Professional Documents
Culture Documents
7
uqo,a iy Kh
j Hdmdr iy mqoa.,hskag ie,lsh hq;= f,i wNsfhda. t,a, l< fldúâ-19 jix.;h
yuqfõ" wd¾Ól j¾Okh" wd¾Ól lghq;= h:d ;;a;ajhg m;a lsÍu iy ia:dhS;dj wruqKq
lr .;a uqo,a m%;sm;a;s ia:djrhla hgf;a" Y%S ,xld uy nexl=j uqo,a ;;a;ajhka fmr fkdjQ
uÜgulg ,sys,a lsÍfï mshjr .Kkdjla 2020 jif¾ § l%shdjg kexùh' ukdj md,kh jQ
WoaOuk wfmalaId iy wd¾Ólfha wvq iuia; b,a¨u fukau" w;HjYH fkdjk wdkhk
iy wdfhdack .,d hEï i|yd mkjd we;s iSudjka yuqfõ" u;=msg iy uQ,sl WoaOukh wvq
uÜgïj, mej;Su fya;=fjka" foaYSh wdfhdack by< kexùfï wruqfKka 2020 jif¾ §
úYd, f,i uqo,a ,sys,alrKh isÿ lsÍug yelss úh' 2020 jif¾ §" wfkl=;a m%Odk m%;sm;a;suh
fjkialï iuÕ" m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl wjia:d myl § mokï wxl 250lska" n,m;%,dNS
jd‚c nexl=j, ish¨u remsh,a ;ekam;= j.lSï i|yd wod< jk jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h
wjia:d foll § m%;sY;dxl 3lska iy nexl= wkqmd;slh mokï wxl 650lska wvq flß‚'
Y%S ,xld uy nexl=j jir uq¿,af,au rchg wjYH wruqo,a iemhQ w;r" th fj<|fmd<
øjYS,;dj by< kexùug o odhl úh' ;jo" Y%S ,xld uy nexl=j fldúâ-19 jix.;fhka
n,mEug ,la jQ jHdmdrj, ldrl m%d.aOk wjYH;d imqrd,Su i|yd b;d iykodhS Kh
fhdackd l%u l%shd;aul l< w;r" b;d by< w.hl mej;s we;eï Kh fmd,S wkqmd;sl wvq
lsÍug b,lal.; l%shdud¾. .ekSu;a" foam< wemlr iys; ksjdi Kh i|yd Wmßu fmd,S
wkqmd;sl mekùu;a isÿ flß‚' fuu mshjrj, m%;sM,hla f,i" wd¾Ólfha iuia; fmd,S
wkqmd;sl jHqyh my< .sh w;r" we;eï fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl fuf;la jd¾;d jQ wju
w.hka lrd <Õd úh' fuu m%jK;d iuÕ" 2020 jif¾ w. Nd.h jk úg" fm!oa.,sl wxYh
i|yd imhk ,o iuia; Kh m%idrKfha by< hEula olakg ,enqKq w;r" jir uq¿,af,au
rdcH wxYh fj; ,nd ÿka Kh ie,lsh hq;= f,i by< .sfhah' tys m%;sM,hla f,i" mq¿,a
uqo,a iemhqu YS>% f,i m%idrKh úh'
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
7'2 Y%S ,xld uy nexl=fõ uqo,a m%;sm;a;s ia:djrh 7'1 ixLHd igyk
uE; ld,Sk uqo,a m%;sm;a;s l%shdud¾.
wvq WoaOukh iy ukdj md,kh jQ WoaOuk
Èkh l%shdud¾.h
wfmalaId iuÕ wd¾Ól j¾Okh" wd¾Ól lghq;= h:d
2016 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh
;;a;ajhg m;a lsÍu iy ia:dhS;dj <Õd lr .ekSfï fmnrjdß 19 mokï wxl 50lsk"a ms<f
s j<sk"a 6'50] iy 8'00] olajd by< kxjk ,§'
wruq‚ka" Y%S ,xld uy nexl=j 2020 jir uq¿,af,au 2016 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh
cQ,s 28 mokï wxl 50lsk"a ms<f
s j<sk"a 7'00] iy 8'50] olajd by< kxjk ,§'
,sys,a uqo,a m%;sm;a;s ia:djrhla mj;ajd f.k .sfhah'
2017 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh
fldúâ-19 jHdma;sh iy th md,kh lsÍu i|yd .kq ud¾;= 24 mokï wxl 25lsk"a ms<f
s j<sk"a 7'25] iy 8'75] olajd by< kxjk ,§'
,enQ l%shdud¾. fya;=fjka wd¾Ól lghq;= wvd, jQ 2018 ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh mokï wxl 25lska 8'50] olajd wvq
lrk ,§' tA wkqj" ks;H fmd,S wkqmd;sl fldßfvdafõ mrdih mokï
wfm%a,a 04
w;r" wd¾Ólh h:d ;;a;ajhg m;a lsÍu i|yd wxl 150 isg mokï wxl 125 olajd wvq lrk ,È'
2018 2018 fkdjeïn¾ ui 16 jeks Èk isg werfUk ixÑ;
iydh ùug Y%S ,xld uy nexl=jg b;d ,sys,a uqo,a fkdjeïn¾ 14 ld,mßÉfÊofha isg n,meje;afjk mßÈ jHjia:dms; ixÑ;
wkqmd;h m%;Y
s ;dxl 1'50lska 6'00] olajd wvq lrk ,È' ks;H
m%;sm;a;s ia:djrhla mj;ajd f.k hEug wjYH úh' ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh mokï wxl 75lsk"a 8'00] la olajd
iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh mokï wxl 50lska 9'00] olajd
ta wkqj" 2019 uehs ui werUqKq uqo,a ,sys,alrK by< kxjk ,È' tA wkqj ks;H fmd,S wkqmd;sl fldßfvdafõ mrdih
mokï wxl 125 isg mokï wxl 100 olajd wvq lrk ,È'
pl%h 2020 jif¾ § o wLKavj l%shd;aul lrñka"
2019 2019 ud¾;= ui 01 jeks Èk isg werfUk ixÑ; ld,mßÉfÊofha isg
m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl iy n,m;%,dNS jd‚c fmnrjdß 22 n,meje;afjk mßÈ jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h m%;Ys ;dxl 1'00lska
5'00] olajd wvq lrk ,È'
nexl=j, ish¨u remsh,a ;ekam;= j.lSï i|yd 2019 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh
mokï wxl 50lsk"a ms<f
s j<sk"a 7'50] iy 8'50] olajd wvq lrk ,§'
wod< jk jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h ie,lsh hq;= uehs 31
2019 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh
f,i my< oeóh' Y%S ,xld uy nexl=j 2020 jif¾ § wf.daia;= 23 mokï wxl 50lsk"a ms<f
s j<sk"a 7'00] iy 8'00] olajd wvq lrk ,§'
m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl mokï wxl 250lska iy 2020 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh
ckjdß 30 mokï wxl 50lsk"A ms<f
s j<sk"a 6'50] iy 7'50] olajd wvq lrk ,§'
jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h m%;sY;dxl 3lska wvq
2020 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï wkqmd;slh
lrk ,§' 2020 ckjdß udifha §" Y%S ,xld uy ud¾;= 17 mokï wxl 25lsk"a ms<f
s j<sk"a 6'25] iy 7'25] olajd wvq lrk ,§'
nexl=j ish m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl jk ks;H 2020 2020 ud¾;= ui 16 jeks Èk isg werfUk ixÑ; ld,mßÉfþofha isg
n,meje;afjk mßÈ jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h m%;Ys ;dxl 1'00lska
ud¾;= 17
;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh 4'00] olajd wvq lrk ,§'
2020 fldúâ-19 jix.;fhka mSvdjg m;a jQ jHdmdr i|yd 4'00] fmd,S
myiqlï wkqmd;slh" ms<sfj,ska" ishhg 6'50la iy ud¾;= 27 wkqmd;slhla hgf;a remsh,a ì,shk 50 la olajd jQ fi!Nd.Hd
fldúâ-19 mqkreo iyk Kh myiqlu ^m%;u
s ,
Q H fhdackd l%uh ¡ m<uq
7'50la olajd mokï wxl 50lska wvq lrk ,§' 2020 wÈhr& y÷kajd fok ,§'
ud¾;= udifha isg rg ;=< fldúâ-19 jix.;h 2020 2020 wfm%,a a ui 03 jeks Èk jHdmdr lghq;= wjidk jk wjia:dfõ
wfm%,
a a 03 isg n,meje;afjk mßÈ ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H
me;sÍu;a iuÕ" Y%S ,xld uy nexl=j" wruqo,a Kh myiqlï wkqmd;slh mokï wxl 25lsk"a ms<f s j<sk"a 6'00] iy
7'00] olajd wvq lrk ,§'
msßjeh ;jÿrg;a wvq lsÍu" foaYSh uqo,a fj<|fmd< 2020 nexl= wkqmd;slh mokï wxl 500lska 10'00] olajd wvq lrkq ,enQ
w;r" th mokï wxl ¬300 wdka;l s hla iys;j ks;H Kh myiqlï
øjYS,;dj by< kexùu iy bÈß ld,mßÉfþofha wfm%,
a a 16
wkqmd;slh yd wkql,
= j iajhxl%h
S j .e<mSu i|yd bv yßk ,§'
§ ,sys,a m%;sm;a;s ia:djrhla mj;ajd f.k hEug 2020 2020 uehs 06 jeks Èk jHdmdr lghq;= wjidk jk wjia:dfõ isg
uehs 06 n,meje;afjk mßÈ ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H
jk lemùu oekqï §u wruqKq lr .;a mshjr Kh myiqlï wkqmd;slh mokï wxl 50lsk"a ms<f s j<sk"a 5'50] iy
6'50] olajd wvqlrk ,§' nexl= wkqmd;slh iajhxl%h
S j 9'50] olajd
oduhla yryd fj<|fmd< ;=< úYajdih mj;ajd wvq úh'
f.k hEug hqyqiq¨j l%shd lf<ah' ta wkqj" 2020 2020 cQks ui 16 jeks Èk isg werfUk ixÑ; ld,mßÉfþofha isg
cQks 16 n,meje;afjk mßÈ jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h m%;Y
s ;dxl 2'00lsk"a
Y%S ,xld uy nexl=j 2020 ud¾;= iy uehs udi w;r 2'00] olajd wvq lrk ,§
2020 fldúâ-19 jix.;fhka mSvdjg m;a jQ jHdmdr i|yd 2020 ud¾;=
ld,h ;=< uqo,a m%;sm;a;s iudf,dapk ;%s;ajhl § cQks 16 27 y÷kajdÿka 4'00] fmd,S wkqmd;slhla hgf;a ,ndÿka iyk Kh
myiqlu" remsh,a ì,shk 150la olajd by< kxjk ,§ ^fi!Nd.Hd
m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl ;jÿrg;a mokï wxl mqkreo iyk Kh myiqlu - fojk wÈhr&'
100lska wvq lf<ah' ;jo" uQ,H wdh;kj, uqo,a 2020 ks;H ;ekam;= myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï
7
cQ,s 09 wkqmd;slh mokï wxl 100lsk"a ms<f
s j<sk"a 4'50] iy 5'50] olajd wvq
m%jdy ,eîï wvd, ùu iy yÈis wruqo,a wjYH;d lrk ,§' nexl= wkqmd;slh iajhxl%hS j 8'50] olajd wvq úh'
igyk( uy nexl=j úiska my; mßÈ fmd,S wkqmd;sl u; Wmßu iSud mkjk ,§'
fya;=fjka we;s jQ by< wúksYaÑ;;d uOHfha uqo,a - 2019'04'26( n,m;%,dNS nexl=j yd nexl= fkdjk uQ,H wdh;kj, ;ekam;= WmlrK u;
fj<|fmdf<ys øjYS,;dj by< kexùu i|yd" Wmßu fmd,S wkqmd;sl iSud mkjk ,§'
- 2019'09'24( n,m;%,dNS nexl=j, Kh fmd,S wkqmd;sl u; Wmßu iSud mekjQ w;r"
Y%S ,xld uy nexl=j 2020 ud¾;= udifha § ;ekam;= fmd,S wkqmd;sl u; mkjd ;snQ Wmßu iSud bj;a lrk ,§'
- 2020'04'27( n,m;%,dNS nexl=j, Wlia myiqlï u; Wmßu fmd,S wkqmd;sl iSud mkjk
jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h m%;sY;dxl 1lska o" ,§'
- 2020'08'24( f;dard .;a Kh WmlrK u; mkjd ;snQ Wmßu fmd,S wkqmd;sl iSud ;jÿrg;a
2020 cQks udifha § kej;;a m%;sY;dxl 2lska o wvq lrk ,§'
- 2020'11'26( foam< wemlr iys; ksjdi Kh i|yd Wmßu fmd,S wkqmd;sl y÷kajd fok
wvq l< w;r" tu.ska uqo,a fj<|fmd<g remsh,a ,§'
ì,shk 180l muK wu;r øjYS,;djla ,nd fok - 2021'01'19( nexl= m%cdj iu`. idlÉPd lr" laIøq " l=vd yd uOH mßudK jHdmdr (MSME)
wxYfhys m%uLq wxYj,g Kh ,nd §fï b,lal y÷kajd §ug ;SrKh lrk ,§'
,§' ;jo" fldúâ-19 jix.;fhka n,mEug ,la jQ
uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
jHdmdrj,g wvq fmd,S wkqmd;sl hgf;a ldrl
174
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
fldúâ- 19 jix.; jHdma;sh iy th md,kh lsÍug .kq ,enQ l%shdud¾.j, m%;sM,hla f,i isÿ jQ
wd¾Ól miqnEu fya;=fjka 2020 jif¾ § fmr fkdjQ wkaoñka uqo,a m%;sm;a;sh ,sys,a lsÍug wjYH úh
%
idudkH tla Èk
Rs
øjYS,;djh
jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;slh Rs
re' ì,shk 130la
m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl mokï wxl 300 lska
mokï wxl 250 lska wvq lrk ,§ Rs Rs Rs Rs Rs muK olajd
wvq lrk ,§ j¾Okh úh
jHjia:dms; ixÑ;
Rs
wkqmd;h my; fy,Su
u.ska re' ì,shk 180la
iaÒrj uqod yeÍu
uy nexl=j
úiska rcfha
iq/l=ïm;a ñ,§
.ekSu
Kh WmlrK u; Wmßu fmd,S
wkmq d; iu
S djka mekùh iykodhS Kh
nexl= wkqmd;slh mokï Rs
fhdackd l%u
Rs
;ks w.hl fmd,S wkqmd;sl foie' ck' fmn' ud¾' wfm%a' uehs cQks cQ,s wf.da iema' Tla' fkdje'foie'
2020 jir ;=< .kakd ,o uqo,a ,sys,alrK mshjrhkag m%;spdr olajñka fld<U mdßfNda.sl ñ, o¾Ylhg ^2013 } 100& wkqj
fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl ie,lsh hq;= f,i wvq úh u;=msg" wdydr yd wdydr fkdjk WoaOukh ^jd¾Isl ,laIHuh&
i;sm;d nß; idudkH nß; idudkH nß; idudkH
m%uqL Kh wkqmd;slh ;ekam;= wkqmd;slh Kh wkqmd;slh wdydr WoaOukh
2019 wjidkfha § 2019 wjidkfha § 2019 wjidkfha §
12.4%
9.74% 8.20% 13.59%
9.6%
u;=msg WoaOukh
mokï wxl mokï wxl mokï wxl
393 240 330 5.7%
b,lal.; mrdih
(4-6%) 4.1%
7
uqo,a m%idrKh iy fm!oa.,sl yd rdcH wxYhg ,nd ÿka Kh
^jd¾Isl fjki" re' ì,shk&
mq`M,a uqo,a (M 2b) fm!oa.,sl wxYh fj; rch fj; ,nd ÿka rch i;= jd‚c
,nd ÿka Kh Y=oaO Kh jHdmdr fj;
,nd ÿka Kh
7.0 2019 jir wjidkfha § ^ ^
jd¾Isl ,laIHuh
j¾Okh ]
4.2
2019 279 63
23.4 2020 jir wjidkfha § ^ j¾Okh ] ^
jd¾Isl ,laIHuh
6.5
2020 1,752 184
1,782 2020 ^jd¾Isl fjki" re' ì,shk& 374
Rs
Rs
Rs Rs
175
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
8
ie,ls,a,g .ksñka" Y%S ,xld uy nexl=j m%d:ñl
6
fj<|fmdf<ka NdKavd.dr ì,am;a ñ,§ .ekSu
4
yryd rchg wjYH uQ,Huh iydh ,nd ÿkafkah'
2
fuh fj<|fmd< øjYS,;dj by< kexùug iy
0
rcfha iq/l=ïm;a u; M,od wkqmd;sl wvq lsÍug
ck'¡17
ud¾'¡17
uehs¡17
cQ,s¡17
iema'¡17
fkdje'¡17
ck'¡18
ud¾'¡18
uehs¡18
cQ,s¡18
iema'¡18
fkdje'¡18
ck'¡19
ud¾'¡19
uehs¡19
cQ,s¡19
iema'¡19
fkdje'¡19
ck'¡20
ud¾'¡20
uehs¡20
cQ,s¡20
iema'¡20
fkdje'¡20
ck'¡21
ud¾'¡21
WmldÍ jQ w;r" m%d:ñl fjkafoaisj, ,xiq ms<s.ekSu
ks;H fmd,S wkqmd;sl nß; idudkH talaIK i|yd Wmßu M,od wkqmd;sl mekùu o M,od
fldßfvdaj uqo,a wkqmd;slh
jHjia:dms; ixÑ; nexl= wkqmd;slh
wkqmd;sl wvq ùug iydh úh' M,od wkqmd;sl
wkqmd;h
uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j
wvqùu u.ska fuu ld,h ;=< rcfha uQ,H msßjeh
ie,lsh hq;= f,i wvq ùug fya;= úh' flfia
m%d.aOk Kh ,nd §u i|yd n,m;%,dNS nexl=j,g fj;;a" Y%S ,xld uy nexl=j i;= rcfha iq/l=ïm;a
yels jk mßÈ" Y%S ,xld uy nexl=j fi!Nd.Hd f;d.h ie,lsh hq;= f,i by< hEu yryd
fldúâ-19 mqkreo iyk myiqlu hgf;a iykodhS wkd.;fha § WoaOukldÍ mSvk we;s úh yels
Kh fhdackd l%u y÷kajd fok ,§' 2020 jif¾ ueo nj ms<sìUq lrk w;r" tneúka iuia; b,a¨ï
jk úg m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl iy jHjia:dms; ;;a;aj ;sridr mokñka idudkH ;;a;ajhg m;a jQ
ixÑ; wkqmd;h my< oeóu yuqfõ jqj o" miq" fuu uQ,H W;af;acl iemhSu ld,dkqrEmSj
Kh wkqmd;slj, wvq ùu ukao.dój mej;=‚' wvq lr .ekSu wjYH fõ' fï w;r" fldúâ-19
tneúka" 2020 cQ,s udifha § Y%S ,xld uy nexl=j jix.;fhys fojk /,af,ka miqj wd¾Ól lghq;=
ish m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl jk ks;H ;ekam;= h:d ;;a;ajhg m;a lsÍu i|yd Y%S ,xld uy nexl=j
myiqlï wkqmd;slh iy ks;H Kh myiqlï ;jÿrg;a mshjr l%shd;aul lf<ah' tA wkqj" Y%S ,xld
wkqmd;slh" tajdfha wju uÜgï jQ" ms<sfj,ska" ishhg uy nexl=j jegqma,dNS fiajdkshqla;slhka yg wju
4'50 iy ishhg 5'50la olajd mokï wxl 100lska jYfhka wjqreÿ myl Kh ld,hl foam< wemlr
;jÿrg;a wvq lf<ah' fï w;r" uQ,H wxYhg yÈis iys; ksjdi Kh i|yd jirlg ishhg 7l Wmßu
wruqo,a wvq msßjehlska ,nd .; yels nj olajñka" fmd,S wkqmd;slhla y÷kajd fok ,§' m%;sm;a;suh
Y%S ,xld uy nexl=j 2020 wfma%,a udifha § nexl= iy kshduk l%shdud¾.j, n,mEu ms<sìUq lrñka"
wkqmd;slh mokï wxl 500lska wvq l< w;r" th fj<|fmd< Kh fmd,S wkqmd;sl 2020 jir ;=< §
ks;H Kh myiqlï wkqmd;slhg jvd mokï wxl ie,lsh hq;= f,i wvq úh' Kh wkqmd;sl wvq ùu
7
300l wdka;slhla iys;j iajhxl%Shj .e<mSug bv iy jeä ÈhqKq jQ fj<|fmd< wfmalaId iuÕ" 2020
i,ik ,§' ta wkqj" 2020 jir wjidkh jk úg wf.daia;= udifha isg fm!oa.,sl wxYhg imhk ,o
nexl= wkqmd;slh ishhg 8'50la olajd mokï wxl Kfhys j¾Okhla fmkakqï lf<ah' flfia fj;;a"
650lska wvq úh' uqo,a m%;sm;a;s iïfma%IK l%shdj,sh tjeks Khj,ska fndfyduhla fm!oa.,sl Kh iy
läkï lsÍug iy wdka;sl Kh .ekqïlrejkag w;a;sldrï f,i jQ fyhska" Y%S ,xld uy nexl=j
iydh ùu i|yd Y%S ,xld uy nexl=j 2020 wf.daia;= 2021 ckjdß udifha § nexl= i|yd laIqø" l=vd yd
udifha § Kh ldâm;a" Wlia myiqlï" fmr .súi uOH mßudK jHdmdr wxYfhys m%uqL wxYj,g Kh
f.k we;s ;djld,sl nexl= whsrd fukau" ov ,nd §fï b,lal y÷kajd §u ms<sn|j m%ldYhg m;a
fmd,S wkqmd;sl i|yd wh l< b;d by< fmd,S lrñka wd¾Ólfha uQ,H wjYH;d we;s wxYj,g
wkqmd;sl my< oeóu i|yd ;jÿrg;a kshduk iydh ùu i|yd ;jÿrg;a l%shdud¾. .kq ,eîh'
176
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
úfYaI igyk 5
Y%S ,xld uy nexl=j 2020 jif¾ § Wmfhda.S lr .;a uqo,a m%;sm;a;s WmlrK
fldúâ-19 jix.;h u.sska wd¾Ólh iy uQ,H fldúâ-19 jHdma;sh fya;=fjka uqo,a m%;sm;a;sh ,sys,a
fj<|fmd< u; ñka fmr fkdjQ n,mEula we;s lsÍu l< f,dj m%:u uy nexl= w;rg tla fjñka" Y%S ,xld
fya;=fjka" jix.;h u.ska we;s flreKq uQ,H w¾nqohg uy nexl=j o 2020 jif¾ § uqo,a m%;sm;a;s WmlrK
ms<shï fh§ug iy tu wd¾Ólhkag iydh oelaùu .Kkdjla ls%hdfõ fhdojk ,§' fj<|fmd< ;=<g
i|yd iqúfYaIS mshjr .ekSug f,dj mqrd uy nexl= l%shd m%udKj;a øjYS,;djla ,nd §u iy Kh .ekSfï
lrk ,§' idïm%odhsl uqo,a m%;sm;a;s WmlrKj,g msßjeh wvq lsÍu b,lal lr .;a" idïm%odhsl fkdjk
wu;rj" fndfyda uy nexl= úiska m%udKd;aul l%shdud¾. o we;=<;a jQ fuu m%;sm;a;s" iqúfYaIS fõ.hlska"
,sys,alrKh (Quantitative Easing), b,lal.; Kh m%udKhlska iy mßudKhlska hq;=j l%shd;aul flreKq
jevigyka iy wvq fmd,S wkqmd;sl mj;ajd .ekSu w;r" uQ,H fj<|fmd<g iy wd¾Ól lghq;= h:d
i|yd jQ bÈß ud¾f.damfoaY (Forward Guidance) we;=¿ ;;a;ajhg m;a lsÍug bka iydh ysñ úh' wvq
idïm%odhsl fkdjk uqo,a m%;sm;a;Ska o fhdod .kakd b,a¨ï iy wvq WoaOuk ;;a;aj fujeks mq¿,a
,§' uqo,a m%;sm;a;s W;af;ackhka isÿ lsÍu i|yd
ï ï
nexl= wkqmd;slh w;sßla; fj<|fmd< øjYS,;dj wd¾Ól j¾Okh
m%;sY;dxl 6'5lska my< oeóh' idudkHhla f,i remsh,a ì,shk 130la
fm%a muK
fm%a foaYSh wdfhdack j¾Okhg iydh
fjñka" wd¾Ólh j¾Okh fjkq
iyk Kh myiqlï we;ehs wfmalaId flf¾'
I I
remsh,a ì,shk 180l Kh ,nd fokq fm!oa.,sl wxYhg ,nd ÿka Kh
,eîh' by< hEu
K 2020 jif¾ wf.daia;=-foieïn¾ K
we;eï fmd,S wkqmd;sl my< oeóh w;r ld,fha § udisl idudkH Kh id¾j wd¾Ól ia:dhS;dj
by< hEu remsh,a ì,shk 68'6la úh'
b;d by< fmd,S wkqmd;sl whlrk ,o h h wvq WoaOukh" ukdj md,kh jQ
7
Kh ldâm;a" Wlia w;a;sldrlï wdÈh WoaOuk wfmalaId iy úfoaY úksuh
i|yd Wmßu fmd,S wkqmd;sl iSud f.ùï u; jQ iSudjka uOHfha id¾j
mkjk ,§'
wfmalaId f.dvkeÕSu wd¾Ól ia:dhS;djhg iydh ùu uqo,a
jegqma,dNS fiajdkshqla;slhka yg foam< È.= ld,hla uq¿,af,a wvq fmd,S m%;sm;a;sfha wruqK úh'
wemlr iys; ksjdi Kh i|yd ishhg wkqmd;sl mej;Sug bv yeÍu
7l Wmßu fmd,S wkqmd;shla mkjk ,§'
YsIag m%fhda.
fmd,S wkqmd;sl wvq lrk fuka
nexl=j,g oekaùh'
bÈß ud¾f.damfoaY
2021 jif¾ § ,sys,a uqo,a m%;sm;a;sh
mj;ajd f.k hEu ;yjqre lrk ,§'
177
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
wjYH m%;sm;a;suh wjldYh ,nd ÿ‚' rch úiska jHdmdr i|yd b;d wiSre wjia:dfõ § wLKavj
imhk ,o rdcH uQ,H W;af;ack iy uy nexl=j úiska l%shd;aul ùug iDcqju iyk iemhs‚'
.kq ,enQ wfkl=;a kshduk yd fufyhqï l%shdud¾. /ila nexl= iuÕ ksrka;r ixjdohla mj;ajd .ksñka" uqo,a
o fuu uqo,a m%;sm;a;s l%shdud¾. i|yd iydh úh' m%;sm;a;s wfmalaIdjkag wkql+,j fjf<|fmd< fmd,S
wd¾Ól l%shdldrlï fõ.j;aj h:d ;;a;ajhg m;a ùu" wkqmd;sl wvq lsÍu i|yd jd‚c nexl= fm<Uùug iy
È.= ld,hla mqrd mej;s wvq wd¾Ól j¾Okfhka miq by< jix.;fhka n,mEug ,la jQ wdh;k i|yd w;HjYH
j¾Ok udj;lg kej; <Õd ùu iy id¾j wd¾Ól yd øjYS,;d iydh ,nd §ug nexl=j,g n,mEï lsÍug o
uQ,H moaO;sfha ia:dhS;dj mj;ajd .ekSug iydh ùfï Y%S ,xld uy nexl=j 2020 jif¾ § YsIag m%fhda. (Moral
wjYH;dj ie,ls,a,g .ksñka" 2020 jif¾ § Y%S ,xld Suasion) wLKavj wkq.ukh lf<ah' mdial= bßod Èk
uy nexl=j ish m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl ie,lsh isÿ jQ m%ydrj,ska wk;=rej wd¾Ól lghq;=j,g iyk
hq;= f,i m%;sY;dxl 2'50lska wvq l< w;r" tu.ska ie,iSu iy fj<|fmd< Kh wkqmd;sl wLKavj wvq
wd¾Ólfha foaYSh wdfhdack" ksIamdok iy mßfNdackhg lsÍu iy;sl lsÍu i|yd nexl= m%cdj iuÕ idlÉPd
iydh ,nd §u i|yd uQ¾; fmd,S wkqmd;sl my< fy<Su lr 2019 jif¾ isg l%shd;aul lrk ,o m%;sm;a;suh
Tiafia Kh .,d hEï by< kexùu wruqKq úh' ;jo" l%shdud¾. o fuu m%h;akfha iM,odhS;ajhg odhl úh'
uQ,H wxYhg wvq msßjehlg yÈis wruqo,a ,nd .ekSug wd¾Ólh h:d ;;a;ajhg m;aùfï ,l=Kq fmkajk
we;s yelshdj okajd isàu i|yd Y%S ,xld uy nexl=j f;la" oekg mj;sk ,sys,a uqo,a m%;sm;a;s ia:djrh
úiska 2020 jif¾ § nexl= wkqmd;slh m%;sY;dxl mj;ajdf.k hk njg wd¾Ólfha md¾Yajlrejka yg
6'50lska wvq lrk ,§' oekaùfï WmlrKhla f,i Y%S ,xld uy nexl=j úiska
foaYSh uqo,a fj<|fmdf<ys øjYS,;dj by< kexùug bÈß ud¾f.damfoaY o Ndú;d lrk ,§' kqÿre wkd.;fha §
iy ;u uqo,a m%jdyj,g we;s jQ ndOd fya;=fjka mSvdjg fmd,S wkqmd;sl by< hd yels njg we;s úh
m;a jQ uQ,H wdh;k" jHdmdr iy mqoa.,hskag iydh yels wys;lr fj<|fmd< wfmalaId ÿre lsÍug
tjeks u. fmkaùï w;sYhska jeo.;a úh' ;jo"
ùu i|yd Y%S ,xld uy nexl=j jHjia:dms; ixÑ;
fuu.ska fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl my< hEu
wkqmd;h m%;sY;dxl 3lska wvq l< w;r" tu.ska 2020
wLKavj mj;ajd .ekSug WmldÍ jQ w;r" ueÈ yd È.=
jif¾ § uqo,a fj<|fmd<g remsh,a ì,shk 180l muK
ld,Skj ;ks w.hl fmd,S wkqmd;sl jHqyhla mej;Su
øjYS,;djla läkñka ksoyia flß‚'
iy;sl lsÍu i|yd iydh ùug;a" tu.ska foaYSh
Y%S ,xld uy nexl=j úiska újg fj<|fmd< lghq;= wdfhdaclhka yg ;sridr wvq WoaOuk jd;djrKfhys
(OMO) isÿ lsÍu ;=<ska flá ld,Sk fmd,S wkqmd;sl m%;s,dN ,nd §ug;a yels fõ'
wvq uÜgïj, mj;ajd f.k hEu i|yd ls%hd l< w;r"
Y%S ,xld uy nexl=j" we;eï uQ,H WmlrK i|yd mej;s
uqo,a fj<|fmd< ;=< m%udKj;a øjYS,;djla mj;ajd
by< fmd,S wkqmd;sl u; Wmßu iSud mekùu yryd
.kakd ,§' ;jo" jix.;fhka n,mEug ,la jQ jHdmdr
b,lal.; l%shdud¾. wkq.ukh l< w;r" tu.ska uqo,a
yd mqoa.,hskag iydh ùug" Y%S ,xld uy nexl=j úiska m%;sm;a;s iïfma%IK hdka;%Kh o jeä ÈhqKq úh' ;jo"
2020 jir ;=< § m%d:ñl fj<|fmdf<ka Y=oaO moku n,m;%,dNS nexl= i|yd laIqø" l=vd yd uOH mßudK
u; remsh,a ì,shk 625l muK NdKavd.dr ì,am;a jHdmdr wxYfhys m%uqL wxYj,g Kh ,nd §fï b,lal
ñ,§ .kq ,eîu yryd rchg yÈis wruqo,a ,nd fok y÷kajd §ug mshjr .ekq‚'
,§' fuh" foaYSh uqo,a fj<|fmdf<a øjYS,;dj by<
kexùug;a rcfha iq/l=ïm;a u; M,od wkqmd;sl fldúâ-19 jix.;h uOHfha 2020 jir uq¿,af,a
7
m%;sY;dxl 2-3lska muK wvq lsÍug;a WmldÍ úh' Y%S ,xld uy nexl=j l%shdjg kexjQ uqo,a m%;sm;a;s fuj,ï
ud,dj u.ska" fnfyúka wNsfhda.d;aul ;;a;aj hgf;a
jix.;fhka n,mEug ,la jQ jHdmdrj, ldrl uQ,H wxYfha ia:dhS;dj mj;ajd .ekSug o myiqlï
m%d.aOk wjYH;d imqrd .ekSug wruqo,a iemhSu i|yd ie,is‚' fujeks iqúfYaIS uqo,a ,sys,alrK fukau"
Y%S ,xld uy nexl=j úiska iykodhS Kh fhdackd l%u rdcH uQ,H W;af;acl l%shdud¾.j, iydhfhka
^fi!Nd.Hd fldúâ-19 mqkreo iyk Kh myiqlu wd¾Ólh oekgu;a ia:djrj h:d ;;a;ajhg m;a ùfï
hgf;a& l%shd;aul lrk ,§' Y%S ,xld uy nexl=j i,l=Kq fmkakqï lr we;s w;r" by< j¾Okhla i|yd
úiska fuu fhdackd l%u hgf;a jd¾Islj ishhg 4l wjYH flfrk m%;sixialrK l%shd;aul lsÍu;a iuÕ"
iyk fmd,S wkqmd;slhlg imhk ,o uq¿ wruqo,a oekg mj;sk wvq fmd,S wkqmd;sl mßirh wd¾Ólhg
m%udKh remsh,a ì,shk 180la muK jQ w;r" tu.ska h<s by< j¾Ok udj;lg <Õd ùug iydh jkq we;ehs
jHdmdrj,g" úfYaIfhkau laIqø" l=vd yd uOH mßudK wfmalaId flf¾'
178
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
;jo" Y%S ,xld uy nexl=j 2021 jif¾ § ,sys,a jd¾;dj m%ldYhg m;a lsÍu lrd fhduq ùfï §"
uqo,a m%;sm;a;sh mj;ajd f.k hEu ms<sn| bÈß md¾Yajlrejkaf.a WoaOuk wfmalaIdjkag u.
ud¾f.damfoaYhla fj<|fmd< fj;g ,nd ÿka w;r" fmkaùug iydh §u i|yd Y%S ,xld uy nexl=j 2020
tu.ska kqÿre ld,Skj fmd,S wkqmd;sl by< hEu jif¾ § WoaOukh ms<sn| ueÈ ld,Sk mqfrdal:k"
ms<sn| wfmalaId ÿre flß‚' w;HjYH fkdjk uqo,a m%;sm;a;s iudf,dapk mqj;am;a ksfõokj,g
wdkhk iy fjk;a úfoaY úksuh f.ùï u; we;=<;a lsÍu wdrïN lf<ah' fï w;r" fldúâ-19
mj;akd iSudjka u.ska o" wvq fmd,S wkqmd;sl fya;=fjka we;s jQ wNsfhda. uOHfha jqj o" jd¾Isl
jHqyh mj;ajd f.k hEug iydh úh' jix.;h jd¾;dj iy uE;ld,Sk wd¾Ól m%jK;d we;=¿ Y%S
fya;=fjka wd¾Ólfha iuia; b,a¨u u; we;s jQ ,xld uy nexl=fõ m%ldYk Tiafia id¾j wd¾Ól
n,mEu ms<sìUq lrñka WoaOukh wvq uÜgul m%jK;d ms<sn| f;dr;=re" NdId ;%s;ajfhkau lsisÿ
mej;Su;a iuÕ kqÿre ld,Skj wd¾Ól l%shdldrlï m%udohlska f;drj ks;sm;d m%ldYhg m;a lrk ,§'
h:d ;;a;ajhg m;a lsÍu flfrys 2020 jif¾ uqo,a óg wu;rj" m%Odk id¾j wd¾Ól ixLHd f,aLk
m%;sm;a;sh l%shd;aul lsÍfï § jeä wjOdkhla Èkm;d" i;sm;d" udislj iy ld¾;=uh jYfhka
fhduq lf<ah' iuia; b,a¨ï ;;a;ajhkag ksis Y%S ,xld uy nexl= fjí wvúfha m%ldYhg m;a
ie,ls,su;andjhla fhduq lrñka ueÈ ld,Skj flß‚'
ishhg 4-6 b,lal.; mrdihla ;=< WoaOukh wvq b,a¨ï mSvk fukau" ukdj md,kh jQ
mj;ajd f.k hEfï wruqKska Y%S ,xld uy nexl=j WoaOuk wfmalaId iy mßmd,s; ñ, ixfYdaOk
kuHYS,S WoaOuk b,lallrK rduqjla hgf;a uqo,a u.ska 2020 jir ;=<§ WoaOukh idfmalaIj wvq
m%;sm;a;sh l%shd;aul lf<ah' uÜgul mj;ajd .ekSug WmldÍ úh' fld<U
2020 jir ;=< § .kq ,enQ uqo,a ,sys,alrK mdßfNda.sl ñ, o¾Ylfhys ^fld'md'ñ'o'" 2013}100&
l%shdud¾. wd¾Ólhg iïfma%IKh ùu jeä ÈhqKq jd¾Isl ,laIHuh fjki u.ska ukskq ,nk u;=msg
lrñka" m%;sm;a;s l%shdud¾. ms<sn| f;dr;=re fnod WoaOukh b,lall.; ishhg 4-6 mrdih ;=<
yeÍu iy wd¾Ól mqk¾Ôjkh i|yd iydh ùug uy mq¿,a jYfhka /£ mej;=‚' ta yd iudkj" 2020
nexl=fõ iQodku ms<sn|j md¾Yajlrejkag iy;sl jir wdrïNfha § by< hEula fmkakqï l< cd;sl
ùu i|yd jix.; ld,h ;=< § Y%S ,xld uy nexl=j mdßfNda.sl ñ, o¾Ylh ^cd'md'ñ'o'" 2013}100& mokï
úúO udOH yryd ish ikaksfõokh Yla;su;a lr.;a u;=msg WoaOukh" jir wjidkh jk úg
lf<ah' iudc ÿria:ndjh ms<sn| jevms<sfj, oeäj l%ufhka wvq úh' fld'md'ñ'o' ys jd¾Isl ,laIHuh
wkq.ukh lsÍu;a iuÕ" 2020 jif¾ § Y%S ,xld uy fjki u.ska ukskq ,nk u;=msg WoaOukh" 2020
nexl=j ux.; ikaksfõok l%u lrd fhduq úh' ta fmnrjdß udifha § ishhg 6'2l Wmßuhlg <Õd jQ
wkqj" Y%S ,xld uy nexl=j uqo,a m%;sm;a;s ms<sn| udOH w;r" ta i|yd wys;lr ld,.=‚l ;;a;ajhka
idlÉPd ux.;j meje;a jQ w;r" tajd iudc udOH fya;=fjka we;s jQ by< wdydr WoaOukh m%Odk
cd,d ;=<ska o iÔùj úldYh flßK' ;jo" Y%S ,xld jYfhka fya;= úh' fuu ;;a;ajh" wdydr iy wdydr
uy nexl=j uqo,a m%;sm;a;s yd iïnkaO f;dr;=re fkdjk WoaOukfhys wvq ùu;a iuÕ l%ufhka
wfkl=;a md¾Yaj w;r ikaksfõokh lsÍu i|yd wvq jQ w;r" jir wjidkfha § ishhg 4'2la f,i
iudc udOH cd, Ndú;d lf<ah' fï w;r" bÈß jd¾;d úh' iemhqï wxYfha ndOd u.ska 2020 jif¾
7
ld, iSudj i|yd mq¿,a mokula iys; id¾j wd¾Ól jeä ld,hla ;=< wdydr WoaOukh by< hEu i|yd
m%;sm;a;s Wmdh ud¾. ms<sn| fj<|fmd< oekqïj;a n,mEï we;s úh' jd¾Isl idudkH moku u;"
lsÍu i|yd Y%S ,xld uy nexl=fõ wêm;s;=ud fld'md'ñ'o' u; mokï jQ u;=msg WoaOukh" 2019
úiska —fmr oelau( 2021 iy bÈßh i|yd uqo,a jir wjidkfha jd¾;d jQ ishhg 4'3 yd iei£fï §
iy uQ,H wxY m%;sm;a;s˜" 2021 jir wdrïNfha § 2020 jir wjidkh jk úg ishhg 4'6la olajd iq¿
ux.;j ksfõokh lrk ,§' wd¾Ólfha olakg jYfhka by< .sfhah' fld'md'ñ'o' u; mokï jQ
,enqKq m%jK;dj,g wu;rj" wd¾Ólh ms<sn| jvd u;=msg WoaOukh yd iudk rgdjla wkq.ukh l<
bÈß oelaula iys;j 2021 jif¾ isg m%ldYhg m;a cd'md'ñ'o' u; mokï jQ jd¾Isl ,laIHuh u;=msg
lsÍug kshñ; uqo,a m%;sm;a;s jd¾;dj ms<sn|j Y%S WoaOukh" 2020 fmnrjdß udifha § ishhg 8'1l
,xld uy nexl=j ksfõokh lrk ,§' uqo,a m%;sm;a;s Wmßuhg <Õd jQ w;r" bka miqj l%ufhka wvq ù
179
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
8
6
6
4
4
ishhg
ishhg
2 2
0
0
-2
-2 -4
foie'¡17
fmn'¡18
wfm%a'¡18
cQks¡18
wf.da'¡18
Tla'¡18
foie'¡18
fmn'¡19
wfm%a'¡19
cQks¡19
wf.da'¡19
Tla'¡19
foie'¡19
fmn'¡20
wfm%a'¡20
cQks¡20
wf.da'¡20
Tla'¡20
foie'¡20
foie'¡17
fmn'¡18
wfm%a'¡18
cQks¡18
wf.da'¡18
Tla'¡18
foie'¡18
fmn'¡19
wfm%a'¡19
cQks¡19
wf.da'¡19
Tla'¡19
foie'¡19
fmn'¡20
wfm%a'¡20
cQks¡20
wf.da'¡20
Tla'¡20
foie'¡20
wdydr iy uoHidr fkdjk mdk j¾. uoHidr mdk j¾." ÿïfld< wdydr iy uoHidr fkdjk mdk j¾. uoHidr mdk j¾." ÿïfld<
frÈms<s iy mdjyka iy ÿïjeá iy ÿïjeá
frÈms<s iy mdjyka
.Dy NdKav" .Dy WmlrK iy .Dy ksjdi" c,h" úÿ,sh" .Eia iy ksjdi" c,h" úÿ,sh" .Eia iy
wfkl=;a bkaOk .Dy NdKav" .Dy WmlrK iy .Dy wfkl=;a bkaOk
tall kv;a;=j tall kv;a;=j
fi!LH wdmkYd,d iy fydag,a wdmkYd,d iy fydag,a
m%jdyk fi!LH
ikaksfõok m%jdyk
úfkdaod;aul iy ixialD;sl ikaksfõok
wOHdmk úfkdaod;aul iy ixialD;sl
fjk;a NdKav yd fiajd wOHdmk
WoaOukh fjk;a NdKav yd fiajd
WoaOukh
uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j uQ,h( ckf,aLk yd ixLHdf,aLk fomd¾;fïka;=j
2020 foieïn¾ ui wjidkh jk úg ishhg 4'6la jir wjidkh jk úg ishhg 3'5la úh' jd¾Isl
úh' cd'md'ñ'o' mefiys wdydr ldKavh u; jeä idudkH uQ,sl WoaOukh o" 2019 jir wjidkfha §
nr ;eîu fya;=fjka" fld'md'ñ'o' u; mokï jQ jd¾;d jQ ishhg 5'5 yd iei£fï § 2020 foieïn¾
u;=msg WoaOukh yd iei£fï §" cd'md'ñ'o' u; udifha § ishhg 3'1l wvq uÜgul mej;s‚' taa yd
mokï jQ u;=msg WoaOukh by< w.hl mej;s‚' iudk m%jK;djla wkq.ukh lrñka" cd'md'ñ'o'
jd¾Isl idudkH cd'md'ñ'o' u; mokï jQ u;=msg u; mokï jQ jd¾Isl ,laIHuh uQ,sl WoaOukh"
WoaOukh" 2019 jir wjidkfha mej;s ishhg 3'5 2019 jir wjidkfha mej;s ishhg 5'2 isg 2020
yd iei£fï §" 2020 foieïn¾ udifha § ishhg jir wjidkh jk úg ishhg 4'7la olajd ukao.dó
6'2la olajd by< .sh w;r" ta i|yd wLKavj mej;s úh' flfia fj;;a" ixLHdkuh mokï n,mEu
by< wdydr WoaOukh m%Odk jYfhka fya;= úh'
7'5 rEm igyk
WoaOukfha háoeß m%jK;djka ms<sìUq lrk jd¾Isl ,laIHuh uQ,sl WoaOukfha yeisÍu
iy tneúka uqo,a m%;sm;a;s wruqKq Wfoid jvd;a
8
m%fhdackj;a jk uQ,sl WoaOukh" wvq b,a¨ï ;;a;aj
ms<sìUq lrñka 2020 jir uq¿,af,a wvq uÜgïj,
mej;s‚' tl;= l< w.h u; noao wvq lsÍu iy 6
7
4.7
ishhg
180
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
remsh,a ì,shk
100 7
ms<sn| iólaIKfhka ms<sìUq jk mßÈ" 2020
ishhg
50
6
jifrys wdh;ksl wxYfha WoaOuk wfmalaId" 0
-50 5
úfYaIfhkau jif¾ fojk Nd.h ;=< § ukdj
-100 4
md,kh ù mej;s w;r" .Dyia; wxYfha WoaOuk -150
3
wfmalaId by< uÜgul mej;s‚' wdh;skl wxYfha -200
ck'¡19
ud¾'¡19
uehs¡19
cQ,s¡19
iema'¡19
fkdje'¡19
ck'¡20
ud¾'¡20
uehs¡20
cQ,s¡20
iema'¡20
fkdje'¡20
ck'¡21
ud¾'¡21
by< uÜgul mej;s w;r" bka miqj ukao.dó ù"
jif¾ b;sß ld,h ;=< § ueo ;ks w.hl uÜgfï
mej;s‚' wdh;ksl wxYfha WoaOuk wfmalaId È.= ld,Sk fjkafoais flá ld,Sk fjkafoais tla Èk fjkafoais
7
fj<|fmd< øjYS,;dj iy flá ld,Sk fmd,S
;=< § foaYSh uqo,a fj<|fmd< øjYS,;dj ie,lsh
wkqmd;sl
hq;= f,i by< .sfhah' ;jo" øjYS,;d wdOdrl
,sys,a uqo,a m%;sm;a;s ia:djrh" Y%S ,xld uy myiqlu yryd wjYH mßÈ nexl= fkdjk m%d:ñl
nexl=j m%d:ñl fj<|fmdf<ka NdKavd.dr ì,am;a wf,úlrejkag w;sf¾l øjYS,;dj iemhs‚' bka
ñ,§ .ekSu iy Y%S ,xld uy nexl=j úiska l%shd;aul miqj" tla Èk uqo,a fj<|fmd< øjYS,;dj 2020 cQks
lrkq ,enQ wfkl=;a fufyhqï l%shdud¾.j, n,mEu udifha ueo jk úg remsh,a ì,shk 220la muK olajd
ms<sìUq lrñka" 2020 jif¾ § foaYSh uqo,a fj<|fmd< by< .sh w;r" Y%S ,xld uy nexl=j fuu w;sßla;
remsh,a øjYS,;dj w;sßla; uÜgul mej;=‚'
fldúâ-19 jHdma;sh;a iuÕ tu.ska n,mEug ,la jQ 1 jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h ishhg 2 olajd wvq lsÍu;a iuÕ Y%S ,xld uy
nexl=j jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h i|yd jQ leg uqo,a .e<mqu o ishhg
jHdmdr iy mqoa.,hkag iydh oelaùug iy 2 isg ishhg 1 olajd wvq lrk ,§'
181
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
øjYS,;d ;;a;ajh fj<|fmdf<ys /£ mej;Sug bv cQks ui wjidkfha isg m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl
i,id foñka" ta yryd fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl fldßfvdafõ my< iSudj wdikakfhka mej;=‚'
my; oeóug;a" Kh ,nd §ï Èß .ekaùug;a lghq;= 2020 ckjdß ui wjidkfha § m%;sm;a;s fmd,S
lf<ah' kshñ; úfoaY Kh wdmiq f.ùï yryd we;s wkqmd;sl mokï wxl 50lska wvq lsÍu iy bkamiq
jk øjYS,;d wvq ùu uOHfha" Y%S ,xld uy nexl=j 2020 ud¾;= ui isg uehs ui olajd ld,h ;=<
2020 iema;eïn¾ ui w. isg fkdjeïn¾ ui ueo m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl mokï wxl 100lska
olajd ld,h ;=< ld,Sk m%;súl=Kqï fjkafoais wvq lsÍu;a iu. nß; idudkH talaIK uqo,a
meje;a ùu iy øjYS,;d wdOdrl myiqlu yryd wkqmd;slh o wvq jQ w;r" th 2020 cQks ui ueo
øjYS,;dj iemhSh' fuu m%jK;d iuÕ" 2019 jk ;=re m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl fldßfvdafõ
jif¾ § remsh,a ì,shk 30l muK idudkHhl uOHh wdikakfha wLKavj mej;s‚' jHjia:dms;
mej;s tla Èk foaYSh uqo,a fj<|fmd< øjYS,;dj" ixÑ; wkqmd;h 2020 cQks ui ueo § m%;sY;dxl
2020 jif¾ § remsh,a ì,shk 130l muK w.hla 2lska wvq lsÍu;a iuÕ w;sf¾l øjYS,;dj ie,lsh
olajd ie,lsh hq;= f,i by< .sfhah' ;jo" kshñ; hq;= m%udKhla fj<|fmd<g ksl=;a flreKq w;r"
úfoaY Kh wdmiq f.ùï iy rcfha iq/l=ïm;aj, nß; idudkH talaIK uqo,a wkqmd;slh m%;sm;a;s
l,amsÍï fya;=fjka úáka úg øjYS,;dj wvq jqj o" fmd,S wkqmd;sl fldßfvdafõ my< iSudj f;la
Y%S ,xld uy nexl=j m%d:ñl fj<|fmdf<ka rcfha my; jegq‚' w;sßla; øjYS,;d ;;a;aj uOHfha
iq/l=ïm;a ñ,§ .ekSu fya;=fjka uqo,a fj<|fmd< wka;¾ nexl= talaIK uqo,a fj<|fmdf<ys iSñ;
øjYS,;dj" idudkHhla f,i" 2021 jif¾ m<uq .kqfokq ixLHdjla isÿ ùu u.ska o" nß; idudkH
ld¾;=fõ § remsh,a ì,shk 160la muK w.hlg talaIK uqo,a wkqmd;slfhys fuu wvq ùu i|yd
by< .sfhah' foaYSh uqo,a fj<|fmd< ;=< mej;s iydh úh' 2020 cQ,s udifha § m%;sm;a;s fmd,S
w;sßla; øjYS,;dj Y%S ,xld uy nexl=fõ ks;H wkqmd;sl wvq lsÍfuka wk;=rej" nß; idudkH
;ekam;= myiqlfuys ;ekam;a flreKq w;r" we;eï talaIK uqo,a wkqmd;slh o mokï wxl 100lska
uQ,H wdh;k úiska ks;H Kh myiqlu fj; fhduq muK my; jegqKq w;r" 2020 jif¾ b;sß
ùu o fuu ld,mßÉfþofha § ksÍlaIKh jq‚' ld,mßÉfþoh uq¿,af,a m%;sm;a;s fmd,S wkqmd;sl
2020 jir wdrïNfha § m%;sm;a;s fmd,S fldßfvdafõ my< iSudj wdikakfha mej;s‚'
wkqmd;sl fldßfvdafõ uOHh wdikakfha mej;s úfYaIfhkau" nexl= fkdjk m%d:ñl wf,úlrejka
nß; idudkH talaIK uqo,a wkqmd;slh" foaYSh w;r wiuñ;sl øjYS,;d jHdma;sh fya;=fjka
uqo,a fj<|fmdf<ys mej;s w;sßla; øjYS,;d yg .;a we;eï úp,khka yuqfõ jqj o" m%;sñ,§
;;a;ajhkag m%;spdr jYfhka my< f.dia" 2020 .ekqï fj<ofmd< .kqfokqj, nß; idudkH M,od
7
ld,mßÉfÊoh udisl m%;sñ,§ ld,mßÉfÊoh udisl ld,mßÉfÊoh udisl
m%;súl=Kqï
w. idudkHh .ekqï w. idudkHh w. idudkHh
foie'-17 8.15 8.13 7.25 - 8.15 8.15 12.18 12.19
^w& 2020 cQ,s 01 Èk isg n,meje;afjk mßÈ Y%S ,xld wka;¾ nexl= w¾mK wkqmd;slh .Kkh lsÍu iy m%ldYkh w;aysgqjk ,§' uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
182
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
9
uqo,a ,sys,alrKh" fldúâ-19 jix.;h yuqfõ
ishhg
8
rcfha iq/l=ïm;a i|yd jQ wdfhdacl leue;a;" Y%S
7
,xld uy nexl=j m%d:ñl fjkafoaisj, § rcfha
6
iq/l=ïm;a ñ,§ .ekSu iy m%d:ñl fj<|fmd<
5
rcfha iq/l=ïm;a fjkafoaisj, ,xiq i|yd Wmßu
4
M,od wkqmd;sl mekùu hkdÈfhys n,mEu ms<sìUq 3
foie'¡16
fmn'¡17
wfm%a'¡17
cQks¡17
wf.da'¡17
Tla'¡17
foie'¡17
fmn'¡18
wfm%a'¡18
cQks¡18
wf.da'¡18
Tla'¡18
foie'¡18
fmn'¡19
wfm%a'¡19
cQks¡19
wf.da'¡19
Tla'¡19
foie'¡19
fmn'¡20
wfm%a'¡20
cQks¡20
wf.da'¡20
Tla'¡20
foie'¡20
lrñka" 2020 jif¾ § rcfha iq/l=ï u; M,od
wkqmd;sl ie,lsh hq;= wvq ùula jd¾;d lf<ah' ta
^w& ,xiq ms<s.; fkdyelsùu fyda wod< mßK; ld,h i|yd iq/l=ïm;a ksl=;= bÈßm;a
wkqj" úfoaYSh uQ,Hhkh i|yd we;s iSñ; m%fõYh fkdlsÍu fya;=fjka we;eï i;s i`oyd M,od wkqmd;sl jd¾;d fkdfõ'
uOHfha rcfha foaYSh uQ,Hhkh ie,lsh hq;= f,i uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j
7
mokï wxl
9
200
wjYH;d ms<sn| fj<|fmd< wfmalaId ms<sìUq 8
150
lrñka" úfYaIfhkau iaffjÍ;aj fY%a‚.; lsÍï 7
100
6
my< oeófuka miqj iy jir wjidkh jk úg
5 50
meje;a jQ NdKavd.dr iq/l=ïm;a fjkafoaisj, § 0
4
M,od wkqmd;sl hï by< hEula fmkakqï
jir 1
jir 2
jir 3
jir 4
jir 5
jir 6
jir 7
jir 8
jir 9
jir 10
jir 11
jir 12
jir 13
jir 14
jir 15
183
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
7
nß; idudkH kj ia:djr ;ekam;= wkqmd;slh idx.ñl Kh fj<|fmd<
Khlr 12.30-15.50 9.00-13.25 -
(AWNFDR)4 2014 jif¾ tu wkqmd;sl iïmdokh jd◊‚c m;%l s d 13.00-16.25 6.50-15.50 -
lsÍu wdrïN l< od isg tajdfha wju uÜgï jQ" ^w& wdikak;u fjkafoaif s ha § ksl;= a l< nß; idudkH M,od wkqmd;sl
^wd& 2019 jif¾ § wjidk m%d:ñl fjkafoaih s
uQ,hka( wod< uQ,H wdh;k
fld<U fldgia
jir 2 - cQks 13¦ jir 3 - Tla' 11¦ yqjudrej
ishhg 4'93la f,i 2020 foieïn¾ udifha § iy jir 5 - foie' 12¦ jir 10 - foie' 12 YS% ,xld uy nexl=j
^we& 2020 jif¾ § wjidk m%d:ñl fjkafoaih s
ishhg 5'07la f,i 2020 fkdjeïn¾ udifha § jir 2 - iema' 28¦ jir 3 - foie' 11¦
jir 4 - fkdje' 12¦ jir 5 - foie' 11¦ jir 10 - ck' 13
^wE& n,m;%,dNS jd◊‚c nexl= úiska imhk ,o fmd,S wkqmd;sl u; mokï fõ'
jd¾;d lf<ah' nß; idudkH ;ekam;= wkqmd;slh ^b& we;eï jd‚c nexl= úiska iemhQ úfYaI fmd,S wkqmd;sl fuys Wmßu fmd,S wkqmd;slh fõ'
^B& rcfha wkque;sh u; ,nd fok ishhg 15 la jQ fcHaIG a mqrjeis úfYaI ia:djr ;ekam;= wkqmd;slfhys
n,mEu bj;a lsÍu i`oyd 2018 jif¾ cQ,s ui isg nß; idudkH ;ekam;= wkqmd;slh iy nß; idudkH
ia:djr ;ekam;= wkqmd;slh .Kkh lrkq ,nkafka wod< fj<`ofmd< fmd,S wkqmd;sl u`.k s 's 2018 cQks
3 nß; idudkH kj ;ekam;= wkqmd;slh (AWNDR), udihla ;=< n,m;%,dNS ui isg nß; idudkH kj ;ekam;= wkqmd;slh iy nß; idudkH kj ia:djr ;ekam;= wkqmd;slh
jd‚c nexl=j, ;ekam;a lr we;s ish¨u fmd,S Wmhk kj remsh,a .Kkh lsÍu i`oyd fuu l%uh Ndú;d fõ'
^W& f;dard.;a wfkl=;a uQ,H wdh;k úiska imhk ,o fmd,S wkqmd;sl u; mokï fõ'
;ekam;=j,g wod< fmd,S wkqmd;sl u; mokïj fõ' ^W!& fmd,S wkqmd;sl mrdihka n,m;%,dNS uqo,a iud.ï úiska wod< udifha § ;ekam;= kej; ,nd .ekSu iy
4 nß; idudkH kj ia:djr ;ekam;= wkqmd;slh (AWNFDR)" udihla ;=< Kh ,nd§u i`oyd bÈßm;a lrkq ,nk Wmßu iy wju idudkH fmd,S wkqmd;sl u; mokï fõ' 2020
jir i`oyd o;a; ;djld,sl fõ'
n,m;%,dNS jd‚c nexl=j, ;ekam;a lr we;s ish¨u fmd,S Wmhk kj ld,Sk ^t& ixfYdaê;
remsh,a ;ekam;=j,g wod< fmd,S wkqmd;sl u; mokïj fõ' ^tA& ksjdi lghq;= i|yd fok ,o Kh muKs'
184
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
16 fldgia" ne`ÿïlr"
Khlr" Ôú; rlaIK
Tmamq we;=Ω¿ wfkl=;a uQ,H j;alï
14
20
12 16 ia:djr" b;sßlsÍfï
iq/l=ï rys; iy wfkl=;a
ishhg
12 ;ekam;=
10
8
8 4
Wlia lsÍï 0 ksYap, foam<"
6 hgf;a rka hka;% iy
iy wfkl=;a WmlrK
jákd f,day
4
foie'¡16
fmn'¡17
wfm%a'¡17
cQks¡17
wf.da'¡17
Tla'¡17
foie'¡17
fmn'¡18
wfm%a'¡18
cQks¡18
wf.da'¡18
Tla'¡18
foie'¡18
fmn'¡19
wfm%a'¡19
cQks¡19
wf.da'¡19
Tla' ¡19
foie'¡19
fmn'¡20
wfm%a'¡20
cQks¡20
wf.da'¡20
Tla'¡20
foie'¡20
g%elag¾ we;=Ω¿j fm!oa.,sl wemlr
fudag¾ r: iy fmdfrdkaÿ
udisl nß; idudkH nß; idudkH nß; idudkH fkdaÜgq
m%uqL Kh ;ekam;= kj ;ekam;=
wkqmd;slh wkqmd;slh wkqmd;slh l,anÿ≥iy l=,Smsg
.ekqï .súiqï
nß; idudkH nß; idudkH nß; idudkH
ia:djr ;ekam;= Kh kj Kh 2019 wjidkh 2020 wjidkh
wkqmd;slh wkqmd;slh wkqmd;slh
uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
(AWDR)5 2005 wf.daia;= udifhka miq tys wju my< .sh w;r" tu.ska foaYSh wdfhdack by< kexùu
uÜgu jd¾;d lrñka 2020 jir wjidkfha §" i|yd myiqlï ie,is‚' ta wkqj" 2020 jif¾ §
ishhg 5'80la jQ w;r" nß; idudkH ia:djr Kh wkqmd;sl ie,lsh hq;= f,i wvq jQ w;r" i;sm;d
;ekam;= wkqmd;slh (AWFDR)6 2015 uehs udifhka nß; idudkH m%uqL Kh wkqmd;slh ^AWPR&7
wk;=rej tys wju uÜgu jd¾;d lrñka" 2020 2020 jir wjidkh jk úg ishhg 5'81 olajd wvq
jir wjidkfha § ishhg 7'14la úh' ;ekam;= úh' fï w;r" nß; idudkH kj Kh wkqmd;slh
wkqmd;slj, my; jeàfï fõ.h 2020 jif¾ w. (AWNLR)8 iy nß; idudkH Kh wkqmd;slh
Nd.fha § ukao.dó úh' WoaOukh wvq uÜgul (AWLR)9 2020 jir wjidkfha §" ms<sfj,ska" ishhg
mej;Su yuqfõ" ;ekam;= wkqmd;sl ie,lsh hq;= 8'38la iy ishhg 10'29la olajd ie,lsh hq;= f,i
f,i wvq ùfuys m%;sM,hla f,i b;=reï ;ekam;= wvq úh' kj Kh wkqmd;sl wvq ùu ms<sìUq lrñka
iy kj flá ld,Sk ia:djr ;ekam;= jeks we;eï ;ks w.hl fmd,S wkqmd;sl hgf;a ,nd ÿka kj
;ekam;= i|yd RKd;aul uQ¾; m%;s,dN ,eîug Kh m%udKh" 2019 jir wjidkfha § mej;s ishhg
fya;= jQ w;r" tu.ska ;ekam;=j,ska ,efnk fmd,S 23la muK w.fha isg 2020 jir wjidkh jk úg
wdodhfuka hefmk ck fldgilg n,mEï we;s ishhg 88 la olajd ie,lsh hq;= f,i by< .sfhah'
úh' úfYaIfhka YS>%fhka jhia.; jk ck.yKhla fï w;r" 2019 jir wjidkh yd iei£fï §
issák jd;djrKhla ;=<" b;=reï u.ska ,efnk wvq 2020 jir wjidkh jk úg iq/l=ïm;a u; mokï jQ
m%;s,dNj, RKd;aul n,mEu wju lsÍu i|yd Kh i|yd jk nß; idudkH Kh wkqmd;slj,
wvq fmd,S wkqmd;sl jHqyhla ;=< úl,am wdfhdack wvq ùula olakg ,enq‚' n,m;%,dNS nexl= úiska
7
wjia:d we;s lsÍfï wjYH;dj fmkakqï flf¾' l=vd yd uOH mßudK jHdmdrj,g ,nd fokq
,nk Kh i|yd jk idudkH fmd,S wkqmd;sl
,sys,a uqo,a m%;sm;a;sfha iy uqo,a m%;sm;a;s
ms<sn| o;a; /ia lsÍu i|yd Y%S ,xld uy nexl=j
iïfma%IKh fõ.j;a lsÍu i|yd .kq ,enQ wfkl=;a
2020 cQ,s udifha § l=vd iy uOH mßudK
l%shdud¾.j, n,mEu ms<sìUq lrñka" fj<|fmd<
Kh wkqmd;sl fuf;la jd¾;d jQ wju uÜgï lrd 7 nß; idudkH m%uqL Kh wkqmd;slh (AWPR)" i;shla ;=< n,m;%,dNS jd‚c
nexl= úiska ish m%Odk .kqfokqlrejkag ,nd ÿka flá ld,Sk remsh,a Kh
yd w;a;sldrï i|yd jk fmd,S wkqmd;sl u; mokï fõ'
5 nß; idudkH ;ekam;= wkqmd;slh (AWDR) n,m;%,dNS jd‚c nexl= fj;e;s 8 nß; idudkH kj Kh wkqmd;slh (AWNLR)" udihla ;=< n,m;%,dNS
ish¨u fmd,S Wmhk remsh,a ;ekam;=j,g wod< fmd,S wkqmd;sl u; mokïj jd‚c nexl= úiska imhk ,o kj remsh,a Kh iy w;a;sldrïj,g wod<
fõ' fmd,S wkqmd;sl u; mokï fõ'
6 nß; idudkH ia:djr ;ekam;= wkqmd;slh (AWFDR), n,m;%,dNS jd‚c 9 nß; idudkH Kh wkqmd;slh (AWLR) n,m;%,dNS jd‚c nexl= úiska
nexl= fj;e;s ish¨u fmd,S Wmhk ld,Sk remsh,a ;ekam;=j,g wod< fmd,S imhk ,o ish¨u remsh,a Kh iy w;a;sldrï j,g wod< fmd,S wkqmd;sl
wkqmd;sl u; mokïj fõ' u; mokï fõ'
185
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
úfYaI igyk 6
laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr fj; ,nd fok nexl= Kh
n,m;%,dNS jdKsc nexl= úiska laIqø" l=vd yd uOH n,m;%,dNS jdKsc nexl= úiska laIqø" l=vd yd uOH
mßudK jHdmdr fj; ,nd ÿka kj Kh u; jQ idudkH mßudK jHdmdr fj; ,nd § we;s iuia;
fmd,S wkqmd;sl Kh fYaIh u; jQ idudkH fmd,S wkqmd;sl
10 13
12
ishhg
ishhg
9
11
7
8
10
7 9
wf.da' 2020 iema' 2020 Tla' 2020 fkdje' 2020 foie' 2020 wf.da' 2020 iema' 2020 Tla' 2020 fkdje' 2020 foie' 2020
ish¨ m%udK j, Kh re' ñ,s' 10g wvq Kh ish¨ m%udK j, Kh re' ñ,s' 10g wvq Kh
re' ñ,s' 10g jeä Kh nß; idudkH kj Kh fmd,S re' ñ,s' 10g jeä Kh nß; idudkH Kh fmd,SS wkqmd;slh
wkqmd;slh
uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j
1 International Labour Organization (2019) n,kak 4 Asian Development Bank (2017) n,kak
2 Department of Census and Statistics (2015) n,kak
3 Ministry of Industry and Commerce (2016) n,kak
186
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
ishhg
13 13
12 12
11 11
10 10
9 9
8 8
wf.da' 2020 iema' 2020 Tla' 2020 fkdje' 2020 foie' 2020 wf.da' 2020 iema' 2020 Tla' 2020 fkdje' 2020 foie' 2020
nß; idudkH l=vd yd uOH mßudK jHdmdr kj Kh wkqmd;slh nß; idudkH l=vd yd uOH mßudK jHdmdr Kh wkqmd;slh
n,m;%,dNS jdKsc nexl= n,m;%,dNS jdKsc nexl=
n,m;%,dNS úfYaIs; nexl= n,m;%,dNS úfYaIs; nexl=
uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j
iólaIKhla5 2020 cQ,s udifha § wdrïN lrk ,§' wxY i|yd idudkH fj<|fmd< Kh wkqmd;sl jk
n,m;%,dNS jd‚c nexl= iy n,m;%,dNSs úfYaIs; nexl= nß; idudkH Kh wkqmd;slh (AWLR) yd nß;
úiska laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr fj; ,nd idudkH kj Kh wkqmd;slh (AWNLR) w;r fjki
ÿka Kfhys idudkH msßjeh y÷kd .ekSu" fuu zl=vd idfmlaIj l=vd nj fmkakqï flf¾' flfia fj;;a"
yd uOH mßudK jHdmdr Kh iólaIKfhaZ m%Odk
m%udKj;a ;rï by< Kh fYa%‚.; lsÍï yd wemlr
wruqK fõ' fï i|yd" nß; idudkH fmd,S wkqmd;sl
Yla;shla we;s idfmalaIj úYd, laIqø" l=vd yd uOH
.Kkh lsÍug wkqrEmS Kh m%udKh ms<sn| f;dr;=re
o /ia lrkq ,efí' mßudK jHdmdr u.ska ,nd .kakd we;ehs wkqudk l<
yelss úYd, Kh we;=<;a fkdlrñka fmd,S wkqmd;sl
l=vd yd uOH mßudK jHdmdr Kh iólaIKfha fidhd we.hSug ,la l< úg" laIqø" l=vd yd uOH mßudK
.ekSï
jHdmdr fj; ,nd ÿka Kh fmd,S wkqmd;sl iy iuia;
iólaIK o;a;j, uQ,sl ;lafiarejg wkqj" n,m;%,dNS Kh fmd,S wkqmd;sl w;r mr;rh úYd, úh'
jd‚c nexl= laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdrj,g
,sys,a uqo,a ;;a;ajh fya;=fjka uE;l § iuia;
Kh ,nd §fï idudkH fmd,S wkqmd;sl iy ish¨u
fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl my< hEu" laIqø" l=vd
rEm igyk ú'i' 6'3 yd uOH mßudK jHdmdr fj; ,nd ÿka idudkH
wxYh wkqj laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr fj; Kh fmd,S wkqmd;slj, o ksÍlaIKh úh' fuu
,nd ÿka Kh u; idudkH fmd,S wkqmd;sl iólaIKhg wkqj" ish¨u n,m;%,dNS nexl= úiska
13 laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr i|yd ,nd
12 lDIsld¾ñl ÿka iuia; Kh fYaIh u; jQ nß; idudkH fmd,S
11
l¾udka; wkqmd;slh jk nß; idudkH l=vd yd uOH mßudK
ishhg
10
9
fiajd jHdmdr Kh wkqmd;slh (AWSR)" 2020 jir wjidkh
7
8 jk úg ishhg 10'95la f,i jd¾;d jQ w;r" ish¨u
wf.da' 2020 iema' 2020 Tla' 2020 fkdje' 2020 foie' 2020
n,m;%,dNS nexl= úiska laIqø" l=vd yd uOH mßudK
igyk( kj Kh u; jQ idudkH Kh fmd,S wkqmd;sl >K f¾Ld j,ska
ksrEmKh jk w;r leä f¾Ld j,ska iuia; Kh fYaIh u; jQ jHdmdr i|yd ,nd ÿka kj Kh u; jQ nß; idudkH
idudkH Kh fmd,S wkqmd;sl ksrEmKh flf¾' fmd,S wkqmd;slh jk nß; idudkH l=vd yd uOH
uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j mßudK jHdmdr kj Kh wkqmd;slh (AWNSR), 2020
foieïn¾ udifha § isÿ l< Kh §ï i|yd ishhg
5 laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr ks¾jpkh lr we;s wdldrh rgj,a w;r
fjkia fõ' Y%S ,xldj iïnkaOfhka .;a l," úúO wdh;k Tjqkaf.a wruqKq 8'53la úh' n,m;%,dNS jdKsc nexl=j,g idfmalaIj
u; mokïj úúO w¾:l:k Ndú;d lrk nj fmkS hhs (Department of
Census and Statistics, 2015)' l=vd yd uOH mßudK jHdmdr Kh iólaIKh jeä jYfhka l=vd Kh ,nd fok" n,m;%,dNS úfYaIs;
Wfoid uy nexl=j úiska uE;l § we;eï ksfhda. hgf;a ksl=;a lrk ,o
ud¾f.damfoaYhkag wkql+,j" jd¾Isl msßjegqu remsh,a ì,shk 1lg fkdjeä nexl= úiska laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr i|yd
iy fiajlhska 300lg wvq ixLHdjla iys; fiajd kshqla; wdh;k" fï i|yd
i,ld n,k f,i nexl=j,ska b,a,d isák ,§' ,nd ÿka Kh u; jQ idudkH Kh fmd,S wkqmd;sl
187
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
Services
Industry
Agriculture
iuia; Kh m%udKh ^re' ì,s'& re' ñ,s' 10g jeä re' ñ,s' 1g jeä re' ñ,s' 10 olajd
lDIsld¾ñl l¾udka; fiajd re' 100"000g jeä re' ñ,s' 1 olajd re' 100"000 fyda Bg wvq
uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j uQ,h( Y%S ,xld uy nexl=j
by< w.hka .ekSu fya;=-fjka ish¨u n,m;%,dNS jeä fldgila l¾udka; wxYhg ,nd ÿka Kh úh'
nexl=j, laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr i|yd lDIsld¾ñl wxYh Kh m%udKh iy Kh ixLHdj
jQ idudkH Kh fmd,S wkqmd;sl" iuia; fj<|fmd< wkqj i,ld ne,Sfï §" laIqø" l=vd yd uOH mßudK
Kh fmd,S wkqmd;slj,g jvd by< w.hla .kakd nj jHdmdrj,g ,nd ÿka iuia; Kh fYaIfhka fukau"
fidhd .kakd ,§' 2020 jir wjidkh jk úg laIqø" kj Kh m%udKfhka l=vdu fldgi jd¾;d lrk ,§'
l=vd yd uOH mßudK jHdmdr fj; ,nd ÿka iuia; laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr wxYhg ,nd ÿka
Kh fYaIfhka" n,m;%,dNS jd‚c nexl= úiska ,nd ÿka Kfhys l,amsÍï jHqyh i,ld ne,Sfï § uE; udij, §
Kh fldgi ishhg 90'2la úh' fï w;r" ,nd ÿka Kh ,nd ÿka fndfydauhla kj Kh" flá ld,Sk jk w;r"
ixLHdj wkqj" 2020 jir wjidkh jk úg n,m;%,dNS iuia; Kh fYaIfhys l,amsÍï jHQyh taldldÍj úys§
jd‚c nexl=j, fldgi ishhg 50'2la úh' f.dia we;'8 fldúâ-19 jix.;h uOHfha laIqø" l=vd yd
lDIsld¾ñl wxYfha laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr uOH mßudK jHdmdr uqyqK fokq ,enQ uqo,a m%jdy wvd,
fj; n,m;%,dNs nexl= úiska ,nd fok ,o Kh u; ùï fuhg m%Odk jYfhka fya;= úh yelsh' jHdmdßl
jQ fmd,S wkqmd;sl l¾udka; iy fiajd wxYj,g ,nd l%ufõoj, fjkialï ms<sìUq lrñka nexl=j, laIqø"
ÿka tu Kh fmd,S wkqmd;slj,g jvd by< w.hla l=vd yd uOH mßudK jHdmdr i|yd Kh §ïys mej;s
.;af;ah' ;jo" Kh m%udKh wkqj j¾.SlrKh l< fjkialï ms<sn|j o fuu iólaIKfha fidhd .ekSï
úg" úYd, Kh u; idudkH fmd,S wkqmd;sl" l=vd u.ska wkdjrKh úh'
Kh u; idudkH fmd,S wkqmd;slj,g jvd wvq w.hl
mej;=‚' flfia fj;;a" fuu iólaIKfha wdrïNfha l,dmSh rgj,a yd iei£fï § Y%S ,xldfõ laIqø" l=vd yd
isg" uOHu m%udKfha Kh ldKav yd iei£fï §" l=vd uOH mßudK jHdmdr wxYfha uQ,Hhkh
m%udKfha Kh i|yd o idfmalaIj wvq fmd,S wkqmd;sl laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdrj, ks¾jpk
,nd § we;s nj fmkS hhs' iy wod< wd¾Ólhka ;=< tu wxYfha idfmalaI
2020 jir wjidkh jk úg laIqø" l=vd yd uOH mßudK jeo.;alfuys we;s fjkialï fya;=fjka" rgj,a
jHdmdrj,g ,nd ÿka iuia; Kh fYaIh remsh,a ì,shk w;r laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr wxYhg
7
743'0la jQ w;r"6 th n,m;%,dNS nexl= úiska fm!oa.,sl ,nd ÿka Kh ixikaokh wNsfhda.d;aul úh yelsh'
wxYhg ,nd ÿka uq¿ Kh m%udKfhka7 ishhg 11'1ls' flfia fj;;a" mq¿,a w¾:hlska i,ld ne,Sfï §" uE;
Kh m%udKh iy Kh ixLHdj wkqj i,ld ne,Sfï jirj, § Y%S ,xldfõ wd¾Ól fõ.h wNsnjd j¾Okh
§" laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdrj,g ,nd ÿka jQ fldßhdkq ckrch" uef,aishdj iy ;dhs,ka;h
iuia; Kh fYaIfhka fukau" kj Kh m%udKfhka jeks l,dmSh rgj,a yd iei£fï §" úêu;a nexl= wxYh
úiska Y%S ,xldfõ laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr
6 n,m;%,dNS nexl= úiska ,nd ÿka remsh,a Kh muKla we;=<;a jk w;r
wl%Sh Kh" fYaI m;% fkdjk whs;u (off balance sheet items) iy rcfha
wxYh fj; Kh ,nd §u" idfmalaIj ÿ¾j, ;;a;ajhl
yd uy nexl=fõ m%;s uQ,H fhdackd l%u hgf;a ,nd ÿka Kh m%udK we;=<;a mj;shs' Y%S ,xldfõ laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr
fkdfõ'
7 n,m;%,dNS jd‚c nexl= ^uqo,a iólaIKfhka ^M2) ukskq ,nk mßÈ& iy 8 jirla we;=`M ld,h i|yd jQ Kh flá ld,Sk Kh f,i;a" jirl isg mia
n,m;%,dNS úfYaIs; nexl= ^uQ,H iólaIKfhka ^M4) ukskq ,nk mßÈ& jirla we;=`M ld,h i|yd jQ Kh ueÈ ld,Sk Kh f,i;a" jir mylg jeä
fm!oa.,sl wxYhg ,nd ÿka uq`M remsh,a Kh m%udKh ld,hla i|yd jQ Kh È.= ld,Sk Kh f,i;a j¾.SlrKh lr we;'
188
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
wxYh fj; ,nd ÿka Kh fldgi wvq w.hl mj;sk bÈß oelau
w;r"9 laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr fj; ,nd
wvq msßjeh uQ,HlrKh i|yd jQ iSñ; m%fõYh
ÿka Kfhys fmd,S wkqmd;sl mr;rh" úfYaIfhkau
Y%S ,xldfõ laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr wxYh
l=vd m%udKfha Kh i|yd jQ fmd,S wkqmd;sl" iy
yuqfõ we;s m%Odk ndOlhla f,i mj;sk nj laIqø" l=vd
m%uqL .kqfokqlrejkag ,nd ÿka Kfhys idudkH
yd uOH mßudK jHdmdr i|yd nexl= Kh §u ms<sn|
fmd,S wkqmd;sl w;r mr;rh by< w.hl mj;S'
kj iólaIKh o;a; u.ska ;yjqre flf¾' fldúâ-19
idfmalaIj by< fmd,S wkqmd;sl mr;rhla mej;Su
jix.;h me;sÍu uOHfha olajk ,o iyh" Y%S ,xld
u.ska" uQ,H fj<|fmd< ixj¾Ok uÜgu" laIqø" l=vd
Kh f;dr;=re ld¾hdxYh ^CRIB& úiska Kh i|yd
yd uOH mßudK jHdmdrj, ÿ¾j, uQ,H idlaIr;dj
iy Tjqkaf.a nexl= Ndú;h i|yd m%fõYh hkd§ odhl ,l=Kq m%Þkh lsÍfï l%uhla (credit scoring) y÷kajd
idOl iuQyhla ms<sìUq úh yelsh' ieïiqka" t,aÔ" §u" —iún, .ekaùfï uKav,h˜ ^Empower Board& jeks
yhqkavdhs jeks f,dalfha úYd,;u iud.ï lsysmhlgu l¾;jHhka Tiafia fld<U fldgia fj<|fmd< yryd
uõ rg jqj;a" laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr úiska fldgia m%d.aOkhg m%fõY ùug laIqø" l=vd yd uOH
ksIamdok w.h tl;= l< fldgi 2014 jif¾ § ishhg mßudK jHdmdr Èß .ekaùu" iy m%uqL wxY i|yd Kh
49g wêl w.hl mej;Su10 yryd fldßhdkq ckrch ,nd §fï b,lal l%shd;aul lsÍu jeks uE; ld,Sk
w;aolsk ,o id¾:l;ajh u.ska" laIqø" l=vd yd uOH m%;sm;a;s l%shdud¾. u.ska laIqø" l=vd yd uOH mßudK
mßudK jHdmdr wxYh m%j¾Okh lsÍfï jeo.;alu jHdmdr wxYhg j¾;udk wd¾Ól w¾nqohg id¾:lj
ksÍlaIKh l< yelsh' uqyqK §ug fukau" ueÈ yd È.= ld,Sk j¾Ok YlH;dj
lrd <Õd ùug iydh úh yelsh' jvd mq¿,a Kh wemlr
ixLHd igyk ú'i' 6'1 fhdackd l%u y÷kajd §u fyda ks;H Kh wemlr
f;dard.;a l,dmSh rgj, laIqø" l=vd yd uOH mßudK wdh;khla msysgq ùu jeks l%shdud¾. laIqø" l=vd yd
jHdmdr uQ,Hkh
uOH mßudK jHdmdr i|yd jQ uQ,H m%fõYh jeä
laIqø" l=vd yd uOH úYd, jHdmdrj,g ÈhqKq lsÍug iydh jkq we;s w;r" fuu wxYh ;=<
mßudK jHdmdr fj; ,nd ÿka Kfhys iy
rg ,nd ÿka iuia; Kh laIqø" l=vd yd uOH ms<s.; yels wemiq/l=ï W!k ùfï È.= ld,Skj mj;sk
fYaIh" uq¿ jHdmdr Kh mßudK jHdmdrj,g
iuia;fha fldgila ,nd ÿka Kfhys fmd,S .eg¨jg tu.ska ms<shï fhfokq we;'
f,i ^2017 wjidkhg"11 wkqmd;sl mr;rh
ishhg& ^2017 wjidkhg"11 uQ,dY%(
mokï wxl&
1. Asian Development Bank (2017) Small and Medium-sized Enterprises Line
fldßhdkq ckrch 80'2 31
of Credit Project - Additional Financing: Report and Recommendation of the
uef,aishdj 50'6 217
President [Online]. Available at: https://www.adb.org/projects/documents/sri-
;dhs,ka;h 50'5 ,e'fkd'
49273-002-rrp (Accessed: 27 January 2021)
bkaÿkSishdj 19'9 167
Y%S ,xldj 14'112 24613 2. Department of Census and Statistics (2015) Non-Agricultural Economic Activities
in Sri Lanka, Economic Census 2013/2014 - Listing Phase [Online]. Available at:
uQ,hka( OECD ^2019&" Y%S ,xld uy nexl=j http://www.statistics.gov.lk/Economic/Non%20agri.pdf (Accessed: 27 January
2021)
9 l=vd yd uOH mßudK jHdmdr Kh iólaIKhg wkqj" n,m;%,dNS nexl= 3. International Labour Organization (2019) The power of small: Unlocking the
potential of SMEs [Online]. Available at: https://www.ilo.org/infostories/en-GB/
7
úiska ,nd ÿka Kh muKla i,ld ne,s‚'
10 Jones and Lee ^2018& n,kak' Stories/Employment/SMEs (Accessed: 22 March 2021)
11 wd¾Ól iyfhda.S;dj iy ixj¾Okh i|yd jk ixúOdkfha ^OECD,
2019) ,l=Kq mqjrefjys 2007-17 ld,h hk i|yd f;dr;=re we;=<;a fõ' 4. Jones, R.S. and Lee, J.W. (2018) ‘Enhancing Dynamism in SMEs and
12 2020 jir wjika jk úg" l=vd yd uOH mßudK jHdmdr Kh Entrepreneurship in Korea’, Economics Department Working Papers No. 1510,
iólaIKh u.ska uksk ,o" n,m;%,dNS jdKsc nexl= úiska laIqø" l=vd OECD [Online]. Available at: www.oecd.org/eco/workingpapers (Accessed: 25
yd uOH mßudK jHdmdr j,g ,nd ÿka Kh iuia;h fm!oa.,sl wxYhg March 2021)
jd‚c nexl= úiska ,nd ÿka Kh iy w;a;sldrï ms<sn| ld¾;=uh
iólaIKh u.ska uksk ,o" lDIsld¾ñl" l¾udka; iy fiajd wxY fj; 5. Ministry of Industry and Commerce (2016) National Policy Framework for Small
,nd ÿka uq`M Kfhys fldgila f,i'
and Medium Enterprises (SMEs) Development - Action Plan [Online]. Available
13 úYd, jHdmdr i|yd wÞ< fmd,S wkqmd;slhla ±kg fkdmj;sk neúka" l=vd yd at: http://www.industry.gov.lk/web/images/pdf/gg.pdf (Accessed: 21 March 2021)
uOH mßudK jHdmdr Kh iólaIKh u.ska uksk ,o" n,m;%,dNS jd‚c
nexl= u.ska 2020 foieïn¾ udifha § laIqø" l=vd yd uOH mßudK jHdmdrj,g 6. OECD (2019) Financing SMEs and Entrepreneurs 2019: An OECD Scoreboard,
,nd ÿka kj Kh u; jQ nß; idudkH fmd,S wkqmd;slh iy wkqrEm udih
OECD Publishing, Paris [Online]. Available at: https://doi.org/10.1787/fin_sme_
i|yd udisl nß; idudkH m%uqL Kh wkqmd;slh (AWPR) w;r fmd,S
wkqmd;sl mr;rh i,lkq ,efí' ent-2019-en (Accessed: 25 March 2021)
189
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
jHdmdrj,g ,ndfok Kh ms<sn| kj iólaIKhla ,nd §u i|yd f,dj mqrd uy nexl= 2020 jif¾ §
wdrïN lrk ,§' iólaIK m%;sM,j,g wkqj" ie,lsh hq;= m%;sm;a;s ,sys,alrKhla l%shd;aul lrk
n,m;%,dNS nexl= úiska l=vd yd uOH mßudK ,§' 2020 jif¾ §" tlai;a ckmo f*vr,a ixÑ;
jHdmdr i|yd ,nd ÿka Kh u; idudkHh nexl=j tys f*vr,a wruqo,a b,lal wkqmd;slh
fmd,S wkqmd;sl" n,m;%,dNS jd‚c nexl=j, mokï wxl 150lska o" tx.,ka; uy nexl=j tys
iuia; idudkH Kh wkqmd;slj, m%jK;djh ks, nexl= wkqmd;slh mokï wxl 65lska o my;
fmkakqï l< o" 2020 jir wjidkh jk úg nß; oeuQ w;r" hqfrdamd uy nexl=j m%;suQ,H wkqmd;slh
idudkH l=vd iy uOH mßudK jHdmdr Kh fkdfjkiaj Y+kH uÜgfï mj;ajd f.k .sfhah'
wkqmd;slh (AWSR)10 iy nß; idudkH l=vd iy uOH flfia fj;;a" foaYSh úfoaY úksuh fj<|fmd<
mßudK jHdmdr kj Kh wkqmd;slh (AWNSR),11 ;=< úfoaY uqo,a øjYS,;d ysÕ ;;a;ajh uOHfha
ms<sfj,ska" ishhg 10'95la iy ishhg 8'53la f,i úfoaY uqo,a ;ekam;= wdl¾Ykh lr .ekSug
by< w.hkaj, mej;s‚' ;jo" l¾udka; iy foaYSh n,m;%,dNS nexl= ;rÕ lsÍu;a iuÕ" foaYSh
fiajd wxYj, l=vd iy uOH mßudK jHdmdrj,g n,m;%,dNS nexl=j, úfoaY uqo,a ;ekam;= u; fmd,S
,nd ÿka Kh fmd,S wkqmd;slj,g jvd" lDIsld¾ñl wkqmd;slj, wvqùu" f.da,Sh fmd,S wkqmd;slj,
wxYfha l=vd iy uOH mßudK jHdmdrj,g ,nd m%jK;dj yd wkql+, fkdjq‚' t'c' fvd,¾j,ska
ÿka Kh fmd,S wkqmd;sl" idudkHhla f,i" by< mj;ajd f.k hkq ,nk b;=reï ;ekam;=j,g
w.hl mej;=‚'
wod< fmd,S wkqmd;sl 2019 jir wjidkfha § jQ
iEu jirla wjidkfha§u uqo,a uKav,h úiska ishhg 0'02-4'50 mrdih yd iei£fï § 2020 jir
;SrKh lrkq ,en rcfha .eiÜ m;%fhys m%ldYhg wjidkh jk úg ishhg 0'03-4'00 w;r mrdihl
m;a lrkq ,nk ffk;sl fmd,S wkqmd;slh iy jd¾;d úh' iag¾,sx mjqïj,ska mj;ajd f.k hkq
fj<|fmd< fmd,S wkqmd;slh"12 2020 jir i|yd ,nk b;=reï ;ekam;= i|yd jk fmd,S wkqmd;sl
jQ ishhg 11'64 yd iei£fï § 2021 jir i|yd 2019 jir wjidkfha jQ ishhg 0'10-2'46 mrdih
ishhg 10'12la úh' 2021 jir i|yd ffk;sl iy yd iei£fï § 2020 jir wjidkh jk úg ishhg
fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl" 2020 jif¾ Tlaf;dan¾ 0'03-3'00 w;r mrdihl /£ mej;=‚' fï w;r"
udih o we;=¿j" bka fmr udi 12la i|yd jk t'c' fvd,¾j,ska mj;ajd f.k hkq ,nk ld,Sk
n,m;%,dNS jd‚c nexl=j, nß; idudkH ;ekam;= ;ekam;= i|yd wod< fmd,S wkqmd;sl 2019 jir
fmd,S wkqmd;sl iy nß; idudkH Kh fmd,S wjidkfha § ishhg 0'20-5'50 mrdih yd iei£fï §
wkqmd;slj, ir, idudkHh u; mokïj .Kkh 2020 jir wjidkh jk úg ishhg 0'10-6'00;a
lr we;' w;r mrdihl mej;=‚' ;jo" iag¾,sx mjqïj,ska
mj;ajd f.k hkq ,nk ld,Sk ;ekam;=j,g wod<
úfoaY úksuh ;ekam;= u; jk fmd,S wkqmd;sl fmd,S wkqmd;sl 2019 jir wjidkfha § jd¾;d jQ
n,m;%,dNS jd‚c nexl=j, mj;ajd f.k hk ishhg 0'10 -3'52 mrdih yd iei£fï § 2020 jir
úfoaY úksuh ;ekam;= u; jk fmd,S wkqmd;sl wjidkh jk úg ishhg 0'05-4'25 w;r mrdihl
2020 jif¾ § ñY% yeisÍï fmkakqï flß‚' mej;=‚' fï w;r" úfoaY uqo,a ;ekam;= rg ;=<g
jix.;fhka n,mEug ,la jQ wd¾Ólhkag iydh wdl¾Ikh lr .ekSfï wruqK we;sj" rch úiska
7
Y%S ,xld uy nexl=fjys o Wmfoia u; 2020 wfma%,a
10 nß; idudkH l=vd iy uOH mßudK jHdmdr Kh wkqmd;slh (AWSR)
.Kkh lsÍfï§, rcfha iy Y%S ,xld uy nexl=fõ m%;suQ,H fhdackd l%u udifha § w¨;ska y÷kajd fokq ,enQ úfYaI ;ekam;=
we;=<;a fkdjk w;r" n,m;%,dNS nexl= úiska l=vd yd uOH mßudK jHdmdr
i|yd ,nd ÿka ish¨u remsh,a Kh iy w;a;sldrï j, fmd,S wkqmd;sl u; .sKqïj,g úfoaY uqo,a ;ekam;= ,nd .ekSug
mokï fõ'
11 nß; idudkH l=vd iy uOH mßudK jHdmdr kj Kh wkqmd;slh (AWNSR)"
n,m;%,dNS jd‚c nexl=j,g iy cd;sl b;sß
rcfha iy Y%S ,xld uy nexl=fõ m%;suQ,H fhdackd l%u we;=<;a fkdjk w;r" lsÍfï nexl=jg wjir ,nd ÿkafkah' fuu úfYaI
n,m;%,dNS nexl= úiska l=vd yd uOH mßudK jHdmdr i|yd ,nd ÿka ish¨u
kj remsh,a Kh iy w;a;sldrï j, fmd,S wkqmd;sl u; mokï fõ' ;ekam;= .sKqï udi yhl ;ekam;=jla fjkqfjka
12 ffk;sl fmd,S wkqmd;slh 1990 wxl 06 ork isú,a úOdk ix.%yh ^ixfYdaOk&
mkf;a ks¾jpkh lr we;s w;r" th uqo,la whlr .ekSu iïnkaOfhka jQ idudkH wkqmd;slhg jvd jd¾Islj ishhg 1l
´kEu kS;suh l%shdud¾.hl § wod< fõ' fj<|fmd< fmd,S wkqmd;slh" 1990 wu;r fmd,shla o" udi fod<yl ;ekam;= i|yd
wxl 2 ork Kh wdmiq wh lr .ekSfï ^úfYaI úêúOdk& mkf;a ks¾jpkh
lr we;s w;r" Kh fok wdh;k úiska jd‚cuh .kqfokqjla iïnkaOfhka idudkH wkqmd;slhg jvd jd¾Islj ishhg 2l
jQ kS;suh l%shdud¾.hl § remsh,a 150"000lg jvd jeä Kh uqo,la wh
lr.ekSfï §" ta i|yd tlÕ jQ fmd,S wkqmd;slhla fkdue;s úfgl wod< fõ' wu;r fmd,shla o ,nd ÿ‚'
190
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
7'4 uqo,a iy Kh iuia;j, m%jK;d wkqmd;fha ie,lsh hq;= wvq ùu u.ska jQ RKd;aul
n,mEug jvd" 2020 jif¾ § ixirKfha mj;sk
ixÑ; uqo,a jHjydr uqo,a by< hEu u.ska jQ n,mEu jeä
jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h wvq lsÍu iy ùfï m%;sM,hla f,i" jd¾Isl ,laIHuh moku
ixirKfhys mj;sk jHjydr uqo,a by< hEfï ñY% u; ixÑ; uqo,a" 2019 jir wjidkfha § jd¾;d jQ
n,mEu ms<sìUq lrñka" wd¾Ólfha uqo,a moku jk ishhg 3'0l wvq ùu yd iei£fï § 2020 jir
ixÑ; uqo,a 2020 jif¾ § wvq j¾Okhla jd¾;d wjidkh jk úg" ishhg 3'4lska by< .sfhah' ta
lf<ah' 2020 jif¾ § jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h wkqj" ixÑ; uqo,a" 2019 jif¾ jQ remsh,a ì,shk
m%;sY;dxl 3lska wvq lsÍu;a iuÕ" tu jif¾ § 28'5l wvq ùu yd iei£fï § 2020 jif¾ § remsh,a
n,m;%,dNS jd‚c nexl= úiska Y%S ,xld uy nexl=fõ ì,shk 964'4la olajd remsh,a ì,shk 31'8lska by<
mj;ajd f.k hkq ,nk ;ekam;= m%udKh wvq .sfhah'
lrñka" remsh,a ì,shk 180l muK øjYS,;djla j;alï wkqj i,ld ne,Sfï §" 2020 jif¾ §
uqo,a fj<|fmd<g ksl=;a flß‚' flfia fj;;a" Y%S ,xld uy nexl=fõ Y=oaO foaYSh j;alï m%idrKh
2020 jif¾ fojk Nd.fha § n,m;%,dNS jd‚c ùu ixÑ; uqo,aj, jeä ùu ioyd m%Odk jYfhka
nexl= i;= ;ekam;= moku by< hEu;a iuÕ" fya;= jQ w;r" Y%S ,xld uy nexl=fõ Y=oaO úfoaYSh
Y%S ,xld uy nexl=fõ mj;sk jd‚c nexl= ixÑ; j;alï jir ;=< § wvq úh' rch úiska m%d:ñl
2020 jir wjidkh jk úg by< hEula jd¾;d fj<|fmdf<ka rcfha iq/l=ïm;a ñ,§ .ekSfï
lf<ah' flfia fj;;a" 2020 jir wjidkh jk m%;sM,hla f,i rchg ,nd ÿka Y=oaO Kh by< hEu
úg" n,m;%,dNS jd‚c nexl= úiska Y%S ,xld uy fya;=fjka" 2020 jif¾ § Y%S ,xld uy nexl=fõ
nexl=fõ mj;ajd f.k hkq ,nk ;ekam;= jd¾Isl Y=oaO foaYSh j;alï ie,lsh hq;= f,i by< .sh
,laIHuh moku u; ishhg 49'1l wvq ùula w;r" fldúâ-19 jix.;h uOHfha iykodhS Kh
jd¾;d l< w;r" jir ;=< § remsh,a ì,shk 129'6la fhdackd l%u l%shd;aul lsÍfï m%;sM,hla f,i
olajd remsh,a ì,shk 125'0lska wvq úh' jix.;h Y%S ,xld uy nexl=j n,m;%,dNS jd‚c nexl= fj;
uOHfha uqo,a i|yd mej;s by< b,a¨u iy wvq ,nd ÿka Kh m%udKh o by< .sfhah' Y%S ,xld
;ekam;= wkqmd;sl fya;=fjka uqo,a <Õ ;nd
.ekSfï wvq wdjiaÓl msßjeh ms<sìUq lrñka 2020
7'11 rEm igyk
jir uq¿,af,a ixirKfha mj;sk jHjydr uqo,a uy nexl= fYaI m;%fha ixhq;sh
by< uÜgul mej;s‚' fldúâ-19 jix.;h iy
ta wdY%s;j mek jQ ixprK isudjka iuÕ we;s jQ 3,000 j;alï jd‚c nexl=j,g
rcfha iq/l=ïm;a ,ndÿka Kh
wúksYaÑ;;d fya;=fjka" wdrlaIK ms<sfj;la rch fj; imhk ,o Kh
w;a;sldrï f;d.h
wod, j;alï
7
cd;Hka;r ixúOdk j,g we;s j.lSï" m%;sñ,§ .ekSfï .súiqï iy
mj;sk jHjydr uqo,a ;jÿrg;a by< hEug fya;= úfYaI .ekqï ysñlï i|yd fjka lsÍï
úh' ta wkqj" ixirKfha mj;sk jHjydr uqo,a 2019 -1,000 ixirKfha mj;sk jHjydr uqo,a
fkdje'-18
wfm%a'-19
iema'-19
fmn'-20
cQ,s-20
foie'-20
191
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
uy nexl=j m%d:ñl fj<|fmd< NdKavd.dr ì,am;a t<UqKq tlai;a ckmo fvd,¾ ì,shk 1'0l m%;sñ,§
fjkafoaisj, § ,xiq ms<s.ekSu i|yd jQ Wmßu M,od .ekqï .súiqu iy 2020 cQ,s udifha § bkaÈhdkq
wkqmd;sl hgf;a iyNd.Sjkakka úiska ñ,§ fkd.;a ixÑ; nexl=j iuÕ t<UqKq tlai;a ckmo fvd,¾
NdKavd.dr ì,am;a fldgi ñ,§ .ekSu fya;=fjka" ñ,shk 400l oaúmd¾Yaúl jHjydr uqo,a .súiqu
uy nexl=j i;= rcfha iq/l=ïm;a f;d.h ^m%;sñ,§ m%Odk jYfhka fya;= fjñka" Y%S ,xld uy nexl=fõ
.ekSï yd m%;súl=Kqïys Y=oaO w.h .e<mSfuka miq& úfoaY uQ,H j.lSï jeä úh'
2020 jir wjidkh jk úg remsh,a ì,shk 717'3la
ixÑ; uqo,a iy mq¿,a uqo,a iemhqu (M2b) w;r
olajd remsh,a ì,shk 590'4lska ie,lsh hq;= f,i
iïnkaOh fmkakqï lrkq ,nk uqo,a .=Klh"
by< .sfhah' ;jo" jix.;fhka n,mEug ,la jQ
jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h wvq lsÍu iy M2b uqo,a
jHdmdrj,g iydh oelaùu i|yd rch úiska .kq
iemhqfuys ie,lsh hq;= j¾Okfha n,mEu ms<sìUq
,enQ m%h;akhkag ;jÿrg;a WmldÍ ùug 1949
lrñka 2020 jif¾ § by< .sfhah' M2b uqo,a .=Klh
wxl 58 ork uqo,a kS;s mkf;a úêúOdk hgf;a
2019 jir wjidkfha § mej;s 8'18 isg 2020 jir
.kakd ,o mshjrj,g wkql+, fjñka" fi!Nd.Hd
wjidkfha § 9'75la olajd by< .sfhah' 2020 jir
fldúâ-19 mqkreo iyk myiqlu iy rcfha
;=< jHjia:dms; ixÑ; wkqmd;h wvq lsÍu u.ska
fldka;%d;alrejkag iy iemhqïlrejkag øjYS,;d
nexl= moaO;sfha uqo,a ueùu i|yd ;sfnk wjldYh
myiqlu l%shd;aul lsÍu;a iuÕ" Y%S ,xld uy
j¾Okh úh' fï w;r" uyckhd fj;e;s jHjydr
nexl=j n,m;%,dNS jd‚c nexl= fj; ,nd ÿka
uqo,a i|yd b,a¨u by< hEu fya;=fjka" jHjydr
Kh o" 2020 jif¾ fojk Nd.fha § ie,lsh hq;=
uqo,a yd ;ekam;= w;r wkqmd;h" 2019 jif¾
f,i by< .sfhah' ta wkqj" Y%S ,xld uy nexl=j
jd¾;d jQ ishhg 6'9 isg 2020 jir wjidkh jk
n,m;%,dNS jd‚c nexl= fj; ,nd ÿka Kh 2020
úg ishhg 7'3la olajd by< .sfhah'
jir wjidkh jk úg remsh,a ì,shk 114'5la
olajd remsh,a ì,shk 112'7lska ie,lsh hq;= f,i mq¿,a uqo,a (M2b) iemhqu iy foaYSh Kh
by< .sfhah' fj<|fmd< iyNd.sjkakka w;sßla;
øjYS,;dj m%Odk jYfhka tla Èk moku u; rdcH wxYh fj; imhk ,o Kh by< hEu
;ekam;a lsÍu i|yd uy nexl=fõ ks;H ;ekam;= m%Odk jYfhka fya;=fjñka" nexl= moaO;sfha Y=oaO
myiqlu wLKavj Ndú;d lf<ah' tys m%;sM,hla foaYSh j;alï m%idrKh ùu;a iuÕ" 2020 jif¾ §
f,i" 2019 jif¾ § remsh,a ì,shk 25l idudkHhla mq¿,a uqo,a (M2b) iemhqfï j¾Okh by< .sh w;r"
f,i mej;s ks;H ;ekam;= myiqlu hgf;a mj;sk jir ;=< § nexl= moaO;sfha Y=oaO úfoaYSh j;alï my<
fYaIh 2020 jif¾ § remsh,a ì,shk 130l muK .sfhah' uqo,a m%;sm;a;sh ,sys,a lsÍfï l%shdud¾.j,
idudkHhla olajd by< .sfhah' ta wkqj" Y%S ,xld n,mEu ms<sôuq lrñka mq¿,a uqo,a iemhqfï jd¾Isl
uy nexl=fõ Y=oaO foaYSh j;alï" 2019 jif¾ § jQ ,laIHuh j¾Okh 2019 jir wjidkfha mej;s
remsh,a ì,shk 173'9l wvq ùu yd iei£fï §" ishhg 7'0 yd iei£fï §" 2020 jir wjidkh jk
2020 jif¾ § remsh,a ì,shk 437'7la olajd úg ishhg 23'4la olajd ie,lsh hq;= f,i by<
remsh,a ì,shk 401'1lska by< .sfhah' wkd.;fha § .sfhah' foaYSh Kh by< hEu" m%Odk jYfhka"
WoaOukldÍ mSvk we;s ùu je<elaùu i|yd Y=oaO rch fj; imhk ,o Y=oaO Kh jir ;=<§ remsh,a
7
foaYSh j;alïys tjeks by< hEï" iuia; b,a¨ï ì,shk 1"752'1lska by< hEu fya;=fjka" 2020 jir
;;a;aj h:d ;;a;ajhg m;a ùfuka miq kej; wvq ;=< § nexl= moaO;sfha Y=oaO foaYSh j;alï remsh,a
ì,shk 2"091'8lska by< .sfhah' 2020 jir ;=< §
jkq we;ehs wfmalaId flf¾' fï w;r" Y%S ,xld uy
nexl= moaO;sfha Y=oaO úfoaYSh j;alï remsh,a
nexl=fõ úfoaY uQ,H j;alï wvq ùu iy úfoaY
ì,shk 310'2lska my< .sfhah'
uQ,H j.lSï jeä ùu fya;=fjka uy nexl=fõ
Y=oaO úfoaYSh j;alï 2020 jif¾ § remsh,a ì,shk mq¿,a uqo,a iemhqfï j.lSï wxYh ie,l= úg"
369'2lska wvq úh' rcfha úfoaY Kh fiajdlrK n,m;%,dNS jd‚c nexl=j, mj;ajd f.k hkq ,nk
f.ùï fya;=fjka 2020 jif¾ wjidkh jk úg uyckhd i;= ld,Sk yd b;sßlSÍfï ;ekam;= by<
úfoaY uQ,H j;alï wvq úh' 2020 iema;eïn¾ hEu 2020 jir ;=< § uqo,a m%idrKhg m%Odk jYfhka
udifha § ksõfhda¾lays f*vr,a ixÑ; nexl=j iuÕ odhl úh' jix.;h mej;s ld,iSudj ;=< mdßfNda.sl
192
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
úhoï wvqùu fukau" nexl= fkdjk wxYhg jvd 7'12 rEm igyk
mq¿,a uqo,aj, ^M2b& jd¾Isl ,laIHuh
nexl= wxYfha b;sß lsÍug we;s leue;a; by< hEu fjki i|yd ;=vq ÿka idOl ^j;alï wkqj&
ms<sìUq lrñka" n,m;%,dNS jd‚c nexl=j, mj;ajd
2,500
f.k hkq ,nk uyckhd i;= ld,Sk yd b;sßlsÍfï
2,000
;ekam;= m%udKh ie,lsh hq;= f,i by< .sh
w;r" jd¾Isl ,laIHuh moku u; 2019 jir 1,500
remsh,a ì,shk
wjidkfha mej;s ishhg 7'3 yd iei£fï § 2020 1,000
jir wjidkh jk úg ishhg 21'7l j¾Okhla
500
jd¾;d lf<ah' fï w;r" jir ;=< mej;s jix.;
0
;;a;ajh iy fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl ie,lsh
500
hq;= f,i my< hEu uOHfha uyckhd fj;e;s
-1,000
jHjydr uqo,a iy jd‚c nexl=j, mj;ajd f.k
foie'-16
fmn'-17
wfm%a'-17
cQks-17
wf.da'-17
Tla'-17
foie'-17
fmn'-18
wfm%a'-18
cQks-18
wf.da'-18
Tla'-18
foie'-18
fmn'-19
wfm%a'-19
cQks-19
wf.da'-19
Tla'-19
foie'-19
fmn'-20
wfm%a'-20
cQks-20
wf.da'-20
Tla'-20
foie'-20
hkq ,nk uyckhd i;= b,a¨ï ;ekam;= o (M1)
by< f.dia we;s w;r" tu.ska mq¿,a uqo,ays iuia;
Y=oaO úfoaYSh rchg ,nd ÿka rdcH ixia:d j,g
m%idrKh i|yd odhl;ajh 2019 jir yd iei£fï § j;alï Kh ^Y=oaO& ,nd ÿka Kh
7
7' uyckhd i;= jd◊‚c nexl= fj;e;s ld,Sk iy b;sßlsÍfï
6,047.2 7,318.6 450.7 8.1 1,271.4 21.0
;ekam;=
8' mq¿Ω ,a uqo,a iemhqu" M2 (6 + 7) 6,912.7 8,495.8 485.4 7.6 1,583.1 22.9
9' .e<mqï lrk ,o úfoaY jHjydr uqo,a ;ekam;= ^wE& 711.4 909.9 10.4 1.5 198.5 27.9
10' tAldnoaO mq¿ Ω ,a uqo,a iemhqu" M2b (8 + 9) 7,624.1 9,405.7 495.8 7.0 1,781.6 23.4
193
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
n,m;%,dNS jd‚c nexl=j, Y=oaO úfoaYSh j;alï uOHfha fm!oa.,sl wxYh fj; Kh ,nd §fï §
by< .sfhah' fuu ld, iSudj ;=< §" úfoaYSh jvd;a ie,ls,su;a úh' ta wkqj" NdKavd.dr ì,am;a"
nexl=j, ;ekam;= iy wfkajdislhkag Kh ,nd §u NdKavd.dr ne÷ïlr iy Y%S ,xld ixj¾Ok
by< hEu fukau" úfoaYSh nexl=j,ska ,nd .;a Kh ne÷ïlrj, wdfhdackh fukau" rcfha whsrd
my< hEu" wlafjr< nexl= tallj, Y=oaO úfoaYSh fYaIhka by< hEu fya;=fjka 2020 jir ;=< §
j;alï by< hEug fya;= úh' flfia fj;;a"
úfoaYSh nexl=j,ska Kh ,nd .ekSï jeä ùu iy 7'13 rEm igyk
úfoaY fiajdkshqla;slhkaf.a fma%IKj, ie,lsh foaYSh Kfhys jd¾Isl by< hEu
hq;= m%idrKh fya;=fjka wfkajdislhskaf.a
2,400
;ekam;= by< hEfuys m%;sM,hla f,i" foaYSh
2,200
nexl= tallj, Y=oaO úfoaYSh j;alï my< .sfhah' 2,000
1,800
rdcH wxYh fj; imhk ,o Kh by< hEu 1,600
remsh,a ì,shk
7
fya;=fjka nexl= moaO;sfha Y=oaO foaYSh j;alï 1,400
1,200
2020 jir ;=< § ie,lsh hq;= f,i m%idrKh úh' 1,000
Y=oaO foaYSh j;alï ie,lSfï §" 2020 jir ;=< § 800
600
rch fj; imhk ,o Y=oaO Kh remsh,a ì,shk 400
1"752'1lska ie,lsh hq;= f,i by< .sfhah' úfoaY 200
0
uQ,Hhkh i|yd jQ iSñ; m%fõYh iy rcfha wdodhu -200
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2019
2020
2011
194
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
n,m;%,dNS jd‚c nexl= u.ska rch fj; imhk ,o 7'14 rEm igyk
Y=oaO Kh remsh,a ì,shk 1"246'3lska by< .sfhah' jdKsc nexl= úiska fm!oa.,sl wxYhg ,nd ÿka Kh
fï w;r" jix.; ;;a;ajh fya;=fjka we;s jQ rcfha
125 30
yÈis wruqo,a wjYH;d ie,ls,a,g .ksñka" Y%S ,xld
100 24
uy nexl=j úiska m%d:ñl fjkafoaisj, § rcfha
75 18
iq/l=ïm;a Y=oaO mokñka ñ,§ .ekSu fya;=fjka"
remsh,a ì,shk
50 12
2020 jir ;=< § Y%S ,xld uy nexl=j úiska rch
ishhg
fj; imhk ,o Y=oaO Kh remsh,a ì,shk 505'9lska 25 6
foie'¡16
fmn'¡17
wfm%a'¡17
cQks¡17
wf.da'¡17
Tla'¡17
foie'¡17
fmn'¡18
wfm%a'¡18
cQks¡18
wf.da'¡18
Tla'¡18
foie'¡18
fmn'¡19
wfm%a'¡19
cQks¡19
wf.da'¡19
Tla'¡19
foie'¡19
fmn'¡20
wfm%a'¡20
cQks¡20
wf.da'¡20
Tla'¡20
foie'¡20
úg remsh,a ì,shk 153'1la olajd my< .sfhah'
foaYSh nexl= wlafjr< nexl= jd¾Isl ,laIHuh
jix.; ;;a;ajh fya;=fjka rch i;= jd‚c tall tall j¾Okh
^ol=Kq wlaIh&
jHdmdr fndfyduhl uQ,H ;;a;ajh ÿ¾j, ùu uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
ms<sôuq lrñka rch i;= jd‚c jHdmdr fj; nexl=
moaO;sh úiska ,nd ÿka Kh" 2020 jir ;=< § yd ta yd iïnkaO ixprK iSud mekùfï mshjr
ie,lsh hq;= by< hEula jd¾;d lf<ah' ta wkqj" fya;=fjka tu j¾Okh wvd, úh' uqo,a fj<|fmd<
2020 jir ;=< § rch i;= jd‚c jHdmdr" nexl= ;=< by< øjYS,;d uÜgula iy idfmalaIj wvq
moaO;sfhka ,nd .;a Kh m%udKh remsh,a ì,shk fj<|fmd< fmd,S wkqmd;sl mej;sh o" jix.;
184'2lska by< .sfhah' ,xld Lksc f;,a kS;s.; ;;a;ajh ;=< Kh ,nd §fï § nexl= wkq.ukh
ixia:dj nexl= moaO;sfhka úfoaY jHjydr uqo,a l< wjodkï u. yeÍfï m%jK;djh fya;=fjka
f,i ,nd .;a Kh remsh,a ì,shk 74lska muK Kh iemhSu iSud lsÍu;a iuÕ 2020 wfma%,a udifha
by< .sh o" 2020 jir ;=< § ,xld Lksc f;,a isg Kh m%idrKh my< uÜgul mej;s‚' flfia
kS;s.; ixia:dj nexl= moaO;sh ;=< by< remsh,a fj;;a" b;sydifha fuf;la mej;s wju uÜgu
;ekam;= m%udKhla mj;ajd f.k hk ,§' fï w;r" olajd fmd,S wkqmd;sl wvq ùu fukau" Y%S ,xld uy
2020 jir ;=< § ud¾. ixj¾Ok wêldßh úiska nexl=j úiska iykodhS Kh fhdackd l%u l%shd;aul
,nd .;a nexl= Kh m%udKh remsh,a ì,shk 53'6lska lsÍu we;=¿ ,sys,a uqo,a m%;sm;a;s ;;a;ajhg m%;spdr
by< .sfhah' óg wu;rj" Y%S,kalka .=jka fiajh" jYfhka 2020 wf.daia;= udifha isg fm!oa.,sl
cd;sl c, iïmdok yd c,dmjyk uKav,h" rdcH wxYhg imhk ,o Kh l%ufhka h:d ;;a;ajhg m;a
T!IO kS;s.; ixia:dj" ù wf,ú uKav,h iy ùula olakg ,enq‚' ta wkqj" 2020 jir wjidkh
,xld úÿ,sn, uKav,h úiska ,nd .kakd ,o Kh jk úg fm!oa.,sl wxYhg imhk ,o Kh ishhg
m%udKh 2020 jir ;=< § by< .sh w;r" Y%S ,xld 6'5l jd¾Isl ,laIHuh j¾Okhla jd¾;d lrñka
jrdh wêldßh jir ;=< § tys j.lSï n,m;%,dNS jir ;=< § remsh,a ì,shk 374'1lska by< .sfhah'
7
jd‚c nexl= fj; kej; mshjd we;'
fm!oa.,sl Kh iy w;a;sldrï by< hEu
jix.;fhka ie,lsh hq;= f,i n,mEug m%Odk jYfhka fya;=fjñka" 2020 jif¾ fojk
,lajQ fm!oa.,sl wxYhg" nexl= moaO;sfhka Nd.fha § fm!oa.,sl wxYh fj; imhk ,o Kh
imhk ,o Kh" ,sys,a uqo,a ;;a;ajfha iydhfhka by< .sh w;r" jir ;=< § wd¾Ólfha lDIsld¾ñl"
2020 wf.daia;= udifha isg l%ufhka by< hEula l¾udka; yd fiajd wxYj, l%shdldrlï i|yd
jd¾;d lf<ah' 2019 jif¾ § wvq j¾Okhla jd¾;d ,nd ÿka iDcq Kh wvq uÜgul mej;=‚' jd‚c
lsÍfuka wk;=rej n,m;%,dNS jd‚c nexl= úiska nexl= úiska fm!oa.,sl wxYh fj; imhk ,o
fm!oa.,sl wxYhg imhk ,o Kh j¾Okh 2020 Kh iy w;a;sldrï ms<sn| ld¾;=uh iólaIKhg
m<uq ld¾;=fõ § hï h:d ;;a;ajhg m;aùula wkqj" 2020 jir wjidkh jk úg fm!oa.,sl
olakg ,enqKq o" fldúâ-19 jix.;h jHdma; ùu Kh iy w;a;sldrï f,i ,nd ÿka Kh j¾Okh
195
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
jd¾Isl ,laIHuh moku u; ishhg 15'1la olajd fuu wxYh ;=<" f;a" ù" rn¾ iy fmd,a Wm wxY
ie,lsh hq;= f,i by< .sfhah' fm!oa.,sl Kh i|yd Kh m%jdyhka 2020 jif¾ § by< .sh w;r"
iy w;a;sldrï ;=<" l,a mj;akd mdßfNda.sl t<j¿" m,;=re j.dj yd iq¿ wdydr fNda." iy
NdKav Wm wxYh hgf;a jQ Kh" 2020 jir ëjr hk Wm wxY i|yd Kh ,nd §ï" 2019 jif¾
wjidkh jk úg jd¾Isl ,laIHuh moku u; wjidkh yd iei£fï § 2020 jif¾ § wvq úh'
ishhg 38'4l ie,lsh hq;= j¾Okhla jd¾;d fï w;r" 2020 jir wjidkh jk úg l¾udka;
lf<ah' fï w;r" Wlia w;a;sldrï u; jQ Wmßu wxYhg ,nd ÿka Kh j¾Okh" jd¾Isl ,laIHuh
fmd,S wkqmd;sl wvq lsÍu iy rka ñ, by< moku u;" 2019 jir wjidkfha jQ ishhg 3'1 isg
hEu;a iuÕ tjeks Kh i|yd jeä jYfhka fhduq 2020 jir wjidkh jk úg ishhg 4'7la olajd
7
ùu ms<sìUq lrñka" Wlia w;a;sldrï u; ,nd § by< .sfhah' 2020 jif¾ uq,a ld,fha § fldúâ-19
we;s Kh" 2020 jir wjidkh jk úg jd¾Isl jix.;h wdY%s; ixprK iSud fya;=fjka n,mEug
,laIHuh moku u; ishhg 17'9lska j¾Okh úh' ,la jQ bÈlsÍï wxYh" wvq fmd,S wkqmd;slj, iydh
flfia fj;;a" Kh ldâm;a w;a;sldrï jd¾Isl we;sj ie,lsh hq;= f,i h:d ;;ajhg m;a úh'
,laIHuh moku u; 2019 jir wjidkfha § mej;s ta wkqj" l¾udka; wxYh ;=<" l¾udka; wxYhg
ishhg 22'9l j¾Okh yd iei£fï § 2020 jir ,nd ÿka iuia; Kh m%udKfhka ishhg 53la
wjidkh jk úg ishhg 2'5lska wvq úh' fï w;r" muK jQ bÈlsÍï Wm wxYhg ,nd fok Kh" 2020
lDIsld¾ñl yd ëjr wxYhg ,nd ÿka Kh 2020 jir wjidkh jk úg" jd¾Isl ,laIHuh moku
jir wjidkh jk úg jd¾Isl ,laIHuh moku u; ishhg 12'6l ie,lsh hq;= j¾Okhla jd¾;d
u; ishhg 3'9l wvq j¾Okhla jd¾;d lf<ah' lf<ah' frÈms<s yd weÕ¨ï iy wdydr yd mdk j¾.
196
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
7
fiajd flá ld,Sk 10.5 -0.6 8.6 -12.6
ueÈ ld,Sk 9.2 1.9 9.1 4.3
È.= ld,Sk 8.5 9.8 9.2 15.6
fm!oa.,sl Kh iy w;a;l
s drï flá ld,Sk 10.2 14.5 9.2 -3.6
ueÈ ld,Sk 5.3 10.5 5.5 10.4
È.= ld,Sk 8.1 9.7 10.8 41.5
^w& jdKsc nexl= úiska fm!oa.,sl wxYh fj; ,nd ÿka Kh iy w;a;sldrï ms<sn| ld¾;=uh iólaIKh u; mokï fõ' uQ,h( YS% ,xld uy nexl=j
^wd& uQ,sl l,amsÍu mokï lr.ksñka Kh j¾.SlrKh isÿlr we;s w;r th jirlg jvd wvq-flá ld,Sk"
jir 1-5 w;r-ueÈ ld,Sk yd jir mylg jvd jeä-È.= ld,Sk jYfhka olajd we;'
^we& ;djld,sl
197
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
jir wjidkh jk úg by< .sfhah' ;j o" 491'3lska by< .sh w;r" jd¾Isl ,laIHuh moku
n,m;%,dNS jd‚c nexl= úiska fm!oa.,sl wxYhg u; 2019 jir wjidkfha jd¾;d jQ ishhg 3'9l
,nd § we;s Kh l,amsÍfï ld,h wkqj i,ld j¾Okh yd iei£fï §" 2020 jir wjidkh jk
ne,Sfï § flá ld,Sk Kh myiqlïj, wvqùula úg ishhg 6'3l j¾Okhla jd¾;d lf<ah' M4
olakg ,enqKq w;r" wvq fmd,S wkqmd;slj,ska mq¿,a uqo,a iemhqug wkqj fm!oa.,sl wxYh fj;
m%;s,dN ,nd .ekSug Kh l<fUys È.= ld,Sk imhk ,o uq¿ Kh m%idrKhg ishhg 25l muK
l,amsÍï i|yd mdßfNda.sl fhduq ùu fmkakqï odhl;ajhla ,nd foñka" n,m;%,dNS úfYaIs; nexl=
lrñka" ueÈ iy È.= ld,Sk Kh myiqlïj, jeä
u.ska fm!oa.,sl wxYh fj; imhk ,o Kh 2020
ùula olakg ,enq‚' iuia;hla jYfhka" 2020
jif¾ § ishhg 15l jd¾Isl ,laIHuh j¾Okhla
jif¾ § fm!oa.,sl Kh yd w;a;sldrïj, by<
jd¾;d lrñka" remsh,a ì,shk 122'3lska ie,lsh hq;=
hEu" fm!oa.,sl wxYhg ,nd § we;s Kh m%idrKh
f,i by< .sfhah' flfia kuq;a" n,m;%,dNS uqo,a
i|yd ishhg 58lska muK odhl jQ w;r" l¾udka;"
fiajd iy lDIsld¾ñl yd ëjr hk wxY i|yd jQ iud.ï úiska fm!oa.,sl wxYh fj; imhk ,o
Kh by< hEu" fm!oa.,sl wxYhg ,nd § we;s Kh Kh m%udKh" 2020 jif¾ § remsh,a ì,shk 5'1lska
m%idrKh i|yd" ms<sfj,ska" ishhg 31lska" ishhg wvq ùfï m%;sM,hla f,i" jir wjidkh jk úg
6lska" iy ishhg 5lska muK odhl úh' wd¾Ólfha ishhg 0'4l jd¾Isl ,laIHuh ixfldapkhla jd¾;d
M,odhS wxY i|yd jQ Kh m%idrKh m%udKj;a fkdjQ lf<ah' jdyk wdkhkh i|yd mkjd we;s iSudjka
fyhska" Y%S ,xld uy nexl=j" nexl= m%cdfõ o iydh fya;=fjka jdyk wdY%s; Kh ,nd §u ukao.dó ùu
we;sj" laIqø" l=vd iy uOH mßudK jHdmdr wxYfhys iy nexl= fkdjk uQ,H wxYfha wl%Sh Kh by<
m%uqL wxYj,g Kh ,nd §fï b,lal y÷kajd §u hEu fya;=fjka wjodkï u. yeÍfï m%jK;dj fï
ms<sn|j 2021 ckjdß udifha § m%ldYhg m;a i|yd fya;= úh yelsh' 2020 jif¾ § M4 mq¿,a uqo,a
lrk ,§' iemhqfï iuia; Y=oaO úfoaYSh j;alï m%udKh my<
.sh o" úfoaYSh j.lSï wvq ùu fya;=fjka n,m;%,dNS
mq¿,a uqo,a iemhqu (M4)
úfYaIs; nexl=j, Y=oaO úfoaYSh j;alï m%udKh
uQ,H iólaIKh13 u.ska ukskq ,nk mq¿,a remsh,a ì,shk 4'3lska by< .sfhah' M4 mq¿,a uqo,a
uqo,a iemhqfï (M4) j¾Okh n,m;%,dNS nexl=j, iemhqfï j.lSï wxYfhka i,ld n,k úg" 2020
Y=oaO foaYSh j;alï m%idrKh ùu fya;=fjka" 2020 jir wjidkfha § uyck;dj i;= iuia; ld,Sk
jir wjidkh jk úg" jd¾Isl ,laIHuh moku iy b;sßlsÍfï ;ekam;=" jd¾Isl ,laIHuh moku
u; ishhg 21'4la olajd by< .sfhah' M4 mq¿,a
uqo,a iemhqfï j;alï wxYfhka i,ld n,k úg" 7'16 rEm igyk
Y=oaO foaYSh j;alï m%idrKh i|yd odhl fjñka" uqo,a iuia;j, jd¾Isl ,laIHuh j¾Okh
n,m;%,dNS úfYaIs; nexl=j, foaYSh Kh m%udKh
40
2020 jir ;=< § remsh,a ì,shk 250'7lska by<
35
.sh w;r" n,m;%,dNS uqo,a iud.ïj, foaYSh Kh 30
m%udKh remsh,a ì,shk 2'8l my< hEula jd¾;d 25
7
ishhg
15
rch fj; ,nd ÿka Y=oaO Kh m%udKh 2020 jir
10
;=< § remsh,a ì,shk 1"882'8lska ie,lsh hq;= f,i 5
by< .sh w;r" n,m;%,dNS úfYaIs; nexl= iy 0
wf.da'-18
Tla'-18
foie'-18
fmn'-19
wfm%a'-19
cQks-19
wf.da'-19
Tla'-19
foie'-19
fmn'-20
wfm%a'-20
cQks-20
wf.da'-20
Tla'-20
foie'-20
198
uqo,a m%;sm;a;sh" fmd,S wkqmd;sl" uqo,a iy Kh
remsh,a ì,shk
2019 2020
fjki
whs;uh wjidkhg wjidkhg 2019 2020
^w& ^wd& m%udKh ] m%udKh ]
Ω ,a uqo,a (M4)
mq¿ 9,444.5 11,461.9 714.9 8.2 2,017.4 21.4
;=vÿq ka idOl
Y=oO
a úfoaYh S j;alï 88.8 -217.1 222.4 166.4 -305.9 -344.6
uqo,a wêldÍka ^we& 896.0 526.8 145.5 19.4 -369.2 -41.2
n,m;%,dNS jd◊‚c nexl= -795.3 -736.2 22.3 2.7 59.0 7.4
n,m;%,dNS úfYaI;s nexl= -11.9 -7.6 54.7 82.1 4.3 36.0
Y=oO
a foaYh S j;alï 9,355.8 11,679.0 492.5 5.6 2,323.2 24.8
foaYh
S Kh 12,094.2 14,652.4 737.6 6.5 2,558.3 21.2
rchg ,nd≥ÿka Y=oO a Kh 3,483.0 5,365.7 382.9 12.4 1,882.8 54.1
uy nexl=j 363.0 868.9 -109.8 -23.2 505.9 139.3
n,m;%,dNS jd◊‚c nexl= 2,432.9 3,679.2 389.0 19.0 1,246.3 51.2
n,m;%,dNS úfYaI; s nexl= 613.9 742.2 95.3 18.4 128.4 20.9
n,m;%,dNS uqo,a iud.ï 73.2 75.5 8.4 13.0 2.3 3.1
rdcH ixia:dj,g ,nd ÿka Kh ^n,m;%,dNS jd◊‚c nexl=& 818.0 1,002.2 62.6 8.3 184.2 22.5
fm!oa.,sl wxYhg ,nd ÿka Kh 7,793.3 8,284.5 292.1 3.9 491.3 6.3
n,m;%,dNS jd◊‚c nexl= 5,796.9 6,170.9 235.5 4.2 374.1 6.5
n,m;%,dNS úfYaI;s nexl= 814.2 936.5 60.3 8.0 122.3 15.0
n,m;%,dNS uqo,a iud.ï 1,182.2 1,177.1 -3.7 -0.3 -5.1 -0.4
u; 2019 jir wjidkfha § jQ ishhg 8'5l j¾Okh n,mEu fukau" jix.; ;;a;ajh yuqfõ by< .sh
yd iei£fï §" 2020 jir wjidkh jk úg ishhg wúksYaÑ;;d fya;=fjka n,m;%,dNS uqo,a iud.ï
20'0lska j¾Okh úh' n,m;%,dNS úfYaIs; nexl= fj;ska nexl= wxYh fj; l%ufhka ;ekam;= udre
fj;e;s ld,Sk iy b;sßlsÍfï ;ekam;=" jd¾Isl lsÍu ms<sìUq lrñka" n,m;%,dNS uqo,a iud.ï i;=
,laIHuh moku u; 2019 jir wjidkfha § ld,Sk iy b;sßlsÍfï ;ekam;= jd¾Isl ,laIHuh
jQ ishhg 17'8l j¾Okh yd iei£fï § 2020 jir moku u; 2019 jir wjidkfha § jd¾;d l<
wjidkh jk úg ishhg 21'6lska ie,lsh hq;= ishhg 4'9l j¾Okh yd iei£fï §" 2020 jir
f,i j¾Okh úh' flfia kuq;a" uqo,a iud.ï wjidkh jk úg ishhg 0'7lska iq¿ jYfhka
lsysmhl n,m;% iy jHdmdr lghq;= w;aysgqùfuys ixfldapkh úh'
199
YS% ,xld uy nexl=j | jd¾Isl jd¾;dj 2020
200