12.06.

2019

ОПАСНИ МАТЕРИИ
карактеристики, класификација,
обележување, норматива

Мр. Борче Стојчевски ди ЗПР – стручно лице БР

ВОВЕД
» ХЕМИКАЛИИТЕ (хемиските 
производи) претставуваат една 
голема група на најразлични хемиски 
соединенија или молекули 
произведени во хемиската 
индустрија. 
Се користат како:
ƒ суровини,
ƒ полупроизвод и
ƒ готов производ
во најразлични гранки на индустријата но и
на другите стопански гранки.

ВОВЕД

» Денес постојат околу 3,000,000 
регистрирани супстанци, од кои 
околу 60,000 има значајна 
економска вредност

» Секоја година на пазарот се 
појавуваат 700‐1000 нови 
хемикалии

» Глобалното производство на 
хемикалии се зголемила од 1 
милион тони во 1930, на околу 400 
милиони тони денес

1
 12.06.2019

ВОВЕД
Изложеноста на хемиски
материи може да има 
различни негативни ефекти 
и тоа:
1. Штетно влијание на здравјето

2. Појава на пожари и експлозии

3. Реакција со други материјали

ВОВЕД
• "Хемиска супстанца" e секој хемиски елемент или неговите соединенија во 
природна состојба или која се произведува, употребува или се ослободува, 
вклучувајќи го нејзиното ослободување како отпад при било која работна активност, 
Без разлика дали се произведени намерно или ненамерно и без разлика на тоа дали 
се пласира на пазарот или не.*
• "Опасна хемиска супстанца" e:
‐ хемиска супстанца која согласно со критериумите за класификација претставува 
опасна супстанца и во согласност со постојните прописи, освен оние супстанци кои 
се соодветни на критериумите за класификација како опасни за животната средина.
‐ хемиска супстанца која согласно со критериумите за класификација се третира 
како опасна смеса, во согласност со прописите од оваа област, освен оние смеси кои 
се во согласност со критериумите за класификација како опасни за животната 
средина.
‐ хемиска супстанца, која иако не претставува опасна супстанца согласно алинеите 
1 и 2 на оваа точка, поради своите физичко‐хемиски, хемиски и токсиколошки 
својства и начинот како се употребува или на каков начин е присутна во работната 
средина може да претставува ризик за безбедност и здравје при работа на
вработените, вклучително и хемиска супстанца на која и се определени граничните 
вредности за професионална изложеност, во согласност со член 4 од овој правилник.*
* ПРАВИЛНИК ЗА МИНИМАЛНИТЕ БАРАЊА ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ РАБОТА НА ВРАБОТЕНИ ОД РИЗИЦИ ПОВРЗАНИ СО ИЗЛОЖУВАЊЕ НА
ХЕМИСКИ СУПСТАНЦИ (Сл. Весник на РМ бр.46/2010)

ВОВЕД

• „класа на опасни хемикалии“ значи природата на физичкиот ризик, ризикот 
по здравјето и животната средина; *

• „категорија на опасност“ е поделба на критериумите во рамките на секоја 
класа на опасни хемикалии, одредувајќи ја сериозноста на опасноста; *

• „пиктограм на опасност“ е графички состав кој е наменет за пренесување на 
посебни информации во врска со споменатата опасност и кој вклучува симбол 
и други графички елементи, какви што се: границата, шемата на заднината или 
бојата на заднината; *

* РЕГУЛАТИВА (ЕЗ) Бр. 1272/2008 НА ЕВРОПСКИОТ ПАРЛАМЕНТ И НА СОВЕТОТ
од 16 декември 2008 година за класификација, етикетирање и пакување на супстанции и смеси, за изменување и за укинување на Директивата 
67/548/ЕЕЗ и на Директивата 1999/45/ЕЗ и за изменување на Регулативата (ЕЗ) бр. 1907/2006

2
 12.06.2019

КЛАСИФИКАЦИЈА
РЕГУЛАТИВА (ЕЗ) Бр. 1272/2008 НА ЕВРОПСКИОТ ПАРЛАМЕНТ И НА СОВЕТОТ
од 16 декември 2008 година за класификација, етикетирање и пакување на 
супстанции и смеси, за изменување и за укинување на Директивата 67/548/ЕЕЗ и 
на Директивата 1999/45/ЕЗ и за изменување на Регулативата (ЕЗ) бр. 1907/2006

• Експлозиви
• Запаливи гасови
• Запаливи аеросоли
• Запаливи течности
• Запаливи цврсти материи
• Пирофорични течности
• Самозагревачки супстанци или смеси
• Оксидирачки гасови
• Оксидирачки течности и цврсти материи
• Гасови под притисок
• Акутна токсичност – голтање
• Аспирациска токсичност
• Акутна токсичност – кожа
• Корозија/ надразнување на кожа
• Кожни сензивитизери

КЛАСИФИКАЦИЈА
РЕГУЛАТИВА (ЕЗ) Бр. 1272/2008 НА ЕВРОПСКИОТ ПАРЛАМЕНТ И НА СОВЕТОТ
од 16 декември 2008 година за класификација, етикетирање и пакување на 
супстанции и смеси, за изменување и за укинување на Директивата 67/548/ЕЕЗ и 
на Директивата 1999/45/ЕЗ и за изменување на Регулативата (ЕЗ) бр. 1907/2006

• Токсичност на конкретен целен орган по единична изложеност
• Мутагеност на основните клетки
• Канцерогеност
• Репродуктивна токсичност
• Токсичност на конкретен целен орган по единична изложеност
• Токсичност на конкретен целен орган по постојана изложеност
• Опасно за водната средина
• Долготрајна опасност за водна средина

КЛАСИФИКАЦИЈА
РЕГУЛАТИВА (ЕЗ) Бр. 1272/2008 НА ЕВРОПСКИОТ ПАРЛАМЕНТ И НА СОВЕТОТ
од 16 декември 2008 година за класификација, етикетирање и пакување на 
супстанции и смеси, за изменување и за укинување на Директивата 67/548/ЕЕЗ и 
на Директивата 1999/45/ЕЗ и за изменување на Регулативата (ЕЗ) бр. 1907/2006

3
 12.06.2019

КЛАСИФИКАЦИЈА
РЕГУЛАТИВА (ЕЗ) Бр. 1272/2008 НА ЕВРОПСКИОТ ПАРЛАМЕНТ И НА СОВЕТОТ
од 16 декември 2008 година за класификација, етикетирање и пакување на 
супстанции и смеси, за изменување и за укинување на Директивата 67/548/ЕЕЗ и 
на Директивата 1999/45/ЕЗ и за изменување на Регулативата (ЕЗ) бр. 1907/2006

ОБЕЛЕЖУВАЊЕ
РЕГУЛАТИВА (ЕЗ) Бр. 1272/2008 НА ЕВРОПСКИОТ ПАРЛАМЕНТ И НА СОВЕТОТ
од 16 декември 2008 година за класификација, етикетирање и пакување на 
супстанции и смеси, за изменување и за укинување на Директивата 67/548/ЕЕЗ и 
на Директивата 1999/45/ЕЗ и за изменување на Регулативата (ЕЗ) бр. 1907/2006

Н – опасност или штетност
Р – Мерки за заштита

Класа на опасност и
Пиктограм Симбол
категорија опасност

GHS01 • Нестабилен експлозив
• Експлозиви на оддели 
1.1, 1.2, 1.3, 1.4
• Самореактивни 
Експлозија на бомба
супстанции и 
мешавини, Типови А, Б
• Органски пероксиди, 
Типови А, Б

ОБЕЛЕЖУВАЊЕ
Пиктограм Симбол Класа на опасност и категорија опасност

• Запаливи гасови, категорија на опасност 1
• Запаливи аеросоли, категорија на опасност 1, 2
GHS02 • Запаливи течности, категории на опасност 1, 2, 3
• Запаливи материи, категории на опасност 1, 2
• Самореактивни супстанции и мешавини, Тип B, C, D, E, F
• Пирофорни течности, категорија на опасност 1
пламен
• Пирофорни цврсти материи, категорија на опасност 1
• Само‐реактивни супстанции и мешавини, категории на 
опасност 1, 2
• Супстанции и мешавини, кои во допир со вода, испуштаат 
запаливи гасови, категории на опасност 1, 2, 3
• Органски пероксиди, Тип B, C, D, E, F

GHS03
• Оксидирачки гасови, категорија на опасност 1
пламен  • Оксидирачки течности, категории на опасност 1, 2, 3
над круг • Оксидирачки цврсти материи, категории на опасност 
1, 2, 3

4
 12.06.2019

ОБЕЛЕЖУВАЊЕ

Пиктограм Симбол Класа на опасност и категорија опасност

GHS04

• Гасови под притисок:
гас 
Компримирани гасови; Течен гас; Течни гасови со 
цилиндар
ладење; Растворени гасови

GHS05
• Корозивни за метали, категорија на опасност 1
• Корозија на кожата, категории на опасност 1A, 1B, 1C
корозија
• Сериозно оштетување на очите, категоријата на 
опасност 1

ОБЕЛЕЖУВАЊЕ

Пиктограм Симбол Класа на опасност и категорија опасност

GHS06

череп и  • Акутна токсичност (орална, дермална, вдишување), 
коски категории на опасност 1, 2, 3

• Акутна токсичност (орална, дермална, вдишување), 
GHS07 категорија опасност 4
• Иритација на кожата, категорија  на опасност 2
• Иритација на очите, категорија на опасност 2
извичник • Сензитизација на кожата, категорија на опасност 1
• Специфична токсичност на целниот орган ‐
Единствена изложеност, категорија на опасност 3
• Иритација на дишните патишта
• Наркотични ефекти

ОБЕЛЕЖУВАЊЕ

Пиктограм Симбол Класа на опасност и категорија опасност

• Респираторна сензибилизација, категорија на 
GHS08 опасност 1
• Мутагеност на герминативни клетки, категории на 
опасност 1А, 1В, 2
• Канцерогеност, категории на опасност 1A, 1B, 2
опасност 
• Репродуктивна токсичност, категории на опасност 
по 
1А, 1Б, 2
здравјето
• Специфична токсичност на целните органи ‐
Единствена изложеност, категории на опасност 1, 2
• Специфична токсичност на целните органи ‐
повторна експозиција, категории на опасност 1, 2
• Опасност од вдишување, категорија на опасност 1

GHS09

• Опасен за водната средина
Животна 
‐ Категорија на акутна опасност 1
средина
‐ Категории на хронични опасности 1, 2

5
 12.06.2019

БЕЗБЕДНОСЕН ЛИСТ

ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА

ПРАВИЛНИК
ЗА МИНИМАЛНИТЕ БАРАЊА ЗА БЕЗБЕДНОСТ И ЗДРАВЈЕ ПРИ
РАБОТА
НА ВРАБОТЕНИ ОД РИЗИЦИ ПОВРЗАНИ СО ИЗЛОЖУВАЊЕ НА
ХЕМИСКИ СУПСТАНЦИ (Сл. Весник на РМ бр.46/2010)

КОНЦЕПТ НА ПРАВИЛНИКОТ

• Намена и општи одредби (член 1 и 2)

• Дефиниции (член 3 и 4)

• Обврски на работодавачот – проценка на ризик (член 5)

• Обврски на работодавачот – мерки за безбедност и здравје при работа

(член 6-10)

• Обврски на работодавачот – следење на здравствена состојба (член 11)

• Завршни одредби (член 12 и 13)

• Прилози (1, 2 и 3)

6
 12.06.2019

ПОВРЗАНОСТ СО ДРУГИ ПРАВИЛНИЦИ

• Правилник за начинот на изготвување на изјавата за безбедност, нејзината содржина,
како и податоците врз кои треба да се заснова процената на ризикот (Сл.весник на РМ
бр.2/2009)
• Правилникот за минималните барања за безбедност и здравје при работа на
вработени од ризици поврзани со изложување на канцерогени, мутагени или
супстанци токсични за репродуктивниот систем (Сл.весник на РМ бр.110/2010)
• Правилникот за минималните барања за безбедност и здравје при работа на бремени
работнички, работнички кои неодамна се породиле или дојат (Сл.весник на РМ
бр.119/2011, 197/2017)
• Правилникот за минималните барања за безбедност и здравје при работа на младите
работници (Сл.весник на РМ бр.127/2012)
• Правилникот за минималните барања за безбедност и здравје при работа на
вработените кои се потенцијално изложени на ризик од експлозивни атмосфери
(Сл.весник на РМ бр.74/2009)
• Правилник за знаци за безбедност и здавје при работа (Сл.весник на РМ бр.107/2019)
• Правилник за личната заштитна опрема која вработените ја употребуваат при работа
• Правилник за поблиските услови по однос на простор и опрема што треба да ги
исполнуваат правните лица што вршат промет со опасни хемикалии. (“Службен весник
на РМ бр. 132/08)
• Правилник за поблиските услови по однос на простор, опрема и кадар што треба да ги
исполнуваат правните лица што произведуваат опасни хемикалии. (“Службен весник на РМ
бр.132/08)
• АДР прописи (прописи за транспорт на опасни материјали)

ПРИМЕНА ВО ПРАКСА Член 5 – проценка на ризик

• Својства на опасни хемиски супстанци (Н – фрази)

• Податоци за безбедноста и здравјето кои ги обезбедува добавувачот (СДС

– листи или безбедносни листи)

• Нивото, видот и траењето на изложеност

• Количините на хемиските супстанци и други околности

• Граничните вредности на професионална изложеност

• Ефектот на превземените мерки кои се или ќе бидат превземени

• Достапните наоди на веќе спроведеното следење на здравствената

состојба

ПРИМЕНА ВО ПРАКСА Член 6 – мерки

• Во став 3 и 4 од овој член се дефинира степенот на мерките кои треба да
ги превземе работодавачот односно дали ќе ги примени посебните
заштитни мерки, превентивните мерки и мерките за набљудување од
член 7, 8 и 11)
• Опасност која може да произлезе од овие одредби:
- проценка на ризиците од хемиските штетности со несоодветна
метода
- проценка која може да се темели на погрешни податоци за
хемикалиите особено до целосно усогласување на европските правила
• Мерки за надминување на состојбата:
- преќутно користење на методи за проценка на ризици од
хемикалии кои се најсоодветни (спротивно на правилникот за проценка на
ризик)
- користење на податоци за хемикалиите исклучиво од
производителот на хемикалија доколку се работи за европски или САД
производител или податоци за хемикалијата дефинирани по САЅ или UN
ознака од европски производител доколку производителот е од други пазари.
- правилна и реална примена на методата

7
 12.06.2019

ПРИМЕНА ВО ПРАКСА Член 7 – мерки

• Директна поврзаност со следните правилници:

- Правилникот за минималните барања за безбедност и здравје при
работа на вработените кои се потенцијално изложени на ризик од
експлозивни атмосфери (Сл.весник на РМ бр.74/2009)
- Правилник за поблиските услови по однос на простор и
опрема што треба да ги исполнуваат правните лица што вршат
промет со опасни хемикалии. (“Службен весник на РМ бр. 132/08)
- Правилник за поблиските услови по однос на простор, опрема и
кадар што треба да ги исполнуваат правните лица што произведуваат
опасни хемикалии. (“Службен весник на РМ бр.132/08)

ПРИМЕНА ВО ПРАКСА Член 8 – мерки

• Мерки кои се однесуваат на несреќи, инциденти или вонредни ситуации

- постапки (акциски планови)
- спроведување на вежби
- ублажување на последиците
- ЛЗО
- Системи за предупредување
- Податоци до надлежните служби за спасување во случај на кризи
• Проблем кој може да произлезе:
- Дали проценките на загрозеност и плановите за заштита и
спасување кои се изработуваат согласно Законот за заштита и спасување се
доволни, бидејки кај нив треба да има и мерки за заштита и спасување при
техничко технолошки несреќи?
- Компетентност при изготвување?
- Мислење и одобрение од друг орган Инспекција за заштита и
спасување?

ПРИМЕНА ВО ПРАКСА Член 10 – мерки

• „(1) За да се спречи изложеноста на вработените од ризици по здравјето

кои произлегуваат од одредени хемиски супстанци и/или одредени
дејности, се забранува производство, преработка или користење на
хемиски супстанци и дејности кои вклучуваат хемиски супстанци од
Прилог 3, кој е составен дел на овој правилник.“
• Исклучок е
- научни истражувања и тестирања вклучувајки и анализи
- активности наменети за отстранување на хемиските супстанци кои
се присутни во форма на споредни или отпадни производи
- за цели на производство на хемиски супстанци, наведени во став 1
од овој член, кои се користат како полупроизвод и за таква употреба.
• Известување до инспекторат (важи од 31.12.2013)
• Пример на штетни хемикалии кои се во Анекс 3: брашно, портланд
цемент, азот диоксид, хлор, флуор, олово, бакар, никел, калај, јаглерод
диоксид, оцетна киселина и сл.

8
 12.06.2019

ПРИМЕНА ВО ПРАКСА Член 11 – здравствена состојба

• Обврска на работодавачот да ја следи

здравствената состојба со претходни и
периодични прегледи согласно
проценката на ризик.

• Директна поврзаност со уредба за

здравствени прегледи