I

AR
TL
O
.Ç N
DERS: DİLBİLİME GİRİŞ
M S
ER
.
D
İM

KODU: TE532
BİL
İL
D

KREDİSİ: (3-0)3
AKTS: 8
 I
AR
DİLBİLİM NEDİR?

TL
O
.Ç N
M S Dilin sistematik yapısını, bireysel
ER
.
D

ve toplumsal özelliklerini, kuramsal

İM
İL

ve uygulamalı olarak inceleyen

B
İL
D

sosyal bilim dallarından biridir.

 I
AR
DİLBİLİM NEDİR?

TL
O
.Ç N
M S
ERDili bir araştırma konusu olarak ele
.
D

alan ilk çalışmalara; Grek, Hint,

İM
BİL

Çin, Arap uygarlıklarında

İL
D

rastlanmaktadır.
 I
AR
DİLBİLİM NEDİR?

TL
O
.Ç N
M S
Antik çağlarda Avrupa geleneği
ER
.
D
içinde dil üzerine ilk sorgulamalar
İM
İL

Felsefe kapsamında Grekler

B
İL

tarafından başlatılmış, Romalılarla

D

devam etmiştir. Ancak günümüzdeki

anlamıyla bilimsel modern dilbilimin
temelleri daha çok 18. yüzyıl
sonlarına dayanmaktadır.
 I
AR
DİLBİLİM NEDİR?

TL
O
.Ç N
M S
19.yüzyılın pozitivist ve romantik
ER
.
D
akımları ile biçimlenen tarihsel ve
İM
İL

karşılaştırmalı dil incelemeleri, 20.

B
İL

yüzyılın başından itibaren yeni

D

bilimsel paradigmaların, kuramların

ve kavramların ortaya konulmasıyla
dilbilimi bugünkü özerk konumuna
taşımıştır …
 I
AR
DİLBİLİM NEDİR?

TL
O
.Ç N
İlkçağlarda bazı kültürlerin yalnızca
M S
ER
.
kendi dilleri üzerine geliştirdiği
D
İM

gramer, etimoloji, sözlük yazımı gibi

BİL
İL

çalışmalardan, giderek evrensel

D

ilkelere ve disiplinler arası

çalışmalara uzanan süreçte dilbilim
hem kuramsal, hem de uygulamalı
amaçları ile geniş bir inceleme alanı
kazanmıştır.
 I
AR
DİLBİLİM NEDİR?

TL
O
.Ç N
M S
Dilbilimin temel inceleme alanları
ER
.
D
genel olarak ikiye ayrılabilir:
İM
BİL
İL
D

1) Küçük-ölçekli (micro) incelemeler

2) Büyük-ölçekli (macro) incelemeler

 I
Küçük-ölçekli (micro) incelemeler:

AR
TL
Küçük-ölçekli incelemelerde, dilin;

O
.Ç N
M S
ERSesbilim (phonology),
.
D
İM

Sesletim bilgisi (phonetics),

BİL
İL

Biçimbilim (morphology),
D

Sözcükbilgisi (lexicology),
Sözdizimi (syntax),
Anlambilim (semantics)
bağlamındaki yapısal ve işlevsel
özellikleri ele alınır.
 I
Büyük-ölçekli (macro) incelemeler

AR
TL
Dilin bireysel ve toplumsal özelliklere

O
.Ç N
M S
bağlı olarak ortaya çıkan görünümlerini
ER
.
D
araştırır.
İM
İL

Büyük ölçekli çalışmaların

B
İL
D

yürütülebilmesi, her şeyden önce o dille

ilgili küçük-ölçekli bilgilerden
yararlanmayı gerektirir. Bireylerin ya da
toplumların dil kullanım özellikleri küçük-
ölçekli yapılardan tümüyle bağımsız
olarak ele alınamaz.
 I
AR
Büyük-ölçekli incelemelere örnekler:

TL
Toplumdilbilim (dil ve toplum ilişkisi…)

O
.Ç N
M S
Ruhdilbilim (psikoloji, dil, zihin ve dil
ER
.
D
kullanımı bağlantısı…)
İM
İL

Edimbilim (dilin kullanımı ile ortaya

B
İL
D

çıkan anlamlar ve dil edimleri…)

Sinirdilbilim (dil ve beyin yapısı ilişkisi)
Bilişsel dilbilim (beynin algılama ve
yorumlama süreçleri ile dil
ilişkisini inceler)
 I
AR
Büyük-ölçekli incelemelere örnekler:

TL
Biçembilim (edebiyat metinlerindeki

O
.Ç N
M S
dil kullanımı özelliklerini
ER
.
D
dilbilim kuramları ışığında açıklar)
İM
İL

Metindilbilim (dilbilimsel olarak

B
İL
D

metinlerin yapısını çözümler),

Söylem çözümlemesi (söylemin
yapısını, özelliklerini ve kullanıldığı
ortamlara göre özelliklerini inceler)
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
O
.Ç N
M S
ER1- Anlam Bilimi / Semantics :
.
D
Dilsel yapıların anlamının
İM
İL

incelenmesidir. (Konuşma, sohbet

B
İL

gibi diyalog içindeki anlamın

D

incelenmesi, anlam biliminin değil

söylem analizinin konusu
olmalıdır!) Anlam bilimi; daha çok,
kelime ve cümle seviyesindeki
anlamı içerir.
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
O
.Ç N
2- Antropolojik dil bilimi /
M S
ER
Antropological Linguistics:
.
D
İM
BİL

Bir dil toplumuna ve kültürüne

İL
D

özgü olarak gerçekleştirilen dil

incelemesidir. Antropolojik dil bilimi
genellikle daha az belgelenmiş
dillerle ilgilenir. Bu tanım
«Etnolinguistiği» de içerir.
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
O
.Ç N
3- Bilgisayar dil bilimi /
M S
ER
Computational Linguistics:
.
D
İM

Dil incelemesinde bilgisayar

BİL
İL

biliminin kullanımı ile ilgilenir. Bu

D

tanım yapay zeka ve Doğal Dil

İşlemi (NLP)’ni de içerir; ancak
matematiksel dil bilimini
içermez. Bilgisayarla yapılan
çeviriler en önemli faaliyet alanıdır.
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
O
.Ç N
4- Dil Belgelemesi / Language
M S
ER
Documentation:
.
D
İM

Dilbilimsel alan metotlarını ve alan

BİL
İL

çalışma tekniklerini içeren, dil

D

tasviri ve belgelemesine ilişkin

teori, yöntem ve işlemlerle ilgilenir.
Örneğin, bir alana ait teknikler için
hazırlanan el kitabı gibi…
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
O
.Ç N
5- Dil bilimi tarihi / History of
M S
ER
Linguistics :
.
D
İM

Dilbiliminin tarihinin ve gelişiminin

BİL
İL

incelenmesi ile ilgilidir.

D

Örneğin, Saussure’ün biyografisi ya

da Platon’un dille ilgili fikirlerinin
analiz edilmesi gibi...
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
O
.Ç N
6- Dil bilimi ve Edebiyat /
M S
ER
Linguistics and Literature:
.
D
İM

Dilbilimsel analizlerin edebî

BİL
İL

metinlere uygulanması ile ilgilenir.

D

Bu tanım Üslup Bilimini (stylistics)

ve Şiir Bilimini (poetics) de içerir.
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
O
.Ç N
7- Dil Felsefesi / Philosopy of
M S
ER
Language:
.
D
İM

Felsefenin dile ve dil bilimi teorisine

BİL

uygulanması alanı ile ilgilidir.

İL
D

Dilin köklerini, dilin işlevsel ve bilişsel

niteliklerini, dil ile gerçeklik arasındaki
ilişkiyi ve anlamın doğasını sorgulayan
felsefe etkinliğidir. Sözlü ve sözsüz
düşüncenin karşılaştırmalı olarak ele
alınması gibi konuları içerir…
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
8- Dil Kazanımı / Language Acquisition:

O
.Ç N
M S
ER
İnsan dilinin edinim sürecinin incelenmesidir.
.
D

Dil kazanımı, ya yetişkin veya çocukların dil

İM
İL

edinimi ile ilgili materyallerin tasviri ya da

B
İL
D

anadili veya ikinci dil öğrenimi için

kullanılabilir. Ancak, eğer materyaller özel
olarak dil öğretimi veya pedagojik bakış
açısından dil öğrenimi ile ilgili olursa bunların
Uygulamalı Dilbilimi (applied linguistics)
içine dâhil edilmesi daha doğru olur.
 I
AR
DİLBİLİMİN ALT DALLARI

TL
9- Dilbilimsel Teoriler /

O
.Ç N
M S
Linguistic Theories :
ER
.
D

Dilbilim için temel oluşturan,

İM
İL

genellikle ses bilimi (phonology) ve

B
İL
D

söz dizimi (syntax) gibi birden fazla

alt dalı kapsayan teorilerin ayrı ayrı
ya da birbiriyle ilişkili olarak
incelenmesidir.
Örneğin, Evrensel Gramer teorisi,
Dönüşümlü Gramer teorisi gibi…
 I
AR
Özet: Dilbilim ve Alt Dalları

TL
O
.Ç N
 Konuşma dil bilgisi : Hiç değiştirilmemiş sözlü 
M S
ER
iletişim alanını inceler.
.
D
 Yazı dili bilimi: Dil sistemi olarak yazılı dili araştırır.
İM
İL

 Sözcük bilimi: Bir dilin söz varlığının yapılanmasını 
B
İL

ve bunun akıldaki temsilini araştırır.
D

 Biçim bilgisi (morfoloji): Kelime yapısı ve isim, sıfat, 
fiil çekimi gibi değişken sözcük biçimlerini inceleyen 
bilim dalıdır.
 Ses bilgisi (fonetik): Dillerin ses varlığı, boğumlama
ve algılama gibi boğumlu seslerini inceler.
 Ses bilimi (fonoloji): Ses birleşmesi ve hece bilgisi 
gibi her dilde bulunan ses sistemlerini inceler.
 I
AR
Özet: Dil Bilimi ve Alt Dalları

TL
O
 Dilbilgisi: Belli dilbilgisi modelleri yardımıyla dilin 

.Ç N
M S
yapısını araştırır.
ER
.
 Nicel dilbilim: Bir dil kuramı geliştirmek amacıyla 
D
İM

istatistik araştırmalar temelinde dil yasalarının gelişmesini 
İL

inceleyen dilbilim dalıdır.
B
İL

 DİĞER BAŞLICA ARAŞTIRMA ALANLARI ŞUNLARDIR:
D

 Biçimbilimsel ses bilim: Ses bilimsel düzeyde kelime 

yapısını inceler.
 Biçimbilimsel söz dizimi: Söz dizimsel değişkelere 
yönelik biçim bilimsel süreçlerin etkisini ele alır.
 Bürünbilim: Vurgu, tonlama, konuşma hızı ve ton 
yüksekliği gibi alt birimlere ayrılamayan dil olaylarını 
araştırır. Bürünbilim, genellikle bağımsız bir alan olarak 
görülmez; ses bilimi ve alanlarıyla birlikte ele alınır.
 I
AR
Özet: Dil Bilimi ve Alt Dalları

TL
O
 Pragmatik: Dil aracılığıyla söz edimi, konuşma ve 

.Ç N
M S
sözlü anlatım gibi duruma bağlı eylemleri araştırır.
ER
.
D
 Anlambilim (semantik): Bir dildeki cümle ve 
İM

sözcüklerin anlamlarını araştırır.
BİL
İL

 Dil felsefesi: Dil ve temel dil kurallarının genel 
D

işlevlerini ve dil, düşünce, tasavvur ve gerçeklik 
arasındaki bağlantıyı araştırır.
 Sözdizim (sentaks): Cümlelerin biçim ve 
yapılarını inceler.
 Metindilbilim: Metin ve metin ögelerinin 
yapısını, işlevini ve etkisini araştırır.
D
İL
B İL
İM
D
ER
M S
.Ç N
. O
TL
AR
I
HAFTAYA GÖRÜŞMEK ÜZERE…