Geluid opnemen en bewerken PRAAT : Cool Edit

• Geluidregistratie: CoolEdit • Cool Edit is met name geschikt om goede

(CTWave, Cubase, Cakewalk …) opnames te maken en deze te masteren
Masteren
• PRAAT is met name geschikt om fonetisch
onderzoek mee uit te voeren
• Geluidanalyse: PRAAT

Cool Edit Pro

• Cool Edit Pro is een complete multitrack

digital audio recorder plus editor en mixer
Cool Edit Pro
voor Windows

1
 Geluid Genereren

Via generate menu

2
 PRAAT
geschikter

Cubase
geschikter

Muziek Opnemen
Sporen
worden gemixt
naar twee
sporen

3
 Cool Edit zeer geschikt
voor het bewerken van We’ll fix it in the master
afgemixte songs

Masteren Vergeet het maar, mastering is geen wonder-

middel en kan niet alles recht maken wat krom
is. De basis -de eindmix van de studio dus-
moet goed zijn

Masteren Masteren

• Vaak wordt de tape van een eindmix de • Weghalen van brommen, hiss, noise,
mastertape genoemd tikken, ploppen, kraken; inkorten

• Eigenlijk betreft het hier de pre-master die

nog gemasterd moet worden voordat een
glasmaster wordt gemaakt waarvan de CD
wordt “geperst”

• Wat is masteren?

Masteren Masteren

• Weghalen van brommen, hiss, noise,
tikken, ploppen, kraken; inkorten
• Klankniveau, dynamiek songs op elkaar
afstemmen normalizen/EQ
• Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken,
ploppen, kraken; inkorten
• Klankniveau, dynamiek songs op elkaar
afstemmen normalizen/EQ
• Maximizen exiter(opfrisser)/limiter/compressor/stereo imager

4
 Masteren

• Weghalen van brommen, hiss, noise, tikken,

ploppen, kraken; inkorten
• Klankniveau, dynamiek songs op elkaar
afstemmen normalizen/EQ/limiter/compressor
• Exiten exiter(opfrisser)/limiter/compressor/stereo imager
CoolEdit biedt onder Transform:
Tempo album bepalen (editen) Noise reduction mogelijkheden
lengte pauzes of geen pauzes/PQ-codes om clicks, hiss, noise, etc. te
fade-in/fade-out/volgorde elimineren/reduceren.
Alternatief: selecteren en
vb. Abbey Road - Beatles (1969) knippen

Krassen elimineren Krassen elimineren

• In CoolEdit zit een zg. ‘click eliminator’ die • De ‘click eliminator’ kan een ‘krastik’
krassen op vinyl geluidsdragers herkent en onderscheiden van een percussietik
elimineert

• originele opname • originele opname

• bewerkte opname • bewerkte opname

5
Voorbeelden van fouten die per ongeluk normalizing
de master engineer zijn ontgaan

• Earl Hines - St. James Infirmary

• jaren 50-opname; nog geen master mogelijkheden

• bewerkt:

• Beatles (1969) - Polythene Pam

• had moeten zijn:

Meeste informatie zit in

Equalisatie (EQ)
de transities
• De afstelling van een frequentieweergave in
een audiosignaal om de gewenste klank te
krijgen

• Een equalizer kan bepaalde frequenties

afsnijden of opwaarderen.

• Dit gebeurt met behulp van filters

Gefilterde spraak

• boer buur bier compleet signaal

• roos reus race gefilterd signaal
• bos bes bas (beneden 1k)

• lap lak lat

• las laf lag

Alle informatie over de plaats van articulatie valt weg

6
 Parametrische Equalisatie (EQ) Parametrische Equalisatie (EQ)

Parametrische Equalisatie (EQ) Parametrische Equalisatie (EQ)

Parametrische Equalisatie (EQ) Maximizing

• Maximizers zorgen ervoor dat het geluid

Zonder zo hard en zo goed mogelijk wordt
EQ
40.000 Headmen
Traffic (1968) • Compressor-Limiter
• Exiter (sonic maximizer)
Met EQ • Stereo imager

7
 Limiters & Compressors Limiters & Compressors

• Limiter = multi-band compressor • Brick Wall Limiter laat niets door

• verdeelt muziek onder in frequentiegebieden, een • Compressor-Limiter geeft je de mogelijkheid

soort clustering van gelijke toonhoogtes bepaalde frequentiegebieden te bewerken en
andere ongemoeid te laten
• NB. Bij goedkope apparaten loop je het risico dat
bepaalde toonhoogtes verdwijnen met als gevolg
een “gat” in het stereobeeld

Limiters & Compressors Exiters & Enhancers

• Met behulp van de compressor-limiter en
exiters en stereo imagers kan de engineer
bijvoorbeeld het laag ongemoeid laten en het
middengebied verbreden
• Exiter (sonic maximizer) frist het geluid op
• Exiters voegen extra harmonischen toe
• kan gevaarlijk zijn; soms teveel hoog premaster
• galm wordt vaak extra versterkt
foute
master

• vaak nodig in hard-rock opnames

• Stereo imagers (enhancers) verbreden het
stereobeeld
• leidt tot een voller, robuuster geluid

Afwerking Fade-out

• Tot slot moet de volgorde van de songs • Geleidelijk afnemen van een signaal tot 0 dB.
bepaald worden
• Fades moeten worden gemaakt • Fade-in: geleidelijk toenemen van een signaal
• De CD moet ge-PQd worden vanaf 0 dB.

In CoolEdit via Transform:

Amplify: Fade-out/Fade-in

8
 PQ Glasmaster

• PQ staat niet voor een afkorting • Van de master wordt een glasmaster gemaakt

• PQRST zijn extra sporen op een CD waar • Een CD-fabriek doet niets anders dan 1 op 1
codes worden vastgelegd voor video en geluid kopieën maken van de glasmaster

• P en Q zijn de tracks waar informatie ligt

opgeslagen over begin- en eindpunten van de
songs op de CD om programmering mogelijk te
maken

Remastered

• Free - All Right Now (1970)

PRAAT
• Free (remaster Bob Clearmountain 1991)

PRAAT
www.fon.hum.uva.nl/praat/
• PRAAT is een computerprogramma om
fonetisch onderzoek mee te doen
PRAAT : Cool Edit
• Cool Edit is met name geschikt om goede
opnames te maken en deze te bewerken

• Analyse, Synthese en Manipulatie van geluid • PRAAT is met name geschikt om fonetisch
• Spectrogrammen, Oscillogrammen onderzoek mee uit te voeren

– Paul Boersma & David Weenink

Fonetisch Instituut UvA Amsterdam

9
 PRAAT Het verkrijgen van geluid

3 manieren om geluid in PRAAT te krijgen:

• opnemen (recording)
• laden (reading from disk)
• creëren (m.b.v. een formule)

1. Geluid Opnemen 1. Geluid Opnemen

via microfoon of audio-CD via microfoon of audio-CD

1. Geluid Opnemen 2. Geluid Laden

via microfoon of audio-CD vanuit file (bijv. .Wav-file)

NB. Denk aan je
Windows Recording
Control instelling

Is een file langer dan een

minuut, kies dan ‘open
long sound file’. Je bekijkt
of beluistert dan steeds
gedeeltes van 60 sec.

10
 3. Geluid Creëren Geluid Afspelen, Editen e.d.

m.b.v. een formule

Links: list of objects

Rechts: wat je met het
geluid doen kan

Geluid Afspelen, Editen e.d. Manipulatie

Reduceer het
aantal dots d.m.v.
1. Manipulatie van Pitch ‘stylize pitch (2 st)’
in het ‘pitch’ menu

11
 2. Manipulatie van duur
3. Manipulatie van intensiteit
Geluid en Beeld Opslaan
• Een geluid kun je wegschrijven als sound file
(bijvoorbeeld ‘write to WAV file’)
• Andere formats: AIFC, NeXT/Sun, NIST
• Alle plaatjes uit het ‘Praat Picture’ scherm kun
je als file opslaan en bijvoorbeeld in Word of
PowerPoint invoeren
3. Manipulatie van intensiteit
• Creëer Intensity Tier via ‘To Intensity’ vanuit de
‘list of objects’
• Klik op ‘to intensity tier’ en op ‘edit’ (de punten
geven de relatieve intensiteit weer in dB)
• Verander de positie van de punten
• Selecteer ‘sound’ en ‘intensity tier’ (met Ctrl) en
klik op ‘multiply’
• Je kunt nu het gemanipuleerde
intensiteitspatroon afspelen en opslaan
Hersynthese
• Een gemanipuleerd geluid kun je in de ‘list of
objects’ opnemen als sound via ‘file’ en ‘publish
resynthesis’ (oudere versies: ‘Get Resynthesis’ (Sound Editor))
• m.b.v. ‘Draw’ in het Praat Objects Scherm kun
je in het ‘Praat Picture’ scherm een afbeelding
maken van een oscillogram van het geluid
Printen van een Plaatje
• selecteer een sound in de ‘list of objects’
• kies ‘to spectrum’: een spectrum object
verschijnt in de ‘list of objects’
• bekijk het spectrum via ‘edit’ of maak er een
plaatje van in het ‘Praat Picture’ scherm via
‘draw’
• Je kunt het plaatje nu printen via ‘print’ in het
file menu van het ‘Praat Picture’ scherm
12
 Printen van een Spectrogram Pictures in PRAAT
Je kunt ook via
• selecteer een sound in de ‘list of objects’ ‘spectrum’ een
spectrogram maken
• kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met
van het geluid.
spectrogram
• creëer een spectrogram object in de ‘list of Via ‘draw’ kun je dit
objects’: ‘extract visible spectrogram’ in file menu spectrogram
• alternatief: via ’spectrum’ en ‘to spectrogram’ uittekenen in het Praat
Picture scherm en
printen of opslaan als
file via ‘file’ (write to
praat picture file)

Pictures in PRAAT
Via het file menu in het
‘Praat Picture’ scherm
kun je ook ‘copy to
clipboard’ kiezen.
Op die manier kun je Analyses in PRAAT
een plaatje direct weer
inlezen in een Word
document

Pitch Analyse Pitch Analyse

• selecteer een sound in de ‘list of objects’ • Via ‘get pitch’ in het query menu krijg je
• kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met informatie over de pitch op de positie van de
een spectro- cursor
gram met het
pitch contour Verder kun je in
dit menu bijv.
in blauw
de max. pitch
en de min. pitch
Zo niet, kies aflezen
‘show pitch’ in
het view menu

13
 Pitch als apart object Formant Analyse

• Via ‘extract visible pitch’ in het file menu kun je • selecteer een sound in de ‘list of objects’
de pitch als apart object opnemen in de ‘list of • kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met
objects’ een spectro-
gram met de
• Net als bij het spectrogram is het ook hier mogelijk om formanten
via de selectie van een sound in de ‘list of objects’ direct
een pitch object te creëren via ‘periodicity’ menu en
in rood
‘sound: to pitch’ Zo niet, kies
• Via het write menu kan een pitch file weggeschreven en ‘show formant
via het read menu weer ingelezen worden contour’ in
het view menu
• Via ‘draw’ kun je een plaatje maken van de pitch contour

Formant Contour als apart object Intensiteit Analyse

• Via ‘extract visible formant contour’ in het file • selecteer een sound in de ‘list of objects’
menu kun je het formant contour als apart object • kies ‘edit’: sound editor scherm verschijnt met
opnemen in de ‘list of objects’ de intensiteit
in geel
• Of weer via de selectie van een sound in de ‘list of
objects’, ‘formants and LPC’ menu en ‘sound: to
formant (burg)’ Zo niet, kies
‘show intensity’
onder view

Intensiteit als apart object

• Via ‘extract visible intensity contour’ in het file

menu kun je het intensity contour als apart object
opnemen in de ‘list of objects’
Annotatie
• Of weer direct via de selectie van een sound in de ‘list of
objects’ en het ‘to intensity’ menu

14
 Annotatie TextGrid Editor

• selecteer sound en kies ‘sound toTextGrid’ via • selecteer zowel sound object als TextGrid object
het Label & Segment submenu en selecteer
• je creëert nu een lege TextGrid die even lang is als de ‘edit’ om te
soundfile
• geef de grid tiers namen door ‘Mary John bell’ bijv. te annoteren:
veranderen in ‘words syllables phonemes’ of ‘words phones’
grenzen
• je kunt kiezen tussen interval tiers en point tiers
tekst, etc.

TextGrid Editor TextGrid Editor

• Je kunt de gelabelde intervallen extraheren in

de ‘list of objects’ door zowel ‘sound’ als
‘textgrid’ te selecteren en ‘extract all
intervals’ aan te klikken

• save the Text file d.m.v. ‘Write to Text file’

vanuit je ‘list of objects’ scherm

Script Script

• Een script is een lijst procedures in PRAAT die

je op meerdere files kunt toepassen (vgl.
macro), zodat je niet alle handelingen weer per
file hoeft uit te voeren NB Denk aan hoofdletters

Kies ‘run’
• Erg handig hierbij is de History functie: het PRAAT kan ook de
programma onthoudt de handelingen die je handelingen die je
uitgevoerd hebt uitvoert onthouden: Kies
‘Paste history’ in ‘Edit’

15