Steven A.

Cook

Sıdıka Cansu İnce

Giriş

Bu çalışma Ortadoğu ve Afrika uzmanı araştırmacı yazarı olan Steven A.

Cook’u ve bağlı olduğu Council on Foreign Relations örgütünün geçmişte ve hala
günümüzde Türkiye’nin önemli olaylarına nasıl ve ne için etkide bulunduğunu
incelemek amaçlı yapılmıştır.1 CFR- Amerika- Türkiye ilişkisinde Türkiye’nin nasıl
ve hangi konularda etkilendiği üzerine durulmuş olup çalışma 4 ana bölümden
oluşmaktadır. Bu bölümler sırasıyla kişinin hayatı, kişinin CFR geçmişi, kişinin veya
kişi ile bağlantılı eser ve teoriler ve son olarak CFR hakkında bağımsız araştırmadan
oluşmaktadır. Bu çalışma, gelecekte yaşanacak Amerika- Türkiye ilişkilerini
öngörmek amaçlı yapılmamıştır.

Hayatı

Steven A. Cook Uluslararası Çalışmalar alanında Vassar College’dan lisans,

Uluslararası İlişkiler alanında Johns Hopkins İleri Uluslararası Çalışmalar Okulu’ndan
yüksek lisans ve Siyaset Bilimi alanında Pennsylvania Üniversitesi’nden hem yüksek
lisan hem de doktora derecelerine sahiptir.2 Steven A. Cook, CFR’ye katılmadan önce
1995-1996 yıllarında Washington Yakın Doğu Politikası Enstitüsü’nde, daha sonra da
2001 ve 2002 yılları arasında Brookings Enstitüsü’nde araştırma görevlisi olarak görev
yapmıştır. Cook, Washington’da Türkiye hükümeti tarafından finansal bir şekilde
desteklenen Türk Araştırma Enstitüsü’nden araştırma bursu almıştır.3 Steven A. Cook
şu an Foreign Policy dergisinde köşe yazarlığı yapmaktadır. Ayrıca False Dawn:
Protest, Democracy and Violence in the Middle East, The Struggle for Egypt: From
Nasser to Tahrir Square, Ruling But Not Governing: The Military and Political
Development in Egypt, Algeria, and Turkey, U.S.-Turkey Relations: A New
Partnership ve In Support of Arab Democracy: Why and How kitaplarının yazarıdır.4

1Expert Bio https://www.cfr.org/expert/steven-cook

2Steven A. Cook, Expert on Arab and Turkish Politics, Joins Council as Next Generation
Fellow https://www.cfr.org/news-releases/steven-cook-expert-arab-and-turkish-politics-joins-council-
next-generation-fellow
3 How Is Steven Cook Wrong About Turkey? https://www.dailysabah.com/columns/hakki-
ocal/2017/06/28/how-is-steven-cook-wrong-about-turkey
4 https://www.thriftbooks.com/a/steven-a-cook/374605/
Foreign Policy dergisinde Türkiye ve diğer Ortadoğu ülkeleri iç ve dış politikaları
hakkında sayısız makalesi bulunmaktadır.5 Arapça, Türkçe ve Fransızca bilen ve
Türkiye ve diğer Ortadoğu ziyaretlerine devam eden Cook, şu an Washington D.C’de
yaşamaktadır.6 False Dawn: Protest, Democracy, and Violence in the New Middle
East; The Struggle for Egypt: From Nasser to Tahrir Square isimli kitabı ile
Washington Yakın Doğu Araştırmaları Enstitüsü’nden 2012 yılında altın madalya
alan Cook, bir sonraki kitabı olan The End Of Ambition: America’s Past, Present,
and Future in the Middle East’i 2023 yılında çıkaracak. 7

CFR

CFR yani Dış İlişkiler Konseyi (Council on Foreign Relations) 1921 yılında
kurulan New York merkezli bir düşünce kuruluşudur.8 CFR tanımı hakkında Türk
gazeteci Fehmi Koru şu sözleri kullanmıştır, “ABD’de 1920’li yıllardan bu yana
gelmiş geçmiş bütün başkanların bakan ve üst düzey bürokrat ataması için kaynak
olarak yararlandığı bir kurumdur CFR. 1921 yılında dernek statüsünde kurulmuştur.”.9
Fehmi Koru aynı zamanda yabancı hükümet başkanlarının da ilk önce CFR’de
sınandığı hakkında bir iddia ortaya atmıştır ve bu iddia içinde Turgut Özal, Mesut
Yılmaz, Süleyman Demirel, Tansu Çiller, Bülent Ecevit ve Abdullah Gül gibi
isimlerden de söz edilmiştir10. Fehmi Koru’nun bu iddiasına destek olarak 2009 yılında
çıkan bir habere göre ABD Dış İşleri’ne bağlı internet sitesinde Amerikan Dış İşleri
bursu ile yetiştirilmiş dünya liderleri arasında Abdullah Gül de gösterildi.11 CFR ile
ilk toplantısını 1997 yılında gerçekleştiren Gül, o tarihte sonradan içinden AKP’nin
doğacağı Refah Partisi hakkında konuştu.12 Sonraki toplantı 2001 yılının nisan ayında
gerçekleşti ve bir yıl sonrasında Abdullah Gül’ün başbakanı pozisyonunu üstlendiği
Adalet ve Kalkınma Partisi iktidara geldi.13 Abdullah Gül, CFR ile yaptığı son
toplantısını da 24 Eylül 2010 tarihinde New York’a giderek gerçekleştirdi. Böylece

5 https://foreignpolicy.com/author/steven-a-cook/
6 https://www.mei.edu/profile/steven-cook
7 Expert Bio https://www.cfr.org/expert/steven-cook
8 https://www.sabah.com.tr/yazarlar/hilalkaplan/2021/08/04/biz-haziriz
9 https://fehmikoru.com/seytan-ile-monopoly-oynayinca-ya-da-bakan-nebatinin-unlu-cumlesini-

anlayayim-derken/
10 https://fehmikoru.com/seytan-ile-monopoly-oynayinca-ya-da-bakan-nebatinin-unlu-cumlesini-

anlayayim-derken/
11 https://www.yenicaggazetesi.com.tr/-28291h.htm
12 https://www.odatv4.com/siyaset/abdullah-gulun-o-toplantida-ne-isi-vardi-2609101200-12789
13 https://www.odatv4.com/siyaset/abdullah-gulun-o-toplantida-ne-isi-vardi-2609101200-12789
Gül, CFR masasına 3 kez katılmış oldu.14 Bu toplantılar ve sonuçları bizi Banu Avar’ın
2010 yılında yaptığı haberindeki "AKP’nin tüzük ve programında CFR imzası var.
AKP bir CFR projesiydi ve Amerikan gizli devletinin bir ürünüydü." sözlerini
hatırlatmıştır.15

Haberajandanet’in yazısına göre, Türk siyasetindeki önemli birçok isim farklı

birçok bursla Amerika’da eğitim ve öğretim görmüştür. Süleyman Demirel’in
Eisenhower bursu, Ali Babacan’ın Fulbright bursu, Bülent Ecevit ve Deniz Baykal’ın
da Rockefeller bursu almış olması da anlam kazanmıştır. 16 Bülent Ecevit’in 1954
yılında Eisenhower bursu ile Amerika’da eğitim için Harvard Üniversitesi’ne gitti ve
ilk ciddi araştırmasını oradaki Ortadoğu Enstitüsü’nde yaptı. Ardından anayurda geri
döndü. 1957 mayısında ABD’ye tekrar fakat bu sefer Rockefeller bursundan
yararlanarak gitti. Orada “Osmanlı Siyasi Tarihi” üzerine çalışmalar yapan Ecevit daha
burs süresi dolmadan Ekim 1957 seçimleri için Türkiye’ye geri döndü.17 CFR’ye
sağladığı destek ve yakınlığı ile gözlerden kaçmayan Rockefeller ailesinin, belirli
siyasilere ve Bülent Ecevit’e sağladığı bu burs, Bülent Ecevit’in Amerika‘nın
Türkiye‘yi kontrol altında tutmak için sol ve sağ ilişkilerinin başına geçirecek adam
yetiştirme planının sonuçlarından sadece bir tanesi olduğu iddialarını da beraberinde
getirmektedir.

Kurucu üyeleri Elihu Root, Paul D. Cravath, Edwin F. Gay ve son olarak
CFR’nin seçilen ilk başkanı John W. Davis’den oluşur.1819 2003’ten bu yana
başkanlığını 1989 ile 1993 yılları arasında George H. W. Bush’un özel asistanlığını
yapan Richard N. Haass üstlenmektedir.2021 1927’de Rockefellerlar da bu örgüte
katıldı.22 1930’ların sonuna doğru Ford Vakfı ve Rockefeller Vakfı tarafından büyük
miktarlarda fonlanmıştır.23 Yıllar geçtikçe CFR ülke çapında ve global olarak daha da

14 https://www.odatv4.com/siyaset/abdullah-gulun-o-toplantida-ne-isi-vardi-2609101200-12789
15 https://www.odatv4.com/siyaset/abdullah-gulun-o-toplantida-ne-isi-vardi-2609101200-12789
16 https://haberajandanet.com/Article/hangisi-makbul-abd-ye-ihanet-eden-erdogan-mi-erdogan-a-

ihanet-eden-babacan-mi/BrkqwXxw918sYot9v1KN
17 https://www.mynet.com/ecevitin-ortadogu-gorusu-abdde-sekillendi-110100014263
18 THE DIŞ İLİŞKİLER KONSEYİ A Short History by George Gavrilis, Council on Foreign

Relations, 2021, sayfa 10

19 https://www.cfr.org/historical-roster-directors-and-officers
20 https://www.cfr.org/historical-roster-directors-and-officers#chapter-title-0-7
21 https://www.sozcu.com.tr/2018/dunya/cfrnin-son-raporu-tartisma-yaratacak-turkiye-artik-

dostumuz-da-degil-dusmanimiz-da-degil-2758627/
22 https://www.odatv4.com/siyaset/abdullah-gulun-o-toplantida-ne-isi-vardi-2609101200-12789
23 O'Brien, Thomas F. (1999). Latin Amerika'da ABD Kapitalizminin Yüzyılı . UNM Basın. sayfa

105–106
önem kazanmaya başladı. Yöneticileri ve üyelerini çoğunlukla Amerikalı eski
bakanlar, CIA ve federasyon üyeleri ve banka temsilcileri oluşturmaktadır.24 CFR kısa
zamanda o kadar büyüdü ve güçlendi ki Eisenhower döneminde, Eisenhower’ın
kendisi de dahil olmak üzere üst düzey Amerikan Dış İşleri yetkililerinin 40%’ı bu
düşünce kuruluşunun bir üyesiydi. Johnson hükümeti sırasında ise 57% ile en yüksek
istatistikleri gördü.25 Aydınlık gazetesinin yaptığı habere göre CFR’nin Türkiye
lobisinde bulunan en önemli isim Rahmi Koç’tur iddiası aşağıda belirtilmiştir.

“David Rockefeller, 1999 yılında Koç Müzesi'nde Koç Grubu'nun davet

yemeğine katıldı. Rockefeller burada Rahmi Koç'un CFR'nin Dış İlişkiler
Uluslararası Grup Üyeliği'ne alındığını açıkladı ve kendisine madalya taktı.
Rahmi Koç bu tarihten sonra yıllarca CFR'de yöneticilik yaptı.”26 (Aydınlık,
Nisan, 2021)

CFR ve CIA aynı zamanda diğer ülkelerin hükümetlerinin ayağını kaydırmak,

darbe yapmak ve iç karışıklıklara sebebiyet vermekle de tanınır. Steven A. Cook,
Ağustos 2016 tarihinde, MHP, hükümete yakınlığıyla bilinen basın medya kuruluşları
ve Türkiye hükümetinin ABD’yi 15 Temmuz darbesini yapmakla suçlaması hakkında
bir makale yayınladı. Sözü geçen makalede aynı zamanda ABD’nin 1980 darbesinde
altı kapalı bir şekilde oynadığı rolden ve 2016’da da aynısının tekerrür ettiğinden
bahsedildi.27 Erdoğan hükümetine yakınlığıyla bilinen bir diğer gazete olan Yeni Şafak
ise direkt bir şekilde Erdoğan’a suikast girişiminde bulunulduğu haberini
yayımlamıştır.28 MHP genel başkanı Devlet Bahçeli ise darbenin arkasındaki isim
iddiaları için “Eğer darbe girişiminin arkasında Pentagon ya da CIA varsa Türkiye’nin
sorunu ciddidir.” açıklamasını yapmıştır. 29 Ayrıca Devlet Bahçeli’nin 2016’da yaptığı
aşağıdaki açıklama, bizlere 1980 darbesinde olduğu gibi ülkede ciddi ölçüde

24 https:// www.sozcu.com.tr/2018/dunya/cfrnin-son-raporu-tartisma-yaratacak-turkiye-artik-
dostumuz-da-degil-dusmanimiz-da-degil-2758627/
25 Shoup, Lawrence H. & Minter, William (1977). Imperial Brain Trust: Dış İlişkiler ve Birleşik

Devletler Dış Politikası Konseyi . Aylık İnceleme Basın

26 https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/bozguncu-bildirinin-temelindeki-gercekler-240761

27https://www.dailysabah.com/editorial/2016/07/28/turkish-public-asks-us-for-evidence-its-not-
behind-the-coup

28https://www.yenisafak.com/en/columns/ibrahim-karagul/the-us-tried-to-assassinate-erdogan-
2030493
29https://www.hurriyetdailynews.com/turkey-is-in-big-danger-if-us-was-behind-coup-attempt-mhp-
leader-102115
karışıklıklar başlamadan kısa zaman önce mutlaka bilumum önemli bölgelere ziyaret
geçekleştiren CIA ve türevleri Amerika çalışanlarını hatırlatmıştır.

“Söylentiler, FETÖ darbe girişiminin arkasında bir ISAF komutanı ABD'li

generalin olduğunu söylüyor. Bu ABD'li şahsın 15 Temmuz'dan önce iki kez
gizlice Türkiye'ye geldiği, Erzurum'da ve Adana'nın İncirlik Hava Üssü'nde
sırlarla dolu toplantılar yaptığı söyleniyor. Eğer bu iddialar doğruysa yani bu
hainlerin arkasında CIA ve Pentagon varsa çok ciddi bir sorunla karşı karşıyayız
ve ABD bunu aşamayacak demektir.”30 (Hürriyet Daily News, Temmuz, 2016)
RT News’in yaptığı haberde, yukarıdaki alıntıda bahsedilen ABD’li şahsın
General John F. Campbell olduğu ve mayıstan bu yana darbe zamanına kadar
Türkiye’ye Erzurum ve İncirlik askeri üsleri olmak üzere 2 gizli ziyaret
gerçekleştirdiği iddia edildi. 31 Ayrıca Yeni Şafak kaynaklı başka bir haberde, darbe
yanlısı Türk general ve komutanları darbeye ikna etmek için CIA ajanları tarafından
Nijerya menşeli UBA bankasından Türkiye’ye 2 milyar dolar para transferi yapıldığı
iddia edildi.32 Fakat Campbell, Fox Haber’e yaptığı açıklamada “Afganistan’dan
döndüğüm mart ayından beri ABD dışına çıkmadım. Bu başlık için neden beni seçtiler
bilmiyorum.” ifadeleriyle haberleri yalanladı. “Aslında, darbe günü sanırım New
York'ta Geraldo ile bira içiyordum” diye de ekledi. Türk medyasından gelen, darbede
ABD’nin parmağı var haberleri ve baskılar Obama’yı Erdoğan ile bir telefon
görüşmesi yapmaya itti. Barack Obama bu görüşmede ABD’nin darbeye karışması
iddialarının ”açıkça yanlış” olduğunu vurguladı. Bir zamanlar Erdoğan’ın siyasi
yoldaşı olan Fethullah Gülen ise 2016’da Erdoğan tarafından darbede baş rol
oynamakla suçlandı. Gülen İslamcı okul ve vakıfların oluşturduğu global bir ağı
yönetiyordu. Bu yüzden Türkiye’de de özellikle radikal İslamcılardan oluşan
azımsanamayacak bir kitleye sahipti. Erdoğan’ın açıkça ABD’den Fethullah Gülen’in
iadesini istemesine rağmen yaklaşık 7 yıldır hiçbir sonuç alınamamakla birlikte, ABD,
Fethullah Gülen’in darbeye karıştığına dair kesin kanıtlar sunulmadığı takdirde
Türkiye’ye hiçbir şekilde geri döndürülemeyeceğini bildirdi. 33 Zamanında özellikle
halkın sol kesiminden gelen, cemaat ve tarikatların kapatılması isteği göz önünde

30 https://www.hurriyetdailynews.com/turkey-is-in-big-danger-if-us-was-behind-coup-attempt-mhp-
leader-102115
31 https://www.rt.com/news/353126-campbell-nato-coup-turkey/

32 https://www.rt.com/news/353126-campbell-nato-coup-turkey/
33https://www.foxnews.com/world/geraldo-vouches-for-us-general-accused-of-plotting-failed-
turkish-coup
bulundurulmamış ve sonradan bu görmezden gelmeler maalesef ki meyvesini
vermiştir.

Cuma günü gerçekleşen başarısız darbe girişiminin ardından Türkiye’nin

İncirlik Askeri Üssü’nün elektriklerini 4 gün boyunca kesmesi Pentagon’un
Türkiye’ye elektrikleri geri açması için açıkça baskı yapmasına neden oldu. CFR
yetkilisi Steven A. Cook elektriklerin "Türklerin ABD üzerinde bir etkisi olduğunu
göstermek için" kesildiğini ileri sürdü.34 İncirlik üssü, ABD’nin IŞİD ile savaştığı
Kuzey Suriye’de düzenli görevler yürütmesi açısından önemlidir ve İncirlik’teki
elektrik kesintisi bu operasyonları büyük ölçüde etkilemektedir. 35 ABD 2015’ten bu
yana Türk hava üssünden saldırılar düzenlemektedir. Steven A. Cook bu elektrik
kesinti ile Türklerin verdikleri şeyleri her an geri alabilecekleri mesajını verdiğini öne
sürmüştür.36

Amerika uzun yıllardır kendi jeopolitik çıkarlarını korumak için başka ülkelerde
çıkardığı iç karışıklıklar açısından kanlı bir geçmişe sahiptir. 1960’da Moskova
dönüşünde Adnan Menderes hükümetine yapılan darbe ve 1980’de gerçekleşen
darbeleri hem desteklemiş hem de özellikle parmağı olduğuna dair iddialar
mevcuttur.37 1980 darbesi, 1960’dakinden farklı olarak birçok sebepten dolayı ortaya
çıkmıştır. Siyasi cinayetler, halkın ambargo sonuçlarından doğan ekonomik kriz
altında ezilmesi ve sosyal nedenler bunlardan bazılarıdır. 38 12 Eylül darbesi bazı
kesimler tarafından sol darbe olarak görülse de o dönemin CIA Türkiye istasyon şefi
Paul Henze’nin aktardığı bazı sözler, darbenin kimin tarafından planlandığına açıklık
getirir niteliktedir.39 Rahmetli Mehmet Ali Birand, Paul Henze’nin o geceki

34https://edition.cnn.com/2016/07/19/politics/incirlik-air-base-turkey-failed-coup-power-
cutoff/index.html

35 https://edition.cnn.com/2016/07/19/politics/incirlik-air-base-turkey-failed-coup-power-
cutoff/index.html
36 https://edition.cnn.com/2016/07/19/politics/incirlik-air-base-turkey-failed-coup-power-

cutoff/index.html

37 https://www.wsws.org/en/articles/2016/07/28/turk-j28.html

38Eminoğlu, Dilek (2021). 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylül 1980 Darbelerinden sonra Türkiye’de oy
verme davranışı, 21. Yüzyılda Eğitim Ve Toplum, 10, sayfa 473
39https://www.washingtonpost.com/local/obituaries/paul-b-henze-former-cia-and-national-security-
specialist-dies-at-86/2011/06/02/AG4mSYHH_story.html
konuşmasını ve sonradan Paul Henze’nin tabiri caizse önceden söylediği sözü şimdi
yalanlamasını şu sözlerle sitem edip açıklamaktadır:

“12 Eylül Saat: 04.00 adlı kitabımı yazarken Henze ile de bir söyleşi yapmıştım.
Bana, 12 Eylül dönemiyle ilgili Washington'daki gelişmeleri anlatmış ve ünlü
anısını tekrarlamıştı. Buna göre, Ankara'dan Türk askerinin müdahale ettiği
haberi gelince, Kennedy Center'da bulunan Başkan Carter'a hemen haber
ilettiğini ve "Our boys did it" (bizim çocuklar yaptı) mesajını verdiğini anlatmıştı.
Ben de kitabıma bu anektodu almıştım. Kitap 1984 yılında yayınlandı ve bugüne
kadar 10'a yakın baskı yaptı. Ardından Brassey's (Londra) İngilizce olarak
yayınlandı. Aradan bunca zaman geçtikten sonra, Paul Henze, geçenlerde Güneri
Cıvaoğlu'nun DURUM programında bu anektodu yalanladı. BAna da aynı şeyi
söyledi ve "Beni yanlış anlamışsın. Ben böyle bir söz etmedim. Bana askeri
müdahale haberini veren 'boys in Ankara did it' (Ankara'daki çocuklar yaptı)
dedi" diye yalanladı. Doğrusu şaşırdım. Zira bana bu anektodu anlattığı günün
notlarına baktım, aynen öyle... Henze, Türk basınını, Türkiye hakkında çıkan
kitapları yakından izleyen kişidir. Kitapları okumamış olmasına ihtimal
veremiyorum. Arada geçen 12 yıl süresince de defalarca karşılaştık, hiç sözünü
etmedi. Henze'nin bu anısını şimdi değiştirmesinin nedenini anlayamadım,
gitti.”40 (Sabah, Haziran, 1997)

1975 yılında Milliyetçi Cephe adında, sağ eğilimli partilerin oluşturduğu bir
koalisyon hükümet kurulmuştur. Başlıca amacı ülkede komünizmi engellemek ve sol
parti CHP’nin başa geçmesini önlemekti. 41 Milliyetçi Cephe’nin kurulduğu tarihlerde
İç ve Güneydoğu Anadolu’da bir CIA ajanı dolaşıyordu. Bu şahıs, Robert Alexander
Peck idi. Amerikan büyükelçisi 2. katibi olan CIA çalışanı, Maraş’ta Adalet Partili ve
MHP‘li vekiller ile toplantılar düzenliyor, yöneticilerle, eşrafla, toprak sahipleriyle
görüşüyordu. Etnik temizlik iddiaları da mevcut olmakla birlikte, diğer CIA
çalışanlarındakinin aksine Robert Alexander Peck hakkında internette sınırlı bilgiye
ulaşabildim ve bu yüzden etnik temizlik konusu hakkında derin bir araştırma
bulamadım. Arlık 1978’de yaşanan Maraş Olayları arifesinde Amerikalı bir
istihbaratçının Maraş’da dolaşıp üstüne yerel yöneticilere ve halkla yaptığı sıradışı
araştırmalar kafamızda bazı çizgileri birleştirmeye yetiyor hatta artıyor bile. Alexander
Peck, 1979’da Amasya’da, Çorum Olayları’nın yaşandığı yıl olan 1980’de ise
Çorum’da görüldü. Katliamlardan sonra, Maraş ve Çorum’un demografisi değişecekti.
%70-80'lik bir Alevi nüfusu göçe zorunlu hale gelecekti. Böylece Alexander Peck,

40http://arsiv.sabah.com.tr/1997/06/01/y09.html
41Coşkun, Y. (2017). I. Milliyetçi cephe hükümetinin ilk üç ayında Türk siyasal hayatı ve mecliste
iktidar-muhalefet ilişkisi the Turkish political life in the first three months of I. nationalist front
government and the relationship between the government and the opposition in the national assembly
of Turkey, Balıkesir University The Journal of Social Sciences Institute, 20, s.271
Türkiye‘yi istikrarsız hale getirip darbe koşullarını yaratma planında başarılı olmuştu.
Bir süre sonra ise 1980 darbesi gerçekleşti. Milliyet gazetesi yayın yönetmeni ve
gazeteci Abdi İpekçi, Maraş Katliamı’nın “Kontrgerilla” isimli CIA bağlantısı olduğu
iddia edilen derin devlet örgütü tarafından örgütlendiği, bu olaya bir CIA ajanının da
dahil edildiği ve Kontrgerilla ile MHP’nin iç içe olduğuna dair kanıtları toplamıştı.
İpekçi’nin 1979 Ocak tarihli, katıldığı bir görüşmede verdiği bilgiler onun 1 ay içinde
öldürülmesine neden olacaktı. 1 Şubat 1979’da gazeteci Abdi İpekçi suikaste uğradı
ve hayatını kaybetti. İpekçi'nin suikastinden sonra, emekli Amiral Sezai Orkunt'un
yaptığı açıklama şu şekildedir, “Abdi, askerlerin arazide bazı sivillere kontrgerilla
eğitimi verdiğini öğrenmiş. CIA şefi ile bunu konuşmuş. Ardından vuruldu. Halbuki
Genelkurmay'ın haberi olmadan böyle talimler yaptırılmayacağını bilmesi lazımdı.”
1980 zamanlarında ayağı kaydırılan tek kişi Abdi İpekçi olmamıştır. Diğer birçok isme
dönemin İçişleri Bakanı Hasan Fehmi Güneş de dahil edilmiştir. 1979 yılında Amasya
Belediye Başkanı Gündüz Türen ile İçişleri Bakanı Hasan Fehmi Güneş arasında
geçen telefon görüşmesinde Gündüz Türen’in aktardıkları şu şekildedir:

“Sayın Bakanım buralarda Robert Alexander Peck diye bir Amerikalı

dolaşmakta... ABD Büyükelçiliğinde ikinci katip. Ama ziyaret ettiği kişilere garip
sorular soruyor... Bana da geldi. Çok tuhaf sorular sordu: Amasya'da Sünnilerle
Alevilerin oranı ne? Amasya'da genel nüfusa göre işçilerin oranı ne? Amasya'da
solcular mı sağcılar mı ağır basıyor? Amasya'daki çatışmaların nedeni
mezhepsel mi? Etnik mi? İdeolojik mi?” (Independent Türkçe, Aralık 2020)42
Görüşmenin üzerine Hasan Fehmi Güneş dönemin Amasya Valisi Aydemir Ceylan’ı
arar. Alexander Peck valiyi de ziyaret etmiş ve benzer soruları ona da sormuştur. 43
Büyük şehirlerde sağ- sol çatışması olarak gördüğümüz olaylar kontrollü iç savaş
çıkarmaya yetmemiş, ülkede darbe isteyen ve bunun için halkın kinini kullanacak
güçler, bunu bir üst aşamaya taşımaya karar vermişti. Bu da mezhep odaklı çatışma
olan, sonradan yüzlerce kişinin hayatını kaybedip yaralanacağı Alevi- Sünni çatışması
idi.44 Hasan Fehmi Güneş bu planların ve Alexander Peck’in üstüne gitmiş ve
araştırılmasının sağlamıştır. Böylece Hasan Fehmi Güneş, Alexander Peck’i
“İstenmeyen Adam” ilan ederek Türkiye’den çıkarttırmıştır. Sanatçı Aynur Aydan ile

42
https://www.indyturk.com/node/289021/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/mara%C5%9F-
mara%C5%9F-olal%C4%B1-b%C3%B6yle-bir-zul%C3%BCm-g%C3%B6rmedi

43
https://www.indyturk.com/node/289021/t%C3%BCrki%CC%87yeden-sesler/mara%C5%9F-
mara%C5%9F-olal%C4%B1-b%C3%B6yle-bir-zul%C3%BCm-g%C3%B6rmedi

44 https://www.yurtgazetesi.com.tr/hasan-fehmi-gunesin-aciklamalari-makale,3170.html
gizli aşk yaşadığı skandallarından sonra 1979‘un ekim ayında görevinden istifa etmiş
ya da ettirilmiştir. Güneş’in istifasından sonra Alexander Peck tekrar Türkiye’ye
dönmüş ve görevine kaldığı yerden devam etmiştir. Kısa bir süre sonra ise Çorum
Olayları patlak vermiştir.45

1980 döneminin CHP iktidarı Bülent Ecevit hükümetinin kararlarının bir

sonucu olarak Amerika ve diğer birçok ülkenin Türkiye’ye ciddi yaptırımlar ve
ambargolar uygulamasını, Türk halkının yüklü bir çoğunluğu şu an bile, 20 Temmuz
1974’de başlattığımız Kıbrıs Barış Harekatı nedeniyle uyguladığını sanmaktadır.
Ancak asıl neden Kıbrıs Barış Harekatı değil, aynı yıl fakat daha önce meydana gelen
haşhaş krizidir.46 Haşhaş ekiminin Anadolu’da yaklaşık 4000 yıllık bir geçmişi
bulunmaktadır. 19. yüzyılda dünya ticaretinin artmasıyla afyona olan talep de artmış
ve haşhaş ekimi Anadolu’da daha geniş bir alana yayılmıştır. 47 1900’lü yıllara
gelindiğinde üst düzeyde artış gösteren küresel uyuşturucu bağımlılığı tüm dünya
ülkelerinde ciddi problemler yaratmıştır ve bu sorunun çözülmesi amaçlanmıştır.
Türkiye'de ise haşhaş üretimi ve satışı 1935 senesinde kabul edilen kanun ile tamamen
devletin kontrolü altına alınmıştır. 48 ABD Uyuşturucu Maddeler Dairesi Başkanlığı,
28 Eylül- 2 Ekim 1970 tarihinde Cenevre’de yapılan Birleşmiş Milletler toplantısında
ABD’ye giren yasadışı eroinin %80’inin Türkiye menşeli olduğunu savunmuştur. 49
Bundan mütevellit ABD tarafından yapılan baskılar sonucunda Nihat Erim hükümeti,
ABD ile yaptığı anlaşma doğrultusunda Türkiye’deki haşhaş ekimini 1972
sonbaharından geçerli olmak üzere tamamen yasaklamıştır. 50 Haşhaş ekimi yasağı ile
birlikte Türkiye tıbbi alanda kullanılmak amaçlı üretilecek afyonların tedarikinde
sorunlar yaşamaya başlamıştır. 51 1974 tarihinde temmuz başında dönemin Ecevit
hükümeti tarafından alınan kararla ise haşhaş ekimi yasağına son getirilmiştir. Alınan
karardan birkaç gün sonra ise, daha Kıbrıs Barış Harekatı gerçekleşmeden önce

45 https://www.birgun.net/haber/hasan-fehmi-gunes-366987
46 32.Gün. (2020, March 17). 12 Eylül Belgeseli: 32.Gün Arşivi [Video]. Youtube.
https://www.youtube.com/watch?v=arGodO-a1sE&t=270s
47 Özata, M. (2016). Türkiye- ABD ilişkileri (1971-1984) (Doktora Tezi (2502110054), s 48.

48http://www.palgrave-journals.com/sj/journal/vaop/ncurrent/abs/sj20138a.html.
49 The Department of State Bulletin, C.63, S.1635 (Ekim 1970), Government Printing Office,
Washington, 1970, s.492
50 Özgen Acar, “ Türkiye, 1972’de Haşhaş Ekimine Son Verecek”, Cumhuriyet, 30.06.1971, s.1
51 U.S. Congress, Congressional Record-House, 93d Congress, 2nd Session, July 2, 1974, s.26804
Amerikan Senatosu’ndan ambargo kararı çıkmıştır. 52 Sonuç olarak ambargonun Kıbrıs
Barış Harekatı nedenli uygulanması düşüncesi tamamen algı oyunundan ibarettir.

Makale ve Teoriler

Steve A. Cook’un son zamanlardaki en önemli makalelerden biri Erdoğan’ın

kötüye gittiği düşünülen sağlık durumu ve 2023 seçimlerinde olası bir iktidar partisi
mağlubiyetinde yerine geçebilecek farazi adaylar hakkında yazılmıştır.53. Cook,
Foreign Policy dergisinde paylaştığı makalesinde,

“Erdoğan’ın yeniden seçilmek için aday olamayacak kadar hasta olabileceğine

dair işaretler var. Son aylarda Türk liderin pek de iyi görünmediği bir dizi video
ortaya çıktı. Bazıları diğerleri kadar net değil, ancak birlikte ele alındığında
Erdoğan'ın sağlığı hakkında bazı bariz sorular gündeme geldi. Örneğin bir
videoda başkanın bir dizi merdiveni inmeye çalışırken eşinin yardımına ihtiyacı
olduğu göründü.” (Foreign Policy Magazine, Ekim, 2021)
Açıklaması ile Erdoğan’ın yakın zamanda Türk siyasi sahnesinden
çekilebileceği ve olağanüstü hal altına Hakan Fidan, Hulusi Akar ve Süleyman Soylu
gibi başka güçlü isimlerin Türkiye’yi yönetebileceği mesajını verdi.54 Steven A. Cook
bu yıl şubat ayında yaptığı bir paylaşımında, İYİ Parti’nin ABD’de CFR örgütü ile
Henri Barkey’nin davet edilmemesi koşuluyla bir görüşme talebinde bulunduğu ve
Cook’un bunu argo denilebilecek bir dil ile reddettiği görüldü.5556 Steven A. Cook’un
bahsi geçen paylaşımda hocam hitabını kullandığı eski CIA şefi Henri Barkey
geçtiğimiz yıllardan bu yana 15 Temmuz Darbe Girişimi’nde şüpheli isimler arasında
yer alıyor. O gece yurtdışından birtakım numaralar ile yaptığı telefon görüşmelerinden
sonra darbe girişiminin başarısız olmasının ardından birkaç gün içinde kaldığı otelden
çıkıp Türkiye’yi terk ettiği belirlenmiştir.57 Barkey, gelen tüm iddiaları reddetmiş ve
“Türkiye’nin söylediği her şey yalandır.” açıklamasında bulunmuştur.58 Ayrıca Henry

5232.Gün. (2020, March 17). 12 Eylül Belgeseli: 32.Gün Arşivi [Video]. Youtube.
https://www.youtube.com/watch?v=arGodO-a1sE&t=270s
53 https://foreignpolicy.com/2021/10/01/erdogan-sick-lead-turkey/
54 https://artigercek.com/guncel/steven-cook-erdogan-turkiye-yi-yonetemeyecek-kadar-hasta-olabilir-

akar-en-guclu-180483h
55 https://www.veryansintv.com/cfr-ile-gorusmek-isteyen-iyi-parti-heyetine-sok-yanit-hadi-oradan/
56 Sözü geçen tweet içi ayrıca bknz:

https://twitter.com/stevenacook/status/1496505657759092737?ref_src=twsrc%5Etfw%7Ctwcamp%5
Etweetembed%7Ctwterm%5E1496505657759092737%7Ctwgr%5E95df146c6eb176d5c2a689ed6da0
6eb007c157ac%7Ctwcon%5Es1_c10&ref_url=https%3A%2F%2Fwww.diken.com.tr%2Fiyi-parti-
akademisyen-henri-barkeyle-anilmak-istememis%2F
57 https://www.odatv4.com/dunya/cia-uzmani-henri-barkey-den-15-temmuz-itirafi-247581
58 https://www.odatv4.com/dunya/cia-uzmani-henri-barkey-den-15-temmuz-itirafi-247581
Barkey’nin darbeden hemen sonra Osman Kavala ile buluştuğu iddiaları ise şu
şekildedir:

"Mehmet Osman Kavala’nın, darbe girişiminden hemen sonra 18 Temmuz 2016

tarihinde şüpheli Henri J. Barkey ve Splendid Otel'deki toplantıya katılan Sylvia
Tiryaki, Marwa Daoudy ile Beyoğlu İlçesi'ndeki Karaköy Lokantası'nda akşam
yemeğinde görüştükleri, sonrasında da şüpheli Henri J. Barkey'in yurtdışına
çıktığı tespit edilmiştir."59 (Sabah, Ağustos, 2022)
Steve A. Cook’un 2019 yılında Foreign Policy’de yazdığı “Erdogan Has No
Idea What He’s Doing in Syria” isimli makalesini okumam tam da çok yakın zamanda
başlatılan 20 Kasım Kobani Operasyonu ile denk gelerek güzel bir eş zamanlılık
oluşturmuştur. Cook, makalesinde Erdoğan’ın Suriye’de yaptığı operasyonların ana
nedenlerini 4 başlıkta sıralamıştır: Suriye’de olası bir Kürt devletinin kurulmasını
imkansız kılmak, YPG’yi tamamen silmek, Erdoğan’ın popülaritesini arttırmak ve
seçim için hazırlamak ve son olarak da Suriyeli mültecileri ülkelerine geri
göndermek.60 Cook, ayrıca makalesinde aşağıdaki sözleriyle aslında içten içe
Türkiye’nin başlattığı herhangi bir sınır ötesi operasyonuna olan negatif bakış açısını
açıkça gözler önüne serdi:

“Türk ordusunun YPG'yi sınırdan uzaklaştırma kabiliyetine sahip olduğuna

şüphe yok. Bununla birlikte, kabaca 20 mil derinliğinde ve 275 mil
uzunluğunda bir tampon bölge oluşturmak tamamen farklı bir
şeydir. Televizyondaki ve gazetelerdeki haritalardan öyle görünmeyebilir
ama Türkiye 5.500 mil karelik bir alandan bahsediyor, neredeyse
Delaware'nin üç katı büyüklüğünde…Erdoğan, Suriyelileri kendi ülkelerine
yerleştirebilmek için güvenlik ve istikrar sağlamayı planlıyorsa, askeri
operasyonu işgale dönüşecektir. Türk hükümetinin bu sonucu önlemek için
bir planı var mı?.. Erdoğan'ın bir planı yok gibi görünüyor. Ve bir planın
olmadığında hedef haline gelirsin.”61 (Foreign Policy Magazine, Ekim, 2019)
Steven A. Cook’un 2009 yılında İngiliz menşeli Survival dergisinde yazdığı
“Turkey’s War At Home” başlıklı makalesine bakacak olursak, Cook 1970’lerde
yaşanan sağ-sol çatışmasından bu yana Türkiye’de oluşan en büyük kutuplaşmanın şu
an ve bundan sonra yaşanmakta olduğunu savunuyor. AKP hükümeti 2007’den beri
ülkeyi bir krizden diğerine sürüklemekle birlikte, artık halkın her kesimini memnun
etme isteğinden vazgeçip sadece belli amaçlara yönelik çalışmalara önem vermiştir.62

59 https://www.sabah.com.tr/galeri/gundem/15-temmuzun-kilit-ismi-henri-barkeyden-itiraf-osman-
kavala-gorusmesini-dogruladi
60 https://www.cfr.org/article/erdogan-has-no-idea-what-hes-doing-syria
61 https://foreignpolicy.com/2019/10/23/erdogan-turkey-syria-strategy-kurds/
62 Steven A. Cook (2009) Turkey's War at Home, Survival, 51:5, 105-120
 Ayrıca Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri’nin görüş ayrılığına düşmesinin
en önemli nedenlerinden biri de Suriye, İran ve İsrail odaklı dış politikalarıydı. Bundan
öncesinde de dönemin başkanı George W. Bush’un Irak’a işgal kararı ve bu kararın
bölge ve bölgenin yakınlarında doğurduğu yıkıcı sonuçlar neticesinde Amerikan-
Türkiye ilişkileri sekteye uğramaya başladı.63 Bazı sekteye uğramalar yaşansa da
Türk- Amerikan ilişkilerinde adeta uzun bir evlilik gibi kopmalar olduğu kadar
yakınlaşmalar da yaşanabilir. Steven A. Cook’un 2006 yılında Elizabeth Sherwood-
Randall ile hazırladığı bir makaleye göre, Amerika Birleşik Devletleri ve Türkiye’nin
ortaklaştığı konulardan biri de Irak üzerinedir. Bu iki temel konu, PKK’nin bir terör
örgütü olduğuna verilen ortak karardır ve ikinci olarak da Irak’ın üç bağımsız devlete
bölünmesinin bu sözü geçen iki ülkenin hiçbir şekilde çıkarına olmayacağıdır. 64 Suriye
hakkında ise iki ülkenin görüşü yıl ve olaylara bağlı olarak zaman içinde değişiklik
göstermiştir. Sözü geçen makalenin devamında anlatıldığı üzere, Türkiye 1998 yılının
sonlarında Suriye’ye askeri operasyon gerçekleştirme tehdidinde bulundu. Tabi bunun
nedeni Suriye’nin PKK terör örgütü kurucusu Abdullah Öcalan’a sığınak sağlamaya
devam etmesi üzerine olacakların bir bildirisiydi. 65 Sonraki 10 yıl içinde Suriye-
Türkiye ilişkileri ilerleme gösterdi ve Türkiye tarafından sayısız Şam ziyaretleri
yapıldı.66

Sonuç

Bu çalışmanın sonucunda ulaştığımız sonuç; CFR, CIA ve Amerikan menşeli diğer

birçok kurum ve kuruluş zaman zaman dost gibi gözüken fakat aslında sadece kendi
çıkarlarını gözeterek yeri geldiğinde başka ülkelerde komplo düzenleyebilecek, darbe
gerçekleştirebilecek, iç karışıklık çıkartabilecek, yeri geldiğinde kendilerinden eğitim
alan kukla bakan ve başkanları yaratıp yükseltip yeri geldiğinde onları düşürebilecek
potansiyeli fazlasıyla taşımaktadır. Bu yüzden Türkiye’nin yapması gereken şey, kendi
insanımızı kendimiz eğitmek, çeşitli yardımlarla Amerika’ya yollanıp gerekli
eğitimleri alıp yurda geri döndüğünde hiçbir şeyden etkilenmemiş bir şekilde Türkiye

63 Pew Research Center, “American Character Gets Mixed Reviews: U.S. Image up Slightly, but Still
Negative,” The Pew Global Attitudes Project (June 2005)
64 Cook, A. S. ve Sherwood-Randall, E. (2006). Generating momentum for a new era in U.S.-Turkey

relations, Council on Foreign Relations, s. 9-10.

65 Cook, A. S. ve Sherwood-Randall, E. (2006). Generating momentum for a new era in U.S.-Turkey

relations, Council on Foreign Relations, s. 18-19.

66 Cook, A. S. ve Sherwood-Randall, E. (2006). Generating momentum for a new era in U.S.-Turkey

relations, Council on Foreign Relations, s. 19.

için çalışmaya devam etmek, bir yerden Amerikan eli uzanıyorsa derinlemesine
araştırıp o eli sıkacağımız veya geri çevireceğimiz üzerine araştırmamızdan sonra
düşünmektir. Batı devletlerinden gelen olası hiçbir yardım sadece yardım etmek,
destek olmak amaçlı değildir. Altında bir şey aranmalı, didik didik edilmelidir. CFR
uzmanı Steven A. Cook CIA kadar tehlikeli projelerde bulunamasa da, yazdığı
makaleler ve köşe yazıları ile algı operasyonu yapmaya fazlasıyla müsait ve bir o kadar
yetenekli bir yazardır. Alanı siyaset olduğu için, düşünceleri ve yazdığı yazıların
Türkiye aleyhi veya leyhine olduğu değişiklik göstermektedir. Bu yüzden her ne kadar
Türkiye araştırmacısı olup sempatik duyulsa da onun da bir Amerikan ve özellikle bir
CFR uzmanı olduğunu unutmamalı ve makalelerini okurken tüm perspektiflerden
yorumlamalıyız.

KAYNAKÇA

Makale, Kitap ve Tezler

O'Brien, Thomas F. (1999). Latin Amerika’da ABD Kapitalizminin Yüzyılı. UNM

Basın. s.105–106. 12 Kasım, 2022
Shoup, Lawrence H. & Minter, William (1977). Imperial Brain Trust: Dış
İlişkiler ve Birleşik Devletler Dış Politikası Konseyi . Aylık İnceleme Basın 12
Kasım, 2022

Gavrilis, George. Council on Foreign Relations A Short Story, 2021, s.10. 12

Kasım, 2022

Gavrilis, George. THE COUNCIL OF FOREIGN RELATIONS A Short

History. Council on Foreign Relations, 2021, s.10. 12 Kasım, 2022
Pew Research Center, “American Character Gets Mixed Reviews: U.S. Image
up Slightly, but Still Negative,” The Pew Global Attitudes Project Haziran,
2005 27 Aralık, 2022

Steven A. Cook (2009) Turkey's War at Home, Survival, 51:5, s.105-120. 27

Aralık, 2022

Eminoğlu, Dilek (2021). 27 Mayıs 1960 ve 12 Eylül 1980 Darbelerinden sonra

Türkiye’de oy verme davranışı, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 10, s473. 3
Ocak, 2023

Özata, M. (2016). Türkiye- ABD ilişkileri (1971-1984) (Doktora Tezi)

(2502110054), s.48. 3 Ocak, 2023

The Department of State Bulletin, C.63, S.1635 (Ekim 1970), Government

Printing Office, Washington, 1970, s.492. 3 Ocak, 2023

Özgen Acar, “Türkiye, 1972’de Haşhaş Ekimine Son Verecek”, Cumhuriyet,

30.06.1971, s.1. 3 Ocak, 2023

U.S. Congress, Congressional Record-House, 93d Congress, 2nd Session, July 2,

1974, s.26804. 3 Ocak, 2023

Cook, A. S. ve Sherwood-Randall, E. (2006). Generating momentum for a new era in

U.S.-Turkey relations, Council on Foreign Relations, s. 9-10. 10 Ocak, 2023

Cook, A. S. ve Sherwood-Randall, E. (2006). Generating momentum for a new era in

U.S.-Turkey relations, Council on Foreign Relations, s. 18-19. 10 Ocak, 2023
Coşkun, Y. (2017). I. Milliyetçi cephe hükümetinin ilk üç ayında Türk siyasal hayatı
ve mecliste iktidar-muhalefet ilişkisi the Turkish political life in the first three
months of I. nationalist front government and the relationship between the
government and the opposition in the national assembly of Turkey, Balıkesir
University The Journal of Social Sciences Institute, 20, s.271
İnternet Kaynakları

https://artigercek.com/guncel/steven-cook-erdogan-turkiye-yi-yonetemeyecek-kadar-
hasta-olabilir-akar-en-guclu-180483h 19 Kasım, 2022

https://www.dailysabah.com/columns/hakki-ocal/2017/06/28/how-is-steven-cook-
wrong-about-turkey 20 Kasım, 2022
https://fehmikoru.com/seytan-ile-monopoly-oynayinca-ya-da-bakan-nebatinin-unlu-
cumlesini-anlayayim-derken/ 18 Kasım, 2022

https://foreignpolicy.com/author/steven-a-cook/ 18 Kasım, 2022

https://twitter.com/stevenacook/status/1496505657759092737?ref_src=twsrc%5Etfw
%7Ctwcamp%5Etweetembed%7Ctwterm%5E1496505657759092737%7Ctwgr%5E
95df146c6eb176d5c2a689ed6da06eb007c157ac%7Ctwcon%5Es1_c10&ref_url=http
s%3A%2F%2Fwww.diken.com.tr%2Fiyi-parti-akademisyen-henri-barkeyle-
anilmak-istememis%2F 20 Kasım, 2022

https://www.aydinlik.com.tr/koseyazisi/bozguncu-bildirinin-temelindeki-gercekler-
240761 19 Kasım, 2022

https://www.cfr.org/article/erdogan-has-no-idea-what-hes-doing-syria 20 Kasım,
2022

https://www.cfr.org/expert/steven-cook 9 Kasım, 2022

https://www.cfr.org/historical-roster-directors-and-officers 12 Kasım, 2022

https://www.cfr.org/historical-roster-directors-and-officers#chapter-title-0-7 12
Kasım, 2022

https://www.cfr.org/news-releases/steven-cook-expert-arab-and-turkish-politics-
joins-council-next-generation-fellow 18 Kasım, 2022

https://www.mei.edu/profile/steven-cook 20 Kasım, 2022

https://www.odatv4.com/dunya/cia-uzmani-henri-barkey-den-15-temmuz-itirafi-
247581 20 Kasım, 2022

https://www.odatv4.com/siyaset/abdullah-gulun-o-toplantida-ne-isi-vardi-
2609101200-12789 12 Kasım, 2022

https://www.sabah.com.tr/yazarlar/hilalkaplan/2021/08/04/biz-haziriz 9 Kasım, 2022

https://www.sozcu.com.tr/2018/dunya/cfrnin-son-raporu-tartisma-yaratacak-turkiye-
artik-dostumuz-da-degil-dusmanimiz-da-degil-2758627/ 12 Kasım, 2022

https://www.thriftbooks.com/a/steven-a-cook/374605/ 18 Kasım, 2022

https://www.veryansintv.com/cfr-ile-gorusmek-isteyen-iyi-parti-heyetine-sok-yanit-
hadi-oradan/ 20 Kasım, 2022

https://www.yenicaggazetesi.com.tr/-28291h.htm 18 Kasım, 2022

https://www.odatv4.com/dunya/cia-uzmani-henri-barkey-den-15-temmuz-itirafi-
247581 20 Kasım, 2022
https://www.sabah.com.tr/galeri/gundem/15-temmuzun-kilit-ismi-henri-barkeyden-
itiraf-osman-kavala-gorusmesini-dogruladi 20 Kasım, 2022

https://www.odatv4.com/siyaset/abdullah-gulun-o-toplantida-ne-isi-vardi-
2609101200-12789 20 Kasım, 2022

https://foreignpolicy.com/2019/10/23/erdogan-turkey-syria-strategy-kurds/ 20
Kasım, 2022

https://www.dailysabah.com/editorial/2016/07/28/turkish-public-asks-us-for-
evidence-its-not-behind-the-coup 27 Aralık, 2022

https://www.yenisafak.com/en/columns/ibrahim-karagul/the-us-tried-to-
assassinate-erdogan-2030493 27 Aralık, 2022

https://www.hurriyetdailynews.com/turkey-is-in-big-danger-if-us-was-behind-
coup-attempt-mhp-leader-102115 27 Aralık, 2022

https://www.rt.com/news/353126-campbell-nato-coup-turkey/ 27 Aralık, 2022

https://edition.cnn.com/2016/07/19/politics/incirlik-air-base-turkey-failed-
coup-power-cutoff/index.html 3 Ocak, 2023

https://www.wsws.org/en/articles/2016/07/28/turk-j28.html 3 Ocak, 2023

32.Gün. (2020, March 17). 12 Eylül Belgeseli: 32.Gün Arşivi [Video].

Youtube. https://www.youtube.com/watch?v=arGodO-a1sE&t=270s 3 Ocak,
2023

http://www.palgrave-journals.com/sj/journal/vaop/ncurrent/abs/sj20138a.html.
3 Ocak, 2023

https://www.washingtonpost.com/local/obituaries/paul-b-henze-former-cia-
and-national-security-specialist-dies-at-
86/2011/06/02/AG4mSYHH_story.html 10 Ocak, 2023

http://arsiv.sabah.com.tr/1997/06/01/y09.html 10 Ocak, 2023

https://haberajandanet.com/Article/hangisi-makbul-abd-ye-ihanet-eden-
erdogan-mi-erdogan-a-ihanet-eden-babacan-mi/BrkqwXxw918sYot9v1KN 10
Ocak, 2023
https://www.mynet.com/ecevitin-ortadogu-gorusu-abdde-sekillendi-
110100014263 10 Ocak, 2023

https://www.foxnews.com/world/geraldo-vouches-for-us-general-accused-of-
plotting-failed-turkish-coup 15 Ocak, 2023

https://www.indyturk.com/node/289021/t%C3%BCrki%CC%87yeden-
sesler/mara%C5%9F-mara%C5%9F-olal%C4%B1-b%C3%B6yle-bir-
zul%C3%BCm-g%C3%B6rmedi 15 Ocak, 2023

https://www.birgun.net/haber/hasan-fehmi-gunes-366987 15 Ocak, 2023

https://www.yurtgazetesi.com.tr/hasan-fehmi-gunesin-aciklamalari-
makale,3170.html 15 Ocak, 2023