KNC ANS

BAKAN VE KRZDEK SPER G AMERKA

ZBIGNIEW BRZEZINSKI
 1 Kresel Liderliin Zorluklar

Tarihsel anlamda 15 yl ok ksa bir sredir fakat yaadmz dnemde zaman inanlmaz bir
hzla ilerler hale gelmitir. te bu nedenle Amerikann 1990larda dnyann tek sper gc
olarak ortaya ktndan gnmze kadar olan dnem hakknda stratejik bir deerlendirme
yapmak iin erken deildir. Tarih boyunca tek bir g hibir zaman bu kadar baskn olmamtr.
te bu nedenle Amerikann uluslararas liderlik grevini sorumlu ve etkin bir ekilde
gerekletirip gerekletirmedii nemli bir sorudur. Sadece Amerikann deil dnyann
gvenlii ve refah iin...

ABDnin ulusal gvenliini korumak dnda dnyann en gl lkesi olarak ne kmas

Washington ynetiminin 3 temel grev benimsemesini zorunlu klmtr:

1. Jeopolitik dengelerin srekli deitii bir dnyada merkezi g ilikilerini idare etmek,
ynlendirmek ve ekillendirmekle birlikte ibirliinin daha gl olduu kresel bir
sistem yaratmak iin duyulan istei ulusal dzeyde younlatrmak.
2. atmalar snrlandrmak veya sonlandrmak, terrizme engel olmak ve kitle imha
silahlarnn yaygnlamasn nne gemek; ayrca sivil ihtilaflarn youn olduu
blgelerde kollektif bar koruma faaliyetlerini tevik etmek.
3. Baz kesimlerin yaam koullarnda giderek kabul edilmez hale gelen olumsuzluklarn
stesinden gelmek iin daha etkin politikalar gelitirmek; yeni yeni farkna varlan
evresel ve ekolojik tehditlerle ortak mcadele edebilecek bir bilin yaratmak.

Bu grevlerin herbirinin kapsam o zaman olduu gibi gnmzde de devasadr. Bunlar bir
btn olarak ele aldmzda Amerikann idare etme becerisini zorlayan bir snav gibidir.
Bu tarihi snavn bykl akla baka sorular getirmektedir: ABDnin ilk kresel lideri (G.
H. W. Bush, Bill Clinton ve G. W. Bush) bu yeni dnemi nasl yorumlad? Onlar ynlendiren
neydi? Stratejileri tutarl myd? En fazla sonu douran d politika karar hangisiydi? Dnyay
daha m iyi, daha m kt bir hale getirdiler? Dnemlerinin sonunda ABDnin konumu glendi
mi, zayflad m? Dnyann ilk sper gc olarak geen bu 15 yldan ilerisi iin ne gibi dersler
karlmal?

Bu sorular aklda tutarak bakan, tek bir sper g, 15 yl ve ABDnin kresel lider olarak
performans asndan karlatrmal olarak incelemeye balayp Amerikann sper g olarak
ortaya kmasndan beri geen srete lke politikasn ekillendiren brokratik ortamn ksa bir
zetini verelim:

Kresel liderlerden ilki George H. W. Bush, in Halk Cumhuriyetindeki gayr resmi ABD
eliliinin yneticisi, BM elisi ve CIA mdrln geride brakarak bakanla dileri
konusunda ciddi bir birikimle geldi. Ne yapmak istediini biliyordu ve ulusal gvenlik danman
olarak kendi dnya grn paylaan, deneyimli ve uzman bir aile dostunu seti.
kinci kresel lider Bill Clintonn dileri konusunda deneyimi yoktu. Amerikann yeni rol
hakknda zayf saylabilecek bir perspektifle greve balad. Seim kampanyas boyunca altn
izdii gibi Clintonn ncelii nceki bakanlarn yllardr ihmal ettii iilerine odaklanmakt.
D politikann nemi ikincildi. te bu nedenle Clintonn ilk bakanlk dneminde ne ulusal
gvenlik danmanl ne de dileri bakanlnda etkin isimler gremeyiz. kinci Clinton
dnemindeyse d politika belirgin ekilde nem kazand. En nemli iki siyasi pozisyona ok
daha etkin isimler getirildi. Bakann kendisi de dilikilerle birebir ilgilenmeye balad.
nc kresel lider George W. Bush ilk etapta ulusal dzeyde saygnla sahip eski bir
generali dilerinin bana getirdi. Fakat bu uzun srmedi. 11 Eyll olaylar ertesinde dileri
alanndaki rehavet havas aniden dald. Bu noktadan sonra d politika ulusal gvenlik
danmanndan bakan yardmcsna ve konuya odaklanm Beyaz Saray ve Savunma Bakanl
yetkililerinden oluan bir gruba kayd. Bu grup bakanlarn savaan bir ulusun kumandan
olarak yeniden ekillendirmeye yardmc oldu. Bu eilim Bushun ikinci bakanlk dneminde de
devam etti. Colin Powelln yerine Condoleezza Ricen gelmesi Dileri Bakanlnn karar
verme mekanizmasndaki stratejik roln glendirdi.

www.ozetkitap.com 2
Bu gelimeler ulusal gvenlik alannda byk deiimlere neden olmu ve bunlarn bazlar ok
tartmal anayasal sonular dourmutur.

Amerikann Souk Sava kazanmas sonrasndaki dnemde seilen bakanlarn de

dnyann en nemli oyununda kilit rol alm ve her bakan bu oyunu kendi tarznda oynamtr.
Bu aamada unlar sylemek yeterli olacaktr:

I. Kresel Lider aralarnda en deneyimlisi ve diplomatik anlamda en beceriklisiydi ancak

ok sra d bir tarihi dnemde deiim yaratacak cesaretli bir vizyondan yoksundu.
II. Kresel Lider en aklls ve gelecee dair vizyonu en geni oland ancak Amerikann
sahip olduu gc kullanmakta stratejik tutarllk sergileyemedi.
III. Kresel Liderin sezgileri glyd fakat kresel dzenein karmaklndan bihaberdi
ve dogmatik zmlere yatkn bir karaktere sahipti.

Aadaki liste Amerikann sper g olarak geirdii 15 sene boyunca kresel ortamda
meydana gelen temel deiiklikleri zetlemektedir:

1990-2006 yllar Arasndaki On Dnm Noktas

Kresel sistemi yeniden ekillendiren kilit gelimeler:
1. Sovyetler Birlii Dou Avrupadan ekilmek zorunda kalp ker. ABD dnya lideridir.
2. ABDnin I. Krfez Sava srasndaki askeri zaferi, siyasi olarak heba edilir. Orta Dou
bar srecine yeterince nem verilmez. Mslman cephede ABD kartl glenmeye
balar.
3. NATO ve AB, Dou Avrupaya doru geniler. Atlantik ttifak kresel arenada
basknlar.
4. Dnya Ticaret rgtnn (DT) kurulmas, IMFnin yeni rol ve Dnya Bankasnn
yolsuzluk kart almalarn younlatrmasyla krselleme kurumsal bir kimilk
kazanr.
5. Asya mali krizi tam olgunlamam bir Dou Asya blgesel topluluunun balangc olur.
Topluluk inin basknl veya in-Japon rekabeti ile tanmlanacaktr. inin DTne
kabul edilmesi nemli bir kresel oyuncu olma yolundaki ivmesini hzlandrr.
6. Patlak veren iki een sava, Kosovadaki NATO atmas ve Putinin Rusya bakan
seilmesi Rusyada otoriterizmin ve ulusalcln glenmesiyle sonulanr. Rusya enerji
alannda baskn bir sper g olmak adna gaz ve petrol kaynaklarn etkin biimde
deerlendirmeye balar.
7. ABD ve dierlerinin hogrl tavrlar karsnda Hindistan ve Pakistan, dnya
kamuoyunun tm itirazlarna ramen, nkleer birer g haline gelir. Kuzey Kore ve
ran, ABDnin tutarsz ve yaptrm olmayan giriimlerine aldr etmeden nkleer gce
sahip olmak iin almalarn younlatrr.
8. 11 Eyll 2001 olaylar ABDyi derinden sarsar ve tek tarafl politikalara ynelmesine
neden olur. ABD terre sava aar.
9. Atlantik ttifak ABDnin Irakta giritii sava konusunda ikiye blnr. AB kendine zg
siyasi kimlik gelitirmek konusunda yetersiz kalr.
10. Dnya kamuoyunun ABD askeri gcnn yenilmezliine ve Washingtonun ABDnin
gcnn snrszlna dair inanlar Iraktaki baarszlklardan sonra parampara olur.
ABD, kresel gvenlik konularnda AB, in, Japonya ve Rusya ile ibirliinin elzem
olduunun farkna varr. Ortadou ABDnin liderlik kabiliyetlerini dayanabilme snrlarna
kadar zorlar.
Ana Karakterler ve Ba Danmanlar
I. Kresel Lider - I. Bush Hkmeti / George H. W. Bush (1989-1993)
Ulusal Gvenlik Danman: Brent Scowcroft (1989-2001)
Dileri Bakan: James Baker (1989-2001)
Savunma Bakan: Richard Cheney (1989-2001)
II. Kresel Lider - Clinton Hkmeti / Bill Clinton (1993-2001)
www.ozetkitap.com 3
 Ulusal Gvenlik Danman: Anthony Lake (1993-1997), Sandy Berger (1997-2001)
Dileri Bakan: Warren Christopher (1993-1997), Madeleine Albright (1997-2001)
Savunma Bakan: Les Aspin (1993-1994), William Perry (1994-1997), William Cohen (1997-
2001)
III. Kresel Lider - II. Bush Hkmeti / George W. Bush (2001-2009)
Ulusal Gvenlik Danman: Condoleezza Rice (2001-2004), Stephen Hadley (2005- )
Dileri Bakan: Colin Powell (2001-2004), Condoleezza Rice (2005-2009 )
Savunma Bakan: Donald Rumsfeld (2001-2006), Robert Gates (2006-2009 )

***

2 Zaferi Saran Sis Perdesi ve akan Tarihi Vizyonlar

Politik bir amaca hizmet ettii srece tarihi, laf ebeliine indirgemek hi de zor deildir. Souk
Savan beklenmedik ekilde sona ermesiyle birlikte Amerikan kamuoyuna Sovyet
komnizminin yenilgisinin sadece tek bir kiinin eseri olduu tekrar tekrar sylenmitir. Oysa ki
gerek bundan ok farkldr. Amerikann yzletii ciddi elikileri anlamak iin tarihi gereklere
daha gereki bir perspektiften bakmak gerekir.

Sovyetler Birliinin yenilgisi Henry Truman ile balayp Geroge H.W. Bush ile biten 40 yllk
ok-ynl bir abann sonucudur. Olayn temelinde birok ABD bakannn Sovyet komnizmi
tehdidi karsnda tutunduu ortak anlay yatar. ABD, Sovyetleri hakimiyetini geniletmesi iin
askeri g kullanmaktan caydrrken bir yandan da ekimeyi Sovyetler Birliinin daha zayf
kald siyasi ve sosyoekonomik arenaya ekmeye almtr. Eisenhower NATO ittifakn
glendirmi, Kennedy Sovyetlerin 1960l yllarda odakland Berlin ve Kba stratejik
giriimlerine engel olmutur.

ABDnin Viyetnamdaki baarszl lkenin askeri btesinde ksntya gidilmesine neden

olduundan Bakan Nixon statkoyu kabul etme temeline dayanan bir uzlama politikasna
odaklanmtr. Fakat ok gemeden arkasna Papa 2. John Pauln ruhani gcn de alan
Jimmy Carter byk bir insan haklar kampanyas balatmtr. Carter bununla yetinmeyip ABD
askeri gcn modernletirmitir. Ruslarn Afganistan igalini takip eden dnemde Carter
souk sava boyunca Sovyet kart direni hareketine silah temin eden ve ezamanl olarak
Basra Krfezinde ABD askeri varlnn temellerini atan ilk bakan olmutur. Hemen akabinde
baa gelen Reagan bu alanlarn tamamnda daha belirgin bir tutum ortaya koymutur. Bu
giriimler Gorbaovun Prestroykasn genel bir krize dntrmeye yardmc olmutur.
Reagan takip eden G. H. W. Bush ortaya koyduu diplomatik beceriyle komnizmin dt
durumdan en fazla beslenen olmutur.

Fakat bu tarihi olaylar stnden henz 15 yl gemeden bir zamanlar kresel saygnla sahip
ABD kendini giderek artan bir kinle yzleen, samimiyeti sorgulanan ve askeri gleri uzak
diyarlarda fazlasyla karmak ortamlara saplanm bir durumda bulmutur. Bu hale dmesinin
nedenlerine bakarsak kapsaml bir ereveyle karlarz.

Beklenti Karmaas
21. yy arifesinde ABDnin elinde tuttuu byk frsat 2006da hatrlamakta bile zorluk eker
olduk. 20. yy'da kresel hakimiyet uruna yaanan ezeli rekabet esasnda, iki tarihi mcadele
ile son bulmutu: Nazi Almanyas ve mparatorluk Japonyasnn kapitilasyonu. Neredeyse
yarm asr sonra, Aralk 1991de krmz bayran Kremlin semalarndan indirilii sadece
Sovyetler Birliinin zlmesi deil kresel hakimiyet peinde olan sapkn bir ideolojinin de
sona ermesi anlamna geliyordu.

1945 olaylar ABDyi dnyann nde gelen demokratik gc haline getirdi. 1991deki
gelimelerse ABDnin dnyann gerek anlamdaki ilk kresel gc olarak ortaya kmasn
salad. in ilginci Nazi Almanyasnn yenilgisi ABDnin kresel statsn glendirdi ancak

www.ozetkitap.com 4
Amerika, Hitlerizmin askeri yenilgisinde belirleyici bir rol oynamad. Bunun sorumlusu Stalinist
Sovyetler Birliiydi. Dier yandan ABD, Sovyetlerin siyasi yenilgisinde merkezi bir rol oynad.
Fakat Sovyetlerin k Nazi Almanyas ve mparatorluk Japonyasnn kapitlasyonu kadar
net ve ani olmad. Yaratt sonular nedeniyle karmak; srncemeli ve sorunlu; verilen
kayplar anlamnda fazlasyla tartmalyd. Sovyet komnizminin itibarn yitirmesi ve SSCBnin
dalnn tek bir nedenle aklanamamas ve bu olaya kesin bir tarih atfetmenin olanakszl
yaanan belirsizlie katkda bulundu. Aralk 1991 esasnda sembolik bir tarihtir. in bu
noktaya gelmesinde rol oynayan harici ve dahili olaylar, hatalar, aksaklklar sayszdr. Dnya
kamuoyunun bu byk deiimin tam olarak ne anlama geldiini zmlemesi daha sonra
gerekleebilmitir.

Bunun sonucu olarak 1945te kesin hatlaryla belli olan durum 1991de hi de yle
grnmyordu. 1945 zaferinden sonras elde edilen frsat saf bir ekilde tek bir dnyann
kurumsallamasyd fakat daha henz o zamanlar iki ayr kamplamann baladna dair
iaretler grmek mmkn. Kymn sona ermesi ve evrensel barn olabilecei umutlar
insanlara inanlmaz bir mutluluk kazandrmt. Ancak 45 yl sonra SSCBnin k karsnda
insanlarn tepkisi ok daha temkinliydi. Elbette zgrlne kavuan Dou Blou lkelerinde
sevincin dozu daha yksekti fakat Batdaki ortak his, cokudan ok bir rahatlama hali olarak
tanmlanabilirdi. Souk Savan sona ermesi gerek barn tesis edilmesi anlamna
gelemiyordu. Bu gelime sadece yeni umutlarn domasna deil hedeflerinde daha blgesel
fakat igd ynnden daha ilkel tutkularn da filizlenmesine neden olmutu.

Buna karn ABDnin elinde bulundurduu frsat 1945e kyasla ok daha mulak olsa da ondan
kat be kat bykt. Amerikan gcyle baa kabilecek ne bir rakip ne de tehdit unsuru
kalmt. 1991de Avrupa hala ksmen blnm olsa da ortam atlantik ittifakna
ynlenmeden yanayd. Bat Avrupa, ABDye sk skya balyken Sovyet hakimiyetinden yeni
kurtulan Dou Blou lkeleri Avrupa-Atlantik toplumuna entegre olma yarna girmiti.
Almanyann da artk tek bir lke halini ald bu deiim ortamnda Avrupa Birlii lkeleri her
alanda daha kapsaml bir btnle gitme kararll gsteriyordu. ABD-AB ilikileri de ok daha
umut verici bir noktaya gelmiti. Batnn geleneksel olarak stlendii dnyaya yn verme
grevi devam edecek gibi grnyordu.

Tm bunlar dnemin klieleriydi tarihi bir ann verdii umut, insanl bekleyen frsatlar. O
zaman kimsenin tahmin edemedii ey hepsinin 15 sene iinde hem uzak hem de gerek d
grneceiydi. Asyann ykselii hala dk bir ihtimal gibi grnyordu ve bu blgenin lider
lke aday giderek bir Bat Demokrasisi olarak alglanan Japonya idi. Avrupann daha
kapsaml bir birliktelie arlk vermesi konusunda da speklasyonlar balamt. Kapsam
genilemi, Amerikadan uzaklam fakat kresel etkinliini pekitirmi bir Avrupa olaca
akllara gelmiyordu.

Umut verici bu yeni hakikatin evrensel olduunu sylemek kolay deildi. Eski Sovyetler
Birliinde ksa srede amansz etnik iddete yol aacak milliyeti bir ayrlk dalgas
yaanyordu. Benzer dinamikler ok uluslu Yugoslavyann da sonunu getirecekti. Bu iddet
dalgas szm ona demokrasi ve kararllk ile gerekelendiriliyordu. Sistemlerinin k
ardndan Sovyet liderler kendilerini ulusal Rusyann liderleri olarak yeniden tanmlamaya
girimiti. Yeni komnist yetkililerin ulusal apta poplerlik kazanmas iin en kestirme yol
kendileri gibi yeni bamszlk kazanm dier Sovyet sonras lkelerle snrlar konusunda hak
iddia etmekti.

Daha douya gittiimizde, ne in ne de Japonya Amerikann basknln tehdit edecek bir g

olarak grlmedii gibi blgesel bir krize neden olacak eilim de gstermiyorlard. in siyasi
gdml byk sosyal deiimin henz ilk safhalarndayd. Dnya kamuoyu ise inin 15 sene
iinde dnyann yeni sper gc olarak alglanacandan bihaberdi. Geleneksel olarak
Sovyetlerden destek gren ve giderek glenen in-ABD ilikilerine kar duyduu pheci tavr
Kuzey Korenin kendi nkleer silahlarn edinme isteini dourmutu.

www.ozetkitap.com 5
Bu kapsamda ABDnin 15 yl nce Japonyay alglayn hatrlamakta fayda var. 1985-1990
yllar arasnda Japonya ykselen sper g olarak kabul ediliyordu. Japonlarn New Yorktaki
Rockefeller Merkezini satn almas Amerikallar arasnda Japonyann dnyann en byk ve
yeniliki ekonomik gc olarak kendilerini geebilecei korkusuna neden olmutu. Bu gr
zamanla deiti ve Tokyo, ABD ve Avrupa Birlii ile birlikte ynl bir ortakln yesi olarak
grlmeye baland.

Sovyetlerin Afganistan yenilgisini takiben ABD bu lkenin ve aslnda genel olarak blgenin
gelecei ile ilgili ne yazk ki fazlasyla kaytsz kald. Bu elim hata Svey Kanalndan indeki
Xinjanga kadar olan blgenin ABDnin Kresel Balkanlar haline gelmesinde kilit rol
oynamtr. ran ABDye kar geleneksellemi dmanln srdrd ve potansiyel olarak
blgesel bir sorun olma zelliini korudu. Sovyetlerin yok olmas bata Irak ve Suriye olmak
zere Arap lkelerinde dorudan hissedildi. Stratejik destekilerinden yoksun kalan bu lkeler
bir bakma babo kald.

Amerika ktasna baktmzda Castronun Kbas stratejik olarak izole edildi. Ktay kapsayacak
bir devrimin balang noktas olma zelliini yitirdi. Kba artk temel mttefiinden, ana
sponsorundan ve silah tedarikisinden yoksundu. Castro inin ekonomik byme adna att
admlara pheyle bakyordu. Sovyetlerin kyse liberalleme hareketinin ok bulac bir
hastalk olduunu teyit eder nitelikteydi. Latin Amerika siyasetinin geleceini temsil etme
zelliini yitiren Kba kendini koruma adna izole olmay seti.

Souk Savan sona ermesi kresel gvenlik kavramnn da gncellenmesine neden oldu. ki
sper g arasnda nkleer bir savan patlak verme riski ortadan kalknca nkleer teknolojinin
istenmeyen ellere geme tehlikesi ok daha byk bir nem kazand.

Kendi zgvenliini salayamayan veya harici glerin etkisiyle karkla yatkn lke veya
blgelerde bar ortamnn salanmas ortaya kan yeni sorunlardan biri oldu. Souk Sava
sonrasnda kolektif bar salama abalar meru ve uygulanabilir bir yntem olarak ne kt.
Buna karn bar glerinin sorumluluklar ve yetki dalm konularnda saysz soruyu da
beraberinde getirdi.

Son olarak, kinci (Komnist) Dnyann ortadan kalkmas nc Dnyann siyasi roln
kaybetmesine neden oldu. Balantszlar olarak da bilinen nc dnya lkelerinin herhangi
bir tarafa bal olmamasnn stratejik nemi kalmamt ancak gz ard edilemeyecek sosyo-
ekonomik dertleri dnya kamuoyu arasnda daha ok yer bulmaya balad. Bata Hindistan,
Brezilya ve Nijerya olmak zere gelimekte olan lkelerin ykselii dnyadaki daha fakir
lkelerde cereyan eden siyasi, ekonomik ve sosyal kmazlarn giderek daha ciddiye alnan
kresel konulara dnmesiyle sonuland.

Kukular Giderme Aray

Souk Savan hemen akabinde insanl neyin beklediini kestirmek elbette ok zordu.
Devrimci a sona m eriyordu? Souk Sava ebedi barn habercisi miydi? Amerikan
demokrasisinin zaferi bu ynetim sisteminin evrensel geerliliine mi iaret ediyordu? Yoksa
yeni tehditler mi ortaya kyordu? Hangi ngr Amerikann yeni kresel rolne anlam
kazandracakt? Ve daha da nemlisi ABDnin kresel rol ne olmalyd?

lk etapta ve sadece ksa bir sre iin yeni dzen ve sunduu frsatlar hakknda resmi sylem,
byk oranda mulak ancak kulaa ho gelen bir sloganla snrlyd: yeni dnya dzeni.
Ancak bu slogan tevik eden ynetim sylemin iini dolduramadan iktidardan dt. Bu fikir
karmaas dneminden sonra ABDnin kresel olaylara bak asn belirleyen ve temelde
uzlamalar giderek olanakszlaan iki yaklam baskn kt.

Bunlardan ilkini tanmlayacak en iyi kelime kreselleme, dieri ise yeni-muhafazakarlk

oldu. Her iki fikir de tarihin anlamn zn yansttn iddia ediyordu. lkinin birden fazla esin
kayna vard. Savunucular teknoloji, iletiim, ticaret ve para aknn kresel etkisine
odaklanmt. Kreselleme aklda kalcyd, modaya uygundu ve dnya apnda albenisi vard.
www.ozetkitap.com 6
Duraanl deil ilerlemeyi, gelimeyi ima ettii gibi bu srecin tarihi adan kanlmaz
olduunu nermekteydi. Karlkl bamlln uluslararas yaam tarznn yeni gerei olmas
krsellemeyi bir bakma geerli klmaktayd. te bu nedenlerden tr kreselleme henz
bitmi Souk Savan galibi iin uygun bir doktrindi.

Kreselleme znde, ABDnin interaktif ve spontane bir srecin temel enerji ve motivasyon
kayna olduunu nermekteydi. Kresellemeyi kucaklayan bir ABD; kapsam olarak evrensel,
kimseyi dlamayan ve potansiyel getirileri anlamnda hibir snrlama getirmeyen tarihi bir
srele kendini btnletirmi oluyordu. Kresellemenin faydaland dier bir avantaj
fazlasyla iyimser oluuydu. Souk Savan akabinde gelien belirsizlik ortamnda umut
vericiydi. Bakan Clinton tarafndan byk bir hevesle kucaklanan bu kavram ok ynl ibirlii
sayesinde gelecee doru birbirlerine giderek baml hale gelen bir dnyaya ait umut dolu bir
vizyon oluturuyordu. Bunlara ek olarak kreselleme sadece ABDde deil byk bir hzla
bymeye balayan okuluslu kurumsal dnya tarafndan da destek gren bir yaklamd.

Kresellemenin ABDnin baskn dnya gr haline gelmesi bir anda olmad. Zamanla hz
kazanan bir sre olduunu sylemek daha doru olur. Fikrin destekileri ilk aamalarda
sadece ekonomik almna odaklanmlard fakat ok gemeden bu kavrama siyasi bir derinlik
katlmas gerektiini fark ettiler. Bu aamada ortaya yeni bir savunma kt kreselleme
dnya apnda demokratikleme srecini hzlandracakt.

Kreselleme fikrinin kkeni tek ve evrensel olarak kabul grm bir kaynakaya atfedilemez.
Benimsenmesine neden olan saysz unsur vardr. Bunlarn banda medya destei ve kresel
aptaki toplant ve zirveler gelir. Bu sre sonunda kreselleme poplerletirilmi ve
entelektel olarak gelitirilerek neredeyse bir doktrin halini almtr.

Bakan George W. Bush dneminde filizlenen kart doktrin tutumunda ok daha kesin, bak
as olarak daha ktmser ve ruh hali olarak ok daha Manihaist1 bir yaklama sahipti.
Kreselleme savunucularnn (Marksist saylabilecek) ekonomik kararllnn aksine yeni-
muhafazakarlk (daha Leninist) militan eylemci bir yapdayd. Tarihsel kken olarak bilinli
ekilde Reagan dnemini hatrlatyordu.

Reagan siyasi yaam boyunca, ABDnin Sovyet komnizmi ile girdii kresel yarta
bocaladna dair var olan genel kanya oynad ve bundan fazlasyla faydaland. 1970lerin
ortasna gelindiinde Cumhuriyetilerin gznde Reagan tarihsel olarak daha ktmser olan
Nixon-Kissinger yaklamna daha etkin bir alternatif sunuyordu. 70lerin sonunda Reagan,
Gerald Forddan daha fazla tercih edilen bir Cumhuriyeti bakan aday olarak duruyordu.
Reagan, 1980de Demokrat bakan Carter alt ederek lke ynetimini devrald.

leride Reagan Doktrini olarak anlacak dnya grn gelitirmekte barol oynayan
koalisyon esasnda kken olarak Cumhuriyeti deildi. Yeni Reagan Doktrininin stratejik ierii
Bakan Truman ile ok yakn ilikiler iinde olan bir grup Demokratn etkisinde ekillenmiti.
nde gelen d politika uzmanlar ve saygn siyaset kuramclar tannm bir grup muhafazakar
ile glerini birletirerek 1970lerin sonunda Mevcut Tehlike Komisyonunu hayata geirdi. Bu
komisyon Sovyetler Birliine kar daha gl ve doktrin olarak sert bir yant verme arsn
yayma grevini stlendi. Sovyetler Birliinin bundan tam on sene sonra kmesi ABDnin
sadece gemiteki deil gelecekteki rolne dair muzaffer grn entelektel teyidi niteliini
tam ve tarihin bu kesiminden ayklanan prensipler, ABDyi Souk Sava zaferi sonras
bekleyen belirsiz ve ar karmak gereklere yanstlmtr. Baarl olmak iin ABD d
politikasnn ahlaki katiyetlerden tretilmesi gerekiyordu. Bunu elde etmek iinse mulak
tarihsel bilinmezlerin net bir tavrla iyi ve kt olarak snflandrlmasna ihtiya vard.

Tm bu gereklerin tutarl ve kapsaml bir doktrin halini almas zaman ald. Dnya grn
Souk Sava sonras ortamn koullarna uyarlayanlar Mevcut Tehlike Komisyonunun gen

1
zetleyenin notu: Felsefik anlamda yaamda iyilik ve ktlk ilkesinin birlikte var olmasn ileri sren reti. Fakat
Bush bu felsefeyi ya bizdensin ya onlardan eklinde kurgulamtr.

www.ozetkitap.com 7
yeleri, muhafazakar evreler ve dnce kurulularyla yakn ilikide olan stratejistler oldu.
Ortak gr, zamannda Sovyetler Birliinin oluturduu tehdit unsurunun artk Arap
lkelerinden ve militan slam akmndan geldiiydi. Bu hususlara kar taknlan stratejik
yaklam srailin Likud Partisinin duruuyla inanlmaz derecede rtyordu ve ok gemeden
Amerikal Hristiyan kktendincilerin desteini alarak daha geni kitlelere yaylan bir ekle
brnd.

Giderek daha ok yeni-muhafazakarlk olarak anlan bu ortak gr, on yl boyunca eitli

toplant ve yaynlarda sistematikletirilmi, anlatlm ve yaylmtr. Esasnda iman sahipleriyle
zdeletirilen tarzda kr krne bir coku ve hevesle kapsamn genileten yeni-
muhafazakar doktrin Souk Sava sonras alan dnyann ihtiya duyduu kapsaml
vizyondan yoksundu. Temelde emperyalizmin gncellenmi hali gibiydi. Ne yeni dnyann
gerekleriyle ne de beraberinde gelen sosyal deiimle ilgileniyordu. Aslnda tek gndemi yeni-
muhafazakarlarn Ortadoudaki spesifik ncelikleriydi. 11 Eyll saldrlarnn neden olduu
korku ve fke ortamysa yeni-muhafazakar grn inanlmaz bir destekle benimsenmesine
neden oldu. 11 Eyll olmasayd bu doktrin muhtemelen asla bu kadar destek grmeyecekti
ancak bu felaket bu gre bir gereklik kazandrd. 11 Eyll bu doktrinin i siyasete
yaylmasna da neden oldu. Terrizm korkusu sosyal tahammlszle dayanan yeni bir siyasi
kltrn olumasna yol at. Orta Dou lkelerinden gelen saygn insanlar bile ayrmcla
maruz kald. Hatta etkin ulusal gvenlie engel olabilecei endiesiyle insan haklar bile
sorgulanr hale geldi.

Bu iki gr kreselleme ve yeni-muhafazakarlk - siyasi arenay eline geirerek alternatif

grlerin glgede kalmasna neden oldu. Yine de, Souk Savan sona ermesiyle gelen
rahatlama bata ahlaki ve kltrel konular olmak zere Batnn durumu hakknda kayglarn
olumasna engel olamad. Ahlaki bir istikametten giderek sapan Bat kltrnn uzun vadeli
sreklilii hakknda sorular ortaya atlmaya baland. Byle bir istikrarszlk zihnimde
komnizmin yenilgisi gerekten demokrasinin zaferi mitarznda sorular belirmesine neden
oldu. Bu soru ncelikle eski komnist Dou Avrupa lkelerine ve daha sonra ken Sovyetler
Birliine odaklanyordu. Avrupann ekicilii Dou Blou lkeleri iin yeterince iyi bir rnek
tekil ediyordu. Avrupaya olan tarihi ve corafi yaknlk 40 yllk komnist doktrinin stesinden
gelmelerine yetebilirdi. Komnist bir gemie sahip Rusya iin bu deiim iki kat daha klfetli
olduu gibi ok daha karmakt. Buna gre mantkl olan Batnn Rusyay Avrupa ile daha da
yaknlatracak uzun vadeli politikalar gelitirmesiydi. Ancak Washingtonda aktif olarak bu
konuya yaratc zmler getirme abas grdm sylemek g.
Baskn toplum inanlarnn z hakknda Baty kemiren felsefi huzursuzluk, bende Amerikann
gnmzde kar karya kald zorluklar asndan atan iki vizyonun tarihsel olarak yetersiz
kald endiesinin ortaya kmasna neden oldu. Bu zorluk stratejik olduu kadar felsefikti. st
ve orta snf insanlar iin cevap iki kelimeden oluuyordu - hedonistik grecelilik. Onlara gre
iyi hayatn belirleyicileri Dow Jones sanayi ortalamas ve petrol fiyatlaryla snrlyd. Durum
eer byleyse Batnn hedonistik grecelilii ile birden fakirleen eski Sovyet halklaryla
siyasi uyana geen gelimekte olan lkelerin muhta mutlakiyetilii arasndaki ihtilaf,
kresel blnmeyi derinletirmekten baka bir ie yaramayacakt. Cevap daha kapsaml bir
ahlaki tanmlamada yatyor. Bunu tesis edemeyen bir ABDnin kresel liderlii daima
meruluktan uzak kalacaktr.

Siyasi cazibesi olan ahlaki bir drtnn insaniyete dair endielerle harekete gemesi gerekir.
nsan haklarn glendirmeli, toplumun beklentilerine cevap verebilmeli, blnmeyi deil
karlkl uzlay desteklemelidir. Aksi durumda, ahlaki inan eksiklii krizlerle beslenen ve yeni
korkular yaratan demogojiye frsat tanr.

Esasnda 1990dan beri ortalkta temel bir soru vardr: Amerika, nsanln siyasi ve sosyal
beklentilerinin artk pasif olmad ve eitli din ve kltrlerin interaktif iletiim sayesinde
birbirine giderek yaklat bir dnyada, dnyaya liderlik edecek vasflara sahip midir? Bu
kitabn konusu olan bakana bu sorulara felsefik deil gerek siyasi seimlerle cevap verme
frsat tannmtr. Bu bakanlardan ilki, sra d bir ortamda geleneksel siyasetin peinden
komu; ikincisi kresellemenin mitolojik bir yorumunu kucaklam ve zm orada aram;

www.ozetkitap.com 8
ncs ise iyi ve kt kutuplar arasnda kald alglanan bir dnyada devamlln militan bir
kararllkla srdrmeye almtr.
***
3 Byk Hata ve Kaan Frsatlar

Yeni Dnya Dzeni George H. W. Bushun kendi kresel grn tanmlamak iin adeta
kendine tescilledii bir deyim halini almt. Fakat bu sz ne ona aitti ne de d politika ilkesini
tam olarak tanmlayabiliyordu. Gorbaov, bu sz Bushtan ok daha nce kullanmt. Bush,
Gorbaovun slogann kendine mal etmeyi bildi ancak bunu ciddi bir ekilde hayata geirme
dirayetini gsteremedi.

I. Bush iktidar Avrasyada inanlmaz deiikliklerin meydana geldii bir dneme denk geldi.
Balkanlar, Orta Dou, Uzak Dou ve de Sovyet blounun kendi iinde fay hatlar derinleiyor,
beraberinde etnik ve dini huzursuzluk getiriyordu.

Ktalar kapsayan bu alkantlar karsnda Bushun gl yanlar kadar zayflklar da bir bir
ortaya kt. Sovyetlerin kn byk bir soukkanllkla idare etmi, Saddamn hrn
emellerini, arkasna uluslararas destei alarak hatr saylr diplomatik beceri ve askeri
manevralarla bastrmtr. Fakat her iki zaferi de srdrlebilir tarihi bir baarya dntrme
becerisini gsterememitir. Tarihte bir dnem sona erip yenisi balarken Bushun nceliklerini
belirlemesi, yarndan da ileriye bakmas ve setii istikamet hakknda net bir fikre sahip olmas
gerekiyordu. Bu sorumluluklar ne yazk ki tam olarak yerine getiremedi.

I. Bush iktidarnn yzlemek zorunda kald inanlmaz deiimleri hatrlamak iin aadaki
listeye bakmak faydal olacaktr.

Ocak 1989-Aralk 1991 Dnemi Uluslararas Kronoloji

ubat 1989 Bushun iktidara gelmesinden gnler sonra Sovyet gleri Afganistandan ekilir
Eyll 1989 Sovyet blounda komnist olmayan ilk hkmet demokratik seimle Polonyada
kurulur. Bu hareketi srasyla Macaristan, ekoslovakya, Bulgaristan ve Romanya takip eder.
Haziran 1989 inde demokratikleme yanls renci ayaklanmas kanl Tiananmen Meydan
olaylaryla bastrlr.
Kasm 1989 Dou Avrupadaki deiim rzgar Berlin Duvarnn yklmasna ve akabinde
Almanyann birlemesine neden olur.
Austos 1990 Saddam, belki de ranla olan savan zararlarn kapatma niyetiyle Kuveyti
igal eder.
1990 Sovyet sisteminin yaad kriz ABDnin Kba ve Latin Amerikadaki Amerikan kart
hareketlerle daha rahat baa kabilmesine neden olur.
Haziran 1991 Hrvatlar ve Slovenlerin Yugoslavyadan bamszlklarn ilan etmesiyle kanl bir
i sava patlak verir.
1990-1991 - nce Litvanya, Estonya ve Letonyadan oluan Baltk lkeleri daha sonra
Azerbaycan ve Grcistan bamszlklarn ilan eder.
Austos 1991 Yeltsinin elini glendiren Gorbaov kart hareket sonrasnda Sovyet
Komnist Partisi lavedilir. Sovyetler Birlii 3 ay sonra tarihe karr.
Aralk 1991 50 milyon Ukraynal bamszlktan yana oy verir.

Yukarda yer verilen olaylarn ou, uluslararas dzeyde karmak sonular beraberinde
getirdi. Gnmz devlet bakanlarnn birka uluslararas krizle yzlemesi anormal deildir
ancak, bu kadar tarihi olayn bu kadar ksa bir dnemde meydana gelmesi gerekten sra
dyd. Tarihte koca bir dnem adeta bir anda sona ermiti. Bu kapsamda yeni dnya dzenine
dair inanl olmak olaylara en azndan bir boyut kazandrmak adna yardmc bir olguydu.
Gven ve umut verici olmasna karn ok eitli siyasi tepkileri gerekelendirecek kadar da
mulak bir zamand.

www.ozetkitap.com 9
Diplomasinin Zaferi
ktidara yeni gelen Bush hkmetini bekleyen en acil grev, kademeli olarak zlen komnist
dnyann idaresiydi. Bu g kresel bir rakip olmaktan karlmal fakat bu uluslararas bir
karmaaya neden olmakszn yaplmalyd. Tek bir ama olabilirdi deiim.

Komnist dnyadaki karmaa Sovyet blou ile snrl deildi. inde patlamann eiinde bir
bomba gibi duruyordu. Siyasi hakimiyet ile sosyoekonomik liberalleme arasndaki izginin
giderek siliklemesi in komnist rejiminin de anszn kebilecei izlenimini veriyordu.
Dnyann en kalabalk komnist bakentine ABDdeki zgrlk Antn fazlasyla andran
Demokrasi Tanras antnn dikilmesi sembolik olsa da byk nem tayordu. Sovyet
sisteminin brnd depresif ruh hali inde demokratik bir devrimin habercisi miydi? ABD,
stratejik karlarn tehlikeye atp bu devinime katk salamal myd? inde i sava kma
olasl var myd?

Demokrasi yanls renci ayaklanmas, bu sorulara cevap bulamadan Tiananmen Meydan

olaylaryla acmaszca bastrld. Esasnda indeki huzursuzluk Bushu ciddi bir ikilemle kar
karya brakyordu. Carter dneminde ABD ile in arasnda dzelen stratejik ilikilere zarar
vermek istemiyordu. te bu nedenden tr I. Bushun inde yaanan olaylar hakkndaki
yorumu hafif bir sitemden teye gemedi. Bununla birlikte in ynetimine birinci elden verilen
mesajda ABD, Polonyadaki demokratik harekete verdii destei inde tekrar etmeyeceini
sylyordu.

Dou Avrupada ise dinamikler bambakayd. Yaanan deiimler hem Gorbaov hem de
Bushun kontrol dndayd. Polonyada 1989da hz kazanan Dayanma Hareketi Almanyann
blnm olarak kalma olasln fazlasyla zorlatryordu. Komnist rejimlerin kademeli olarak
dmesi Berlin Duvarnn yklmasna neden olmu Almanyann birlemesi konusunu gndemin
bana tamt. Gorbaov Sovyet sistemini bu deiim rzgarndan korumaya abalad ancak
engel olamad. Bushun zafer an gelmiti. Sovyetler, Dou Avrupada yaanan siyasi
deiimleri kabul etmek zorunda kald gibi olaylarn kazand ivme ile Almanyann, Batnn
koullar erevesinde birlemesi nnde hi bir engel kalmamt. Mays 1990da Beyaz
Sarayda yaplan bir toplantda Gorbaov Almanyann birlemesini ve tek lke halinde bir NATO
mteffiki olarak kalmasn kabul etti. Karlnda Souk Savan neden olduu blnmln
yerine ibirliine dayal kresel bir sistem oluturmada Sovyetler Birliine nemli roller ve
beraberinde mali yardm verilecekti. Yeni dnya dzeni byk glerin ibirliine dayal
olacakt. Sovyetler Birlii, gnmz Rusyas dndaki imparatorluunu yitirecekti ancak nemli
bir kresel oyuncu olarak grlmeye devam edilecekti.

Dou Alman rejimini stratejik olarak izole eden Polonya Dayanma hareketi ve bunun Dou
Avrupada neden olduu etkiler olmutur. Polonyallar sadece kendilerini zgrletirmekle
kalmayp Gorbaovu stesinden gelinmesi imkansz olan bir sorunla ba baa braktlar.
Almanyann birlemesi onlarn yaratt devinimle olmutur. Sovyet lideri iin madalyonun
daha iyi saylabilecek yz ise kart hareketi dengelemek ve Sovyetler Birliine yeni dnya
dzeni ni ekillendirmekte ABD ile e gdml bir rol kazandrmas olmutur. Bu en azndan
Gorbaovun kiisel bak asn temsil ediyordu.

Bu srete Busha hakkn vermeden geemeyiz. Sovyet meslektan kresel bir ibirlii
vizyonuyla ayartarak Sovyet imparatorluunun Avrupada kmesine raz etmitir. Almanyann
1990larn sonunda birlemesi, Avrupadaki siyasi arlk merkezinin ve buna bal olarak
kresel jeopolitik dengenin de deimesiyle sonulanmtr. Rus glerinin Almanyay terk
etmesi ve komnist rejimin Dou Avrupadan kmas Sovyetlerin II. Dnya Sava srasnda
edindii kazanmlarn tamamndan vazgemesi anlamna geliyordu.

Bunlara ek olarak, birlemi ve kendine gveni yerine gelmi Almanya, Avrupann daha da
entegre bir yapya brnmesi iin gerekli itici gc salayacakt. Batl bir Avrupann eski
Dou Blou lkelerine doru yaylmas kanlmaz grnyordu. Bu srete cevap bekleyen
sorularn banda bu noktaya kadar artc ekilde barl sregelmi olan yeni gereklere
alma srecinin Sovyetler Birliindeki alkantlar karsnda ayn ekilde devam edip

www.ozetkitap.com 10
etmeyeceiydi? Belirsizlii daha da derinletiren baka bir dinamik Tito sonras Yugoslavyadaki
huzursuzluk ortamyd.

Yugoslavyadaki iddet potansiyelini yeterince ciddiye almayan ve Titonun becerileriyle ayakta

kalm federal dzenlemelerine gereinden fazla gvenen Bush, hzla trmanan Yugoslav krizi
karsnda tam anlamyla hazrlksz yakaland. Merkezi hkmetin glerini yeniden
tanmlamakta geciken lkede baskn olan Srplarla, federasyonun iki temel ta Sloven ve
Hrvat toplumlar arasnda ztlamaya neden oldu. Slovenya ve Hrvatistann 1991de
bamszlklarn ilan etmesiyle Srplarla aralarnda uzun ve kanl bir sava patlak verdi.

Bu gelimeler Bush hkmetinin Sovyet blounda da benzer gelimeler yaanabilecei

endielerini glendirdi. Bu srete belki de en nemli hata, Bushun Rusya haricindeki
milliyeti hareketi fazlasyla kmsemesi olmutur.

Zamannda medyaya szan baz raporlar Bush hkmetinin Moskovann gl bir ynetim
merkezi olarak kalmamasndan endie duyduunu gsteriyordu. Buna bal olarak Bush,
Ukrayna bakenti Kievde yapt konumada Sovyetlerde sregelen reformlardan duyduu
memnuniyeti dile getirdi. Bunun zerine bamszlk mcadelelerine destek bekleyen
Ukraynallar hayal krklna urad.

Neyse ki bu, Bush hkmetinin kalc tavr deildi. Takip eden ksa sre iinde cereyan eden
olaylar zaten konuulanlarn tamamn geersiz klacakt. Gorbaovu iktidardan drmek iin
baarszlkla sonulanan bir giriimin hemen ardndan Ukraynada balayan bamszlk
yry ABDnin de kaytsz kalamayaca bir hale dnt. Ukrayna bamszln ilan etti ve
hkmetin kabul etmekten baka aresi kalmad. Sovyetler Birliine gelecek son lmcl
vuru Baltk lkelerinin bamszl oldu. Byk bir isteksizlik gsterse de Gorbaovun bu
olayda da yapacak bir eyi yoktu. ABD yeni devletleri hemen tand.

Bu dnemde siyasi olaylarn, siyasi kararlarn ok nnde ilerlediini sylemek yanl olmaz.
1991 sonuna gelindiinde Gorbaov ve Sovyetler Birlii tarihe karmt. Bir ideoloji,
emperyalist bir sistem, nkleer gce sahip hrsl bir lke ve bir zamanlar esasl saylan totaliter
bir rejimden geriye topraklarnn %70inden, nfusunun %55inden yoksun ve yardma ihtiyac
olan bir Rusya ve Boris Yeltsin kalmt.

te bu noktadan sonra Sovyet nkleer silahlarnn tehlikeli ellere gemesine engel olmak Bush
iktidar iin birincil ncelie dnt. ABD diplomasinin bamszlna yeni kavumu Ukrayna,
Beyaz Rusya ve Kazakistan gibi lkelerde kalan nkleer silahlar Rusyaya iade etmesini
salamak gibi skntl bir megalesi vard. Bu zahmetli ve zaman alc bir urat ama ABDnin o
dnem grd byk hrmetin de etkisiyle Bush ekibi bunu byk bir beceriyle gerekletirdi.
Olaylarn gelime hz ve her birinin kendine zg inanlmaz zorluu Bush hkmetini ne yazk
ki fazlasyla yordu ve tketti. Kt mparatorluk paralanmt ancak zaferi takip eden dnem
iin bir yol haritas izmeye zaman yok denecek kadar azd. ABD bakanlk seimleri arifesine
gelinmiti ve tek bir kiinin hretine dayanmak ve mulak bir slogana gvenmek fazlasyla
cazip bir seenek olarak grnyordu.

Bu nedenlerden tr Rusyaya kar benimsenen politika sadece retorik asndan zengin,

yaplan jestler ise bonkr ve stratejik olarak botu. Yeltsin byk bir demokrat lider olarak
lanse ediliyordu. Fakat Rusyay Avrupaya sk skya balayacak, siyasi ve sosyoekonomik
deimi tesis edecek kapsaml bir program gelitirmeye fazla zen gsterilmedi. Bu srete
Rusya hatr saylr maddi yardmdan da yoksun braklmad. 1992ye kadar eitli amalarla
Rusyaya giden para neredeyse 60 milyar dolar seviyesine ulamt. Fakat ne yazk ki, bunun
ou hortumland.

ABD ve Avrupa, Rus hkmetini demokratik bir ortak olarak pohpohluyordu fakat Rus toplumu
ei grlmemi bir fakirlik iinde bocalyordu. 1992ye gelindiinde ekonomik durum Byk
Buhran aratmayacak haldeydi. Durumu iyice dibe srkleyen oyuncularn banda, zelletirme
ambalaj altnda lkenin bata sanayi ve enerji varlklarn ele geirmeye gz dikmi Batl
www.ozetkitap.com 11
danmanlar ve ibirlii iinde olduklar szde Rus reformcular geliyordu. Karmaa ve yolsuzluk
yeni ilan edilen Rus demokrasisi ile adeta dalga geer gibiydi.

Kafalar daha da kartran Rusyann lke olarak konumuydu. Sovyetler Birliinin zlmesi
ardndan ortaya Bamsz Devletler Topluluu ad altnda yeni bir oluum kt. Fakat bu
kavram Rus olmayan lkelerin ulusal zlemleri karsnda fazla rabet grmedi. Sovyetlerin
k onlar iin tam bamszlktan baka bir anlama gelemezdi.

Takvimler 1992yi gsterirken Bush hkmeti bu yeni konular kapsaml bir ekilde ele almak
iin fazla zamanlar olmadn ngremedi. ABD bakanlk seimlerine sadece bir yl kalmken
Bush ve ekibi Sovyet dnemi sonras Rusya sorunlarn bir sreliine (yeniden seilene kadar)
akna brakmay tercih etti. Yeni dnya dzeni Yeltsinin Rusyasn kapsayacak ekilde
yeniden tanmlanmt ancak bunun altn yeterince dolduramadlar. Badanmanlarnn hatal
ynlendirmesiyle Bush, Tito sonras Yugoslavyay da benzer ekilde oluruna brakt. Hkmetin
Afganistan politikas da ayn oranda pasif bir yaklama brnd. 89da Sovyet ordusu, lkeyi
terk ettiinde Afganistan mahvolmu bir haldeydi ve ekonomisi tamamen kmt. Halkn
%20si komu lkelerde mlteci olarak yaamaya alyordu ve etkin bir merkezi hkmetten
yoksun braklmt. Kabildeki Sovyet destekli rejim birka ay iinde iktidardan indirilmi ve
direniilerin eline gemiti. Bush, Afganistan siyasi istikrara kavuturmak ve ekonomisini
ayaa kaldrmak iin fazla aba gstermedi. Bu ilgisizliin neden olaca sorunlar Bush
bakanlktan gittikten ok sonralar da hissedilecekti.
Tm bunlara ramen Bushun bu sre boyunca Gorbaovu idare edi ekli tarihi bir baardr.
Dou Avrupada ve Sovyetler Birlii bnyesinde ei grlmemi iddete ve belki de bir Dou-
Bat atmasna tank olabilirdik. Bunun yerine NATO mttefiki ve AB tarafndan kucaklanan
tek bir Avrupa, tarihi dengeyi Batnn lehine evirdi.

Zaferi Yzst Brakmak

1990 Sonbaharna gelindiinde Bushun karsnda baka bir sorun vard. Sovyet imparatorluu
diye bir ey kalmamt, Sovyetler Birliinin yok olmasna sadece bir sene kalmt. Rusya
Batdan gelecek finansal yardma muhtat ve ABD tm dnyaya szn geiren bir
konumdayd. Bush nnde Sovyetler Birlii engeli olmakszn istedii gibi hareket etme
zgrlne sahipti.

Tabiri caizse, deli cesaretiyle Irak glerini Kuveyti igale etmeye gnderen Saddamn
hesaplar ok farkl olmalyd. Belki hem ABD hem de SSCBnin kendi ileriyle fazlasyla megul
olduunu sand. Belki de hala Sovyetlerin BM Gvenlik Konseyindeki arlna gveniyordu.
Sovyetler Birlii, ncesindeki 30 yl boyunca Orta Dou genelindeki siyasi ve askeri varln
glendirecek planlar uyguluyordu. zellikle Irak ve Suriye Sovyet askeri teknolojisinden
yararlanyor, Irak askeri kurumu ve de taktikleri Sovyet generalleri tarafndan
ekillendiriliyordu. Sovyetler Birliinin Irakn blgesel emellerine destek vermeyi srdrmesi
gayet olas grnyordu. Saddam, Vietnam deneyimi geirmi ve Dou Avrupadaki
gelimelere odaklanan bir ABDnin g kullanarak cevap verme eiliminde olmayacan
dnyor olmalyd. Belki de en byk hatas yeni jeopolitik gerekleri gz ard etmek oldu.
Yaanan gelimeler akabinde Bush, dnyann ilk kresel lideri konumuna ykselmiti ve ABD,
dnyann tek sper gc olarak dimdik ayakta duruyordu.

Byle bir ortamda, Irakn Kuveyt zerindeki tarihsel iddialar ne olursa olsun, Saddamn
setii yol sadece ABDnin Basra Krfezindeki geleneksel rolne deil ayn zamanda
Amerikann dnyadaki yeni rolne bir bakaldr niteliindeydi. Bush ksa srede Amerikann
kaytsz kalamayaca kanaatine varmt ancak verilecek cevabn uluslararas hukuka ve baka
lkelerin karlarna saygl olmas gerektiine de inanyordu.

Irakn Kuveyti igal ettiini 1 Austos 1990 sabah renen Bush, Sovyet cephesindeki
gelimelerin Basra Krfezi olarak anlan blgeye gereken ilgiyi gstermesine engel olduunu
zamannda itiraf etmitir. Bush ve badanmanlar arkalarna BMyi alarak, kapsaml
yaptrmlar ve askeri glerin de desteiyle bu olaya verilecek uluslararas tepkinin ABD
nderliinde olmas gerektii grndeydi. Bu yaklam uluslararas zeminde de benimsendi.

www.ozetkitap.com 12
Tartacak durumda olmayan Sovyetler Birlii, ABD ile birlikte igali 3 Austosta knad. Irak
glerinin gneye kaymasndan korkan Suudi Kral tarihte eine rastlanmayan bir adm att ve
ABD askeri glerinin Suudi topraklarnda mevzilenmesine izin verdi. Arap Birlii de ok
gemeden kendi glerini Suudi Arabistan korumak iin gnderdi.

BM Gvenlik Konseyinin Irakn glerini acilen Kuveytten ekmesi ynndeki kararn

aklamasyla Irak sadece iki hafta iinde uluslararas dzeyde tecrit edilmi ve sulu
bulunmutu. Fakat bu uluslararas dayanma hali g kullanlp kullanlmayaca ve hangi
aamada kullanlaca sorularna cevap veremiyordu. Bush g kullanlmas gerektii fikrine
Austos ortasnda vardn daha sonra kaleme ald anlarnda aklamtr.

BM kararn takip eden aylarda Bush kademeli bir strateji izledi. lk srada yaptrmlar
hayata geirmek geliyordu. kinci aama, Saddamn Kuveytten itibarn kaybetmeden
ekilmesine olanak verecek giriimleri diplomatik olarak engellemekti. Sonuncu aama ngiliz,
Fransz ve siyasi olarak elzem Arap askeri gleriyle birlikte Suudi Arabistanda ciddi bir ABD
askeri varl oluturmakt. Yl sonuna gelindiinde Arabistandaki ABD askeri says 500 bin
civarndayd. Ald uluslararas destek sayesinde Irakn arlara kaytsz kalmas durumunda
askeri g kullanma izni 1990 ylnn sonunda kt. Sovyetlerin son anlarda gsterdii
arabuluculuk abalar bir ie yaramad ve ABD, Iraka ok kapsaml iki saldr dzenledi.
Sembolik nedenlerden tr Arap glerine Kuveyt ehrine girme grevi verilmiti. Irak gleri
27 ubatta teslim oldu.

te tam bu noktada yaplanlar ve yaplamayanlar hakkndaki tarihsel deerlendirme karmak

olduu kadar speklatif bir hal almaktadr. Bushun Saddama verdii cevap hem askeri zafer
hem de siyasi bir baaryd. Fakat bu kiisel zaferin jeostratejik sonular sanldndan daha
sorunlu bir hal ald. Saddam yenilgiye uratlmt fakat gcn tamamen yitirmemiti.
Blgesel karmaa srmeye devam etti. Bush, saldrdan sonra Saddamn elinde hala 20 askeri
birlik kalm olmas karsnda aknd dahas hala lkenin banda kalabilmi olmasndan
hayal krklna uramt. Fakat bu gerekler farkl bir sonu elde edilmesi ynnde herhangi
bir giriim olup olmad konusunda bir ey sylemeye yeterli deildi. 1991 yl boyunca
yaplanlarla yaplmayanlarn belirleyici olduu trajik balant 2003te kendini gsterdi. Krfez
Savann sonucu farkl olsayd belki de II. Bush hkmeti Irakla yeni bir savaa girmeyebilirdi.

ubat 1991de yaplan ani atekesin Saddama, yaad yenilgi sonras patlak veren ii
ayaklanmasn ezmeye yeterli askeri bir g braktn biliyoruz. Akabinde ortama hakim olan
kindarlk, Saddam gittikten sonra bile devam edecek ve Iraktaki siyasi yapy kmaza
srkleyecek bir Snni-ii husumetini beslemeye yetecek boyuttayd. Bundan da nemlisi Arap
dnyasnda petrol karlar adna blgesel ayrlklar krkleyen bir ABD imaj g kazand.
Bush, Irak askeri glerinin yok edilmemesi karlnda Saddamn koulsuz srgne gitmesini
salayacak bir anlamaya gidemez miydi? Moral gcn kaybetmi Irak askeri ynetimini
Saddama kar harekete geirecek kararl bir plan etkili olabilirdi.

Tm bu saydmz nedenlerden tr Krfez Sava zaferinden yeterince etkin bir ekilde

faydalanlmadn sylemek yanl olmaz. Bu dnem boyunca ok belirgin olarak fark edilen
ngiliz-Amerikan ibirlii ABDnin Orta Douda ngiliz Emperyalizminin yeni varisi olarak
alglanmasna neden oldu. Gnmzde bile birok Amerikal, ngiliz emperyal egemenlii,
Osmanldan kurtarlacaklarna dair yerine getirilmeyen vaatler ve dnem dnem ykselen Arap
milliyetiliine kar gsterilen iddet konularnda Araplarn gemiten gelen kinlerinden
bihaberdir. ABD, birok Arap vatandann gznde ngilizlerin brakt yerden devam eden
yeni dmandr.

Kuveytin igaline kar oluturulan koalisyon, blgenin en derin ihtilafn (Filistin-srail)

zebilmek ve byyen ABD kart grleri amak iin en byk frsatlardan biriydi. Bush,
1991 sava ncesinde bile bu ihtilaf ele almak konusunda istekliydi. Mays 1989da nde gelen
ABD-srail lobisi AIPACa, srailin Byk srail projesinden vazgeerek Filistinlilerin siyasi
haklarn tanmas gerektiini aka ifade etmiti. Fakat Beyaz Sarayn olaya verdii ncelik
Kuveyt igaliyle geri plana dt. Bush, srailin Saddamn Tel Avive dzenledii provokatif

www.ozetkitap.com 13
roket saldrlarna karlk vermesine engel olmak zorundayd. Aksi bir durum Araplarn,
Saddam kart koalisyondan kopmasna neden olabilirdi. Provokasyonlara karlk vermemeleri
iin sraile halihazrda aldklar yllk 3 milyar dolarlk askeri yardma ek olarak 650 milyon
dolarlk acil yardm paketi verildi.

Mart, 1991 tarihli atekesten ksa sre sonra Bush, srail ve komular arasnda kapsaml bir
bar anlamas tesis etmek iin kollar svad. Bar anlamas srailin gvenliini ve
tannmasn salayaca gibi Filistinlilerin de haklarn korumalyd (Filistin devletinden sz
edilmediini hatrlatmak gerekir). Gorbaovu da yanna alan Bush ihtilafl lkelerin tamamn
(srail, Suriye, rdn, Lbnan ve de Filistin Kurtulu rgt) Madridde toplad. lk aamada
atlan en byk adm Filistin Ulusal Ynetiminin tannmas ve Arafatn Bat eriaya dn
oldu. Belli dnemlerde tkanan mzakerelerin sonunda varlan noktada FK, srailin var olma
hakkn tand. Bunun karlnda srail, igali altnda bulunan Bat eriada FKnn bir
ynetim kurmasna izin verdi.
Amerika nderliinde daha iddial bir bar anlamasnn zlem duyulan sonuca ulamasna
yardmc olup olmayacan hibir zaman bilemeyiz. ABD o dnem sahip olduu prestij ve
yaptrm gcn Saddam azletmek ve Orta Dou bar anlamas tesis etmek iin kullansayd
gnmzde bu blge ok daha farkl bir yapya sahip olabilirdi. Belki Bush bu giriimler iin
ikinci bir defa seilmeyi bekledi. Gerekten de 1991de tm anketler Bushu iaret ediyordu
fakat 1992de Amerikallar arasnda genel kan lkenin i ilerini fazlasyla ihmal ettii
ynndeydi.

Bushun asl gnah Iraktaki baarsn yarm brakmas oldu. Amerikann Orta Douda
neticelenmemi fakat giderek daha fazla ierlenen ve kendine zarar veren mdahelesi, bir
sonraki ynetime miras kald. Takip eden 10 sene boyunca ABD, blge halk tarafndan sadece
ngilizlerden yadigar emperyalist tac devralm olarak grlmekle kalmad; uygulad
geciktirme siyaseti nedeniyle ayn zamanda katksz bir srail yanda olarak da alglanmaya
baland. ABD glerinin kutsal Arap topraklarna ayak basmas, kktendincilerin arasnda
Amerikay hedef gsteren bir nefret doktrini gelimesine neden oldu. O zamana kadar ad
duyulmam bir Suudi militann yaynlad fetva, ABDyi Mslmanlarn kutsal merkezlerini hie
sayan bir dman ve srailin temel sponsoru olarak gsterdi. Ve bylece, El Kaide dnya
arenasna ilk admn atm oldu...

Bushun geriye brakt mirasla ilgili son bir sorundan sz etmek gerekir. Orta Douda yarm
kalm frsatlar deerlendirmemek ve Rusyada demokrasinin tesis edilmesi iin kapsaml bir
plann yoksunluu bir kenara, nkleer silahlarn baka lkelere doru yayldna dair giderek
glenen belirtilere cevap vermekte gecikmesi de byk apl baka bir hatayd. Ne bu konuda
uluslararas kamuoyu oluturdu, ne de Pakistan, Hindistan ve ardndan Kuzey Korenin bu
teknolojiyi elde etme abalarn frenlemeye alt.

zetlemek gerekirse Bushun en byk eksiklii yaptklarndan ok yapmadklardr.

Bakanlnn sonuna gelindiinde kendisi ei grlmemi kresel apl bir sayg edinmiti.
Fakat, kresel bir lider olarak gelecei ekillendirmek veya en azndan yn vermek iin nne
gelen frsatlar hoyrata harcadn sylemek yerinde olur.

4 Etkisiz yi Niyet ve Rehavetin Bedeli

Halefinin aksine Clinton kresel bir vizyona sahipti. Kreselleme denen kavramn tesis ettii
kararllk hissi, Clintonn ABDnin dnyann vazgeilmez lkesi sfatn gerekelendirebilmesi
iin kendini yenilemesi gerektii fikriyle birebir rtyordu. Clintona gre d siyaset byk
oranda i siyasetin bir uzantsyd. Bu yzden ulusal dzeyde yenilenme kavram Clintonn ilk
bakanlk dnemine damgasn vurdu. Yeni bakann kresellemeye verdii arlk, i ve d
siyaseti pratik bir ekilde btnletirecek forml salad gibi onu disiplinli bir d siyaset
stratejisi tanmlama ve takip etme sorumluluundan da kurtaryordu.

Clinton, Bushun sk skya takip ettii geleneksel ynetim tarzna ok uzakt. Allagelmi ast-
st srelerini dikkate almyor; icraatlar net bir ekilde snflandrlamyordu. Ba sonu belli
www.ozetkitap.com 14
olmayan toplantlar Beyaz Sarayn farkl blmlerinde grevli uzmanlarn spontane katlmyla
gerekleiyordu. Bakan, baskn ses olmann aksine bazen sade bir katlmc gibi
grnebiliyordu. Baz zamanlarda toplant sonunda varlan kararlarn ne olduu bile belirsiz
kalabiliyor, bu da ynetimin pek ok kademesinde ilerin zorlamasna neden olabiliyordu.
kinci bakanlk dneminde bile kesin hatlara sahip bir d politikadan sz etmek kolay deildi.

ilerine verilen arlk ve dilerinin bunun bir uzants olarak alglanmas gz ard
edilemeyecek bir yan etkiyi beraberinde getiriyordu: D balantlar olan lobi gruplar
tarafndan giderek daha fazla sktrlan Kongre, eitili d siyaset konularn yasalatrmak
iin giriimlerinin kapsamn geniletme ynnde bask grr hale geldi. Bu sayede 1990l yllar
boyunca Beyaz Saray ve Dileri Bakanlnn grlerinden bamsz yasalarn onaylanmas
sk rastlanan bir olay olarak karmza kt. znel gvensizliklerini gerekelendirmek iin
kresel dman araynda olan Byk Amerika yeni korkularn filizlenmesi iin uygun bir
ortam salad.

Clintonn yzletii ve dolayl olarak katk salad fakat hibir zaman tam olarak zme
kavuturmad sorun, Souk Sava sonras dnyann onun saf saylabilecek kreselleme
anlayna ayn iyimserlikle bakmyor olmasyd. Bununla birlikte dnyann o dnemdeki ar
dengesiz hali, kesin hatlar olan bir d politika anlay gelitirilmesi ve temel jeopolitik
tehditlerin belirlenmesi iin o kadar da uygun deildi. Bushun aksine Clinton, dorudan
zorluklara kar gs germedi. Bunun yerine birbirinden farkl ancak bazen de birbiriyle
rten uluslararas sorunlarn zerine gitti. Clintonn bakanlk yapt iki dnem boyunca
olaylarn kronolojisini aadaki liste zetlemektedir:

1993-2000 Dnemi Uluslararas Kronoloji:

1993 Kuzey Korenin nkleer teknoloji edinme istei belirginleir. NATOnun kapsamn
bytme mzakereleri balar. Masstricht Anlamasyla Avrupa Topluluunun Avrupa Birliine
dnm balar. Bosnada iddet patlak verir. ABD bar gc Somaliden ekilir. Oslo
Szlemesiyle srail-Filistin ilikilerinde olumlu bir alm olacana dair umutlar artar.
1994 NAFTA kurulur. NATO Bosnaya mdahale eder. Rusya gayr resmi olarak G7 grubuna
dahil edilir. ABD ile K. Kore arasnda nkleer silahszlanma konusunda az da olsa mesafe kat
edilir. Clinton Rusyay NATO genilemesi konusunda telkin eder. ABD bar gc Haitideki
vahete engel olmak iin harekete geer. Ruandada soykrm. Rusya eenistana saldrr.
1995 DT kurulur. ran nkleer g olma isteini belli eder. srail babakan Rabin suikast
kurban olur. in ve Tayvan arasnda gerilim artar. NATOnun douya doru genilemesi ivme
kazanr. NATO Bosnaya hava saldrs dzenler. Dayton Anlamasyla Bosnadaki vahet son
bulur.
1996 ABD, Nkleer Silah Denemelerinin Engellenmesi anlamasn imzalar. ABD-K.Kore
arasnda mzakereler balar. in ve Tayvan arasnda yeni bir gerilim patlak verir. ABD ve
Japonya ittifaklarn glendirir. Taliban Kabili ele geirir. Clinton NATOnun genilemesi
konusunda ak gr bildirir.
1997 Eski in Lideri Deng lr. Hong Kong ine geer. NATO-Rusya arasnda anlama
imzalanr. Polonya, ek Cum. ve Macaristan NATO yesi olur. Pakistan nkleer g olduunu
aklar. Asya mali krizi patlak verir. Kyoto Protokol hazrlanr, ABD taraf olmayacan aklar.
1998 Rusya resmi G8 yesi olur. Hindistan ve Pakistan nkleer denemeler gerekletirir.
srail-Filistin arasndaki Wye River mzakereleri tkanr. El-Kaide Dou Afrikadaki ABD
eliliklerine saldr dzenler. ABD Afganistan ve Sudan bombalayarak karlk verir. in ve
Japonya uzlama yolunda adm atar. ABD Kyotoyu imzalar ama Senatoya sunmaz ve
yrrle koymaz.
1999 NATO Srplar Kosovadan karmak iin harekat dzenler. Dou Timorda bar tesis
edilir. ABD senatosu Nkleer Silah Denemesinin Engellenmesi anlamasn reddeder. kinci
een sava patlak verir. Kreselleme kart gr glenir. Yeltsin bakanlktan istifa eder.
2000 Putin Rusyann yeni bakan seilir. El-Kaide ABD sava gemisi Coleu bombalar. ABD
hisse senetleri de geer. 2. Camp David mzakereleri baarszlkla sonulanr.

www.ozetkitap.com 15
Gelecei ekillendirmek
S.S.C.Bnin tarihe karmas Clintonn karsna gelimi kresel gvenlik ve ibirlii hedefleri
anlamnda nemli frsat karmtr:
Birincisi, Rusya-ABD arasnda maliyetiyle klfetli, uluslararas gerilimi krkleyen
silahlanma yarn snrlandrmak amacyla bir insiyatif gelitirme olana tanm olmas
ve muhaliflikten daha uzak bir ilikinin nkleer silahlarn denenmesi, retimi ve
yaygnlamasn engellemek adna daha olumlu bir ortam salamas;
kincisi, ift kutuplu bir dnyann ortadan kalkmasyla gvenliin kresel apta
ynetilmesi olasln ykseltmesi;
ncs, tek bir Avrupann ortaya kmasyla Atlantik ttifak zerinden ABD ile yakn
balar olan daha byk bir Avrupann varl mmkn hale gelmesi.

Elde edilen sonular farkl olsa da Clinton ynetimi bu hedefin hepsine byk nem
vermitir. Sovyet sper gcnn dalmas ve akabinde Rusyann yzletii ekonomik sorunlar
ilk hedefin gerekletirilmesi iin esiz bir frsat sundu. Nunn-Lugar program Rus topraklar
iinde bulunan Sovyet nkleer silahlarnn tek bir noktada toplanmasn salad ve daha
nemlisi Ukrayna, Beyaz Rusya ve Kazakistan gibi lkelerin tek balarna nkleer birer g
olmalarna engel oldu. START II anlamasyla iki tarafn nkleer mhimmat ciddi oranda
drld, Rus silah depolarnn gvenlii arttrld. Dahas binlerce nkleer silah devre d
braklp skld. Atlan bu admlarn toplu etkisi daha gvenli bir dnyann olabileceine dair
umutlar ykseltti. Sovyetlerin siyasi bir tehdit unsuru olarak ortadan kalkmas, dnyann en
tehlikeli ve potansiyel olarak tahrip edici silahlanma yarnn sona erdiini iaret ediyordu. ABD
bundan sonra kaynaklarn, modernletirecei konvansiyonel askeri glerini dnyann
herhangi bir noktasna gnderebilme becerisini gelitirmek iin kullanabilecekti. zetlemek
gerekirse bu srete hem ABD hem Rusya gvenlik anlamnda kazand fakat ABD ayn
zamanda kresel askeri menzil anlamnda rakipsiz bir konuma geldi.

Bu gelimelerden tm dnya karl kt fakat uluslararas dzeyde daha etkin bir gvenlik
sistemine olan ihtiya gndemde daha fazla yer etmeye balad. Komularyla olan siyasi
anlamazlklar karsnda zayf lkelerin nkleer silahlanmaya ynelme olaslklar yeni
snrlamalar gerektiriyordu. Sadece ABDden gelecek baskn tepki bu gelimelere engel
olabilirdi.

Bu alanda ilk kriz Kuzey Kore ile patlak verdi. Nkleer program hakknda yeterince drst
davranmadn dnen Uluslararas Atom Enerjisi Kurumu (UEAK) lkede denetim yapmak
istemiti. K. Kore sadece bunu reddetmemi ayn zamanda Nkleer Silahlanmann Yaylmasn
Engelleme Paktndan (SYEA) ayrlacan ilan etmiti. Bu belirgin bakaldr hareketi Clintonn
yzletii ilk krizdi. K. Korenin byle bir yne kaymasnn ardndaki motivasyonu tahmin
etmek kolay olmasa da artk Ruslarn nkleer korumas altnda olmad hissi karsnda,
karlarnn en iyi bu ekilde korunaca fikrinde olmas uzak bir olaslk deildir.

ABD, SYEAi terk eden K. Koreye nkleer programn barl bir ekilde devam ettirmesi iin
gayet makul bir neri sundu. lkede bulunan ve nkleer silah yapmnda kullanlabilecek
nkleer reaktrler daha tehlikesiz bir teknolojiyle deitirilecek bunun karlnda ABD, K.
Koreye saldrmayacan garanti edecekti. Bu yapc nerinin en byk eksiklii uyumsuzluk
halinde cezalandrc bir yaptrmdan yoksun olmasyd (rnein K. Kore denizcilik faaliyetlerine
tamamen engel olunmas gibi). Kuzey Kore takip eden yllarda bir adm ileri bir adm geri
politikasn benimsedi. Bu yaklam iki lke arasnda sregelen ve K. Kore fze programyla bu
teknolojinin ihra edilmesi hususlarnda da kayda deer bir gelime salanmasna engel oldu.
Bu inisyatiflerin kifayetsiz gidiat G. Korenin Kuzeye dorudan bir kap amasna neden oldu.
Bu adm G. Koreliler arasnda milliyeti duygularn kabarmasna ve de lkenin varln
Amerikan korumas altnda srdrmesi konusunda duyulan rahatszln artmasna yol at.

Bu olayn ortaya kard sonular unlardr: Birincisi, K. Koreye bu srecin hibir aamasnda
nkleer silah edinmenin zararlarnn faydalarndan daha ar olabilecei anlatlmam olmas;
kincisi, ABDnin ikircikli tavrnn Kuzeyin Gney Korelilerin uzlamaya gitme isteini

www.ozetkitap.com 16
smrmesine neden olmas; nc ve en nemlisiyse tm bu sre boyunca K. Korenin
nkleer silah edinme arayna bir an olsun ara vermemesi.

Hindistan ve Pakistann bu yndeki abalar karsnda da ABDnin kar duruu daha gl

olamad. K. Kore krizi boyunca ABD, SYEPi sresiz olarak uzatma almasna odaklanmt. Bu
insiyatif birok lke arasnda Amerikann ulusal gvenlik alannda kalc bir arlk edinme
isteine dair phe ve kzgnlk yaratt. Muhaliflere gre ABDnin SYEPi yenileme giriimleri ne
nkleer silah sahibi lke saysn azaltyor ne de atom enerji programlarnda daha byk bir
eitlik ortam oluturuyordu.

Tam da bu sralarda Franszlarn Pasifikte ve daha sonra inin yeraltnda gerekletirdii

denemeler ileri daha da zorlatrd. Byle bir ortamda ne Hindistan ne de Pakistan nkleer
silah edinmede bir mahsur veya engel grmedi. ABDnin Pakistana uygulad tek tarafl
yaptrmlar etkin olmad. Hindistann bu konudaki programlarn rahata srdrmesi Pakistann
da benzer giriimlere odaklanmasna neden oldu. Pakistana uygulanan bu tek tarafl politika
bata Afganistan meselesi olmak zere ABD- Pakistan ibirliine ciddi zararlar verdi. Daha
nemlisi 1997ye gelindiinde ABDnin (zayf kalan) engelleme giriimlerine ramen iki yeni
nkleer g dnya arenasna adm atmaya hazrd.

Pakistan ve Hindistann aleni, K. Korenin ise st kapal nkleer baarlarnn etkisi ksa
srede rana da ulat. 1990l yllar boyunca ABD, ucu dorudan rana dorultulmu birok
yasa kard ve bu ABD-ran diyalounun ciddi ekilde zarar grmesine neden oldu. ran
nkleer g olmaya soyunmasayd bu diyaloun ne mertebede olacan kestirmek neredeyse
olanaksz fakat, rann seneler nce, ah rejimi altnda balayan program ABD ile olan
ilikilerini mutlaka gerecekti.

Nkleerleme srecine Uzak Dou ve Gney Asyada engel olunamamas ayltc bir ders
niteliindeydi dnyann en byk sper gc bile nkleer silah edinmeyi kafasna koymu
uluslar tek bana caydracak gte deildi.

Kresel gvenlik ve ibirlii anlamnda ortaya kan nc frsat Avrupayla ilgiliydi. Tek bir
Avrupa, Amerika-Avrupa ibirliinin bir st seviyeye gemesi ve kresel neminin daha da
pekimesi anlamna geliyordu. Blnmenin sona ermesiyle zgrlne yeni kavuan eski
Dou Blou lkelerinde Atlantik ittifaknn ayrlmaz ve daha nemlisi gvenli bir paras olma
hevesini dourdu. Clintonn bu ikileme verecei cevabn olgunlamas birka sene srd fakat
sonunda d siyaset mirasnn en yapc ve kalc unsurlarndan biri halini ald. 27 yeli NATO
ittifaknn ve 25 yeli bir ABnin rten gereklikleri transatlantik ibirlii denen tarihi
slogann en azndan hakikate daha yakn olaca anlamna geliyordu. Bylesi bir ortaklk,
ibirliine daha fazla dayanan bir dnya dzenini tesis edecek siyasi iradeyi alayabilme
potansiyeline sahipti.

ttifakn yenilenmesi iin elzem unsurlardan biri NATOnun genilemesi konusuydu. Bata byle
bir ihtimal ok dkt, NATOnun genilemesi hakknda halka ak bir mzakere balatmak
iin henz ok erkendi. Buna ramen baz stratejistler genilemenin, Avrupann yeni siyasi
gereklerini btnletirecek mantkl ve gerekli bir giriim olduunu sylemekten kanmad.

Polonya NATO yesi olma isteini beyan ettiinde Yeltsinin iyimser yaklam herkesi artt.
Bu ok olumlu grnyordu ancak Clintonn danmanlar olaya dikkatle yaklalmas gerektii
telkininde bulundu. Takip eden yl sresince ABD, genileme iin kapsaml bir alma balatt
ancak bu sre zarfnda Rusyann i dinamikleri Yeltsin hkmetinin olaya bakn deitirdi.
Durumu daha da karmaklatran, dalan Yugoslavya sonras Bosnada yaanan iddet oldu.
NATOnun iddeti bastrma giriimi ve Srp glerine hava saldrs dzenleme karar, genileme
konusu zerinde paradoksal bir etki yaratt. NATOnun askeri giriimi elzem hale gelmiti fakat
Rusyann en sonunda Bosna bar anlamas srecine katlmaya karar vermesi Rusyann NATO
ile daha resmi bir iliki iinde olmas gerekliliini gsterdi.

www.ozetkitap.com 17
Bu sre sonunda ift kulvarl bir politika geliti Rusya ile daha sk ilikiler ve daha byk bir
NATO. Mays 1997de iler ivme kazand ve NATO-Rusya Kurulu Anlamas imzalanmasyla
Rusyann NATOya bir gvenlik orta olduu niyeti aka belli edildi. Ayn sene iinde nce
Polonya, ek Cumhuriyeti ve Macaristan ardndan Baltk lkeleri, Romanya ve Bulgaristan
NATO yeliine dahil edildi. Bu tarz bir genileme Avrupann kendi iindeki genilemeyi
mantkl ve dahas kanlmaz kld. AT kendini AB olarak yeniden tanmlamt ve yeni
demokratiklemi komularn bu kapsamn dnda tutmak anlamsz gelmeye balad. Bu
srecin tamamlanmasyla Avrupa Birlii dnyann tek ve en byk ibirlii toplumu olarak
21.yyn ilk yllarnda kurulmu oldu.

NATOnun ve ABnin genilemesi esasnda Clinton iin bir ncelik deildi. Bu genileme sreci
onun asl hedefi olan kreselleme ile dorudan ilgili bile deildi ama buna ramen Clinton bu
srecin tam ortasnda yer alm oldu. Eer Clinton bu gelimelere kendini daha az adam
olsayd Avrupa on sene iinde belirsiz ve dengesiz bir duruma gerileyebilirdi. nk, ABD ve
Avrupa, Irak konusunda yollarn ayrdktan sonra eski ktada siyasi btnleme ivmesi hz
kaybetti, Rusya bata Ukrayna ve Grcistanda olmak zere g gsterileri yapmaya balad.
Dou Blou lkelerinin Atlantik ttifak dnda tutulmas halinde 1990larda sona eren Souk
Sava tekrar hortlayabilirdi.

ABD-Avrupa ittifak Clintonn kreselleme anlayyla rten yapc global bir gndem
gelitirmesine de olanak verdi. ki tarafn azmi sayesinde 1994te kresel ticareti
ekillendirecek inanlmaz karmak ve atan pazarlklar mutlu bir sona ulat. Bu giriim
sonrasnda, 1995te kurulan DT giderek glenen lkeler-st dayanma hissini tatmin
edecek nitelikteydi. Bu rgt atan karlarn zmlenmesi iin uluslararas bir mekanizma
sunuyordu. inin 2001de bu rgte katlmas potansiyel ekonomik sperglerin daha
ibirliki ve kanunlarla ynetilen bir dnya dzenine dahil edilmesi anlamnda byk bir admd.

inin katlm ayn zamanda gelimekte olan Hindistan, Brezilya, in ve Gney Afrika gibi
lkelerin G20 topluluunu kurmasnn da tohumlarn att. Bu oluum ekonomik anlamda daha
zayf kalan lkelerin daha adil bir kresel ticaret sistemini kurabilmek iin sren pazarlklardaki
siyasi kozunu glendirdi. Clintonn kreselleme geri dn olmayan bir sretir sylemi
geerlilik kazanyordu.

inin kresel sisteme daha sk balanmas net bir kazanken yaanan iki yeni gelime Atlantik
topluluunun dnya meselelerini idare etme rol anlamnda sorunlar da beraberinde getirdi:
Asyada patlak veren mali kriz ve uluslar-st kurallarn kapsamyla ilgili olarak ABD ile Avrupa
arasnda giderek derinleen fikir ayrlklar.

Japon ekonomisindeki duraanlk ve blgede sregelen emlak ve para speklasyonunun

tetikledii 1997 Gney-Dou Asya likidite krizi, hzla Tayvan ve Gney Koreye de yayld.
ABDnin bata olaya hzl tepki verdii sylenemez ancak 1998 balarnda ABD merkez
bankasnn insiyatifiyle balatlan giriim gecikmi bir stabilizasyon salad. Buna ramen
Asyada oluan kan temel sorumlunun ABD olduu ynndeydi.

Krizin temel sorumlusunun ABD gdmndeki IMF olmas bununla birlikte inin temkinli ancak
yapc yaklam, Dou Asyada in-Japonya nderliinde blgesel bir ibirliine gidilmesinin
nn at.

Clintonn ngrl bir lider olarak namn daha da zedeleyen baka bir gelime, ciddiyeti
giderek artan kresel snma tehdidine kar ortak hareket etme ynndeki uluslararas giriime
ABDnin desteini salayamamasdr. Kyoto Protokol ABD ulusal gndemini bir hayli megul
etti ancak ekonomik karlarla ciddi ekilde attndan aka reddedildi.

Clinton dneminin sonuna gelindiinde bakanlnn umut dolu gndemine pheyle baklr
oldu. Atlantik ittifaknn genilemesi bu hkmetin tek srdrlebilir stratejik baars olarak
anlr hale geldi. Kreselleme vizyonu ok ciddi eletirilere maruz kalyordu. Kreselleme
kart hisler Amerikan kartl ile birlikte anlr oldu. Kresel ibirlii ABDde kuku uyandrr
www.ozetkitap.com 18
hale gelmiti. Bu olaylar nda Cumhuriyetiler kongre seimlerinde byk bir baar
kaydetti. Clintonn idealistik gndemi inanlrln yitiriyordu.

Gemile Yzlemek
Clintonn bakanl boyunca yzlemek zorunda kald pek ok sorun bal bana derin bir
gemie sahipti. atan karlar, ulusal ztlamalar, kltrel anlamazlklar, zenginlerin
vurdumduymazl, fakirlerin aresizlii... Tm bunlar ABDnin kresel stnln salt eyleme
geirmesi nnde byk bir engeldi. Rusya hala bir sorundu, Balkanlarda milliyetilik vahete
dnmt, Orta Dou kkl etnik-dini anlamazlklar nedeniyle kmaza girmiti. Clinton
bakanlk koltuuna geer gemez dnyann saysz yerinde patlak veren iddetle yzlemek
zorunda kald. Bu ilerle etkin ekilde yzleme kan dklmesi olasln beraberinde
getirdiinden Clinton fazlasyla geriyordu. Somali ve Ruandada kaos ve kym, dalan
Yugoslavyada kanl iddet, Rus-een savalar, patlamaya hazr gibi duran in-Tayvan
ilikileri, Saddamn Irakta dzenli aralklarla fitilledii huzursuzluk ve elbette durulmak
bilmeyen Filistin-srail gerginlii. Bunun tesinde dnyann eitli noktalarnda ABDye ynelik
gz ard edilmeyecek raddeye ulaan terrist saldrlar.

Bu inanlmaz zorluklar karsnda Clintonn ilk tavrn mdahale etmeye isteksizlik olarak
genellemek mmkn. Bu olaylar hibir zaman gndem listesinin banda yer almad. Tamam
tatsz bir gemii artryordu ve bu olaylarla etkin ekilde ba etmenin sadece iki yolu
olduunun farkndayd: ikna etme veya g kullanma. Baz olaylar umutlardan vazgeme ve
gereklerle yzlemek demekti; baz olaylarn iilerini bile kartrma potansiyeli vard.

Clintonn bakanlk koltuunda oturduu iki dnem boyunca d siyaset arenasndaki

performansn artlar ve eksiler olarak yle zetleyebiliriz:
Yugoslavyann dalmasyla birlikte nce Bosnada ve ardndan Kosovada etnik
temizlie varan Srp iddetini, uluslararas kamuoyunu da arkasna alarak biraz ge
olmakla birlikte etkin bir ekilde sonlandrp bar Bat koullarna uygun ekilde tesis
edebildii iin ve,
Ruslarn inanlmaz tekelcilik basklarna karn Azeri Babakan Haydar Aliyevi Hazar ve
Orta Asya petroln Batya, ABD destekli Bak-Ceyhan boru hatt zerinden ulatracak
projeye ikna edecek kararll gsterdii iin Clinton tebrik etmek gerekir.
Fakat;
- Bar gcn Somaliden zamansz ekmesi, eski Avrupa smrge gleri ile birlikte
ABD hkmetinin Ruandadaki soykrma neredeyse kaytsz davranmasna seyirci
kalmas;
- ken Rusya ekonomisine ABDden aktarlan milyarlarca dolarn Batl yatrmclar ve
szde Rus reformcular tarafndan hortumlanmasna engel olamamas;
- ki kere patlak veren ve akl almaz yntemlerle een nfusunun neredeyse %25inin
telef olmasyla sonulanan Rus-een savalarna ilgisiz bir tavr benimsemesi;
- 8 yllk bakanl dneminde srail-Filistin ilikilerinde yakalanan saysz frsat etkin
ekilde deerlendirememesi, mzakerelerde ABD yaklamnn giderek daha fazla srail
lobisinin etkisi altna girmesine izin vermesi, srail yerleimlerinin genilemesine engel
olamamas, ok mulak kalan anlama maddeleri karsnda rahatszln dile getiren
Arafat bar srecini baltalad gerekesiyle srail ile birlikte sulama yoluna gitmesi,
yaklaan ABD seimleri arifesinde sraile uygulanacak basknn oy kaybettirecei
endiesiyle tarafszln koruyamamas;
- Belli aralklarla yzeye kan Saddam tehdidine kar gerekli tedbirleri almamas, ald
snrl giriim kararlar ve Arap topraklarnda ABD asker saysn ikiye katlayarak bata
Bin Ladin olmak zere ABD kart kktendincilii krklemeye neden olmas;
- randa 1997 seimleriyle daha lml ynetimin baa gelmesinden sonra alan
potansiyel diyalog frsatn hi bir giriimde bulunmayarak karmas, yine bu duruuyla
Araplar, Msrllar ve ranllar arasnda ABD kart algy daha da derinletirmesi;
- Orta Doudaki ABD asker ve diplomatlarna dzenlenen saldrlar nda terrizm
tehdidine ve anti-ABD grne kar etkin bir politika gelitirememesi hususlarndaysa
Clintonn ciddi hatalar olmutur,

www.ozetkitap.com 19
ve bu konularda eletirilmekten ve baarsz bir bakan olarak anlmaktan kurtulamayacaktr.

Bylelikle, Clinton koltuunu devrederken srail-Filistin ilikilerini bulduundan daha kt, Orta
Douyu genel olarak daha dengesiz bir halde brakmtr. ilerine bulam plansz bir d
politika karar mekanizmas ABDnin uzun vadeli karlarn ciddi ekilde tehdit eden stratejik bir
rkeklik yaratmtr. Eer srail-Filistin arasndaki bar salayabilseydi, sadece kendisi iin
deil ABD iin tarihi bir zafer olurdu.

te yandan iilerine bakacak olursak daha nceki hkmetlerden beri sregelen cari a
kapatp sermaye fazlasna evirmesi hem vatandalarnn takdirini toplad hem de uluslararas
arenada Amerikan sisteminin baarl ve benimsenmesi uygun bir sistem olarak alglanmasn
salad. ken Sovyet ekonomisi ve Japonlarn duraanlaan mali sistemi ABDnin stnln
ve Clintonun II. Kresel Lider olarak duruunu pekitirdi. Clinton kiilik olarak takdir ediliyordu
ve dnya apnda sevilen bir karakterdi. Fakat Beyaz Saraya ABDnin yeni edinilmi kresel
liderlik statsn srdrebilmesi anlamnda kesin hatlar olan bir istikamet kazandramad. ABD
kresel merdivenin en tepesindeydi fakat temel yeterince salam deildi. 1990larn sonuna
gelindiinde ABD kart gr Orta Dou ile snrl olmaktan kmt. Baz mttefikleri bile ABD
hipergcnden rahatsz olmaya balamt. Nkleer silahlanma srecine engel olunamamt.
yi niyet, net ve kararl bir stratejinin yoksunluunu telafi edemez hale geldi. Genel anlamda II.
Kresel Liderin dnya zerinde tarihi nemi olan bir iz brakamad sylenebilir.

5 Liderlik Felaketi ve Korku Politikas

Terrizme atmz bu sava hemen sonlanmayacak.

16 Eyll 2001deki konumasndan
Yanmzda deilseniz karmzdasnz.
11 Eyll olaylar sonrasnda defalarca tekrarland.

George W. Bushun konumalarndan yaplan bu alntlar, yeni ABD Bakannn hem III. Kresel
Lider olarak karakterine hem de liderlik grevini nasl hayata geireceine dair ok
aydnlatcdr. 11 Eyl olaylar Bush iin bir dnm noktasdr. Bir gnlk sessizliin ardndan
tamamen farkl bir kimlie brnm olarak karmza kar. Bundan sonra yepyeni bir tehditle
yzleen bir ulusun lideri, dnyann tek sper gcnn sava kumandandr. ABD,
mteffiklerinin grlerini hie sayan, tek bana hareket eden bir lke olacaktr. Yaanan
olayn vehameti karsnda okta olan ve gvenliinden endie duyan halk dnmeden
etrafna toplanacaktr.

Bu strateji 1991de gelitirilen ulusal gvenlik plan taslann daha emperyalist yaklamlarn
ve yeni-muhafazakar dnya grnn militan unsurlarn birletiriyordu. Terre kar sava
Stratejik olarak Basra Krfezi kaynaklarnn kontrolyle ilgili geleneksel emperyalist kayglarla
birlikte Irak bir tehdit olarak ortadan kaldrarak srailin gvenliini glendirmeyi hedefleyen
yeni-muhafazakar emelleri temsil etmekteydi.

Bu kombinasyonun ilk sonular kibirli bir tavrn glenmesine neden oldu. El Kaideye yataklk
eden Taliban hkmeti askeri mdahale ile ksa srede devrilmi, sadece 18 ay sonra, 3
haftalk kara harekat sonucunda Saddam rejimi yok edilmiti. Beyaz Saraydaki zafer havas
grlmeye deerdi. Fakat bu yaklamn ar bedeli ksa srede anlalacakt. Sadece birka ay
iinde ABDnin d politikas uzak bir lkede balatlan fakat sonlandrlamayan savan ar
bedeliyle bouacakt. Bununla birlikte, terre kar alan sava tm slam alemiyle bir
atmaya dnebileceinin tehlikeli iaretlerini vermeye balamt. Yeni-muhafazakar
Manihaist tavrla Bushun yeni kefettii katastrofik kararllnn harman, Amerikay tarihi
zirvesinden ba aa edip en dibe gndermiti.

Bakann bylesi 180 derece bir dn yapacan kimse tahmin etmiyordu. Seim kampanyas
sresince d politikadan fazla sz etmemiti bile. Clintonn performansna kar yapt
eletirilerin yeni-muhafazakar bir havas olduu da sylenemezdi. Kampanyas sresince

www.ozetkitap.com 20
merhamet, ulusal karlar ve alakgnll bir d politikadan sz etmiti. Ba yardmclar
olarak setii isimler (Cheney, Powell, Rumsfeld) Baba Bushun gerekilikle ekillenmi d
siyasetiyle tutarllk gsteriyordu. Hepsi yeni bakandan ok daha yllanm deneyimli
siyasetilerdi. Yeni hkmet ilk olarak bitmemi meselelere odaklanmay seti: fze savunma
sistemi, askeri modernleme ve byk-g ilikileri. Nkleer silahlanma ve terrizm listenin st
sralarnda bile deildi. Hatta ulusal gvenlik danman Condoleezza Rice olas bir terrist
saldr istihbaratn ciddiye bile almamt.

11 Eyll olaylar sonrasnda yaa daha gen ve grleriyle ok daha yeni-muhafazakar

saylacak bir ekip oluturuldu. Bu kiiler yeni bakann entelektel ilham kayna olacakt.
Kritik roller Rice, (Babakan Yardmcs Personel efi) Lewis Libby ve (Savunma Bakan
Yardmcs) Paul Wolfowitz. I. Bushun ulusal gvenlik konseyi yesi ve saygn bir akademisyen
olan Rice yeni bakan d siyaset konusunda eiten kiiydi. Kesin hatlar olan bir stratejik
perspektife sahip olmasa da Rice uluslararas olaylar karsnda snflandrc bir algya sahipti.
Ricen bakan zerindeki ideolojik etkisi Libby ve Wolfowitz tarafndan destekleniyordu. Bu iki
kii Amerikann rakipsiz askeri stnln hedefleyen 1991 stratejik yaklamnn da
mimarlar arasndayd. Bu ekip 11 Eyll sonras yzeye kan ve Irak igaliyle somutlaan
insiyatifin ivme kazanmasndan da sorumlu olduklar gibi Amerikann dnya iindeki roln
temelden deitiren teorisyenler arasnda yer alyordu.

Bushun st dzey iileri danmanlar 11 Eyll siyasi stnlk elde etmek iin kulland.
Gerekletirilen bu saldry mecazi bir savan ilan mertebesine ykselterek bakanlarn
grlmemi yetkilerle donatp byk sava kumandan statsne ykselttiler. Halkn
vatanseverlik hislerine oynayarak kendi siyasi karlarna alet edip korku ve paranoya
alayarak ilerine geldii gibi davrandlar. 2004 seimleri planlarn boa karmad. Terre
kar alan bitmeyen sava d siyaseti ekillendirdii gibi i siyasette kullanlan etkin bir ara
halini ald.

Haliyle Dileri ekibinin byk ounluu g kullanmaktan yanayd. Amerikann 11 Eyll

saldrganlarna yataklk eden Taliban rejimini ortadan kaldrmas sadece bir hak deil bir
gereklilik olarak grlyordu. Bu gr uluslararas arenada da abucak benimsendi. Fakat
atlacak bir sonraki adm konusunda bir fikir ayrl geliti. Wolfowitz hemen ardndan Iraka bir
operasyon dzenlenmesi gerektiini aka ilan etmiti. Byle bir giriimin byk risklerini
dnen Powell buna iddetle kar kt. Fakat (o zamanlar kamuoyunun bilgisi dnda) Bush
Powell kenara ekti ve tempoyu drmemesi iin ciddi ekilde uyard. Powelln olayla ilgili
gr bu noktadan sonra mulakln koruyacakt.

Bunu takip eden srete Bush 11 Eylln kendisi iin zel bir misyon olduunu defalarca
yineledi. Bu inan ona kstahlk snrlarnda gezinen bir zgven kazandrd ve ilkel bir
dogmacla yenik dmesine neden oldu. Bakann metin yazarlar bu frsat karmad ve
halka yapt konumalara kaba ve dncesiz vecizeler entegre ettiler. Bunlarn bazlar
islamofobik demagoji snrlarna bile dayanyordu. Ulusal Gvenlik Konseyinin (UGK) bu
metinlerde stlendii geleneksel roln sona erdiini dnmek yanl olmaz.

Bununla birlikte, 2002 yl ierisinde UGKnn bakana ulaan istihbarat bilgilerini dikkatli ve
gereki bir szgeten geirmeyi kapsayan geleneksel rolnn de bittiini eklemek yanl
olmayacaktr. Ricen kendisi bile Irakn kitle imha silahna sahip olduu grnn aleni bir
destekisi gelmiti. Cheney ve ekibi CIA analiz uzmanlarn en iyi ihtimalle birer hipotezden
teye gitmeyen bilgilerin, halka su gtrmez gerekler olarak lanse edilmesi konusunda
sktryordu. Bunlarn tesinde Savunma Bakanl Irakta kendine ait bir istihbarat birimi
kurdu. Bu birim bakan ve yardmcsnn halka beyan ettii yalanlar tahmin edilebilecei zere
istisnasz olarak desteklemekteydi.

Savatan yana olan bakan ve en kt durum senaryosu rtkanl yapan yardmcs

sayesinde 2002 balarnda Iraka askeri harekat balatma konusunda fiili oybirlii saland.
Ayn yln sonlarna doru Bush, BM destei peinde koarken Blair ile yapt bir grme
srasnda sava balatacak bir bahane olarak kasti askeri provokasyon yoluna gitmekten bile

www.ozetkitap.com 21
sz etmitir. Bir bakan sfatyla bylesi bir ey teklif etmek bile yasalar hie saymak anlamna
gelir.

Bunu takip eden 3-4 yl boyunca Irak meselesi dier tm dileri politikalarn bastrd. Bushun
vurdumduymaz liderlik anlaynn bedeli ABD iin kmsenecek gibi deildir.

2001-2008 Dnemi Uluslararas Kronoloji:

2001 Bushun Putinle ilk grmesini gerekletirmesi; ABD-in arasnda casus ua krizi
gerilimi ; Kyoto Protokolnn Senatoya sunulmamas; 11 Eyll Saldrlar, terre kar sava
ilan edilmesi; NATOnun ABDyi desteklemek adna kolektif savunma taahhdnde bulunmas;
ABDnin Taliban rejimini Afgan ynetiminden indirmesi; DT grmelerinin balamas, inin
yelie kabul edilmesi.
2002 Darfurda iddet. Bushun K. Kore, ran ve Irak er ekseni olarak adlandrmas; ABD
desteiyle srailin Filistin Ynetimini ezmesi ve Arafatn izole edilmesi. Euro para biriminin
tedavle girii; Bushun Irakta g kullanmak konusunda kongre onay almas; K. Korenin
nkleer tesislerini sadece ABD ile mzakere edeceini aklamas; Rusya tarafndan rann ilk
nkleer santrali inasna balanmas.
2003 srailin 1967 snrlarnn tesine geerek gvenlik duvarnn inasna balamas;
Trkiyenin topraklarn ABD glerinin Iraka kar mevzi olarak kullanmasn reddetmesi; Irak
glerinin ABD ordusu tarafndan ksa srede ezilmesi ancak iddia edilen kitle imha silahlarnn
bulunamamas; K. Korenin Nkleerleme Kart Anlamadan ekilmesi; ABDnin blgesel
cevap talep etmesine karn Rusya ve inin BMnin karar knamasna engel olmas; NATOnun
Afganistanda grev almas; K. Korenin nkleer programyla ilgili 6l grme tasarsn
aklamas; rann uranyum zenginletirme programndan vazgetiini aklamas; Libyann
nkleer programn sonlandrmas.
2004 6l grmelerin balamas; Madrid terr saldrlar gereklemesi; Ebu Gureyb
skandalnn patlak vermesi; rann uranyum programna kald yerde devam edeceini ilan
etmesi; Irakta ABD igaline direni ve mezhep atmalarnn ivme kazanmas; NATOya
eklenen 7 yeni yelik; rann AB ile olan anlamas gerei uranyum zenginletirme programna
ara vermesi; Ukraynada Turuncu Devrim; Gney Dou Asyada Tsunami felaketi.
2005 Kyoto Protokolnn yrrle girmesi; ABD Dileri Bakannca ran ve K. Korenin
despotluk sistemi olarak lanse edilii; M. Abbasn Filistin Ynetiminin bana geii, ikinci
intifadann sonlanmas, srailin Gazzeden ekilmesi; Ahmedinejatn ran babakan seilmesi;
Londra terr saldrlar; K. Korenin nkleer silah sahibi olduunu ilan edii; 6l grmelerin
yeniden balamas; Hollanda ve Fransa halklarnn AB anayasasna red oyu vermesi; Iraktaki
mezhep atmalarnn daha da derinlemesi.
2006 Bushun Hindistan nkleer lkeler grubuna dahil etmesi; ABD ve Avrupa tarafndan
rana anlama veya yaptrm uygulama seeneini sunulmas; Irak ve Filistinde artan iddet,
Lbnanda iddet olaylar, Afganistanda iddetin tekrar bir sorun halini almas.

Yeni-Muhafazakar Hayallerin Ykl

2006ya gelindiinde halihazrda gcn yitirmi Saddam devrilmiti fakat savan maliyeti
tahamml edilemez bir noktaya gelmiti. Bu maliyetin ne olduu zaten pek oumuz tarafndan
bilinmektedir:
1. Sava ABDnin kresel duruunu tepetaklak etmitir. 2003e kadar dnya ABD
bakannn sylediklerine inanmaya almt. Belli bir konuda somut bir gerekten sz
ettiinde insanlar bu gereklerden emin olduunu dnrd. Fakat Badat dtkten
iki ay sonra bile Bush hala inatla kitle imha silahlarn bulduunu iddia ediyordu. Bunun
bir sonucu olarak ABDnin uluslararas nem tayan dier konularda geerli bir
savunma ortaya koyabilmesi neredeyse olanaksz hale gelmitir. Gvensizlik, ABDnin
uluslararas meruiyetini de baltalamt. Bu bir ulusun yumuak kuvvet kullanmasnda
nemli bir geretir. Meru olarak alglanmayan kuvvet daha zayf kalr ve isteneni elde
etmek iin daha fazla kuvvet kullanlmasn gerektirir. Yumuak kuvvet kaybetmek kaba
kuvvetin de etkinliini kaybettirir. ABDnin meruiyetini ciddi ekilde zedeleyen baka
bir unsur, Ebu Gureyb ve Guantanamo hapishaneleridir. Dahas bu sava ABDnin
kresel liderlik statsn lekelemitir. Eylemleri mttefiklerini blm, dmanlarn
birletirmi, rakipleri iin byk frsatlar yaratmtr.
www.ozetkitap.com 22
 2. Iraktaki sava jeopolitik bir felakettir. Kaynaklar ve ilgiyi terrist tehlikeden
uzaklatrmtr. Bunun bir sonucu olarak Afganistanda elde edilen baar uzun
srmemi, Taliban tekrar glenmi ve El Kaide iin olas yeni snaklar yaratmtr.
Benzer bir eilim Somalide de gze arpmaktadr. Siyasi olarak istikrarsz bir gidiat
sergileyen Pakistanda da durum daha karmak bir hal almtr. Savan neden olduu
insani kayplar da giderek artmaktadr. ABD kendi askeri sz konusu olduunda l ve
yaral saysn ok detayl bir ekilde tutarken onbinler seviyesine ulat tahmin edilen
ve sivilleri de kapsayan Irakl kayplar hakknda hibir resmi kayt yoktur. in parasal
maliyetinin kabaca 300 milyar dolar mertebesine eritii hesaplanmaktadr. Dolayl
kayplar kat kat fazladr. Bunun etkisi elbette sadece ABD askeri gcyle snrl kalmaz,
ekonomik boyutu da ok vahimdir. ABD kart hisler Orta Douda basknlamaktadr.
Siyasi adan radikal ve kktendinci glerin poplerlii artmakta ve geleneksel olarak
ABD yanls olan rejimleri tehlikeye sokmaktadr. Irakn yok edilii blgesel anlamda
ranla baa kabilecek tek gcn de yok olmas anlamna gelir. Bu blgedeki en byk
ABD dmannn ekmeine ya srmektedir. Jeopolitik anlamda sava ABD iin kayp,
ran iin bir kazanmdr.
3. Iraka alan sava ABDye kar terrist tehdidi glendirmitir. lk zafer lklarnn
dinmesi ve savan ba gerekesi olarak gsterilen kitle imha silahlarnn bulunmamas
ardndan sregelen atma terre kar savata ana cephe olarak yeniden
tanmlanmt. Baka bir deyile ABD igaline kar gelen Irakllar terrle uzaktan
yakndan ilgisi olmayan bir savan dorudan hedefi haline geldiler. Bakana gre ABD
sava sonlandracak olsayd Irakllar bir ekilde Atlantii ap ABD topraklarnda
terrist faaliyetlerde bulunacakt. Belirgin bir dmandan yoksun fakat gl bir biimde
slam kart imalar ieren bu sava, slam toplumlar arasnda ABD kartln ei
grlmemi bir seviyeye ykseltti. Bu gelime Amerika veya kadim orta sraile kar
organize edilecek terrist saldrlar iin fedai istihdam edebilmeyi kolaylatrd, radikal
dnceyi besledi; yabanclara kar siyasi dmanl, kafirlere kar dini husumeti
derinletirdi. Bunun etkisiyle slami radikallemeden kendisi korkan lml slam
kesiminin terr hcreleriyle mcadele edebilme kabiliyeti snrland.

nce terre, ardndan Iraka kar balatlan savan tuhaf ekilde tarif edilii, bu giriimin
dnya kamuoyu tarafndan en bandan haksz bulunmasna neden oldu. Savala geen iki yln
sonunda ABD halknn byk ounluu bile rahatszln dile getiriyordu. Hkmetteki ahinler
dahi ABDnin dnyadaki duruunun inanlmaz ekilde zarar grdn inkar edemez hale geldi.
Afganistandaki baary Irakta bir felakete dntren politik kararlar ekillendiren 3 temel
inan vard. Bunlarn hepsi Bush ynetimi tarafndan iselletirilmi ve yeni-muhafazakar
dnya grnden tretilmiti:

1. Orta Dou kkenli terrist faaliyetler spesifik siyasi atmalardan veya yakn tarihten
bamsz olarak ok daha derinlere nfuz etmi nihilist bir nefreti yanstyordu.
2. Bata Araplar olmak zere blgesel siyasi kltr her eyden te gce sayg duyard; bu
da blgenin sregelen sorunlarn kalc olarak zmek iin ham ABD gcnn
uygulanmasn kanlmaz klyordu.
3. Seime dayal demokrasi dardan dayatlabilirdi. Araplar, yabanc bir gcn kltrel ve
dini basks altnda olsalar bile zgrlkten nefret ederken bir anda hayran olabilirlerdi.

Bu yanlglarn stne, Bushun sk sk ortaya att iddiann aksine ABDye kar derinleen
husumetin temel nedeni olarak blgedeki Mslmanlarn zgrle duyduu nefret deil,
yzletikleri baskc Amerikan gcnn her geen gn eski ngiliz smrgeci gemie ve yakn
dnem srail politikalaryla daha fazla benzerlik gsteriyor olmas eklenmitir. Gerekten de
ABDnin 2003ten beri benimsedii yaklam, 1920-30 yllarnda blgedeki ngiliz varlna
fazlasyla yakn durmaktadr. Gnmzdeki fark bu olaylarn ok daha zor bir dnemde
sregelmesidir. 20. yy banda Orta Dou Osmanl idaresinden yeni kurtulmutu fakat halen
smrge olarak varln srdryordu. Ulusal zgrlk fikirleri ok dar bir kesimle snrlyd ve
yabanc kartl henz alevlenmemiti. Gnmz koullarysa bundan ok farkl. Amerikan
himayesi sadece ho karlanmamakla kalmyor ayn zamanda byk bir kesim bu duruma
ierlemekte. Sorunu daha da derinletiren tarihi perspektiften yoksun bir hkmetin neden
olduu savatan te Amerikan uygulamalarnn psikolojik ve hatta grsel olarak srail
www.ozetkitap.com 23
tutumuyla benzerlik gstermesidir. Tam donanml ABD askerlerinin kaplar krp dehet
iindeki aile fertleriyle yzlemesi, erkeklerin zincirlenip tartaklanarak aklama yaplmadan
alnp gtrld grntler hafzalara kaznmaktadr. Bunlar srailin Filistinde yaptklarndan
farkszdr. Bunlar izleyen milyonlarca Mslmann, El Kaidenin ABD emperyalizminin
yaylmac Siyonistlerle dankl dv iinde olduu savlarna daha youn bir biimde
inanmasna neden olmaktadr.

zetlemek gerekirse, ABD srailin Arap komularyla yaad ikilemi ok daha geni bir
lekte deneyimlemektedir. Her ikisi de sadece kendi hedef ve karlarna uygun tek tarafl bir
zm hayata geirecek bir yntemden yoksundur. ngilizler bunu erken bir aamada fark
edip Orta Douyu terk etmiti, Franszlar bunu ancak Cezayirle savatktan sonra anlayabildi.
Amerika ayn dersi Irak ve Afganistanda isteksiz de olsa almaktadr.

ABDnin bu olayn zm olarak blgede hzl demokratiklemeyi empoze etmesi ayn oranda
hataldr. Tarihe bakldnda demokratiklemenin uzun bir sre olduunu grmek zor deildir.
Bu sre hukukun stnlnn tesis edilmesi, g dengeleri zerinde nce kanunlarn ve
sonra anayasann gelitirilmesini gerektirir. te yandan, demokrasinin dardan ani bir ekilde
zorla gelmesi yukarda sz edilen kavramlar sindirmemi toplumlar arasnda nce atmaya
ve sonra iddete neden olmaktadr. ABDnin bu alandaki dar grl yaklam aynen bu
sonular dourmutur. Sadece Irakta deil ayn eyler Filistin, Msr ve Arabistanda da
olmutur. Elde edilenler istikrar salamam tersine sosyal gerilimleri trmandrmtr. Bu
giriimler en iyi haliyle msamahasz poplizme neden olmakta; grnrde demokratik ama
esasnda ounluun dahil olduu despot bir sistem yaratmaktadr.

in kts, Orta Douda demokratiklemenin ateli savunucular bundan bihaber olamaz. Bu

karakterler demokrasiyi yayma giriimini g kullanmak iin etkin bir silah olarak grmektedir.
Yukarda sz edilen temel alg hatas, Amerikallar bu geni blgede ABD askeri
mdahalesinin uzun vadeli sonular hakknda ciddi ekilde dndrmelidir. Irakta meydana
gelenler ve srailin yzletii giderek derinleen ikilemler Amerikann kresel pozisyonunu
derinden tehdit edecek zorluklarn bir habercisi niteliindedir. Kresel Balkanlar olarak
adlandrdm blge ABDnin iyice saplanaca bir bataklk halini alabilir.

Glenen Amerikan kart grler nda kendilerini ABDnin rakibi olarak gren lkelerin bu
durumdan faydalanma giriiminde bulunmas kanlmazdr. Rusya ve in arasnda giderek
gelien ortaklk bu ihtimalin olanaksz olmadnn en iyi kantdr. Siyasi istikrar ve gvenilir
mteriler peinde olan Orta Dou petrol reticileri kolaylkla ine yaklaabilir. Bush
Amerikasnn aksine in, demokrasiden nce siyasi istikrara nem vermektedir. Orta Dounun
ine yaklamas Avrupann Amerika ile olan balarn zayflatabilir ve Atlantik toplumunun
stnln tehlikeye drebilir.
te tm bu nedenlerden tr Amerika bulat durumdan hemen ders karmaya bakmaldr
ve Orta Douya ve dinamiklerine olan bak asn kkten deitirmelidir. Irak sava her
anlamda bir felakete dnmtr ve Bush hkmeti icraatlarnn tarihi bir baarszlk olarak
damgalanmasna neden olmutur.

Sava ksa srede sonlandrlsa bile gelinen durumu deitirmek ok zaman alacak ve
inanlmaz emek gerektirecektir. Belki de Irak savann tek avantaj yeni-muhafazakar
hayallerin yklmas olmutur. Sava daha baarl gitseydi ABD belki bugn Suriye ve hatta
ran ile savaa girmi olurdu.

Dnyann Kalan
11 Eyll olaylar Bushun srail-Filistin ilikilerine dair ABD politikasn da temelden
deitirmesinin nn amtr. Clintonn sraile lml yaklam Bush dneminde ayyuka
kmtr. Bush bakanl boyunca srail savlarn destekleyen bir duru benimsemitir. Bu tavr
ksa srede Arafatn siyasi arenadan tecrit edilmesi, srailin Filistin zerinde fiziksel bask
uygulamas, ABDnin Bat eriadaki srail yerleimlerinin genilemesine duyarsz kalmas ve
srailin insani kayplar gz ard ederek suikastlar dzenlemesiyle baka bir boyut kazanmtr.

www.ozetkitap.com 24
2002de Arabistan nderliindeki Arap Birliinin, 1967 snrlarna gre bar tesis edilmesine
karlk sraille normal diplomatik ve ticari ilikiler ve gvenlik taahhd nermesi byk ve
deerlendirilmesi gereken bir frsatt fakat bar umutlar srail sivillerine kar dzenlenen kanl
bir terrist eylemle balamadan bitti. srailin bu olaya cevab tm Bat eriay kapsayan
iddetli bir askeri harekat oldu. Filistin Ynetimi ilevselliini yitirmiti. Bushun sraile tam
destek vermesi mzakerelerde artk zerk bir Filistin tarafnn olmamas anlamna geliyordu.
ABD-srail ittifaknn karlnda Amerika, nihayetinde iki-devletli bir zm nerisi konusunda
srailin rzasn ald. srailin yeni bir Filistin devleti ile beraber var olaca bu nerinin hayata
geme tarihi 2005 olarak belirlendi fakat yine srailin tercihleri dorultusunda bu sreci
ekillendirecek parametreler kesinletirilmedi.

Blge genelindeki alg Bush ve aronun zamana oynad ynndeydi. Takip eden seneler
yarm azl ABD bar inisiyatiflerine, Filistinlilerin dzenli terrist saldrlarna, buna misilleme
olarak giriilen iddetli srail harekatlarna ve srail yerleimlerinin genilemesine tank oldu.
Irak sava baladktan bir sene sonra Filistin devletinin kurulmas fikri rafa kaldrlm gibiydi.
Filistinin karlaryla rten tek ey aronun Gazzeden ekilme nerisi gibi duruyordu. Bush
bunu Filistinlilere yeniden yaplanm, adil ve hr bir hkmet kurma ans olarak lanse etti.
Fakat Filistin devletinin kuruluu iin bir tarihten sz edilmemiti. Bushun buna yeil k
yakmas bylesi bir devlet kurulana kadar srailin kendi karlarnn kapsamn geniletmesi iin
daha ok zaman olduu anlamna geliyordu. srail bu frsat karmad ve 1967 snrlarn hie
sayan bir gvenlik duvarnn inasna balad.

Bushun bakanl dneminde ABDnin Orta Dou politikas tam anlamyla kendi ayana
kurun skmtr. Kendi hallerine brakldklarnda srail ve Filistin arasnda bir bar tesis
edilemeyecei ve komularndan kat kat gl olsa da srailin sadece kaba kuvvet kullanarak
kalc bir zme ulaamayaca gerekleri grmezden gelinmitir. Bylesi bir zm kabul
grmeyecek, husumete neden olacak ve bitmek bilmeyen bir terr dalgasn krkleyecekti. Ve
herey tam da yle oldu. Amerikann blgesel karlar zarar grmeye devam edecekti.

ABDnin arabuluculuktan apak srail taraftarlna gei yapmas olaylar ekillendirme yetisini
elinden ald gibi srailin uzun vadeli gvenliini de tehlikeye atmtr. ABD giderek
radikalleen bir blgeye daha da batmaktayd. Bu radikalleme ABD askeri gcnn snrsz
olmadn aa karyordu. te yandan srailin g kullanarak yerleimlerini geniletme srar
bu uurda hayatn feda edecek Arap kkenli insanlarn saysn ciddi oranda arttrd.

2006ya gelindiinde ABD ve srailin, birlikte veya tek bana Orta Douyu kendi istekleri
dorultusunda yeniden ekillendiremeyeceini anlam olmas gerekiyordu. Blge ok bykt,
insanlar ok daha gz karayd ve bu ikiliye olan kzgnlklar katlanmt.

nanlmaz hatalarla dolu ABD duruu iki uzun vadeli tehlikeyi beraberinde getiriyordu: Amerika
zaman iinde tm Arap dostlarn ve dolaysyla tavrlarn ekillendirme kabiliyetini yitirecek;
belki de sonunda Orta Doudan tamamen srlecekti. srail ise bitmek bilmeyen atmalara
bulaacak ve belki de sonunda kendi mevcudiyetini tehlikeye sokacakt. Dahas, Amerika i
siyaset dinamikleri dikkate alndnda, bu riskler srailin karlat tehditleri kontrol altna
alabilmek iin ABD askerinin blgedeki varln geniletmesini gerektirecekti.

Bush idaresi altnda ABD-ran ilikilerinde de gerginlik trmand. ABD bu lkeyi er ekseninin
bir yesi, terrizmin destekisi, srail ve hatta Amerikann gvenliine ciddi bir tehdit olarak
gryordu. Bu kat yaklam rann 2003te nkleer konular ve srail-Filistin atmasna bir
zm dahil gvenlik ve ekonomi konularn ieren kapsaml bir diyalog arsn ABDnin net
bir ekilde reddetmesine neden oldu. lkeye kar uygulanan dlama politikas ran rejiminde
ar tutucu unsurlarn glenmesine ve nkleer programn devam ettirme isteinin artmasna
neden oldu.

ki nemli unsur ABDnin 2006 Baharnda duruunu kapsaml ekilde gzden geirmesine yol
at: Iraktaki savan klfeti karsnda rana kar g uygulanmas cazibesini yitirmekteydi.

www.ozetkitap.com 25
Buna ek olarak K. Kore rneinde olduu gibi, bir lkenin nkleerlemesine kar uygulanan
mnferit giriimlerin sonusuz kaldna dair bir farkndalk hali belirmiti.

Blgesel basklar karsnda ABD, K. Koreye bakn daha 2004te deitirmek zorunda
kalmt. Ne in ne de Rusya, ABDnin K. Koreyi dlama politikasn takip etmeye eilimli
deildi. ABD, kabul edilebilir bir sonuca varmak iin tek yolun blgesel glerin dahil olduu
ok ynl bir giriim olduunu kabullendi. ABD, in, Japonya, Rusya, Gney ve Kuzey Korenin
dahil olduu 6l Grmeler Uzak Dounun gvenlii iin uluslararas bir iskeletin gerekliliini
kantlar nitelikteydi.

Ayn mantk, ok isteksizce olsa da ran iin benimsendi. ranla mzakere fikri hkmetteki
yeni-muhafazakar fanatikleri lgna evirdi fakat askeri gerekler ve siyasi endieler tevik ve
yaptrmlar ieren ciddi bir diyaloun tesis edilmesi grn glendirdi. Bununla birlikte Orta
Douda sregelen dengesizlik hali daha militan bir seenein hibir zaman tamamen rafa
kaldrlmasna izin vermedi.

ran gerei, Bush hkmetinin bile gereklere dayal siyasete olan ihtiyacndan sonsuza dek
kaamayacan ima ediyordu. Baka yeni gereklikler yaratmakla geen 5 yln faturas ok
ard. Iraktaki durum baz konular gzden geirme gerekliliini kanlmaz kld. Bunlarn
banda transatlantik saygnn yeniden tesis edilmesi ve daha derin stratejik ibirlii
gelmekteydi.

Gereklere dayal uyarlamalar ABDnin Rusya ve in ile olan ilikileri iin de gerekliydi. Rusya
Orta Dou konularnda giderek daha fazla danlan, NATO ile yapc bir iliki iine ekilmesi
gereken, bir aamada DTye alnmas art olan ve hatta G7 zirvelerine dahil edilmesi mantkl
olan bir lke halini almt. te yandan inin Dou Asyada gelien rol, ABD ile olan byyen
ticaret ilikileri 2001de DTye kabul edilmesiyle sonulanmt. in 6l Grmelerin
iindeydi. Hemen ardndan ran nkleer programyla ilgili uluslararas grmelere taraf
olmutu. in dnyann nemli glerinden biri olarak anlmaya balanmt. Her eyden
nemlisi stratejik olarak giderek yaknlaan Rusya ve in ilikilerine dikkat vermek
gerekiyordu. Bush, ABD-in ilikilerini belli bir seviyede srdrme kararlln gstermiti fakat
gerek u ki dilerini ilgilendiren birok nemli konuda Rusya ve in ok daha yakn bir duru
sergiliyordu. ki lkenin karlar son zamanlarda ok daha rtr hale gelmiti. Her iki rejim
de Amerikann demokrasiyi dayatma tavrndan rahatszlk duyuyordu. Her halkarda inin
artan nemi ve Rusyann toparlanma srecine girmesi jeopolitik anlamda yeni bir g ekseni
olumasna neden oluyordu. inliler sessiz sedasz ABDnin blgedeki roln ikincil klacak,
kendi nderliklerinde bir Asya ibirlii toplumunu destekliyordu. inin siyasi ve ekonomik etkisi
Orta Dou ve Afrikada da hissedilir olmutu. Bununla birlikte Brezilya ile ekonomik anlamda
bir yaknlama gzden kaamazd.

te yandan Rusya, Venezuela ile siyasi ve askeri ilikilerini pekitirir hale gelmiti. Avrupann
enerji anlamnda Rusyaya giderek daha baml hale gelmesi Atlantik ittifakn tehdit eden
baka bir unsurdu. Rusya ve Almanya arasnda planlanan boru hatt projesi baz Avrupa
lkelerinde Ruslarn enerji konusunda antaj yapabilecei korkusunu dourmutu.

Nkleerleme konusunda ise ABD, Hindistann nkleer g olmasna msaade etmekle

kalmayp destek vererek K. Kore ve rann nkleer programlarna snrlama getirebilme kozunu
neredeyse tamamen yitirmitir. ABDnin Hindistann nkleer silah kapasitesini gelitirecek bir
anlamaya imza atmas bugne kadar bu alandaki almalarn asgaride tutan in iin rahatsz
edici olacaktr. Hindistann glenmesiyle Pekinin konuya baknn bir hayli deimesi uzak bir
olaslk deildir.

ABDnin nkleerlemeye kar tutunduu tarafl yaklamn, inin uluslararas sistemin genel
yapsn yeniden ekillendirme giriimlerini hzlandrmasna neden olaca beklenmektedir.
Etkisi arttka in, kendini kresel bir oyuncu olarak grecek ve ABD tarafndan yaratlm
oyunun kurallarna uyma zorunluluu hissetmeyecektir. Bar politikas benimsemesine ramen

www.ozetkitap.com 26
in mevcut uluslararas dzenlemeleri yeniden ekillendirmek konusundaki istekliliini aka
beyan etmitir.

Uluslararas roln glendirmek niyetinde olan Pekinin Orta Douya odaklanmas artc
olmaz. Bu blgede baskn olabilmek iin in, gvenilir bir petrol mterisi, rekabeti bir sanayi
rnleri tedarikisi ve siyasi olarak samimi bir ortak olacann altn izecektir. Son yllardaki
ABD tavrnn aksine in, baka halklarn dini veya kltrel alkanlklarna kar patronluk
taslayan bir yaklam benimsemeyecektir. ABDnin 11 Eyll sonrasnda blgeye kar ald
tavr deimezse inin Orta Doudaki baskn g olacan sylemek yanl olmaz.

ABDnin uzun vadeli karlarn zedeleyen dier konularn banda fakir lkelere kapsaml
deiiklik yaratacak yardm esirgemesi, Kyoto Protokol bata olmak zere kresel evre
tehditlerine kar kaytsz kalmas saylabilir. Byle bir karneye baktmzda ABDnin kresel
tecridinin artmas ve Bushun liderlik vasflarna karlk olarak dnya genelinde pheciliin
artmasna amamak gerekir.

III. Kresel Lider olarak Bush tarihi frsat tamamen yanl anlamtr ve sadece 5 yl ierisinde
ABDnin jeopolitik konumunu ciddi ve tehlikeli ekilde sarsmtr. Bush Amerikay tehlikeye
atmtr. Avrupa yabanclatrlmtr. Rusya ve in ise daha yaptrmc ve hareketleri daha
uyum iindedir. Asya srtn evirmekte ve kendini tekrar yaplandrmaktadr. Bu ortamda
Japonya sessizce kendi gvenliini garanti edecek bir yol aramaktadr. Latin Amerikada
poplist ve ABD kart bir siyaset arlk kazanmaktadr. Orta Dou blnmektedir ve
neredeyse patlamann eiindedir. slam dnyasnda dini ihtiraslar ve emperyalist kart
milliyetilik ykselitedir. ABD politikalar kresel apta bir korku ve hatta nefret kaynadr.

Yeni ABD bakan Amerikann meruluunu tekrar tesis edebilmek iin inanlmaz bir aba sarf
etmek zorunda kalacaktr. Bununla birlikte siyasi olarak uyanm ve emperyalist glere karn
tok bir dnyada derinleen sosyal sorunlara kalc zmler sunmak zorunda kalacaktr.

8 2008 Sonras ve ABDnin kinci ans

Kresel liderlerin tamam da kendi tarihsel duruunu tanmlamtr. I.Bush geleneksel istikrar
korumak iin gce ve merulua gvenen bir devlet adamyd. Clinton, sosyal refahn
savunucusuydu ve ilerlemenin yolunu kreselleme olarak gryordu. II.Bush, ktln
glerine kar kendi balatt varolu mcadelesini devam ettirmek iin ulusal korkular
smren kt ocuktu. Buna gre her bakan Amerikan halknn kalbini baka bir yntemle
kazanmaya alt. Peki;

Amerika nasl bir liderlik performans sergiledi?

Tek kelimeyle berbat! Elbette 1991e kyasla 2006da belli alanlarda (rnein askeri adan)
ABD daha fazla g kazanm olabilir fakat lkenin kresel gerekleri ekillendirme kapasitesi
belirgin ekilde azalmtr. Kresel lider olarak talandrldktan 15 yl sonra ABD siyasi olarak
muhaliflemi bir dnyada daha korkak ve tecrit olmu bir demokrasi halini almaktadr.
Souk Savan sona ermesinden sonra ABD politikasnn iki frsat elinden kardn sylemek
yanl olmaz. Bunlardan ilki, ortak stratejik bir gndemi olan Atlantik topluluunu yaratma
dirayetini gsterememesidir. Bu gerekleseydi dnyann eitli yerlerinde bar salamak ve
nkleerleme srecinin yaylmasna engel olmak konusunda ok daha etkili olabilirdi. Kaan
ikinci frsat, o dnem grd saygnl deerlendirmemesi nedeniyle srail-Filistin sorununu
kararl bir durula zme kavuturmamasdr. ABD bunu baarabilmi olsayd tm itibarn
yitirmesine neden olan Irak savana girmeyebilir ve belki de sadece Orta Dounun deil
dnyann nefretini zerine ekmeyebilirdi.

Amerikann ikinci bir ans olacak m?

Elbette. Bunun en byk nedeni Amerikann potansiyel olarak oynayaca rol dnyada baka
hibir lkenin gerekletirecek kapasiteye sahip olmamasdr. Akl sahibi IV. Kresel Lider,
ABDye kar az da olsa kalan msamahay en iyi ekilde deerlendirmelidir. ABD kart gr

www.ozetkitap.com 27
tarihinin zirvesine ulam olsa da sorumluluklarnn ve halklarn yzletii zorluklarn farknda,
d ilikilerinde dayatma yerine karlkl uzlamaya dayal yeni bir yaklam sergileyen bir
Amerika dnya insann kendine tekrar ekebilme ansna sahip olabilir. Bunun kolay
olmayacann herkes farkndadr. ABDnin siyasi gvenilirliini ve meruluunu tekrar
kazanmas olaanst emek ve byk bir beceri gerektirecektir. Yeni bakan ABDnin yakn
tarihteki baarlarndan ve daha nemlisi hatalarndan stratejik anlamda byk dersler
karmaldr. Spesifik siyasi konulardan te ABDnin gelecekte dnya lideri olarak kabul grmesi
aadaki ok karmak sorulara verilecek cevaplara baldr:
1. Amerikan sisteminin yaps: Amerikan sistemi sadece ABDnin karlarn deil ayn
zamanda dnya apnda gvenlii ve refah ileriye tayacak kresel bir politikay
gelitirecek ve srdrebilecek kapasiteye sahip mi?
2. Beklentilerin artt bir dnyada Amerikan sosyal modeli: Amerikan toplumu, kresel
lider roln srdrebilmek adna dnyann kalanndaki eilimleri dikkate alp kendi
yaam tarzn belli oranda gzden geirme ve deiime gre yeniden uyarlama iradesini
gsterebilir mi?
3. Amerikann dnyann yeni halini kavrayabilmesi: Amerikan halk kresel siyasi uyan
devrinin kendisi iin gerekten ne anlama geldiini idrak edebiliyor mu?

D Siyaset Gelitirme Sreci

ABDnin uzun vadeli kresel liderlii tesis etmesi ve srdrebilmesi nnde baz yapsal
engeller bulunmaktadr. Amerika gnmzde dnya ile i ie gemi durumdadr. Fakat
bandaki liderler deien yurt ii atmosfere duyarl olmakla birlikte srekli evrilen yurt d
dinamikleri alglamakta genellikle ge kalmaktadr. Dnya apnda etkinlii olan politikalarn
gelitirilmesi arlkl olarak yurtii uyaranlara verilen bir yant niteliindedir. Bunun tesinde,
kresel stratejiler gelitirmek iin yasama ve yrtme organlarnn ortak alt
kurumsallam bir mekanizma olmay sorunu derinletirmektedir. Bu ynde bir alma
yaplmas faydal olacaktr. ABD d politikasnn satlk olduuna dair geni kitlelere yaylm
kannn de deitirilmesi elzemdir. Amerikadaki d balantl lobilerin ne kadar gl ve baz
kararlar da gereinden fazla etkin olduu su gtrmez bir gerektir. Bu gerekler d siyaset
anlaynn blnmesine neden olmakta ve Amerikann ulusal karlarna zarar vermektedir.2
rnein Yahudi lobisi basksyla ABDnin srail-Filistin ihtilafnda tarafszln koruyamamasdr.
Yasama ve yrtme organlar arasnda daha sistematik bir planlama ve danma srecine ek
olarak lobi faaliyetlerinin daha sk kurallara tabi olmas gerekmektedir. Bu kapsamda harici
glerin ABD iindeki d siyaset lobilerini destekleme ve mali olarak beslemesinin nne
geilmelidir. Dahas, lobilerin kendileri daha yakn denetime alnmal ve parasal faaliyetleri
hakknda hesap vermek durumunda olmaldrlar.

Amerikan Sosyal Modeli

Ar tketim, maddiyata ve rahata dknlk, sosyal dejenerasyon ve toplumun dnyann
kalanna kar ilgisizlii ABDnin etkin kresel liderlik adna dnya apnda albenisi olan bir
platform yaratmasn zorlatrmaktadr. Liderlik grevini stlenebilmesi iin Amerikann kresel
gereklere hassas olmas yeterli deildir. lke olarak Amerikan sosyal modelinin temel
hatalarn dzeltmesi gerekmektedir. Baz kesimlerin daha nce nerdii gibi bu ynde atlacak
nemli admlardan biri her gen Amerikal iin belli bir dnemi kapsayacak bir eit zorunlu
hizmet sistemini tesis etmek olacaktr. Kresel karlara hizmet edecek zorunlu hizmet dnemi,
ABDnin aklc ve samimi kresel liderlik vasflar iin elzem olan sivil bilincin artmasna yol
aacaktr. Bu grev genlerin idealist gdlerini tatmin edecei gibi daha byk ve
bireysellikten uzak bir ama iin almann ne demek olduunu retecektir. Bylesi bir hamle
ABDnin yapmas gereken uzun vadeli sosyal seimler hakknda toplumun belli bir bilince
erimesine yardmc olacaktr.

2
zetleyenin notu: Bu konu Trkiyeyi de yakndan ilgilendirmektedir. rnek vermek gerekirse ilki, 1974 ylnda
ADBnin Yunan lobisi etkisi altnda Trkiyeye uygulad silah ambargosudur. kincisi ise Ermeni lobi faaliyetleri
nedeniyle gndemimizden hi dmeyen szde soykrm tasarsnn senatodan geme tasars ve T.C.ye uygulanan
bask ve potansiyel yaptrmlardr.

www.ozetkitap.com 28
Yapc bir kresel politika hayata geirmek iin ABDnin bilinli ve eitilmi bir topluma sahip
olmas gerekir. Fakat ne yazk ki bylesi bir grevi olan lkenin vatandalar dnyann kalanna
tarif edilmez bir ilgisizlikle yaklamaktadr. Halkn ounluu dnya tarihi ve corafya hakknda
hibir ey bilmemektedir. ABD niversite rencilerinin sadece %1i yurt dnda eitim
almaktadr. Genlerin ou dier dnya lkelerinin nerede olduundan bile habersizdir.
National Geographic tarafndan yaplan bir ankete gre gen ABDlilerin %85i Irak ve
Afganistann, %60 ngilterenin ve %29u Pasifik Okyanusunun yerini haritada
gsterememektedir! Toplumsal ilgisizlik ve cahillik, korku ile kolayca btnlemekte ve ABDnin
dnya dzeninde ne yapmas gerektiine dair herhangi bir tartma ortamnn olumasna engel
olmaktadr. Yeni dnemde ABD bakan temel eitime byk nem vermek durumundadr.
Bakan, ABDnin kresel sorumluluu hakknda topluma daha sk hitap etmelidir. Kulland dil
korku yaratmamaldr, bilin yaratmak ve problem zmekten yana tavr almaldr.

Kresel Siyasi Uyan

Gnmz huzursuz dnyasnda ABD, evrensel insan onurunu tesis etme arayyla kendini
btnletirmelidir. Bu onur ve haysiyet iinde zgrl ve demokrasiyi barndrmal; kltrel
eitlilie sayg duymaya ve insan hayatnda sregelen eitsizliklerin stesinden gelmeye
kendini adam olmaldr. Siyasi uyan corafi anlamda kresel dzeye ulamtr. Sosyal
lekte ok daha kapsaml, demografik profil olarak ok daha gentir. Okuma-yazma orannn
artmas, iletiim olanaklarnn yaylmas gibi nedenlerden tr ani siyasi hareketlenmeye,
ilham kaynaklarnn birden deiebilmesine ok daha yatkndr. Bunun sonucu olarak modern
poplist siyasi tutkular, birletirici bir doktrinin yoksunluunda bile ok uzaktaki hedeflere
ynelebilmektedir. ABD kresel siyasi uyann hedefi olma tehlikesinin stesinden gelmek iin
kimliini evrensel insan haysiyetini temel alarak oluturmaldr. Evrensel insan haysiyeti,
zgrlk ve demokrasiyi kapsar ama bununla snrl kalmamaldr. Buna ek olarak sosyal
adalet, cinsiyet eitlii ve her eyden nemlisi dnyada var olan kltrel ve dini mozaie saygl
olmak gelmektedir. Sabrszca dardan dayatlan bir demokrasinin neden baarszla
mahkum olduunun baka bir nedeni de bu kavramlarn grmezden gelinmesidir. stikrarl
liberal bir demokrasi aamal olarak beslenmeli ve ieriden tevik edilmelidir.
***

Kresel bir dnemin balangcnda baskn olacak gcn ruh, ierik ve kapsam olarak gerekten
kresel apl bir d siyaset benimsemekten baka aresi yoktur. Amerikann evrensel olarak
emperyalizm-sonras ada kibirli ve kstah bir smrgeci, kresel olarak birbirine hi olmad
kadar bal bir dnyada bencilce duyarsz, dini anlamda ok eitli bir dnya toplumunda
kltrel olarak kendini stn gren bir lke olarak alglanmas bir facia olacaktr. Byle bir
durum Amerikan sper gcnn lm ferman olur.

ABDnin 2008 sonras dnemdeki ikinci ansn birincisinden ok daha iyi deerlendirmesi
gerekmektedir nk nc bir ans olmayacaktr. Amerika gerek bir Souk Sava sonras
kresel dileri politikasn acilen hayata geirmelidir. Bunu baarmak olanaksz deildir ancak
bir sonraki bakann siyasi olarak uyanm bir insanln beklenti ve isteklerini Amerikan
varlyla ok mkemmel bir ekilde rttrmesi gerekecektir.

www.ozetkitap.com 29