Dədə Qorqud və «Kitabi-Dədə Qorqud» dastanı

Dədə Qorqud kimdir?

- Dədə Qorqud “Qorqud hekayətləri”nin yazıçısı və
dastançısı hesab olunur.

- Onun uzun illər yaşadığına inanılır və

Azərbaycanda müqəddəs kimi tanınır.

- O, Qopuzun bulucusu kimi tanınır və kor qadının

oğludur.

- Dədə Qorqud bütün heyvanların, quşların dilini

bilən müdrik şəxsiyyət kimi təsvir olunur.

- Yuxuda o, yaxınlaşan ölümünü öyrənir və nəhayət,

dünyanın mərkəzindəki sularda rahatlıq tapır.

Photo by Pixabay
Qorqud hekayələrinin
xüsusiyyətləri
- Qorqud əhvalatlarının qeyri-adi xüsusiyyətləri var,
o cümlədən Qopuz musiqisindən istifadə edilməsii,
hekayətləşdirilməsi.

- Hekayələrin Allahın izni ilə gələcəkdən xəbər

verdiyinə də inanılır.

- Hekayədə şamanlıq, şeyxlik, tərənnüm, görücülük,

övliyalıq bir-biri ilə bağlıdır.

- Bir sıra alimlərin fikrinə görə bu dastanlar əsasən

X—XI əsrlərdə Azərbaycanda cərəyan edən
hadisələrlə səsləşməkdədir. Eyni zamanda həm də
«Oğuznamə» adlanan bu dastanların bir sıra başqa
xalqlarda da dastan, nağıl, əfsanə şəklində yaşayan
qolları ilə müqayisəsindən aydın görünür ki, bunlar
məhz Azərbaycanda Azərbaycan ozanları — aşıqları
tərəfindən yaradılmışdır.
Photo by Pixabay
Qorqud hekayələrində mövzular
- Hekayələrdəki əsas mövzulardan biri ölümsüzlük
axtarışıdır, Dədə Qorqud ölümdən qaçmaq üçün
dünyanı gəzir.

- Hekayələrdə həm də dilin qüdrəti, o cümlədən

Dədə Qorqud və igid Tumanın quşların dilini başa
düşmək bacarığı əks olunub.

Photo by Pixabay
 Dədə Qorqud datanında boylar
- «Kitabi-Dədə Qorqud» bir müqəddimə və 12 boydan
ibarət dastandır.

1- Dirsə xan oğlu Buğac xan boyu

2- Salur Qazanın evinin yağmalandığı boy
3- Baybərənin oğlu Bamsı Beyrək boyu
4- Qazan bəyin oğlu Uruz bəyin dustaq olduğu boy
5- Duxa qoca oğlu Dəli Domrul boyu
6- Qanlı qoca oğlu Qanturalı boyu
7- Qazılıq qoca oğlu Yeynək boyu
8- Basatın Təpəgözü öldürdüyü boy
9- Bəkil oğlu İmranın boyu
10- Uşun qoca oğlu Səyrək boyu
11- Salur Qazanın dustaq olduğu və oğlu Uruzun onu xilas
etdiyi boy
12- İç Oğuza Daş Oğuzun dönük çıxması və Beyrəyin öldüyü
boy

Photo by Pixabay
Dədə Qorqud irsi
- Dədə Qorqud hekayələri əsrlər boyu şifahi
ənənədən keçərək XVI əsrdə qələmə alınıb.

- Hekayələr müxtəlif dillərə tərcümə edilərək

uyğunlaşdırılıb və Azərbaycan folklorunun mühüm
tərkib hissəsi hesab olunur.

- «Kitabi-Dədə Qorqud»un bir əlyazma nüsxəsi

Drezden kitabxanasındadır. Bu nüsxə haqqında ilk
məlumat XIX əsrin əvvəllərində verilmişdir. Son
illərdə isə Vatikanda bu əsərin ikinci bir nüsxəsi
tapılmışdır. İtalyan alimi Ettope Rossi tərəfindən
1952-ci ildə nəşr edilmiş bu nüsxədə 12 boydan ibarət
olan dastanın 6 boyu verilmişdir. «Kitabi-Dədə
Qorqud» dilimizin, ədəbiyyatımızın, dastan
yaradıcılığımızın, ümumiyyətlə mədəniyyətimizin
tarixini öyrənməkdə böyük əhəmiyyətə malikdir.
Photo by Pixabay
Qorqud hekayələri və
Azərbaycan mədəniyyəti
- Qorqud hekayələri Azərbaycanın mədəni kimliyinin
mühüm tərkib hissəsidir və abidələr, möhürlər və
sikkələrlə xatırlanır.

- Hekayələr teatr tamaşalarına, filmlərə və seriallara

uyğunlaşdırılıb və Azərbaycan rəssamları üçün
ilham mənbəyi olmaqda davam edir.

Photo by Pixabay
 Dədə Qorqud dastanı filmlərdə
Filmdəki hadisələrin mərkəzində xalq dayanır.
Burada xalqın taleyi, tarixi proseslərdə rolu, uzaq
keçmişi, adət və ənənələri barədə danışılır.
Dədə Qorqud (Həsən Məmmədov) saysız-hesabsız
insan fəlakətlərinin, ardı-arası kəsilməyən
müharibələrin şahidi olan və insanları başı bəlalı
torpaqda azad əməyə səsləyən müdrik qocadır.
Kino əsəri canlı döyüş meydanını bərəkətli əkin
yerlərinə çevirmək tövsiyəsi ilə bitir : "Əgər torpaq
qorunmursa əkilməyinə dəyməz, əgər
əkilmirsə, onda qorunmağına dəyməz".
Filmdə vətənə məhəbbət, dostluq, qardaşlıq və
sədaqət kimi yüksək hisslər tərənnüm olunur.

Photo by Pixabay
 Dədə Qorqud dastanı teatrda
Dədə Qorqud teatr tamaşaları və səhnələşdirmə üçün
tez-tez istifadə olunan mövzudur. Bu dastan adətən türk
teatrında tamaşaya qoyulur və yerli xalqın mədəniyyətinə
mühüm töhfə verir.

Türkiyədə və digər türk ölkələrində Dədə Qorqud

dastanından teatr tamaşaları, musiqili tamaşalar və hətta
filmlər üçün mənbə kimi istifadə olunur. Eposun teatr
səhnəsinə uyğunlaşdırılması türk mədəniyyətinin geniş
şəkildə səhnələşdirilməsinə töhfə verir.

Bundan əlavə, Dədə Qorqud dastanı UNESCO tərəfindən

qorunmalı olan dünya irsi əsərləri sırasındadır. Bu,
eposun əhəmiyyətini, onun səhnələşdirilməsinin mədəni
irsin qorunub saxlanması baxımından nə qədər önəmli
olduğunu göstərir.

Photo by Pixabay
Diqqətiniz üçün təşəkkür edirik 🙂