Лекц №6

Нэг фазын хувьсах гүйдлийн бодит

эсэргүүцэл (r), багтаамж (C) болон
нөлөөмж (L) элементүүдийг агуулсан
салбарлаагүй цахилгаан хэлхээнд тооцоо
хийх. Хүчдэлийн резонансыг судлах
 r

i Ur i=Imsint
UC c
U
UL ur = U mr sin t
L

   
uC = U mC sin t −  ; uL = U mL sin t + 
 2  2

Umr=Imr ; UmC=ImXC ; UmL=ImXL ;

Ur=Ir ; UC=IXC ; UL=IXL ;

Ерөнхий хүчдэлийг тодорхойлбол:

(+φ) үед: XL > XC , UL > UC , φ>0 , QL > QC

(-φ) үед: XL < XC , UL < UC , φ<0 , QL < QC

(+φ) үед хүчдэлийн эгшин зуурын утгаар

графикийг нь байгуулъя
 Хүчдэлийн график

Ur;14
UL
; U UL
UC12
10 U
8 Uc
6 Ur
4
2
00
t
-2 0 30 60
 2
90 120 150 180 210 240 270 300 330 360
-4
-6
-8
-10
-12
-14
Хүчдэлийн графикаас харахад ерөнхий хүчдэл нь
ерөнхий гүйдлээсээ φ өнцгөөр түрүүүлж байна. Харин
(-φ) тохиолдолд графикын ерөнхий шинж адил боловч
хэлхээний багтаамжийн шинж чанар давамгайлах учир
ерөнхий гүйдэл нь хүчдэлээсээ φ өнцгөөр түрүүлнэ.
Одоо хүчдэлийн болон эсэргүүцлийн үйлчлэх утгыг
тодорхойлж, вектор диаграммыг (гурвалжин)
байгуулъя.
Um = U 2
mr + (U mL − U mC ) 2

U = U r2 + (U L − U C ) 2 = U r2 + U 2p
U= (Ir )2 + ( IX L − IX C )2 = I r 2
( )
+ X L − X C = IZ
2

Z = r 2 + (X L − X C ) = r 2 + X P
2
 Гүйдэл, хүчдэлийн векторын диаграмм
+j
UL
UL

UC
U
U P = U L − UC
 UR I +1

UC
Гүйдэл, хүчдэл хоёрын хоорондын өнцөг
нэмэх буюу хасах утгатай байх нь UL>UC;
UL<UC байхаас хамаарна.
Эсэргүүцлийн вектор диаграмм

XL
XL r
XC

XP= XL - XC
Z XP= XL - XC Z

r
XL XC
XC

XL > XC XL < XC
Эсэргүүцлийн гурвалжин, хүчдэлийн вектор
диаграммыг ашиглаж бүх өнцгүүдийн
харьцааг бичиж болно.

XP= XL - XC

U P = U L − UC
 Хэлхээний чадлын эгшин зуурын утга нь :
p = pr + pL + pC = ur i + uLi + uC i =
     
= I m sin t U mr sin t + U mL sin  t +  + U mC sin t − 
  2  2 
p = Pmr sin 2 t + PmL sin 2t / 2 − PmC sin 2t / 2
P, Q30L, Qc, S
25

20

15
Pr
10

5
QL
0
t Qc
0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360
-5 S
-10

-15

-20

-25
Хэлхээний бүрэн чадал:
S = P + (QL − QC ) =
2 2
(I r ) + (I
2 2 2
X L − I XC
2
)
2
= P + QP
2 2

QC
QL

S
Q= QL - QC

 P

QC
Q
cos =
P sin =
Q tg =
S P
S
QL>QC; QL<QC байхаас хамаарч  өнцөг
нэмэх буюу хасах утгатай байна.
φ=0, XL=Xc ,UL=Uc u=Umrsinωt болж ерөнхий
хүчдэл , гүйдэл 2 фазаараа давхацна.
Хүчдэлийн график: U L = −U C U = Ur

u,u
14r , uL, uc
12
10
8
6
4 Ur
UL
2 t
0 Uc
-2 0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360 u
-4
-6
-8
-10
-12
-14
Ингэж UL =UC үеийг хүчдэлийн резонанс гэнэ.
Тэжээл үүсгэгчийн давтамж уг хүрээний хэлбэлзлийн
хувийн давтамжтай давхцах үеийг резонанс гэнэ. Одоо
эсэргүүцэл давтамжаас хэрхэн хамаарахыг авч үзье.
Хувьсах гүйдлийн цахилгаан хэлхээнд бодит эсэргүүцэл r
нөлөөмж L багтаамж C цуваагаар холбогдож XL= XC
болсон үед хүчдлийн резонанс үүснэ.
1 1
L =   LC = 1   =
2

C LC
Эндээс гүйдэл үүсгэгчийн резонансын давтамжийг
олбол:
 1
 = 2f  f = = = f0
2 2 LC

f0 – хэлбэлзлийн хүрээний хувийн давтамж

Эсэргүүцэл давтамжаас хамаарах график:
Хэлхээний бүрэн эсэргүүцэл хамгийн бага бодит
эсэргүүцэлтэй тэнцэнэ.
Z = r + (X L − XC ) = r
2 2

r, XL , XC , Z
XC XL

Z
r

fРЕЗ f
Хэлхээний гүйдэл нь хамгийн их утгаа авч
хүчдэлтэй фазаараа давхцана. Энэ үед хуурмаг
эсэргүүцлүүд тэг болно. I = U ; X L = − X C = 0
r
Резонансын гүйдлийн муруй, хүчдлийн
вектор диаграмм
UL
I I

Ur
I

fРЕЗ f UC
Резонансын үеийн чадлын графикыг байгуулбал:
Хэлхээний хуурмаг чадлууд нь хоорондоо адил
утгатай болж бие биенээ устгаж, дандаа ашигтай
ажил хийнэ.
Чадлын график: S=P Q = QL − QC = 0
10
P,QL , Qc, S
8

Pr
4
QL
2
Qc
0
S
0 30 60 90 120 150 180 210 240 270 300 330 360
t
-2

-4

-6
 Дүгнэлт
Хувьсах гүйдлийн 1 фазын r,L,C цуваа холбогдсон хэлхээний:
1.
2.
3.

4.

Үед хэлхээ ерөнхийдөө багтаамжийн шинж чанартай байх

бөгөөд үүнийг зезонансын өмнөх үе гэдэг.
Нөхцөл нь: φ<0

XL < XC UL<UC
.
5. φ=0 үед хэлхээ ерөнхийдөө
идэвхтэй эсэргүүцлийн шинжтэй байх бөгөөд
үүнийг резонансын үе гэнэ. Нөхцөл нь: XL = XC
Z = r 2 + (X L − XC ) = r
2
U L = −U C U = Ur
S=P Q = QL − QC = 0

6. φ>0 Үед хэлхээ ерөнхийдөө

нөлөөмжийн шинж чанартай байх бөгөөд үүнийг
резонансын дараах үе гэдэг. Нөхцөл нь:
Анхаарал тавьсанд
баярлалаа