Show and tell – Δείχνω όχι μόνο λέω

«Μην μου λες ότι το φεγγάρι λάμπει. Δείξε μου το σπινθήρισμα του φωτός πάνω στο σπασμένο
γυαλί» - Anton Chechov.

Αλεξάντερ Τσέχοφ - Επιστολή προς τον αδελφό του, 10 Μαΐου 1886

Μια καλή περιγραφή της φύσης, νομίζω, πρέπει να είναι σύντομη και στοχευμένη – εντός θέματος –
Γραφικότητες όπως "ο ήλιος που δύει, καθώς βυθίζεται στα σκοτεινά κύματα της θάλασσας", και
όλα αυτά, ή, "τα χελιδόνια, που πετούν στο χείλος του ωκεανού, κελαηδώντας ευτυχισμένα" –
τέτοιες κοινοτοπίες πρέπει να παραλείπονται.
Όταν περιγράφει τη φύση, ένας συγγραφέας, πρέπει να αδράττει μικρές λεπτομέρειες,
τακτοποιώντας τες έτσι ώστε, ο αναγνώστης, να μπορεί να δει μια εικόνα στο μυαλό του κλείνοντας
τα μάτια του.
Αυτό δε σημαίνει ότι στα γραπτά σας είναι καλό να γράφετε μακροσκελείς περιγραφές τοπίων, κάτι
που μπορεί να κουράσει τον αναγνώστη.
Οι λεπτομέρειες είναι αυτές που θα σας επιτρέψουν να δείξετε περισσότερα λέγοντας λιγότερα.

Οι λεπτομέρειες είναι αυτές που θα σας επιτρέψουν να δείξετε περισσότερα λέγοντας λιγότερα.

Τί σημαίνει «δείχνω» και τί σημαίνει «λέω» στην αφήγηση ;

Η Νεφέλη κρύωνε  Η Νεφέλη έσφιξε το κασκόλ στο λαιμό της και σήκωσε το γιακά της

Η Νεφέλη μπήκε στο σπίτι που ήταν άδειο  Η Νεφέλη μπήκε στο σπίτι και τα βήματά της
αντήχησαν μέχρι το βάθος του χολ και το κλιμακοστάσιο

Δείξε ότι ο ήρωας μπορεί να είναι κακόγουστος, κακομαθημένος, ντροπαλός, εσωστρεφής,

εγωιστής, αυστηρός, συντηρητικός μην το κατονομάζεις.

Δείξε μας ότι ζει το σπίτι του είναι ακατάστατο, ότι είναι πολυτελές ή φτωχικό, μην μας το λες μόνο.

Δείξε μας ότι είναι θυμωμένος, λυπημένος ή χαρούμενος ότι αισθάνεται αδικημένος ή ανεπαρκής

1
Ο κανόνας του δείχνω και λέω στην περίληψη

Σε μεγαλύτερης έκτασης μυθοπλαστικά κείμενα, υπάρχουν εναλλαγές στο ρυθμό της αφήγησης.
Υπάρχουν δηλαδή σκηνές και περιλήψεις.

Στις σκηνές καταγράφουμε βήμα βήμα αυτό που συμβαίνει.

Στις περιλήψεις, διηγούμαστε συνοπτικά τα γεγονότα που έχουν συμβεί ή που πρόκειται να
συμβούν.

Τόσο στα κομμάτια της περίληψης όσο και σε εκείνα στα οποία εστιάζουμε σε σκηνές, είναι καλό
να έχουμε πάντα στο μυαλό μας τον κανόνα του «δείχνουμε και λέμε».

Γιατί είναι σημαντικό να δείχνουμε;

Neil Gaiman:
«Η μυθοπλασία είναι το ψέμα που λέει την αλήθεια.
Χρησιμοποιούμε το ψέμα μιας φανταστικής ιστορίας για να φτάσουμε σε κάποια πανανθρώπινη
αλήθεια.
Φτιάχνουμε ανθρώπους που δεν υπάρχουν και γεγονότα που δεν συνέβησαν ποτέ στους
ανθρώπους αυτούς, σε μέρη που δεν υπάρχουν και όλα αυτά τα χρησιμοποιούμε για να
επικοινωνήσουμε αλήθειες».
Η λεπτομέρεια λειτουργεί σαν απόδειξη της αλήθειας του κόσμου που δημιουργείτε

Λέει ο John Gardner :

Σε κάθε μυθοπλαστικό έργο, ή πρώτη μέριμνα του συγγραφέα είναι να πείσει τον αναγνώστη για την
αληθοφάνεια του ψέματός του. (suspension of disbelief – Η άρση της δυσπιστίας)
Από την άρση της δυσπιστίας και μετά, ο αναγνώστης βυθίζεται στο «αφηγηματικό όνειρο» (η
μυθοπλασία λειτουργεί δημιουργώντας ένα όνειρο στο μυαλό του αναγνώστη.), ξεχνάει για λίγο τον
κόσμο που τον περιβάλλει και τον απορροφά σε αυτός της ιστορίας.
Προκειμένου το αποτέλεσμα του ονείρου αυτού να έχει ένταση, το όνειρο πρέπει:
να έχει ζωντάνια και να μην διακόπτεται (να είναι συνεχές).
Είναι με την λεπτομέρεια που ο συγγραφέας πετυχαίνει τη ζωντάνια και την αληθοφάνεια

Το να «δείχνουμε» όμως εκτός από το να ζωντανεύει το έργο και να απορροφά τον αναγνώστη,
πείθοντάς τον για την αλήθεια της ιστορίας, του επιτρέπει επίσης να συμμετέχει στην ερμηνεία της
ιστορίας προκειμένου να βγάλει τα δικά του συμπεράσματα.
Αρκετή από την απόλαυση της ανάγνωσης προέρχεται από την εγωιστική αίσθηση ότι είμαστε αρκετά
έξυπνοι για να καταλάβουμε και να συμπεράνουμε μόνοι μας.
Μην τα λέτε όλα στους αναγνώστες σας, δώστε τους το χώρο και τα κατάλληλα στοιχεία για να
καταλάβουν πράγματα μόνοι τους.

2
Είναι θεμιτό να δείχνουμε τα πάντα και να τα αφηγούμαστε τα πάντα με λεπτομέρεια;

Αν υπάρχει κάποιο όπλο που κρέμεται στον τοίχο στην πρώτη σκηνή, αυτό πρέπει να
εκπυρσοκροτήσει στην τελευταία. - Anton Chechov

Είναι αδύνατον και άστοχο να περιγράψουμε κάθε λεπτομέρεια στην περιγραφή μιας σκηνής ή του
κόσμου της ιστορίας
Το κλειδί βρίσκεται στο ποιες λεπτομέρειες επιλέγουμε να σκιαγραφήσουμε στην αφήγησή μας.
Περιγράφουμε μόνο εκείνες που μπορεί να έχουν κάποιο νόημα για την προώθηση της δράσης, για
την σκιαγράφηση των ηρώων

Εμμένουμε και επιμένουμε σε κάποια περιγραφή μόνο όταν αυτή είναι σημαντική για την ιστορία
μας.
Επίσης όταν βλέπουμε το συγγραφέα να κάνει ιδιαίτερο focus σε κάτι, αναμένουμε ότι αυτό πρέπει
να έχει μια ιδιαίτερη σημασία για την ιστορία.

Πώς δείχνουμε και πώς αφηγούμαστε με λεπτομέρεια;

Προσλαμβάνουμε τον κόσμο με τις πέντε αισθήσεις μας οπότε για να ζωντανέψουμε μια σκηνή οι
λεπτομέρειες που διαλέγουμε να περιγράψουμε αναφέρονται στην :
• την οσμή
• την αφή
• την ακοή
• την όραση
• και τη γεύση

Πώς δείχνουμε τα συναισθήματα και τη διάθεση των ηρώων μας;

Από το να βάλουμε απλώς μια ετικέτα στο συναίσθημα του ήρωά μας,
Π.χ. ένιωσε έκπληξη, ένιωσε φόβο κλπ…
Είναι αποτελεσματικότερο να δώσουμε μια σωματοποιημένη αντίδραση
Οι νευροεπιστήμονες μας διαβεβαιώνουν ότι τα συναισθήματα δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία
αισθητηριακή αντίδραση μέσα στο σώμα σε αισθητηριακές εξωτερικές αντιδράσεις.

Σε κάθε περίπτωση είναι καλό να στέκεστε με την εικόνα του συγκεκριμένου συναισθήματος που
νιώθει ο ήρωάς σας και να προσπαθήσετε να βρείτε πώς και πού ακριβώς αυτό εδρεύει,
εντοπίζεται στο σώμα του.
Προσπαθήστε να βρείτε τρόπο να το εκφράσετε χωρίς να το κατονομάσετε.

Γενικά αποδίδουμε τα συναισθήματα με:

• Σωματοποιημένη αντιδράσεις
• Γλώσσα του σώματος (στάση)
• Χειρονομίες
• Εκφράσεις προσώπου
• Δράση

3
Επίσης! Η συναισθηματική κατάσταση του ήρωά μας, αντικατοπτρίζεται και στο πώς αυτός
εκλαμβάνει τα πράγματα, τις λεπτομέρειες και τον κόσμο γύρω του, ανάλογα με τα συναισθήματά
του.
Σε άλλα πράγματα εστιάζει και αλλιώς θα περιγράψει ένα πάρκο (ή δωμάτιο) κάποιος ήρωας που
μόλις έχασε κάποιο αγαπημένο του πρόσωπο, και αλλιώς θα περιγράψει το ίδιο πάρκο (ή δωμάτιο)
ο ίδιος ήρωας σε κάποια στιγμή που είναι ιδιαίτερα ευτυχισμένος.

Για να είμαστε σίγουροι ότι δείχνουμε και δε λέμε…

Προσοχή στα επίθετα, τα επιρρήματα και τα ουσιαστικά σας !

Επίθετα όπως όμορφη, καλή, γλυκιά είναι πολύ γενικά και δεν δημιουργούν εικόνες στο μυαλό του
αναγνώστη.
Επιρρήματα όπως ντροπαλά (γέλασε ντροπαλά, θυμωμένα), δείξτε το με τη γλώσσα του σώματος
Χρησιμοποιείστε συγκεκριμένα ουσιαστικά όχι τα όμορφα λουλούδια στο βάζο αλλά τα γαρύφαλλα
στο βάζο.
Όχι τα δέντρα αλλά οι λεύκες κλπ.

Για κάθε περιγραφή που γράφετε ή δεν κόβετε στην επιμέλεια αναρωτηθείτε αν προσφέρει κάτι
στη συγκεκριμένη σκηνή αν σκιαγραφεί τον ήρωα ή αν προωθεί τη δράση.