველე ს და სწრაფი
განახლებულ აღჭურვილობ ჯგუფებისთვი რეაგირების
ეკიპირებას ით სულ ს დამატებით 3 ჯგუფებისთვის
მცირე 3 რეგიონში 8 რეგიონში
რეგიონში
რისკი: ფინანსური რესურსების ნაკლებობა

ამოცანა 3.2: რეგულირების ობიექტების მიერ კანონმდებლობის შესრულების ხელშეწყობის უზრუნველყოფა

ამოცანის შედეგის ინდიკატორი გარემოსდაცვით კანონმდებლობას საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

3.2.1: დაქვემდებარებული მიმართულებების შუალედური შუალედური საბოლოო
რაოდენობა, სადაც სრულადაა დანერგილი წელი 2021 2023 2025 2026 გარემოსდაცვითი
ელექტრონული სისტემა მაჩვენებელი დანერგილია 4 დანერგილია დანერგილია დანერგილია ზედამხედველობის
სფეროში სულ მცირე 6 სულ მცირე 8 სულ მცირე 10 დეპარტამენტის
(დამატებით 2) (დამატებით 2) (დამატებით 2) ანგარიში
სფეროში სფეროში სფეროში
რისკი: კანონმდებლობის ამოქმედების გადავადება, რეგულირების ობიექტების მხრიდან უწყვეტი მონიტორინგის შესაბამისი ტექნიკური საშუალებებით
აღჭურვის შეფერხება, დაფინანსების ნაკლებობა
მიზანი 4: გარემოსდაცვით ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის გაუმჯობესება მდგრადი განვითარების მიზნებთან (SDGs)
12
კავშირი:
გარემოსადცვითი მიმართულებით მომუშავე საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
უწყებებთან ერთად დამუშავებული წელი 2020 2026 გარემოსდაცვითი
გავლენის ინდიკატორი
ინფორმაციის პროაქტიულად ინფორმაციის და
4.1: მაჩვენებელი 5% 50%
ხელმისაწვდომობის წილი (%) განათლების ცენტრის
ანგარიში

ამოცანა 4.1: გარემოსთან დაკავშირებული ინფორმაციის შეგროვების მექანიზმის შექმნა და მასზე ხელმისაწვდომობის ხელშეწყობა

ამოცანის შედეგის ინდიკატორი შექმნილია გარემოსდაცვითი ინფორმაციის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
4.1.1: და განათლების ცენტრისათვის ინფორმაციის
შუალედური შუალედური საბოლოო

160
 პროაქტიურად მიწოდების სამართლებრივი წელი 2021 2023 2025 2026 საკანონმდებლო მაცნე
საფუძველი მაჩვენებელი არ არის შექმნლილია მიმდინარეო გარემოსდაცვ
სამართლებრივი სამართლებრ ბს ითი გარემოსდაცვითი
ბაზა, რომელიც ივი ბაზა ინფორმაციი ინფორმაციი ინფორმაციის და
განსაზღვრავს გაზიარების ს გაზიარება განათლების ცენტრის
გარემოსდაცვით და ხდება ანგარიში
ინფორმაციას და დანერგვის რეგულარულ
მისი პროცესი ად
ცენტრისათვის სამართლებრ სამართლებრ
მიწოდებაზე ივი ბაზის ივი ბაზის
პასუხისმგებელ საფუძველზე შესაბამისად
ორგანიზაციებსა
და პროცედურას
ამოცანის შედეგის ინდიკატორი ცენტრის საიტზე ვიზიტორების რაოდენობა საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
4.1.2: შუალედური შუალედური საბოლოო

წელი 2021 2023 2025 2026 გარემოსდაცვითი

მაჩვენებელი 8 188 14 250 19 450 22 500 ინფორმაციისა და
განათლების ცენტრის
ანგარიში
რისკი: არასრულყოფილი ინფორმაცია, სტანდარტის არქონა, ინფორმაციის მწარმოებელი ორგანიზაციების არასაკმარისი შესაძლებლობები და მზაობა
ინფორმაციის დამუშავებისა და დროული გაზიარებისათვის

161
სექტორული წყლის რესურსების დაცვა
პრიორიტეტი
მიზანი 5: მდგრადი განვითარების 6
წყლის რესურსების ინტეგრირებული მართვის სისტემის დანერგვა მიზნებთან (SDGs)
კავშირი:
წყლის რესურსების ინტეგრირებული მართვის საბაზისო სამიზნე დადასტურების
განხორციელების ხარისხი139
გავლენის ინდიკატორი 5.1:
წყარო
წელი 2020 2026 https://sdg.gov.ge/sdg-tracker

მაჩვენებელი 44 ქულა 66 ქულა

ამოცანა 5.1: ზედაპირული და მიწისქვეშა წყლების ხარისხობრივი მონიტორინგის ქსელის გაფართოება

ამოცანის შედეგის მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა საბაზისო სამიზნე დადასტურების
ზედაპირულ წყლებზე შუალედური შუალედური საბოლოო წყარო
ინდიკატორი 5.1.1:
წელი 2021 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 201 207 215 240
გარემოს დაცვისა და
ამოცანის შედეგის მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა საბაზისო სამიზნე სოფლის მეურნეობის
მიწისქვეშა წყლებზე შუალედური შუალედური საბოლოო სამინისტროს NEAP 4-ის
ინდიკატორი 5.1.2:
მონიტორინგის ანგარიში
წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 56 70 74 76

რისკი: არასაკმარისი ადამიანური რესურსი; არასაკმარისი ფინანსური რესურსი

ამოცანა 5.2: წყლის ობიექტების კლასიფიკაცია ევროკავშირის წყლის ჩარჩო დირექტივის შესაბამისად

ამოცანის შედეგის ეკოლოგიური სტატუსიდან გამომდინარე საბაზისო სამიზნე დადასტურების

(რომელსაც განსაზღვრავს წყლის ობიექტების შუალედური შუალედური
ინდიკატორი 5.2.1: საბოლო წყარო
ბიოლოგიური, ჰიდრომორფოლოგიური, ფიზიკო-
წელი 2020 2023 2025 ო2026 გარემოს დაცვისა და

139
წყლის რესურსების ინტეგრირებული მართვის განხორციელების ხარისხი წარმოადგენს მდგრადი განვითარების მე-6 მიზნის“წყლის მდგრადი მართვისა
და სანიტარიული ნორმების დაცვის საყოველთაო უზრუნველყოფა” 6.5 ამოცანის: “წყლის რესურსების ინტეგრირებული მართვის განხორციელება” პირველ
ინდიკატორს (6.5.1), რომლის ნაციონალიზაცია მოახდინა საქართველომ. ინდიკატორი ზომავს წყლის რესურსების მდგრად, ინტეგრირებულ მართვასთან
დაკავშირებული ძირითადი კომპონენტების (მაგ. სააუზო მართვა, მონიტორინგი, საზოგადოების მონაწილეობა, ეკონომიკური მექანიზმები)
განხორციელების ხარისხს ქვეყანაში.

162
 ქიმიური მაჩვენებლები), ზედაპირული წყლის მაჩვენებელი 0 44 წყლის 118 წყლის 167 წყლის სოფლის მეურნეობის
ობიექტების რაოდენობა, რომლებიც ობიექტისთვის ობიექტისთვის ობიექტისთვის სამინისტროს NEAP 4-ის
კლასიფიცირებულია ეკოლოგიური სტატუსის (ხრამი- (მტკვრის, ხრამი- (მტკვრის, მონიტორინგის ანგარიში
შესაბამისად დებედას და დებედას, ხრამი
ალაზანი- ჭოროხი- დებედას,
იორის აუზი) აჭარისწყალის, ჭოროხი
ალაზანი-იორის აჭარისწყლის,
აუზი) რიონი-
ენგურის და
ალაზანი-
იორის აუზი)

ამოცანის შედეგის მდინარის აუზების რაოდენობა, რომლებშიც საბაზისო სამიზნე

გამოყოფილია მიწისქვეშა წყლის ობიექტები შუალედური შუალედური
ინდიკატორი 5.2.2: საბოლო
მათთვის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი
სტატუსის განსაზღვრის მიზნით
წელი 2020 2023 2025 ო2026
მაჩვენებელი 0 0 1 აუზი 2 აუზი
(ალაზანი-იორი) (ალაზან-იორი;
ხრამი-დებედა)

რისკი: არასაკმარისი ადამიანური რესურსი; არასაკმარისი ფინანსური რესურსი; საკანონმდებლო ცვლილებების გაჭიანურება

ამოცანა 5.3: წყლის რესურსების რაციონალური მოხმარების ხელშეწყობა

ამოცანის შედეგის განახლებადი წყლის რესურსების საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 5.3.1: დანაკარგები ტრანსპორტირების დროს შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2019 2023 2025 2026 სტატისტიკური პუბლიკაცია
მაჩვენებელი 39% N/A N/A 20 % საქართველოს მუნებრივი
რესურსები და გარემოს
დაცვა

ამოცანის შედეგის ბრუნვითი წყლის გამოყენების წილი, საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 5.3.2: მრეწველობასა და თბოენერგეტიკაში შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2019 2023 2025 2026 საქართველოში
მაჩვენებელი 30% N/A N/A >30% წყალსარგებლობის
ძირითადი მაჩვენებლების
კრებული

რისკი: საკანონმდებლო ცვლილებების გაჭიანურება; დაინტერესებული მხარეების არასათანადო მხარდაჭერაა; არასაკმარისი ფინანსური რესურსი;
ინფრასტრუქტურული და ტექნიკური პროექტების განხორციელების გაჭიანურება

163
ამოცანა 5.4: განახლებადი წყლის რესურსებისა და მისი გამოყენების შესახებ სრულყოფილი ანალიზის შესაძლებლობის
უზრუნველყოფა
ამოცანის შედეგის ჰიდროლოგიური მონიტორინგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 5.4.1: წერტილების რაოდენობა შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2019 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
მაჩვენებელი 68 100 105 112 მეურნეობის სამინისტროს NEAP
4-ის მონიტორინგის ანგარიში

რისკი: არასაკმარისი ფინანსური რესურსი

სექტორული შავი ზღვის გარემოს დაცვა

პრიორიტეტი
მიზანი 6: მდგრადი განვითარების 14
შავი ზღვის სახეობების და ჰაბიტატების დაცვა მიზნებთან (SDGs)
კავშირი:
გავლენის ინდიკატორი 6:1 პარამეტრების რაოდენობა, რომელთა საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
მიხედვითაც ხელმისაწვდომია ინფორმაცია შავი წელი 2020 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
ზღვის გარემოს ხარისხობრივი მდგომარეობის მეურნეობის სამინისტროს
მაჩვენებელი 17 36
შესახებ NEAP 4-ის მონიტორინგის
ანგარიში

ამოცანა 6.1: ბალასტური წყლებიდან ახალი უცხო სახეობების გავრცელების პრევენცია

ამოცანის შედეგის გავრცელებული უცხო სახეობების რიცხვი საბაზისო სამიზნე დადასტურების
ინდიკატორი 6.1.1: შუალედური შუალედუ საბოლოო წყარო
წელი 2021 2023 რი 2025 2026 გარემოს დაცვისა და
მაჩვენებელი 31 ≤31 ≤31 ≤31 სოფლის მეურნეობის
სამინისტროს NEAP 4-ის
მონიტორინგის ანგარიში

რისკი: არასაკმარისი ფინანსური რესურსი ბალასტური წყლების მართვისთვის შესაბამისი ტექნიკური აღჭურვილობის უზრუნველსაყოფად

ამოცანა 6.2: მდგრადი სანაპირო თევზჭერის ხელშეწყობა

164
ამოცანის შედეგის აღრიცხული სანაპირო თევზმჭერების საბაზისო სამიზნე დადასტურების
ინდიკატორი 6.2.1: წილი შუალედური შუალედური საბოლო წყარო
წელი 2020 2023 2025 ო2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს
მაჩვენებელი 0% 50% 80% 100% NEAP 4-ის მონიტორინგის
ანგარიში

რისკი: საკანონმდებლო ცვლილებების გაჭიანურება; სანაპირო თევზმჭერების არასაკმარისი შესაძლებლობები; აღსრულების არასაკმარისი
შესაძლებლობები

ამოცანა 6.3: გადაშენების საფრთხის წინაშე მყოფი ზუთხისებრთა სახეობების კონსერვაციისთვის ეფექტიანი ღონისძიებების დაგეგმვის
ხელშეწყობა
ამოცანის შედეგის ზუთხისებრთა სახეობების რაოდენობა, საბაზისო სამიზნე დადასტურების
ინდიკატორი 6.3.1: რომელთა შესახებ ხელმისაწვდომია შუალედური შუალედური საბოლო წყარო
მონაცემები და ინფორმაცია წელი 2020 2023 2025 ო2026 შესაბამისი კვლევების
მაჩვენებელი 0 სულ მცირე 1 სულ მცირე 2 სულ მცირე 3 ანგარიშები
სახეობისთვის სახეობისთვის სახეობისთვის

რისკი: ფინანსური და ადამიანური რესურსის სიმცირე

ამოცანა 6.4: ზღვის აკვაკულტურის ხელშეწყობა

ამოცანის შედეგის ზღვის აკვაკულტურის წარმოების შედეგად საბაზისო სამიზნე დადასტურების
ინდიკატორი 6.4.1: წარმოებული პროდუქციის რაოდენობა შუალედური შუალედური საბოლო წყარო
წელი 2020 2023 2025 ო2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს
მაჩვენებელი 0 40 ტონა 800 ტონა 1000 ტონა NEAP 4-ის მონიტორინგის
ანგარიში

რისკი: ზღვის აკვაკულტურის სექტორის არასათანადო მხარდაჭერა; კერძო სექტორის არასაკმარისი შესაძლებლობები

ამოცანა 6.5: საზღვაო ნარჩენების შემცირება

ამოცანის შედეგის მუნიციპალური ნარჩენების მართვის საბაზისო სამიზნე დადასტურების
ინდიკატორი 6.5.1: გეგმების რაოდენობა, სადაც შუალედური შუალედური საბოლო წყარო
გათვალისწინებულია საზღვაო ნარჩენების წელი 2020 2023 2025 ო2026 მუნიციპალიტეტების

165
 მართვის საკითხები მაჩვენებელი 0 8 8 8 ნარჩენების მართვის გეგმები

რისკი: საზღვაო ნარჩენების შესახებ მონაცემების სიმწირე; არასაკმარისი ფინანსური რესურსები

ამოცანა 6.6: შავი ზღვის ინტეგრირებული მონიტორინგის პროგრამის შექმნა

ამოცანის შედეგის ინტეგრირებული მონიტორინგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების

ინდიკატორი 6.6.1: პროგრამის ანგარიშების რაოდენობა შავი შუალედური შუალედური საბოლო წყარო
ზღვის გარემოს ხარისხობრივი წელი 2020 2023 2025 ო2026 ინტეგრირებული
მდგომარეობის შესახებ მაჩვენებელი 0 1 2 2 მონიტორინგის
პროგრამის ანგარიშები
რისკი: არასაკმარისი ფინანსური რესურსები;

სექტორული ატმოსფერული ჰაერის დაცვა

პრიორიტეტი

მიზანი 7: საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე სუფთა და ადამიანის მდგრადი 11, 3

ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო ჰაერის უზრუნველყოფა განვითარების
მიზნებთან (SDGs)
კავშირი:

ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგით საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

მოცული ქალაქების პროცენტული რაოდენობა, სადაც
გავლენის ინდიკატორი 7.1: უმცირესი ზომის მყარი ნაწილაკების (PM2.5 და PM10)
საშუალო წლიური კონცენტრაცია არ აღემატება წელი 2020 2026 1. Air.gov.ge
ზღვრულად დასაშვებ ნორმას
მაჩვენებელი PM10 – 50% PM10 – 60%

PM2.5 - 50% PM2.5 – 60%

2. ჰაერის წელიწდეული
ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგით საბაზისო სამიზნე
გავლენის ინდიკატორი 7.2: მოცული ქალაქების პროცენტული რაოდენობა, სადაც
აზოტის დიოქსიდის (NO2) საშუალო წლიური
კონცენტრაცია არ აღემატება ზღვრულად დასაშვებ წელი 2020 2026
ნორმას
მაჩვენებელი 64% 68%
გავლენის ინდიკატორი 7.3: ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგით საბაზისო სამიზნე
მოცული ქალაქების პროცენტული რაოდენობა, სადაც

166
 SO2-ის, CO-ს, O3-ის, Pb-ისა და C6H6 საშუალო წელი 2020 2026
კონცენტრაცია არ აღემატება ზღვრულად დასაშვებ
მაჩვენებელი 100% 100%
ნორმას
ამოცანა 7.1: დაბინძურების სხვადასხვა წყაროდან მავნე ნივთიერებათა გაფრქვევების შემცირება
ამოცანის შედეგის ტრანსპორტის სექტორიდან აზოტის დიოქსიდის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
გაფრქვევების რაოდენობის ფარდობა შუალედური შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 7.1.1:
რეგისტრირებული ასს-ების რაოდენობასთან წელი 2020 2023 2025 2026

მაჩვენებელი 14.2 ტ/1000 - - 12.8 ტ/ 1000

ერთეულ ერთეულ
ასს-ზე ასს-ზე ატმოსფერულ ჰაერში მავნე
ნივთიერებათა გაფრქვევების
ამოცანის შედეგის ტრანსპორტის სექტორიდან PM2.5-ის საბაზისო სამიზნე
ინვენტარიზაციის ანგარიში
გაფრქვევების რაოდენობის ფარდობა შუალედური შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 7.1.2:
რეგისტრირებული ასს-ების რაოდენობასთან წელი 2020 2023 2025 2026
შინაგან საქმეთა
მაჩვენებელი 0.55ტ/1000 - - 0.47 სამინისტროს ვებგვერდი
ერთეულ ტ/1000 (ინფორმაცია
ასს-ზე ერთეულ რეგისტრირებული
ასს-ზე სატრანსპორტო
ენერგეტიკის, მრეწველობის და ტრანსპორტის საბაზისო სამიზნე საშუალებების შესახებ)
ამოცანის შედეგის
სექტორებიდან გოგირდის დიოქსიდის შუალედური შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 7.1.3:
გაფრქვევების რაოდენობა წელ 2020 2023 2025 2026
ი
მაჩვენებელ 4.5 კტ - - 4 კტ
ი
არასაკმარისი ადამიანური და ფინანსური რესურსი; დაინტერესებული უწყებების ნაკლები ჩართულობა გადაწყვეტილების მიღებისა და
რისკი:
რეგულაციების შემუშავებისა და აღსრულების პროცესში; საკანონმდებლო ცვლილებების პროცესის გაჭიანურება

ამოცანა 7.2: ატმოსფერული ჰაერის ხარისხის მონიტორინგისა და შეფასების სისტემის განვითარება

ამოცანის შედეგის დაკვირვების სადგურების რაოდენობა, სადაც საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
იზომება უმცირესი ზომის მყარი ნაწილაკების შუალედური შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 7.2.1:
(PM2.5 და PM10) და აზოტის დიოქსიდის (NO2) წელი 2020 2023 2025 2026
კონცენტრაცია ატმოსფერულ ჰაერში 1. air.gov.ge
მაჩვენებელი 8 16 25 27
ამოცანის შედეგის დაკვირვების სადგურების რაოდენობა, სადაც საბაზისო სამიზნე 2. ჰაერის წელიწდეული
იზომება SO2-ის, CO-ს და O3-ის კონცენტრაცია შუალედური შუალედური საბოლოო

167
ინდიკატორი 7.2.2: ატმოსფერულ ჰაერში წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 8 SO2 - 11 SO2 - 13 SO2 - 14

CO - 12 CO - 15 CO - 16

ამოცანის შედეგის დაკვირვების სადგურების რაოდენობა, სადაც საბაზისო სამიზნე

იზომება ბენზოლის (C6H6) კონცენტრაცია შუალედური შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 7.2.3:
ატმოსფერულ ჰაერში წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 0 3 5 6
ამოცანის შედეგის დაკვირვების სადგურების რაოდენობა, სადაც საბაზისო სამიზნე
იზომება Pb-ის, Cd-ის, Ni-ის, As-ისა და C20H12-ის შუალედური შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 7.2.4:
კონცენტრაცია ატმოსფერულ ჰაერში წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 0 8 10 12
რისკი: არასაკმარისი ადამიანური რესურსი; არასაკმარისი ფინანსური რესურსი და დონორული ფინანსური მხარდაჭერის ვერ მიღება

სექტორული მიწის რესურსების დაცვა

პრიორიტეტი
მიზანი 8: მდგრადი განვითარების 15
მიწის რესურსების მდგრადი მართვის ხელშეწყობა მიზნებთან (SDGs)
კავშირი:
აღდგენილი დეგრადირებული საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
გავლენის ინდიკატორი 8.1: ფართობების რაოდენობა (საძოვრების
წელი 2021 2026
გარდა)
მაჩვენებელი 200 ჰა 700 ჰა
გარემოს დაცვისა და
აღდგენილი დეგრადირებული საძოვრები საბაზისო სამიზნე სოფლის მეურნეობის
სამინისტროს NEAP-4-ის
გავლენის ინდიკატორი 8.2:
წელი 2021 2026 მონიტორინგის ანგარიში
მაჩვენებელი 0 ჰა 700 ჰა

ამოცანა 8.1: მიწის დეგრადაციის/გაუდაბნოების შემცირება და დეგრადირებული ტერიტორიების აღდგენა (საძოვრების გარდა)
ქარსაფარი ზოლების პროცენტული წილი, საბაზისო სამიზნე

168
ამოცანის შედეგის რომლის მდგრადი მართვა შუალედური შუალედური საბოლოო
დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 8.1.1: უზრუნველყოფილია წელი 2021 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 20% 30% 40% 50%
ამოცანის შედეგის ნიადაგის ეროზიის შემცირების საბაზისო სამიზნე
ინდიკატორი 8.1.2: პროცენტული მაჩვენებელი შუალედური შუალედური საბოლოო
გარემოს დაცვისა და
წელი 2021 2023 2025 2026 სოფლის მეურნეობის
მაჩვენებელი 20% 30% 40% 50% სამინისტროს NEAP-4-ის
დანერგილი საუკეთესო სასოფლო- საბაზისო სამიზნე მონიტორინგის ანგარიში
ამოცანის შედეგის
ინდიკატორი 8.1.3: სამეურნეო პრაქტიკები შუალედური შუალედური საბოლოო

წელი 2021 2023 2025 2026

მაჩვენებელი 10 000 ჰა 12 000 ჰა15 000 ჰა 20 000 ჰა
რისკი: -
საკანონმდებლო ცვლილებების გაჭიანურება; ფინანსების არარსებობა; ფერმერების არასაკმარისი ჩართულობა

ამოცანა 8.2: საძოვრების მდგრადი მართვა

ამოცანის შედეგის საძოვრების პროცენტული წილი რომლის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 8.2.1: მდგრადი მართვა უზრუნველყოფილია შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2021 2023 2025 2026
გარემოს დაცვისა და
მაჩვენებელი 0 5% 10% 20%
სოფლის მეურნეობის
სამინისტროს NEAP-4-ის
მონიტორინგის ანგარიში

რისკი: საკანონმდებლო ცვლილებების გაჭიანურება; ფინანსების არარსებობა

სექტორული ნარჩენების მართვა

პრიორიტეტი
მიზანი 9: მდგრადი განვითარების 11
ნარჩენებით გამოწვეული გარემოს დაბინძურების შემცირება მიზნებთან (SDGs)
კავშირი:
შეგროვებული სათანადოდ მართული საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
გავლენის ინდიკატორი 9.1:
მუნიციპალური ნარჩენების წილი

169
 წარმოქმნილი მუნიციპალური ნარჩენების წელი 2020 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს NEAP-4-
საერთო რაოდენობასთან შედარებით მაჩვენებელი 88% 95% ის მონიტორინგის ანგარიში

სპეციფიკური ნარჩენების გადამუშავების საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

პროცენტული მაჩვენებელი
წელი 2020 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
გავლენის ინდიკატორი 9.2: მეურნეობის სამინისტროს NEAP-4-
მაჩვენებელი 0% 46% ის მონიტორინგის ანგარიში

ამოცანა 9.1: მუნიციპალური ნარჩენებით გამოწვეული დაბინძურების შემცირება

ამოცანის შედეგის დახურული სტიქიური ნაგავსაყრელების საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 9.1.1: პროცენტული წილი საბოლოო

წელი 2020 2023 გარემოს დაცვისა და სოფლის

მეურნეობის სამინისტროს NEAP-4-
მაჩვენებელი N/A 100% ის მონიტორინგის ანგარიში

ამოცანის შედეგის დახურული უნებართვო ოფიციალური საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 9.1.2: ნაგავსაყრელების პროცენტული წილი შუალედური შუალედური საბოლოო

უნებართვო ნაგავსაყრელების საერთო წელი 2020 2023 2025 2026 შპს „საქართველოს მყარი
ნარჩენების მართვის კომპანიის“
რაოდენობასთან შედარებით მაჩვენებელი 44% 51% 53% 56%
ანგარიში
აჭარის ავტონომიური
რესპუბლიკის ფინანსთა და
ეკონომიკის სამინისტროს ანგარიში

ამოცანის შედეგის მუნიციპალიტეტების რაოდენობა სადაც საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 9.1.3: დანერგილია ნარჩენების წყაროსთან
სეპარირებულად შეგროვება
შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს NEAP-4-
მაჩვენებელი 0 5 30 64
ის მონიტორინგის ანგარიში

170
რისკი: არასაკმარისი დაფინანსება; არასაკმარისი ტექნიკური რესურსები; ინფრასტრუქტურული პროექტების განხორციელების გაჭიანურება;
მოსახლეობის დაბალი ცნობიერება
ამოცანა 9.2: მწარმოებლის გაფართოებული ვალდებულების (მგვ) დანერგვისა და ცირკულარული ეკონომიკის განვითარების
ხელშეწყობა
ამოცანის შედეგის რეციკლირებული ბატარეებისა და საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 9.2.1: აკუმულატორების პროცენტული მაჩვენებელი შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 0% 54% 66% 67%
ამოცანის შედეგის გადამუშავებული ნარჩენი ზეთების საბაზისო სამიზნე
ინდიკატორი 9.2.2: პროცენტული მაჩვენებლები შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 0% 15% 20% 25%

ამოცანის შედეგის გადამუშავებული შესაფუთი მასალების საბაზისო სამიზნე

ინდიკატორი 9.2.3: ნარჩენების პროცენტული მაჩვენებლები შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 0% 27% 39% 45%
გარემოს დაცვისა და სოფლის
ამოცანის შედეგის გადამუშავებული ელექტრო და ელექტრონული საბაზისო სამიზნე მეურნეობის სამინისტროს NEAP-4-
ინდიკატორი 9.2.4: მოწყობილობების ნარჩენების პროცენტული შუალედური შუალედური საბოლოო ის მონიტორინგის ანგარიში
მაჩვენებელი წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 0% 37% 46% 50%
ამოცანის შედეგის გადამუშავებული საბურავების ნარჩენების საბაზისო სამიზნე
ინდიკატორი 9.2.5: პროცენტული მაჩვენებელი შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 0% 20% 30% 35%
ამოცანის შედეგის ხმარებიდან ამოღებული სატრანსპორტო საბაზისო სამიზნე
ინდიკატორი 9.2.6: საშუალებების ნარჩენების აღდგენის შუალედური შუალედური საბოლოო
პროცენტული მაჩვენებელი წელი 2020 2023 2025 2026
მაჩვენებელი 0% 70% 74% 76%

171
რისკი: მგვ-ს დაქვემდებარებული მწარმოებლების არასაკმარისი აქტიურობა; მგვ ორგანიზაციების ავტორიზაციის გაჭიანურება; მგვ ორგანიზაციების
მიერ ნარჩენების შეგროვების ინფრასტრუქტურის არასაკმარისი და გაუმართავი ქსელი; ცნობიერების დაბალი დონე; დაინტერესებული უწყებების
ნაკლები ჩართულობა გადაწყვეტილების მიღების და რეგულაციების შემუშავებისა და აღსრულების პროცესში; სხვადასხვა სახელმწიფო
სტრუქტურებიდან კომენტარების დაგვიანებით მოწოდება/შეფერხება უწყებებთან შეთანხმების პროცესში

სექტორული ქიმიური ნივთიერებების მართვა

პრიორიტეტი

მიზანი 10: ქიმიური ნივთიერებებით გამოწვეული გარემოზე და ადამიანის მდგრადი განვითარების 3, 13

ჯანმრთელობაზე ზემოქმედების რისკის შემცირება მიზნებთან (SDGs)
კავშირი:

გავლენის ინდიკატორი 10.1: პოლიქლორირებული ბიფენილებით გარემოს საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
გამოვლენილი დაბინძურების შემცირების
წელი 2020 2026 პროექტის “პქბ-ებისგან
პროცენტული მაჩვენებელი
მაჩვენებელი 0 17% თავისუფალი
ელეტრომომარაგება
საქართველოში” ანგარიში
გავლენის ინდიკატორი 10.2: საქართველოში წლიურად მოხმარებული საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ქლორდიფტორმეთანის მასა
წელი 2019 2026 ანგარიში მაცივარაგენტების
მაჩვენებელი 43.6 მეტრული ტონა 27 მეტრული ტონა მოხმარების შესახებ
გავლენის ინდიკატორი 10.3: საქართველოში წლიურად მოხმარებული საბაზისო სამიზნე
წყალბადფტორნახშირბადების მასა წელი 2020 2026
მაჩვენებელი 219 მეტრული ტონა 233 მეტრული ტონა

ამოცანა 10.1: ქიმიური ნივთიერებების მართვის კანონმდებლობის ჰარმონიზება CLP 140

და REACH141 რეგულაციებთან
ამოცანის შედეგის ქიმიური ნივთიერებების ეროვნულ რეესტრში საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
აღრიცხული ქიმიური ნივთიერებები შუალედური შუალედური საბოლოო

140
ევროპარლამენტის და საბჭოს 2008 წლის 16 დეკემბრის რეგულაცია 1272/2008 ნივთიერებების და ნარევების კლასიფიკაციის, ეტიკეტირების და შეფუთვის
შესახებ
141
ევროპარლამენტის და საბჭოს 2006 წლის 18 დეკემბრის რეგულაცია 1907/2006 ქიმიურ ნივთიერებათა რეგისტრაციის, შეფასების, დაშვებისა და შეზღუდვის
შესახებ

172
ინდიკატორი 10.1.1: წელი 2020 2023 2025 2026 ქიმიური ნივთიერებების
რეესტრი
მაჩვენებელი N/A N/A N/A 100%

რისკი: არასაკმარისი ადამიანური და ფინანსური რესურსი და დონორული ფინანსური მხარდაჭერის ვერ მიღება;
დაინტერესებული უწყებების ნაკლები ჩართულობა გადაწყვეტილების მიღებისა და რეგულაციების შემუშავების და აღსრულების პროცესში;
სხვადასხვა სახელმწიფო სტრუქტურებიდან კომენტარების დაგვიანებით მოწოდება/შეფერხება უწყებებთან შეთანხმების პროცესში;
საჯარო განხილვების ჩატარების შეფერხება კოვიდ-19 პანდემიის ფონზე
ამოცანა 10.2: ეროვნულ დონეზე პქბ-ების მართვის სისტემის გაუმჯობესება და პქბ-ებით გამოწვეული დაბინძურების შემცირება
ამოცანის შედეგის ინვენტარიზებული საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 10.2.1: ელექტრომოწყობილობების რაოდენობა შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2020 2023 2025 2026 პროექტის “პქბ-ებისგან
მაჩვენებელი 3000 N/A N/A 4000 თავისუფალი
ტრანსფო ტრანსფორ ელეტრომომარაგება
რმატორი მატორი საქართველოში” ანგარიში

ამოცანის შედეგის პოლიქლორირებული ბიფენილების საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 10.2.2: შემცველი ზეთების გაწმენდილი მარაგები
შუალედური შუალედური საბოლოო

წელი 2020 2023 2025 2026 კომპანიების ნარჩენების

მაჩვენებელი 0 ტონა N/A N/A 60 ტონა მართვის გეგმები/წლიური
ანგარიშები

პროექტის “პქბ-ებისგან
თავისუფალი
ელეტრომომარაგება
საქართველოში” ანგარიში
რისკი: არასაკმარისი ადამიანური და ფინანსური რესურსი; დონორული ფინანსური მხარდაჭერის ვერ მიღება; ინვენტარიზაციის პროცესის ჩატარების
შეფერხება კოვიდ-19 პანდემიის ფონზე; დაინტერესებული მხარეების არასაკმარისი ჩართულობა
ამოცანა 10.3: ეროვნულ დონეზე ვერცხლისწყლის მართვის სისტემის გაუმჯობესება

ამოცანის შედეგის მინამატას კონვენციით განსაზღვრული საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 10.3.1: შესრულებული ვალდებულებების შუალედურ შუალედური საბოლოო
პროცენტული რაოდენობა წელი 2019 ი 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და სოფლის

173
 მაჩვენებელი N/A N/A N/A 80%
მეურნეობის სამინისტროს
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ანგარიში

რისკი: არასაკმარისი ადამიანური და ფინანსური რესურსი; დონორული ფინანსური მხარდაჭერის ვერ მიღება; საკანონმდებლო ცვლილებების პროცესის
გაჭიანურება; დაინტერესებული მხარეების არასაკმარისი ჩართულობა; საჯარო განხილვების ჩატარების შეფერხება კოვიდ-19-ის პანდემიის
ფონზე
ამოცანა 10.4: ეროვნულ დონეზე ოზონდამშლელი ნივთიერებების და სხვა მაცივარაგენტების მართვის სისტემის გაუმჯობესება
ამოცანის შედეგის ოზონდამშლელი ნივთიერებების მოხმარების საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
შემცირების მართვის გეგმის შესრულებული შუალედურ შუალედური საბოლოო
ინდიკატორი 10.4.1:
ღონისძიებების პროცენტული რაოდენობა წელი 2020 ი 2023 2025 2026 პროექტის
მაჩვენებელი 0% 20% 40% 60% „ჰიდროფტორნახშირბადების
მოხმარებიდან ამოღების
ხელშემწყობი ქმედებები
საქართველოში“
განხორციელების ანგარიში
რისკი: არასაკმარისი ადამიანური და ფინანსური რესურსი; საკანონმდებლო ცვლილებების პროცესის გაჭიანურება; დაინტერესებული მხარეების
არასაკმარისი ჩართულობა

სექტორული
პრიორიტეტი ბიომრავალფეროვნება და დაცული ტერიტორიები
მიზანი 11: ბიომრავალფეროვნების დაცვა, ეკოსისტემური მომსახურების მდგრადი განვითარების მიზნებთან (SDGs)
14, 15
შენარჩუნება და ბიოლოგიური რესურსების მდგრადი გამოყენების კავშირი:
უზრუნველყოფა
გავლენის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 11.1:
წელი 2021 2026 კვლევების ანგარიშები

სახეობათა რაოდენობა, რომელთათვისაც მაჩვენებელი გარემოს დაცვისა და

შემუშავებულია მონიტორინგის/რესურსის სოფლის მეურნეობის
შეფასების მეთოდოლოგიები და ხორციელდება 5 23 სამინისტროს NEAP-4ის
პერიოდული კვლევები როგორც დაცული მონიტორინგის ანგარიში
ტერიტორიების ფარგლებში ისე მათ გარეთ

174
 საქართველოს ტერიტორიის წილი, რომელზეც საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
დაწესებულია სხვადასხვა დაცულობისა და
მდგრადი მართვის რეჟიმი

წელი 2021 2026 გარემოს დაცვისა და

გავლენის
სოფლის მეურნეობის
ინდიკატორი 11.2: მაჩვენებელი 18% 25% სამინისტროს NEAP-4ის
მონიტორინგის ანგარიში

ეროვნული ანგარიში
ბიომრავალფეროვნების
კონვენციისადმი

ამოცანა 11.1: ჰაბიტატების დეგრადაციის პრევენცია

ამოცანის შედეგის დაცული ტერიტორიების142 ფართობის წილი საბაზისო სამიზნე დადასტურების

ინდიკატორი 12.1.1: საქართველოს ტერიტორიასთან მიმართებით წყარო
შუალედური შუალედური საბოლოო

წელი 2021 2023 2025 2026 სსიპ დაცული

ტერიტორიების
მაჩვენებელი 11.4% 12.5% 13% 15% სააგენტოს
ანგარიშები

ამოცანის შედეგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების

ინდიკატორი 11.1.2: წყარო
სახეობათა გრძელვადიანი გადარჩენისთვის საჭირო შუალედური შუალედური საბოლოო
მართვის ქვეშ მყოფი ჰაბიტატების ფართობი
დაცული ტერიტორიების გარეთ (დამტკიცებული
მართვის გეგმები ზურმუხტის ქსელისა და წელი 2021 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და
სოფლის მეურნეობის
მაჩვენებელი 337 730 ჰა 448 579 ჰა 478 359 ჰა 506 973 ჰა
142
იგულისხმება IUCN-ის კატეგორიის დაცული ტერიტორიები

175
 რამსარის ტერიტორიებისათვის) სამინისტროს NEAP-
4-ის მონიტორინგის
ანგარიში

რისკი: ფინანსური რესურსების ნაკლებობა; არასაკმარისი ექსპერტული ცოდნა;

ამოცანა 11.2: ეფექტიანად მართული დაცული ტერიტორიების ურთიერთდაკავშირებული ქსელის ჩამოყალიბება

ამოცანის შედეგის ეკოლოგიური დერეფნების რაოდენობა, საბაზის სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 11.2.1: რომლებიც აკავშირებს დაცულ ტერიტორიებს ო
შუალედური შუალედურ საბოლოო
ი

წელი 2021 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და

სოფლის მეურნეობის
მაჩვენებელი 0 1 3 5 სამინისტროს NEAP-4-ის
მონიტორინგის ანგარიში

საკანონმდებლო მაცნე

ამოცანის შედეგის დაცული ტერიტორიების ტერიტორიული საბაზის სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 11.2.2: ადმინისტრაციების რაოდენობა, რომლებიც ო
დაცულ ტერიტორიებს მართავენ შუალედური შუალედურ საბოლოო
დამტკიცებული მენეჯმენტის გეგმის ი
შესაბამისად წელი 2020 2023 2025 2026 საკანონმდებლო მაცნე,
სსიპ დაცული
მაჩვენებელი 14 17 20 22 ტერიტორიების
სააგენტოს ანგარიშები

ამოცანის შედეგის საბაზის სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 11.2.3: ო
დაცული ტერიტორიების ადმინისტრაციების შუალედური შუალედურ საბოლოო
რაოდენობა, რომლებსაც დანერგილი აქვთ ი
თანამდროვე ტექნოლოგიები
წელი 2020 2023 2025 2026 სსიპ დაცული

176
 მაჩვენებელი 2 4 6 8 ტერიტორიების
სააგენტოს ანგარიშები

რისკი: პანდემია, ნაკლებ პრიორიტეტულად მიჩნევა საბიუჯეტო ფინანსების დაგეგმვის პროცესში

ამოცანა 11.3: ბიომრავალფეროვნებისათვის ფინანსური რესურსების მობილიზაცია143 და საკვანძო ეკონომიკურ სექტორებში

ბიომრავალფეროვნების მეინსტრიმინგი

ამოცანის შედეგის სექტორების რაოდენობა, რომელთათვისაც საბაზის სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 11.3.1: განხორციელდა ბიომრავალფეროვნების ო
მეინსტრიმინგის აქტივობები შუალედური შუალედურ საბოლოო
ი

წელი 2020 2023 2025 2026 „ბიომრავალფეროვნების

ფინანსირების
მაჩვენებელი 0 1 3 4 ინიციატივის“ და Sida-ს
პროექტების ანგარიშები

რისკი: ეკონომიკური საკითხების პრიორიტეტულობა პანდემიის გამო

ამოცანა 11.4: ბიომრავალფეროვნების მდგრადი მართვის სისტემის გაუმჯობესება

ამოცანის შედეგის ნორმატიული აქტების რაოდენობა, რომლებიც საბაზის სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 11.4.1: დამტკიცდა ან, რომლებშიც შევიდა ო
ცვლილებები ბიომრავალფეროვნების შუალედური შუალედურ საბოლოო
კონსერვაციისა და ბიოლოგიური რესურსებით ი
მდგრადი სარგებლობის უზრუნველყოფის წელი 2020 2023 2025 2026 საკანონმდებლო მაცნე
მიზნით
მაჩვენებელი 1 4 5 5 გარემოს დაცვისა და
სოფლის მეურნეობის
სამინისტროს NEAP-4-ის
მონიტორინგის ანგარიში

143
ფინანსური რესურსების მობილიზება გულისხმობს ბიოლოგიური მრავალფეროვნების კონვენციის ფარგლებში განსაზღვრულ ქმედებებს

177
რისკი: მრავალი მიმდინარე პროცესის ფონზე ნაკლები პრიორიტეტის მინიჭება კანონმდებლობის განახლებისთვის

ამოცანა 11.5: უცხო ინვაზიური სახეობების მართვის გაუმჯობესება

ამოცანის შედეგის ინდიკატორი 11.5.1: საბაზისო სამიზნე დადასტურებ

ის წყარო
ინვაზიური სახეობების მართვის შუალედურ შუალედურ საბოლოო
საკითხები სრულად არის ასახული ი ი
კანონმდებლობაში
წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს
დაცვისა და
მაჩვენებელი 0 0 50% 100% სოფლის
მეურნეობის
სამინისტროს
NEAP-4-ის
მონიტორინგ
ის ანგარიში

რისკი: შესაბამისი ადამიანური და ფინანსური რესურსების ნაკლებობა

სექტორული ტყის მართვა

პრიორიტეტი

მიზანი 12: ტყის რაოდენობრივი და ხარისხობრივი მაჩვენებლების

შენარჩუნება და გაუმჯობესება და ტყისგან მიღებული სარგებლის მდგრადი განვითარების მიზნებთან (SDGs)
15
კავშირი:
ზრდა ტყის ეკოსისტემური მომსახურების გათვალისწინებით

გავლენის ინდიკატორი 12.1: საბაზისო სამიზნე

დადასტურების წყარო
გაზრდილია ტყიდან მიღებული სარგებელი
წელი 2020 2026 საქსტატის ვებ-გვერდი

მაჩვენებე მშპ 0.3% მშპ 1%

ლი

178
 ამოცანა 12.1: ტყის მართვის სისტემის გაუმჯობესება დაგეგმვისა და განხორციელების მექანიზმების გაძლიერებით

ამოცანის შედეგის ტყის მართვის გეგმებით დაფარული ტყის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 12.1.1: ფართობის წილი საქართველოს ტყის
ფართობთან შედარებით შუალედუ შუალედუ საბოლოო
რი რი

წელი 2020 2023 2025 2026 ტყის მართვის გეგმები

(გარემოს დაცვისა და
მაჩვენებელი 21% 30% 40% 50% სოფლის მეურნეობის
მინისტრის ბრძანებები)

ამოცანის შედეგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 12.1.2:
ტყის ფართობი, რომლის მართვაც შუალედუ შუალედუ საბოლოო
ხორციელდება ტყის კოდექსით რი რი
გათვალისწინებული მოთხოვნების
შესაბამისად და თანამედროვე წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და
ტექნოლოგიების გამოყენებით სოფლის მეურნეობის
მაჩვენებელი 0 0 100 000 ჰა 270 807 ჰა სამინისტროს NEAP-4-ის
მონიტორინგის ანგარიში

ამოცანის შედეგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 12.1.3:
ტყის საინფორმაციო და მონიტორინგის შუალედუ შუალედუ საბოლოო
სისტემაში ინტეგრირებული მოდულების რი რი
რაოდენობა
წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და
სოფლის მეურნეობის
მაჩვენებელი 2 5 6 8 სამინისტროს წლიური
ანგარიში

რისკი: ფინანსური რესურსების ნაკლებობა; სერვისის მომწოდებელი ორგანიზაციების ნაკლებობა; პანდემია

ამოცანა 12.2: ტყეზე ზეწოლის შემცირება ალტერნატიული წყაროებისა და ენერგოეფექტური ტექნოლოგიების გამოყენების წახალისებით

179
ამოცანის შედეგის სოფლად მცხოვრები ოჯახების რაოდენობა, საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 12.2.1: რომლებისთვისაც ხელმისაწვდომია
ენერგოეფექტური ღუმელები შუალედუ შუალედუ საბოლოო
რი რი

წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და

სოფლის მეურნეობის
მაჩვენებელი 0 0 10 000 25 000 სამინისტროს წლიური
ანგარიში

ამოცანის შედეგის საქმიანი ეზოების რაოდენობა, სადაც საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 12.2.2: შესაძლებელია მშრალი შეშის შეძენა
შუალედუ შუალედუ საბოლოო
რი რი

წელი 2020 2023 2025 2026 ტყის მართვის ორგანოების

ყოველწლიური ანგარიშები
მაჩვენებელი 27 52 60 70

რისკი: საზოგადოების მხრიდან ტყის მდგრადი მართვის შესახებ დაბალი ინტერესი, კერძო სექტორის დაბალი ინტერესი და ინვესტიციების სიმცირე

ამოცანა 12.3: ტყის მოვლა და დეგრადირებული ფართობების აღდგენა

ამოცანის შედეგის ტყის ფართობი, სადაც ჩატარებულია ტყის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 12.3.1: მოვლა-დაცვისა და აღდგენა-გაშენების
სამუშაოები შუალედუ შუალედუ საბოლოო
რი რი

წელი 2020 2023 2025 2026 1. სსიპ ეროვნული სატყეო

სააგენტოს ანგარიში
მაჩვენებელი 26 422 ჰა 40 500 ჰა 50 000 ჰა 70 800 ჰა
2. აჭარის სატყეო სააგენტოს
ანგარიში

3. სსიპ დაცული
ტერიტორიების სააგენტოს
ანგარიში

180
რისკი: ფინანასური რესურსების სიმცირე; პანდემია

ამოცანა 12.4: მრავალმიზნობრივი ტყითსარგებლობის უზრუნველყოფა

ამოცანის შედეგის არამერქნული რესურსებისთვის, მერქნიანი საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 12.4.1: მცენარეების პროდუქტებისა და ხის
მეორეხარისხოვანი მასალებისთვის გაცემული შუალედუ შუალედუ საბოლოო
ნებართვის რაოდენობა რი რი

წელი 2020 2023 2025 2026 სსიპ ეროვნული სატყეო

სააგენტოს ანგარიში
მაჩვენებელი 0 10 15 30

ამოცანის შედეგის რეკრეაციული ტყითსარგებლობის მიზნით საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 12.4.2: გაცემული ტერიტორიების რაოდენობა
(იჯარების რაოდენობა) სატყეო სააგენტოს შუალედუ შუალედუ საბოლოო
მართვას დაქვემდებარებულ ფართობებზე რი რი

წელი 2020 2023 2025 2026 სსიპ ეროვნული სატყეო

სააგენტოს ანგარიში
მაჩვენებელი 0 10 20 30

ამოცანის შედეგის სარეალიზაციოდ ხელმისაწვდომი წლიური სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 12.4.3: მერქნული რესურსის მოცულობა
შუალედუ შუალედუ საბოლოო (Sources of Verification):
რი რი

წელი 2020 2023 2025 2026 სსიპ ეროვნული სატყეო

სააგენტოს ანგარიში
მაჩვენებელი 100 000 მ3 210 000 მ3 230 000 მ3 280 000 მ3

რისკი: ბიზნეს სექტორის მხრიდან დაბალი დაინტერესება; პანდემია

სექტორული კლიმატის ცვლილება

პრიორიტეტი

მიზანი 13: საერთაშორისო ვალდებულებების, როგორც ქვეყნის მდგრადი მდგრადი განვითარების მიზნებთან (SDGs)
13
კავშირი:

181
 განვითარების აუცილებელი პირობის, სრულფასოვანი შესრულება
საბაზისო სამიზნე
დადასტურების წყარო

წელი 2020 2026 საკანონმდებლო მაცნე

გავლენის ინდიკატორი მაჩვენებე არსებობს 1. შერბილების, ადაპტაციის და გარემოს დაცვისა და

13.1: შერბილების, ადაპტაციის და გრძელვადიანი ლი შერბილების გრძელვადიანი ხედვის მოქმედი სოფლის მეურნეობის
ხედვის პოლიტიკური ჩარჩო პოლიტიკური პოლიტიკური ჩარჩო სამინისტროს NEAP-4-ის
უზრუნველყოფილია შესაბამისი მონიტორინგის, ჩარჩო მონიტორინგის ანგარიში
ანგარიშგების და ვერიფიკაციის სისტემით 2. მონიტორინგის ანგარიშგების და
ვერიფიკაციის გაუმჯობესებული გარემოს დაცვისა და
სისტემა სოფლის მეურნეობის
სამინისტროს ვებ-გვერდი

ამოცანა 13.1: პოლიტიკური ჩარჩოს სრულყოფა

ამოცანის შედეგის საერთაშორისო ვალდებულებების შესაბამისად საბაზის სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 13.1.1: განახლებული და შემუშავებული სტრატეგიული ო
დოკუმენტების რაოდენობა შუალე შუალედური საბოლოო
დური

წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და

სოფლის მეურნეობის
მაჩვენებელი 2 3 4 5 სამინისტროს NEAP-4-ის
(დამატე (დამატებით (დამატებით მონიტორინგის ანგარიში
ბით 1) 1) 1) და ვებ-გვერდი;

საკანონმდებლო მაცნე

რისკი: ფინანსური რესურსების ნაკლებობა, პანდემიის გამო პროცესების შეფერხება

ამოცანა 13.2: ანგარიშგების უზრუნველყოფა

182
 ამოცანის შედეგის საერთაშორისო ვალდებულებების შესაბამისად საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 13.2.1: შემუშავებული და კონვენციის სამდივნოსთვის
წარდგენილი ანგარიშების რაოდენობა შუალე შუალედური საბოლოო
დური

წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს დაცვისა და

სოფლის მეურნეობის
მაჩვენებელი 2 2 3 5 სამინისტროს NEAP-4-ის
მონიტორინგის ანგარიში

რისკი: ფინანსური რესურსების ნაკლებობა, პანდემიის გამო პროცესების შეფერხება;

სექტორული ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვა

პრიორიტეტი
მიზანი 14: ბუნებრივი საფრთხეებისა და რისკების მართვის სისტემის მდგრადი განვითარების მიზნებთან 11, 13, 15
(SDGs) კავშირი:
გაუმჯობესება
გავლენის ინდიკატორი საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
14.1: ბუნებრივი ფაქტორებით გამოწვეული საგანგებო
სიტუაციებიდან გამომდინარე ადამიანთა წელი 2020 2026 კვლევა სისტემის ეფექტიანობის
მსხვერპლი და ეკონომიკური ზიანი
მაჩვენებელი სრულყოფილი საბაზისო შემცირებული ბუნებრივი ცვლილების შესახებ
მონაცემები არ არის საფრთხეები და რისკები
ხელმისაწვდომი სისტემის ეფექტიანობის გარემოს დაცვისა და სოფლის
ზრდის შედეგად მეურნეობის სამინისტროს NEAP-
4-ის მონიტორინგის ანგარიში

ამოცანა 14.1: მონიტორინგისა და ადრეული შეტყობინების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესება

ამოცანის შედეგის გაზრდილი ჰიდრომეტეოროლოგიური/გეოლოგიური საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 14.1.1: სადამკვირვებლო პუნქტების რაოდენობა
შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს ეროვნული სააგენტოს
ანგარიშები
მაჩვენებე 158/10 238/16 295/18 300/20

183
 ლი
გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ანგარიში
ამოცანის შედეგის ამინდის მოკლევადიანი (მიმდინარე და მომდევნო 2 საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 14.1.2: დღე) პროგნოზების გამართლებადობა (%) შუალედური შუალედური საბოლოო
წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს ეროვნული სააგენტოს
მაჩვენებე 85% 87% 90% 92% ანგარიშები
ლი
გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ანგარიში
ამოცანის შედეგის ქვეყნის ტერიტორიის წილი, რომლისთვისაც საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 14.1.3: მომზადებულია შუალედური შუალედური საბოლოო
გეოლოგიური/ჰიდრომეტეოროლოგიური საფრთხეების
წელი 2020 2023 2025 2026 გარემოს ეროვნული სააგენტოს
ზონირების რუკები
მაჩვენებე 10/15% 50/50% 90/90% 100/100% ანგარიშები და ვებ-გვერდი
ლი გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს
NEAP-4-ის მონიტორინგის
ანგარიში
რისკი: დაბალი შრომითი ანაზღაურება მაღალკვალიფიციური კადრების მოსაზიდად/შესანარჩუნებლად; ფინანსური რესურსების უკმარისობა;
ამოცანა 14.2: პრევენციული ღონისძიებების განსაზღვრა და განხორციელების ხელშეწყობა

ამოცანის შედეგის ინდიკატორი გეოლოგიური საფრთხეების იდენტიფიკაციის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
14.2.1: და პრევენციული ღონისძიებების შუალედური შუალედური საბოლოო
შემუშავების მიზნით შეფასებული წელი 2020 2023 2025 2026 საინფორმაციო ბიულეტენი -
დასახლებული მაჩვენებე 1145/1000 1295/1160 1395/1200 1445/1220 „საქართველოში 2020 წელს სტიქიური
პუნქტების/ინფრასტრუქტურული გეოლოგიური პროცესების
ლი
განვითარების შედეგები და
ობიექტების რაოდენობა
პროგნოზი 2021 წლისთვის“;
ვიზუალური საინჟინრო-

184
 გეოლოგიური დასკვნები
რისკი: სტიქიის აქტიურობის ხარისხი წლის განმავლობაში; შრომითი და ფინანსური რესურსების ნაკლებობა.
ამოცანა 14.3: ბუნებრივ კატასტროფებზე რეაგირების სისტემის გაუმჯობესება

ამოცანის შედეგის ინდიკატორი 14.3.1: სსდ საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურის საბაზისო სამიზნე დადასტურების
საოპერაციო შესაძლებლობები განვითარებულია შუალედურ შუალედური საბოლოო წყარო
ი
წელი 2020 2023 2025 2026 სსდ საგანგებო
მაჩვენებელი 38 ახალი 3 ახალი 2 ახალი 1 ახალი სიტუაციების
სახანძრო სახანძრო სახანძრო სახანძრო მართვის სამსახურის
ავტომობილი ავტომობილ ავტომობილი ავტომობილი წლიური ანგარიშები
ი

5 ახალი 5 ახალი 2 ახალი 2 ახალი

სახაძრო- სახაძრო- სახაძრო- სახაძრო-
სამაშველო სამაშველო სამაშველო სამაშველო
განყოფილება განყოფილე განყოფილება განყოფილება
ბა
რისკი: ადამიანური და ფინანსური რესურსების ნაკლებობა.

სექტორული ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოება

პრიორიტეტი
მიზანი 15: რადიაციული დაცვის, ბირთვული უსაფრთხოებისა და დაცულობის მდგრადი განვითარების მიზნებთან (SDGs)
3
სისტემის გაუმჯობესება კავშირი:

საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

გავლენის ინდიკატორი 15.1: წელი 2018 2026 სსიპ ბირთვული და
ადამიანისა და გარემოს დაცვის ხარისხის რადიაციული უსაფრთხოების
მაჩვენებელი
გაუმჯობესება რადიაციის მავნე სააგენტოს ანგარიშები
42% 10%-ით ზრდა
ზემოქმედებისგან

185
ამოცანა 15.1: რადიაციული დაცვის, ბირთვული დაცულობისა და უსაფრთხოების მარეგულირებელი რეჟიმის საერთაშორისო სტანდარტებთან შესაბამისობის
გაუმჯობესება
ამოცანის შედეგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
ინდიკატორი 15.1.1: ატომური ენერგიის საერთაშორისო სააგენტოს შუალედური შუალედური საბოლოო
(აესს) ეროვნული მარეგულირებელი სისტემის
წელი 2020 2023 2025 2026 საკანონმდებლო მაცნე
შემფასებელი ინტეგრირებული მისიის 26
რეკომენდაციის და 16 წინადადების მაჩვენებელი 9% 20% 40% 50%-ზე მეტი

შესრულების პროცენტული რაოდენობა სსიპ ბირთვული და

რადიაციული
უსაფრთხოების სააგენტოს
ანგარიშები
რისკი: დაინტერესებული მხარეების მზაობის ნაკლებობა
ამოცანა 15.2:
რადიოაქტიური ნარჩენების მართვის ობიექტების ინფრასტრუქტურის განვითარება

ამოცანის შედეგის რადიოაქტიური ნარჩენების მართვის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 15.2.1: ობიექტების რაოდენობა, რომლებისთვისაც შუალედური შუალედური საბოლოო
გატარებულია ინფრასტრუქტურის წელი 2020 2023 2025 2026 სსიპ ბირთვული და
გაუმჯობესებისკენ მიმართული ღონისძიებები მაჩვენებელი 0 0 1 2 რადიაციული უსაფრთხოების
სააგენტოს ანგარიშები
რისკი: არასაკმარისი ფინანსური რესურსები; პანდემია
ამოცანა 15.3: გარემოს რადიაციული მონიტორინგის გაუმჯობესება

ამოცანის შედეგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 15.3.1: რეგიონების რაოდენობა, რომლებისთვისაც შუალედური შუალედური საბოლოო
არსებობს დამუშავებული ინფორმაცია წელი 2020 2023 2025 2026 სსიპ ბირთვული და
ბუნებრივი რადიაციული ფონის შესახებ მაჩვენებელი 0 მინიმუმ 2 მინიმუმ 4 მინიმუმ 5 რადიაციული უსაფრთხოების
რეგიონი რეგიონი რეგიონი სააგენტოს ანგარიშები
რისკი: ფინანსური რესურსების ნაკლებობა

186
სექტორული გარემოსდაცვითი განათლება მდგრადი განვითარებისთვის
პრიორიტეტი

მიზანი 16: გარემოსდაცვითი განათლების ხელშეწყობა და საზოგადოების მდგრადი განვითარების მიზნებთან (SDGs)
12
ცნობიერების დონის ამაღლება კავშირი:

საზოგადოების გარემოსდაცვითი
საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო
საკითხებისადმი განათლებისა და ცნობიერების
დონე
წელი სსიპ გარემოსდაცვითი
გავლენის 2021 ინფორმაციისა და
ინდიკატორი 16.1: 2026
განათლების ცენტრის
მაჩვენებელი საბაზისო მონაცემები არ საბაზისო მონაცემების კვლევა
არის ხელმისაწვდომი  დადგენის შემდგომ
განისაზღვრება მიზნის
საბოლოო მაჩვენებელი

ამოცანა 16.1: ქვეყნის მასშტაბით გარემოსდაცვითი ცნობიერების დონის ამაღლების ინიციატივების კოორდინირებული განხორციელების ხელშეწყობა

ამოცანის შედეგის გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 16.1.1: ინიციატივების შესახებ ინფორმაციის გაცვლის
მექანიზმი ამოქმედებულია შუალედუ შუალედუ საბოლოო
რი რი

წელი 2021 2023 2025 2026 პასუხისმგებელი

უწყებ(ებ)ის ოფიციალური
მაჩვენებელი არ მექანიზმი მექანიზმი მექანიზმი ანგარიშ(ებ)ი / მონაცემ(ებ)ი
არსებობს ადგილზე ამოქმედებ მუშაობს
ა ულია გამართუ
ლად

რისკი: თანამშრომლობის არასაკმარისი მოტივაცია გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების აქტივობებში ჩართული ორგანიზაციების მხრიდან

ამოცანა 16.2: შესაბამისი უნარების განვითარებასა და ქცევის ცვლილებაზე ორიენტირებული პროგრამებისა და ცნობიერების ასამაღლებელი კამპანიების შემუშავება

187
 და განხორციელება

ამოცანის შედეგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 16.2.1:
სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებების შუალედუ შუალედუ საბოლოო
აღმზრდელების/მეთოდისტების რაოდენობა, რი რი
რომლებიც ნერგავენ „სკოლამდელი
გარემოსდაცვითი განათლების“ განახლებულ წელი 2021 2023 2025 2026 პასუხისმგებელი
პროგრამას უწყებ(ებ)ის
მაჩვენებელი ოფიციალური
0 200 400 500
ანგარიშ(ებ)ი / მონაცემები

ამოცანის შედეგის სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 16.2.2:
ზოგადსაგანმანათლებლო საჯარო შუალედუ შუალედუ საბოლოო
დაწესებულებების წილი, სადაც დანერგილია რი რი
პროგრამა „გარემოსდაცვითი და აგრარული
განათლება სკოლაში“ წელი 2021 2023 2025 2026 პასუხისმგებელი
უწყებ(ებ)ის
მაჩვენებელი 5% 30% 60% 80% ოფიციალური
ანგარიშ(ებ)ი / მონაცემები

ამოცანის შედეგის პროფესიულ და უმაღლეს სასწავლებლებთან სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 16.2.3: გარემოსდაცვითი მიმართულების პროფესიების
განვითარების ხელშეწყობის მიზნით შუალედუ შუალედუ საბოლოო
გაძლიერებული თანამშრომლობა რი რი

წელი 2021 2023 2025 2026 პასუხისმგებელი

უწყებ(ებ)ის
მაჩვენებელი 2 5 8 10
ოფიციალური
მემორანდ მემორანდ მემორანდ მემორანდ
ანგარიშ(ებ)ი / მონაცემები
უმი უმი; უმი; უმი; სულ
სულ სულ მცირე 20
მცირე 10 მცირე 15 პროფესიუ
პროფესი პროფესიუ ლ/უმაღლ
ულ/უმაღ ლ/უმაღლ ეს
ლეს ეს სასწავლე
სასწავლე სასწავლე ბელში
ბელში ბელში ინიცირებუ
ინიცირებ ინიცირებუ ლი

188
 ული ლი
საგან(ებ)ი
საგან(ებ)ი საგან(ებ)ი

ამოცანის შედეგის საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 16.2.4:
წელიწადში ჩატარებული გარემოსდაცვითი შუალედუ შუალედუ საბოლოო
საინფორმაციო და ცნობიერების დონის რი რი
ასამაღლებელი კამპანიების რაოდენობა
წელი 2021 2023 2025 2026 პასუხისმგებელი
უწყებ(ებ)ის
მაჩვენებელი 5 სულ სულ სულ ოფიციალური
მცირე 10 მცირე 20 მცირე 25 ანგარიშ(ებ)ი
კამპანია კამპანია კამპანია
(დაახლოე (დაახლოე (დაახლოე
ბით 5 ბით 5 ბით 5
კამპანია კამპანია კამპანია
წელიწადშ წელიწადშ წელიწადშ
ი) ი) ი)

რისკი: ფინანსური რესურსების ნაკლებობა, ინტერესის ნაკლებობა სამიზნე ჯგუფების მხრიდან, პანდემიით გამოწვეული შეზღუდვები

ამოცანა 16.3: ზრდასრულთა სწავლებისა და საგანმანათლებლო მასალების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა გარემოს დაცვის საკითხებში

ამოცანის შედეგის ხელმისაწვდომი საგანმანათლებლო საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 16.3.1: რესურსებისა და განხორციელებული
პროგრამების რაოდენობა ასაკობრივი და შუალედურ შუალედუ საბოლოო
დარგობრივი სპეციფიკის გათვალისწინებით ი რი
ზრდასრულთა განათლებისთვის წელი 2021 2023 2025 2026
პასუხისმგებელი
მაჩვენებელი 3 +2 +2 +1 უწყებ(ებ)ის ოფიციალური
ანგარიშ(ებ)ი / მონაცემ(ებ)ი
(წელიწადში (წელიწადშ (წელიწადშ
1) ი 1) ი 1)

ამოცანის შედეგის დატრენინგებული ზრდასრული საბაზისო სამიზნე დადასტურების წყარო

ინდიკატორი 16.3.2: მონაწილეების რაოდენობა
შუალედურ შუალედუ საბოლოო
ი რი

189
 წელი 2021 2023 2025 2026
პასუხისმგებელი
მაჩვენებელი 209 სულ მცირე სულ სულ უწყებ(ებ)ის ოფიციალური
400 მცირე 800 მცირე 1000 ანგარიშ(ებ)ი / მონაცემ(ებ)ი
მონაწილე მონაწილე მონაწილე
(დაახლოე (დაახლოე
(დაახლოები
ბით 200 ბით 200
თ 200
მონაწილე მონაწილე
მონაწილე
ყოველწლ ყოველწლ
ყოველწლიუ
იურად) იურად)
რად)

რისკი: ფინანსური რესურსების ნაკლებობა, ინტერესის ნაკლებობა სამიზნე ჯგუფების მხრიდან, პანდემიით გამოწვეული შეზღუდვები

190
5 განხორციელება და კოორდინაცია
გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეოთხე ეროვნული პროგრამის (NEAP-4) განხორციელებას
კოორდინაციას გაუწევს საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის
სამინისტრო (მთავარი მაკოორდინირებელი ორგანო), ხოლო სამდივნოს ფუნქციას
შეასრულებს სამინისტროს სისტემაში არსებული პოლიტიკის კოორდინაციისა და
ანალიტიკის დეპარტამენტი (შემდგომში სამდივნო), რომელიც უზრუნველყოფს
საკოორდინაციო მექანიზმის მუშაობის ორგანიზებას, ასევე სხვადასხვა დაინტერესებულ
მხარეებთან კომუნიკაციასა და დოკუმენტის განხორციელების პროცესის გამჭვირვალობას.

საკოორდინაციო მექანიზმი

გარემოს დაცვის მოქმედებათა ეროვნული პროგრამა წარმოადგენს ინტერსექტორალურ

დოკუმენტს. მასში გათვალისწინებული ქმედებების ეფექტიანად განხორციელება მოითხოვს
ჰარმონიზებული ნაბიჯების გადადგმას არა მარტო გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალი სტრუქტურული ერთეულების, არამედ
მომიჯნავე საკითხებზე მომუშავე სხვა საჯარო უწყებების მხრიდანაც, რომლებიც ხშირად
წარმოადგენენ ქმედების პარტნიორ, ხოლო ზოგ შემთხვევაში მის განხორციელებაზე
პასუხისმგებლ სტრუქტურასაც კი. აღნიშნული სტრუქტურების მიერ კოორდინირებული
მოქმედებების უზრუნველსაყოფად, გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის მინისტრის
ბრძანებით შეიქმნება გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეოთხე ეროვნული პროგრამის
განხორციელების სამუშაო ჯგუფი, რომელშიც შევლენ როგორც სამინისტროს, ასევე სხვა
მონაწილე საჯარო უწყებების წარმომადგენლები.

სამუშაო ჯგუფი სამდივნოს მოწვევით შეიკრიბება 6 თვეში ერთხელ და იმსჯელებს

დოკუმენტით გათვალისწინებული ქმედებების განხორციელების პროცესზე, მიღწეულ
პროგრესზე, არსებულ გამოწვევებსა თუ მათი გადაჭრის გზებზე. შეხვედრების დღის
წესრიგი, მონაწილეთა მოწვევა, აგრეთვე შეხვედრის შედეგების დოკუმენტირება და
მონაწილეებისათვის გაზიარება უზრუნველყოფილი იქნება სამდივნოს მიერ.

გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალი

სტრუქტურული ერთეულები, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან დოკუმენტით
გათვალისწინებული სექტორული პრიორიტეტის მიზნების, ამოცანებისა და ქმედებების
განხორციელებაზე, მოცემულია ქვემოთ ცხრილში 6-1.

მონაწილეობა

სხვა დაინტერესებული მხარეებისა და საზოგადოების მხრიდან პროგრამით

გათვალისწინებული ქმედებების განხორციელების შესახებ მოსაზრებებისა და
რეკომენდაციების მიღების მიზნით, წელიწადში ერთხელ მოეწყობა შეხვედრა სამეცნიერო,
არასამთავრობო და კერძო სექტორების წარმომადგენლებთან. შეხვედრაზე გამოთქმული
რეკომენდაციები გაანალიზდება და წარედგინება სამუშაო ჯგუფს განსახილველად
დოკუმენტის განახლების ან მასში ცვლილებების შეტანის მიზანშეწონილობის განსაზღვრის
მიზნით. შეხვედრის მონაწილეებს ასევე მიეცემათ შესაძლებლობა გამოთქვან თავიანთი

191
მოსაზრებები პროგრამის განხორციელების პროცესის დაინტერესებულ მხარეებთან
განხილვის პროცედურასთან დაკავშირებითაც, რაც სამომავლოდ გათვალისწინებული
იქნება შემდეგი შეხვედრების ორგანიზების პროცესში.

ბიუჯეტი

დოკუმენტით განსაზღვრული ქმედებების განხორციელების სავარაუდო ბიუჯეტი შეადგენს

3,121,497,315.0 ლარს, საიდანაც 1,997,093,668.0 ლარი სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, ხოლო
1,069,880,757.0 ლარი დონორული დაფინანსებით მიმდინარე თუ დაგეგმილი პროექტებითაა
გათვალისწინებული. დეფიციტშია 54,522,890.0 ლარი, რაც პროგრამის
განხორციელებისათვის საჭირო მთლიანი ბიუჯეტის 1.75 %-ს შეადგენს.

6 მონიტორინგი და შეფასება
სამდივნო უზრუნველყოფს დოკუმენტით გათვალისწინებული ქმედებების შესრულებისა და
ამოცანების/მიზნების მიღწევაში არსებული პროგრესის შესახებ შუალედური და საბოლოო
ანგარიშების მომზადებას.

მონიტორინგი

გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს პოლიტიკის კოორდინაციისა და

ანალიტიკის დეპარტამენტი (შემდეგში სამდივნო), პროგრამის განხორციელების
მონიტორინგის მიზნით, 6 თვეში ერთხელ გამოითხოვს დოკუმენტის სამოქმედო გეგმაში
კონკრეტული ქმედების განხორციელებაზე პასუხისმგებელი უწყებებიდან/
დეპარტამენტებიდან ინფორმაციას აქტივობების განხორციელების სტატუსის შესახებ
საქართველოს მთავრობის პოლიტიკის დაგეგმვის, მონიტორინგისა და შეფასების
სახელმძღვანელოს მე-7 დანართით განსაზღვრული ე.წ. სტატუსანგარიშების ფორმატის
შესაბამისად. პასუხისმგებელი უწყებების/დეპარტამენტების მიერ მიწოდებულ
ინფორმაციაში წარმოდგენილი იქნება აქტივობის განხორციელების სტატუსი (მაგ. არ
დაწყებულა, მიმდინარე, განხორციელდა და ა.შ) და მინიჭებული სტატუსის მოკლე
დასაბუთება/აღწერილობა.

პასუხისმგებელი უწყებების/დეპარტამენტების მიერ შევსებული და სამდივნოსათვის

წარდგენილი სტატუსანგარიშების საფუძველზე, სამდივნო მოამზადებს ექვსთვიან ე.წ.
პროგრესანგარიშებს და წლიურ ანგარიშებს, საქართველოს მთავრობის პოლიტიკის
დაგეგმვის, მონიტორინგისა და შეფასების სახელმძღვანელოს მე-7 დანართის შესაბამისად.
პროგრესანგარიშებსა და ყოველწლიურ ანგარიშებში მოცემული იქნება ინფორმაცია
დოკუმენტის განხორციელების პროგრესისა და იდენტიფიცირებული გამოწვევების შესახებ;
ასევე, წარმოდგენილი იქნება შესაბამისი რეკომენდაციები. ყოველწლიურ ანგარიშში,
ექვსთვიანი პროგრესანგარიშისგან განსხვავებით, ზოგად პროგრესთან ერთად
წარმოდგენილი იქნება დეტალური პროგრესი ამოცანების დონეზე. ანგარიშების მომზადების

192
პროცესში ყურადღება მიექცევა, რომ დოკუმენტი იყოს მკითხველზე ორიენტირებული და
ადვილად აღსაქმელი.

ცხრილში მოცემულია პასუხისმგებლობების განაწილება გარემოს დაცვისა და სოფლის

მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალ უწყებებსა თუ დეპარტამენტებს შორის,
დოკუმენტის თითოეული თავით გათვალისწინებული ქმედებების განხორციელების
მდგომარეობის შესახებ სტატუსანგარიშების მომზადებაზე (ცხრილი 6-1).
ცხრილი 6-5 განხორციელებასა და სტატუსანგარიშების მომზადებაზე პასუხისმგებელი სტრუქტურები

გარემოს დაცვის მოქმედებათა პასუხისმგებელი უწყება/დეპარტამენტი

მეოთხე ეროვნული პროგრამის
კონკრეტული თავი
გარემოსდაცვითი მმართველობა გარემოსდაცვითი შეფასების დეპარტამენტი (მიზნები 1
და 2)
სსდ გარემოსდაცვითი ზედამხედველობის
დეპარტამენტი (მიზანი 3)
სსიპ გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების
ცენტრი (მიზანი 4)
წყლის რესურსების მართვა გარემოსა და კლიმატის ცვლილების დეპარტამენტი
შავი ზღვა გარემოსა და კლიმატის ცვლილების დეპარტამენტი
ატმოსფერული ჰაერის დაცვა გარემოსა და კლიმატის ცვლილების დეპარტამენტი
მიწის რესურსების დაცვა ჰიდრომელიორაციისა და მიწის მართვის
დეპარტამენტი
ნარჩენების მართვა ნარჩენებისა და ქიმიური ნივთიერებების მართვის
დეპარტამენტი
ქიმიური ნივთიერებების მართვა ნარჩენებისა და ქიმიური ნივთიერებების მართვის
დეპარტამენტი
გარემოსა და კლიმატის ცვლილების დეპარტამენტი
(მიზანი 10, ამოცანა 10.4)
ბიომრავალფეროვნება და ბიომრავალფეროვნებისა და სატყეო დეპარტამენტი
დაცული ტერიტორიები
ტყის მართვა ბიომრავალფეროვნებისა და სატყეო დეპარტამენტი
კლიმატის ცვლილება გარემოსა და კლიმატის ცვლილების დეპარტამენტი
ბუნებრივი საფრთხეებისა და სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო
რისკების მართვა
ბირთვული და რადიაციული სსიპ ბირთვული და რადიაციული უსაფრთხოების
უსაფრთხოება სააგენტო
გარემოსდაცვითი განათლება სსიპ გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების
მდგრადი განვითარებისთვის ცენტრი

შეფასება

გარემოს დაცვის მოქმედებათა მეოთხე ეროვნული პროგრამის შედეგების და მიღწევების

გამოსავლენად, მონიტორინგის გარდა მოხდება დოკუმენტის განხორციელების საბოლოო

193
შეფასება. დოკუმენტის კომპლექსურობისა და სირთულიდან გამომდინარე, შეფასების
ჩასატარებლად გამოყენებული იქნება ე.წ. შერეული შეფასების მოდელი, რომლის დროსაც
სამდივნოსთან ერთად პროცესში მონაწილეობას მიიღებენ დამოუკიდებელი ექსპერტები ან
ორგანიზაციები. შეფასების ასეთი მიდგომა, შეფასების დოკუმენტის ხარისხთან ერთად,
უზრუნველყოფს სხვადსხვა მხარეების აქტიურ ჩართულობას და მიუკერძოებლობის მაღალ
დონესაც. შეფასება განხორციელდება საქართველოს მთავრობის პოლიტიკის დაგეგმვის,
მონიტორინგისა და შეფასების სახელმძღვანელოს მე-8 დანართის შესაბამისად.

გამომდინარე იქიდან, რომ გარემოს დაცვის მოქმედებათა შემდეგი, რიგით მეხუთე

ეროვნული პროგრამა, კანონმდებლობის შესაბამისად, უნდა მომზადდეს 2027-2031
წლებისთვის, ხოლო პოლიტიკის დაგეგმვის ციკლის გათვალისწინებით, დოკუმენტის
მომზადებას წინ უნდა უსწრებდეს წინა პოლიტიკის დოკუმენტის შეფასება, წინამდებარე
დოკუმენტის შეფასების საორიენტაციო პერიოდად განისაზღვრა 2026 წლის მეორე ნახევარი.

გამჭვირვალობა და მონაწილეობა

მონიტორინგისა და შეფასების პროცესი წარიმართება დაინტერესებული მხარეების

ჩართულობით და გამჭვირვალედ. კერძოდ, მონიტორინგის ყოველწლიური და საბოლოო
შეფასების ანგარიშების სამუშაო ვერსიები გამოქვეყნდება გარემოს დაცვისა და სოფლის
მეურნეობის სამინისტროსა და სსიპ „გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების
ცენტრის“ ვებ გვერდებზე, რითაც საშუალება მიეცემა ყველა დაინტერესებულ მხარეს,
გაეცნოს დოკუმენტებს და წარმოადგინოს შენიშვნები/რეკომენდაციები, რომლებიც,
მიზანშეწონილობის შემთხვევაში, ასახული იქნება ანგარიშების საბოლოო ვერსიებში.
შესაძლებლობის შემთხვევაში ჩატარდება საჯარო შეხვედრებიც, სადაც განხილული იქნება
მონიტორინგისა თუ შეფასების მთავარი მიგნებები. მსგავსი ღონისძიებების საშუალებით
გაიზრდება ანგარიშების სანდოობის ხარისხი და მოხდება მათი სხვადასხვა მხარეების
მხრიდან ვალიდაცია.

დაინტერესებულ მხარეებთან შეთანხმებული ანგარიშების საბოლოო ვერსიები განთავსდება

გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროსა და მის სისტემაში შემავალი სსიპ
გარემოსდაცვითი ინფორმაციისა და განათლების ცენტრის ვებ გვერდებზე.

ვადები

მონიტორინგისა და შეფასების კონკრეტული ვადები, ასევე ანგარიშების მომზადებაზე

მთავარი პასუხისმგებელი სახელმწიფო სტრუქტურა, წარმოდგენილია ცხრილში 6-2:

ცხრილი 6-6 მონიტორინგის ვადები და პასუხისმგებელი სტრუქტურები

ქმედება ვადა პასუხისმგებელი სტრუქტურა

მონიტორინგის 6- საანგარიშო გარემოს დაცვისა და სოფლის

თვიანი (იანვარი- პერიოდის მეურნეობის სამინისტროს პოლიტიკის

194
ივნისი) დასრულებიდან 60 კოორდინაციისა და ანალიტიკის
პროგრესანგარიშების კალენდარული დღე დეპარტამენტი
მომზადება
მონიტორინგის საანგარიშო გარემოს დაცვისა და სოფლის
ყოველწლიური პერიოდის მეურნეობის სამინისტროს პოლიტიკის
ანგარიშების დასრულებიდან 60 კოორდინაციისა და ანალიტიკის
მომზადება კალენდარული დღე დეპარტამენტი

195