cu

_____ I VADEM ECUM

lu

91
S1GMA
 - -

DLA PANOW...I PAN DOMU

DLA PAŃ... IPANÓWDOMU

DLA DZIECI... I RODZICÓW

 Sffia
VADEMECUM
Y. SIGMA

Encyklopedia majsterkowania

VADEMECUM

□ DLA PANÓW.yPRAK DDIHBs

Q DLA PAŃ... I PAN

z DLA D Z IE C I.i I RODZICÓW

Koncepcja i redakcja całości

© Tadeusz Rathman

Opracowanie graficzne
© Tomasz Kuczborski

Copyright by Wydawnictwo NOT - SIGMA

Warszawa 1984
Pierwsza książka Biblioteki „Horyzontów Techniki” i „Zrób Sam”
Redaktor naczelny - Tadeusz Rathman

Autor Krzysztof Chorzewski

Tom przygotowany przez redakcje „Horyzontów Techniki” i „Kalejdoskopu Techniki”

Koordynator - Włodzimierz Wajnert

Opiniodawca-Jerzy Wierzbowski
Redaktor tomu - Janina Żak
Ilustracje - Sławomir Ciecierski, Jacek Iwański,
Mieczysław Teodorczyk, Włodzimierz Wajnert
Opracowanie ilustracji do reprodukcji - Bohdan Krajewski
Fotografie na okładce, wyklejkach i wewnątrz książki - Andrzej Świetlik
Redaktor techniczny - Elżbieta Slenk
Korekta - Izabela Kłębek, Małgorzata Zdrojewska

Wszelkie prawa zastrzeżone

ISBN 83-85001-12-3
Majsterkowanie to zapewne nie sposób na życie, ale nie­
wątpliwie forma samoorganizacji, metoda tworzenia włas­
nego otoczenia. Wystarczy trochę materiału, nieco przed­
siębiorczości, aby własnymi rękami realizować własne po­
mysły. Można pomagać w tym sobie nawzajem, wymieniać
koncepcje i doświadczenia, mieć satysfakcję i korzyści.
Można też doskonalić umiejętności i powiększać zasób
wiedzy, aby nie być bez reszty zależnym od kaprysów
„prawdziwych” fachowców, niedoborów na rynku, braku
pieniędzy...
Encyklopedię majsterkowania Vademécum ZRÓB SAM
przygotowaliśmy z myślą zarówno o początkujących, jak
i zaawansowanych, z zamiarem przypomnienia istotnych
wiadomości oraz przedstawienia wyboru ciekawych (we­
dług nas) rozwiązań. Sądzimy, że staną się one również
inspiracją do dalszych poszukiwań i dokonań Czytelników.
Podział całości na trzy tomy jest czysto umowny; przyjęliś­
my za podstawę dotychczasowe, tradycyjne sfery zaintere­
sowań. Męskie majsterkowanie to zwykle prace remontowe
i modernizacyjne w mieszkaniu czy domku, obsługa i napra­
wa pojazdów, budowa i konserwacja sprzętu turystyczne­
go oraz większość rozmaitych prac warsztatowych. Z kolei
aranżacja wnętrza mieszkania, prace ogrodnicze, szycie
odzieży, chemia gospodarcza czy kulinaria - to czynności
najczęściej absorbujące kobiety. Dzieci chętnie bawią się
coraz to innymi zabawkami. Gdy wykonują je samo­
dzielnie, łączą przyjemne z pożytecznym, poznają ich bu­
dowę, właściwości materiałów, zasady działania prostych
mechanizmów. Nabierają szacunku do własnej, a przez to i
cudzej pracy. Nie znaczy to wcale, że szydełkujący Pan, czy
wbijająca gwoździe Pani wydają się nam postaciami dziwa­
cznymi albo że dziecko chcące wykonać prace trudniejsze i
bardziej użyteczne - odsyłamy tylko do zabawek.
Tomy dla dorosłych (X i Y) składają się z części encyklope­
dycznej, zawierającej objaśnione hasła zbiorcze w układzie
alfabetycznym oraz z części poradnikowej, ułożonej tema­
tycznie w rozdziałach. Do takiego podziału w pewnym stop­
niu nawiązuje też układ tomu Z, w którym w części pierw­
szej znalazło się kilkadziesiąt prostych porad warsztato­
wych, a w części drugiej - opisy konstrukcji stu zabawek:
połowa dla dzieci młodszych, połowa dla starszych.
Na wstępie prac przy Vademécum, na początku 1983 r.,
sformułowaliśmy podstawowe założenia całego przedsię­
wzięcia. Przyjęliśmy, że opisy powinny dotyczyć materiałów,
podzespołów i narzędzi dostępnych obecnie w kraju, a
przedstawione konstrukcje i technologie - być dostosowa­
ne do warunków technicznych warsztatu domowego oraz
sił majsterkowicza i pomagających mu ewentualnie człon­
ków najbliższej rodziny. Realizacja przyjętych założeń była
zadaniem wszystkich twórców książki, z którymi redakcja
przebyła nieprostą drogę przedstawienia recepty na maj­
sterkowanie po polsku - w skromnych warunkach, przy du­
żych potrzebach, z niewiarygodną (często!) pomysłowością.
Czytelnicy Vademécum ocenią na ile autorom udała się ta
sztuka, na ile też kolejne wydania powinny być uzupełnione
lub zmienione. Wszystkich,którzy zechcą przekazać nam
swoje uwagi i oceny dotyczące Vademécum ZRÓB SAM,
prosimy o korespondencję pod adresem: Horyzonty Techni­
ki, 00-950 Warszawa, skrytka 1004.

Warszawa, czerwiec 1984 r. Redakcja

 5 Przedmowa

9 Dlaczego warto majsterkować

11 Odbibulanie papieru 1
11 Kreślenie elipsy 2
11 Kreślenie spirali 3
12 Podziały koła 4
12 Odwzorowanie krzywizny 5
12 Mały katalog gwoździ 6
13 Wbijanie gwoździ 7
13 Wyjmowanie gwoździ 8
14 Połączenia skręcane 9
14 Połączenia stolarskie 10
15 Klejenie 11
15 Spawanie parafiną 12
15 Lutowanie 13
16 Zabezpieczenia wodoodporne 14
16 Cięcie styropianiu 15
16 Cięcie i wiercenie szkła 16
16 Cięcie aluminium 17
16 Modelina 18
17 Koła zębate 19
17 Zębatki 20
18 Przekładnie zębate 21
19 Przekładnie ślimakowe 22
19 Przekładnie pasowe 23
20 Osadzanie kół 24
20 Koła pojazdów 25
21 Gąsienice pojazdów 26
21 Sterowanie hydrauliczne 27
22 Sterowanie pneumatyczne 28
22 Źródła prądu stałego 29
22 Żaróweczki 30
22 Oprawki żaróweczek 31
23 Mikrosilniki elektryczne 32
23 Pojemniki na drobiazgi 33
23 Podkładka pod imadło 34
23 Przykładnica do otworów 35
24 Przykładnica do listew 36
24 Przewiertnik 37
25 Przełącznik obrotów 38
26 Regulator obrotów 39
26 Miejsce do nauki i pracy 40
28 Narzędzia i materiały 41
30 Układ jednostek SI 42
32 Pomysły bardzo proste i ciekawe 86 Dla chcącego nic trudnego
33 Ruchome cienie I 87 Przyrząd do zrywania owoców LI
35 Fruwający ptaszek II 88 Model silnika parowego LII
36 Wirujący talerzyk III 89 Magiczne pudełko LIII
37 Basenik ogrodowy IV 90 Urządzenie alarmowe LIV
37 Śmieszna b^zia V 92 Karmnik dla ptaków LV
38 Motorówka odrzutowa VI 93 Diabelski młyn LVI
39 Rzutki VII 94 Latawiec sterowany LVII
40 Skocznia narciarska VIII 96 Desant latawcowy LVIII
41 Cymbałki IX 97 Piętrowe „kółko i krzyżyk” LIX
42 Pajacyk X 98 Wystrzeliwane samoloty LX
42 Klepsydra XI 100 Żaglowiec w butelce LXI
43 Nurek XII 102 Wioślarz LXII
44 Latarka XIII 104 Pingpongowy batut LXIII
44 Minimikser XIV 106 Fruwająca torpeda LXIV
45 Ostrzałka XV 107 Znaki drogowe LXV
46 Wyrzutnia śmigiełek XVI 108 Tajemnicza szkatułka LXVI
47 Wyścigówka XVII 110 Labirynt zręczności LXVII
48 Wiatraczek XVIII 111 Stojak do choinki LXVIIl
49 Samolocik XIX 112 Migocząca choinka LXIX
50 Indiański strój XX 114 Sekundnik LXX
51 Pantograf XXI 116 Automatyczny nadajnik LXXI
52 Na choinkę XXII 117 Odbiornik alfabetu Morse a LXXII
52 Armata XXIII 120 Minikomputer LXXIII
53 Kalendarz XXIV 122 Sterowiec na uwięzi LXXIV
54 Skacząca żabka XXV 124 Łódź podwodna z napędem gumowym LXXV
55 Matematyczna równoważnia XXVI 126 Nartnik - ślizgacz LXXVI
56 Waga z kartonu XXVII 128 Wziernik do obserwacji podwodnych LXXVII
58 Strzały wiropłaty XXVIII 130 Pełzający krab LXXVIII
59 Tańczący wielbłąd XXIX 132 Samobieżne wagoniki na linie LXXIX
60 Piaskowy młyn XXX 136 Łódka z płetwami LXXX
62 Transporter XXXI 138 Wędrujące światło LXXXI
63 Statek XXXII 140 Deska na wrotkach LXXXII
64 Kolej jednoszynowa XXXIII 141 Wirujący poduszkowiec LXXXIII
65 Dziwny krążek XXXIV 144 Wentylatorek LXXXIV
66 Katapulta XXXV 147 Tropiciel LXXXV
67 Waga XXXVI 150 Automatyczny spychacz LXXXVI
68 Tabliczka rachunków XXXVII 152 Przeglądarka do przezroczy LXXXVII
69 Szkatułka XXXVIII 154 Szperacz LXXXVIII
70 Kolejka linowa XXXIX 156 Wszędołaz LXXXIX
71 Poduszkowiec XL 159 Wrotkowiec XC
72 Huśtawka XLI 162 Wskaźnik prądu stałego XCI
73 Żaglówka samosterowna XLII 164 Generator impulsów świetlnych XCII
74 Gonitwa samolotów XLIII 166 Kierunkowskazy do roweru XCIII
76 Elektromagnetyczny dzięcioł XLIV 169 Świetlny zegar sportowy XCIV
78 Winda budowlana XLV 172 Sterowane sanki XCV
78 Karuzela XLVI 173 Pingpongowy pistolet XCVI
80 Szlifierka XLVII 176 Samochodzik kierowany XCVII
82 Wózek ogrodnika XLVIII 178 Amfibia XCVIII
83 Brzęczyk XLIX 180 Łódź podwodna z napędem elektrycznym IC
84 Najprostszy radioodbiornik L 184 Zegar C
Dlaczego warto majsterkować?
Majsterkowanie - to samodzielne wykonywanie pracy ręcz­
nej lub konstruowanie czegoś za pomocą prostych narzę­
dzi, według pomysłu własnego lub kogoś innego. Majster­
kowanie - t o najczęściej także hobby, zamiłowanie, któremu
może się oddawać każdy, nawet nie mający wykształcenia
technicznego, natomiast wykazujący wiele chęci, zapału i
umiejętności. Osiągnięcie zamierzonego celu daje wiele za­
dowolenia, bowiem pokonało się wszystkie trudności, jakie
wyłoniły się w trakcie pracy. Najwięcej jednak radości daje
samodzielne wymyślenie, zaprojektowanie, a następnie wy­
konanie czegoś, czego jeszcze nikt inny nie wymyślił. Tą
drogą szli zdolni konstruktorzy i wynalazcy, którzy trwale
wpisali swoje nazwiska do historii techniki. Nie wszyscy
muszą mieć tak wielkie zamiary, wystarczy chcieć coś so­
bie lub komuś ułatwić, coś uprościć, coś zmienić w otacza­
jącym nas świecie przedmiotów. Jeśli się to uda - uznanie
otoczenia i własne zadowolenie będą wystarczającą nagro­
dą za poniesiony trud oraz zachętą do dalszego majsterko­
wania.
W rozdziale: Warsztat młodego konstruktora są podane róż­
nego rodzaju wiadomości, różne porady, które powinien
znać początkujący majsterkowicz, a następnie korzystać z
nich przy wykonywaniu konkretnych rozwiązań. W końco­
wej części tego rozdziału znalazł się temat: miejsce do
nauki i pracy. Zaproponowano tam zbudowanie szafek-war-
sztacików w miejscach, które nawet w niewielkim mieszka­
niu można znaleźć i tak właśnie wykorzystać. Będą w nich
miały swoje miejsce wszystkie niezbędne narzędzia oraz
skrzętnie gromadzone materiały - nowe i z rozbiórki.
Zasadniczą częścią książki jest rozdział: Sto konstrukcji -
sto zabawek, w którym znalazły się zilustrowane opisy wy­
konanych uprzednio i sprawdzonych w działaniu urządzeń.
Podzielono je na dwie grupy: w pierwszej zebrano Pomysły
bardzo proste i ciekawe - przeznaczone głównie dla naj­
młodszych majsterkowiczów, w drugiej - zatytułowanej: Dla
chcącego nic trudnego - rozwiązania bardziej złożone dla
wprawniejszych młodych konstruktorów.
Materiały potrzebne do ich wykonania są na ogół tak dobra­
ne, aby były dostępne na rynku, stosunkowo tanie i łatwe w
obróbce, co dla początkującego majsterkowicza jest nie­
zwykle ważne. Wadą natomiast jest to, że niektóre wykona­
ne tak konstrukcje są nietrwałe.
Można mieć nadzieję, że zamieszczone rady, pomysły i kon­
strukcje pozwolą Czytelnikom rozwinąć umiejętności i zami­
łowania techniczne, a wówczas cel tej książki zostanie
osiągnięty.
mgr inż. Krzysztof Chorzewski

W niniejszym tomie porady w części pierwszej zostały ponumero­

wane liczbami arabskimi, a opisy zabawek w części drugiej - licz­
bami rzymskimi (warto nabrać biegłości w ich odczytywaniu). Aby
przywołać w tekście informacje znajdujące się w innym miejscu
tomu-umieszczano znak graficzny dłoni z palcem wskazującym na
zewnętrzny margines. Na tej samej wysokości na marginiesie
powtarzano ten znak skierowany w stronę przywoływanej informa­
cji i opatrzony liczbą arabską lub rzymską, w zależności od tego
czy informacja ta jest wśród wydzielonych porad czy wśród opisów
konstrukcji zabawek. (Red.)
Warsztat
młodego
konstruktora

Często przed przystąpieniem do
budowania wybranych konstrukcji
lub też w trakcie obmyślania
własnych projektów trzeba wyko­
nać rysunek na papierze czy karto­
nie. Gdy papier jest niskiej jakości,
wówczas chłonie atrament, tusz
czy rozcieńczoną farbę niczym bi­
buła. Kreślone na nim linie wyglą­
dają jakby były... owłosione. Można
tego uniknąć. W tym celu papier
należy zwilżyć za pomocą tamponu
z waty nasyconego 10% octem lub
po prostu zanurzyć w occie wyla­
nym na płaski talerz.
Najczęściej wykreślaną regularną
linią krzywą jest okrąg. Służy do
tego cyrkiel \€ r. Sprawa jest pro­
sta. Trudniej wykreślić inne krzywe
regularne. Jest ich wiele. Spośród
nich przynajmniej kilka powinien
umieć wykreślić każdy majsterko­
wicz. Do takich krzywych należy
elipsa. Geometryczny sposób jej
rysowania pokazuje rysunek a. Z
punktów przecięcia promieniami
dwóch okręgów wyprowadza się
linie proste poziome i pionowe.
Punkty przecięcia się tych pros­
tych wyznaczają elipsę.
Elipsę można też narysować za
pomocą ołówka, dwóch gwoździ­ nitki, dłuższą niż odległość między
Odbibulanie papieru
rech okręgów. Wycinki okręgów
zatacza się wkładając nóżkę cyrkla
kolejno w punktach 1,2,3,4,
(5,6,7,8). Granice poszcze­
gólnych łuków wyznaczają linie łą­
czące te punkty. Im większa liczba
wycinków okręgów składa się na
koszową, tym bardziej jest ona
zbliżona kształtem do elipsy.
Do regularnych linii krzywych nale­
ży również spirala. Można ją wy­
kreślić za pomocą nitki nawiniętej
wokół walca. Podczas odwijania
nitki ołówek włożony w pętlę na jej
końcu (nitka powinna być stale na­
pięta) będzie kreślił spiralę.
Krzywą zbliżoną do spirali można
wykreślić również za pomocą cyr­
kla. Zakreśla się wówczas części
okręgów z punktów wyznaczają­
cych końce odcinka, wierzchołki
trójkąta równobocznego, wierz­
chołki kwadratu lub innego wielo­
kąta regularnego. Granice po­
szczególnych łuków wyznaczają li­
nie leżące na przedłużeniu boków
wielokątów. Im większą liczbę bo­
ków ma taki wielokąt, tym wykreś­
lona krzywa bardziej jest zbliżona
kształtem do spirali.
Zataczanie opisanych łuków cyr­
klem odpowiada kolejno odwijaniu
ków i kawałka nitki. W kartkę pa­
pieru położoną na desce wbija się
gwoździki. Nakłada na nie pętlę z
gwoździkami, naciąga ją końcem
ołówka i wodząc nim wokół (nitka
jest stale napięta) rysuje się do­
kładnie elipsę (rys. b). Im długość
nitki będzie bliższa odległości mię­
dzy gwoździkami, tym elipsa bę­
dzie bardziej spłaszczona.
Innym sposobem jest rysowanie
elipsy za pomocą... wałka do ciasta
lub innego drewnianego walca i
cyrkla. Do wałka przykłada się
kartkę papieru tak, aby ściśle do
niego przylegała. Następnie wbitym
cyrklem zatacza się na niej okrąg
(rys. c). Po zdjęciu i wyprostowa­
niu kartki, okaże się, że powstała
elipsa. Im średnica wałka będzie
mniejsza, tym elipsa będzie bar­
dziej spłaszczona.
Cyrklem można na płaskiej kartce
wykreślić krzywe zbliżone do elip­
sy. Noszą one nazwę koszowych
(rys. d) i składają się z wycinków
czterech lub wielokrotności czte­
11
 napiętej nitki nawiniętej na trzon
listwy o przekroju prostokąta, trój­
kąta równobocznego czy kwadratu
(rys.).
4 W praktyce majsterkowicz radzić
Podziały koła
Okrąg jest linią - obwodem koła.
Koło jest figurą. Okrąg ma długość,
koło ma powierzchnię. Koło obra­
cające się wokół swego środka
jest podstawowym elementem
większości mechanizmów. Ele­
menty zapewniające bezpośrednią
współpracę kół (np. zęby) muszą
być właściwie rozmieszczone na
im - ich obwodach Miejsca zębów
można wyznaczać przez podziały
19
22 geometryczne koła.
25 Najprostszy sposób wynika z dzie­
lenia koła kolejno na: połówki,
ćwiartki, ósemki, szesnastki. Po­
trzebny jest do tego cyrkiel. Można
zastosować metodę kątową, pa­
miętając, że całe koło ma 360°.
Podzielenie kąta pełnego przez
liczbę zębów określa warości ką­
tów, które należy odmierzyć kąto­
l€ T mierzem “‘sij między liniami pro­
41
mieniowymi. Można też obliczyć
odstępy między kolejnymi punkta­
mi na obwodzie przez podzielenie
długości obwodu koła (równego
2f|r) przez liczbę zębów. Najłatwiej
wyznaczyć te odległości tocząc
płasko leżące koło wzdłuż linijki i
zaznaczając na obwodzie punkty
ołówkiem lub szpilką (rys.).
12
5 - gwóźdź ciesielski (a), z płaską,
dużą główką, w większych gwoź­
Odwzorowanie dziach żłobkowaną, co zapobiega
krzywizny ześlizgiwaniu się młotka podczas
wbijania; używany powszechnie w
pracach ciesielskich i stolarskich
sobie musi również z rysowaniem do zbijania desek i elementów
nieregularnych linii krzywych. Naj­ drewnianych;
częściej jakąś krzywiznę trzeba - gwóźdź stolarski (b), z małym
powtórzyć (odwzorować), aby do- łebkiem; używany wówczas, gdy
łebek gwoździa nie powinien wy­
stawać ponad powierzchnię deski,
np. w podłodze; mały łebek poz­
wala na wbicie go w głąb drewna;
- gwóźdź tapicerski (c), używany
w meblarstwie do przybijania tka­
nin do drewna, z mniejszym łeb­
kiem - także w modelarstwie;
- gwóźdź ozdobny (d), przeważnie
mosiężny lub nliklowany, również
. - - ' ' ^ ■■ ‘ ■-
pasować się do warunków, w ja­
kich ma funkcjonować budowana
konstrukcja. Na przykład jak za­
pewnić przyleganie półki do krzy­
wej ściany. Można zmierzyć w kilku
miejscach odległość ściany od
przykładanej prostej krawędzi pół­
ki, połączyć te punkty i otrzymać
przybliżony obraz krzywizny.
Można to jednak zrobić znacznie
prościej i znacznie dokładniej
(rys.). W tym celu półkę należy
przyłożyć do ściany w takim poło­
żeniu, w jakim ma być zawieszona
i ustalić największą odległość mię­
dzy ścianą a krawędzią deski. Na­
stępnie trzeba dobrać klocek (ka­
wałek listwy), którego grubość bę­
dzie równa tej odległości. Klocek
ujmuje się w palce razem z mięk­
kim ołówkiem. Przesuwając klocek
wzdłuż powierzchni ściany,
ostrzem ołówka rysuje się linię do­
kładnie odwzorowując krzywiznę.
Półka przycięta po tej krawędzi bę­
dzie na całej długości przylegała
bardzo dokładnie do ściany.
6
Mały katalog
gwoździ
Każdy majsterkowicz powinien
znać wiele rodzajów gwoździ i wie­
dzieć, do jakich celów można ich
używać. Na rysunku znalazły się
następujące:
Podziały koła
używany w meblarstwie do przybi­
jania tkanin do obrzeży mebli;
- gwóźdź mocujący (e), do przybi­
jania zewnętrznych okuć meblo­
wych (zamków, uchwytów, klame-
czek) przy szufladach, drzwiczkach
itp., przeważnie mosiężny lub mo­
siądzowany;
- gwóźdź stolarsko-ślusarski (f),
używany zamiast wkrętów do przy­
bijania wewnętrznych okuć okien­
nych i drzwiowych; gęsto nacinany
w okolicy główki zapewnia lepsze
mocowanie (niełatwo go
wyciągnąć);
- gwóźdź-spinka (g), używany w
meblarstwie i w gospodarstwie do­
mowym, np. do umocowania sznur­
ków do suszenia bielizny;
- gwóźdź dwuostrzowy (h), uży­
wany w stolarstwie do mocowania
klejonych elementów drewnianych;
gwóźdź ustawia się między dwie­
ma listwami i uderzając w nie młot­
kiem wbija się go jednocześnie w
obie listwy;
- hak ścienny (i), do zawieszania
ciężkich przedmiotów, np. dużych
obrazów, tablic itp.;
- gwóźdź z ozdobnym łebkiem (j)
do wieszania obrazów oraz do obić
tapicerskich;
- gwóźdź szewski (k), bardzo
ostry, do przybijania skóry i gumy;
- gwóźdź z hartowanej stali (I),
ciemny, do zawieszania obrazów
na ścianach murowanych;
- gwóźdź-papiak (m), z dużym
łebkiem, stosowany do przybijania
papy i tektury, często łącznie z bla­
szanymi podkładkami.
7 Gdy gwóźdź jest wbity mocno i łe­
Wbijanie gwoździ
Najprostsze narzędzie ic r - to
młotek, a najczęściej używany w
majsterkowaniu m ateriał-to drew­
no, w wielu przypadkach zbijane
gwoździami i t r . Zdawałoby się,
cóż prostszego, jak wbicie młot­
kiem gwoździa w drewno! A jed­
nak... Co zrobić, aby cienka drew­
niana listewka nie pękała podczas
wbijania w nią gwoździa? W maj­
sterkowaniu zdarza się to dość
często, zwłaszcza gdy niekorzyst­
ny jest układ słojów drewna. Otóż
należy zawsze stępić ostrze
gwoździa, rozpłaszczając je nieco
młotkiem. Wbijany gwóźdź nie bę­
dzie wówczas rozwarstwiał słojów,
lecz rozgniatał je, nie rozszczepia­
jąc drewna (rys. a).
Wyjmowanie gwoździ
Deseczki czy listwy należy zbijać zbijane deseczki nie spoczywają
ze sobą tak, by gwoździe nie znaj­ na sztywnym podkładzie, trzeba
dowały się w jednej linii słojów, pod miejsce wbicia gwoździa pod­
gdyż zwiększa to prawdopodobień­ łożyć ciężki przedmiot, na przykład
stwo pęknięcia drewna (rys. b).
Gwoździe należy też wbijać nieco
skośnie, pod niewielkim kątem
względem siebie (rys. c). Jeżeli
duży młotek (rys. d).
Gdy ostry koniec wbijanego gwoź­
dzia wyjdzie z drugiej strony deski,
powinno się go zagiąć w odpo­
wiedni sposób. Do wystającego
gwoździa przykłada się pręt o trój­
kątnym przekroju i uderzając młot­
kiem (skośnie) zgina się gwóźdź
dwukrotnie tak, aby po wysunięciu
pręta można było tę zagiętą część
wbić w drewno. Teraz gwóźdź bę­
dzie spinał obie części drewna jak
nit, mocno i pewnie (rys. e).
Małe gwoździki chwyta się płaski­
mi szczypcami leżącymi na desce i
lekko ściskając uchwyty przystę­
puje do wbijania (rys.f). Gdy
gwóźdź wejdzie już w deskę na
pewną głębokość, szczypce się
usuwa.
8
Wyjmowanie gwoździ
Nie zawsze jest to czynność pro­
sta i łatwa. Jeżeli łebek gwoździa,
który trzeba wyciągnąć, wystaje
nieco ponad płaszczyznę deski,
wyjmuje się go obcęgami ie r, pa­ i^ r
miętając jednak o tym, aby podło­
41
żyć pod nie w miejscu oparcia ka­
wałek płaskiego drewienka lub
płytki metalowej, po to,aby nie zo­
stawić śladów odcisku obcęgów
(rys. a).
bek nie wystaje, wówczas ostrym
dłutem trzeba wyżłobić wokół łeb­
ka gwoździa wgłębienie na tyle
szerokie, aby można było gwóźdź
uchwycić szczękami obcęgów. 41
Warto też własnoręcznie wykonać
bardzo praktyczne narzędzie, które
na pewno przyda się w pracy, mia­
nowicie: małe widełki do wyciąga­ 6
nia gwoździ różnej wielkości lub
13

pinezek. Ostrze starego wkrętaka
“<3»j należy talf rozklepać, aby pow­
stała niewielka wklęsłość. Następ­
41
nie umocowuje się wkrętak w
imadle ^ i nadpiłowuje jego koń­
1 takiem otwór o średnicy nieco
cówkę trójkątnym pilnikiem “'sjj do­
tąd aż powstanie zwężająca się
szczerba (rys. b). Dzięki temu zwę­
żeniu będzie można tym narzę­
dziem wyciągać zarówno maleńkie,
jak i większe gwoździe. Jeżeli za­
ostrzy się płaskim pilnikiem zakoń­
czenie widełek, będzie można uży­
wać ich również do żłobienia wgłę­
bień wokół łebków mocno wbitych
gwoździ. Narzędzie to jest miniatu­
rą ciesielskiej „łapki” do wyjmowa­
nia gwoździ.
9 stające ostrze wiertła, trzeba wier­
Połączenia skręcane
Obok zbijania gwoździami, do łą­
czenia elementów drewnianych
powszechnie stosuje się wkręty
(rys. a). Ma to miejsce szczególnie
wówczas, gdy wymagane jest bar­
dzo mocne połączenie.
l€ T Niezbędnymi narzędziami przy
tym są: wkrętaki różnych rozmia­
41
rów (powszechnie, choć niewłaści-
a)
11
14
wie zwane śrubokrętami), wiertła i
rozwiertaki do drewna oraz wier­
tarka ręczna: przekładniowa lub
korbowa.
Jeżeli trzeba skręcić ze sobą dwa
elementy drewniane, to w jednym z
nich wierci się otwór na wylot za
pomocą wiertła do drewna. Średni­
ca wiertła musi być taka sama lub
nieco mniejsza niż średnica wkręta
mierzona przy główce. Jeżeli
główka ma być kryta, należy w tym
elemencie drewnianym zrobić
wgłębienie grubym wiertłem do
metalu. Natomiast w drugim drew­
nianym elemencie robi się rozwier-
mniejszej niż średnica wkręta. Im
twardsze drewno, tym średnica
rozwiertaka musi być bardziej zbli­
żona do średnicy wkręta. Dobrze
jest wkręt przed użyciem zwilżyć i
posmarować mydłem. Wówczas
bez trudu można go wkręcić.
Przewiercając deskę na wylot
łatwo jest rozszczepić włókna
drewna po drugiej jej stronie (rys.
b). Można tego uniknąć. Przede
wszystkim drewno należy wiercić
ostrożnie. Ponadto, gdy tylko z dru­
giej strony ukaże się cienkie, wy­
cić od tej drugiej strony, wsuwając
ostrze w mały otworek, jaki pow­
stał przy wierceniu. Otwór będzie
wówczas gładki z obu stron.
Podczas przymocowania do drew­
na okuć, np. zawiasów, nawierca
się w oznaczonych miejscach
otwory, używając rozwiertaka w
sposób opisany poprzednio. kazane na rysunku a. Powierzchnie
stykające się smaruje się klejem
“TSm. Dla wzmocnienia można wbić
gwoździe, choć nie jest to koniecz­
ne w każdym przypadku. Jeśli na
10 listwę będą działały siły ściskające
Połączenia stolarskie ją osiowo, wówczas kształt złącza
powinien być taki jak na rysunku b,
Elementy drewniane można też łą­ a gdy siły rozciągające - taki jak
czyć bez użycia gwoździ i wkrę­ na rysunku c.
tów, a nawet bez kleju. Stosuje się Prostopadłe łączenie elementów
wówczas połączenia stolarskie. drewnianych, na przykład listwy
Jest ich wiele; młodym majsterko­ czy deski poziomej z deską piono­
wiczom wystarczy znajomość kilku wą lub poprzeczki ze słupkiem po­
z nich. Istota tych połączeń polega kazano na rysunkach d i e. W dru­
na odpowiednim uformowaniu sty­ gim przypadku do wzmocnienia
kających się powierzchni łączo­ złącza używa się klina drewniane­
nych elementów. Przed przy­ go wbitego od czoła w poprzeczkę
stąpieniem do wykonywania ja­ wsuniętą w otwór w słupku. Trzeba
kichkolwiek prac stolarskich warto jednak zwracać zawsze uwagę na
poznać właściwości drewna, zwła­ właściwe ustawienie słojów drew­
szcza jego wytrzymałość w zależ­ na w poszczególnych elementach
ności od układu słojów. złącza. W przeciwnym razie wycię­
Najłatwiejsze do wykonania jest ty w poziomej desce tzw. jaskółczy
proste połączenie na zakładkę po­ ogon pęknie przy wsuwaniu go w
Połączenia skręcane
wycięcie; pęknie również słupek,
jeżeli klin będzie ustawiony piono­
wo.
Bez kleju i gwoździ robi się złącza
rozbieralrte. Przykład takiego połą­
czenia z zastosowaniem wyjmowal-
nego klina pokazano na rysunku f.
Rodzaje klejów dostępnych w han­ 60°C). Gdy parafina się roztopi, na­
dlu i materiały, do których łączenia biera się ją nagrzaną pipetką i ka­
można je stosować, podano w ta­ pie na miejsce łączenia (rys.). Uzy­
beli. Wynika z niej, że gumą arab­ skane połączenie jest wystarczają­
ską można kleić tylko: papier z pa­ co mocne i odporne na wilgoć.
pierem, wikolem m.in. tkaninę z
tkaniną, tkaninę z papierem, ze
styropianem, z drewnem, a buta­
prenem niemal wszystko ze
wszystkim.

Jest to czynność podobna do kle­

Jednym ze sposobów łączenia ele­
mentów z takich samych lub róż­
nych materiałów jest klejenie. Pod­ Do łączenia elementów zabawek z metali. Ten ostatni - noszący naz­
stawowe zasady klejenia to dobre
przygotowanie powierzchni łączo­
nych (ich wyrównanie, oczyszcze­
nie, a zwłaszcza odtłuszczenie)
oraz stosowanie jak najcieńszej
warstwy kleju.
Odpowiednio przygotowane po­
wierzchnie lekko smaruje się kle­
jem, następnie dociska i w miarę
możliwości utrzymuje docisk aż do
momentu pełnego związania kleju z
łączonymi elementami. Należy przy
tym pamiętać, że niektóre kleje są
twarde, inne - elastyczne, jedne są
wodoodporne, inne - nie, jedne są
szklisto-przejrzyste - inne ciemne.
Zanim zdobędzie się odpowiednie
doświadczenie w dobieraniu kle­
jów, trzeba korzystać z informacji
zawartych na ich opakowaniach.
jenia, gdyż polega na łączeniu
dwóch materiałów za pomocą trze­
ciego, w tym przypadku zawsze
papieru używa się przeważnie róż­ wę lutu - musi mieć temperaturę
nego rodzaju klejów. Mało kto jed­ topnienia niższą od temperatur
nak wie, że dobrym sposobem ich topnienia elementów łączonych.
łączenia jest „spawanie” parafiną. Najczęściej stosuje się luty cyno­
Drobne kawałki świecy wrzuca się we, którymi można łączyć: stal,
do małego naczynia, które trzeba mosiądz, miedź i cynk. Wyjątek
wstawić do większego naczynia z stanowi aluminium, wymagające
gorącą wodą (o temperaturze ok. stosowania trudniejszych metod
łączenia.
Do rozgrzania lutu oraz powierzch­
ni elementów łączonych służą lu­
townice elektryczne i t r różnych
konstrukcji, zależnych od zadań,
jakie mają spełniać. Majsterkowi­
czom najczęściej przydatne są lu­
townice o mocy ok. 80 W z grotem
z pręta miedzianego. Konserwacja
lutownicy polega na okresowym
czyszczeniu grota papierem ścier­
nym i salmiakiem oraz na dbaniu,
aby jego końcówka zawsze była
pokryta cyną.
W celu uzyskania dobrego, trwałe­
go połączenia należy miejsce luto­
szkło, ceramika

\. Materiał
wania oczyścić (ewentualnie od­
\ tłuścić benzyną) tak, żeby była wi­
polistyren
styropian

celuloid
tkanina

winidur

drewno
papier

doczna powierzchnia czystego me­

skóra
guma

metal

Kleje talu. Można użyć do tego szczotki

stalowej, scyzoryka czy też mate­
biurowy,
- - - tak - - - - - - - riałów ściernych: płótna lub papie­
guma arabska
ru. Tak przygotowaną powierzchnię
kazeinowy - - tak tak - - - - tak - - należy za pomocą lutownicy po­
kryć cienką warstwą cyny, stosu­
wikol tak - - tak tak - - - tak - - jąc płyn do lutowania lub kalafonię.
Następnie elementy styka się z
hermol - - tak tak - tak tak - tak tak tak
sobą i ponownie przykłada do nich
: klejnot tak - - tak - tak tak - tak tak
grot lutownicy (zawsze pokryty
-
cyną). Po chwili cyna zacznie po­
do PCW - - - - - - - tak - - - łyskiwać i to będzie sygnał, że sta­
ła się płynna. Należy teraz odsunąć
epidian - - tak tak - - - - tak tak lutownicę i bez poruszania zetknię­
i distal
tych przedmiotów zaczekać, by
tak - tak tak tak tak tak - tak tak tak
cyna zmatowiała, przechodząc w
butapren
stan stały.
tak tak tak tak - tak tak tak tak tak -
Płyn do lutowania można przygoto­
i do dętek - tak wać, rozcieńczając wodą chlorek
cynku. Pamiętać jednak należy, że

Lutowanie 15
 płyn ten po dłuższym działaniu po­
woduje korozję. Aby się przed tym
zabezpieczyć, należy miejsce luto­
wane zmyć wodą z mydłem lub de­
tergentem. Płynem nie powodują­
cym korozji, który może przydać
się zwłaszcza przy lutowaniu ele­
mentów miedzianych, jest roztwór
kalafonii w denaturacie.
Do przytrzymywania elementów lu­
towanych należy używać pęsety i
szczypiec. Chronią one przed
oparzeniem (wymagane przy luto­
waniu temperatury przekraczają
200°C).
lt£ ~ Jeżeli nie ma się lutownicy lub
41 trzeba połączyć dość duże ele­
menty, można zastosować lutowa­
nie w płomieniu palnika spirytuso­
wego lub gazowego. Oczywiście,
należy przy tym zachować szcze­
gólną ostrożność.
14
Zabezpieczenia
wodoodporne
Niekiedy trzeba zabezpieczyć
przed wilgocią powierzchnię meta­
lu lub drewna. Oczywiście zabez­
piecza się tylko elementy stalowe,
gdyż inne metale stosowane w
majsterkowaniu - takie, jak: miedź,
mosiądz, cynk i aluminium - są
odporne na krótkotrwałe działanie
wody.
Stal można zabezpieczyć przed
wilgocią pokrywając ją warstwą
specjalnej farby antykorozyjnej,
41
emalii lub lakieru. Warstwa ta pow­
staje przez zanurzenie łub kilka­
krotne nakładanie pędzlem. Po­
wierzchnię, która ma być zabezpie­
czona, trzeba przedtem oczyścić z
rdzy, starej farby, brudu i tłuszczu.
Rdzę i farbę usuwa się szczotką
drucianą i papierem ściernym. Po­
wierzchnię odtłuszcza się pociąga­
jąc ją tamponem waty zanurzonym
w spirytusie salicylowym, benzynie
it r
(rozpuszczalniku) lub zmywaczu
41
Roxy.
Powierzchnie drewniane zabezpie­
cza się pokostem lnianym, synte­
tycznym lub kaponem, po czym
trzeba nałożyć kilka warstw lakieru
olejnego, syntetycznego lub emalii,
w zależności od tego czy powierz­
chnia będzie narażona na duże czy
małe zawilgocenie.
Do niewielkich powierzchni stalo­
wych i drewnianych można stoso-
16
wać rozcieńczony płynem Roxy
klej klejnot, który będzie odgrywał
rolę lakieru bezbarwnego szybko
schnącego. Po zabezpieczeniu po­
wierzchni w ten sposób, można jej
nadać dowolny kolor przez pokry­
cie szybko schnącą wilbrą, stoso­
waną do malowania skór.
15
Cięcie styropianu
Styropian można ciąć piłką do me­
talu ale lepiej to robić na­
ciągniętym, nagrzanym drutem.
Cienki, stalowy lub miedziany drut
napina się w oprawce piłki do me­
talu (lub w ramce piłki włosowej),
ogrzewa go przez chwilę nad pło­
mieniem gazowym, po czym szyb­
ko przecina styropian w oznaczo­
nym miejscu (rys.). Początkowo
drut wchodzi w styropian jak w
masło, potem zaczyna stawiać
opór. Trzeba wówczas wysunąć
drut i ponownie go ogrzać.
16
Cięcie i wiercenie szkła
Ze starego zniszczonego pilnika
"ę* można zrobić przydatne narzę­
dzie do cięcia szkła. Pilnik mocuje
się w imadle lub opiera jednym
końcem na kamieniu, aby leżał
skośnie, a następnie silnym ude­
rzeniem młotka łamie go (rys.). Pil­
nik, który jest wykonany z twardej,
lecz kruchej stali, pęka. W miejscu
przełamania powstają ostre krawę­
dzie. Krawędzią taką można bar­
dzo łatwo zarysować szybę, a
następnie przełamać opierając ją
na brzegu stołu. Czynności te nale­
Zabezpieczenia wodoodporne
ży wykonywać w grubych rękawi­
cach, aby uniknąć skaleczenia
dłoni.
Za pomocą starego ułamanego pil­
nika - koniecznie jednak trójkątne­
go lub kwadratowego - można
również wiercić otwory w szkle.
Miejsce, w którym na być wywier­
cony otwór, trzeba zwilżyć kilkoma
kroplami terpentyny. Dzięki terpen­
tynie szkło stawia opór, a pilnik się
nie ślizga, lecz wwierca się dość
głęboko w szkło. Operację tę nale­
ży przeprowadzać ostrożnie, aby
szkło nie pękło.
17
Cięcie aluminium
Grubą blachę aluminiową, którą
ciężko byłoby ciąć nożycami _,sn,
można łatwo piłować piłką do me­
talu zwilżając brzeszczot i pi­
łowane miejsce szmatką zmoczoną
w denaturacie. Brzeszczot nie za­
ciera się wówczas w szczelinie.
Taki sam zabieg ułatwia cięcie bla­
chy miedzianej i mosiężnej, cho­
ciaż dla tych metali lepsze efekty
daje nacieranie brzeszczotu piłki
parafiną.
18
Modelina
Doskonałym materiałem dla maj­
sterkowiczów jest modelina, która
pojawiła się kilka lat temu na na­
szym rynku. Ta wielobarwna sub­
stancja przypomina konsystencją
plastelinę. Można z niej - podobnie
jak z plasteliny - formować różne
przedmioty. Do czynności tych do­
brze jest zwilżyć palce wodą.
Kształty ulepionych z modeliny 20
przedmiotów można jednak utrwa­
lać, wygrzewając je w temperatu­
Zębatki
rze ok. 100°C, np. w piekarniku ku­
chenki gazowej lub zagotować w Płaskie elementy uzębione - zę­
wodzie. Na opakowaniach zazwy­ batki, mogą mieć zastosowanie w
czaj jest podany dokładny czas różnych konstrukcjach. Współpra­
wygrzewania w określonej tempe­ cują z kołami zębatymi vcz~, służąc
raturze. Efekt jest znakomity - sub­ w tych układach do zamiany ruchu
obrotowego na posuwisty lub 19
stancja twardnieje, można ją obra­
biać pilnikiem, kleić, malować far­ odwrotnie.
bami i lakierami. Z modeliny można Różne sposoby wykonania zębatek
więc wykonywać m.in.: broszki, ko­ przedstawia rysunek. Są na nim
rale, figurki, guziki, kostki do gry, zębatki, które mają zęby:
dorabiać części zabawek, frag­ - wycięte w obrzeżu listwy, sklejki
menty uszkodzonych ram i ozdób z lub blachy (a),
drewna i ceramiki. - z gwoździków wbitych w listwę
lub pasek sklejki (b),
- z blaszek wciśniętych w szczeli­
19 ny wycięte w listwie lub pasku
Koła zębate sklejki (c),
- z pasków blachy odpowiednio
W amatorskiej praktyce warsztato­ wygiętych i wciśniętych w szczeli­
wej dość często stosuje się współ­ ny (d),
pracujące ze sobą koła - spełniają­ - z kawałków blachy (lub jej
ce funkcje podobne do kół zęba­ paska) odpowiednio wygiętych i
tych wchodzących w skład mecha­ przybitych do listwy lub sklejki
nizmów w technice zawodowej. Do (e, f),
ich wykonania są potrzebne: de­ - z odpowiednio wyciętych i zagię­
seczki, listwy, sklejka, blacha, tych fragmentów paska blachy (g),
gwoździe, szpilki oraz drut.
Różne sposoby wykonania ta­ a)
kich kół przedstawia rysunek. Są
to koła mające zęby: 4
- wycięte w obrzeżu deski, sklejki
lub blachy (a),
- z gwoździ wbitych na obrzeżu
krążków wyciętych z deseczki llib
grubej sklejki (b),
- z blaszek wciśniętych w szczeli­
ny wycięte na obrzeżu krążka z
deseczki lub sklejki (c),
- z pasków blachy, odpowiednio
wygiętych i wciśniętych w szczeli­
ny (d),
- z kawałków blachy, odpowiednio
wygiętych i przybitych na obrzeżu
krążka z drewna (e),
- w postaci odpowiednio wycię­
tych i zagiętych fragmentów
obrzeża koła z blachy (f),
- z promieniście naciętych i wy­
kręconych fragmentów obrzeża
koła z blachy (g),
- z promieniście naciętych i wygię­
tych fragmentów obrzeża koła z
blachy (h),
- z gwoździ wbitych w bok przy
obrzeżu lub w ścięte obrzeże krąż­
ka drewnianego (i, j),
Koła te można zastosować w róż­
nych konstrukcjach, jako niezależ­
ne elementy ruchome lub jako
części przekładni
21

Zębatki 17

19
- z prostopadle naciętych i wykrę­
conych fragmentów brzegu paska
blachy (h),
- z prostopadle naciętych i wygię­
tych fragmentów brzegu paska
blachy (i),
- z gwoździ przybitych na skośnej
krawędzi listwy (j).
Zębatka nie musi być tak samo
wykonana jak koło, z którym
współdziała. Obydwa te elementy
powinny jednak mieć taki sam roz­
staw zębów. Koło i zębatka nie ■
muszą też pracować w tej samej
płaszczyźnie (k, I).
18
21
Przekładnie zębate
Z kół zębatych można skon­
struować przekładnie, służące do
przenoszenia ruchu obrotowego z
jednego wału na drugi przez zazę­
biające się koła osadzone na tych
wałach (rys.). Przekładnię zębatą
można użyć do zwiększania lub
zmniejszania liczby obrotów wału
napędzanego w stosunku do wału
napędzającego; zależy to od sto­
sunku średnic kół w przekładni.
Aby zwiększyć liczbę obrotów,
trzeba zastosować na wale napę­
dzającym koło A o większej średni­
cy od koła B na wale napędzanym
(a). Gdy natomiast trzeba zmniej­
szyć liczbę obrotów, wówczas koło
A musi być mniejsze od koła B na
wale napędzanym (b). W obu przy­
padkach koła obracają się w prze­
ciwnych względem siebie kierun­
kach (pokazują to strzałki, których
długość symbolizuje powiększenie
lub zmniejszenie liczby obrotów
(c).
W celu uzyskania znacznej zmiany
liczby obrotów w jednostce czasu
należy stosować koła o bardzo
różniących się średnicach. Gdy
konstrukcyjnie jest to niemożliwe,
stosuje się wówczas przekładnie
kilkustopniowe, które dają ten sam
efekt.
Przekładnie zębate mogą mieć
koła ustawione w płaszczyznach
równoległych; osie tych kół też są
do siebie równoległe (d, e, f). Ale
oprócz tego rodzaju przekładni sto­
suje się też takie, w których koła
(oczywiście i ich osie) są ustawio­
ne pod pewnym kątem (g, h). Koła
te mają zęby nie na obrzeżu, lecz
nieco z boku, na ściętej stożkowo
krawędzi.
Przekładnie charakteryzuje się, po­
dając tzw. przełożenie, to znaczy
stosunek liczby obrotów koła na­
pędzanego do liczby obrotów koła
napędzającego. To samo można
wyrazić stosunkiem średnic kół:
napędzającego do napędzanego.
Na przykład przełożenie 5:2 ozna­
cza, że na pięć obrotów koła napę­
dzanego B przypadają dwa obroty
koła napędzającego A lub że sto­
sunek średnic wynosi 5:2. Przekła­
dnia ta (i) służy do zwiększania
liczby obrotów.
Przekładnie zębate
 wiedni dobór średnic kół zapewni
22 uzyskanie zaplanowanego przeło­
Przekładnie ślimakowe żenia.
Dwa koła połączone pasem mogą
Szczególnym rodzajem przekładni się obracać albo w tej samej płasz­
zębatej te r jest przekładnia ślima­ czyźnie i w tę samą stronę, albo w
kowa. Służy ona, jak inne, do prze­ stronę przeciwną, jeżeli skrzyżuje
niesienia ruchu obrotowego z jed­ 21
się pas (c). Koła mogą również
nego wału na drugi. Konstrukcja jej pracować w płaszczyznach do sie­
pozwala uzyskać znaczne zmniej­ bie prostopadłych lub skośnych;
szenie prędkości obrotowej. kierunek ich obrotu zależy od uło­
Do wykonania uproszczonego mo­ żenia pasa (d). Często się zdarza,
delu (rys.) są potrzebne: sztywny że pas zaczyna się ślizgać po po­
drut na ośki (wały) i kawałek bla­ wierzchni kół, co może zakłócić
chy, np. z puszki po konserwach. Z pracę całej przekładni. Żeby tego
blachy wycina się dwa kółeczka uniknąć, można kołom nadać bar­
średnicy ok. 10 mm z otworem w dziej chropowatą powierzchnię, na­
środku trochę większym od średni­ cinając je albo przyklejając do nich
cy drutu stanowiącego oś (a). Kó­ na przykład kawałki gumy lub pa­
łeczka te, po rozcięciu do połowy, pieru ściernego (e). Można także w
upodobnią się do podkładek sprę­ nacięcia na obrzeżu wcisnąć odpo­
żystych zakładanych na śruby (b). wiednio wycięte, wystające płytki;
Obydwa kółeczka wkłada się na oś w tym wypadku nie stosuje się
i lutuje w jedną całość (c, d). Połą­ bocznych krążków. Na koła nakła-
czone kółka powinny utworzyć śli­
mak przypominający wycinek śru­
by o dwóch zwojach bardzo głębo­
kiego gwintu o skoku ok. 3 mm (d).
Zewnętrzną krawędź ślimaka moż­
na wyrównać pilnikiem, zaokrąglić
początek i koniec gwintu.
Drugim elementem przekładni jest
koło zębate nar, tzw. ślimacznica,
które można wykonać z blaszane­
go kółka promieniście porozcina­
nego na obrzeżu. Sterczące pa-
seczki trzeba skręcić szczypcami
tak, aby utworzyły lekko skośne
zęby przylegające do zwojów śli­
maka. Koło średnicy 30 mm należy używa się do celów modelarskich,
dzielić tak i*sr, aby powstały 32 mają bardzo duże prędkości
zęby (e). Jeżeli ma być zastosowa­ obrotowe.
ne koło większej średnicy, to trze­
ba zwiększyć liczbę zębów, ponie­
waż odległość między nimi powin­
na być równa skokowi gwintu śli­ 23
maka (odległości między zwojami). Przekładnie pasowe
Koło trzeba przylutować do osi po­
dobnie jak elementy ślimaka. Praca Znacznie bardziej proste i ciszej
przekładni polega na wkręcaniu się pracujące przy opisywanych meto­
ślimaka w zębate obrzeże ślimacz­ dach wykonania są przekładnie
nicy (f). Jeden pełny obrót ślimaka pasowe. Są one zbudowane z
powoduje przesunięcie koła ślima­ dwóch kół, najczęściej rolek, oraz
cznicy o jeden ząb. opasującego je paska gumowego
Przekładnia tak pracuje tylko w lub skórzanego (rys.).
jednym kierunku - ślimacznica nie Do wykonania prostej przekładni
poruszy bowiem ślimaka. Przekład­ pasowej są potrzebne dwa koła i
nię ślimakową można zastosować pasmo gumy, sznurka lub taśmy
w konstrukcjach modeli: dźwigów, (a). Krawędzie kół muszą być tak
podnośników i żurawi. Przekładnia ukształtowane, żeby podczas
ślimakowa przyda się również pod­ obrotów pasek nie zsunął się z
czas budowy systemu napędowe­ obrzeża. W tym celu trzeba wyciąć
go pojazdów, gdy trzeba przenieść rowek w obrzeżu kół albo przymo­
obroty silnika na osie pojazdu. Mi- cować do ich boków tarcze z bla­
krosilniki elektryczne te r, których chy, sklejki lub plastyku (b). Odpo­

Przekładnie pasowe 19
 25
Koła pojazdów

Bardzo często w konstrukcjach po­

jazdów trzeba używać różnych kół.
Czasami można zastosować koła
wymontowane z zepsutej zabawki.
Jeśli jednak nie ma takiej możli­
wości, koła trzeba zrobić samemu
(rys.). Będą do tego potrzebne:
blacha, np. z puszki po konser­
wach, drut na oś i kawałek dętki
9)
rowerowej.
Z blachy trzeba wyciąć koło i jego
obrzeże naciąć "'su promieniście
4 (a). W środku koła należy wywier­
cić otwór średnicy równej średnicy
drutu, który stanie się osią koła. Na

da się pas z gęsto powiązanymi

węzełkami (f, g).
Konstrukcja, którą nazwano tu
przekładnią węzełkową, przypomi­
na przekładnię łańcuchową, która
ma zastosowanie między innymi w
mechanizmie napędowym roweru.
Prawdziwa przekładnia łańcucho­
wa musi mieć ogniwa łańcucha do­
brane kształtem i wielkością do zę­
bów kół, po których się porusza.
Tego, niestety, nie będzie można
uzyskać w przekładni węzełkowej.

24
Osadzanie kół

Zależnie od przeznaczenia, koła

osadza się na osi albo sztywno,
albo tak, aby obracały się na niej
swobodnie (rys.).
Sztywne połączenie koła z osią
można uzyskać różnymi sposoba­
mi. Koła drewniane łączy się z osią
przez wciśnięcie lub wklejenie jej w
otwór w kole (a). W celu lepszego
umocowania nacina się oś na po­
wierzchni styku z drewnem. Koła
ze sklejki dodatkowo zaopatruje
się w klocek przybity w środku, by
zapobiec ich przekrzywieniu (b).
Do kół blaszanych oś lutuje się
13 nalepiej w płomieniu palnika lub d)
dużą lutownicą Prostopadłość
im r koła do osi uzyska się, gdy naj­ powierzchni koła blaszek z otwora­
41 pierw przylutuje się do niej zwinięty mi na oś (e). W kołach blaszanych
w krążek wąski pasek blachy, a - podobnie jak poprzednio - stosu­
potem - koło (c, d). je się zwinięty pasek blachy, lecz
W celu swobodnego osadzenia kół nieco szerszy tworzący tulejkę (f)
drewnianych wierci się w nich i lutuje go do koła. Ten sam wynik
otwór średnicy większej niż średni­ osiągnie się, gdy do koła przylutuje
ca osi. Można też wzmocnić otwór się wygięty pasek blachy mający
przez przybicie z dwóch stron do dwa otwory (g).

20 Osadzanie kół
osi lutuje się i«f~zwinięty pasek
blachy (b), który ma stabilizować
koło. Następnie na oś nakłada się
koło wycięte z blachy i również
przylutowuje je do krążka. Gdy
koło jest osadzone, nacięte obrze­
że odgina się prostopadle raz w
jedną, raz w drugą stronę (c).
Obrzeżu można też nadać kształt
podobny do bieżników opony;
wówczas nacięte obrzeże odgina
się półkoliście i montuje koło z
dwóch takich tarcz (d).
Na obręcz koła można nałożyć
oponę z wąskich odcinków dętki
rowerowej (e). W tym przypadku
obrzeże obręczy lekko podgina się
do góry, żeby opona dobrze się
trzymała. Oponą może być jeden
pasek lub kilka pasków nałożo­
nych na siebie. Średnica koła musi
być dopasowana odpowiednio do
opony. Można też przykleić do
obręczy koła pasek przylepca opa­
trunkowego; efekt będzie podobny
do tego, jaki uzyskuje się przy sto­
sowaniu gumowej dętki.
Z równym skutkiem można wyko­
nać koła z drewna lub tworzywa
sztucznego, ale zmieni się wów­
czas sposób łączenia ich z osią.
26
Gąsienice pojazdów
Często się zdarza, że budowany
pojazd trzeba wyposażyć w gąsie­
nice. Oto dwa proste sposoby ich
zrobienia (rys.). Są do tego po­
trzebne: szeroka guma bieliżniar-
ska iub paski gumy z dętki rowero­
wej, kawałki gumy porowatej albo
gąbki (może być gąbczasta
uszczelka do okien) oraz kilka ka­
wałków rurki igelitowej lub gumki
wentylowej.
Pierwszy sposób: gumę łączy się
sklejając lub zszywając jej końce;
można też połączyć je zszywa­
czem do papieru, co znacznie
usprawni pracę. Na zewnętrznej
powierzchni paska przymocowuje
się (przykleja, przyszywa) kawałki
gumy porowatej lub gąbki tak, aby
nie zachodziły na siebie (a).
Drugi sposób wykonania gąsienicy
polega na zrobieniu zakładek w
pasku gumy, zszytych nicią lub
spiętych zszywaczem (b).
Gotowe gąsienice nakłada się na
koła napędowe mające obrzeża
zapobiegające ich zsunięciu (c).
Można też zamiast obrzeży zrobić
wyżłobienia na obwodzie kół. W
Sterowanie pneumatyczne
żeli zastosuje się strzykawki różnej
średnicy, wówczas strzykawka
13
mniejsza reaguje wyraźniej na
działanie większej, większa zaś w
mniejszym stopniu na działanie
mniejszej.
Przy pewnej wyobraźni projektowej
i umiejętności majsterkowania ten
prosty zespół można wykorzysty­
wać praktycznie, na przykład do
sterowania modelu pojazdu, uru­
chamiania na odległość spustu
aparatu fotograficznego lub poru­
szania oddalonego przedmiotu; za
pomocą tego zespołu można uno­
sić masę do 3 kg.
@ @ fi)
c)
d)
wyżłobienia te wejdzie rurka igeli­
towa lub wentylowa przyszyta 28
do wewnętrznej powierzchni
gąsienicy (d). Sterowanie
pneumatyczne
27
Prosty zespół sterowania pneuma­
Sterowanie tycznego można zrobić z gruszki
hydrauliczne gumowej, rurki igelitowej, korka i
balonika gumowego (rys.).
Parcie cieczy tłoczonej w przewo­ Po połączeniu wymienionych ele­
dach przez pompę ciśnieniową wy­ mentów, naciskając gruszkę, moż-
wołuje ruchy robocze wielu urzą­
dzeń. Układ sterowania hydraulicz­
nego można łatwo zbudować, ma­
jąc dwie wykorzystane strzykawki
jednorazowego użycia o pojemnoś­
ci co najmniej 5 cm3 i rurkę igelito­
wą małej średnicy, dającą się
wcisnąć na zakończenie strzyka­
wek zamiast igieł (rys.).
Po napełnieniu wodą całej rurki i
strzykawek do połowy ich objętoś­
ci oraz po odpowietrzeniu układu
(wyciśnięciu powietrza), można
zauważyć, że gdy wciśnie się tłok
jednej ze strzykawek, to wysuwa
się tłok w strzykawce drugiej. Je­
21
 na wtłoczyć powietrze do balonika
umieszczonego na drugim końcu
rurki. Jeżeli balonik włoży się mię­
dzy dwie płytki połączone zawiaso­
wo i ściśnie gumką, to pod wpły­
wem działania powietrza płytki się
rozchylą. Gdy jedną płytkę przymo­
cuje się do podłoża, a do drugiej
przywiąże nitkę, to przez ściskanie
gruszki i zwalnianie nacisku można
oddziaływać na jakąś dźwignię,
któia może uruchamiać mecha­
nizm kierujący pojazdem *^>i.
LXXXVIII Gruszkę można włożyć do drew­
nianego pudełeczka z zawiasowo
osadzoną dźwignią. Przez porusza­
nie wolnego, wystającego końca
dźwigni, zwiększa się lub zmniej­
sza nacisk na gruszkę.
29
Źródła prądu stałego
Do zasilania modeli i urządzeń
można stosować cztery rodzaje
mierza - wyskalować płytę czoło­
wą zasilacza, pamiętając również o
zaznaczeniu zmiany kierunku prze­
pływu prądu (zależy on od kierunku
wychylenia przełącznika).
3°
Żaróweczki
Do zastosowania w prostych kon­
strukcjach urządzeń o zasilaniu
elektrycznym nadaje się kilkanaś­
cie prooukowanych w kraju żaró-
weczek, w większości z cokołami
gwintowanymi i zwykłymi baniecz-
kami szklanymi. Oprócz żarówe-
czek wymienionych w tabeli można
jeszcze stosować żaróweczki sa­
mochodowe, najczęściej na napię­
cie 12 V różnych wartości mocy i
różnych kształtów.
Napięcie Natężenie Cokół
Moc
znamiono­ prądu
w
żaró­
we V A weczki

baterii krajowych. Są to baterie: 1,2 0,22 1X

paluszkowe R6, R14 i R20 - róż­ 2,2 0,25 1X

niące się między sobą wymiarami i 2,5 0,3 1,2
; pojemnością - wszystkie o napię­ 3,5 0,28 1x
3,7 0,3 2
ciu znamionowym 1,5 V oraz bate­ 4,8 0,3 2
ria płaska 3R1 2 o napięciu 4,5 V 6 0,3 2
(zbudowana z trzech połączonych 6 0,6 1
ze sobą szeregowo baterii palusz­ 6 2,7 1
6,3 0,3 1 •
kowych R12). Wymiary baterii są 12 5 1
następujące: R6 - średnica 14 mm, 14 3 1
wysokość 50 mm; R14 - śr. 25, 14 5 1
wys. 50; R20 - śr. 33, wys. 60 mm; 22 0,5 1
3R12 - 60x65x21 mm. 1 - cokół gwintowany, 2 - cokół gładki
Niektóre urządzenia stacjonarne z kołnierzem, x-banieczka soczewkowa doprowadza się do wystających
mogą być zasilane z prostowników ostrych końców szpilek. Jeżeli
sieciowych dostosowanych do oprawka jest wykonana właściwie
odbiorników energii pod względem można swobodnie wykręcać osa­
wartości napięcia na zaciskach i dzoną żaróweczkę.
natężenia prądu, który można z Oprawkę z gwintem można wyko­
nich czerpać. W sprzedaży są za­ 31 nać z odcinka drutu zagiętego w
silacze stabilizowane o symbolach Oprawki żaróweczek kształt linii śrubowej odpowiadają­
handlowych ZT-3 (6, 7,5 i 9 V), cej gwintowi korpusu (b). Koniec
| ZT-4 (9 i 12 V), ZMK-2 (9 V), ZS drutu zagina się i przybija przez
0,2/3 (3 V), ZS 0,15/7,5 (7,5 V), Podczas majsterkowania niejedno­ blaszkę do drewnianego podłoża.
\ ZS 0,15/9 (9 V). krotnie trzeba wykonać oprawki do Za styk grzybka posłuży drugi ka­
| Najwygodniej jednak jest zastoso­ małych żaróweczek (rys.). Robi się wałek blaszki. Do obu blaszek do­
wać prostownik-zasilacz produkcji je z cienkiej blaszki, drutu średnicy prowadza się przewody.
NRD do zabawek elektrycznych ok. 0,5 mm, klocków drewnianych, Trzeci rodzaj - to oprawki blaszane
Piko. Prostownik ten może dać na- tektury, gwoździ i szpilek. (c). W pasku blachy wycina się
\ pięcie 16 V prądu przemiennego Najprostszą oprawkę można zrobić odpowiednie otwory, a ich krawę­
lub napięcie od 0 do 12 V prądu z paska tektury i dwóch szpilek (a). dzie wygina tak, aby można było
stałego, co w zupełności wystarczy Pasek zagina się w podkowę, obej­ wkręcić żaróweczkę. Paski te moż­

I
do zasilania wszystkich urządzeń
elektrycznych własnej konstrukcji.
Jeśli korzysta się z takiego źródła
prądu, to warto - za pomocą wolto­
mującą korpus żaróweczki, a szpil­ na formować i przybijać w różny
ki wbija w taki sposób, by jedna z sposób. Drugi styk jest najczęściej
nich dotykała gwintu na korpusie, a przymocowany tak jak w oprawce
druga grzybka żarówki. Przewody drucianej.

22 Źródła prądu stałego

Oprawki blaszane można jeszcze
tak wykonać, by odgrywały rolę
uchwytu (d). W tym celu grubszy
pasek blachy nacina się i wygina;
nacięcia powinny wciskać się w
bruzdy gwintu. Koniec tego paska i
drugi styk przybija się do drewnia­
nego podłoża gwoździkami albo
przytwierdza wkrętami. Przewody
przylutowuje się do blaszek; można
też ich końce zgiąć w haczyk i po­
dłożyć pod przybijaną lub przykrę­
caną blaszkę.
32
Mikrosilniki elektryczne
Mikrosilniki modelarskie prądu sta­
łego są potrzebne do większości
zabawek mechanicznych. W sprze­
daży można spotkać dwa rodzaje
mikrosilników krajowych oraz
importowane silniki radzieckie i
niemieckie (do zabawek Piko). Sil­
niki krajowe BS-1 (rys. a) mają na­
pięcie zasilania 3 V i prędkość
obrotową 12 tys. obr/min, a
H-3203N (rys. b) - napięcie zasila­
nia 4,5 V i prędkość obrotową 3,5
tys. obr/min.
b)
Przykładnica do otworów
33
Pojemniki na drobiazgi
W żadnym warsztacie nie ma za
wiele miejsca na różne drobne ele­
menty. Jeżeli półki są zapełnione
po brzegi, a trzeba zmieścić jesz­
cze na nich pojemniki: na gwoź­
dzie, wkręty, śruby, podkładki, na­
krętki i inne drobiazgi - można so­
bie poradzić w sposób następują­
cy. Na pojemniki przeznaczyć
odpowiedniej wielkości słoiki z za-
ci ok. 80 mm i szerokości ok. 40
mm. Łebki nitów od wewnętrznej
strony podkładki muszą być scho­
wane we wgłębieniach, by nie po­
kaleczyły gładkiej powierzchni bla­
tu. Oczywiście, odległość między
okładzinami z płyty powinna być
równa grubości blatu.
35
Przykładnica
do otworów
krętkami typu twist-off. W każdej z
zakrętek trzeba wywiercić dwa Wywiercenie otworu dokładnie
otwory, po czym przykręcić zakręt­ prostopadłego do płaszczyzny jest
ki do półek, ale od spodu - pod bardzo trudne, gdy nie ma się wier­
półkami. Słoiki z drobnymi elemen­ tarki na statywie. Za pomocą pro­
tami przykręca się do nierucho­ stego urządzenia można wykonać
mych zakrętek (rys.). Podwieszone tę trudną czynność również prze­
do półek pojemniki zajmują nie wy­ nośną wiertarką i t r ręczną lub
korzystane na ogół miejsce, a po­ elektryczną. Potrzebne są do tego:
nadto dysponując jedną wolną blacha stalowa grubości co naj­
ręką można z otwieranego słoika mniej 0,5 mm, listwy grubości 10
wydobyć potrzebny drobiazg. mm oraz wkręty lub nity.
Z blachy wycina się trzy jednako­
wej wielkości prostokąty i składa
razem próbnie skręcając śrubami.
34 W tak przygotowanym pakiecie
wierci się kilka otworów różnej
Podkładka pod imadło
Przymocowanie imadła iCF" lub ma­
szynki do mięsa do blatu nowo­
41
czesnej szafki grozi uszkodzeniem
laminowanej płyty. Aby temu zapo­
biec można zastosować podkład­
kę, dość łatwą do wykonania (rys.).
Potrzebne są do tego: kawałek bla­
chy grubości 0,5 mm, kawałki płyty
pilśniowej oraz nity aluminiowe.
Z blachy należy wyciąć prostokąt,
który po wygięciu ma mieć kształt
przypominający w przekroju literę
C o ramionach długości ok. 40 mm.
Do wewnętrznej powierzchni ra­
mion trzeba przy nitować prostokąt­
ne kawałki płyty pilśniowej długoś-
23
 średnicy (rys.), starając się wyko­
nać je prostopadle do blachy. Na­
stępnie pakiet rozłącza się i mię­
dzy blachy wkłada kawałki listew.
W ten sposób tworzą się między
blachami odstępy wynoszące po
10 mm. Całość łączy się - po do­
kładnym ustawieniu blach za po­
mocą trójkąta kreślarskiego -
wkrętami lub nitami, wykorzystując
otwory montażowe.
Przyrząd przykłada się teraz do po­
wierzchni, w której trzeba wykonać
prostopadły otwór, a po dobraniu
właściwego miejsca otworu w
przykładnicy rozpoczyna wiercenie,
przekładając wiertło przez otwory
w blachach. Dobrze jest poprosić o
pomoc drugą osobę, która przy­
trzyma przyrząd, by nie przesuwał
się w czasie wiercenia.
36
Przykładnica
do listew
Przycinanie listew drewnianych
pod określonym kątem wymaga
sporych umiejętności. Czynność tę
można usprawnić i wykonać bar­
dzo dokładnie, posługując się
prostym przyrządem zrobionym
własnoręcznie. Jest to rodzaj ko­
rytka z desek, w którym można pi­
łować listwy (rys.).
Korytko robi się z desek grubości
ok. 25 i 32 mm. Podstawą będzie
grubsza deska długości co naj­
mniej 300 mm; do jej boków trzeba
będzie przykręcić wkrętami do
drewna dwie deski cieńsze, usta­
wione pionowo. Szerokość podsta­
wy oraz wysokość boków korytka
zależy od wymiarów listew, które
najczęściej będzie się przycinać.
W obu pionowych ściankach nale­
ży wykonać nacięcia. W tym celu
dwie równo złożone deski boczne
wkłada się w imadło i nacina piłą
pod kątem 45°. Konieczne jest
oznaczenie ołówkiem linii cięcia.
Od równego prowadzenia piły po
oznaczonych liniach zależy dokład­
ność przyrządu. Obie ścianki przy­
41 mocowuje się wstępnie do podsta­
wy w ten sposób, żeby szczeliny
wycięte w deskach znalazły się na
jednej linii biegnącej po podstawie
pod kątem 45° Wówczas wyzna­
cza się dodatkowo miejsca nacięć
ścianek pod kątem prostym.
24
sowali go podczas różnych prac
ręcznych. Takim przewiertnikiem
można wywiercić małe otworki w
drewnie, blasze, szkle lub materia­
le ceramicznym. Będą do tego
potrzebne następujące materiały:
ciężki metalowy krążek 1, na przy­
kład z ołowiu odlanego w blasza­
nym pudełku po paście do butów,
listewka 2 z twardego drewna 12 x
x 12 x 150 mm, z jednej strony
zastrugana na okrągło, kawałek
sklejki 3 o wymiarach 5 x 30 x 100
mm, mocny sznurek 4 długości ok.
40 cm, wiertło 5.
Ołowiany krążek - po przebiciu lub
przewierceniu w nim otworu - osa­
dza się ciasno na listewce (w dol­
nym jej odcinku), zabezpieczając
przetyczką z gwoździa. W sklejce 3
należy wywiercić trzy otwory:
środkowy średnicy 17 mm i dwa
boczne średnicy 3 mm. Sklejkę na-
Przed przytwierdzeniem ścianek
na stałe do podstawy trzeba wy­
wiercić w niej kilka otworów, w
które będzie się wkładać kołki z
obciętych grubych gwoździ, służą­
ce do mocowania listwy wewnątrz
przyrządu. Oprócz kołków należy
zrobić drewniane kliny, które będą
dociskać listwę do jednej z burt.
Kliny te wbija się między listwy a
włożone w otwory kołki. Tak umo­
cowana listwa nie przesunie się
podczas cięcia jej piłą.
37
Przewiertnik
Bardzo przydatna w domowym
majsterkowaniu jest wiertarka -!s*].
Ręczne wiertarki są jednak rzadko
w sprzedaży, a elektryczne - po­
nadto bardzo drogie. Można
natomiast samemu wykonać pro­
ste urządzenie - pokazany na ry­
sunku przewiertnik, znany był już
naszym pradziadkom, którzy sto­
Przykładnica do listew
suwa się na listewkę. Przez bocz­
ne otworki przewleka się końce
sznurka i pod spodem wiąże je w
supełki. Sznurek w połowie dłu­
gości przybija się gwoździkiem do
czoła listewki. W kwadratowym
otworze wzdłużnym w dolnej
części listewki umieszcza się
wiertło.
Przystępując do wiercenia okręca
się sznurek wokół listewki (kręcąc
deseczką), po czym naciska sklej­
kę dwoma palcami, co powoduje
odwijanie się sznurka i ruch obro­
towy listewki. Gdy zwolni się na­
cisk palców, sznurek znów nawinie
się na listewkę i spowoduje jej po­
nowny obrót. A zatem rytmiczne
naciskanie deseczki daje w efekcie
stałe obracanie się listewki z wier­
tłem (raz w jedną, raz w drugą
stronę), które dzięki temu wydrąży
potrzebny otwór.
38
Przełącznik obrotów
Do zasilania modeli za pomocą
długich przewodów jest konieczny
odpowiedni przełącznik. Oto prosty
sposób zbudowania takiego urzą­
dzenia o napięciu 9 V, wyposażo­
nego w dwie baterie 3R12 \ t r po­
łączone szeregowo (rys. a).
Oprócz baterii są potrzebne do
tego: sklejka, blacha grubości 0,5
mm (może być taśma stosowana
do wzmacniania opakowań), gwoź­
dzie, przewody izolowane i cienka
sprężysta blaszka (najlepiej mie­
dziana).
Przełącznik obrotów
Do kwadratowego kawałka sklejki
1 trzeba przybić pasek sztywnej
blachy 2 oraz styki do baterii 3. Na
wierzchu mocuje się jednym gwoź­
dziem ramię 4 ze sklejki, a do ra­
mienia - styki 5 ze sprężystej
blaszki. Styki te łączą wystające
zakończenia pasków przybitych do
kwadratu sklejki; końce dwóch sty­
ków są zagięte, co ogranicza obrót
ramienia przełącznika.
Przewody odpowiednio połączone i
przybite do ramienia gwoździkami
przez pasek tektury, wyprowadza
się do urządzenia zasilanego.
Środkowe położenie ramienia wy­
łącza urządzenie; położenia skraj­
ne powodują przepływ prądu w
jednym lub w drugim kierunku. Za
pomocą tego przełącznika - „zasi­
lacza” (stanowiącego całość ze
źródłem prądu) można uruchamiać
różne opisane dalej pojazdy.
Inna wersja to „zasilacz” o napię­
ciu 4,5 V z bardzo sprawnym, tym
razem wahliwym przełącznikiem
kierunku przepływu prądu (rys. b).
Przed przystąpieniem do budowy
urządzenia należy zaopatrzyć się w
następujące materiały: baterię
3R12, sklejkę, kawałek blachy gru­
bości 0,5 mm oraz kawałek blachy
cieńszej, np. z puszki po konser­
wach, skrawek gumy z dętki rowe­
rowej, dwa przewody elektryczne i
kilka gwoździków.
29
Ze sklejki wycina się prostokąt o
wymiarach obrysu baterii. W miej­
scach oznaczonych na rysunku
przybija się razem z przewodami
wykonane z grubszej blachy paski
1, które będą odgrywały rolę
uchwytów baterii, a zarazem sty­
ków doprowadzających prąd do
przełącznika. W sklejce wycina się
dwa małe podłużne otwory, w które
będą wchodzić zaczepy przełącz­
nika 3. Po drugiej stronie sklejki
przybija się cztery paski 2 z cien­
kiej blachy i łączy je przewodami
izolowanymi na krzyż; przewody te
wyprowadza się przez dwa małe
otworki do zasilanego modelu.
Z kolei trzeba zrobić ruchomy przy­ sklejki i blokuje, przetykając przez
cisk przełącznika. Do małego pro­ ich zakończenia przewody dopro­
stokąta sklejki 4 przybija się dwa wadzające prąd z biegunów baterii.
styki - zaczepy 3. Na ich zagięte Gdy naciśnie się przycisk, prąd po­
części nakłada się podkładkę płynie przez jedną lub przez drugą
gumową 5. Zapobiega ona stałemu parę pasków 2 do silnika i wprawi
dociskowi do pasków 2 i umożliwia go w ruch. Skutkiem tego, że prze­
wykonywanie swobodnych ruchów wody łączące paski są skrzyżowa­
w lewo lub w prawo, gdy naciska ne, silnik może obracać się albo w
się kciukiem wierzch przycisku. jedną, albo w drugą stronę, zależ­
Zaczepy 3 wkłada się w podłużne nie czy przycisk został przechylony
otwory wycięte w podstawce ze w prawo, czy w lewo.
25
 Podstawka ze sklejki może być
dłuższa; na przedłużeniu można
umieścić element sterujący skręt
kół pojazdu.
39
Regulator obrotów
Mikrosilniki prądu stałego -» i,
stosowane w różnorodnych kon­
32
strukcjach mają stałą prędkość
obrotową przy stałym napięciu za­
silania. W wielu przypadkach przy­
dałoby się jednak, by prędkość
obrotowa silnika mogła być regulo­
wana. Przedstawiona metoda re­
gulacji za pomocą tranzystora
(rys.) może znaleźć zastosowanie
: w zabawkach mechanicznych i
modelach z napędem elektrycz-
; nym
Zgodnie z uproszczonym schema­
tem regulatora (a) silnik jest zasi­
lany z baterii, w której obwód do-
i datkowo włącza się tranzystor du­
żej mocy. Jak widać, w obwód sil­
nika są włączone dwie elektrody
tranzystora: emiter i kolektor. Baza
; tranzystora jest na razie wolna; bę­
dzie ona służyć do regulacji pręd­
kości obrotów silnika.
: Przez bazę tranzystora nie płynie
prąd, ponieważ nie jest ona przyłą­
czona. Aby zapewnić przepływ
l prądu, należy skierować część
prądu przez złącze: baza-emiter.
Spowoduje to - dzięki wzmacniają­
cym właściwościom tranzystora -
przepływ odpowiednio większego
prądu przez tranzystor i silnik. Naj­
łatwiej jest to wykonać przez połą­
czenie bazy z plusem baterii po­
przez rezystor (b). Powstał więc
; nowy obwód prądu: plus baterii,
rezystor, baza, emiter, minus bate­
rii. Wartość prądu płynącego w tym
; obwodzie zależy przede wszystkim
od wartości rezystora. Zmieniając
wartość jego rezystancji, można
zmieniać prąd płynący w obwodzie
bazy, a tym samym regulować prąd
płynący przez silnik.
Najwygodniej jest regulować war­
tość prądu bazy za pomocą poten­
cjometru (c). Gdy ruchomy suwak
potencjometru znajduje się w gór­
nym położeniu, prąd bazy jest bar­
dzo mały; niewielki jest również
prąd płynący przez silnik, który
wskutek tego nie obraca się. Prze­
suwając suwak potencjometru
stopniowo w dół zwiększa się prąd
26
(obudowa)
w obwodzie silnika, zaczyna się on
obracać. Największy prąd bazy i
największą prędkość obrotową sil­
nika uzyskuje się w skrajnym dol­
nym położeniu suwaka potencjd-
metru.
Omawiany układ regulacyjny może
być zestawiony z typowych ele­
mentów, takich jak: tranzystor typu
2N3055 (co odpowiada BDP620)
oraz potencjometr o rezystancji 10
kQ (kiloomów) dowolnego typu
(może być nawet tzw. montażowy).
Zestawiając układ (d) należy
zwrócić uwagę na właściwe przy­
łączenie:
- biegunów baterii zasilającej (w
baterii 3R12 dłuższa blaszka jest
biegunem ujemnym, krótsza - do­
datnim),
- zacisków silnika (końcówek „+”
oraz „ - ” ),
- końcówek tranzystora (dla
ułatwienia na rysunku pokazano
tranzystor 2N3055 z oznaczonymi
elektrodami: E - emiter, K - kolek­
tor, B - baza).
40
Miejsce do nauki
i pracy
Od najmłodszych lat każdy czło­
wiek powinien mieć swoje miejsce,
służące mu do nauki, pracy i odpo­
czynku. Ideałem byłby własny po­
kój tak urządzony, żeby pełnił te
wszystkie funkcje. Często jednak
jest to niemożliwe i trzeoa w róż­
nych pomieszczeniach szukać
miejsca na urządzenie odpowied­
nich kącików. Oto dwie propozycje,
które - jeżeli nawet nie będą wy­
korzystane w podanej tu formie -
mogą pobudzić wyobraźnię i po­
móc w znalezieniu najlepszego
rozwiązania.
Pierwsza propozycja to szafka,
którą można umieścić w „ślepym
zaułku” - w narożniku, powstałym
w wyniku zabudowania meblami
dwóch stykających się ze sobą
ścian (rys. a i b). Szafka jest
właściwie zbiorem szuflad nie wy­
suwanych, lecz obracających się
wokół jednego ze swoich narożni­
ków. Żeby zrobić taką szafkę, trze­
ba skorzystać z usług zakładu ślu­
sarskiego i zamówić tam zespawa-
nie kilku elementów - kątowników i
rurek. Powstaną z nich uchwyty 1,
do których będą przymocowane i
na których będą się obracać pół­
ki. Oprócz uchwytów trzeba przy­
gotować następujące materiały:
listwy o przekroju prostokątnym
(np. 20 x 30 mm), deski grubości
20 mm, sklejkę grubości ok. 10
mm i 5 mm, narożniki stalowe do
okien o długości ramion nie
większej niż 120 mm oraz wkręty
do drewna i gwoździe.
Wymiary szafki trzeba dostosować
do wielkości narożnika.
Z czterech desek montuje się ramę
2 wzmocnioną narożnikami stalo­
wymi 3 usztywniającymi całość
(rys. b). Przy jednej z pionowych
krawędzi mocuje się oś 4 - pręt
średnicy 15 mm, używając do tego
specjalnie wygiętych narożników 5.
Wszystkie narożniki powinny być
przykręcone wkrętami. Do boku
Regulator obrotów
pionowej deski, przy osi obrotu,
przybija się lub przykręca prosto­
kątną ściankę 6 ze sklejki, która
utrzyma w pionie całą szafkę oraz
wzmocni konstrukcję.
Do otworów wywierconych w ką­
townikach uchwytów 1 przykręca
się po dwie prostopadłe do siebie
listwy nośne półek. Listwy te nale­
ży nieco wyżłobić w miejscach ich
przylegania do kątowników. Do
górnej powierzchni listew nośnych
przybija się półkę w kształcie
ćwiartki koła. Zaokrąglenie jest
potrzebne, aby można ją było swo­
bodnie obracać wokół osi. W na­
rożnikach przybija się do podstawy
klocki, do których mocuje się ścia­
ny boczne półki ze sklejki. W jednej
ze ścian bocznych trzeba wyciąć
uchwyt. Tak przygotowane półki
zakłada się od góry jedna na drugą
na oś, przedzielając je podkładka­
mi. Należy pamiętać o smarowaniu
wnętrza rurek. Poziom wszystkich
półek reguluje się przed ich zmon­
towaniem odpowiednio żłobiąc
listwy stykające się z kątownikami.
Półki powinny obracać się swo­
bodnie, jedna nad drugą. Po zało­
żeniu wszystkich obrotowych
półek, do górnej deski ramy mocuje
się blat powstałego w ten sposób
Miejsce do nauki i pracy
stolika do pracy, nauki i majsterko­
wania.
Najniższa półka jest nieobrotową
szufladą, łatwą do wyjmowania.
Można w niej przechowywać
szczególnie ciężkie przedmioty bez
obawy nadwerężenia całej kon­
strukcji. Pod klocki opierające się
na podłodze trzeba podłożyć ka­
wałki filcu lub przykręcić tzw. śliz-
gacze, co uchroni podłogę przed
porysowaniem.
Jeżeli mebel zamykający wnękę
(tutaj szafka) jest nieruchomy (sta­
ła obudowa), można oś przymoco­
wać bezpośrednio do niego, dzięki
czemu uniknie się budowania ramy
2 ze wzmacniającą ścianką 6.
Szafka taka może służyć do prze­
chowywania narzędzi ter, Przybo­
rów szkolnych itp., a jej blat - do
pracy i nauki. Nad szafką, we wnę­
ce można umocować półki na
książki i zeszyty.
Druga propozycja - to również
szafka z blatem, ale wbudowana
we wnękę obok kaloryfera w miej­
scu, które najczęściej jest zakryte
firanką i zasłoną (rys. c i d).
Wymiary szafki dostosowuje się do
wymiarów wnęki.
Do zbudowania szafki są potrzeb­
ne: deski grubości 20 mm, płyty
fornirowane, np. paździerzowe,
listwy i wkręty dc drewna. Jeżeli
wnęka jest płytka (głębokość jej
nie przekracza 200 mm), to szafkę
należy pozornie pogłębić, posze­
rzając co najmniej o 50 mm para­
pet (podokiennik), budując z desek
1, 2, 3, 4, 5 i 6 stabilną ramę kon­
strukcyjną (rys. c). Rama ta powin­
na być dobrze wpasowana we
wnękę: przymocowana wkrętami
do drewna i blaszkami do listew
przypodłogowych, a w górnej
części - do jednego lub dwóch koł­
ków osadzonych w ścianie.
Trzeba zwrócić uwagę na zacho­
wanie prostopadłości i równoległo­
ści wszystkich elementów. Deski
łączy się na styk wkrętami te r lub
po stolarsku na wpustyier. 41
Do gotowej ramy przykręca się za­
wiasy drzwiczek 7 (o szerokości
05 O
ok. 500 mm) i drzwiczek 8 (o sze­
rokości ok. 250 mm) w taki spo­
sób, żeby po ich zamknięciu kra­
wędzie desek 1, 2, 3 i 5 nieco
wystawały. Teraz do górnej krawę­
dzi drzwiczek 7 należy przykręcić
zawiasy blatu 9. Dzięki takiemu po­
łączeniu powstanie blat głębokości
ok. 500 mm i szerokości równej
wysokości drzwiczek 7, tzn. ok.
700 mm.
27
 Opuszczony blat
Blat podnosi się przy zamkniętych
drzwiczkach 8, a następnie otwiera
je i na nich opiera blat 9 (rys. d).
Aby nie spadł, można w nim od
spodu wyciąć rowek, w który
wchodzić będzie zasuwka umiesz­
czona przy górnej krawędzi drzwi­
czek S - t a sama, która służy do
unieruchamiania drzwiczek przy
okuciu przybitym do spodu deski 3.
Półki mocuje się tak, aby zmieścić
na nich książki, zeszyty i inne Przy­
bory szkolne lub też narzędzia
gdy szafka ma służyć jako war­
41
sztat. Drzwiczki 7 można wyposa­
żyć w zamek zatrzaskowy, magne­
tyczny lub własnej konstrukcji.
Dostęp do półek jest dogodny, za­
równo gdy blat jest opuszczony,
jak i wówczas, gdy jest podniesio­
ny. Wymiary blatu pozwalają na
wygodne odrabianie lekcji i maj­
sterkowanie. Gdy zapadnie zmrok,
w kąciku trzeba będzie korzystać
ze światła lampy; można przymo­
cować ją do deski 5 lub pod nią.
Jeśli obok szafki znajduje się kalo­
ryfer, można przysłonić go ramką
10 z listew, którą w prosty sposób
(np. na kołeczkach) umieszcza się
między deskami 2 i 6. Ramka ta nie
28
Rama
powinna być zbyt gęsta i musi po­
zwalać na swobodny przepływ po­
wietrza od góry i od dołu.
41
Narzędzia
i materiały
Każdy młody majsterkowicz powi­
nien mieć w swoim warsztacie -
zawsze pod ręką - następujące
narzędzia pokazane na rysunku:
- imadełko obrotowe (a)
- młotek ślusarski, ok. 25 dag (b)
- obcęgi (c)
- szczypce uniwersalne płaskie -
kombinerki (d)
- szczypce okrągłe (e)
- komplet wkrętaków (f)
- komplet pilników (g)
- nożyce do cięcia blachy (h)
- piłkę ręczną płaską do drewna
(0
- piłkę do metalu (j)
- ramkę piłki włosowej z brzesz­
czotami do drewna i metalu (k)
- punktak (I)
- wiertarkę ręczną przekładniową
z wiertłami do drewna i metalu
od 1 do 8 mm (m)
- mały strug (n)
- dłuto (o)
- lutownicę (p)
- pędzle do malowania (r)
- scyzoryk (s)
- pęsetę (t)
- przybory kreślarskie: ołówek,
cyrkiel, ekierki, kątomierz i linijkę
(u)
- nożyczki do papieru (w)
- miarkę stalową zwijaną długości
2 m (y)
- kowadełko (z).
Wszystkie te przedmioty trzeba
umieścić w szafce w taki sposób,
żeby wygodnie z nich korzystać
i nie przewracać wszyst­
kiego w celu znalezienia po­
trzebnego w danej chwili narzę­
dzia.
Trzeba też mieć posegregowane
wg wielkości: gwoździe, szpilki,
pinezki, wkręty, śruby, podkładki,
nakrętki.
Każdy warsztat powinien być stale
wyposażony w podstawowe mate­
riały:
- karton
- tekturę
- listewki modelarskie
- listwy i deski (przechowywane
osobno)
Narzędzia i materiały
- sklejkę różnej grubości
- papier ścierny
- blachę
- przewody elektryczne
- cynę z kalafonią
- gumki (aptekarskie, modelarskie,
wentylowe i pasmanteryjne)
- kleje
- sznurek, nici, żyłkę nylonową
- rurki igelitowe różnej średnicy.
Materiały te należy - w miarę ich
ubywania - uzupełniać aby, gdy
będzie potrzebny np. kawałek
gumki, nie tracić czasu na szuka­
nie jej po sklepach.
Trzeba również - z myślą o przysz­
łych konstrukcjach - nie wyrzucać
blaszek ze starych płaskich baterii,
korków od butelek, metalowych
kapsli, niektórych fiolek po witami­
nach, a stare zepsute zabawki, je­
żeli nie nadają się do naprawy i od­
dania innym dzieciom, trzeba sta­
rannie rozbierać i zatrzymywać te
elementy (np. koła, osie, przekład­
nie) czy podzespoły (np. silniki,
wyłączniki), które z powodzeniem
można będzie wykorzystać we
własnych konstrukcjach.

42
Układ jednostek SI

Mierzenie należy do grupy pod­

stawowych czynności w techni­
ce i w życiu codziennym. Aby zbu­
dować jakiś przedmiot według
opisu czy rysunku trzeba najczęś­
ciej dokonać pomiarów materiałów.
Aby odpowiednio dobrać gotowe
elementy do budowanego urządze­
nia (np. silnik czy baterię) trzeba
wiedzieć co oznaczają wypisane
na nich informacje złożone z nazw
mierzonych wielkości, a także liczb
oraz oznaczeń jednostek miary. In­
formacje te muszą być jednozna­
czne dla wszystkich w danym kraju
i poza jego granicami. W tym celu
są opracowywane międzynarodo­
we układy jednostek miar.
Obecnie obowiązujący w Polsce i
w wielu innych krajach jest Układ
SI. Jego nazwa to skrót od fran­
cuskiego Systeme International
d’Unites- tzn. system międzynaro­
dowy jednostek. SI ma siedem jed­
nostek podstawowych i dwie uzu­
pełniające. Są to: jednostka dłu­
gości, odległości - metr (m), masy
- kilogram (kg), czasu - sekunda
(s), prądu elektrycznego - amper

Układ jednostek SI 29
 (A), temperatury - kelwin (K), licz- dana jednostka (tab. b). Zaczer­ natomiast dotąd kilosekund, a to
ności materii - mol i światłości - pnięto je z języków: greckiego, ła­ tylko dlatego, że bardzo przyzwy­
kandela (cd) oraz dodatkowo: kąta cińskiego, hiszpańskiego i szwedz­ czailiśmy się do innego niż dzie­
płaskiego - radian (rad) i kąta bry­ kiego. Różnie przy tym wykorzy­ siętny system mierzenia czasu.
łowego - steradian (sr). Za pomo­ stano znaczenie słów oryginal­ Przy okazji warto dodać, że więk­
cą wymienionych jednostek można nych. Obok dokładnie opisującego szość nazw jednostek miar pocho­
zapisać sto kilkadziesiąt jednostek jedynkę z piętnastoma zerami dzi od nazwisk wielkich uczonych,
pochodnych. Piętnaście z nich za­ femton sięgnięto również po nanos najczęściej fizyków, chemików,
wiera tabela a. oznaczające karzełka. matematyków. Wśród jednostek
Jednostki podstawowe mają usta­ Dzięki przedrostkom mamy centy­ podstawowych układu SI są takie
lone niezmienne, naturalne lub metry, milimetry, mikrometry, ale i dwie. Upamiętniają one działalność
sztuczne wzorce. Sztuczny jest na kilometry, megametry, gigametry, a Francuza Andre Ampere i Anglika
przykład wzorzec kilograma prze­ także wiele, wiele innych - kilo­ Lorda Kelvina. Wśród jednostek
chowywany w Międzynarodowym gramy, megawaty, miliampery, pochodnych wymienionych w tabe­
Biurze Miar w Sevres pod Pary­ nanosekundy. Nie używamy li a - takich nazw jest dziesięć, (tr)
żem, naturalne zaś m.in. wzorce
metra i sekundy. b)
Poza jednostkami układu Si są do­
puszczone do stosowania w Pol­ Nazwa i ozna­
Tłumaczenie
sce również takie jednostki nie na­ czenie przed­ Liczba i nazwa mnożnika
nazwy przedrostka
rostka
leżące do SI, jak np.: tona - do
określania ilości masy (1 t= 1000 eksa E 1 000 000 000 000 000 000 trylion eks (łac.) - na zewnątrz
peta P 1 000 000 000 000 000 biliard p ę to (łac.) - dążyć do...
kg), minuta i godzina - do pomiaru
tera T 1 000 000 000 000 bilion te ra s (gr.) - niebotyczny
czasu (1 min = 60 s, 1 h = 3600 s), giga G 1 000 000 000 miliard g ig a s (gr.) - olbrzymi
stopień Celsjusza - do pomiaru mega M 1 000 000 milion m e g a s (gr.) - wielki
temperatury (0°C = 273,15 K), litr - kilo k 1 000 tysiąc c h ilio i (gr.) - tysiąc
hekto h 100 sto h e k a to n (gr.) - sto
do pomiaru objętości (11 = 0,001
deka da 10 dziesięć d e k a (gr.) - dziesięć
m3), stopień kątowy - do pomiaru jednostka 1 jeden
kąta płaskiego (1 ° = 0,017 rad) i decy d 0,1 dziesiąta decem (łac.) - dziesięć
inne podawane w urzędowych wy­ centy c 0,01 setna c e n tu m (łac.) - sto
kazach. Aby uprościć wyrażanie mili m 0,001 tysięczna m ille (łac.) - tysiąc
mikro M 0,000 001 milionowa m ik ro s (gr.) - mały
bardzo małych i bardzo dużych nano n 0,000 000 001 miliardowa n a n o s (gr.) - karzeł
wartości miar ustalono przedrostki piko P 0,000 000 000 001 bilionowa p ic o (hiszp.) - drobina
do nazw jednostek głównych. femto f 0,000 000 000 000 001 biliardowa fe m to n (szw.) - piętnaście
atto a 0,000 000 000 000 000 001 trylionowa a tto n (szw.) - osiemnaście
Przedrostki wskazują ile razy zo­
stała powiększona lub zmiejszona

a)
Nazwa i oznaczenie Nazwa i oznaczenie Zależności między
wielkości mierzonej jednostki miary wielkościami i jednostkami

Powierzchnia A metr kwadratowy m2 długość razy szerokość m-m

Objętość V metr sześcienny m3 długość razy szerokość razy wysokość m-m-m
Prędkość liniowa V metr na sekundę m/s odległość przebyta w jednostce czasu m:s
Przyspieszenie liniowe a metr na sekundę
na sekundę m /s2 zmiana prędkości w jednostce czasu m:s:s
Prędkość obrotowa n raz na sekundę 1/s liczba obrotów wykonanych w jednostce
czasu 1:s
Częstotliwość f herc Hz liczba powtórzeń wykonanych
w jednostce czasu 1:s
Siła F niuton N przyspieszenie nadane jednostce masy kg-m:s:s
Energia, praca w dżul J działanie siły na jednostkowej odległości N-m
Moc P wat w praca wykonana w jednostce czasu J:s
Ciśnienie P paskal Pa siła działająca na jednostkową
powierzchnię N:m:m
Ładunek elektryczny Q kulomb C prąd przepływający w jednostce czasu A:s
Napięcie elektryczne U wolt V moc wydzielona przy przepływie
jednostki prądu W:A
Opór elektryczny R om Q napięcie wywołujące przepływ jednostki
prądu V:A
Pojemność elektryczna C farad F ładunek wywołujący jednostkowe
napięcie C:V
Indukcyjność L henr H napięcie powstające przez zmianę prądu
w jednostce czasu V- s:A

30 Układ jednostek SI
Sto______
konstrukcji
sto______
zabawek
 Pomysły____
bardzo proste
i ciekawe

32
 Ruchome cienie

tg, 3*

Ruchome cienie te r
 Sylwetki należy przerysować na kartonie,
wyciąć i przykleić do kartek białego papie­
ru miejscami oznaczonymi kolorami. Czar­
ne fragmenty każdej z sylwetek muszą
odstawać od płaszczyzny białych kartek -
w miejscach najbardziej oddalonych - na
ok. 20 mm.
Poruszając kartką z tak przyklejonymi syl­
wetkami przed zapaloną świeczką lub la­
tarką, można ujrzeć ruchome cienie odsta­
jących części sylwetek. Podczas ruchów
kartką z góry na dół i z powrotem kowal
będzie bić młotem w kowadło. Przy prze­
suwaniu kartki raz w lewo, raz w prawo -
rycerze zaczną zadawać pchnięcia, a wa­
hadło zegara, trąba słonia i wąż będą się
kołysać, zaś cieśle wprawią w ruch piłę.

34 Ruchome cienie
 Fruwający ptaszek ii

Ptaszka robi się z kolorowej bibułki, a

następnie przymocowuje do ramienia
cienkiego sprężystego drutu zwiniętego
na drugim końcu w dwie prostopadłe
sprężynki. Druciane ramię powinno swo­
bodnie poruszać się po pionowej osi z
grubszego drutu osadzonego w drewnia­
nej podstawie. Po wprowadzeniu w drga­
nia (z góry na dół) ptaszek powinien, ma­
chając skrzydłami stopniowo opuszczać
się aż do podstawki.
A f i - -----------------------

Drewniana
podstawa

Fruwający ptaszek 35
 Jest to zabawka zręcznościowa, dzięki
Wirujący talerzyk której można naśladować artystów cyrko­
wych. Do jej wykonania jest potrzebna
tylko cienka tektura i klej. Talerzyk wpro­
wadza się w ruch za pomocą cienkiej
listewki lub patyczka używanego do cho­
rągiewek z bibułki.

Tektura
20 10
,
,

Nacięty pasek
zwinięty Cienką listewkę
w kształcie lub patyczek
kołnierza z nałożonym
talerzykiem
wprawić w ruch
obrotowy

Skleić lub zeszyć

Tak wygląda talerzyk w przekroju

36 Wirujący talerzyk
 Trzeba usypać wał z mokrego piasku na
trawniku lub innym gładkim podłożu. Dno i Basenik ogrodowy
boki trzeba wyłożyć mocną folią ogrod­
niczą, przykrywając ją na zewnątrz wału
darnią. Żeby basenik nadawał się do ką­
pieli, należy zmieniać w nim wodę nie rza­
dziej niż co dwa dni.
Gruba
folia plastykowa

Mokry piasek Darń

m
Śmieszna buzia v kredkami. Zamiast rysować można ją zro­
Z kawałka kartonu, cienkiego łańcuszka i
przylepca opatrunkowego lub taśmy sa­
moprzylepnej można zrobić śmieszną za-
baweczkę - wesołą lub smutną buzię.
Część głowy krasnoludka rysuje się na
kartonie, a następnie maluje farbami lub
bić z kolorowych papierów do wycinania i
nakleić na karton. Twarz - nos i usta - to
luźno leżący na papierze łańcuszek, które^
go końce są przymocowane przylepcem
od spodu. Każde potrząśnięcie kartoni­
kiem zmieni wyraz buzi krasnoludka.

' __________________ Sztywny karton

Basenik ogrodowy Śmieszna buzia ___________ 37
 Motorówka odrzutowa vi

W dużą zużytą strzykawkę plastykową na­ odrzutowy można zastosować do różnych

leży wciągnąć wodę. Strzykawkę przymo­ łódeczek, wykonanych z drewna lub kory,
cowuje się za pomocą dwóch gumek a nawet do lekkich plastykowych butelek
aptekarskich do dna typowej zabawki - (zakręconych), po zużytych środkach
łódki z tworzywa sztucznego. Taki napęd piorących.

Gumki
Gwoździk aptekarskie

Strzykawka
jednorazowa

Guma

38 Motorówka odrzutowa
 Rzutki vn
Do zrobienia rzutek są potrzebne: wie-
szaczki z przyssawkami, wkręty do drew­
na, miękki drut (np. miedziany) średnicy
0,5 mm, kolorowa folia plastykowa ze zu­
żytej torby lub siateczki z tworzywa
sztucznego. Tarczę robi się z kawałka pły­
ty pilśniowej twardej (najlepiej laminowa­
nej), na której flamastrami rysuje się
okręgi.
Przyssawki, po wyjęciu z nich haczyków,
przebija się w miejscu wskazanym na ry­
sunku i w otwór ten wkłada się wkręt do
drewna (przez otwór, w którym był osa­
dzony haczyk). Na wkręt nakłada się zwi­
nięty kawałek folii, porozcinany na wąskie
paseczki, lub siatkę z tworzywa i mocno
okręca całość drutem tak, aby utworzyło
się zgrubienie. W ten sposób powstaje
ciężarek z „ogonem” mocno przytwierdzo­
nym do przyssawki.
Folia plastykowa

Rzutki 39
 Skocznia narciarska

Gumka
ołówkowa

Folia /
aluminiowa

Podkład
rozbiegu
Banda

Łącznik

Rozbieg
z kliszy

Ściana
boczna

Z tektury wycina się dwie ściany boczne,
dwa paski - podkładu rozbiegu i łącznika -
oraz dwie bandy. Następnie skleja się
wszystkie te części w miejscach pokaza­
nych na rysunku. Pomiędzy bandami a
podkładem rozbiegu musi pozostać szcze­
lina, w którą trzeba wsunąć wąski pasek
kliszy fotograficznej - rozbieg skoczni. Po­
40
wierzchnia rozbiegu musi być bowiem
śliska, tzn. mieć małe tarcie. W wycięcia
bocznych ścianek skoczni wsuwa się zes­
kok z tektury. Nartę można zrobić z gumki
„myszki” , podklejając pod spodem folię
aluminiową (sreberko), również by zmniej­
szyć tarcie. Skoczka wycina się z kartonu
i wkleja w szczelinę przygotowaną w narcie.
Skocznia narciarska
 Cymbałki ix
Po sklejeniu wszystkich elementów poka­
Listewki zanych na rysunku należy naciąć krawę­
dzie i założyć pasemka gumy, wiążąc na
ich końcach węzełki. Założone „struny”
należy nastroić, regulując siłę naciągu. Do
zrobienia cymbałek są potrzebne: cztery
listewki (dwie nacięte jak na rysunku),
cienkie pasemka gumy, tektura i karton.

Cienkie
pasemka
Tektura gumy

Cymbałki 41
 Klepsydra xi

Bardzo prosty zegar piaskowy można zro­

bić z dwóch buteleczek, np. po śmietance,
połączonych korkiem z obsadzonymi w
Piłeczka
Korek nim rurkami (na przykład ze zużytego
pingpongowa wkładu do długopisu). Do buteleczki wsy­
puje się bardzo suchy, drobny piasek
przesiany przez gęste sitko. Zanim zacz­
nie się używać klepsydry, trzeba ją wy-
skalować (przykleić lub namalować skalę
minutową). Posługując się zegarkiem
Papier można zaznaczyć na butelkach ile piasku
przesypuje się np. podczas gotowania ja­
Tektura jek na miękko.

Paski tektury szerokości 15 mm łączy się

ze sobą przetykając w oznaczonych miej­
scach obcięte do długości jednego centy­
metra szpilki (nadziewając na nie kawa­
łeczki pociętej gumki ołówkowej, korka lub
kulki parafiny w celu zabezpieczenia ich
przed wypadnięciem). Szpilkę łączącą
górne paski przytrzymuje rozwidlony
(nacięty) korek, do którego przylepia się
piłeczkę pingpongową z namalowaną na
niej buzią pajacyka. Do piłeczki przykleja
się kapelusik z kawałka materiału lub sło­
mek, a do pierwszych górnych pasków
dłonie z papieru. Można też uszyć pajacy-

42 Pajacyk Klepsydra
 Do zrobienia tej zabawki są potrzebne: zu­
żyta strzykawka plastykowa, piłeczka
pingpongowa, cienka rurka gumowa (wen­
tyl), ścinki blachy, drut i słoik. Postać nur­
ka wycina się z kawałków cienkiej blachy,
a jego głowę robi się z piłeczki pingpongo­
wej - z kilkoma otworami u dołu i jednym u
góry. W ten górny otwór trzeba wsunąć
rurkę gumową, a miejsce połączenia
Guma v >
wentylowa

Piłeczka
pingpongowa

Otwory

Uszczelnić

Pomalować

Blacha

uszczelnić plasteliną. Drugi koniec rurki
wciska się na końcówkę strzykawki.
Aby zatopić nurka, trzeba powietrze z pi­
łeczki pingpongowej zassać, cofając tło­
czek strzykaw ki; woda w pływ ając przez
dolne otwory wypełni wnętrze piłeczki. I
odwrotnie, gdy chce się, aby nurek wypły­
nął, trzeba wcisnąć tłoczek. Powietrze wy­
prze wówczas wodę przez dolne otwory i
wypełni piłeczkę.

Nurek 43
 W walcu kartonowym umieszcza się bate­
rię R6 1,5 V z przyłączoną do niej oprawką Latarka
żaróweczki zrobioną z drutu. W oprawkę tę
wkręca się żaróweczkę 1,5 lub 1,2 V
tak, aby wystawała ponad krążkiem
tekturowym. Latarkę zapala sią i gasi
przez dokręcanie i zluzowanie żaróweczki
w oprawce.

Nitka
ÜJjJin
Krążek z tektury

Karton

Minimikser

Jest to chyba najprostszy mikser elek­ ny bateria 3R12 pusty wymyty

32 tryczny; można nim mieszać różne napoje, wkład do długopisu, kawałek sztywnego
29 np. mleko z sokami owocowymi. Do wyko­ celuloidu oraz elastyczny cienki drucik w
nania są potrzebne: mikrosilnik elektrycz­ izolacji igelitowej.

44 Latarka Minimikser
 Ostrzałka
Dobrze zaostrzony ołówek czy kredka, to
podstawowe narzędzie młodego projek­
tanta. Pech, że piszące czy rysujące koń­
cówki szybko się tępią, a nawet łamią.
Szybką i skuteczną pomocą może służyć
ostrzałka, do zrobienia której są potrzeb­
ne: mikrosilnik elektryczny i t r , bateria
xv
3R12 nar, papier ścierny, paski tektury,
kawałek przewodu, dwie szpilki oraz 29
blaszane końcówki ze starej płaskiej bate­
rii (do zrobienia wyłącznika). Po zmonto­
waniu całości należy nacisnąć górną
blaszkę wyłącznika w celu uruchomienia
ostrzałki. 32

Ucha
rozgiąć
po włożeniu Tektura
w szczeliny

Mikrosilnik
elektryczny

Tulejka
z papieru ściernego
wciśnięta na oś

Końcówki baterii
zawinięte na szpilkach
Pod łebkami szpilek
przymocowane przewody

Przewody

Blaszki wyłącznika

Ostrzałka 45
 Wyrzutnia śmigiełek XVI

Mając samochód ciężarowy - zabawkę z

tworzywa sztucznego, mikrosilnik elektry­
czny baterię 3R12 pudełko po
Gumki zapałkach, plastykowy korek od butelki po
a lekarstwie, karton, drut i dwie gumy mode­
larskie można zrobić wyrzutnię wirujących
śmigiełek. Jeśli zastosuje się inny silnik,
niż pokazany na rysunku, trzeba zmienić
ułożenie mocujących go gumek.

Karton

Wyłącznik

Pałączek
z drutu

Obcięty
Karton korek

46 Wyrzutnia śmigiełek
 Wyścigówka xvn
Samochód ma podwozie wykonane ze
sklejki, pasków blachy, drutu, korków i
kartonu, a karoserię z tektury. Jest napę­
dzany gumą pasmanteryjną. Gumę napina
się, pociągając za kółko, przywiązane do
żyłki wędkarskiej i wystające z tyłu samo­
chodu. Drugi koniec żyłki - po około dwu­
dziestokrotnym owinięciu na tylnej osi -
przywiązuje się do końca napędzającej Guma
gumy pasmanteryjnej.
Gdy pociągnie się za kółko i wyciągnie pasmanteryjna
żyłkę do oporu, wóz jest gotowy do drogi.
Wystarczy postawić go na podłodze i pu­
ścić kółko.

Kawałek rurki
Pinezki

Karton

Wyścigówka 47
 Wiatraczek XVIII

Paski blachy

<Taśma
Listewki samoprzylepna

Połówki
piłeczek

Korek

Jest to zabawka podobna do urządzeń

meteorologicznych, które służą do pomia­
ru siły wiatru. Do zrobienia wiatraczka są
potrzebne: drewniana szpulka po niciach,
dwie przecięte na pół piłeczki pingpongo­
we, listewki, korek, paski blachy, krążek
tektury i samoprzylepna taśma oraz kawa­
łek deski na podstawę. Ciekawe jest to, że
s wiatraczek obraca się zawsze w tę samą
stronę.

48 Wiatraczek
 Samolocik XIX

Samolocik ze sklejonego kartonu wyrzuca

się w powietrze, podobnie jak gołębia z
kartki papieru. Wykonując starannie kilka
samolotów można urządzić zawody
punktując długość uzyskanego przelotu i
Karton wykonane po drodze ewolucje.
/ _____

Dziób
samolotu

Ogon

do siebie
od siebie

Złożyć i skleić

i
Samolocik 49
 Barwne pióropusze, naszyjniki i tomahaw­
indiański ki przydadzą się podczas zabawy w
Indian. Do ich wykonania trzeba zbierać
wszystkie pióra ptasie oraz zaopatrzyć się
w korę (ze ściętych drzew!). Ponadto są
potrzebne: patyki, trochę sznurka i włócz­
ki, kawałki rzemyka i drewna oraz karton.

Karton
podwójnie
sklejony^
Pióra

Sznurek

Kawałki
Karton drewna
podwójnie
sklejony

Rzemyk

Patyki
Karton

Włóczka'

Sznurek

Pióra

50 Strój indiański
 | Pantograf
Za pomocą takiego przyrządu można po­
większać lub zmniejszać rysunki. Robi się
go z listew połączonych wkrętami z na­
krętkami. Ponadto są potrzebne: szpilka,
gwóźdź i wkład do długopisu lub grafit
ołówka.
Chcąc korzystać z pantografu do powięk­
szania rysunków, trzeba wbić szpilkę w
deskę stołu, pod ostrzem gwoździa
umieścić rysunek, który chce się powięk­
Pantograf
XXI
szyć, a pod wkładem do długopisu - czy­
stą kartkę papieru. Obie kartki należy
przypiąć pinezkami. Gdy zacznie się
obwodzić kontury rysunku, wkład będzie
kreślił jego obraz powiększony dwukrot­
nie. Jeśli pantograf zmontuje się, przety­
kając wkręty przez otwory 1-1 i 2-2,
uzyska się jeszcze większą kopię. Aby
zmniejszyć rysunki, trzeba po prostu za­
mienić miejscami wkład i gwóźdź.
51
 Z pasków kolorowego papieru lub cienkiej
barwnej folii można zrobić fantazyjne
ozdoby na choinkę. Po dowolnym ułożeniu
pasków trzeba je skleić lub zszyć i zakoń­
czyć pętelką do powieszenia na gałązce
drzewka.

Z armaty (wykonanej z tektury) strzela się

kawałkami plasteliny, zapychając nią wlot
do lufy i wciskając gwałtownie tłoczek
Armata xxm
strzykawki. Wolno strzelać tylko do tarczy
z kartonu!

Korek Drut

Tektura

Kawałek
metalowego
wkładu do długopisu

52 Na choinkę Armata
Kalendarz
Do zrobienia kalendarza są potrzebne kar­
toniki z napisanymi lub naklejonymi (ze
starych kalendarzy): nazwami dni i miesię­
cy, cyframi od 0 do 3 oraz od 0 do 9 oraz
kartonik z liczbą np. 1985. Podstawę ka­
XXIV
lendarza robi się z tektury. Do podstawy
jest przymocowany wieszak z drutu, na
którym umieszcza się zmienne kartoniki.
Kalendarz może służyć wiele lat; trzeba
tylko dodawać tabliczkę z rokiem.
 Skacząca żabka xxv
Zabawkę robi się z ceraty (zielonej lub po­
malowanej na zielono), rurek plastyko­
wych i gumy modelarskiej. Mechanizm
każdej z nóg jest przyszyty do spodu
żabki. Jest ona gotowa do skoku po przy­
ciśnięciu do wierzchu dłoni. Jednak przy­
trzymywane między palcami uszko z za­
giętej szpilki uniemożliwia oddanie skoku
bez naszej kontroli. Żabka skoczy przed
siebie, gdy rozluźnimy zaciskane na uszku
palce.
Mechanizm Spód żabki
przyszyty
nićmi

Złożony mechanizm prawej nogi widziany z dołu

54 Skacząca żabka
 Matematyczna równoważnia XXVI
Do zrobienia równoważni są potrzebne: jednakowe. Gdy suma liczb oznaczają­
dwie listwy (długa i krótka), kawałki sklej­ cych miejsca, na których wiszą ciężarki na
ki, blaszki, tektura, kapsle, gwoździki oraz jednym ramieniu jest równa sumie miejsc
plastelina do wypełnienia kapsli. obciążonych na drugim - wówczas układ
Wszystkie ciężarki służące do wykonywa­ powinien być w równowadze. Warto to
nia działań na równoważni powinny być sprawdzić samemu.

Matematyczna równoważnia 55
 Waga z kartonu XXVII

56 Waga z kartonu
 Wagę robi się z tektury, kawałka sklejki,
kapsla od butelki, dwóch pinezek i wkrętu.
Potrzebne będą również szpilki, plastelina
i klej.
Szpilki
Waga z kartonu
Po złożeniu wagi z części wyciętych z tek­
tury według wzorów podanych na rysunku
trzeba ją wyskalować. W tym celu należy
postarać się o odważnik o masie 1 dag
(dekagram). Najpierw oznacza się zero w
miejscu, w którym zatrzymał się języczek
nie obciążonej wagi. Następnie kładzie się
odważnik na szalce i zaznacza kreskę z
cyfrą 1. Zdejmuje się ciężarek, a na jego
miejsce kładzie tyle małych kulek z plaste­
liny lub kamyczków, aby języczek wagi
znowu wskazywał cyfrę 1. Teraz obok nich
na szalce kładzie się znów odważnik; języ­
czek wagi wskaże wówczas miejsce, w
którym należy narysować kreskę i napisać
cyfrę 2. Tak postępując dalej oznacza się
skalę wagi do końca, używając tylko jed­
nego odważnika.
Wkręt
do regulacji
wagi
57
 Strzały wiropłaty
Do zrobienia strzały są potrzebne: listwa,
miękki drut (np. miedziany), gwoździk i
cienka blacha na śmigiełka. Trzeba mieć
także sprawny łuk.
Strzałę wykonaną według rysunku wyrzu
58
XXVIII
ca się za pomocą łuku pionowo w górę.
W czasie lotu do góry oba śmigiełka przyl- *
gną do strzały. Natomiast w drodze po­
wrotnej śmigiełka rozwiną się i strzała,
wirując będzie powoli opadać.
Strzały wiropłaty
 Tańczący wielbłąd

Do zrobienia wielbłąda są potrzebne: kar­

ton, korek, piłeczka pingpongowa (i do jej
wypełnienia gips), koraliki, szpilki oraz
włóczka lub włosie.
Jeśli wielbłąda - wykonanego według ry­
sunku - lekko się popchnie, zacznie za­
bawnie tańczyć.
Pasek
papieru

Korek
Zalać
gipsem

Tańczący wielbłąd 59
Piaskowy młyn XXX

Prawdziwe koło młyńskie ma łopatki, na

które spada woda i w ten sposób obraca
koło. W przedstawionym młynie koło jest
napędzane nie wodą, lecz piaskiem (sypa­
nym przez lejek).
Koło młyńskie jest wykonane z kartonu.
Składa się z obręczy z paska długości 330
mm i szerokości 35 mm oraz dwóch krą­
żków średnicy 140 mm sklejonych razem
za pomocą zagiętych wystających brze­
gów łopatek. Każda z ośmiu łopatek to
prostokąt 35 x 50 mm z dodatkiem na za­
gięcia po 5 mm. Oś koła można zrobić z
patyczka lub ołówka. Na rusztowanie trze­
ba mieć trzy odcinki drutu - każdy średni­
cy co najmniej 2 mm i długości 250 mm.
Rusztowanie jest przytwierdzone gwoździ­
kami lub wkrętami do drewnianej pod­
stawy.

Piaskowy młyn
 Rusztowanie
z drutu

Piaskowy młyn 61

Transporter xxxi
Jeżeli mamy stary pasek ze skaju, plasty­
kowe korki, nakrętki, kapsle, drut, gwoź­
dziki, kawałki tektury i dwa płaskie klocki -
możemy zrobić potrzebny do wielu zabaw
transporter.
Wykonując wszystko według rysunku na­
leży pamiętać, że pas skaju lub dermy po­
winien być zeszyty tak, aby ściśle przyle­
gał do prowadzących go korków plastyko­
wych.

JL Jjk

* 1

Tulejkę
wcisnąć
w korki

Nakrętka
plastykowa
Kapsęl

62 Transporter
 Zabawka ta doskonale pływa w wannie.
Statek XXXII Robi się ją z kawałków styropianu, korka
(np. takiego, jak do zamykania termosu) i
kilku listewek. Potrzebne są również:
gumki aptekarskie, kawałek drutu, rurka
igelitowa, blaszka (np. ze starej płaskiej
baterii), kawałek kliszy fotograficznej oraz
żyłka i ciężarek wędkarski lub z wypełnio- )
nej plasteliną piłeczki pingpongowej.
Po zmontowaniu całości, trzeba pamiętać,
że koła łopatkowe nakręca się w przeciw­
ną stronę do ich właściwych obrotów.

Listewki

Korek

Gumka

Styropian

Statek 63
 Kolej jednoszynowa XXXIII
Karton

Listewka

Szpilki

Pinezki Gumka
ołówkowa
Karton
Zatrzask
Karton

Kółko
plastykowe
Taśma
samoprzylepna

Papier

Tektura

64 Kolej jednoszynowa
 Opisana zabawka to model (wykonany z samoprzylepną. Wagonik postawiony na
kartonu) prawdziwej kolei jednoszynowej. szynie powinien swobodnie toczyć się po
Prawdziwa jeździ po szynie stalowej i jest niej bez przechylania na boki. Prawidło­
napędzana silnikami, a ta jeździ po szynie wość ustawienia wagonika jest zależna od
tekturowej i toczy się wówczas, §dy rozłożenia mas gumek przymocowanych
dmuchnie się w jedno ze śmigieł. pod wagonikiem i od długości wsporni­
Do zbudowania kolei potrzebne są: dwa ków.
kółka plastykowe od starej zabawki (po
zdjęciu oponek), tektura, karton, papier,
listewki modelarskie, zatrzaski krawieckie,
b)
szpilki, pinezki, gumka do ścierania i taś­
ma samoprzylepna. \ / 7
Podwozie trzeba skleić z listewek i za­ i —
1 1 x
montować kółka z przyklejonymi z boków i
i
1
krążkami kartonowymi (rys. a). Kółka po­ i 1 i i
1 1 i
i
winny swobodnie obracać się w swoich 1
i 1 1
i i i
łożyskach z zatrzasków. Do ramy przykle­ 1 i 1 i
11 ii 11 ii i
ja się kartonową obudowę obciążoną
! i 1 1 i i
dwoma kawałkami gumki, przymocowany­ ■
1 i 1 1 i i
mi pinezkami do wsporników. Na wierzch 1 i
1 i 1 i
przykleja się kabinę z papieru (rys. b), 1
1
i 1 i
zaopatrzoną w dwa kartonowe wsporniki -4 1 1
ze śmigłami. X
o A ■s p
Kolej jeździ po szynie tekturowej podpar­ s>% v
V
tej słupkami, oklejonej na krawędzi taśmą 1ÍŁ

Krążek można wykonać z dwóch jednako­

Dziwny krążek xxxiv wych części pudełek blaszanych lub z
tworzywa sztucznego, np. po kremie
Nivea. Ponadto są potrzebne: okrągłe
klocki z drewna, krążek z tworzywa, moc­
ne nici i śruba z nakrętką.
Po zbudowaniu zabawki - według rysunku
- trzeba uchwycić jeden wolny koniec nici
w jedną rękę, a drugi w drugą i usiłować
Mocne całość rozciągnąć. Krążek sam rusza w
nici górę, a po zluzowaniu nici wraca na dół.

Krążek
z tworzywa

Pudełko Klocki
drewniane

Dziwny krążek 65
 Skoczek (gotowa, kupiona laleczka z
tworzywa sztucznego) zostanie wyrzuco­
ny z katapulty tym wyżej, im dłuższa bę-
dzie listwa i guma. Katapultę buduje się z:
listwy drewnianej, grubego drutu, tektury i
gumy modelarskiej (rys. a). Do mocowa­
nia są potrzebne: klamerka do suszenia
bielizny, mocne nici i zszywki biurowe,
Spadochron robi się z folii. Nitki mocuje
się do spadochronu poprzez kawałki tek­
tury, drugie ich końce są przymocowane
do tektury przywiązanej do pleców la­
Folia leczki. Sadzając laleczkę w fotelu kata-
Tekturowa ^ plastykowa pulty (wzornik - rys. b), złożony spa­
podkładka ^ dochron kładzie się pod laleczką.
pod zszywkę
mocującą linkę ^ N itk a
Pinezka

Tektura
Guma
modelarska

Tektura

Miejsce
ułożenia
spado­
chronu

Zszywki
Składanie Mocna
spadochronu nitka \

Laleczka

Klamerka
do bielizny^
przywiązana
Listwa do listwy Gruby drut

66 Katapulta

Waga xxxvi
Przydatną w wielu zabawach wagę robi
się z kawałków deski, sklejki, blaszki, z
tektury, dwóch korków plastykowych, taś­
my samoprzylepnej, gumy modelarskiej i
mocnej nici.
Przed pierwszym ważeniem należy wagę
wyskalować. Trzeba położyć na szalkę
odważniki lub przedmioty o znanym
ciężarze i oznaczyć odpowiednio miejsca
na tarczy naprzeciwko ostrza blaszki.

Tarcza z tektury Korek

Sklejka
Mocna nitka

Blaszka

Korki
plastykowe

urna
modelarska Taśma samoprzylepna

Waga 67
Tabliczka rachunków
Na prostokącie tektury 132 x 146 mm
przykleja się dziewięć pionowych pasków
tektury tak, by utworzyły przegródki szero­
kości 11 mm na paski symbolizujące
poszczególne liczby. Dookoła prostokąta
przykleja się obramowanie w kształcie li­
tery e, pozostawiając na dole z prawej
strony wolny odcinek długości ok. 30 mm.
W miejscu wydzielonym w dolnej części
tabliczki umieszcza się złożoną taśmę
odczytową. Jest to pasek kartonu dłu­
gości 65 cm podzielony pionowymi kres­
kami na centymetrowe odcinki. Im dłuższa
jest taśma odczytowa, tym więcej rachun­
ków można wykonać za pomocą tabliczki.
146
68
xxxvn
Następnie z kartonu wycina się paski
„liczbowe” szerokości 10 mm i długości
od 10 do 100 mm. Trzeba je podzielić rów­
nież na odcinki jednocentymetrowe.
Odcinki zarówno na taśmie, jak i na
paskach „liczbowych” oznacza się na
przemian dwoma kolorami, żeby odróżnić
wielkości parzyste od nieparzystych.
Paski „liczbowe” wkłada się do odpo­
wiednich przegródek.
Posługiwanie się tabliczką jest proste. W
celu dodania liczb odkłada się na taśmie
odpowiednie paski jeden za drugim w pra­
wo od zera: otrzymuje się sumę liczb, czyli
wynik dodawania. Aby wykonać odejmo­
wanie, postępuje się odwrotnie, to znaczy
układa paski „liczbowe” w lewo od liczby
większej, od której ma być odjęta liczba
mniejsza. Układając na taśmie w prawo
począwszy od zera odpowiednią ilość
jednakowych pasków „liczbowych” otrzy­
muje się wynik mnożenia, postępując po­
dobnie tylko w przeciwnym kierunku
począwszy od liczby, która ma być podzie­
lona, otrzymuje się wynik dzielenia, równy
ilości pasków, jakie trzeba było ułożyć
jeden za drugim, aby dojść do zera.
Tabliczka rachunków
Szkatułka XXXVIII

Sklejka
Skóra Blacha

Opisane i narysowane pudełeczko może

otworzyć jedynie osoba wtajemniczona.
Do otwierania i zamykania nie służy klucz,
lecz magnes, przyłożony w odpowiednie
miejsce. Szkatułkę buduje się ze sklejki.
Frontowa ścianka przy zaczepie nie
powinna być grubsza niż 2 mm. Wieko
szkatułki od wewnątrz wyłożone jest
tekturą. Jako zawiasy wykorzystuje się
paski skóry, a jako zamknięcie - wygięte
paski z blachy stalowej. Do zamkniętego
pudełeczka trzeba przystawić magnes tak,
by spowodował odchylenie zaczepu i
2ZJ zwolnienie wieczka.
Aby uniemożliwić otwarcie przez osobę
niepowołaną (nawet posiadającą mag­
nes), między dwa kawałki sklejki, przy za­
wiasach trzeba wkleić pasek gąbki, która
spowoduje silniejsze przyleganie do siebie
obu zaczepów. Przy otwieraniu magnesem
należy palcem docisnąć wieczko w celu
zluzowania zaczepów, a tym samym
umożliwienia odciągnięcia tego, który jest
przymocowany do przedniej ścianki. Za­
mykając szkatułkę, najpierw przykłada się
magnes, dociska wieczko i dopiero wów­
czas odsuwa magnes.

Szkatułka 69
Kolejka linowa
Do zrobienia kolejki są potrzebne: listwa,
sklejka, dwie szpulki po niciach, tektura,
druty, papier ścierny, blaszki, mocna nić,
podkładki, gwoździe. Szpulki należy
umieścić w takiej odległości od pionowych
70
XXXIX
podpór, aby jeżdżące (na okrągło) wago­
niki mogły swobodnie zawracać. Przed za
bawą trzeba dobrze przymocować obie
stacje, np. małymi ściskami do stołu i
regału.
Kolejka linowa
 Podkładka

Gwóźdź

Poduszkowiec
Ten bardzo prosty model (z pudełka po
maśle roślinnym oraz krążka i kołnierza z
kartonu) pozwala zrozumieć, dlaczego po­
duszkowiec unosi się nad powierzchnią
terenu. Wystarczy tylko wdmuchiwać po­
Tektura wietrze w górny otwór poduszkowca.

Poduszkowiec
71
 Huśtawka
Zabawkę robi się ze sklejki, kawałków
listew, kartonu, drutu i plastykowego kor­
ka. Wprawia się ją w ruch za pomocą
wystającego spod podstawy ramienia z
drutu, przenoszącego napęd poprzez gór­
ny zaczep na końce drutów podtrzymują­
cych foteliki. Foteliki z kartonu i pozostałe
elementy można powiększyć lub zmniej­
szyć dostosowując je do wielkości lale­
czek, dla których jest przeznaczona
huśtawka.

Fotelik
z kartonu

Korek
plastykowy
200

Sklejka

Listwy

72
Huśtawka
Żaglówka samosterowna
Zwykłą łódkę z kory można zmienić w opi­
saną żaglówkę. Trzeba mieć jedynie tro­
chę folii plastykowej na żagiel, folii alu­
miniowej na ster, blaszkę na miecz oraz
kawałki drutu, nici i szpilki.
x l ii
Jeśli model zrobi się zgodnie z rysunkiem,
powstanie żaglówka, która zawsze popły­
nie z wiatrem, nawet wówczas, gdy po­
stawi się ją pod wiatr. Nadaje się ona do
zabawy w domu i na wakacjach.
 Gonitwa samolotów XLIII

Korek

Guma
Samolociki robi się z tektury, ich koła - z
ciężarków wędkarskich. Całość jest zbu­
dowana ze sklejki, łistew, drutu, korków
plastykowych, rurki igelitowej i gumy mo­
delarskiej. Koła muszą być masywne,
żeby samoloty podczas zatrzymywania
miały właściwe położenie. W czasie go­
nitwy samoloty odwracają się ,,na plecy” .

Rurka
igelitowa

Sklejka
Drut

74 Gonitwa samolotów
 Ciężarki

Rurka

Gonitwa samolotów 75
 Elektromagnetyczny dzięcioł

76 Elektromagnetyczny dzięcioł
 Pień drzewa jest zrobiony ze styropianu
(rys. a). Wzór wykroju dzięcioła (z karto­
nu) pokazuje rysunek b. Dzięcioła można
pomalować lub okleić kolorowym papie­
rem do wycinanek. Wewnątrz pnia jest
umieszczona rurka ze zwojnicą (rys. c).
Rurkę skleja się z kilku warstw paska pa­
pieru o szerokości 45 mm. Można zwijać
'm iiuiUiuM -fSi
7
Zwojnica
Drut
nawojowy
Elektromagnetyczny dzięcioł
pasek na gwoździu lub kawałku drutu
średnicy 3 mm. Na rurkę trzeba nawinąć
(raz koło razu) kilkadziesiąt zwojów drutu
w izolacji. Końce przewodów trzeba połą­
czyć z baterią 3R12 i t r poprzez wyłącz­
nik, zrobiony z wygiętej blaszki od starej 29
płaskiej baterii i dwóch pinezek z metalo­
wymi główkami. Sklejony dzięcioł jest
przymocowany do pnia za dolną część
ogona dwiema szpilkami oraz - nitką prze­
ciągniętą przez górną część ogona i cały
pień. Wewnątrz tułowia dzięcioła jest
umocowany gwóźdź średnicy 2,5 mm,
wystający i luźno wchodzący w rurkę ze
zwojnicą.
Przyciśnięcie blaszki wyłącznika zamknie
obwód elektryczny i spowoduje wciągnię­
cie gwoździa do wnętrza rurki. Rytmiczne
przyciskanie blaszki sprawi, że papiero­
wy ptak będzie naśladował ruchy prawdzi­
wego, stukającego w drzewo dzięcioła.
77
 W ysoka w inda pozwala dowozić klocki na
Korki budowę, prowadzoną na taboreciku czy
plastykowe półce z innymi zabawkami. O budowę
w indy robi się ze sklejki, listw y i pasków
blachy, m ocowanych gwoździkami; me­
chanizm napędowy - z korków plastyko­
wych, taśm y sam oprzylepnej, drutu, paska
Mocna celuloidu i mocnej nitki.
nitka Ramiona podpory w indy zrobione ze skle j­
ki powinny mieć wym iary proporcjonalne
do jej w ysokości tak, aby cała konstrukcja
Taśma stała pewnie.
Pasek samoprzylepna
blachy
Sklejka

Listwa

Drut

Karuzela xlvi

Pasek
celuloidu
lub cienkiej Z pudełka po maśle roślinnym, plastyko­
blachy wej butelki z nakrętką, kaw ałków drutu,
koralika, tektury, korków, drewnianego
klocka i kilku pudełek po zapałkach
można zrobić karuzelę dla małych
laleczek.
Aby karuzela dobrze się kręciła, butelka
Sklejka
plastykow a pow inna mieć skośne, karbo­
wane dno. Dzięki temu będzie lepiej
w spółpracow ać z obrzeżem plastykow ego
korka osadzonego na drucie korby.

78 Winda budowlana
Karuzela 79
 Krążki Guma Puszka
tektury modelarska po konserwaćh

Gwoździe

aczyk
z wygiętego
gwoździa

Deseczki Ścisnąć
drucikiem
Ściśle owinięty
drut miedziany

To proste urządzenie będzie bardzo uży­

teczne w w arsztacie m ajsterkowicza.
Ołówek
Może służyć do szlifow ania listew ek i pas­
ków cienkiej blachy. Gwoździe
Koło szlifierskie robi się z puszki po kon­ wciśnięte
serwach (w ypełnionej gipsem, po osadze­ po wykruszeniu
niu w niej osi) z naklejonym paskiem pa­ grafitu
pieru ściernego, um ocowanej na osi z
ołów ka i dw óch w prow adzonych w m iej­
sce grafitu gwoździ. Koło napędowe - to od niej średnicy. Koło napędowe jest połą­
zakrętka słoika typu tw is t-o ff (również w y­ czone z kołem szlifierskim gumą m odelar­
pełniona gipsem po w prowadzeniu ską. Prawidłowe położenie wzajem ne obu
specjalnie uform owanej z drutu osi), okle­ kół zapewniają krążki z gumowego korka
jona krążkam i z tektury o nieco w iększej nałożone na oś koła napędowego.

80 Szlifierka
 Guma
modelarska

c Papier
ścierny

Krążki
z korka
gumowego Ołówek
Zalać Zakrętka Zalać
gipsem od słoika gipsem

Oś z korbką
wygięta z drutu
Krążki tekturowe
naklejone
na zakrętkę

Szlifierka 81
Wózek ogrodnika XLVIII

Wózek ogrodnika
 Ciekaw ą i dość prostą konstrukcję wózka
robi się z kilku kaw ałków listew ek, ko r­
ków, koralików , drutu, rurki igelitow ej,
gum y m odelarskiej, tektury i nici.
Nogi ogrodnika - krzyżak napędzający -
trzeba nakręcić w przeciwną stronę niż się
obracają przy jeżdzie wózka. Nitka nawija
się na drut między listew kam i krzyżaka
naciągając gumę. Należy pam iętać, że
zbyt silny naciąg nie przyniesie pożądane­
go efektu: wózek nie ruszy gw ałtow nie z
miejsca.

Brzęczyk XLIX

Do podstaw y o wym iarach ok. 100 x 150
mm (może nią być dow olnej grubości
sklejka lub pokrywa od pudełka te k tu ro ­
wego) przykleja się tekturow ym i w sporni-
kami zw ojnicę z izolowanego drutu o
! 250...300 zwojach i rdzenia z gwoździa o
długości ok. 100 mm.
zamyka ponownie obwód i w szystko za­
czyna się od nowa.
W pracującym urządzeniu sprężynująca
blaszka wydaje charakterystyczny dźwięk
- stąd nazwa: brzęczyk. Może on służyć
jako sygnalizator, np. zastępując dzwonek
elektryczny.

¡ Kblaszki
locek z przybitym paskiem sprężystej
przym ocowuje się tak, żeby płasz­
Zwojnica Klocek Gwóźdź
czyzna blaszki prawie dotykała łebka
gwoździa. Do podstaw y przykleja się rów ­
I nież trzy korki. Przez jeden z nich przetyka Tektura
się drut stalowy, zaostrzonym końcem Zaostrzony
dotykający do blaszki. Połączenie przew o­ drut Korek
dów w ykonuje się według rysunku. Jeden
koniec uzwojenia przyłącza się do pinezki,
w bitej w korek przyklejony do podstawy, a
drugi - do paska stalow ej blaszki, przym o­ Wyłącznik
cow anego do klocka. N astępnie prowadzi
się oddzielny przewód od końca drutu do
pinezki w bitej w kolejny korek.
Gdy do styków, którym i są pinezki, przyłą­
czy się baterię 3R 12 i n r z w yłącznikiem ,
przez zw ojnicę popłynie prąd. Gwóźdź pod
wpływem przepływ ającego prądu staje się BATERIA
Pasek 4,5 V
rdzeniem elektrom agnesu i przyciąga
blaszkę. Powoduje to jednocześnie przer­
sprężystej
wanie obwodu prądu i blaszka odskakuje
Korek biaszki
od łebka gwoździa. O dskoczenie blaszki

Brzęczyk 83
Najprostszy radioodbiornik
Każdy, kto m ieszka niezbyt daleko od
średnio- lub długofalow ej radiostacji i ma
w domu zainstalow aną antenę, może słu­
chać audycji z radioodbiornika, w ykona­
84
nego w łasnoręcznie lub z kimś bardziej
doświadczonym w m ajsterkowaniu.
Do zrobienia w łasnego radia są potrzebne
dwie cew ki o kształcie pokazanym na
Najprostszy radioodbiornik
 rysunku, dow olnych typów dioda germ a­
nowa i tranzystor germ anowy, słuchaw ka
elektrom agnetyczna radiowa lub te le fo ­
niczna, bateria 3R 12 ler* oraz cztery
w tyczki bananowe i cztery gniazda poje­
dyncze. Cewki mają po 25 zwojów, naw i­
niętych dowolnym drutem w izolacji na
tekturow ych płaskich szpulach w kształcie
rakiet pingpongowych. Mają one: średnicę
120 mm, rączkę długości ok. 70 mm i
w ystające (na ok. 20 mm ze strony prze­
ciw ległej) ucho. Każde koło ma pięć równo
rozm ieszczonych nacięć prom ieniowych
A co dalej?
na głębokości 40 mm. Drut nawojowy jest
przeplatany przez nacięcia i prowadzony
na przemian pod spodem i na wierzchu
cewki.
Po zm ontowaniu elem entów na płytce ze 29
sklejki (przed łączeniem przewodów nale­
ży zdrapać z ich końców pow łokę izolacyj­
ną) odbiornik należy dostroić przez odpo­
wiednie ustaw ienie względem siebie
dwóch cewek. Trzeba próbować strojenia
w różnych położeniach cewek; nawet
odw racając jedną z nich „na le w ą ” stronę
tak, by odbiór był ja k najgłośniejszy.
85
Dla
chcącego
nic_____
trudnego
Przyrząd do zrywania owoców LI

Aby zerw ać ow oce nierzadko potrząsa się

drzewem lub w drapuje na nie. Żaden z
tych sposobów nie je st godny polecenia.
W arto w ięc zrobić prosty przyrząd, za po­
mocą którego można zryw ać jabłka,
gruszki i śliw ki szybko i sprawnie.
Do zrobienia przyrządu są potrzebne: długi
kij 1 (najlepiej składany ta k jak wędka),
kaw ałki drutu średnicy ok. 4 i ok. 0,5 mm
oraz duża puszka 2 (np. po soku). Można
też uszyć z materiału, lub zrobić z pończo­
chy, długi rękaw 3, który przyszywa się do
pętli z drutu 4 , m ocowanej do końca kija
cienkim drutem tak, jak uchw yt puszki 5
oraz specjalnie uform owana pętla 6 , którą
odryw a się ow oce od gałązek. Tę ostatnią
pętlę robi się z grubszego drutu, w ygina­
jąc w ąskie uszko na środku jej obwodu.
Średnica pętli powinna być w iększa od
średnicy najw iększego jabłka. Dwa wolne
końce po odpowiednim dogięciu przym o­
cow uje się cienkim drutem do kija.
Teraz już można zryw ać owoce: zakłada
się kółko na w iszący ow oc i gw ałtow nie
pociąga kij do siebie. O gonek owocu
dostaje się do uszka i odryw a od gałęzi.
Zerw any ow oc nie spada na ziemię, tylko
pozostaje w puszce lub z rękaw a dostaje
się prosto do ręki.

Przyrząd do zrywania owoców 87

 Model silnika parowego
Na tekturow ej podstaw ie 300 x 150 mm
trzeba przykleić krawędzią pasek tektury
1 (szerokości 15 mm) sym bolizujący cylin­
der. W pasku tym robi się w ycięcia ozna­
czające otw ory w cylindrze. W odległości
100 mm od krawędzi cylindra, na w prost
jego środka, jedną pinezką m ocuje się
koło zam achowe 2 średnicy 80 mm. Z ko­
łem, w odległości 20 mm od jego osi, łączy
się (za pom ocą gwoździka w bitego od
spodu) pasek tektury 3 szerokości 10 mm
i długości 80 mm odgryw ający rolę korbo-
wodu (między pasek a koło trzeba w łożyć
podkładkę z tektury). Korbowód łączy koło
zam achow e z tłokiem poruszającym się w
cylindrze. Tłok 4 robi się z te ktu ry i dokleja
do niego kaw ałek brystolu 5, w ygięty w
kształt połówki walca.
Płaską pow ierzchnią tło k przylega do
podłoża, co ułatw ia mu poruszanie się w
cylindrze. Zakończenie tłoka łączy się z
wolnym końcem korbowodu pinezką, przy­
bitą od spodu i zabezpieczoną z wierzchu
kawałkiem tekturki. Jeżeli zacznie się
obracać kołem w prawo, trzym ając za w y­
stający gwoździk, to tło k będzie się poru­
szał raz w przód, a raz w tył.
Z paska kartonu szerokości 15 mm i dłu­
88
gości 160 mm wygina się rynienkę 6 , któ­
ra będzie odgrywała rolę dźwigni zaworu.
Przy końcach dźwigni robi się dwa w głę­
bienia, z których mniejsze ma sym bolizo­
wać otw ór zaworu, a w iększe - zaczep po­
ruszający dźwignię. W większe w ycięcie
wejdzie w ystające zakończenie tłoka.
Trzeba jeszcze przykleić krawędzią do
podłoża w ąskie paski tektury 7 (szero­
kości 5 mm); będą one pełnić funkcję pro­
wadnicy oraz wlotu pary. W lot je st oczy­
wiście, ustaw iony na w prost otworu w ty l­
nej części cylindra.
Teraz sprawdza się działanie modelu,
obracając kołem w prawo od momentu,
gdy tłok znajduje się w tylnym położeniu.
Najpierw otw ór dopływu pary do cylindra
je st otwarty. Para wchodzi do cylindra i
popędza tło k do przodu. Pod koniec ruchu
tłoka do przodu dźwignia zaworu zostaje
przesunięta (tak jak na rysunku), a tym
samym zam knięty w lot pary. Tłok znajdu­
jąc się w tym położeniu odsłania wylot
pary, która uchodzi na zewnątrz. Energia
koła zam achowego um ożliwia pow rotny
ruch tłoka aż do skrajnego położenia, w
którym znów zostaje otw arty zawór i nowa
porcja pary rozpoczyna swoją pracę.
Model silnika parowego
Magiczne pudełko
S ztukm istrz trzym a w ręku magiczne
pudełko w kształcie walca, pokazuje je
obserw atorom , może nawet dać je do
obejrzenia. Pudełko je st gładkie - przy
stuknięciu wydaje pusty, głuchy dźwięk.
Kształtem przypom ina kaw ałek rury
zasklepionej z obu stron. Sztukm istrz sta­
w ia teraz pudełko tak, jak kubek czy
szklankę i okazuje się, że zaczyna się ono
samo kiw ać na boki i podskakiw ać, aż się
przewróci. Ponowne postaw ienie pow odu­
je taki sam skutek. Teraz sztukm istrz
chw yta pudełko i kładzie na boku; pudełko
zaczyna się toczyć w jednym kierunku.
Mówi więc, że podłoże, na którym ono
leży, je st pochyłe. O kazuje się jednak, że
pudełko równie spraw nie porusza się w
stronę przeciwną. W szyscy są zaskoczeni
i zdziwieni.
A oto, w jaki sposób można samemu zro­
bić takie pudełko. Do jego w ykonania są
potrzebne: karton, tektura, cztery szpilki,
koralik, korek gumowy, ciężarek ołowiany,
Magiczne pudełko
pasem ko cienkiej gumy (modelarskiej lub
w ostateczności rozcięta cienka gumka
aptekarska i dobry klej, np. wikol.
Z kartonu wycina się dwa kółka średnicy
80 mm i cztery takie same z tektury. W
środku jednego z kółek tekturow ych 1
zakłada się szpilkę z nanizanym korali­
kiem 2 w taki sposób, żeby mogła się
swobodnie obracać, mając łebek zatrzy­
many na koraliku. Na kółko z koralikiem
nakleja się drugie kółko z tektury 3, w yci­
nając w jego środku okrągły otw ór średni­
cy ok. 10 mm, a na nie trzecie z kartonu -
pełne 4 . Na w ystającą szpilkę nasadza się
osiow o korek 5 z przym ocowanym ciężar­
kiem 6 . Tworzą go dwie szpilki z zaciśnię­
tym na ich główkach kawałkiem ołowiu.
Na w ystającą z korka-w ahadła szpilkę
nawleka się kolejne tekturow e kółko 7 i
koniec jej zagina w kształt uszka. P ow sta­
łą konstrukcję zakleja się cienkim papie­
rem, sm arując klejem krawędzie kółek.
W ahadełko powinno swobodnie kręcić się
89
 w raz z osią w środku pow stałego w ten
sposób pudełeczka, nie dotykając go.
Do kółka tekturow ego 8 przym ocowuje się
szpilkę z w ygiętym zaczepem - jak po­
przednio - w kształcie uszka. Zew nętrzną
stronę kółka zakryw a się, przyklejając
ostatni krążek kartonow y 9 . Na obydwa
zaczepy zakłada się pasem ko gumy dłu­
gości ok. 50 mm. Z paska kartonu szero­
kości ok. 60 mm zwija się rurę 10 i w kleja
ją między przygotow ane uprzednio pude­
łeczko z wahadłem, a sklejone ostatnio
dwa kółka z zaczepem, rozciągając nieco
Urządzenie alarmowe
W czasie w akacji spędzanych pod nam io­
tem zdarza się, że trzeba pilnow ać obozo­
w iska w nocy przed nieproszonym i
gośćmi. W spokojnym pełnieniu w arty
może pomóc proste urządzenie alarmowe,
składające się z w yłącznika i źródła
dźwięku lub św iatła, zależnie od w ybrane­
go sposobu alarm owania. Za pomocą tego
urządzenia można zabezpieczyć otoczenie
namiotu, albo ja ką ś inną strefę lub linię.
Przekroczenie jej spow oduje naciągnięcie
rozpiętej przy ziemi żyłki, w w yniku czego
zostanie uruchom iony w yłącznik, który do­
prowadza prąd z baterii do sygnalizatora.
32 Aby zrobić w yłącznik urządzenia alarm o­
wego, trzeba mieć: żyłkę w ędkarską lub
mocną nić, drew nianą klam erkę do susze­
nia bielizny, przewody elektryczne, plasty­
kowy guzik i dwie blaszki od bieguna
ujem nego zużytej płaskiej baterii.
Dwie ruchom e szczęki klam erki (w m iej­
scu styku) uzbraja się w blaszki od baterii,
przym ocow ując je do szczęk drutem lub
kilkom a zwojam i nici. Do zew nętrznych za­
kończeń blaszek przym ocowuje się dwa
przewody elektryczne, które będą
połączone przez baterię z sygnalizatorem .
Zw arte szczęki klam erki zamykają obwód
elektryczny i urucham iają sygnalizator.
Urządzenie je st w yłączone i zabezpieczo­
ne, gdy między szczęki włoży się izolator.
Funkcję jego może doskonale pełnić
guzik, który trzeba przyw iązać do końca
żyłki opasującej chronioną strefę. Żyłka
90
gumę. Średnica tej rury powinna być tro ­
chę mniejsza od średnicy krążków. Za­
pewni to mocne rozparcie krążków, któ­
re na skutek skręcania gumy będą ścią­
gane do siebie. C ałość okleja się paskiem
kartonu 11 szerokości ok. 80 mm.
Puszczanie zabawki w ruch musi zawsze
być poprzedzone nakręceniem gumy.
Czynność tę w ykonuje się poruszając pu­
dełkiem tak, jak gdyby chciało się w ypłu­
kać resztę cukru ze szklanki. Ruch ten
można tak opanować, by nie zwracało to
uwagi obserw atorów .
JJV
powinna być um ieszczona nisko w trawie;
w tym celu prowadzi się ją przez przelotki
z kółek drucianych przym ocowanych do
śledzi lub innych wbitych w ziemię pali­
ków. W olny koniec żyłki po opasaniu stre ­
fy należy przywiązać do końca klam erki
trzym ającej początek żyłki z guzikiem. Na­
ciągnięcie żyłki (w dowolnym miejscu)
powoduje wyrw anie guzika ze szczęk kla­
merki i zam knięcie obwodu elektrycznego.
Sygnalizatorem może być zapalająca się
w namiocie lampka lub dźw ięk dzwonka.
Jeżeli nie ma dzwonka, to z m ikrosilnika
elektrycznego “su , m etalowego kapsla od
butelki, kaw ałka blaszki i kliszy można
zrobić brzęczyk. Na oś w irnika trzeba
mocno w cisnąć korek (lub jeszcze lepiej
klocek drewniany) 1 z przyklejonym
paskiem kliszy lub cienkiego sprężystego
tworzywa. Element ten powinien m ieścić
się we wnętrzu kapsla i podczas obrotów
w irnika z klockiem i kliszą - terkotać. Kap­
sel przym ocowuje się nicią lub drutem 2
do obejm y 3 z paska blachy, pełniącej
funkcję ramki nośnej (obydwa te elem enty
powinny mieć otw ory w yw iercone lub
przebite gwoździkiem, by ułatw ić ich połą­
czenie). Końce obejm y przycina się i zgina
w taki sposób, aby um ożliwiały zam oco­
wanie na korpusie silnika. Połączenie to
należy wzm ocnić nitką, plastrem lub
taśm ą sam oprzylepną. C ałość można obu­
dow ać kawałkiem sztyw nej folii plastyko­
wej 4 .
Urządzenie alarmowe
 Karmnik dla ptaków
Gdy nadchodzą chłodne dni, czas pomyś­
leć o skrzydlatych przyjaciołach. Oto karm­
nik, który można przymocować do parapetu
nowoczesnych okien (zespolonych) otw ie­
ranych do środka. Do jego wykonania są
potrzebne: sklejka grubości ok. 5 mm, de­
seczka, listwy, kawałki blachy odpornej na
korozję (cynkowej, miedzianej, mosiężnej
lub aluminiowej) i gwoździe.
Podstaw ą karm nika je s t prostokątna
sklejka lub deseczka 1 o w ym iarach 100 x
x 200 mm i dow olnej grubości. Do prze­ Do słupków 2, w których powinno się
ciw ległych krawędzi przybija się słupki 2 z w cześniej zrobić wycięcia, przybija się
listew w ysokości ok. 180 mm, a na obrze­ dach z dwóch prostokątów sklejki 8 połą­
żu - pasek sklejki 3 szerokości 10 mm. czonych listew ką 9 . Na złączenie płatów
Karm nik je s t przym ocow any do deseczki 4 dachu można przybić blaszaną kalenicę
długości ok. 300 mm, połączonej przez 10 .
blachę 5 z ramą okna. Pod tę deseczkę W celu zabezpieczenia karm nika przed
podbija się odpow iedniej w ielkości drew ­ szkodliwym działaniem warunków
niany klocek zapew niający poziome poło­ atm osferycznych należy drewno dobrze
żenie podstaw y karm nika. Do w ew nętrznej zaim pregnować pokostem i następnie
14 strony słupków przybija się dwa oparcia 6 pom alować farbą olejną lub lakierem bez­
na korytko blaszane 7. Korytko należy barwnym. Można też cały daszek obić bla­
odpow iednio w ygiąć z prostokąta blachy. chą. Płaty daszka są nierówne, ale oby­

dwa mają okapy w ystające poza kraw ę­

dzie podstawy. Dłuższy płat jest od strony
zewnętrznej, a krótszy od strony okna, aby
można było obserw ow ać ptaki. Na pod­
staw kę sypie się ziarno lub okruchy, a do
wyjm owanego korytka w kłada się kaw ałki
tłuszczu.
Na w iosnę karm nik można zdjąć po odkrę­
ceniu od ramy okna jednego w kręta mo­
cującego blachę 5.

92 Karmnik dla ptaków

Diabelski młyn

Dwa duże krążki z kartonu 1 i 2 mają

średnicą 200 mm. W jednym z nich (2) jest
w ycięty otw ór średnicy 80 mm. Trzeci krą­
żek 3 je st mniejszy - ma średnicę 100
mm. Krążki trzeba przykleić klejem uni­
wersalnym do pudełka po maśle roślinnym
4 zgodnie z rysunkiem a. W sporniki 5, na
których wiszą kartonow e foteliki 6, korbka
7 i oś bębna 8 są zrobione z drutu. Całość
osadzona je st na słupkach 9 przybitych do
podstaw y 10. Pomiędzy słupki 9 ze sklejki
a skrajne krążki należy założyć na oś ko­
raliki dystansowe.
Napęd korbow y z paskiem gumy m odelar­
skiej można zastąpić „m aszynerią”
elektryczną, do której będzie potrzebny
“T l i
m ikrosilnik elektryczny i ig r i dwie baterie
32
R14 i t r po 1,5 V (rys. b). 29

Diabelski młyn «r 93
 b)
Latawiec sterowany
Lataw iec ten może w ykonyw ać w po­
wietrzu różne ewolucje: zakręty, koła i spi­
rale w lewą lub prawą stronę. S teruje się
nim pociągając trzym ane w rękach dwie
niezależne linki prow adzące do ramion la­
tawca.
Do zbudow ania lataw ca są potrzebne:
listew ki o przekroju co najmniej 5 x 5 mm,
cztery skuw ki plastykow e od starych fla ­
mastrów, m ocna nić (szpagat), arkusz folii
plastykow ej, drut średnicy 1 mm, paski
blachy grubości 0,5 mm i szerokości takiej
jak szerokość listew ek, klej uniw ersalny
oraz elastyczna taśm a sam oprzylepna.
S zkielet należy zm ontow ać z odcinków
listew ek o podanej na rysunku długości,
w ykonując rozbieralne połączenie na ich
skrzyżowaniu. Na listew ce podłużnej 1
trzeba naw inąć kilka zw ojów drutu 2 i koń­
ce jego rozłożyć tak, żeby przylegały do li­
stew ek poprzecznych 3. Listew ki te są
wzm ocnione blaszanym i okładkam i 4, któ-
re razem z końców kam i drutu, ow iniętego
I na listw ie podłużnej okręca się mocno
nicią 5. Połączenie to można wzm ocnić
94
’ '>v'V?■t •=>•
LVII
klejem uniwersalnym . Skuwki flam astrów
należy przebić w dwóch miejscach tuż
przy dnie i nanizać na nić. Po ich założe­
niu na końce listew ek szkieletu n a le ż y -
wiążąc supełki - unieruchom ić nić.
Trzeba teraz w ykonać poszycie latawca
dopasow ując folię 6 do konturu, zostaw ia­
jąc margines na zaw inięcie i sklejenie
taśm ą sam oprzylepną. Nad skrzyżow a­
niem listew ek należy w yciąć otw ór 7 i
wzm ocnić jego kontur taśmą. Gdy folia
jest połączona nicią ze skuwkam i, należy
zdjąć poszycie. Następnie - korzystając
ze sprężystości listew ek oraz m ożliwości
w ysunięcia listew ki podłużnej z druciane­
go uchwytu - całość ta k zm ontować, aby
poszycie znalazło się pomiędzy listw ą
podłużną i poprzeczną.
W kolejności trzeba zrobić z mocnej nici
dwie uzdy: ich końce przywiązać do dolnej
skuw ki listw y podłużnej i do listew ek
poprzecznych, w połowie ich długości. Do
tych uzd, w miejscu oznaczonym na ry­
sunku, trzeba przywiązać końce linek ho­
lowniczych (z żyłki w ędkarskiej). Linki te
Latawiec sterowany
 ~400
muszą być jednakow ej długości, np. 50 m.
Do dolnej skuw ki mocuje się również ogon
latawca. Można go zrobić z długich w s tą ­
żek folii lub sznurka, do którego przycze­
pia sie kokardki z folii.
Latawiec sterowany
~AOO
Lataw iec wypuszcza się pod w iatr rów no­
miernie rozw ijając linki holownicze. Gdy
lataw iec osiągnie pożądaną w ysokość,
można rozpocząć sterow anie nadając mu
wybrany kierunek lotu.
95
 Desant latawcowy lv iii

Do budowy spadochronu i autom atu do

odczepiania skoczka są potrzebne: żyłka
w ędkarska, guzik, rurki plastykow e, kar­
ton, sztyw ny drut średnicy do 1 mm, spi­
nacz, kw adrat jak najcieńszej folii (o boku
co najmniej 300 mm) i nici. Skoczkiem
może być mała zabawka plastykow a (np.
laleczka lub miś). Urządzenie do autom a­
tycznego odczepiania skoczka 1 składa
się między innymi z trzech plastykow ych
rurek ułożonych obok siebie i oklejonych
kartonem. W jednej ze skrajnych rurek
w ycina się otw ór 2 długości ok. 4 mm. W
rurce tej oraz rurce środkow ej umieszcza
się drut 3 i wygina go tak, żeby jeden jego
koniec ukazał się w otworze, drugi zaś
zagięty w uszko znalazł się na przedłuże­
niu trzeciej rurki. Przez tę rurkę oraz przez
uszko należy przew lec żyłkę w ędkarską 4.
Na żyłkę (która je st jednym końcem przy­
tw ierdzona do lataw ca) naw leka się guzik
5 i przesuwa tak, by znalazł się ok. 600
mm od latawca; będzie on odgryw ał rolę
zderzaka.
Aby przygotow ać spadochron, należy
cztery nitki przyszyć do kaw ałków kartonu
zaw iniętych w naroża folii. Końce nitek
przywiązuje się do tylnego ucha obejm y 6
w ygiętej ze spinacza biurow ego i opasują­
cej tułów skoczka. Przednim uchem tej
obejm y skoczek je s t przym ocowany do
zaczepu (ruchom ego drucika w otw orze
2). Gdy w ia tr napełni czaszę spadochronu
i przesunie skoczka wzdłuż żyłki do góry,
uszko zaczepu uderzy w guzik, drucik
cofnie się i uwolni skoczka, który w tym
m omencie rozpocznie sam odzielny lot.
Urządzenie zaczepowe zaś wróci na ko­
niec linki trzym anej w ręce.

1 2

c m

96 Desant latawcowy
Piętrowe „kółko i krzyżyk’ \ s:/ i-

Chyba w szyscy znają grę o nazwie „kó łko

i krzyżyk” , w której dwaj grający dążą do
ustaw ienia sw oich trzech znaków (kółek
lub krzyżyków) w linii prostej na polach
pow stałych ze skrzyżow ania dw óch par
kresek pod kątem prostym. Znacznie cie ­
kaw iej przebiega gra, w której celem je st
ustaw ienie czterech znaków w linii prostej
na polach pow stałych z przecięcia pod ką­
tem prostym trzech linii przez trzy inne
linie.
Rozwinięciem tej gry je st układ, w którym
cztery jednakow e paletki (podzielone na
szesnaście kw adratów ) zostały ustaw ione
jedna nad drugą, na dwóch podpórkach-
-stojakach. W tym wypadku grający dążą
do ustaw ienia czterech pionków nie tylko
na czterech płaszczyznach poziomych,
lecz także w szesnastu liniach pionowych.
Gra staje się bardzo ciekaw a i wymaga
intensyw nego myślenia. Liczba kom bina­
cji dających w ygraną w zrasta z 10 do 56.

l\• 1

'Ł ? . ro i.

Można do tego jeszcze dodać dalszych 12

kom binacji pow stałych z regularnego
ustaw ienia pionków w liniach przekątnych
całej bryły oraz przekątnych jej czterech
(niewidocznych) bocznych ścian.
Do w ykonania takiej gry - oprócz pionków
- są potrzebne: listwy, sklejka, blacha i
gwoździki.
Z listw y robi się dwa stojaki w kształcie
odwróconej litery T o podstaw ie 150 mm i
w ysokości ok. 300 mm, łącząc słupek z
podstaw ą wkrętam i lub gwoździkami. Ze
sklejki grubości 5 mm wycina się cztery
kw adraty o boku 120 mm i dzieli kreskam i
na szesnaście kw adratow ych pól. Z bla­
chy (może być z puszki) wykonuje się
osiem uchw ytów i przytwierdza je do sto ­
jaków. W paletkach należy w yw iercić
otworki. Po w sunięciu paletek w uchwyty
w kłada się w otw orki gwoździki.

Piętrowe „kółko i krzyżyk” 97

 Do zrobienia sam olotów są potrzebne:
karton, listew ki m odelarskie 5 x 2 mm, spi­
nacze biurowe, cienki drut, gumy: modelar­
ska i aptekarska, dobry klej do drewna i
gwoździki. •
Z kartonu należy w yciąć płat 1 oraz przy­
kleić go do listew ki 2 (rys. a). Kadłub 3 sa­
molotu ma długość 230 mm; tyle samo
wynosi rozpiętość skrzydeł. W przedniej
części kadłuba należy przym ocować dru­
tem spinacz 4, którego koniec odgrywa
rolę zaczepu. Po przeciwnej stronie kadłu­
ba przykleja się stateczniki 5. Odginając
ich tylne krawędzie można regąlow ać lot.
Do wierzchu kadłuba przym ocowuje się
gumką apterkarską 6 skrzydła. Gumka
umożliwia swobodne regulowanie miejsca
usytuow ania skrzydeł i zabezpiecza model
przed skutkam i uderzenia w tw arde prze­
szkody.
Bardziej dośw iadczeni m ajsterkow icze
mogą zrobić model sam olotu o zmiennym
i układzie skrzydeł (rys. b).
L_______ L i : j
Skrzydła sam olotu składają się z trzech
50 80
części: środkow ej 7 i dwóch ruchomych
bocznych 8, w suniętych do wnętrza części
środkow ej na głębokość 20 mm. Części
boczne mocuje się na obrotow ej osi ze
szpilki, dzięki czemu mogą zm ieniać swoje
położenie od prostopadłego w stosunku
do kadłuba, do skośnego. Po założeniu osi
trzeba kroplą kleju zabezpieczyć szpilkę
przed wypadnięciem . Do części bocznych,
w odległości 5 mm od osi, przym ocowuje
się uszka 9 z kawałka szpilki w bitej w lis­
tewkę. Do uszek przywiązuje się pasemko
gumy 10, które ow inięte na kadłubie po-

98 Wystrzeliwane samoloty
b)
woduje ustaw ienie skrzydeł prostopadle.
W momencie w ystrzelenia modelu skrzy­
dła się składają, co zm niejsza opór i poz­
wala na osiągnięcie w iększej w ysokości.
Gdy opór pow ietrza ustaje, skrzydła się
w yprostow ują, pow iększając w ten sposób
sw oją pow ierzchnię i zm ieniając układ na
bardziej nośny.
Wystrzeliwane samoloty
W yrzutnię 11 (rys. a) robi się z listw y
zaopatrzonej w dwa uchw yty z przybitych
klocków. Na końcu listwy, z obu jej boków,
przym ocowuje się do wbitych gwoździków
gumę (najlepiej modelarską). Samolot, za­
czepiony haczykiem o gumę, odciąga się
do tyłu, przytrzymuje kciukiem i puszcza w
momencie startu.
99
Żaglowiec w butelce LXI
Model żaglowca umieszczony w butelce
wzbudza zawsze podziw oglądających,
którzy zastanawiają się, jak przeszedł a)
przez wąską szyjkę butelki. Tajemnica
wyrobu takich modeli tkwi głównie w za­
stosowaniu składanych masztów i rei oraz
umiejętności ich montowania (wewnątrz
butelki) za pomocą specjalnych narzędzi.
Pracę należy rozpocząć od znalezienia
odpowiedniej butelki o przejrzystym szkle i
możliwie szerokiej szyjce. Na początek
można wziąć butelkę okrągłą, np. po mle­
ku. Z tektury formuje się walec 1, którego
średnica i długość powinny odpowiadać
wymiarom szyjki butelki. Będzie on służył
jako wzorzec do wstępnych przymiarek.
Kadłub żaglowca 2 może być z kory lub
drewna, podstawka 3 - z tektury (rys. b).
Do kadłuba przymocowuje się w trzech
■miejscach składane maszty 4. Mechanizm
składania jest bardzo prosty i wynika z ich

100 Żaglowiec w butelce

 konstrukcji. Można je zrobić z plastyko­
wych rureczek wkładów do długopisu lub
skleić z papieru. Do wewnątrz wsuwa się
cieniutkie pasemko gumy 5 tak, aby wy­
stawało z obu stron rurki. W kadłubie trze­
ba nawiercić otworki, wcisnąć w nie gumki
wraz z kołeczkami z kawałków zapałek i
umocnić je klejem (rys. a). Gumki naciąga
się z drugiej strony rurek i również zatyka
kołeczkami. Po sprawdzeniu czy maszty
dobrze się składają i wracają do pozycji
pionowej, można założyć olinowanie 6 z
cieniutkiej gumki, przyklejając ją do czub­
ków masztów, dzioba i rufy. Do tak przy­
gotowanych masztów mocuje się gumką
na krzyż reje z żaglami (żagle wycina się z
cienkich bibułek).
Wszystko teraz należy złożyć i przymie­
rzyć do walca imitującego szyjkę butelki.
Aby można było manipulować modelem w
butelce, umieszcza się w otworze wywier­
conym na rufie nakrętkę od szprychy ro­
werowej i wkręca w nią szprychę. Oprócz
tego z lewej i prawej strony osadzonej
nakrętki nawierca się otwory, w które
wkłada się dwa końce wydłużonej podko­
wy (wideł) z drutu. W ten sposób można
wygodnie manewrować całym modelem
we wnętrzu butelki;
Żaglowiec w butelce
Gdy już wszystko jest gotowe, przystępuje
się do montażu. Najpierw wsuwa się pod­
stawkę, którą w miejscu styku z kadłubem
trzeba posmarować klejem. Następną
czynnością jest wsunięcie złożonego ka­
dłuba z masztami i przyklejenie go do
podstawki. Bardziej zręczni majsterkowi­
cze mogą wykonać kadłub w dwóch częś­
ciach: osobno część dolną i osobno
pokład z osadzonymi masztami. Dzięki
temu można będzie wykonać większy mo­
del żaglowca. Po włożeniu całości wykrę­
ca się szprychę i odpychając nią kadłub
wyciąga druty. Butelkę zatyka się korkiem.
Uwaga praktyczna: bezpośrednio przed
wsunięciem pokładu z masztami, miejsca
przegubów gumowych dobrze jest posma­
rować klejem, np. wikolem. Klej zwiąże i
usztywni połączenia, a sam stanie się
szklistoprzejrzysty i prawie niewidoczny.
Wówczas maszty, nawet gdy potrząśnie
się butelką, będą stały mocno i pewnie.
 Baterie

. - »^
r z " ___ ’ ' ...... I
102 Wioślarz
 Wioślarz siedzący w łódeczce znajduje się
tam bynajmniej nie dla ozdoby; rytmicznie
poruszane przez niego wiosła powodują
ruch łódki.
Do zbudowania tej zabawki są potrzebne:
sklejka, paski blachy grubości 0,5 mm,
styropian, cienkie listewki modelarskie,
mikrosilnik elektryczny 3 V t e r , dwie bate­
rie R14 vtsrt drut, karton, folia plastykowa,
gumki (wentylowa i aptekarska) oraz
taśma celofanowa samoprzylepna.
Z pasków blachy szerokości ok. 15 mm
(może to być taśma stalowa do wzmacnia­
nia opakowań ciężkich przesyłek) trzeba
wygiąć uchwyty 1 i 2 do umocowania silni­
ka i koła przekładni oraz koła korbowego.
Trzeba też wygiąć dwie dulki 3. Kształt
uchwytów i dulek oraz konieczne do wy­
cięcia w nich otwory są pokazane na rys.
a i b. Części te muszą być wykonane
bardzo dokładnie. Z pasków blachy robi
się również styki 4 i 5, między którymi
będą umieszczone baterie. Uchwyty, dulki
i styki przybija się do pokładu (rys. b). gumki wentylowej. Koło korbowe robi się z
Koło przekładni wycina się ze sklejki. Na okrągłego klocka i dwóch krążków tektury
jego obrzeżu należy przykleić pasek kar­ przyklejonych po bokach. Na obwodzie
tonu; do utworzonej w ten sposób krawę­ również przykleja się szorstki papier. W
dzi będzie dociskać oś silnika przymoco­ środek tak przygotowanej szpulki należy
wanego gumką aptekarską do sprężyste­ wcisnąć korbę z drutu z dwiema podkład­
go końca blaszanego uchwytu 1. Przed kami dystansowymi. Koło przekładni łączy
osadzeniem osi koła przekładni trzeba za­ się z kołem korbowym gumką aptekarską,
łożyć podkładkę dystansową z koralika która - dzięki skręceniu - przenosi ruch
lub zwiniętego paska blachy i kawałka obrotowy z dużego koła z osią pionową na
małe z osią poziomą i t r .
Baterie zasilające silnik umieszcza się,
między stykami umocowanymi w tylnej
części łodzi. Dwa styki węższe 4 (przy
rufie) doprowadzają prąd do silnika za
pośrednictwem dwóch izolowanych prze­
wodów. Dwa szersze 5 należy umieścić
blisko siebie tak, by przybita do pokładu
dźwignia 6 z drutu mogła się między nie
ciasno wsunąć, co powoduje zamykanie
obwodu elektrycznego i uruchomienie sil-
1 /\

Wioślarz
ICO

10
 nika. Między węższymi paskami można
przybić wspornik z blachy do zamocowa­
nia steru.
Gotowy mechanizm obudowuje się styro­
pianem i okleja folią (rys. c). Wiosła robi się ławeczkę, a do niej kartonowego wio­
się z listewek i kawałków cienkiej sklejki
lub tworzywa. Przekłada się je przez dulki i zawija się i skleja tak, aby obejmowały
łączy z końcami osi korbowej za pomocą
gumek wentylowych. Podczas pracy silni­ korbą.
C)
Pingpongowy batut
W pingponga - jak wiadomo - gra się na
dużym stole przedzielonym siatką. Taki
stół jednak zajmuje dużo miejsca i nie
zawsze mieści się w mieszkaniu. Tych,
którzy w tej grze cenią ruch i zręczność,
zainteresuje zapewne zabawa piłeczką
pingpongową, w której może brać udział
jedna, dwie, a nawet więcej osób. W tym
celu trzeba zrobić proste i łatwe urządze­
nie do wyrzucania piłeczki w górę lub na
wprost oraz do ponownego jej łapania. Do
tego są potrzebne: drut średnicy 3 mm,
ciasno nałożona na niego rurka igelitowa
oraz kawałek materiału z nylonu lub orta­
lionu.
Z drutu wygina się dwa jednakowe trape­
zy 1 oraz rączkę 2 sprężynującą jak agra­
fka. Na trapezy nakłada się materiał i
przyszywa go tak, żeby powstał prostokąt
120 x 130 mm; wyprofilowane końce wkła­
da się w oczka ramion rączki. Aby się nie
104
ka wiosła powinny wykonywać regularne
ruchy. Długość wioseł i kąt ich zanurzenia
trzeba dobrać doświadczalnie podczas
prób na wodzie. W pobliżu dulek przykleja
ślarza. Końce pasków imitujących ręce -
one wiosła w miejscu jego złączenia z
rozsunęły, nasuwa się na nie kawałki ru­
rek igelitowych. Oczka końców trapezów
łączy się przetyczką 3 z drutu i również
zabezpiecza przed wysunięciem rurką ige­
litową. Teraz należy sprawdzić jak urzą­
dzenie działa. Jeżeli trapezy zaciskają
prostokąt materiału (w którym ma się
mieścić piłeczka pingpongowa) i nie zaci­
nają się w oczkach przy ruchach ramion
trapezów i rączki - można przystąpić do
gry-
Silne ściśnięcie sprężynującej rączki po­
winno spowodować gwałtowne wyprosto­
wanie się materiału (rozpiętego na trape­
zach) i jednoczesne wyrzucenie piłeczki, a
zwolnienie nacisku - zamknięcie się pro­
stokąta materiału na złapanej piłeczce
pingpongowej.
Wyrzucanie i łapanie piłeczki wymaga du­
żej zręczności. Ruch piłeczki przypomina
skoki na batucie, stąd nazwa zabawki.
Pingpongowy batut
 n
Zabawkę tę można czasem kupić w skle­
pie sportowym, ale znacznie przyjemniej i
taniej jest wykonać ją samodzielnie. An­ - A ,
gażuje ona dwie osoby „przesyłające”
sobie nawzajem torpedę przez energiczne
rozchylenie na boki rąk, w których trzyma­
ją żyłki zakończone uchwytami.
Torpedę można zrobić z łatwych do zdo­
bycia materiałów: pustego okrągłego opa­
kowania plastykowego 1 (najlepiej mają­
cego kształt wrzeciona), dwóch końcówek
od tub po paście do zębów 2, z nakrętkami
3, żyłki wędkarskiej 4 średnicy 0,8 mm i
długości ok. 10 m oraz drutu 5 średnicy
2 mm. W środku dna i wieczka plastyko­ JT
wego opakowania wierci się otwory, w
które trzeba włożyć końcówki tubek tak,
żeby wystawały na zewnątrz opakowania i
nakręcić na nie ich własne nakrętki 3. W
nakrętkach tych również wierci się otwory
(tylko mniejsze), przez które należy prze­
wlec dwa odcinki żyłki po ok. 5 m każdy.
Do końców żyłek przywiązuje się uchwyty
z drutu obciągnięte koszulką igelitową 6.

L
Aby torpedę uchronić przed uszkodzeniem
przy ewentualnym uderzeniu o uchwyty,
na żyłki można nałożyć krążki 7 wycięte z
gąbki.
Po nabraniu wprawy w szybkim przesyła­
niu torpedy można przymocować przyle­ J
pcem (w środku jej długości) pas koloro­
wej folii, porozcinany w wąskie szelesz­
czące w ruchu paseczki. Można też przy­
Sr
kleić skrzydełka, które będą powodowały
ruch wirowy torpedy.
TT

V= i

5 R \

106 Fruwająca torpeda

 Prawidłowe poruszanie się pojazdów po
drogach obowiązuje zarówno w sytuac­
jach rzeczywistych, jak i w zabawie. Aby
przyswoić sobie znaczenie znaków drogo­ 5
wych, warto na kawałku tektury o wymia­
rach 450 x 350 mm zbudować treningową
planszę. Do tekturowej podstawy przykle­
ja się krawędzią paski tektury szerokości
20 mm. Paski te wyznaczają jezdnie, po
których będzie się poruszał samochodzik, 7 ^
zrobiony z: tektury, pinezek i kawałka
plasteliny wciśniętej pod przednią część
podwozia. W miejscach oznaczonych na 8 **
rysunku od 1 do 16 przykleja się (na ka­
wałeczkach tekturki lub na zapałkach)
znaki drogowe.
9 X
Zabawa polega na przejechaniu wybranej
trasy w sposób właściwy, to znaczy zgod­ 10
nie z przepisami ruchu drogowego i w naj­
krótszym czasie.
Miejscem startu i mety może być parking 11 /I
(w zatoce przy okrągłym placu). Po okrą­
żeniu placu wyjeżdża się na trasę, którą
12
należy uprzednio ustalić jako wspólną dla
wszystkich uczestników. Dla utrudnienia
można wprowadzić dodatkowe samocho­ 13
dziki, które podczas jazdy zawodnika zaj­
mują miejsca wymagające specjalnego ?
postępowania. Każde złe odczytanie 14
znaku jest karane powrotem na miejsce
startu i ponownym rozpoczęciem gry. Sę­ 15
dziami są wszyscy przyglądający się za­
bawie. Każdy z nich, w uzasadnionej
sytuacji, może zatrzymać grę.
Znaki drogowe 107
Tajemnicza szkatułka
Tajemniczy właściwie jest tylko zamek,
którego nie otworzy osoba nie znająca
zasady jego działania. Jest to zamek elek­
tromagnetyczny, a otwiera się go za po­
mocą baterii 3R12 T li, której bieguny
muszą dotknąć szkatułki w ściśle określo­
nych miejscach.
Pudełko robi się ze sklejki, cienkich dese­
czek, płyty pilśniowej twardej lub tworzy­
wa sztucznego. Do zrobienia zamka są
potrzebne: kawałki blachy mosiężnej lub
miedzianej grubości 0,5 mm, wkład plasty­
kowy do długopisu, gwóźdź takiej samej
średnicy co wkład, spinacz biurowy, kar­
ton, drut nawojowy średnicy ok. 0,3 mm,
gwoździki oraz klej do drewna.
Z kartonu skleja się rurkę o takiej średni­
cy, aby w jej wnętrzu mógł swobodnie
przesuwać się wkład do długopisu. Do obu
końców rurki przykleja się krążki z karto­
nu. Powstanie w ten sposób prosta szpul­
ka, na którą trzeba nawinąć co najmniej
100 zwojów drutu raz koło razu. Gotową
cewkę 1 należy umieścić w uchwycie 2 z
mosiężnej blachy, w której uprzednio wier­
ci się otwory na rdzeń. Jest nim kawa­
łek gwoździa 3 bardzo starannie połączo­
ny z odcinkiem wkładu do długopisu 4.
Miejsca łączenia gwoździa (spiłowanego
na długości ok. 5 mm) z rurką wkładu
wzmacnia się klejem uniwersalnym.
Rdzeń włożony do cewki powinien wysta­
wać zaostrzonym stalowym końcem około
1 mm poza blachę stanowiącą gniazdo
zamka.
W rurce z tworzywa nałożonej na drugi
koniec rdzenia robi się otworek na sprę­
108
LXVI
żynkę 5. Zwija się ją z cienkiego drutu i
osadza na małym gwoździku. Jeden jej
koniec wsuwa się w otwór w ściance
szkatułki, drugi zaś - dłuższy - w otwór
przewiercony w części 4. Sprężynka 5
ogranicza ruch rdzenia w obu kierunkach.
Przeciwległą do zamka ściankę szkatułki
zaopatruje się w dwie blaszki 6, które w
połączeniu z drugą parą blaszek 7, przybi­
tych do wieczka, tworzą zaczepy mocują­
ce, zastępujące zawiasy. Zamek będzie
kompletny, gdy do spodu wieczka, w miej­
scu styku z gniazdem zamka, przymocuje
się ucho 8 zrobione z prostokąta blachy
mosiężnej (odpowiednio rozciętego,
zagiętego i przewierconego). Otwór w
uchu powinien po zamknięciu wieczka
trafiać dokładnie między otwory w gnieź-
dzie zamka. Wówczas rdzeń w swoim
stałym położeniu będzie ryglował wieczko.
Aby można je było podnieść - po odsunię­
ciu rdzenia przez elektromagnes - do
ścianki z mechanizmem zamka należy
przymocować sprężynę 9. Robi się ją ze
spinacza biurowego i osadza tak, jak
sprężynkę 5. Podczas otwierania szkatułki
trzeba lekko przycisnąć krawędź wieczka
podnoszoną przez sprężynę 9. Tylko
wtedy bowiem odblokuje się zaciskany w
zamku rdzeń.
W ścianki szkatułki wbija się kilkanaście
gwoździ; do dwóch z nich przyłącza się
przewody prowadzące do cewki elektro­
magnesu. Przyłożenie baterii do łebków
tylko tych gwoździ otworzy zamek. W
szkatułce można zatem przechowywać
szczególnie cenne przedmioty.
Tajemnicza szkatułka
Tajemnicza szkatułka 109
 Wszyscy lubią zabawy i gry, w których
można się popisać zręcznością. Do takich
należy gra - labirynt, w której każdy z za­
wodników ma poprowadzić od początku
do końca kulkę tak, żeby nie wpadła do
żadnego z kilkunastu otworów znajdują­
cych się na trasie.
Do wykonania gry są potrzebne: cienka
sklejka lub gruba tektura, rurka igelitowa
średnicy ok. 5 mm, stalowa kulka średniej
wielkości (może być szklana lub cera­
miczna pod warunkiem, że jej powierzch­
nia jest gładka), małe gwoździki i klej do
drewna (najlepiej wikol).
Ze sklejki lub tektury trzeba wyciąć kwa­
drat o boku 200 mm i zaznaczyć na nim
trasę (np. według rysunku). W trzynastu
miejscach oznaczonych ciemnymi kółkami
wycina się otwory nieco większe od kulki.
Zewnętrzną krawędź „korytarzy” robi się z
rurki igelitowej, przybijanej gęsto do pod­
łoża gwoździkami (lub szpilkami do tektu­
ry). Ścianki wewnętrzne rozgraniczające
kierunki jazdy można zrobić z pasków
tektury odpowiednio wygiętych i przyklejo­
nych do podłoża.
Gotową płytkę z labiryntem umieszcza się
w otwartym płaskim pudełku (wykonanym
110
ze sklejki lub tektury). W jednym narożni­
ku (najlepiej pod miejscem rozpoczęcia
gry) trzeba zostawić otwór, którym kulka
wyleci po wpadnięciu w jeden z otworów
w płytce. Do bocznych ścianek pudełka
trzeba przykleić podpórki z pasków tektu­
ry lub sklejki, które utrzymują właściwą
odległość od dna pudełka (trochę większą
od średnicy kulki). Ścianki powinny wy­
stawać nieco ponad powierzchnię płytki,
żeby kulka nie wypadła na zewnątrz.
Można też oznaczyć strzałkami kierunki
ruchu, a przy otworach podać liczby punk­
tów - rosnące w miarę zbliżania się do
końca labiryntu. Wynik gry oblicza się su­
mując punkty, wypisane przy wszystkich
ominiętych otworach.
Labirynt zręczności
 Do zrobienia wygodnego w użyciu stojaka
są potrzebne: sklejka grubości co najmniej
5 mm, listwa drewniana o przekroju 20 x
x 30 mm, trzy zawiaski, kawałki blachy
grubości 0,5 i 0,8 mm, gwoździki oraz
różnej długości wkręty do drewna.
Trzy ramiona stojaka 1 (każde długości
250 mm) należy przyciąć z listwy. Z jednej
strony końce ramion trzeba spiłować z
obu boków pod kątem 60°, a z wierzchu
Stojak do choinki \* r
pod kątem 45° tak, żeby po złożeniu ich
dokładnie do siebie przylegały i dodatko­
wo w miejscu ich zetknięcia utworzyło się
regularne zagłębienie - oparcie dla za­
ostrzonego pnia choinki Dopa­
sowane ramiona przybija się do krążka 2
średnicy 200 mm wyciętego ze sklejki. Na
długich końcach ramion można przymoco­
wać regulatory, które umożliwią pionowe
ustawienie choinki. W tym celu trzeba pod
111
 spodem listew przybić odpowiednio
wygięte prostokąty 3 z blachy grubości
0,8 mm, a w otworach wywierconych blis­
ko końców ramion umieścić wkręty do
drewna 4.
Do ramion stojaka, w odległości 50 mm od
środka, należy przymocować na zawia­
sach podpórki 5 z pasków sklejki: gru­
bości 0,5 mm, szerokości 30 mm i dłu­
gości 200 mm. Do wolnych końców pod­
pórek trzeba przymocować - krótkimi
wkrętami lub gwoździami - blaszane oku­
cia 6 tak ukształtowane, aby można było -
po oparciu ich o pień choinki - całość owi­
nąć dookoła mocującym drutem (rys. a).
Po opuszczeniu podpórek stojak można
płasko złożyć i przechowywać w pozycji
poziomej lub pionowej.

Migocząca choinka LXIX

Migoczące i „wędrujące” po świątecznej Urządzenie montuje się na podstawie ze

choince światełka można dość łatwo zro­ sklejki o wymiarach 110 x 80 mm, gru­
bić samemu. Potrzebne są do tego: żaró- bości ok. 5 mm (rys. b). Do sklejki tej przy­
weczki 1,5 V * ^ j do latarki elektrycznej bija się prostokątny klocek o wymiarach
30 (razem 18 sztuk), w miarę możliwości pudełka do zapałek oraz cztery paski
31
oprawki do nich “’su, dwie baterie 3R12 grubszej blachy 1 i 2 (różnej długości)
a ponadto: cienki przewód miedziany sterczące do góry, podkładając pod nie
29 w igelicie, mikrosilnik elektryczny 4,5 V przewody doprowadzające prąd do silnika
32
sklejka, deseczka, paski blachy stalo­ oraz do zespołów żaróweczek. Na klocku
wej grubości ok. 0,5 mm i miedzianej - umieszcza się wyłączniki 3 i 4 zrobione z
0,25 mm, gumka aptekarska, kawałki kawałków blachy i gwoździków, do któ­
sprężystego drutu, tektura i karton oraz rych doprowadza się odpowiednie prze­
gwoździki. wody. Właściwe połączenie przewodów
Działanie urządzenia polega na kolejnym jest pokazane na rysunku c. Dłuższe paski
łączeniu z baterią 3R12 sześciu zespołów blachy 2 są stykami do baterii zasilającej
żaróweczek zestawionych szeregowo po silnik urządzenia, poprzez wyłącznik 4
trzy sztuki (rys. a). Rolę przełącznika (rys. c). Paski krótsze 1 są stykami drugiej
odgrywa zasilany z drugiej takiej samej baterii zasilającej zespoły żaróweczek.
baterii silnik srzężony z układem styków. Ten obwód jest zamykany i otwierany
wyłącznikiem 3.
W obwodzie drugiej baterii trzeba wyko­
a) nać przełącznik zapewniający efekt migo­
tania i „wędrowania” świateł. W tym celu
wycina się z krążka blaszki miedzianej
sześć jednakowych kawałków (rys. d) i
przybija je do podstawy, podkładając prze­
wody zgodnie z rysunkiem a. Po tych bla­
szanych stykach stałych 5 będzie krążyć
spiralny styk ruchomy 6, wygięty ze sprę­
żystego drutu, włączając kolejno zespoły
żaróweczek.
Ruchomy styk jest przymocowany do pio­
nowej metalowej osi 7 z wciśniętym kołem
przekładniowym 8 zrobionym z krążka
sklejki i oklejonego z obu stron kartono­
wymi krążkami o nieco większej średnicy.
Oś jest umieszczona w uchwycie 9 wygię­
tym z paska blachy stalowej, w którym zo-
112 Migocząca choinka
 stały uprzednio wywiercone dwa otwory
do włożenia pionowej osi. Przybijając
uchwyt do boku klocka trzeba pod jeden z
gwoździ podłożyć przewód przymocowany
drugim końcem do gwoździa wbitego w
górną powierzchnię. Na łebku tego gwoź­
dzia będzie zamykać się wyłącznik 3. Po
przybiciu uchwytu do klocka i przełożeniu
osi przez górny otwór, trzeba włożyć na
nią kolejno koralik zmniejszający tarcie,
koło przekładniowe i gumkę aptekarską, a
po przełożeniu przez otwór dolny zacisnąć
na końcu sprężysty styk 6. Od średnicy
koła przekładniowego zależy częstotli­
wość migotania. Do boku klocka przybija
się również blaszany uchwyt 10 mocujący
silnik. Oś silnika łączy z kołem przekład­
niowym gumka aptekarska.
Inne rozwiązanie wędrującego światła z
mechanicznym układem przełączania jest
opisane dalej ter*. Efekt migotania można
też uzyskać stosując odpowiedni układ LXXXi
elektryczny i€?~.
ie r
XCII

Brijgj

Migocząca choinka 113

Sekundnik LXX

jej koniec przewlec przez korek podwie­

szając buteleczkę z piaskiem lub solą,
jako obciążenie. Osią obrotu tarczy se­
kundnika będzie przybity do listwy gwóźdź
5 (z obciętym łebkiem). Aby szpulka obra­
cała się na nim bez nadmiernego luzu,
gwóźdź owija się papierem i powstałą rur­
kę 6 zakleja.
Wahadło robi się z cienkiej listewki mode­
larskiej. W jego górnej części umieszcza
się tak zwany wychwyt 7, który wyłapuje i
zatrzymuje poszczególne zęby koła tarczy
zegarowej (poszczególne łebki szpilek).
Wychwyt można zrobić z paska tektury
wygiętego i naciętego w sposób pokazany
na rysunkach a i b. W wycięciach korytka
Do wykonania sekundnika są potrzebne- z tektury wkleja się pod kątem 45° prosto-
listwa 20 x 40 mm długości ok. 3.50 mm, | kąciki z plastyku lub blaszki. Dokładnie w
klocek (ucięty z tej listwy), tektura gru- połowie odległości między wystającymi
bości ok. 1 mm, karton, cienka listewka końcami zaczepów wychwytu w bok kory­
m^deiarska^4[L^sci ok. 350jnm, szpilki tka wbija się szpilkę 8. Pod spód korytka
(najlepiej ze szklanymi łebkami), mocna wychwytu przykleja się pasek tektury 9 z
nitka, szpulka, dwa gwoździe, kawałki obejmą (rurką kartonową) do umocowania
sztywnego tworzywa lub blaszki, plasteli­ w niej wahadła 10. Szpilkę 8 (wraz z wy­
na, buteleczka po lekarstwach z korkiem chwytem i wahadłem) trzeba wbić w klo­
plastykowym i klej uniwersalny. cek 11 przymocowany do listwy 12. Miej­
Z tektury wycina się koło 1 średnicy 110 sce wbicia szpilki decyduje o właściwym
mm. Takie samo koło 2 wycina się z karto­ funkcjonowaniu sekundnika. W celu wy­
nu i na jego obrzeżu zaznacza 30 punktów kasowania luzów poosiowych pomiędzy
odległych jeden od drugiego o ok. 23 mm v łebek szpilki i korytko wychwytu oraz po­
(rys. a). Od punktów tych prowadzi się między korytko i klocek wkłada się pod­
linie do środka koła, po czym dodatkowo kładki z kwadracików tektury. W dolnej
zakreśla cyrklem dwa współśrodkowe części wahadła przymocowuje się kulecz­
okręgi w odległości 5 i 12 mm od krawędzi kę z plasteliny. Aby wahadło w ciągu jed­
koła. W miejscach, gdzie okręgi przecinają nej sekundy powracało do początkowego
się z narysowanymi promieniście liniami, położenia, powinno mieć co najmniej 330
przebija się dwukrotnie szpilki (rys. b). mm długości, licząc od osi do ciężarka.
Łebki ich powinny wystawać 12 mm poza Z boku listwy wbija się szpilkę 14, za którą
obrzeże, kartonu. Do wyregulowania tej przekłada się nić z zawieszoną butelką w
wielkości może posłużyć pasek blaszki 4 celu zapobieżenia dostawaniu się ciężar­
wygięty w kształt litery Z (przykładany do ka w zasięg wahadła; u góry i u dołu listwy
krawędzi kartonu i łebka szpilki). Osadze­ przykleja się prostokąty tektury 13 - do
nie szpilek utrwala się kroplami kleju. zawieszenia sekundnika na ścianie. Przed
Na środku koła z kartonu trzeba wyciąć nakręcaniem sekundnika należy tarczę
otwór, a następnie przykleić to koło razem odciągnąć do przodu tak, aby szpilki wy­
ze szpulką 3 do koła z tektury. Na tym sunęły się z wychwytu; dopiero wówczas
ostatnim można napisać przy szpilkach nawija się nić na szpulkę podciągając tym
liczby od 1 do 30, a w drugim rzędzie - od samym ciężarek. Po nakręceniu ponownie
31 do 60. Do gwoździka wbitego na obwo­ wsuwa się łebki szpilek w korytko wy­
dzie szpulki należy przywiązać nitkę; drugi chwytu.

114 Sekundnik
 b)

Sekundnik 115
Automatyczny nadajnik LXXI
 Aby zrobić automatyczny nadajnik alfabe­
tu Morse’a trzeba zgromadzić: deseczkę
długości ok. 350 mm i szerokości 85 mm,
cienką blachę (najlepiej miedzianą) szero­
kości 62 mm i długości ok. 265 mm, kliszę
fotograficzną 6 x 6 cm, listewki modelar­
skie 2 x 4 mm, gwoździki, przewody elek­
tryczne, baterię 3R12 tw r 29, żaróweczkę,
klej uniwersalny, kawałek blachy stalowej
na uchwyt baterii oraz końcówki ze starej
płaskiej baterii na stałe styki, do których
będą przyłączone przewody wg rysunku.
Całe urządzenie to przybity listewkami 1
do deski 2 pasek blachy miedzianej 3 z
naklejonymi na nim poprzecznie paskami
kliszy fotograficznej 4 tak wyciętymi, aby
odpowiadały kolejno poszczególnym zna­
kom alfabetu Morse’a oraz ruchomy styk 5
w postaci patyczka z końcówką ze sprę­
żystego drutu.
Wykonanie nadajnika rozpoczyna się od
przybicia do deski (w czterech rogach)
blachy miedzianej, z jednoczesnym przy­
mocowaniem pod gwoździem z lewej stro­
ny na górze przewodu, który będzie połą­
czony z lampką kontrolną i równolegle
odprowadzony do drugiego takiego same­
go urządzenia. Cały pas blachy trzeba po­
dzielić pionowymi liniami, w odstępach co
6 mm na 44 poprzeczne paski - tzn. tyle,
ile umieścimy na pulpicie znaków alfabetu
Morse’a. Teraz trzeba pociąć kliszę foto­
graficzną również na 44 paski szerokości
6 mm. Na każdym pasku kliszy rysuje się,
a następnie wycina wzór, przypominający
wyszczerbiony grzebień, odpowiadający w
kolejności kreskom i kropkom poszczegól­
Odbiornik alfabetu Morse’a
Aby zrobić odbiornik automatycznie notu­
jący nadawany i odbierany tekst trzeba
zgromadzić: mikrosilnik elektryczny 4,5 V
igar 32, baterię 3R12 igr- 29, deseczki
sklejkę, listewki, blachę grubości 0,5 mm,
tekturę, drut, gwoździe różnej wielkości,
gumkę aptekarską i wentylową, przewody
elektryczne, kawałek ołówka 6B oraz taś­
mę papierową do maszyn liczących (moż­
na kupić w sklepie z artykułami piśmien­
nymi).
Podstawę urządzenia 1 stanowi deseczka
Odbiornik alfabetu Morse’a
nych znaków. Wycięcia są głębokie na 3
mm, długości 10 mm - w przypadku kre­ A —
sek oraz 2 mm - w przypadku kropek;
przerwy między wycięciami - 3 mm. Po B —■•••
przyklejeniu wszystkich powycinanych c —
pasków przerwy będą odsłaniały blaszkę, C H ------ --
w pozostałych miejscach będzie ona za­
słonięta. Na przyklejone paski kliszy przy­ D —
bija się odcinki długości 65 mm listewek E
modelarskich. Ponieważ listewki są węż­ F •—
sze od pasków kliszy, utworzą się między
nimi szczeliny szerokości 2 mm, odsłania­ G
jące rzeźbę nacięć odpowiadających H
poszczególnym znakom. Nad szczelinami, I
na kartonikach przyklejonych do deseczki,
należy napisać łacińskie litery i arabskie J
cyfry. Z prawej strony przymocowuje się K
mosiężne styki 6 oraz stalowy uchwyt ba­ L
terii 7. Z jednym biegunem baterii łączy się
ruchomy styk 5, z drugim - żaróweczkę 8. Ł
Podczas pracy nadajnika przesuwanie ru­ M
chomego styku wzdłuż szczeliny powodu­ N
je wysyłanie impulsów długich i krótkich
(kresek i kropek) w takim porządku, w ja­ O
kim tworzą one dany znak alfabetu Mor­ P
se^. Kliszę i blachę na desce można R
zastąpić wytrawioną płytką laminowaną
używaną w elektronice. Przy pulpicie S
nadawczym można -zamiast lampki - T
zainstalować brzęczyk. i t r XLIX. U
Od nadajnika prowadzi się przewody do
drugiego takiego samego urządzenia, któ­ V
re będzie odbierać nasze sygnały lub na­ W
dawać własne do nas. W ten sposób X
można przesyłać tekstowe depesze*
odczytywane bezpośrednio z błysków ża- Y
róweczki lub dźwięków brzęczyka. Z
LXXII
150 x 200 mm, przedzielona wzdłuż na
dwie równe części ścianką 2 ze sklejki 1
140 x 200 mm ustawioną pionowo, podob­ 2
nie jak drewniane przegrody 3 i 4 (rys. a). 3
Po jednej stronie ścianki umieszcza się 4 • • • • mamy
baterię oraz silnik odwijający taśmę, po 5
drugiej zwój taśmy oraz urządzenie piszą­ 6
ce. Silnik jest osadzony w uchwycie 5 z
blachy. Końce uchwytu ściąga się gumką
7
aptekarską. Nad uchwytem silnika do
8
ścianki przymocowuje się podporę 6 jed­ 9
nego końca osi 7 koła napędowego 8. O
117
 Drugi koniec osi osadza się w otworze
uchwytu 9 przybitego do przegrody 3.
W celu łatwego manewrowania osią koła
napędowego ściankę 2 przecina się aż do
miejsca, w którym oś zajmuje położenie
118
gotowe do pracy i wierci na końcu prze­
cięcia otwór średnicy 4 mm. Oś robi się z
drutu grubości co najmniej 2 mm, koło - ze
sklejki. Ma ono średnicę 80 mm i jest
przybite do klocka 10. Do obrzeża koła
Odbiornik alfabetu Morse’a
 trzeba przykleić dwa płaskie pierścienie z gwoździków; podzielą one cały odcinek na
tektury, których zewnętrzna średnica jest pięć pasów.
większa od koła ze sklejki. Zapobiegają Element piszący składa się z elektroma­
one spadaniu paska napędowego (z cien­ gnesu, dźwigni oraz ołówka. Do klocka 17
kiej gumki aptekarskiej). Po drugiej stronie przybite są: wieszak 18, obejma cewki 19
ścianki na oś nakłada się kawałek gumki oraz uchwyt dźwigni 20. Cewkę nawija się
wentylowej, która będzie ciągnęła taśmę z emaliowanego drutu (średnicy 0,25 mm i
papierową. Gumka ta znajduje się na długości co najmniej 10 m), na rurce z
jednym poziomie z górną płaszczyzną kartonu, z przyklejonymi na końcach dwo­
przegrody 3, do której przybija się pro­ ma krążkami. Dźwignia 20 jednym końcem
wadnicę taśmy 11 zrobioną z blachy i za­ odbiera ruchy gwoździa 21 wewnątrz i
giętą na krawędziach. Taśma powinna być przenosi je na drugi koniec wygięty w
mocno dociskana do gumki wentylowej na sprężynę, w której jest umieszczony ołó­
osi napędowej. Zapewnia to pasek sprę­ wek. Po włączeniu prądu gwóźdź 21 powi­
żystej blachy 12, który trzeba odpowiednio nien być wciągany do wnętrza rurki, a
wygiąć i przybić z klockiem do ścianki 2. po wyłączeniu - opadać. Całkowite jego
Rolkę taśmy zakłada się na gwóźdź 13 wypadnięcie uniemożliwia przywiązanie
wbity poprzez ściankę 2 w przegrodę 4 nitką do dźwigni 20 i obejmy cewki. Łebek
(rys. b). Pasek blachy 14 (z puszki po gwoździa opiera się na zagiętej części
konserwach) odpowiednio wygina się i dźwigni. Elektromagnes uruchamia się na­
przymocowuje do podstawy; zapobiega on ciskając klucz, który znajduje się poza
niepożądanemu rozwijaniu się rolki w urządzeniem i może składać się z desecz­
trakcie pracy urządzenia. Załączenie silni­ ki i dwóch sprężystych blaszek.
ka wyłącznikiem 15 powoduje powolne Jeżeli połączy się przewody zgodnie ze
przesuwanie taśmy po pulpicie 11. Na zro­ schematem elektrycznym (rys. c), urzą­
bionym z paska sklejki ramieniu 16, które dzenie będzie mogło współpracować z
trzeba przybić do przegrody 4 (tak, by wy­ drugim podobnym.
stawało po drugiej stronie ścianki), umie­ Przed przystąpieniem do nadawania nale­
szcza się element piszący wykorzystując ży uruchomić przesuw taśmy wyłączni­
do tego wieszak 18. Polecana taśma ma kiem 15 (rys. b). Ruch taśmy i zapis na­
60 mm szerokości, można więc zmieścić stępuje jednocześnie w obu aparatach
na niej kilka.zapisów obok siebie. W tym (utrzymujących ze sobą łączność), co
celu w ramię 16 wbija się (co 10 mm) pięć pozwala na wzajemną kontrolę pracy.

Odbiornik alfabetu Morse’a 119


Minikomputer l x x iii
Urządzenie to nie służy do prowadzenia
obliczeń, lecz do zabawy wymagającej
skupienia. Polega ona na tym, że na pulpi­
cie kładzie się specjalną kartę, na której
jest napisane 6 pytań oraz 24 odpowiedzi
- po cztery na każde pytanie. Łatwo się
domyśleć, że tylko jedna z odpowiedzi jest
właściwa. Aby ją ustalić, nastawia się je­
den wybierak na odpowiedni numer py­
tania, a drugi - na przewidywaną odpo­
wiedź oznaczoną literą. W celu sprawdze­
nia naciska się wyłącznik, który powoduje
zapalenie się światła z napisem TAK lub
NIE.
Do wykonania urządzenia są potrzebne:
sklejka, listewki drewniane^ kawałki bla­
chy grubości 0,5 mm, trzy żaróweczki
- dwie po 1,2 V i jedna 2,5 V, dwie baterie ciska się końce obwodów kawałkami cienkiej
R6 (ułożone jedna za drugą, owinięte
paskiem papieru i zaklejone), przewody
elektryczne, folia aluminiowa (sreberko)
oraz kawałki papieru i tekturki.
Pulpit 1 wykonuje się z prostokąta sklejki
250 x 200 mm (rys. a). Wybieraki - złożo­
ne z szyny 2 i suwaka 3, który się po niej
przesuwa - robi się z pasków stalowej
blachy. Szyna wybieraka pytań jest dłuż­
sza, obejmuje bowiem sześć styków, a
wybieraka odpowiedzi - cztery styki. Koń­
cem suwaka dotyka się kolejno styków 4
przybitych do pulpitów. Suwak powinien
być sprężysty, aby mógł dociskać styki i
swobodnie się po nich przesuwać.
Wyłącznik sprawdzający wraz z gniazdem
na baterie wycina się z pasków blachy i
przymocowuje do pulpitu gwoździkami
(rys. b). Styki 5 i 6 wyłącznika dotykają
biegunów baterii dających łączne napięcie
3 V. Styki 7 i 8 zamykają obwód elektrycz­
ny, po naciśnięciu prostokąta sklejki przy­ A oto przykładowy zestaw pytań i odpo­
bitej na wierzchu wyłącznika. Żarówki
kontrolne umocowuje się na pasku tektu­
ry 9, wklejonym do pudełka z płaskich
listewek lub sklejki. Umieszcza się je w
otworach w tekturce w ten sposób, żeby
dwie (po 1,2 V) były skierowane do środ­
ka prostokąta pod napisem TAK, a jedna
(2,5 V) - do środka prostokąta pod napi­
120
sem NIE. Wnętrze tych prostokątów wyś­
cieła się zmiętą folią aluminiową w celu
rozpraszania światła.
Wszystkie wymienione elementy urządze­
nia muszą być odpowiednio połączone
przewodami elektrycznymi zgodnie ze
schematem (rys. b).
Pudełko przykrywa się cienkim, białym pa­
pierem (lub białą folią) - ekranikiem przy­
klejonym do tekturowej ramki. Pod spo­
dem przykleja się (taśmą samoprzylepną)
literki wycięte z czarnego papieru: u góry
napis TAK, u dołu - NIE. Nad dolną lampką
należy przykleić czerwoną bibułkę.
Karta składa się z dwóch identycznych
kawałków kartonu. Do spodniego przymo­
cowuje się styki i przykleja taśmą samo-
przvlepną paski folii aluminiowej, stanowią­
ce obwody. Folia na skrzyżowaniach musi
być izolowana! Na wierzchnim kartonie pisze
się pytania i odpowiedzi, wstawiając w wy­
brane miejca odpowiedzi trafne, w pozostałe
- błędne. Na obrzeżu spodniego kartonu za­
blachy (styki 10) i zagina je.
Bardzo ważne jest odpowednie połączenie
obwodami z folii styków pytań ze stykami
odpowiedzi. Na wykonanym próbnie karto­
nie 11 połączono: 1 z B, 2 z A, 3 z D, 4 z C,
5 z B, 6 z D. Można zrobić kilka kartonów
różniących się zestawem pytań do tego
samego kartonu spodniego (z obwodami),
a także kilka różnych kartonów z obwo­
dami.
Układ elektryczny działa następująco: żaró­
weczki są połączone szeregowo. Gdy za
pomocą przycisku zamknie się obwód,
wówczas w razie błędnej odpowiedzi (złe­
go ustawienia wybieraków) zapali się jedy­
nie żaróweczka 2,5 V, która wymaga prądu
o natężeniu 0,2 A (a nie 0,22 A - jak
dwie pozostałe). Jeśli odpowiedź jest właś­
ciwa, zapalają się dwie żaróweczki po 1,2
V, ponieważ większa jest zwarta paskiem
folii łączącym dobrze ustawione wybieraki.
wiedzi dostosowany do połączeń na kar­
tonie 11.
1. Ile wynosi prędkość światła?
A: 2850 km/s
B: 300 000 km/s
C: 41 000 km/s
D: 520 000 km/s
Minikomputer
Minikomputer 121
 2. Który z metali jest najcięższy?
A: osm
B: ołów
C: rtęć
D: cyna
3. Który materiał jest idealnym izolatorem
termicznym?
A: azbest
B: szkło
C: pianka z tworzywa sztucznego
D: nie ma takiego materiału
4. W którym roku po raz pierwszy została
przekroczona prędkość jazdy
100 km/h?
A: 1931
Sterowiec na uwięzi
Cyrkulację powietrza w mieszkaniu można
poprawić za pomocą pomysłowego wenty­
latora. Do jego wykonania oprócz mikrosil-
nika elektrycznego 4,5 V i baterii
3R12 potrzebne są typowe materiały
32 konstrukcyjne.
29 Kadłub sterowca 1 można skleić z karto­
nu, można również użyć opakowanie (pla­
stykowy pojemnik) po proszku do szoro­
wania, kształtem przypominające cygaro.
Pod kadłubem sterowca mocuje się kabi­
nę 2 ze zwiniętego kartonu, w której umie­
szcza się silnik. Na wystającą z kabiny oś
silnika należy wcisnąć korek lub klocek
drewniany 10 z naciętymi skośnie szczeli­
nami i wklejonymi w nie łopatkami śmigła
3 wyciętymi z kartonu lub cienkiej blaszki.
Przewody od silnika do baterii przeprowa­
dza się wzdłuż sztywnych drucików 4, któ­
rymi przymocowana jest kabina do kadłu­
ba sterowca.
Kadłub jest podwieszony poprzez obraca­
jące się ramię 5 do wysięgnika 11, wyko­
nanego z listwy o długości 700...1000 mm.
Jeden jego koniec jest umocowany do
szafy, ściany lub ramy drzwiowej. Na dru­
gim - przybija się kwadratowy klocek, a do
niego wycięte z cienkiej blachy (najlepiej
miedzianej) kółko 9 średnicy ok. 50 mm, z
centrycznym otworem średnicy 10 mm.
Pośrodku tego otworu wbija się gwóźdź 6
będący osią obrotu ramienia 5. Ramię to
jest wygięte ze stalowego drutu średnicy
ok. 2 mm, w kształcie poziomej litery L.
122
B: 1920
C :1899
D: 1903
5. W jakim kraju znajduje się najwyższy
obiekt zbudowany przez człowieka?
A: ZSRR
B: Polska
C: Francja
D: USA
6. Która z wymienionych nazw dotyczy
części silnika elektrycznego?
A: solar
B: statyw
C: stojak
D: stojan
LXXIV
Pod jednym prostym odcinkiem L zawie­
sza się sterowiec; drugi dłuższy odcinek
zakańcza się okręcając stalowy drut pio­
nowo wokół gwoździa 6 (wbitego w spód
klocka), a samą końcówkę wykorzystuje
do podtrzymywania ruchomego styku 12.
Przed ostatecznym zamocowaniem ramie­
nia 5 na osi 6 zakłada się koralik 8, który
ułatwi obracanie się ramienia wokół gwoź­
dzia. Kadłub zawiesza się na cienkich dru­
cikach, żyłkach lub niciach, przymocowa­
nych do drucianych zaczepów 7.
Styk 12 robi się z kawałka mosiężnej
blaszki (od starej baterii płaskiej) i przy­
mocowuje gumką aptekarską lub nitką do
kawałka gumki ołówkowej, w którą wbita
jest również końcówka ramienia 5. (Uwa­
ga: blaszka styku i drut końcówki nie
mogą się łączyć). Ruchomy styk ślizgający
się po kole 9 pozwala zasilać prądem
silnik sterowca będącego w ruchu. Do
przywiązanego do gumki styku przyluto-
wuje się przewód izolowany doprowadza­
jący prąd od jednego bieguna baterii
(umieszczonej poza całym układem) do
zacisku silnika. Drugi biegun jest połączo­
ny przewodem izolowanym z gwoździem 6
(przez wyżłobienie pod kółkiem 9), a dalej
ramieniem drucianym 5 i przymocowanym
do jego końca przewodem izolowanym z
drugim zaciskiem silnika.
Po włączeniu baterii śmigło zacznie się
szybko obracać i wprawi sterowiec
w ruch.
____________________ Sterowiec na uwięzi
Sterowiec na uwięzi 123
Łódź podwodna z napędem gumowym
Przed przystąpieniem do budowy łodzi na­
leży przygotować: sklejkę 250 x 80 mm
grubości ok. 5 mm, kawałki blachy gru­
bości 0,5 i 0,8 mm, drut średnicy ok. 1,5„
mm, koraliki, gumę modelarską, cztery bu­
telki po lekarstwach (wraz z zakrętkami)
oraz sztywną folię plastykową. Blacha i
drut powinny być odporne na korozję (np.
mosiężne).
W wierzchniej części kadłuba 1, wyciętej z
deski w kształcie pokazanym na rysunku
a, wierci się cztery otwory na szyjki bute­
LXXV
lek oraz drugie cztery (mniejsze) na pałąki
blokujące: dziobowy i rufowy. Pod spodem
przybija się dwa jednakowe uchwyty 2 i 3
z blachy grubości 0,8 mm służące do za­
mocowania drucianych końcówek napędu
gumowego. W celu właściwego przymoco­
wania butelek do kadłuba, po przełożeniu
szyjek, przez otwory zakłada się na nie
wycięte ze sztywnej folii klamry 4 i dopiero
po tym zamyka zakrętkami. Butelki spełnia­
ją funkcję pojemników balastowych; wsy­
puje się do nich żwir lub piasek. Rufę łodzi
 wyposaża się w ster kierunkowy 5 z bla­
chy grubości 0,5 mm, wbity w koniec
deski.
Dwie końcówki napędu wygina się z drutu
i osadza w uchwytach (rys. b). Końcówka
przednia 6 jest zakończona korbą służącą
Łódź podwodna z napędem gumowym
do nakręcania gumy, a tylna 7 - śrubą wy­
ciętą z blachy i przylutowaną do drutu.
Aby zmniejszyć tarcie o krawędzie trzeba
nasunąć na końcówki małe koraliki. Na
ucha końcówek zakłada się gumę mode­
larską. Ucho końcówki 7 ma kształt wydłu-
125
 żony w ten sposób, aby mogło być unieru­
chamiane przez wygięty z drutu pałąk blo­
kujący 8. Przechodzi on przez dwa małe
otwory na rufie, wystaje ponad powierz­
chnię i swobodnie przesuwa się w górę i
w dół. Ruch pałąka w górę, zwalniający
blokadę śruby napędowej, następuje po
przesunięciu do przodu klina 9 zrobionego
z drutu, do którego jest przywiązana żyłka
długości ok. 500 mm. Żyłka przechodzi po
drodze przez przelotkę 10 wbitą w dziób
pokładu. Koniec żyłki trzyma w ręku do­
wódca statku. Drugi pałąk (dziobowy) 11
służy do blokowania ramienia korby na­
kręcającej gumę. Po każdym nakręceniu
gumy wciska się pałąk blokujący, umie­
szczając koniec korby między jego ramio­
nami. Do bocznych krawędzi kadłuba
przykręca się wkrętami stery głębokości
12 zrobione z blachy grubości 0,5 mm.
Łódź obudowuje się, pokrywając mecha­
Nartnik - ślizgacz
Pierwowzorem opisanej zabawki jest nar­
tn ik - małe zwierzątko przypominające
kształtem pająka, poruszające się bardzo
zwinnie i szybko po powierzchni zbiorni­
ków wodnych blisko brzegów. Nasz nar­
tnik posuwa się na innej zasadzie i jest od
tamtego bez porównania większy.
Do wykonania ślizgacza są potrzebne:
sklejka grubości 5 mm, styropian grubości
ok. 30 mm, mikrosilnik elektryczny 4,5 V
“«n, cztery baterie R14 -tsj, paski blachy
32 grubości 0,5 mm, przewód elektryczny,
29 drut średnicy ok. 0,8 mm, gwoździki, cienki
celuloid lub winidur (np. kawałek plastyko­
wej teczki do akt) oraz klej wikol.
Ze styropianu trzeba wyciąć piłką włoso­
wą lub nożem cztery pływaki 1 imitujące
zakończenia nóg oraz przykleić je wikolem
do kawałków sklejki przybitych uprzednio
do pałąków 2 wygiętych z pasków blachy
szerokości ok. 10 mm. Tułowiem jest pro­
stokąt sklejki 3, do którego przybite są
„nogi” i na którym znajdują się ułożone
jedna za drugą cztery baterie i silnik ze
śmigłem. Baterie (ułożone tak samo, jak w
podłużnej latarce) umieszcza się tak w
rurce sklejonej z papieru, by można było
je wymieniać.
126
nizm napędowy i zbiorniki balastu elemen­
tami 14 wygiętymi ze sztywnej folii plasty­
kowej. Można też wykonać „kiosk” 13,
jaki ma każda łódź podwodna.
Podczas pierwszego „wodowania” należy
do zbiorników balastowych nasypać tyle
żwiru, aby łódź łagodnie i równo zaczęła
się zatapiać. Napęd uruchamia się przez
energiczne szarpnięcie żyłki, a tym samym
przesunięcie klina unoszącego pałąk rufo­
wy. Jeśli stery głębokości są ustawione
właściwie, łódź powinna skośnie wypłynąć
na powierzchnię wody. Można także po­
stąpić odwrotnie: tak wyważyć balast, aby
łódź nie tonęła i przez odpowiednie usta­
wienie sterów głębokości oraz włączenie
napędu spowodować jej zanurzenie. Po
ustaniu pracy śruby łódź sama wypłynie
na powierzchnię. Należy pamiętać, że
czas pracy śruby jest proporcjonalny do
długości gumy napędowej.
LXXVI
Pakiet baterii jest trzymany w obejmach 4
wykonanych z pasków blachy przybitych
do sklejki między sprężynującymi stykami
5 i 6. Styk 6 jest jednocześnie elementem
wyłącznika, w skład którego wchodzi po­
nadto dźwignia 7 (zrobiona z drutu) i przy­
mocowana obrotowo blaszka do podsta­
wy. Dźwignia ta w położeniu poziomym
dotyka styku i zamyka obwód, doprowa­
dzający prąd do silnika śmigła.
Silnik jest umieszczony w obejmie 8 z bla­
chy, przybitej do przedniej części podsta­
wy między stykiem 5 a przednim pałąkiem
z pływakami. Do silnika trzeba doprowa­
dzić przewody od styku 5 i blaszki dźwigni
7. Na osi silnika osadza się śmigło średni­
cy ok. 120 mm wykonane z cienkiego
tworzywa sztucznego i małego okrągłego
klocka drewnianego. W uciętym kawałku
klocka wierci się otwór dostosowany do
wciśnięcia osi silnika oraz nacina piłką
włosową na bocznej powierzchni cztery
ukośne szczeliny, w które wkleja się łopa­
ty śmigła. Należy jeszcze sprawdzić, czy
śmigło obraca się we właściwym kierunku.
Jeżeli nie, trzeba zamienić przewody do­
prowadzające prąd do silnika lub obrócić
pakiet baterii.
Nartnik - ślizgacz
 5 8

Nartnik - ślizgacz 127

Wziernik do obserwacji podwodnych
Świat podwodny można oglądać przy uży­
ciu maski do nurkowania lub specjalnych
okularów, dzięki którym woda nie zalewa
oczu, gdyż oddziela je od niej komora po­
wietrzna. Każdy z tych przyrządów ma
obudowę ściśle przylegającą do twarzy
oraz szybę w szczelnej oprawie. Podobne
zastosowanie ma prosty wziemik'w formie
cylindra, którego dolną część zanurza się
w wodzie, a przez górną prowadzi obser­
wacje, mając cały czas głowę na po­
wierzchni.
Do wykonania wziernika są potrzebne
dwie puszki okrągłe (od soków lub prze­
tworów warzywnych), jedna np. średnicy
85 mm, druga - 100 mm (można także
użyć puszek jednakowej średnicy, ale
wówczas trzeba inaczej je połączyć).
Oprócz tego trzeba zaopatrzyć się w:
lusterko o wymiarach 70 x 50 mm, paski
blachy z puszek, kawałki blachy ocynko­
wanej grubości 0,5 mm, odcinki przezro­
czystego celuloidu oraz kit szklarski lub
plastelinę.
W puszce mniejszej wycina się dwa otwo­
ry (rys. a): w dnie okrągły otwór 1 średnicy
ok. 65 mm, w ściance (10 mm powyżej
dna) otwór prostokątny 2 o wymiarach ok.
40 x 80 mm. Otwór w dnie będzie służyć
do obserwacji pionowych, a otwór boczny,
13
gdy umieści się naprzeciw niego lusterko
41 3 pod kątem 45° - do obserwacji pozio­
mych (rys. b). Na krawędzie otworów za­
kłada się paski blachy 4 szerokości ok. 10
mm w ten sposób, żeby po przylutowaniu
posłużyły jako zaciski mocujące ramki
128
l x x v ii
okienek. Dwa paski w dnie są nieco dłuż­
sze i wewnątrz wziernika inaczej zagięte.
Będą one służyć jako uchwyty lusterka.
Przed lutowaniem wszystkie paski powin­
ny być dokładnie dopasowane do ramek
5, które trzeba zrobić z blachy ocynkowa­
nej grubości 0,5 mm; ich szerokość nie
powinna przekraczać 10 mm. Blaszki mu­
szą być ciasno osadzone na krawędziach,
aby nie przesuwały się w czasie lutowania
za pomocą lutownicy "^»i. Po ich przy­
lutowaniu ponownie trzeba sprawdzić, czy
pasują do nich ramki i czy wewnątrz pusz­
ki można bez trudu już umieścić lusterko,
żeby jego dwa narożniki opierały się o
ściankę puszki, a dwa pozostałe spoczy­
wały w zagiętych uchwytach z dłuższych
pasków.
Z kolei przystępuje się do łączenia dwóch
puszek. W tym celu należy obciąć kant
wzmacniający górną krawędź puszki
mniejszej, a w dnie puszki większej wy­
ciąć otwór równy zewnętrznej średnicy
puszki bez kantu. Powinny one ciasno
wsuwać się jedna w drugą, co w znacz­
nym stopniu ułatwi lutowanie obrzeża. Je­
żeli miejsce łączenia będzie miało zbyt
duży luz, należy krawędź puszki mniejszej
porozcinać co 5 mm na głębokość ok. 5
mm i końcówki rozgiąć na zewnątrz. Nie­
zbyt dokładne lutowanie można poprawić,
Wziernik do obserwacji podwodnych
 I

uszczelniając styk puszek warstwą kitu

lub plasteliny.
Okienka 6 wycina się z celuloidu lub inne­
go przezroczystego materiału. Powinny
one mieć taki kształt zewnętrznego obrysu
jak przygotowane uprzednio ramki z bla­
chy. Najpierw trzeba oprawić okienko
okrągłe. Przykleja się je dc cienkiej
warstwy kitu lub plasteliny (nałożonej na
obrzeżu otworu) i dociska ramką położoną
na takiej samej warstwie lepiszcza. Docisk
zapewniają przylutowane paski, których
zaokrąglone końce zagina się jak na ry­
sunku. W podobny sposób montuje się
drugie okienko.
Po wykonaniu wszystkich prac trzeba
skontrolować, czy wziernik jest szczelny

(zanurzając go w wodzie) i jeszcze raz

sprawdzić, czy łatwo zakłada się lusterko.
W celu ochrony blachy przed korozją
można wziernik pokryć samochodowym
lakierem antykorozyjnym lub farbą antyko­
rozyjną. Wziernik można również zabez­
pieczyć przed utonięciem, zakładając na
dolną jego część kryzę ze styropianu in'"
(rys. c) wzmocnioną po obu stronach pier­ 15
ścieniami ze sklejki 7 zaimpregnowanej
(np. pokostem) i pomalowanej lakierem u
wodoodpornym in'". 14

Wziernik do obserwacji podwodnych 129

 Pełzający krab
Do zbudowania kraba pełzającego po
powierzchni stołu lub podłogi są potrzeb­
ne: mikrosilnik elektryczny 4,5 V, dwie
32 baterie R6 “t u , sklejka grubości ok. 5
29 mm, paski blachy grubości 0,5 mm, mo­
siężny styk od starej płaskiej baterii, sprę­
żysty drut np. ze spinacza biurowego,
gwoździki, bandaż lub tetra oraz klej wikol
i farby plakatowe. Wielkość zabawki jest
uzależniona od wymiarów leżących obok
siebie baterii i silnika przed nimi.
Silnik przymocowuje się do podstawy 1,
na przykład przez wciśnięcie go w do­
kładnie dopasowany otwór 2. Na oś silni­
ka należy ciasno nałożyć paseczek blachy
3 wygięty w spiralę, która będzie odgry­
wać bardzo ważną rolę w mechanizmie
napędowym zabawki. Spirala - umiesz­
czona w przedniej części głowy kraba -
będzie poruszać blaszaną dźwignię 4 osa­
dzoną na wygiętym z drutu wsporniku 5,
wbitym w podstawę i będącym dla dźwigni
osią obrotu. Pod zagięcie na krótszym
(górnym) ramieniu dźwigni podkłada się
pałąk 6 ze sprężynującego drutu, a w wy­
gięciu jej dłuższego (dolnego) ramienia
zaciska prostokątny kawałek gumy 7 o
wymiarach 6 x 9 mm, wycięty ze starej
dętki rowerowej. Krótsze ramię dźwigni
powinno dotykać do wirującej spirali na
osi silnika; dłuższe - przechodzić przez
wycięcie w podstawie i opierać się na
podłożu, po którym ma poruszać się krab.
Po zmontowaniu poszczególnych elemen­
tów należy sprawdzić ich działanie. Krót­
sze ramię dźwigni, podnoszone do góry
wbitym w podstawę pałąkiem 6, powinno
przylegać do spirali 3, lecz nie hamować
jej obrotów, natomiast dłuższe, zakończo­
ne gumką, powinno rytmicznie odpychać
się od podłoża i powodować ruch kraba
do przodu. Ruch tego ramienia musi być
szybszy do przodu, a wolniejszy do tyłu.
130
LXXVHI
Spirala powinna więc tak wirować, jak
gdyby miała się jeszcze mocniej zwinąć.
Po drugiej stronie silnika przybija się do
podstawy paski blachy, umożliwiające
osadzenie dwóch baterii i ich elektryczne
połączenie wzajemne oraz z silnikiem.
Pasek tylny 8, rozcięty na trzy części,
łączy końce baterii w układ szeregowy.
Dwa przednie paski służą do doprowadze­
nia prądu do silnika. Jeden z nich 9 łączy
się bezpośrednio z dowolnym zaciskiem
silnika, drugi 10 jest elementem wyłączni­
ka, uruchamiającego silnik z chwilą posta­
wienia kraba na podłożu, oraz odłączają­
cego zasilanie po podniesieniu go do góry.
Gwoździk mocujący skośny pasek blasza­
ny 10 jest zagięty na końcu (pod spodem
podstawy 1) i służy do zamykania obwodu
elektrycznego, gdy zetknie się z mosięż­
nym stykiem 11, przybitym do spodu pod­
stawy. Pod jeden gwoździk (mocujący
ten styk) podkłada się koniec przewodu
połączonego z drugim zaciskiem silnika.
Mechanizm zabawki jest gotowy. Pozosta­
je przykryć go obudową, na przykład w
kształcie kraba, żuka, myszki itp. W poka­
zanym modelu zabawka ma kształt stra­
szącego swym wyglądem kraba ze
szczypcami i czterema parami łap.
Szczypce są wycięte ze sklejki i przymo­
cowane do podstawy gwoździkami. Poz­
wala to na swobodny ruch szczypiec w tył
i w przód w takt posuwania się kraba. Kor­
pus skorupiaka wykonano z gazy nasyco­
nej klejem. Został on uformowany bez­
pośrednio na mechanizmie kraba zabez­
pieczonym folią z odpowiednimi wkładkami
z plasteliny. W skorupie są druciane za­
czepy i otwór do wyprowadzenia ogona z
blachy (fragmentu paska 8). Nogi ze sznur­
ków nasyconych klejem, są przyszyte do
skorupy. Całość można pomalować plaka-
tówką i spryskać lakierem do włosów.
Pełzający krab
 Ta kolejka linowa może się poruszać po
linie dowolnej długości oraz „wspinać się”
pod dużym kątem do góry. Wagonik z
własnym napędem może także przejeż­
dżać przez specjalne podpory, ustawione
na dłuższej trasie.
Przed przystąpieniem do wykonania za­
bawki należy przygotować następujące
materiały: cienką żyłkę wędkarską (np.
0,25 mm), mikrosilnik elektryczny 4,5 V,
-ę%\, baterię 3 R 1 k a w a ł k i sklejki gru­
bości ok. 5 mm, paski blachy szerokości
ok. 15 mm i grubości 0,5 mm (może być
taśma stalowa służąca do wzmacniania
opakowań), blachę z puszek, drut, gwoź­
dzie, izolowane przewody, a także rurkę
igelitową, gumki: aptekarską, modelarską i
wentylową oraz karton.
Na podstawie 1 ze sklejki o wymiarach
65 x 65 mm mocuje się mechanizm kolejki
i silnik, słupek z kółkiem napędowym,
baterię oraz przełącznik (rys. a i c).
Wszystkie te elementy należy umieścić w
taki sposób, żeby - z chwilą zawieszenia
wagonika na linie - zachowany był stan
równowagi.
Koło przekładni 2 ma średnicę 50 mm.
Wycina się je ze sklejki. Następnie z pas­
ka cienkiej blachy szerokości 25 mm zwija
się piastę 3. Jej końce nacina się na głę­
bokość ok. 5 mm. Po włożeniu piasty w
otwór koła przekładni i rozchyleniu nacię­
132
tych blaszek przybija się je do sklejki krót­
kimi gwoździkami. Dalej na piastę nacią­
ga się kawałek gumki wentylowej i nakła­
da podkładkę, po czym rozchyla nacięcia
na boki. Osią jest gwóźdź średnicy ok. 2
mm, który powinien pozwalać na swobod­
ne obracanie się piasty koła. Zaostrzony
koniec gwoździa (z założoną drugą pod­
kładką) należy wcisnąć mocno w uchwyt
4, wygięty na zakończeniu blaszanej sprę­
żystej obejmy silnika. Na wystającą oś sil­
nika naciąga się kawałek gumki wentylo­
wej. Oś z gumką powinna być dociśnięta
sprężyście do obrzeża koła przekładni.
Obejmę z uchwytem należy przybić do
podstawy tak, by koło przekładni wysta­
wało obrzeżem poza krawędź podstawy.
Ważnym elementem wagonika jest słupek
5 z paska sklejki długości 100 mm zaopa­
trzony w pałąk 6 wycięty z drutu, na któ­
rym mocuje się kółko jezdne 7. Do słupka
przybija się odpowiednio wygięty odcinek
Samobieżne wagoniki na linie
Samobieżne wagoniki na linie 133
 taśmy stalowej 8. Jest to obejma baterii,
która jednocześnie służy do przymocowa­
nia słupka do podstawy. Trzeba przybić go
w takim miejscu, by nie dotykał do osi sil­
nika ani piasty koła przekładni.
Kółko jezdne 7 składa się z trzech krąż­
ków średnicy 25 mm z cienkiej blachy i
dwóch krążków średnicy 20 mm ze sklejki.
Jeden z krążków ze sklejki trzeba nadpiło-
waó na obrzeżu tak, aby utworzył się ro­
wek. Wszystkie krążki łączy się w jedną
całość, zbijając je gwoździkami. Obrzeża
dwóch krążków blachy zagina się lekko ku
środkowi, a ich krawędzie dokładnie opiło-
wuje pilnikiem. W ten sposób utworzą się
134
dwie połączone rolki. Elementy te wraz z
kawałkami rurek igelitowych i podkładami
metalowymi zakłada się na górny wygięty
koniec pałąka 6.
Część kółka z przygiętymi krawędziami to
rolka jezdna. Powinna się ona znajdować
po stronie baterii. Drugą rolkę (napędową,
po stronie silnika) łączy się gumką apte­
karską z piastą koła przekładni. Załącze­
nie prądu z baterii powoduje ruch koła
przekładni, a dalej - przez gumkę - obra­
canie się kółka jezdnego. Dookoła rolki
jezdnej należy owinąć pojedynczą pętlą
żyłkę pełniącą funkcję liny kolejki. Uzysku­
je się przez to bardzo pewne osadzenie
wagonika na linie oraz wrażenie, że kółko
toczy się na wierzchu liny. W celu zwol­
nienia zacisku żyłki trzeba lekko unieść
wagonik i przesunąć go w dowolne poło­
żenie.
Uchwyty podtrzymujące linę należy zrobić
z odpowiednio wygiętej taśmy blaszanej, a
po opiłowaniu krawędzi przybić do drew­
nianych podpór. Można je mocować w
Samobieżne wagoniki na linie
 różny sposób do sprzętów domowych
ustawionych na trasie. Do końca blachy
przykleja się lub przywiązuje nitką kawałek
płaskiej gumy modelarskiej. Przez tak
wykonaną podporę łatwo przetacza się
rolka jezdna.
Obudowę wagonika można zrobić z karto­
nu (rys. b) lub trwalszego materiału i po­
malować na różne kolory.
Kolejkę można wyposażyć w przełącznik
przepływu prądu, który-jeśli będzie pre­
cyzyjnie wyregulowany - spowoduje, że
wagonik zawróci samocżynnie z chwilą
dojechania do końcowego punktu swojej
trasy. Przełącznik ten może się przydać
także do innych konstrukcji. Do jego wy­
konania są potrzebne: końcówki starej
płaskiej baterii, gwoździki, cienkie przewo­
dy elektryczne i kawałek listewki modelar­
skiej.
Urządzenie można umieścić na podstawie
Samobieżne wagoniki na linie
wagonika już zmontowanego. W tym celu
przybija się do podstawy, w miejscach -
pokazanych na rysunku c - cztery styki 9
wygięte z blachy mosiężnej z końcówek
baterii. Pod gwoździe, którymi przybija się
styki należy podłożyć odizolowane odcinki
przewodów. Zagięcia powinny być dopa­
sowane do wymiarów poprzecznych lis­
tewki 10, gdyż blaszki styków służą tu
również za jej prowadnice. Do listewki
trzeba przybić gwoździki, łącząc je odpo­
wiednio przewodami z silnikiem. Przesu­
nięcie listewki w jedną lub drugą stronę
powoduje zmianę kierunku przepływu prą­
du. Dobranie odległości styków bieguno­
wych oraz ich sprężystości tak, aby prze­
łącznik działał automatycznie, jest trudne,
lecz możliwe do osiągnięcia.
W obudowie wagonika należy wyciąć
otwory, przez które będą wystawały końce
listewki.
135
 Łódka z płetwami lxxx

Całość trzeba przymocować uchwytem z

blachy do podstawy tak, aby skośnie
ustawione kółko swobodnie obracało się
*^1 Po łodzi wiosłowej oraz napędzanej na osi.
LXII śrubą warto zrobić model poruszający Na końce ramki 2 należy założyć dźwignie
LXXV się na tej samej zasadzie, co pływak uży­ 5, które będą się ślizgać swoimi „szczęka­
wający płetw (rys. a). mi” po obrzeżu obracającego się koła.
W celu zbudowania łódki z płetwami trze­ Trzeba zwrócić uwagę na to, by oś obrotu
ba zgromadzić: podłużny kawałek styro­ dźwigni była położona dokładnie pod
pianu, sklejkę grubości ok. 4 mm, drut sta­ środkiem kółka. Dźwignie 5 (prawą i lewą)
lowy średnicy 1,5 mm, blachy - grubości wykonuje się z drutu wygiętego według ry­
0,5 mm i cienką z puszki po konserwach, sunku. Muszą się one swobodnie obracać
celuloid, gwoździki, klej stolarski lub klej na końcach ramki. Końce te, po założeniu
wikol oraz pasmo gumy modelarskiej. dźwigni i koralików, spina się kawałkiem
Ponadto można wykorzystać mikrosilnik gumki wentylowej lub rurki igelitowej. Do
elektryczny 4,5 V ' sm, cztery baterie R14 zakończonych poziomą pętlą dźwigni
32 i przewody izolowane, jeżeli wybierze przyszywa się płetwy wycięte z celuloidu
29 się rozwiązanie z napędem elektrycznym. lub innego sprężystego cienkiego tworzy­
Zacząć należy od zrobienia części naj­ wa sztucznego. Następnie założone na
trudniejszej - mechanizmu poruszającego obrzeża koła szczęki przygina się w ten
płetwy (rys. b). Prostokąt sklejki o wymia­ sposób, aby ślizgały się jak najbliżej
rach ok. 30 x 60 mm to podstawa 1, krawędzi. Obroty osi 3 powinny powodo­
do której przybija się uchwyty wygiętej z wać poruszanie się na przemian w górę i
drutu ramki 2 oraz uchwyt osi 3 koła poru­ w dół płetwy lewej i prawej.
szającego dźwignie połączone z płetwami. Jeśli zastosuje się napęd gumowy, to na
Koło 4 wycięte z blachy przewierca się w sterczącym końcu osi 3 trzeba wygiąć
środku i przez otwór przetyka oś 3, którą haczyk do zaczepiania gumy modelarskiej.
po zagięciu należy dokładnie przylutować Taki sam haczyk robi się na drucie 7,
do koła. Przylutowaną oś zagina się wygiętym w kształt korby. W uchwycie
przy samym osadzeniu w kole tak, aby z mocującym korbę do podstawy 8 należy
jego płaszczyzną tworzyła kąt ok. 60°. Na umieścić zagięty drut 9 do jej blokowania.
oś należy nałożyć kilka koralików lub Łódka z napędem gumowym powinna być
sztywną rurkę plastykową z podkładką. długa, żeby można było zastosować rów-
136 Łódka z płetwami
 nież długą gumę. Wymaga to jednak
wzmocnienia kadłuba. Dlatego można
podstawę 1 połączyć z podstawą 8 dwo­
ma dość długimi paskami sklejki lub lis­
tewkami. Tak powstaje obramowanie
tworzące niezabudowany pokład. Do ramy
pokładu przykleja się wówczas kadłub wy­
cięty ze styropianu. W dnie kadłuba naci­
na się nożem szczelinę, w której umiesz­
cza się kil 1V zrobiony z paska celuloidu.
W przypadku zastosowania napędu elek-

Łódka z płetwami 137

 trycznego łączy się oś silnika 11 gumką
wentylową lub kawałkiem rurki igelitowej z
prosto zakończonym końcem osi 3. Pokład
i kadłub mogą być krótsze. Silnik i cztery
baterie R14 trzeba umieścić tak, by śro­
dek ciężkości znalazł się jak najniżej -
najlepiej wcisnąć je w przygotowane w
kadłubie wyżłobienie. Uchroni to model
przed wywrotką. Sposób połączenia ba­
Wędrujące światło
Efekt ruchomego światła można uzyskać
budując dość proste urządzenie, które
uatrakcyjni szkolny występ, zabawę ta­
“U l neczną lub oświetli tablicę ogłoszeń-^j.
LXIX Do wykonania urządzenia są potrzebne:
mikrosilnik elektryczny 4,5 bateria
32 3R12 "*n, żaróweczki, przewody elektry­
19 czne, blacha grubości 0,5 mm, kawałki
cieńszej blachy z puszki po konserwach,
drut, sklejka, kawałek listwy, gwoździe i
wkręty do drewna.
Do podstawy 1 z prostokąta sklejki
100x140 mm przymocowuje się wkrętami
klocek 2 ucięty z listwy 20x30 mm dłu­
gości 40 mm. W klocku wycina się małe
wgłębienie pod korpus silnika, który przy­
twierdza się blaszaną obejmą 3 (można ją
zrobić z taśmy stalowej do wzmacniania
opakowań). Oś silnika łączy się rurką ige­
litową z osią, do której jest przylutowany
teu blaszany ślimak 4, średnicy 10 mm,
13 stnowiący element przekładni ślimako-
“f i l wej"^!. Drugi koniec osi poziomej ze śli­
22 makiem osadza się w otworze paska bla­
chy 5 przybitego do podstawy 1 w miej­
scu pokazanym na rysunku. Do klocka 2
przytwierdza się również pasek blachy 6
spełniający funkcję górnego uchwytu pio­
nowej osi ślimacznicy, wykonanej z bla­
szanego krążka 7, średnicy 40 mm. Na
obrzeżu krążka nacina się i wygina 48
4 zębów. Dolna część tej osi jest osadzona
w otworze uchwytu 8, zrobionego z trój­
kątnego kawałka blachy z zagiętym
jednym rogiem. Dokoła uchwytu przybija
się cienkie blaszki 9, tworzące krąg śred­
nicy ok. 40 mm. Każda blaszka ma kształt
trapezu i tak jest przymocowana do pod­
138
terii z silnikiem nie powinien nastręczać
trudności, po zapoznaniu się z kilkoma
rozwiązaniami już przedstawionymi. W
celu zabezpieczenia silnika i baterii przed
zalaniem, elementy te należy umieścić w
worku foliowym, zostawiając tylko mały
otworek na oś silnika. Wyłącznik można
zrobić z paska blaszki i pinezki, przymoco­
wanych do pokładu.
LXXXI
stawy, żeby nie stykała się z blaszkami
sąsiednimi. W podanym rozwiązaniu jest
szesnaście trapezowych blaszek; tyle też
będzie można załączyć żarówek lub ich
zestawów.
Po gładkiej powierzchni trapezów będą się
przesuwać dwa ruchome styki 10 ze sprę­
żystych pasków blachy. Są one przyluto-
wane do dwóch ramion wspornika 11
przylutowanego z kolei do koła ślimaczni­
cy 7. Każdy trapez łączy się przewodem z
jednym z gwoździków, wbitych rzędem
przy krawędzi podstawy. Do łebków gwoź­
dzików będzie można przylutować prze­
wody prowadzące do żaróweczek. W
omawianym najprostszym rozwiązaniu za­
stosowano 16 żaróweczek 3,5 V; liczbę
ich można podwoić, stosując żaróweczki
2,5 V, a nawet potroić - gdy będą one na
napięcie 1,2 lub 1,5 V. Przy 32 lub 48 ża-
róweczkach łączy się je szeregowo, po dwie
lub trzy, uzyskując szesnaście zestawów.
Obok opisanych mechanizmów do podsta­
wy mocuje się również paski blachy 12
odgrywające rolę styków i uchwytów płas­
kiej baterii. Jej biegun ujemny łączy się z
jednym wyprowadzeniem silnika oraz z
paskiem 6 trzymającym ślimacznicę.
Przed baterią można umieścić prosty
wyłącznik 13 połączony z biegunem do­
datnim i dalej z drugim wyprowadzeniem
silnika oraz z pierwszym gwoździkiem przy
narożniku podstawy. Wyłącznik zamyka
jednocześnie obwód silnika i obwody
żaróweczek.
Urządzenie można obudować sklejką i za­
stosować wkładki tłumiące hałas towarzy­
szący pracy przekładni ślimakowej.
Wędrujące światło
Wędrujące światło 139
/
 Jedną z ulubionych zabaw ruchowych jest
jazda na deskorolce. Te, które oferują
sklepy, są dość drogie. Samemu można
zrobić deskę mniej doskonałą, choć do­
starczającą równie wiele wrażeń. Jeżdże­
nie na deskorolce, czy desce na wrotkach
140
wymaga jednak sporo uwagi i rozwagi,
aby do minimum ograniczyć przykre
upadki.
Do pracy będą potrzebne: deska grubości
ok. 20 mm, sklejka grubości 5 mm, gwoź­
dzie, śruba i nakrętka M8, podkładki,
Deska na wrotkach
 wkręty, guma (może być z dętki), blacha
grubości co najmniej 0,5 mm oraz wrotki i
jedno kółko meblarskie średnicy ok. 50
mm osadzone na obrotowej podstawie
(można je kupić w sklepie z artykułami me­
talowymi lub w sklepie 1001 drobiazgów).
Po wycięciu wierzchniej części pokładu ze
sklejki 1 wg rysunku oraz dopasowaniu do
niego środkowej deski 2 i dwóch listew
bocznych 3 - całość zbija się gwoździami.
Z tyłu pod tak przygotowanym pokładem
przybija się poprzecznie dwa kawałki
deski - klocki hamulcowe 4 dociskane do
podłoża podczas jazdy (gdy ciało odchyla
się do tyłu). W odległości 200 mm od tyl­
nej krawędzi na osi deski wierci się otwór
na śrubę 5 mocującą zespół dwóch kółek
6 wykręconych z wrotki. Kółka umieszcza
się w rynience 7, wygiętej z prostokąta
blachy i przykręconej dwoma wkrętami do
spodu pokładu. Dzięki takiej konstrukcji,
kółka można z powrotem zamontować do
wrotek. Kółko meblarskie 8 z obrotową
Wirujący poduszkowiec
Do wykonania modelu poduszkowca jest
potrzebny mikrosilnik elektryczny icf"
(możliwie najmniejszy) w obudowie w
kształcie walca. Jest to bardzo ważne ze
względu na wymagane symetryczne
obciążenie. Korpus poduszkowca można
wykonać z kubeczka 1 po maśle roślin­
nym, podstawę - z plastykowego lub kar­
tonowego talerzyka 2 jednorazowego
użytku (rys. a i b). Obydwa te przedmioty
są lekkie, ale jednocześnie sztywne, co dla
sprawnego działania konstrukcji ma istot­
ne znaczenie.
Dno kubeczka należy wyciąć prawie cał­
kowicie, pozostawiając jedynie kilkumili­
metrowy brzeg na obwodzie. Otwór tej
samej średnicy wycina się dokładnie na
środku talerzyka. Talerzyk i kubeczek łą­
czy się klejem uniwersalnym tak, aby
obydwa dna przylegały do siebie tworząc
jeden otwór (rys. b). Silnik przymocowuje
się za pomocą dwóch krążków z kartonu,
które dopasowuje się i nakłada na wysta­
Wirujący poduszkowiec
podstawą przykręca się w odległości 120
mm od przedniej krawędzi pokładu, na osi
deski. Kółko zaopatruje się w uchwyt 9, w
którym umieszcza się gumę 10 utrzymują­
cą je w pozycji umożliwiającej jazdę na
wprost. Uchwyt ten wycina się z blachy;
ma on ok. 70 mm długości. Przymocowuje
się go do kółka wciskając poziomą część
„widelca” pod wycięty w uchwycie
zaczep, a następnie zaginając końce
uchwytu na częściach pionowych „widel­
ca” . W dwa otwory w bokach uchwytu
należy włożyć zawleczkę z drutu lub
gwoździa, mocującą pasek z gumy. Ko­
niec lekko naciągniętej gumy przymoco­
wuje się blaszką z wkrętem do spodu
pokładu.
Na takiej desce na wrotkach można jeź­
dzić po pochyłościach albo jak na hulajno­
dze po terenie płaskim o gładkiej na­
wierzchni. W celu wykonania skrętu lub
zahamowania należy odchylić ciało w
odpowiednią stronę.
LXX XIII
jące jego części (rys. c), a następnie przy­
wiązuje mocnymi nitkami w ośmiu miej­
scach (na przemian nitki górne i dolne) do 32
wspólnej krawędzi styku talerzyka i ku­
beczka (rys. b). Najpierw należy przymo­
cować krążek dolny, którego centralne
położenie można znaleźć za pomocą wy-
ciętnego dna kubeczka lub talerzyka. Poło­
żenie to reguluje się przez naciąganie lub
luzowanie nitek przewleczonych igłą przez
obramowanie otworu.
Silnik należy zaopatrzyć w śmigło. Można
je zrobić z kawałka okrągłego klocka
drewnianego średnicy ok. 15 mm i gru­
bości 10 mm z przewierconym w środku
otworem do ciasnego nałożenia na oś sil­
nika oraz z kartonu potrzebnego na łopatki
śmigła (rys. c). Obwód klocka nacina się
ukośnie piłką włosową i w powstałe
szczeliny wkleja cztery łopatki długości 50 . 11
mm i szerokości: przy osi 12 mm, na koń­
cach 20 mm.
Model jest zbyt słaby, by unieść baterie.
141
 Napięcie do silnika trzeba doprowadzić
przewodami z zewnątrz. Ponieważ
poduszkowiec ma tylko jedno śmigło,
będzie obracał się dookoła własnej osi w
przeciwną stronę niż śmigło i skręcał
przewody zasilające. Obrót ten można co
prawda wyeliminować umieszczając w
miejscu wlotu powietrza (u góry kubecz­
ka) żaluzję z kartonu z łopatkami ustawio­
nymi promieniście, na zasadzie nierucho­
mego śmigła. Odpowiednia liczba wygię­
tych skośnie łopatek będzie skutecznie
przeciwdziałać obracaniu się modelu,
jednak energia pochłaniana przez żaluzję
znacznie zmniejszy sprawność urządze­
nia. Lepiej więc zastosować inne rozwią­
zanie, takie które pozwoli na zasilanie sil­
nika z zachowaniem ruchu obrotowego
modelu, ale bez skręcania przewodów za­
silających (rys. d).
Z cienkiej blaszki (najlepiej miedzianej)
trzeba wyciąć dwa krążki 3 i 4 średnicy 10
mm z otworem środkowym średnicy 2 mm.
Blaszki te przykleja się do obu stron krąż­
ka 5 z kartonu o nieco większej średnicy,
ale z mniejszym otworem środkowym. Na­
stępnie na pinezkę metalową (najlepiej
na dłuższą), która zajmie dolne położenie
w łączu, nakłada się miękką sprężynkę
wysokości 3 mm z miedzianego drutu
średnicy 0,3 mm (nawiniętą na wkładzie
do długopisu) i po przełożeniu ostrza
przez wspólny otwór krążków, do pinezki
przylutowuje się jeden przewód zasilający.
142
Na to połączenie oraz na odchodzący od
niego kawałek przewodu ciasno nasuwa
się rurkę plastykową (np. ze zużytego wy­
mytego wkładu) długości ok. 30 mm. Mię­
dzy końcem rurki a górnym miedzianym
krążkiem 3 po całkowitym ściśnięciu dol­
nej sprężynki powinien być luz ok. 2 mm,
likwidowany przez tę sprężynkę. Dolny
krążek 4, o który opiera się sprężynka,
łączy się cienkim izolowanym przewodem
z jednym zaciskiem silnika. W ten sposób
jest już wykonane przyłączenie jednego
bieguna baterii.
Aby przyłączyć drugi biegun, trzeba z dru­
tu średnicy 0,6 mm zrobić drugą sprężyn­
kę, która musi dać się luźno włożyć na
rurkę plastykową osłaniającą umocowany
już pierwszy przewód. Sprężynkę tę, z
przylutowanym na górnym jej końcu dru­
gim przewodem zasilającym nakłada sią
na rurkę i mocuje do niej, okręcając gęsto
nitką prosty odcinek zlutowanych drutów.
Grubsza sprężynka musi być umieszczona
tak, aby dotykała górnego krążka 3, ścią­
gana przez sprężynkę cieńszą. Jedno­
cześnie luz powinien być taki, aby całko­
wite ściśnięcie cienkiej sprężynki powo­
dowało odsunięcie grubszej od płaszczyz­
ny krążka 3. Pozostało teraz jedynie połą­
czenie cienkim izolowanym przewodem
górnego krążka z drugim zaciskiem silni­
ka. Po wyregulowaniu układu styków ru­
chomych i nieruchomych - część nieru­
chomą trzeba umocnić klejem uniwersal-
Wirujący poduszkowiec
 nym, zalewając górny wlot rurki i po­
wierzchnię owiniętą nitką.
Na przewody zasilające, długości ok. 1 m,
można zastosować drut miedziany emalio­
wany średnicy 0,3 mm (np. odwinięty ze
starej cewki). Wykonane łącze mocuje się
do górnego wywiniętego kołnierza
kubeczka - podobnie jak silnik do krawę­
dzi dolnej - sprawdzając, czy układ trzech
krążków swobodnie obraca się wokół pi­
nezki będącej osią obrotu; czy nie zacho­
Wirujący poduszkowiec
dzi skręcanie przewodów zasilających.
Łącze ma tę dodatkową zaletę, że przy
podnoszeniu poduszkowca za przewody
zasilające, wyłącza się silnik (rys. e). Po­
jazd powinien być zasilany z dwóch baterii
3R12 tigar połączonych szeregowo, najle­
piej będzie on działał, jeżeli ustawi się go 29
na gładkiej powierzchni. Warto zwrócić
uwagę, że nie istnieją dla niego opory tar­
cia, a także, że zawsze sam zatrzymuje
się przy krawędzi, np. stołu.
143
Wentylatorek
Podczas letnich upałów każdy szuka
ochłody. Warto więc zbudować wentylato­
rek ręczny wielkości okrągłej latarki.
Można go nosić ze sobą i w każdej chwili
uruchomić.
Aby zrobić to praktyczne urządzenie trze­
ba mieć: mikrosilnik 4,5 V cztery ba­
32 terie R6 “su, blachę z puszek po konser­
29 wach, blaszki mosiężne ze starych baterii
płaskich, drut stalowy lub miedziany śred­
nicy takiej jak średnica osi silniczka, drut
stalowy cienki (mogą być spinacze biuro­
we), gwoździki, kawałek rurki igelitowej
lub gumki wentylowej oraz kawałki sklejki
grubości ok. 4 mm.
Korpus 1 ma postać blaszanej rury, w
której mieszczą się baterie i silnik (rys. a).
Dysza 2, we wnętrzu której obraca się
wiatraczek dający podmuch, ma większą
średnicę niż korpus. Łączy się ją z korpu­
sem za pomocą przylutowanych do
13 obu części czterech pasków blaszanych
3. Po przeciwnej stronie korpus trzeba
uformować tak, aby utworzyć komorę na
baterie; jej przekrój poprzeczny powinien
przypominać kwadrat z zaokrąglonymi na­
rożnikami. Komora jest zakończona dwo­
ma zaczepami 4, na które wsuwa się
pokrywkę 5.
Do pokrywki wyciętej ze sklejki przybija
się blaszane nieruchome styki 8 i 9 oraz
styk ruchomy 7 (rys. a). Styk 7 przesunię­
ty w bok na osi z gwoździka dotyka do
nieruchomego styku 8, doprowadzając na­
pięcie do silnika. Gdy styk ten przesunie
się w stronę przeciwną, obwód zasilania
zostanie przerwany. Gwoździki wystające
z drugiej strony pokrywki izoluje się nakle­
jając plaster.
Następnie do pokrywki 5 przymocowuje
się uchwyt 6. Po wsunięciu uchwytu w za­
czepy 4 styki 7, 8 i 9 dotykają sprężyście
odpowiednich biegunów baterii. Przeciwne
bieguny baterii dotykają analogicznych
styków, przybitych do przegrody 10, rów­
nież wyciętej ze sklejki w kształcie za­
okrąglonego kwadratu, która oddziela ko­
144
LXXXIV
morę baterii od komory silnika (rys. b). W
przegrodzie można na środku wywiercić
otwór, żeby schować wystającą część
korpusu silnika. Do wystających z drugiej
strony przegrody ostrzy gwoździków, mo­
cujących dwa krótkie styki, należy przylu-
tować cienkie przewody prowadzące do
zacisków silnika. W wyciętym ze sklejki
okrągłym wieczku 11, przylegającym do
drugiej strony korpusu, wierci się otwór,
przez który przekłada się oś silnika. Do
wieczka przybija się odpowiednio wygięte
i zlutowane w zagięciach dwa paski bla­
chy 12, które przytrzymują przegrodę 10
wraz z silnikiem. Długość pasków musi
być oczywiście taka, żeby baterie umiesz­
czone w komorze dotykały odpowiednich
styków przybitych do przegrody 10 i po­
krywki 5. Połączone w ten sposób ele­
menty wsuwa się do wnętrza korpusu od
strony dyszy. Po wsunięciu końce pasków
zagina się na krawędziach korpusu mię­
dzy zaczepami 4.
Oś silnika wystająca z otworu w wieczku
11 jest połączona z osią wiatraczka ka­
wałkiem rurki igelitowej lub wentylowej
gumy. Drugi koniec osi wiatraczka, odpo­
wiednio zaokrąglony, spoczywa w panew­
ce powstałej z połowy zatrzasku krawiec­
kiego 13 (rys. a), zamocowanej na skrzy­
żowaniu drutów 14, przylutowanych w
otworach kołnierza 15. Kołnierz ten należy
tak dopasować, żeby ciasno wchodził na
wylot dyszy 3, wewnątrz której znajduje
się oś 16 wiatraczka (rys. b). Do. osi tej
przylutowuje się dwa poprzeczne cienkie
druty 17, a do ich ramion końce łopatek 18
wycięte z cienkiej blaszki (rys. b). Łopatki
te po odpowiednim wygięciu i połączeniu z
osią utworzą swego rodzaju wiatrak-śli-
mak, który wprowadzony w ruch będzie
wyrzucał powietrze przed siebie. Spraw­
ność wentylatorka zależy od dokładnego
dopasowania wiatraka do wnętrza dyszy.
Bardziej wytrwali i zdolni konstruktorzy
mogą wy myśleć sposób skojarzenia tego
urządzenia z latarką.
Wentylatorek
 a)

Wentylatorek 145
146 Wentylatorek
 Tropiciel LXXXV
i i
»I
Pojazd ten przesuwa się po „szynie” z
rurki igelitowej ułożonej w dowolny kształt
na podłodze (najlepiej pokrytej dywanem
lub chodnikiem). Porusza się tak, jakby
tropił ślad - stąd nazwa zabawki. Tropiciel
jest wyposażony w wyłącznik odcinający
dopływ prądu, gdy zabawka dotknie
przeszkody zderzakiem.
Do wykonania tropiciela są potrzebne: mi-
krosilnik elektryczny 4,5 V i r r , bateria
3R12irr-, dwa kółka ogumione średnicy
35 mm, sklejka grubości 4 mm, paski bla­
chy grubości 0,5 mm, kawałki cieńszej
blachy z puszki po konserwach, kawałki
rurki igelitowej lub gumy wentylowej, kar­
ton oraz długa rurka igelitowa średnicy ok.
5 mm (lub sznur do bielizny w koszulce
igelitowej) na tor jezdny. Ponieważ tor
musi być dość ciężki, rurkę trzeba wypeł­
nić czystym, suchym piaskiem, a przy jego
braku solą kuchenną. Końce rurki zaskle­
pia się kawałkiem plasteliny lub zatyka
kołeczkami.
Podwozie 1 tropiciela ma wymiary 110x55
mm. Robi się je ze sklejki (rys. a). W tylnej
części dodatkowo wycina się w podwoziu
prostokąt 25x30 mm. Zakończenie uchwy­
tu 2 (przybitego do podwozia razem z
uchwytem 3) należy umieścić w tym wy­
cięciu. Obydwa uchwyty, odpowiednio
ukształtowane, służą do przymocowania
silnika wraz ze ślimakiem, stanowiącym
Tropiciel
element przekładni ślimakowej ie r. Silnik
jest przytwierdzony do górnej części 22
uchwytu 3 gumką aptekarską. W prze­
wierconym zakończeniu uchwytu 2 osa­
dza się dolną część osi ślimaka, która jest
połączona z osią silnika cienką rurką igeli­
tową lub gumką wentylową. W zwoje śli­
maka wchodzą zęby ślimacznicy - koła
zębatego średnicy 25 mm sztywno osa­
dzonego na środku osi ogumionych kół
tylnych, przechodzącej przez otwory w
blaszanych uchwytach 4 przybitych od
spodu do podwozia.
W przedniej części podwozia jest przybity
uchwyt-styk 5 z blachy stalowej, przytrzy­ 32
mujący baterię i łączący (poprzez izolowa­ 29
ny przewód) jej biegun dodatni z silnikiem.
Baterię umieszcza się pomiędzy uchwyta­
mi 3 i 5. Biegun ujemny baterii jest połą­
czony z ruchomym stykiem ó, będącym
górnym ramieniem dźwigni wyprofilowanej
odpowiednio z taśmy stalowej i osadzonej
na osi 7 ze sztywnego drutu wbitego koń­
cami w podwozie. Z osią drutu dźwigni
łączy się drugi przewód doprowadzający
prąd do silnika. Półokrągło wygięty styk 6
dotyka dłuższej końcówki baterii (bieguna
ujemnego). Do dolnej części dźwigni jest
przymocowany zderzak 8 (rys. b). Zetknię­
cie się pojazdu z przeszkodą powoduje
odłączenie styku 6 od bieguna, baterii. Za­
bawka zatrzymuje się.
Pozostał do zrobienia najważniejszy ele­
ment, dzięki któremu pojazd jeździ po
wyznaczonej linii-torze. Jest to rolka pro­
wadząca, osadzona na osi w ruchomym
147
 widelcu 9 wygiętym z prostokąta blachy z
puszki po konserwach. Widelec jest umo­
cowany obrotowo na gwoździu lub długiej
pinezce wbitej w podwozie. Pod spodem
zakłada się na nią widelec oraz nakłada
ciasno kawałek rurki igelitowej zabezpie­
czając go przed spadnięciem z osi przy
podnoszeniu pojazdu. W bocznych otwo­
rach widelca jest osadzona rolka 10 (rys. a)
składająca się z dwóch krążków średni­
cy 20 mm z cienkiej blachy, przybitych do
kółka średnicy 13 mm i grubości 4 mm,
148
wyciętego ze sklejki. Rolka 10 powinna
swobodnie obracać się na osi 11, na któ­
rej końce nakłada się kawałki rurki igelito­
wej. Krawędzie rolki powinny wystawać
ok. 1 mm poza dolną część widelca 9.
Pojazd jest już prawie gotowy do drogi. Do
kompletu brakuje jeszcze karoserii. Trze­
ba ją wyciąć z kartonu i skleić taśmą
samoprzylepną lub zrobić z cienkiej bla­
c h y - będzie wówczas trwalsza. Pozostaje
teraz ułożenie toru o dowolnym kształcie i
rozpoczęcie jazdy.
Tropiciel
Tropiciel 149
Automatyczny spychacz
Automatyczne działanie spychacza polega
na tym, że jeśli popychany przezeń przed­
miot stawia duży opór, to urządzenie sa­
moczynnie się cofa i ponownie atakuje
przeszkodę, usiłując ją pokonać,
Przed przystąpieniem do budowy spycha­
cza trzeba zgromadzić: mikrosilnik elek­
tryczny 4,5 V baterię 3R12 ~mi, cztery
32 jednakowe kółka ogumione, drut stalowy
29
150
l x x x v ii
średnicy 1,5...2 mm, kawałki blachy różnej
grubości (może być z puszek po konser­
wach), przewody elektryczne w izolacji z
tworzywa sztucznego oraz w emalii (śred-
niGy ok. 0,15 mm) i dwa kawaiki sklejki
grubości 4 mm.
Do spodu podwozia 1 o wymiarach
70x120 mm, wyciętego ze sklejki, przybija
się dwa wygięte paski blachy 2, w których
Automatyczny spychacz
 będą osadzone osie kół zrobione z drutu
średnicy 2 mm. Od spodu trzeba przybić
również dwa paski blaszane 3, do których
mocuje się pochylnię 4 ze sklejki o wymia­
rach 70x80 mm (rys. a). Po tej pochylni w
dwóch prowadnicach 5 przesuwać się bę­
dzie uchwyt 6, do którego mocuje się
szuflę 7. Wymienione prowadnice - to dwa
paski blachy zagięte w kształt sierpu i
przybite do wierzchu pochylni.
Uchwyt-suwak przełącznikowy jest naj­
ważniejszym elementem konstrukcyjnym
urządzenia (rys. b). Można go wykonać z
kawałka listwy o przekroju np. 10x15 mm i
długości 80 mm. Najdokładniejszą czyn­
nością jest wyżłobienie w drewnie (z góry
i z boków) krzyżujących się kanałów.
Umieszcza się w nich przewód 8 w emalii.
Aby utrwalić położenie przewodu należy
wypełnić kanały klejem uniwersalnym. Od
spodu suwaka przybija się lub przykleja
dwa krótkie matelowe paski-styki 9 (naj­
lepiej miedziane lub mosiężne) oraz dwa
długie 10. Zasadę rozmieszczania styków
pokazuje rysunek b, na którym suwak
zobrazowano tak, jakby został wykonany
ze szkła. Pozwala to dokładnie wyjaśnić,
jak zarówno do pasków 9 oraz do pasków
10 są przyłączone dwa przewody prowa­
dzące od silnika do baterii.
Gdy włożony w prowadnice 5 uchwyt-su­
wak jest wysunięty, dwa długie paski 10,
znajdujące się pod spodem, stykają się z
dwoma sprężystymi stykami 11 (również
wykonanymi z pasków blaszanych), przy­
mocowanymi do spodu pochylni w taki
sposób, aby wygięte końce znalazły się w
Automatyczny spychacz
jej wycięciu. Po natrafieniu na przeszkodę,
której spychacz nie może pokonać, suwak
zostaje przesunięty w prowadnicach 5 do
tyłu. Wówczas dwa styki 11, doprowadza­
jące prąd z baterii, zetkną się z dwoma
krótkimi paskami 9. Dzięki skrzyżowaniu
przewodów umieszczonych w kanalikach
suwaka prąd dochodzący do silnika zmie­
ni swój kierunek na odwrotny. Spychacz
wycofa się. W czasie wstecznej jazdy
szufla własnym ciężarem przesunie się na
powrót ku dołowi, przełączając automa­
tycznie urządzenie na jazdę do przodu.
Szuflę należy zrobić z blachy i umocować
tak, żeby dolną krawędzią nie dotykała
podłoża. W wyniku takiego przełączania
spychacz z wysuniętą szuflą będzie się
posuwać ku przodowi, a z wsuniętą będzie
się cofał.
Uwaga: suwak musi się bardzo
lekko przesuwać w prowadnicach.
Po zamocowaniu czterech kół na osiach
trzeba tak ustawić silnik w blaszanej obej­
mie 12 przybitej do podwozia, aby założo­
na na jego oś guma wentylowa dociskała
ją do ogumionego koła spychacza. Do pod­
wozia przybija się także uchwyt 13 (w któ­
rym umieszcza się baterię), nieruchomy
styk 14 oraz poruszający się w prowadni­
cy z czterech gwoździ styk 15 spełniający
funkcję bardzo prostego wyłącznika.
Wepchnięcie styku 15 łączy baterię z sil­
nikiem, oczywiście poprzez suwak-uchwyt
szufli.
Karoseria może być wykonana ze sztyw­
nego kartonu, bez drzwi i okien, bo prze­
cież jest to spychacz automatyczny.
151
Przeglądarka do przezroczy
Oglądanie przezroczy „pod światło” jest
niewygodne i nie daje takich efektów, ja­
kie można osiągnąć używając przeglądar­
ki z własnym źródłem światła.
Do jej zrobienia są potrzebne: soczewka
okularowa +10 D, sklejka grubości 4 mm,
żaróweczka 2,5 V -su, dwie baterie
32 kawałki sprężystej (najlepiej mie­
29 dzianej) blachy grubości 0,4 i 0,6 mm oraz
kalka techniczna, taśma samoprzylepna,
czarny tusz i klej do drewna (najlepiej
wikol).
Na wymiary przeglądarki w decydujący
sposób wpływają wymiary ramki do prze­
zroczy. Ma ona kształt kwadratu o boku
długości 50 mm (rys. a). Obudowę prze­
glądarki wykonuje się ze sklejki. W ścian­
ce czołowej 1 (rys. b) wycina się otwór
równy średnicy soczewki. Od strony wew­
nętrznej do ścianki tej przykleja się kar­
tonik 2 z otworem średnicy mniejszej niż
średnica soczewki; od strony zewnętrznej
soczewkę mocuje się kołkiem 3 ze spręży­
nującego drutu. W odległości ok. 70 mm
od soczewki trzeba wkleić ramkę 4 ze
sklejki, której otwór jest o 2 mm szerszy i
wyższy od okienka przezrocza. Komorę,
która powstała między soczewką a ramką
maluje się wewnątrz czarnym tuszem. Na
ściankach bocznych pudełka, w odległości
4 mm od wklejonej ramki ze sklejki, przy­
kleja się prowadnice przezrocza ucięte z
152
LXXXVI
kawałków listewki 5. Za przezroczem na­
leży ustawić matówkę 6 z trzech warstw
kalki technicznej przyklejonej taśmą sa­
moprzylepną do ramki ze sklejki; ma ona
kształt taki sam jak ramka wykonana po­
przednio. W dolnej części ramki matów-
ki trzeba zrobić wycięcie szerokości 10 m
i wysokości 6 mm na „języczek” spręży­
nującej blaszki 7, grubości 0,4 mm.
Ekran z kalki technicznej będzie prześwie­
tlany przez żaróweczkę wkręconą w otwór
blaszki obejmującej ramkę matówki. Ram­
ka z blaszaną obejmą i żarówką powinna
luźno wsuwać się od góry pomiędzy
ścianki przeglądarki i umożliwać wymianę
żaróweczki. Tylny styk żarówki opiera się
o sprężynującą blaszkę 7 przybitą gwoź­
dzikami do przegrody ze sklejki, oddziela­
jącej komorę żarówki od komory baterii.
Poniżej miejsca przybicia blaszka 7 jest
podgięta poziomo, przechodzi swobodnie
przez wycięcie w ramce ekranowej i koń­
czy się pomiędzy prowadnicami przezro­
cza (rys. b). Położenie takie powoduje
ugięcie się blaszki w czasie wsuwania
przezrocza oraz samoczynne jego wyp­
chnięcie do góry po obejrzeniu.
Blaszka 7 w swym najniższym położeniu
(podczas oglądania przezrocza) dotyka
blaszki 8, która przybita gwoździkami do
dna przeglądarki wchodzi do komory bate­
rii, łącząc się z jednym z biegunów. Druga
Przeglądarka do przezroczy
 blaszka, przechodząca z komory baterii do
komory żarówki, jest przybita do dna i
boku przeglądarki tuż za lewą prowadnicą
5. Tworzy ona styk 9, z którym łączy się
lewy bok blaszanej obejmy z żarówką. Ko­
mora bateryjna z ustawionymi pionowo ba­
teriami ma długość 25 mm, zamyka ją tyl­
na ścianka przeglądarki. Szeregowe połą­
czenie baterii zapewnia blaszka 10, która
jest przybita od spodu do pokrywki 12 na­
Przeglądarka do przezroczy
suwanej na komory: baterii i żarówki pod
wygiętymi w kształcie kątownika blaszka­
mi, przybitymi do ścianek bocznych. Cał­
kowite wsunięcie pokrywki zamyka prze­
glądarkę, zostawiając szczelinę szerokoś­
ci 5 mm do wkładania przezroczy.
Podczas oglądania żarówka powinna się
włączyć w momencie wkładania przezro­
cza i wyłączyć, gdy zostanie ono
wypchnięte do góry.
153

Szperacz LXXXVIII
Trójkołowiec zasilany elektrycznie, a ste­
rowany pneumatycznie otrzymał
28 nazwę pochodzącą od sposobu jego poru­
szania się, który przypomina szukanie
właściwej drogi.
Szperacza można zbudować mając: mi-
krosilnik elektryczny 4,5 V *^ij , żarówecz-
32 kę 3,5 V trzy kółka ogumione (w
30 tym co najmniej dwa jednakowe), sklejkę
grubości 5 mm, kawałki blachy grubości
0,5 mm iub taśmy stalowej do wzmacnia­
31 nia opakowań, drut stalowy, balonik,
gruszkę gumową, korek plastykowy, rurkę
igelitową średnicy ok. 3 mm, cieńszą
sztywną rurkę plastykową (np. pusty, wy­
myty wkład do długopisu), cienki drut mie­
dziany (nawojowy), wąskie pasemko
gumy modelarskiej lub gumkę aptekarską
oraz gwoździki, kawałek dermy lub skóry i
klej uniwersalny.
Ze sklejki wycina się prostokątne podwo­
zie 1 o wymiarach 110 x 60 mm. Z jednej
154
strony robi się wycięcie (rys. a), w którym
poruszać się będzie przednie koło, służą­
ce do zmiany kierunku jazdy. Do przednich
wystających narożników podwozia przybi­
ja się ramę 2, do której będzie przymoco­
wany widelec 3 z kołem kierunkowym 5.
Ramę i widelec robi się z paska blachy lub
taśmy, dopasowując ich wymiary do wiel­
kości koła. Od wewnątrz do górnej części
widelca 3 wsuwa się wkładkę 4 wyciętą
ze sklejki. Jej zadaniem będzie ogranicza­
nie ruchów widelca w lewo i w prawo. Do
przedniej dłuższej części wkładki przy­
twierdza się oprawkę żaróweczki, wyko­
naną z pasków cienkiej blachy " ^ i i od­
błyśnik zrobiony z kawałka tekturki, wyło­
żonej folią aluminiową. Przewody dopro­
wadzające prąd do żaróweczki powinny
być na tyle cienkie, aby nie hamowały
zwrotnych ruchów koła.
Widelec trzeba połączyć obrotowo z ramą
wkręcając od spodu wkręt 6 w drewniany
klocek 7 przyklejony na jej wierzchu.
Przed tym wkręt przekłada się przez otwo­
ry we wkładce i widelcu. Koło 5 osadza
się na krótkiej osi w otworach bocznych
Szperacz
 widelca 3. Na jej odcinki wystające poza
widelec trzeba wcisnąć krótkie kawałki
rurki igelitowej. Zarówno koło, jak i wide­
lec powinny się swobodnie poruszać na
swych osiach obrotu.
Szperacz
Następnie wykonuje się układ pneuma­
tycznego stęrowania pojazdem. W tym
celu w tylnej części wkładki 4 mocuje się z
lewej strony łącznik 8 wygięty z drutu w
kształcie zszywki biurowej (rys. b). Łączy
155
 on (poprzez wkładkę) widelec przedniego
koła z uchwytem 9 przybitym do ruchome­
go ramienia 10 ze sklejki, połączonego za­
wiasem z dermy lub skóry z identycznym
ramieniem 11 przymocowanym do podwo­
zia. Przygotowując ramię 11 trzeba w nim
wyciąć i dobrze oszlifować okrągły otwór
średnicy 10 mm na szyjkę balonika. Mię­
dzy tymi dwoma ramionami będzie się roz­
prężać i kurczyć balonik 12. Przez otwór
wycięty w nieruchomym ramieniu przekła­
da się szyjkę balonika i zatyka ją kor­
kiem. W korku osadza się sztywną rurkę,
której drugi koniec mocuje się w uchwycie
13 przybitym do podwozia. Na wystający z
tyłu odcinek rurki sztywnej nakłada się
giętką rurkę igelitową 14. Tę ostatnią do­
prowadza się do gruszki gumowej, za po­
mocą której będzie się wtłaczać powietrze
do balonika. Spowoduje to odchylenie ru­
chomego ramienia 10, a tym samym skrę­
“» I cenie (poprzez łącznik 8) przedniego koła
38 w prawo. Skręt w przeciwną (lewą) stronę
następuje po zwolnienie uścisku gruszki.
Wszędołaz
Wszędołaz może się poruszać po różno­
rodnym podłożu: po piasku, asfalcie, po
kamieniach, a nawet po wodzie. Można się
nim bawić na podwórku także po deszczu,
kiedy są kałuże i inne mechaniczne za­
bawki muszą czekać w domu na lepszą
pogodę.
Aby zrobić ten pojazd należy zgromadzić:
jmikrosilnik elektryczny 4,5 V “^Jj, baterię
32 3R12 ■?*], styropian grubości co najmniej
29 30 mm, taśmę stalową lub blachę gru­
bości 0,5 mm, drut średnicy 1,5 i 2,5 mm,
sklejkę grubości ok. 4 mm, kliszę z nie­
potrzebnego już zdjęcia rentgenowskiego,
celuloid (lub podobne tworzywo) grubości
ok. 0,5 mm, gumę modelarską, płaskie
plastykowe wieczko (np. od pudełka po
kremie), gwoździki, przewód elektryczny z
drutu nawojowego średnicy 0,25 mm.
Podstawa 1 ma wymiary 90 x 90 mm; jest
wycięta ze sklejki. Przybija się do niej
odpowiednio wygięte paski blachy stalo­
wej tworzące uchwyty 2 i 3 (rys. a). W
uchwycie 2 mocuje się silnik, który napę­
156
Pasemko gumki, przymocowane w miej­
scu połączenia łącznika 8 z uchwytem 9
kurcząc się będzie powodować zamykanie
się ramion 10 i 11.
W kolejności wykonuje się uchwyty 15
(rys. a), przez które (po ich przybiciu do
wierzchniej powierzchni podwozia) prze­
kłada się oś tylnych kół. Obok prawego
koła do podwozia mocuje się także bla­
szany uchwyt 16, który sprężyście obej­
muje silnik oraz zapewnia stały docisk
jego osi z nałożoną gumą wentylową do
obrzeża koła jezdnego. Z prawej strony za
silnikiem wbija się gwoździk 17, do które­
go przywiązuje się koniec pasemka gumki
cofającej ruchome ramię 10. Izolowane
przewody elektryczne, biegnące od żaró-
weczki, przylutowuje się do zacisków sil­
nika równolegle z przewodami zasilający­
mi (odprowadzonymi oplotem wokół rurki
igelitowej) na zewnątrz zabawki do wy­
łącznika i baterii 3R12 "’su.
Zabawkę trzeba przykryć karoserią, wyko­
naną według własnego pomysłu.
LXXXIX
dza koło przekładni osadzone na osi pio­
nowej umieszczonej w uchwycie 3. Na tę
oś zrobioną z drutu o średnicy ok. 2,5 mm
wciska się krążek ucięty z okrągłego
klocka.
Przykleja się do niego klejem uniwersal­
nym przewiercone w środku plastykowe
wieczko z przetartą papierem ściernym
gładką powierzchnią obrzeża w celu nada­
nia jej szorstkości. Powstałe koło prze­
kładni ma dotykać boczną powierzchnią
do gumki wentylowej lub rurki igelitowej
osadzonej na osi silnika. Na drugi koniec
osi koła przekładni, znajdujący się pod
spodem podstawy, trzeba wcisnąć rolkę 4,
uciętą i wypiłowaną z takiego samego
klocka, jak przyklejony do wieczka. Pod
rolkę i kółko przekładni należy włożyć
podkładki z celuloidu lub koralików. Załą­
czenie silnika powinno wywołać obracanie
się pionowej osi z rolką.
Do podstawy 1 z dwóch przeciwnych
stron przybija się gwoździkami uchwyty 5
z drutu średnicy 1,5 mm, na których umie-
Wszędołaz
 __ / \__ jl

szcza się walce 6, ze styropianu, z równo­ gumą napędową (modelarską) 9 (rys. b),
miernie rozmieszczonymi na obwodzie ło­ którą trzeba jeden raz owinąć wokół rolki
patkami 7 wyciętymi z kliszy. Styropian 4. Do spodu podstawy przykleja się pły­
nacina się ostrożnie ostrym nożem lub ży­ waki 10 z kawałków styropianu.
letką. Przed wciśnięciem smaruje się ło­ Istotną sprawą jest wyregulowanie poło­
patki wikolem lub klejem stolarskim. Do żenia walców; guma odpowiednio naciąg­
walców (z obu stron) należy przykleić ce­ nięta powinna tworzyć linię prąstą. Miej­
luloidowe krążki 8 średnicy takiej jak wa­ sce łączenia gumy należy ciasno okręcić
lec wraz z łopatkami. Najlepiej jest przy­ nitką i nasycić klejem. Po przyłączeniu ba­
kleić te krążki (klejem uniwersalnym) do terii do wyprowadzonych na zewnątrz
połówek małych pudełek po lekarstwach i przewodów, wszędołaz powinien ru­
wcisnąć na końce walców. Gotowe walce szyć z miejsca. Pozostało jeszcze spraw­
po osadzeniu w uchwytach 5 opasuje się dzić w misce z wodą czy może on

Wszędołaz >cr- 157

 pływać. Karoserię można zrobić z kartonu, terią na końcu długich przewodów zasila­
a na obracającym się kółku przekładni jących i sterujących
38 przykleić karton lub blaszkę uformowane Wszędołaz z łatwością pokonuje małe
na kształt anteny radarowej. Przełącznik wzniesienia. Można znacznie zwiększyć
kierunku jazdy (zależnego od kierunku moc pojazdu zasilając go dwiema bate­
przepływu prądu) należy zblokować z ba­ riami 3R12, połączonymi szeregowo.

w Y
o

A tK
I
A ik

9 10

158 Wszędołaz
 Bardzo prostym pojazdem bez napędu,
poruszającym się po gładkich, twardych
nawierzchniach - takich jak asfalt lub be­
ton - jest wrotkowiec. Głównym podzes­
połem tego pojazdu są wrotki i stąd jego
nazwa. Oprócz wrotek do wykonania po­
jazdu są potrzebne: deski, sklejka gruboś­
ci 5 mm, listwy, pięć śrub M8 długości
ok. 60 mm z nakrętkami i podkładkami,
dwie śruby z tworzyw sztucznych {takie,
jakimi jest przykręcana deska sedesowa),
blacha grubości 0,5 i 0,8 mm, dwa zawia­
sy, kawałek mocnej linki, wkręty do drew­
na, gwoździe i pasek gumy.
Zasadniczą częścią wrotkowca jest po­
kład (rys. a). Składa się on z c vóch desek
1 oraz przybitych między nimi odcinków
listew 2, a na końcach - z wierzchu i od
spodu - prostokątów sklejki 3. Po zbiciu
pokłaou należy przyciąć z kawałka deski
orczyk 4, który w części środkowej obija
się cieńszą blachą 5. Na końcach orczyka
przykręca się na wierzchu ograniczniki 6,
ucięte z listwy, które stanowić będą opar­
Wrotkowiec
cie dla stóp, a od spodu okucia 7 wygięte
w kształcie ceownika z grubszej blachy
wzmacniające miejsca przytwierdzenia
kółek. Po przykręceniu do orczyka ogra­
niczników i okuć, przez cały ten zespół
elementów wierci się od strony okuć
otwory na śruby M8 mocujące wózki kó­
łek. Taki sam otwór wierci się w środku
orczyka oraz w środku przedniego prosto­
kąta przybitego do pokładu. Obrotowe po­
łączenie pokładu z orczykiem śrubą M8
zapewni wykonywanie skrętów.
Pojazd toczy się na kółkach wrotek. Wy-
montowuje się je, odkręcając nakrętki
śrub służących do regulowania długości
wrotek. W każdej chwili kółka można wy­
montować z pojazdu i ponownie przymo­
cować do wrotek, co nie trwa dłużej niż 3
minuty. Każdy z czterech wózków kółek
mocuje się do wrotkowca w jednakowy
sposób, to znaczy przykręca śrubą z na­
krętką i podkładkami wewnątrz okucia 7.
Poza orczykiem dwa pozostałe takie oku­
cia przymocowuje się do pokładu pod tyl­
159
 nym prostokątem 3. Śruby mocujące wó­
zki wprowadza się w otwory od góry; trze­
ba pamiętać o zakładaniu podkładek pod
łeb i pod nakrętkę. W przypadku środko­
wego połączenia obrotowego dodatkową
podkładkę umieszcza się między pokła­
dem a orczykiem.
Następnie przystępuje się do montowania
hamulca i siodełka (rys. b). Z deski o poło­
wę węższej niż deska pokładu wycina się
dźwignię hamulca 8, do której przykręca
się klocek dociskowy 9. Na skrajach
klocka przykręca się zawiasy łączące go
ze spodem pokładu wrotkowca. Podnie­
sienie do góry dźwigni za pomocą linki,
przymocowanej do jej końca, powoduje
dociśnięcie klocka do podłoża. Po zwol­
nieniu naciągu linki hamulec powraca do
położenia pierwotnego pod wpływem dzia­
łania gumy, którą przymocowuje się dwie­
ma blaszkami i wkrętami w odpowiednim
miejscu na wierzchu pokładu.
Siodełko 10 robi się ze sklejki liściastej
a)
800
160
220 x 350 mm, listew i kawałków desek;
sklejka taka jest dość elastyczna i amor­
tyzuje drgania podczas jazdy. Siodełko
przykręca się dwiema śrubami z tworzywa
w takim miejscu, by można było wygodnie
kierować wrotkowcem. W pokładzie moż­
na wywiercić jeszcze kilka par otworów,
żeby wybrać najlepsze miejsce. Następnie
reguluje się długość linki hamulcowej tak,
by węzeł na jej końcu znalazł się w za­
ciśniętej dłoni wyprostowanej prawej ręki.
W celu zachowania właściwej postawy
należy jeszcze do boków pokładu z przodu
przymocować drugą linkę, której długość
można regulować. W czasie jazdy linkę tę
trzyma się w lewej, wyprostowanej ręce
(podobnie jak w czasie zjazdu na
sankach).
Do zabawy należy wybierać miejsca bez­
pieczne i jeździć pod opieką starszych
osób. Na ręce trzeba zakładać rękawice
chroniące przed otarciem o tak bliską po­
wierzchnię twardego podłoża.
Wrotko wiec
b)
 Wskaźnik prądu stałego
Sporo kłopotów sprawia amatorom brak
przyrządu do pomiarów choćby podstawo­
wych wielkości elektrycznych, tj. napięcia
lub natężenia prądu. Samodzielne zbudo­
wanie miernika z prawdziwego zdarzenia
praktycznie nie jest możliwe, mierniki zaś
produkcji fabrycznej są bardzo drogie.
Dlatego warto wykonać prosty wskaźnik,
który - choć nie zastąpi przyrządu fa­
brycznego - może się okazać przydatny.
Podstawową częścią wskaźnika prądu
stałego jest uszkodzony głośnik, na przy­
kład taki, który ma podartą membranę i nie
nadaje się już do typowego zastosowania.
Membranę taką można nawet usunąć, po­
zostawiając jedynie jej środkową „kopuł-
kę” . Ponadto potrzebne będą: igła kra­
wiecka średnicy ok. 0,8 mm, szpilka, drut
nawojowy 0,5 mm, sklejka 4 mm, tektura,
klej uniwersalny.
Konieczne jest, aby głośnik miał nie
uszkodzony system napędowy. Jego dzia­
łanie najlepiej jest sprawdzić doświad­
czalnie przed przystępieniem do pracy. W
tym celu do końcówek głośnika trzeba
przyłączyć (na moment) baterię 4,5 V. W
chwili przyłączenia membrana głośnika
(lub jej centralna część) powinna wykonać
niewielki ruch do przodu lub do tyłu (tj. na
zewnątrz lub w głąb obudowy). Po zamia­
nie miejscami biegunów baterii membrana
powinna poruszyć się w kierunku przeciw­
nym niż poprzednio. Przemieszczenia
membrany (1...2 mm, zależnie od rozmia­
rów głośnika) można łatwo wyczuć czub­
kami palców. Te właśnie niewielkie ruchy
systemu napędzającego membranę głoś­
nika zostaną wykorzystane we wskaźniku.
Trzeba jedynie sprawić, by były one łatwe
do obserwowania.
Budowę wskaźnika należy rozpocząć od
przyklejenia do środka membrany 1 głoś­
nika (do jej kopułki) pręta sterującego 2.
Jest to pasek twardej tektury szerokości
162
xci
ok. 4...5 mm. Jego górna część jest przy­
mocowana do ekscentrycznego ramienia
3, które napędza wskazówkę 4 przyrządu
zawieszoną na obrotowej osi 5. Na oś
można zastosować niewielką igłę do szy­
cia, a na ekscentryczne ramię - zwykłą
szpilkę. Bardzo ważne jest dokładne i sta­
ranne nawinięcie (jednym odcinkiem) dru­
tu nawojowego kilku zwojów na szpilce i
kilku na umieszczonej tuż obok igle. Z
jednego końca drutu formuje się wska­
zówkę przyrządu, drugi zaś - zbędny -
obcina.
Igłę, która jest osią wskazówki, umieszcza
się na wspornikach wykonanych z blachy
(z napunktowanymi miejscami 7 na końce
igły). Wskazówka tak wykonanego przy­
rządu wychyla się w jedną lub w drugą
strofię w zależności od kierunku prądu
przepływającego przez system napędowy
(a dokładniej: cewkę drgającą) głośnika.
Całość jest zmontowana na płycie ze
sklejki o wymiarach wynikających z wiel­
kości zastosowanego głośnika. W płycie
należy wyciąć niewielki otwór centralny na
pręt sterujący oraz wywiercić otwory do
przymocowania głośnika (rozmieszczone
wg jego obudowy).
Tarczę wskaźnika trzeba wyskalować przy
użyciu pożyczonego przyrządu fabryczne-
go.'Podczas stosowania wskaźnika wska­
zówka powinna powracać do położenia
zerowego z wystarczającą dokładnością.
Oczywiście bardzo wiele zależy od pre­
cyzji wykonania systemu napędzającego
wskazówkę, który nie powinien mieć żad­
nych luzów, a jednocześnie powinien po­
ruszać się wystarczająco lekko. Oś wska­
zówki w punktach podparcia,a także szpil­
ka w spirali powinny obracać się swobod­
nie. Pręt sterujący przymocowuje się sta­
rannie do kopułki oraz do szpilki klejem
uniwersalnym lub szybko schnącym
lakierem.
Wskaźnik prądu stałego
Wskaźnik prądu stałego 163
 Generator-migacz jest prostym układem
impulsowego zasilania żaróweczki z bate­
rii. Częstotliwość powtarzania impulsów
zasilających oraz czas ich trwania - a tym
samym częstotliwość i długość błysków
światła - można ustalać niemal w dowol­
nych granicach. Takie „mrugające świa­
tło” może mieć wiele zastosowań na przy­
kład do lampek choinkowych czy
kierunkowskazów roweru
Przed przystąpieniem do pracy trzeba
zgromadzić: dwa tranzystory - BC107 i
BC211, dwa kondensatory elektrolityczne
- 47 pF/6 V i 470 pF/6 V, trzy rezystory -
470 Q/0,25 W; 2,2 kQ/0,25 W i 10
kQ/0,25 W, baterię 3R12 żaróweczkę
3,5 V/0,2 A oraz izolowane przewody
elektryczne.
Skompletowane elementy warto jest ze­
stawić według podanego schematu (rys. a)
w układ próbny (bez trwałych połączeń)
w celu ich sprawdzenia przed ostatecz­
nym montażem generatora. Jeśli wszyst­
kie części są pełnowartościowe, to gene­
rator zaczyna działać natychmiast po
przyłączeniu baterii. Częstotliwość pow­
tarzania się impulsów oraz czas ich trwa­
nia można regulować dobierając wartości
elementów oznaczonych na schemacie
gwiazdkami (rezystor od 10 do 100 kQ,
kondensator: od 4,7 do 470 pF).
Stosując w układzie zamiast rezystora po­
tencjometr, czyli rezystor o zmiennej war­
tości, można w prosty sposób płynnie re­
gulować częstotliwość impulsów świetl­
nych. Warto jednak pamiętać, że często
powtarzające się długie błyski powodują
dość szybkie zużycie baterii zasilającej
(mniej więcej takie, jak podczas typowego
bezpośredniego zasilania żarówki z bate­
rii). Natomiast do generowania krótkich,
rzadko występujących błysków, jest po­
trzebna znacznie mniejsza ilość energii,
a więc jedna bateria zasilająca może wy­
starczyć na dość długą pracę układu.
Po sprawdzeniu jakości działania genera­
tora i dobraniu jego elementów trzeba cały
układ zmontować w sposób solidny i trwa­
ły. W tym celu najlepiej jest przygotować
niewielką płytkę z materiału izolacyjnego z
otworami (rys. b i c). Elementy układu
164
elektrycznego (bez baterii i żarówki) roz­
mieszcza się po jednej stronie płytki, a ich
końcówki (przełożone przez otwory) wygi­
na i układa płasko - odpowiednio je kieru­
jąc - po stronie drugiej. Zbyt długie koń­
cówki obcina się. Te wyprowadzenia lutu­
je się bezpośrednio ze sobą lub za po­
średnictwem przewodu. Wymiary płytki
oraz rozmieszczenie otworów należy do­
stosować do wielkości skompletowanych
elementów, które mogą być mniejsze lub
większe od elementów pokazanych na
rysunkach b i c. Kondesatory elektroli­
tyczne mogą mieć nawet inaczej wypro­
wadzone końcówki (obydwa wyprowadze­
nia z tej samej strony elementu).
W generatorze można bez żadnych zmian
jego układu zamiast żarówki zastosować
diodę półprzewodnikową świecącą (np.
czerwoną). W takim przypadku należy je­
dynie pamiętać o tym, aby w szereg z dio­
dą włączyć dodatkowo rezystor o wartości
100 Q (dowolnej mocy). Jest to koniecz­
ne, ponieważ bez niego dioda zostałaby
przeciążona i uległa uszkodzeniu. Ponadto
diodę trzeba włączyć w odpowiednim kie­
runku - tak, jak to jest pokazane na rysun­
ku d. Układ z diodą pobiera znacznie mniej
prądu z baterii niż w przypadku zastoso­
wania żarówki. Jedna nowa bateria powin­
na wystarczyć na wiele dni ciągłej pracy
urządzenia.
a)
Generator impulsów świetlnych
 Do kolektora
BC211 v
b) c)

Generator impulsów świetlnych 165

 Kierunkowskazy do roweru
Samodzielne wykonanie dodatkowego
wyposażenia roweru można traktować
dwojako: po pierwsze jest to - tak jak w
innych przypadkach - sprawdzenie umie­
jętności technicznych majsterkowicza, po
drugie - przygotowanie rowerzysty do
posługiwania się urządzeniem, w które są
wyposażone niektóre motocykle i wszyst­
kie samochody.
Do wykonania kierunkowskazów są
potrzebne: sklejka grubości 5 mm, blacha
odporna na korozję grubości 0,5 mm,
wkręty M3 długości 15 mm, listwa, dwa
pudełeczka plastykowe po lekarstwach
(okrągłe, przezroczyste, pomarańczowe)
średnicy ok. 25 mm i wysokości ok. 40
mm z koreczkami, gwoździki oraz przewo­
dy izolowane, bateria 3R12 " ^ j, dwie ża-
29 róweęzki 3,5 V lub cztery 2,5 V ~^j. Jeżeli
30 układ ma być sterowany elektronicznie
będzie również potrzebny generator
impulsów świetlnych “^ ij .
XCI! Można zrobić dwie wersje urządzenia: z
ręcznym oraz z automatycznym układem
sterowania migania żarówek.
W wersji pierwszej komplet składa się z
pojemnika z baterią, dwóch wyłączników
oraz podstawy z oprawkami i żarówkami.
Pojemnik 1 zbija się gwoździkami (lub
skleja) z kawałków sklejki oraz z listwy o
szerokości równej grubości baterii (rys. b).
Do przedniej (górnej) listwy poprzecznej
przykleja się dodatkowo klocek 2. Między
nim a ścianką dolną przybija się obejmę 3
166
XCIII
z blachy. Jest to uchwyt mocujący pojem­
nik do ramy roweru. Przed przykręceniem
do roweru między obejmę a ramę podkła­
da się kawałek skóry, dermy lub gumy.
Przez otwór w ściance górnej, a następnie
w obejmie przechodzi wkręt, który zaciska
ją na rurze ramy. Drugim wkrętem ściankę
tę przykręca się do tylnej (dolnej) listwy.
Między klockiem a ściankami bocznymi
pojemnika powstają zagłębienia umożli­
wiające doprowadzenie przewodów do
wyprowadzonych zacisków baterii.
Światła kierunkowskazów są umieszczo­
ne na podstawie 4 ze sklejki. Ma ona wy­
miary 250 x 30 mm. W środkowej części
podstawy podbija się klocek 5 ze sklejki o
wymiarach 30 x 30 mm. Podstawa jest
przytwierdzona do zaczepu 6, który należy
wygiąć z prostokąta blachy. W zaczepie
wierci się trzy otwory. Środkowy służy do
przymocowania go śrubą łączącą koniec
tylnego błotnika z jego drucianym wspor­
nikiem, dwa zewnętrzne do połączenia za­
czepu z podstawą 4 świateł kierunkow­
skazów. Pod nakrętki tych wkrętów wyci­
na się blaszane podkładki 7. Między
zaczep a błotnik podkłada się kawałek
dermy lub gumy, aby podczas użytkowa­
nia nie zdrapać lakieru. Zagięcia końców
zaczepu dodatkowo mocują go i pozwala­
ją wypoziomować podstawę. Teraz należy
podjąć decyzję, czy poprzestanie się na
jednej parze świateł, np. z tyłu, czy też
bedzie się robić dwie pary - z tyłu i z przo-
Kierunkowskazy do roweru
 du - tak, jak w motocyklach czy samocho­
dach. Drugą taką samą podstawę można
przymocować obejmą do główki ramy, w
której obraca się kierownica. Zależnie bo­
wiem od tego należy zastosować: przy
jednej parze świateł - dwie żaróweczki
3,5 V, a przy dwóch - cztery żaróweczki
po 2,5 V połączone szeregowo w dwa ze­
społy (rys. a).
Wyłączniki robi się z prostokątnych ka­
wałków sklejki oraz z blaszanych pasków.
Obejma 10 jest połączona z dwoma ka­
wałkami sklejki (bezpośrednio z kwadra­
tem 15x15 mm, a dalej z podstawą
wyłącznika 15 x 40 mm) i służy do przy-,
mocowania wyłącznika do kierownicy.
Między obejmę 10 a rurę kierownicy rów­
nież trzeba podłożyć kawałek skóry, der­
my lub gumy i dopiero wówczas zacisnąć
wkręt z nakrętką. Styk 11, odpowiednio
168
wygięty z blachy i przybity do przycisku
wyłącznika z kawałka sklejki 15 x 30 mm,
ma za zadanie zamykać obwód elektrycz­
ny oraz sprężynować przy naciskaniu. Ten
ruchomy styk jest przymocowany na jed­
nym końcu wkrętem z nakrętką do pod­
stawy. Pod nią, dodatkową nakrętką,
mocuje się umieszczony między podkład­
kami jeden przewód elektryczny. Drugi
przewód mocuje się tak samo do drugiego
wkręta, pełniącego jednocześnie funkcję
nieruchomego styku wyłącznika. Długość
wkrętów należy tak dopasować, aby ich
końce nie dotykały kierownicy. Rytmiczne
naciskanie kciukami prawego lub lewego
wyłącznika powoduje miganie świateł.
Do podstawy 4 przymocowuje się
(poprzez plastykowe korki pudełek po
lekarstwach) oprawki żaróweczek
kierunkowskazów, dokładnie wygięte
Kierunkowskazy do roweru
 z kawałków cienkiej blachy. Przed wygię­
ciem mają one kształt litery T. Gotową
oprawkę 8 umieszcza się w korku i przy­
kręca do podstawy wkrętem z nakrętką.
We wnętrzu korka znajduje się jeszcze
jeden wkręt, którego łeb styka się z ża-
róweczką. Końce obu wkrętów pod spo­
dem podstawy tworzą zaciski przewodów
elektrycznych. Oprawki z żaróweczkami
zamyka się pomarańczowymi kloszami 9.
W drugiej wersji komplet składa się z pod­
wójnego pojemnika na baterię oraz na
układ migacza (generatora impulsów
świetlnych) i jak poprzednio - oprawek z
żaróweczkami oraz jednego przełącznika.
Pojemnik 12 ma dwie podobnie zbudowa­
ne komory oraz dwie obejmy 3, takie same
jak w poprzedniej wersji. Obie komory są
przykryte jedną pokrywą przykręconą
czterema wkrętami. Elektroniczny układ
migacza jest włączony tuż za baterią.
Przełącznik (rys. c) służy do załączania
Świetlny zegar sportowy
Samodzielnie wykonany zegar, który po­
kazuje upływający czas meczu, zaintere­
suje zapewne majsterkujących kibiców.
Do wykonania zegara są potrzebne; cza­
somierz o nazwie minutnik (używany w
niektórych domach, np. w kuchni), żaró-
weczki 3,5 V bateria 3R12 sklej­
ka, przewody elektryczne, cienka spręży­
sta blaszka (najlepiej miedziana), kawałki
stalowej blachy grubości 0,5 mm, drut sta­
lowy i gwoździki.
Minutnik mierzy czas od 1 do 60 min i syg­
nalizuje dzwonkiem, że upłynął nastawio­
ny okres. Zegar sportowy będzie mierzył
czas jednej połowy meczu piłkarskiego,
tzn. 45 min. Jeżeli dokładność wskazań
ma wynosić 5 min, na tarczy 1 (średnicy
450 mm wyciętej ze sklejki) będzie wy­
świetlanych dziewięć wskazań zegara,
jeżeli zaś ma to być dokładność do 1 min,
wówczas wskazań będzie 45 (rys. a).
Osłony 2 punktów świetlnych robi się z
dziewięciu kubeczków po maśle roślin­
nym, lub czterdziestu pięciu połówek piłe­
czek pingpongowych. Na kubeczkach ma­
luje się lub nakleja odpowiednie liczby;
Świetlny zegar sportowy v tr
jednego z dwóch symetrycznych obwo­
dów; należy go zainstalować w zasięgu
kciuka prawej ręki. Składa się on z pod­
stawy 13 ze sklejki, obrotowego styku 14
wyciętego z paska blachy oraz trzech
wkrętów z nakrętkami pełniących funkcję
zacisków przewodów, z których jeden jest
również osią obrotu ruchomego styku 14,
a dwa pozostałe stykami nieruchomymi.
Styk ruchomy może się łączyć z jednym
lub drugim stykiem stałym, powodując za­
łączenie lewych lub prawych świateł kie­
runkowskazów. Wychylenia styku rucho­
mego są ograniczone gwoździkami 15
wbitymi bliżej osi obrotu. Do zamocowania
przełącznika na kierownicy służy blaszana
obejma 10.
Wszystkie połączenia elektryczne podano
na schematach. Po dokładnym przeanali­
zowaniu można instalację uprościć wyko­
rzystując tzw. masę roweru (ramę) jako
jeden przewód.
piłeczki zostawia się bez napisów. Po­
wierzchnię boczną kubeczków należy
okleić kartonem 3, pomalowanym od stro­
ny wewnętrznej na czarno. Ułatwi to
obserwację liczb, w oświetlonym pomiesz­
czeniu. W celu lepszego rozproszenia
światła wokół otworów, na żaróweczki fi
należy przykleić krążki 4 ze zmiętej folii 29
aluminiowej. Krążki powinny mieć średni­ 30
cę taką jak przykrywki kubeczków. Po wy­
cięciu wszystkich otworów oraz po przy- ,
klejeniu krążków z folii, do tarczy przykleja
się (klejem uniwersalnym) kubeczki lub
połówki piłeczek.
Żarówki podświetlające cyfry można za­
mocować w uchylnych klapkach iey lub w
gotowych, fabrycznych oprawkach. Coko­
ły żaróweczek łączy się wspólnym prze­
wodem prowadzącym do jednego bieguna
baterii. Grzybek każdej żaróweczki musi
mieć swój własny przewód, doprowadzony
do urządzenia sterującego, którego „ser­
cem” będzie minutnik.
Przystosowanie minutnika do wykorzysta­
nia w świetlnym zegarze sportowym poka­
zuje rysunek b. Ze sklejki trzeba wyciąć
169
 kółko 5 średnicy 140 mm i z otworem
wewnątrz średnicy 56 mm. Od spodu do
powstałego pierścienia przybija się bla-
szane uchwyty 6, które połączą go z mi-
nutnikiem. Na stronie wierzchniej do
wskazówki minutnika mocuje się taśmą
170
samoprzylepną kawałek listewki modelar-
skiej 7, przedłużając wskazówkę nad oka-
łający minutnik pierścień ze sklejki. Do
pierścienia przybija się styki 8 z cienkiej
miedzianej blaszki połączone z grzybkami
poszczególnych żaróweczek. Bliżej środka
Świetlny zegar sportowy
 trzeba przybić blaszany pierścień 9 zajmu­
jący trzy czwarte obwodu, do którego na­
leży doprowadzić przewód od drugiego
bieguna baterii (pierwszy został połączony
ze wszystkimi cokołami żaróweczek). Na
końcu listewki 7 należy mocno zacisnąć
pasek blachy 10 rozcięty w ten sposób,
żeby dwa jego sprężyste zakończenia w
miarę, jak wędruje wskaźnik przesuwały
się po blaszkach 8, łącząc odpowiednie
żaróweczki z baterią zasilającą poprzez
pierścień 9.
Lepszym rozwiązaniem od opisanego jest
zastosowanie przedłużenia wskazówki mi-
nutnika ramieniem 11 z blachy, na któ­
rego końcu trzeba przylutować wygięty
Świetlny zegar sportowy
odcinek sprężystego drutu 12. Drut ten
jest dociskany do styków z blaszek przez
kawałek gumy porowatej 13, którą trzeba
włożyć pod drugi koniec powstałej dźwig­
ni. Naciśnięcie tego końca spowoduje
odłączenie końcówki drutu od blaszanych
styków i umożliwi ustawienie wskazówki
w dowolnym miejscu.
W tym jednak rozwiązaniu jest konieczne
przewiercenie plastykowej wskazówki mi-
nutnika.
Gotowe urządzenie wymaga dokładnej re­
gulacji położenia styków, tak aby ustawie­
nie wskazówki minutnika na liczbie 45
powodowało zapalenie się pierwszej ża­
róweczki na tarczy.
171
Sterowane sanki xcv

Opisany wrotkowiec U j można przysto­

sować do warunków zimowych, przymo­
cowując do niego płozy. Do ich wykonania
należy mieć: kawałki desek, sklejki i bla­
chy oraz wkręty i gwoździe.
Płozy przednie mają długość 300 mm, a
tylne 400 mm; wysokość jednych i drugich
wynosi ok. 130 mm. Blaszane okucia w

172 Sterowane sanki

 kształcie ceownika, które przykręcone do
spodu orczyka wrotkowca przytrzymywały
wózki kółek, będą teraz przytrzymywały
płozy. W tym celu w poziomej części 1
każdej płozy należy wyciąć dwie równole­
głe szczeliny 2 długości 100 mm, w odstę­
pie ok. 30 mm. W szczeliny te wsuwa się
sterczące krawędzie wspomnianych okuć.
Między szczelinami należy wywiercić
otwory na śruby (te same, które utrzymy­
wały wózki wrotek), a na zewnątrz szcze­
lin przybić kawałki sklejki 3. Pod nakrętki
śrub mocujących płozy wkłada się kawałki
blachy lub podkładki grubości 1,5 mm.
Właściwą płozą jest pionowa deska 4.
Z pistoletu strzela się piłeczkami pingpon­
gowymi. Jednorazowe załadowanie maga­
zynku pozwala na oddanie pięciu strzałów.
Aby zrobić taką broń, trzeba mieć kawałek
rury winidurowej długości 400 mm z kieli­
chowym zakończeniem przystosowanym
do połączenia z rurą następną. Piłeczka
średnicy 37 mm powinna swobodnie
wchodzić w kielich, ale nie mieścić się w
rurze. Pozostałe materiały to: sklejka gru­
bości 4 i 10 mm, blacha grubości ok. 0,5
mm, drut stalowy średnicy 1,5 mm, guma
modelarska lub wentylowa, wkręty i
gwoździki.
Rękojeść 1 pistoletu wycina się z grubszej
sklejki (rys. a). Z dwóch stron przybija się
do niej kawałki drewna 2 i 3 wypełniające
lufę 4. Po dopasowaniu rękojeści do lufy z
rury winidurowej trzeba od góry przewier­
cić otwór i złączyć je wkrętem 5. Na ręko­
jeści jest umocowany mechanizm spustu,
który składa się z dźwigni 6 i przesuwają­
cego się po niej lekko języka 7. Dźwignię
wygina się z kawałka drutu średnicy 1,5
mm, a język spustowy - z odpowiednio
wyciętego kawałka blachy. Po założeniu
języka na dźwignię, jej końce umieszcza
się w otworach w rękojeści. Z paska bla­
chy wykonuje się też osłonę 8 (kabłąk).
Wsuwa się ją w szczelinę między lufą i rę­
kojeścią, a od dołu przykręca do rękojeści.
Spust ustawiony właściwie powinien po­
ruszać się swobodnie w przód i w tył, a w
tylnym położeniu dalej naciskany powinien
Pingpongowy pistolet
Usztywnia się ją trójkątnymi klockami 5,
które do niej i do deski poziomej 1 przy­
kręca się wkrętami. Połączenie to można
wzmocnić obijając klocki blachą zacho­
dzącą na deskę 4. Dolną krawędź płozy
zabezpiecza się paskiem blachy 6 gruboś­
ci 1,5 mm przed ścieraniem. Dwie płozy
tylne wykonuje się tak, jak przednie i przy­
kręca za siedzeniem.
Trzeba jeszcze koniecznie sprawdzić, czy
krawędź deski hamulca sięga ziemi. Jeżeli
nie, to należy do niej przymocować (wkrę­
tami) kawałek sklejki obity blachą. Można
wówczas mieć pewność, że hamulec bę­
dzie działał sprawnie.
opuszczać w dół ucho dźwigni. Natomiast
przesunięcie spustu do przodu powinno
zablokować jego ucho w położeniu gór­
nym. Blokadę tę zapewnia takie ukształto­
wanie osłony spustu, które uniemożliwia
opuszczente się języka.
Magazynek 9 długości 200 mm ma kształt
rury. Wygina się ją z płaskiego kawałka
blachy o kształcie wykroju podanego na
rysunku b. W górnej części magazynek
ma wygięte płaskie końcówki, za pomocą
których przymocowuje się go do suwadła
15.
Między te końcówki należy włożyć kawa­
łek sklejki grubości 4 mm i całość złączyć
nitami 10. Drugi, mniejszy kawałek sklejki
11 należy umocować między wygiętymi
krawędziami walca w dolnej części maga­
zynka. W szczelinie magazynka powinna
swobodnie przesuwać się guma podajnika
12 długości ok. 200 mm. Jest ona przymo­
cowana jednym końcem do sklejki 11.
Natomiast drugi koniec gumy przechodzi
przez rolkę (zrobioną z paska blachy) i za­
łożoną na nit 13 i jest przymocowany do
drutu przewleczonego przez piłeczkę 14.
Piłeczka odgrywa rolę podajnika naboi.
Z blachy i ze sklejki robi się suwadło 15,
które będzie trzymało magazynek i nacią­
gało zbijak 20. Suwadło wygina się z ka­
wałka blachy o kształcie wykroju również
pokazanym na rysunku b. Dwoma nitami
łączy się płaską część suwadła w jedną
całość, wkładając między dwie części
173
 blachy kawałek sklejki 16. Połączenie to
należy wykonać po założeniu suwadła na
lufę. Wcześniej w dolnej części lufy trzeba
wypiłować szczelinę, w której przesuwać
się będą odgięte do wewnątrz występy 17
suwadła. Szczelina ta powinna mieć sze­
rokość 3 mm i długość ok. 280 mm. Po za­
łożeniu suwadła na lufę, przymocowuje się
do niego nitem 18 magazynek. Pozwoli to
na odchylanie magazynka w celu załado­
wania naboi. Pełen magazynek dogina się
do lufy i blokuje w tym położeniu zawlecz­
ką 19.
Przesuwając suwadło do tyłu naciąga się
umieszczony w lufie zbijak 20, zrobiony z
drewnianego klocka. W jego przedniej
części należy wkręcić osiowo wkręt 21
osłonięty plastykową rurką. Do zbijaka
dwoma wkrętami przykręca się zaczep 22,
wykonany z paska blachy i kawałeczka
sklejki. Zaczep posuwa się wzdłuż wycię­
cia w lufie razem ze zbijakiem. W tylnym
położeniu zaczep jest przytrzymywany
przez ucho dźwigni 6. Pociągnięcie za ję­
zyk spustu zwalnia zaczep. Ciągnięty
gumą 26, zbijak uderza w piłeczkę znajdu­
jącą się w lufie, która wystrzela.
Z naładowanego magazynka nabój prze­
chodzi do komory nabojowej w lufie. Aby
było to możliwe, w dolnej części kielicho­
174
wego zakończenia rury winidurowej trzeba
zrobić odpowiednie wycięcie. Na końcu
lufy trzema nitami przymocowuje się ka­
wałek blachy 23 (nieco przedłużający
lufę), a do niego wewnątrz komory nabojo­
wej - pasek sprężysty blaszki 24, która
będzie przytrzymywała umieszczoną w lu­
fie piłeczkę. Będą ją również przytrzymy­
wać - tym razem od dołu - zagięcia 25. W
blasze 23 wycina się kliny i powstałymi
zębatymi zakończeniami przymocowuje
pałączek 26 wygięty z drutu. Do niego
przywiązuje się końce gumy 27 naciągają­
cej zbijak. Gumę można przewlec przez
uszko zawleczki zabezpieczającej maga­
zynek. Wówczas zawleczka się nie zgubi.
Po zbudowaniu pistoletu trzeba sprawdzić
jego działanie. W tym celu naładowany
magazynek (zabezpieczony zawleczką)
przesuwa się w kierunku rękojeści aż do
oporu, naciągając gumę zbijaka, cofa go
w kierunku wylotu lufy do oporu,
wprowadzając automatycznie nabój do
komory nabojowej. Teraz wystarczy po­
ciągnąć za spust 5, aby zwolniony zbijak
wyrzucił piłeczkę z lufy. Ruch magazynku
do oporu do tyłu aż do zaskoczenia ucha
dźwigni 6 za zaczep 21, a następnie do
przodu - przygotowuje broń do oddania
następnego strzału.
Pingpongowy pistolet
b)
 Bardzo łatwy do wykonania samochodzik,
którym można dowolnie kierować. Do jego
zbudowania są potrzebne: kółka np. od
starej zabawki, mikrosilnik elektryczny
4,5 V bateria 3R12 sztywne rurki
z tworzywa sztucznego używane do picia
napojów chłodzących, elastyczna rurka
igelitowa o średnicy umożliwiającej
wciśnięcie jej na końce tamtych rurek,
sklejka grubości 4 mm, drut, gwoździk,
blacha grubości 0,5 mm i jedna duża za­
krętka z tworzywa sztucznego, np. od bu­
telki po lekarstwach.
Ze sklejki należy wyciąć podwozie 1 (rys.
a) i przybić do niego pasek blachy 2 mo­
cujący tylne koła osdzone na wspólnej
sztywnej osi. Nad jednym z tych kół trzeba
umieścić silnik - w sprężystym zacisku 3
przybitym do podwozia. Na koniec osi sil­
nika trzeba wcisnąć kawałek rurki igelito­
wej lub gumki wentylowej, co zapewni do­
brą współpracę z obrzeżem koła. Do
przedniej wystającej części podwozia
trzeba przybić element 4 odpowiednio wy­
gięty z paska blachy szerokości ok. 20
mm; będzie on odgrywać rolę zawieszenia
kół przednich oraz obejmy baterii.
Koła przednie osadza się na osi w ten
sposób, aby mogły się obracać niezależ­
nie. Przed spadaniem będą je chronić ka­
wałki rurek igelitowych wsuniętych na
końce osi od strony wewnętrznej i zew­
nętrznej obu kół. Oś przytwierdza się do
belki 5 (uciętej z kawałka sklejki) za po­
176
mocą dwóch pasków blachy 6 mocno
zaciśniętych na jej końcach blisko kół.
Belkę wraz z kołami trzeba umieścić w
przedłużonej paskiem blachy 4 części
podwozia i połączyć gwoździem w ten
sposób, aby był unieruchomiony w belce,
natomiast mógł się swobodnie poruszać w
otworach elementu 4. Dzięki temu ster­
czący koniec gwoździa może służyć za
kolumnę kierownicy, która umożliwi stero­
wanie pojazdem.
Na kolumnę węiska się jeden koniec dłu­
giego węża zrobionego z rurek od napo­
jów połączonych kawałkami igelitowej rur­
ki tworzącej elastyczne przeguby na
każdym połączeniu. Na drugim końcu
węża mocuje się dużą zakrętkę, która bę­
dzie pełnić funkcję kierownicy. By uzyskać
ciasne zamocowanie kierownicy, w miej­
scu połączenia trzeba wbić szpilkę. Po
połączeniu silnika z baterią samochodzik
rusza, jadąc zgodnie z ustawieniem kiero­
wanych kół przednich.
Kształt i wygląd karoserii jest uzależniony
od pomysłowości wykonawcy.
Włączanie i wyłączanie silnika oraz jazda
w przód i w tył będą możliwe po wykona­
niu prostego przełącznika (rys. b) i odpo­
wiedniego połączenia przewodów. W tym
celu należy przygotować cztery cienkie
przewody elektryczne w emalii (drut na­
wojowy) i przeciągnąć je wewnątrz węża,
wyprowadzając końce do wnętrza samo­
chodu. Za pomocą innego dłuższego prze-
Samochodzik kierowany
 wodu oraz baterii z zaróweczką trzeba Styki należy tak dogiąć, żeby można było
odnaleźć i oznaczyć początki i końce tych spowodować: przez naciśnięcie przycisku
samych przewodów. Dwa z nich będą do­ - jazdę w przód, przez zwolnienie go - za­
prowadzone do baterii, dwa - do silnika; trzymanie, a przez lekkie cofnięcie-jazdę
wszystkie zaś do przełącznika. samochodu w tył.
Ze sklejki trzeba teraz wyciąć dwa małe
prostokąty, z których jeden 7 znajdzie się
wewnątrz nakrętki kierownicy, a drugi 8
nad nim. Trzeba też z pasków blachy sze­
rokości ok. 3 mm (np. z puszek po konser­
wach) bardzo dokładnie wygiąć cztery
styki: dwa jednakowe - 9 oraz dwa różne -
10 i 11. Do dolnego prostokąta przybija się
wszystkie cztery styki, do górnego - tylko
styki 9. Pod gwoździki mocujące styki na­
leży podkładać odizolowane końce
przewodów elektrycznych. Styki 10
i 11 łączy się z silnikiem, a styki 9 - z ba­
terią. Zadaniem tej drugiej pary pasków
blachy 9, przybitych do obu kawałków
sklejki, jest także sprężyste połączenie
zapewniające prawidłową pracę mecha­
niczną przełącznika. Staranność wykona­
nia styków (ich wygięcia i przybicia)
uchroni układ przed zwarciami.

Samochodzik kierowany 177


Do wykonania modelu amfibii - pojazdu
poruszającego się po lądzie i w wodzie -
są potrzebne: sklejka grubości 4 mm, bla­
cha odporna na korozję grubości 0,5 mm,
styropian grubości 30 mm, drut stalowy
średnicy 1,5...2 mm, osiem kółek ogu­
mionych, mikrosilnik elektryczny 4,5 V
32 bateria 3R12 klej wikol i gwoździki.
28 W przyklejonej do podwozia 7 obudowie z
kawałków skiejki 2 i 3 (rys. b) umieszcza
się baterię zasilającą całe urządzenie.
Ścianka 2 powstałego pudełeczka stano­
wi wspornik utrzymujący w wywiercanym
otworze oś 7 napędzającą przednie koła.
Do górnej części tej ścianki mocuje się
wyłącznik całego urządzenia, składający
się z ruchomej blaszki 4 i pinezki, połą­
czonych ze stykiem baterii na ściance 3 i
silnikiem. Aby ułatwić wyjmowanie baterii,
178
należy do dna przymocować pasek folii
lub tasiemkę 5.
Do pokładu, w odległości ok. 70 mm od
ścianki 2 przybija się wspornik 6 zrobiony
z paska sklejki (z wywierconym otworem)
i z dwóch kawałków blachy. W otworze
wspornika 6 należy osadzić oś 7 wraz z
kółkiem ogumionym 8 i tulejką dystanso­
wą 9 z blachy zwiniętej w rurkę. Zespół
ten będzie napędzać przednie koła.
Do tylnej części pokładu należy przytwier­
dzić zespół napędzający amfibię w wo­
dzie. Składa się on z następujących częś­
ci: blaszanego uchwytu 10, w którym swo­
bodnie obraca się oś 11 z drutu, kółka
ogumionego 72 (założonego na oś przed
tulejką dystansową 9 z koralika) oraz ze
śruby 13 (którą można kupić lub zrobić
samemu, lutując przycięte kawałki blachy
na końcu osi).
Odległość między oponami kółek 8 i 72
musi być tak dobrana, żeby oś silnika z
założoną nań gumką wentylową miała
niewielką swobodę ruchu w górę i w dół
(rys. a). Wspomniany silnik trzeba umieś­
cić na dźwigni 14 zrobionej ze sztywnego
12
Amfibia
 drutu. Dźwignia ta jest podparta uchwyta­
mi 15, zrobionymi z pasków blachy przybi­
tych do pokładu. Na krótszym ramieniu
dźwigni przymocowuje się (paskiem bla­
chy lub gumką aptekarską) silnik, a na
dłuższym (gwoździkami) - sklejkę części
dziobowej 16.
Podniesienie dłuższego ramienia dźwigni
spowoduje docisk osi silnika do kółka 12 i
uruchomienie śruby, opuszczenie zaś -
docisk do kółka 8 i uruchomienie przed­
nich kół. Są one umieszczone w wycię­
ciach podwozia i osadzone sztywno na osi
17 włożonej w uchwyty 18. Między tymi
uchwytami na osi umieszcza się drewnia­
ny walec 19. Oś 7 i walec 19 łączy się
gumkę aptekarską 20, przenoszącą na­
pęd. Tyine koła mocuje się w uchwytach
21, podobnych nieco do uchwytów 18.
Amfibia
Ostatnią czynnością jest przyklejenie ka­
wałków styropianu w miejscach wskaza­
nych na rysunku b. Amfibia postawiona
na kołach i włączona powinna ruszyć do
przodu, a przy podniesieniu części dziobo­
wej - uruchomić automatycznie śrubę.
Jeżeli śruba będzie się obracała w nie­
właściwą stronę, należy zmienić bieguny
zasilania silnika, jeżeli zaś koła będą się
obracały do tyłu, to należy przełożyć pas
napędowy 20 na osi 7.
Zanurzenie pojazdu powinno spowo­
dować uniesienie się części dzio­
bowej (wskutek jej dużej wyporności),
obracanie się śruby oraz płynięcie amfibii
aż do momentu, gdy koła przednie dotkną
twardego podłoża i część dziobowa
opadnie pod własnym ciężarem urucha­
miając mechanizm napędowy koł.
179
Łódź podwodna z napędem elektrycznym
Model ten zachowuje się w wodzie bardzo
podobnie do prawdziwej łodzi podwodnej:
pływa.po powierzchni i nurkuje, a kolejne
zanurzenia następują automatycznie. Łódź
nawet w czasie niespodziewanej awarii
silnika nie zatonie, gdyż na powierzchni
zawsze pływa boja, która ją utrzymuje.
Do zrobienia łodzi są potrzebne: mikrosil-
nik elektryczny 4,5 V -**i, cztery baterie
32
R14 t u , słoik z pokrywką typu twist-off
29 wysokości 105 mm, sklejka grubości 4
mm, stalowa taśma grubości 0,5 mm, ka­
wałki blachy odpornej na korozję, cienki
przewód izolowany, drut średnicy 1 mm,
celuloid (najlepiej w jaskrawym kolorze),
styropian, piłeczka pingpongowa, żyłka i
rurka igelitowa (wchodząca ciasno na drut
średnicy 1 mm) oraz kleje: wikol lub sto­
larski i klej uniwersalny.
Najważniejsze elementy - silnik, baterie i
wyłącznik - umieszcza się w słoiku (rys.
a). Pracę przy budowie łodzi trzeba zacząć
od odpowiedniego przygotowania po­
krywki i. W jej środku należy wywiercić
otwór nieco większy od średnicy osi silni­
ka. Taki sam otwór trzeba wywiercić w
uchwycie 2, w którym silnik będzie zamo­
J cowany. Uchwyt ten wykonuje się z taśmy
stalowej i zaopatruje (dodatkowo) w gum­
kę aptekarską, zaciskającą jego ramiona
na korpusie silnika. Od strony zewnętrznej
pokrywki słoika przytwierdza się nitami
uchwyt 3, służący do umieszczenia osi
śruby. Obydwa uchwyty należy przyniło­
wać do denka bardzo starannie w ten
sposób, żeby wywiercone otwory leżały
dokładnie na jednej linii. Oś silnika wysta­
jąca na zewnątrz pokrywki, powinna obra­
cać się swobodnie.
Śrubę napędową osadza się na osi 4 z
drutu, o średnicy powinna być zbliżonej do
średnicy osi wirnika (ok. 1 mm). Na koniec
drutu nakłada się tulejkę z paska blachy
oraz śrubę napędową wyciętą z blaszki
przewierconej w środku. Całość lutuje się
(najlepiej nad płomieniem gazowym),
a następnie wygina łopaty śruby. Oś
przekłada się przez otwór uchwytu 3 i na­
suwa na nią kawałek rurki igelitowej, która
połączy ją z osią silnika. W celu uszczel­
180
XC IX
nienia otworu w pokrywce, po jej stronie
zewnętrznej, przykleja się klejem uniwer­
salnym tulejkę 5 z celuloidu, której średni­
ca wewnętrzna musi być większa od średni­
cy zewnętrznej rurki igelitowej. Do wnętrza
tej tulejki, po połączeniu silnika ze śrubą,
trzeba wtłoczyć gęsty smar.towot, który
uszczelni otwór i nie wpuści wody do słoika.
Do pokrywki, od strony wewnętrznej, nitu­
je się wspornik 6, który znajdzie się nad
korpusem silnika. Wspornik powinien mieć
otwory do przewleczenia sztywnego dru­
tu. Jeden z otworów musi pokrywać się z
takim samym otworem w pokrywce słoika.
Na wsporniku przymocowuje się, przez za­
ciśnięcie, blaszkę 7 (najlepiej ze starej
płaskiej baterii), odizolowując ją jedno­
cześnie od wspornika podkładką z presz-
panu lub kartonu. Końcówkę blaszki 7
sterczącą do góry trzeba naciąć podłuż­
nie; będzie lepiej sprężynowała. Przez
otwory wspornika 6 i pokrywkę należy
przewlec drut, z którego wygnie się dźwig­
nię 8. Będzie ona w położeniu poziomym
ctołykać jednym z zakończeń blaszkę 7 i
odsuwać się od niej z chwilą opuszczenia
w dół wystającego na zewnątrz ramienia
w kształcie korby. Jeżeli dźwignia działa
właściwie,, na jej wystający z pokrywki
odcinek nakłada się i przykleja drugą
tuleję uszczelniającą, celuloidową 5,
również wypełnioną towotem.
Z kolei przystępuje się do wykonania
części elektrycznej wyłącznika. Do blaszki
7 przylutowuje się przewód elektryczny,
który trzeba doprowadzić do jednego bie­
guna baterii. Drugi przewód łączy się z
dźwignią 8 w miejscu jej wyjścia z otworu
wspornika wewnątrz słoja. Jego koniec
przylutowuje się do jednego zacisku silni­
ka. Od drugiego zacisku silnika prowadzi
się przewód do drugiego bieguna baterii i
sprawdza włącznik, podnosząc i opusz­
czając korbę 8, znajdującą się na zew­
nątrz słoika.
Cztery baterie umieszcza się po dwie w
dwóch oprawach 9 ze sklejki i kawałków
blachy. Do podstawy każdej z opraw przy­
bija się odpowiednio wygięte Jslaszane
styki 10 i 11, a ponadto do jednej oprawy
Łódź podwodna z napędem elektrycznym
Łódź podwodna z napędem elektrycznym •r r 181
 Po zakręceniu pokrywki przeprowadza się
pod wodą próbę szczelności. Jeżeli po kil­
kakrotnym włączeniu i wyłączeniu napę­
du śruby wyłącznikiem 8 wszystko będzie
działało dobrze i woda nie będzie przedo­
stawać się poprzez tuleje uszczelniające
osie silnika i wyłącznika - można przystą­
pić do budowy kadłuba (rys. b). W tym
celu ze sklejki wycina Się pokład 14 dłu­
gości ok. 300 mm i szerokości 90 mm (w
najszerszym miejscu). Pod spodem pokła­
du przybija się uchwyt 15 (służący, do
umieszczenia słoika), wygięty z paska
odpornej na korozję blachy szerokości ok.
60 mm. Do tego uchwytu trzeba przynito-
wać stery głębokości 16 z dwóch kawał­
ków takiej samej blachy, oraz kawałek
styk 12, a do drugiej styk 13. Ten ostatni blachy 17 zagięty pod kątem prostym i
pełni też funkcję klamry spinającej obie służący za oparcie dna słoika.
oprawy oraz łączącej je elektrycznie, gdyż Następnie trzeba zrobić prosty mecha­
zagięty koniec styku 13 podsuwa się pod nizm, który będzie załączał i wyłączał sil­
styk 12. Do spodu każdej podstawy przy­ nik w odpowiednim momencie. Składa się
kleja się kawałki papieru, żeby odizolować on z popychacza 18, dźwigni jednoramien-
od siebie zagięte gwoździki, które mogłyby nej 19 i układu piłeczka pingpongowa-cię-
spowodować zwarcie. Do styków 11 będą żarek. Popychacz wygina się z drutu i
przyłączone przewody odchodzące od zakłada na wystającą korbę dźwigni 8.
blaszki 7 oraz od jednego zacisku silnika. Trzeba go przełożyć przez poprzeczny
Oprawy z bateriami i przyłączonymi prze­ otwór wycięty w pokładzie. Przez oczko
wodami wkłada się kolejno do słoika. popychacza 18 przekłada się dźwignię 19,
182 Łódź podwodna z napędem elektrycznym
 które] jeden koniec zakończony pętlą
trzeba przykręcić wkrętem 20 z nakrętką
do uchwytu 21 z taśmy. Drugi jej koniec
wygięty w dwa różnej wielkości ucha bę­
dzie współpracował z piłeczką i podwie­
szonym pod nią ciężarkiem. Podniesienie
końca dźwigni 19 spowoduje włączenie
silnika, a opuszczenie - wyłączenie go.
Można to wyregulować obracając nieco
cały słoik w uchwycie. W przedniej części
pokładu trzeba wyciąć okrągły otwór na
uszka dźwigni 19.
Piłeczka 22 będzie odgrywać rolę boi,
sygnalizującej położenie łodzi podwodnej
oraz będzie poruszać dźwignię. W piłecz­
kę wbija się haczyk ze szpilki i pokrywa to
miejsce klejem. Do haczyka przywiązuje
się żyłkę z ruchomym ciężarkiem 23.
Ciężarek ten pozwoli wyregulować głębo­
kość zanurzenia łodzi. Żyłkę z piłeczką i
ciężarkiem przewleka się przez obydwa
ucha. Pod pokładem (w części dziobowej i
rufowej) przykleja się kawałki styropianu
24, które zrównoważą ciężar mechanizmu.
Pozostało jeszcze sprawdzenie działania
całej łodzi w wannie i wybalastowanie jej
tak, żeby po włożeniu do wody zaczynała
powoli tonąć. Kiedy łódź osiągnie głębo­
kość wyznaczoną położeniem ciężarka na
Łódź podwodna z napędem elektrycznym
żyłce, zaczepi on o mniejsze dolne ucho
dźwigni. Tonąca dalej łódź wywoła efekt
podniesienia dźwigni. Wówczas poprzez
popychacz 18 i wyłącznik 8 rozpocznie
pracę silnik; działanie śruby i sterów głę­
bokości spowoduje wynurzenie się łodzi.
Wówczas w górnym większym uchu
dźwigni 19 zatrzyma się piłeczka 22 i wraz
z ciężarkiem 23 przesunie dźwignię w dół,
co spowoduje wyłączenie silnika. Łódź
zacznie ponownie tonąć. Cykl ten będzie
się powtarzał. Trzeba pamiętać, że luz
dźwigni 19 można regulować śrubą 20 z
nakrętką.
Obudowę łodzi można wykonać z folii
aluminiowej, którą nakleja się warstwami,
przedzielając je paskami celuloidu
usztywniającymi szkielet. Dolna część
musi być zdejmowana, żeby można było
sprawdzać mechanizmy i wymieniać bate­
rie, a także wylać wodę, która ewentualnie
może się przedostać do środka słoika w
czasie pływania.
183
 Zbudowanie mechanizmu według poda­
nych wskazówek ułatwi zrozumienie zasa­
dy działania zegara wahadłowego z
obciążnikiem. Zegar wskazuje sekundy,
minuty, a nawet godziny. Rozwijająca się
nić zakończona ciężarkiem zapewnia na­
pęd przez około dwie godziny, a po zasto­
sowaniu przekładni napędowej - przez
sześć godzin. W takich odstępach czasu
trzeba zegar nakręcać.
Do konstrukcji są potrzebne: listwa o
przekroju 20 x 10 mm lub 30 x 20 mm,
sklejka grubości co najmniej 5 mm, cienka
listewka modelarska, pudełko szpilek,
blaszka z puszki po konserwach, gwoź­
dziki, mocna nić (lub cienka żyłka), sztyw­
na cienka rurka plastykowa (np. pusty i
wymyty wkład do długopisu) oraz bute­
leczka po lekarstwach, zapewniająca
potrzebne obciężenie.
Ze sklejki wycina się piłką włosową dwa
jednakowe koła 1 i 2, każde o promieniu
48 mm (rys. a i b). Piłkę trzeba prowadzić
bardzo dokładnie po zewnętrznej stronie
narysowanego okręgu, żeby uzyskać wyli­
czony z wzoru L = 2j|r obwód wynoszący
300-mm. Teraz dokładnie wyznacza się na
krzywiźnie obwodu 60 punktów w odstę­
pach co 5 mm. W tym celu do płasko leżą­
cego na stole koła trzeba przyłożyć linijkę
i wzdłuż niej powoli je obracać za­
4 kreślając ołówkiem lub nakłuwając igłą na
jego obrzeżu końce pięciomilimetrowych
odcinków. W wyznaczonych miejscach
wbija się szpilki lub wciska je szczypcami
tak, by były mocno i promieniście osadzo­
ne. Następnie obcina się łebki i wyrównuje
długości wystających części szpilek do 10
mm. Aby łatwiej było wyznaczać miejsca
obcięcia, można na sterczące szpilki bez
łebków nakładać rurkę (z pustego wkładu)
długości 10 mm i obcinać je przy końcu
rurki. Miejsca cięcia trzeba lekko opiłować
drobnym pilnikiem.
Z tyłu koła 1, dokładnie w jego środku,
przybija się gwoździkami piastę 3 utwo­
rzoną z paska cienkiej blachy, zagiętego
w rurkę, z odpowiednio wyciętymi i zagię­
tymi końcami. Piasta powinna umożliwiać
swobodne obracanie się koła na osi z

184 Zegar
 cienkiego gwoździa, a jednocześnie mieć
jak najmniejsze luzy, tzn. zapobiegać
ruchom: w górę, w dół i na boki. Do przed­
niej strony koła (również w środku) na linii
osi i piasty przybija się ucho 4 z paska
blaszki, na które ciasno nasuwa się
nakrętkę od tuby po paście do zębów.
Dzięki temu będzie można obracać kołem i
nawijać nić z obciążnikiem na piastę. Tak
przygotowane koło osadza się na osi z
gwoździa, wbitego w podstawę 5 z listwy
długości 300 mm w odległości ok. 100 mm
od dolnej jej krawędzi. Gwóźdź musi być
wygładzony, a łebek obcięty, aby koło
można było łatwo zakładać i zdejmować.
Do piasty koła 1 przymocowuje się ok. 2 m
mocnej nici lub żyłki, na której końcu przy­
wiązuje się buteleczkę 6 napełnioną su­
chym czystym piaskiem lub solą. Całość
umieszcza się na osi z wcześniej nałożoną
metalową podkładką. W taki sposób robi
się koło sekundowe. Aby zapobiec gwał­
townemu kręceniu się koła pod wpływem
odwijającej się nici, którą ciągnie w dół
ciężarek, zakłada się „hamulec-regula-
tor” . W zegarze jest nim wychwyt 7. W tym
przypadku robi się go z paska blachy z
puszki po konserwach starannie wygina­
jąc według rysunku. Do pionowego ramie­
nia wychwytu przymocowuje się dwoma
paskami blachy cienką listewkę modelar­
ską 8 długości 350 mm, pełniącą funkcję
wahadła; na jej końcu nawija się kilka
zwojów miękkiego drutu. Trzeba je nawi­
nąć tak, aby można było drut przesuwać
w górę i w dół, jednak żeby sam nie
opadał.
Osią wychwytu, który został już połączony
z wahadłem, jest szpilka. Należy ją wbić w
przymocowany do listwy klocek 9, w takim
miejscu poniżej zakończeń szpilek koła
sekundowego, żeby ruchy wahadła powo­
dowały zatrzymywanie i zwalnianie tylko
po jednym „zębie” koła sekundowego. Oś
należy zaopatrzyć w podkładki z uciętych
żyletką pierścionków z pustego wkładu.
Zapewni to właściwe umieszczenie wy­
chwytu względem szpilek na kole. Czyn­
ność właściwego umiejscowienia osi
wychwytu należy do najtrudniejszych w
całej budowie zegara. Nawinięta nić z
obciążnikiem powinna powodować powol­
ne obracanie koła i rytmiczny ruch wa­
hadła. Aby zapobiec dostawaniu się cię-

Zegar m - 185
 żarka w zasięg wahadła z boku klocka 9
wbija się gwóźdź, za który przekłada się
nić z zawieszoną buteleczką.
Czas pełnego obrotu koła sekundowego
powinien wynosić dokładnie jedną minutę.
Obroty można przyspieszyć przez skróce­
nie wahadła (przesunięcie nawiniętego na
końcu drutu do góry), a zwolnić przez jego
wydłużenie (przesunięcie drutu w dół).
Przed nakręceniem zegara trzeba koło
sekundowe lekko przesunąć na osi do
przodu, aby wyprowadzić szpilki z zasięgu
wychwytu. Następnie należy obracać
nakrętką w środku koła (w stronę prze­
ciwną do obrotów wskazówek zegara) aż
do nawinięcia nici na piastę 3, tak aby
góra buteleczki zrównała się z końcem
listwy. Po nakręceniu koło z powrotem
wprowadza się w zasięg wychwytu i do­
piero wtedy można puścić nakrętkę.
Po sprawdzeniu działania sekundnika
montuje się koło minutowe 2 nad kołem
sekundowym. Zanim się go umieści na osi
osadzonej w klocku 10 przybitym do
listwy, w kole sekundowym należy wymie­
nić jedną szpilkę na ząb 11 z kawałka
blaszki, którą trzeba wcisnąć w szczelinę
wyciętą piłką włosową. Blaszka ta, iden­
tycznej długości jak usunięta szpilka bę­
dzie przesuwała kolejne szpilki koła minu­
towego po wykonaniu całego obrotu przez
sekundnik. Cały obrót koła minutowego
powinien nastąpić po upływie godziny.
Oś koła minutowego robi się z gwoździka
z tekturową podkładką, która będzie zapo­
biegać cofaniu się koła po przesunięciu go
przez blaszkę sekundową. Na tarczach kół
umieszcza się wycięte drukowane cyferki
oznaczające minuty i sekundy. Na górze
listwy mocuje się wskaźnik-strzałkę 12 z

186 Zegar
 blachy lub kartonu i uchwyt do zawiesze­
nia zegara. Wskaźnikiem na tarczy sekun­
dowej jest oś wychwytu.
Wytrwałym i cierpliwym można polecić
rozbudowanie zegara (rys. c). Listwa 5
będzie musiała być dłuższa o ok. 50 mm.
Nad kołem minutowym 2 umieszcza się
trzecie koło godzinowe 13 o promieniu
13,2 mm. Wycina się je ze sklejki tak, jak
-dwa poprzednie i wyposaża w zęby z 24
szpilek wbitych co 3,4 mm w obrzeże. W
kole minutowym osadza się w miejscu wy­
jętej jednej szpilki ząb 14 z blaszki, popy­
chający po każdym pełnym obrocie koło
godzinowe. Ząb ten wykonuje się i osadza
podobnie jak w przypadku koła
sekundowego.
Poniżej koła sekundowego 1 i osi wahadła
8 umieszcza się na listwie dodatkowe koło
15, które wraz z osią koła sekundowego
utworzy przekładnię napędową. Średnica
tego koła powinna być ok. 10 razy więk­
sza niż średnica piasty koła sekundowe­
go. Trzeba je wykonać w taki sposób,
żeby tworzyło pewnego rodzaju podwójną
szpulę; jedną 1 6 - średnicy ok. 30 mm,
drugą 17 średnicy 3...4 mm. Tę drugą robi
się ze zwiniętej blaszki, podobnie jak pia­
stę 2, tylko o połowę większą. Piastę koła
sekundowego łączy się ze szpulą większej
średnicy mocną gumką aptekarską 18,
którą zakłada się tak, aby tworzyła rodzaj
pasa transmisyjnego. Na szpulę mniejszą
nawija się 2 m bardzo mocnej nici lub
żyłki, na końcu której trzeba powiesić
obciążnik o masie ok. pół kilograma.
Dzięki tej przekładni zegar może pracować
około sześciu godzin bez przerwy. Nakrę­
ca się go nawijając nić na mniejszą szpul­
kę koła 15.
Encyklopedia majsterkowania

y A D E M E C U M M ^ tl

□
Warsztat majsterkowicza
Wyposażenie mieszkania
Dom jednorodzinny
Architektura ogrodowa
Gospodarstwo wiejskie
Obsługa pojazdów
Turystyka - wypoczynek

□
Urządzenie mieszkania
Wiejski dom mieszkalny
Ogród
Kulinaria
Kosmetyka naturalna
Chemia praktyczna
Ubiór na co dzień
Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA
Przedsiębiorstwo Naczelnej Organizacji Technicznej

Dyrektor - Naczelny Redaktor Wydawnictwa NOT - SIGMA

Władysław Polesiński
Zastępca dyrektora ds. techniczno-produkcyjnych
Stefan Grygoruk

Fotoskład i przygotowanie tekstów do druku

wykonano w Wydawnictwie NOT - SIGMA
pod kierunkiem Marianny Bielińskiej
Reprodukcje ilustracji do druku
wykonano w Olsztyńskich Zakładach Graficznych
pod kierunkiem Włodzimierza Sieradzkiego
Montaż, druk i oprawę wykonano w Zakładzie nr 1
Wrocławskich Zakładów Graficznych
pod kierunkiem Zbigniewa Kiniorskiego

Printed in Poland

W yd a n ie pierw sze. N akład 2 5 0 00G + 3 0 0 egzem plarzy.

A rk u s z y w yd a w n iczych 21. A rku szy d ru k a rs k ic h 24.
O dd ano d o skła d u w m arcu 19 84 roku.
P o d p isa n o do dru ku w gru dn iu 1 9 8 4 roku.
D ru ko w a n o w pię ciu rzu ta ch do m aja 1 9 8 5 roku.
W ro c ła w s k ie Z a kła d y G raficzne
Z a m ó w ie n ie 113. T -7 8

C ena s u b s k ry p c ji z ł. 3 5 0 -
C ena poza s u b s k ry p c ją zł. 8 0 0 -