Zakład Prawa Karnego WPiA UAM

PRAWO KARNE MATERIALNE

Zestaw pytań na egzamin magisterski i na egzamin z przedmiotu: Prawo

karne (rok akademicki 2022/23)

1. Pojęcie prawa karnego i miejsce prawa karnego w systemie prawa

I) Pojęcie prawa karnego.
Prawo karne materialne jest dziedziną prawa określającą czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie
przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady
odpowiedzialności karnej.
 kk z 1997 r.
prawo karne w szerokim znaczeniu to prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze.
Prawo karne procesowe określa reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym. Określa też uprawnienia i
obowiązki osób uczestniczących w procesie karnym.
 kpk z 1997 r.
Prawo karne wykonawcze reguluje tryb wykonywania kar orzeczonych za przestępstwo oraz uprawnienia osób skazanych. W
jego ramach mieści się prawo penitencjarne, które zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia
wolności.
 kkw z 1997 r.
W ramach prawa karnego mieści się prawo karne skarbowe i prawo karne wojskowe.
Prawo karne skarbowe reguluje problematykę odpowiedzialności za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, tj. przeciwko
Skarbowi Państwa w zakresie podatków, ceł, obrotu dewizowego i gier losowych oraz totalizatorów.
 kks z 1999 r.
Prawo karne wojskowe określa przestępstwa żołnierzy łączące się z obowiązkiem służby i wprowadza także pewne
odmienności od ogólnych zasad odpowiedzialności karnej, mające zastosowanie również w razie popełnienia przez żołnierza
przestępstwa niewojskowego.
 art. 317-363 kk
Ustawa o postępowaniu w sprawie nieletnich z 26.10.1982 r. reguluje środki wychowawcze i poprawcze, kwestie
proceduralne i postępowanie wykonawcze w sprawach z nieletnimi (Dz.U. 2002 r., nr 11, poz. 109) → nie jest to część prawa
karnego, ale jest z nim ściśle związane.
Prawo o wykroczeniach (prawo karno-administracyjne) określa czyny będące wykroczeniami, kary i zasady
odpowiedzialności.
 odpowiedzialność nie została nazwana karną, ale chodzi o to samo = kara za czyn zabroniony ustawą
 wykroczenia są czynami karalnymi o niższym stopniu społecznej szkodliwości niż przestępstwa i zagrożone są
łagodniejszymi karami. Ich popełnienie nie łączy się przeważnie z moralnym potępieniem.
 kw z 1971 r. i kpw z 2001. (od 10.2001 r. właściwość sądów)
Prawo karne międzynarodowe (przepisy prawa wew. dot. przestępstw z elementem obcym i współpracy w sprawach karnych)
i międzynarodowe prawo karne (przepisy prawa międzynarodowego publicznego dot. przestępstw międzynarodowych). Ale
szerokie rozumienie terminu prawo karne międzynarodowe obejmuje wszelkie międzynarodowe aspekty odpowiedzialności
karnej, tj:
1. Normy prawa karnego wewnętrznego poszczególnych państw dot. zastosowania ustawy karnej (tzw. prawo karne
kolizyjne).
2. Normy prawa wewnętrznego i normy zawarte w umowach międzynarodowych dot. ekstradycji i innych form współpracy w
sprawach karnych.
3. Normy prawa międzynarodowego zawarte w wielostronnych umowach odnoszące się do pewnych czynów (określanych
jako delicta iuris gentium); umowy te przede wszystkim zobowiązują sygnatariuszy do kryminalizacji takich czynów i do
współpracy w ich ściganiu.
4. Normy prawa międzynarodowego ustanawiające odpowiedzialność za zbrodnie wojenne, przeciwko pokojowi i ludzkości
(tzw. prawo norymberskie)
5. Normy prawa międzynarodowego zawarte w wielostronnych umowach międzynarodowych odnoszących się do praw
człowieka (np. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. – MPPOP lub Konwencja o Ochronie
Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. – KPCPW) i ustanawiające pewne standardy w zakresie szeroko
1
 rozumianego prawa karnego, które powinny być przestrzegane przy tworzeniu i stosowaniu przepisów prawa
wewnętrznego.

2. Nauka prawa karnego a inne dyscypliny nauki

NAUKA PRAWA KARNEGO zajmuje się:
 wykładnią obowiązujących przepisów prawa karnego;
 tworzeniem zbioru pojęć, instytucji i zasad tego prawa, oraz ich wyjaśnianiem;
 oceną i proponowaniem zmian;
 wyjaśnianie społecznej funkcji przepisów i instytucji prawa karnego;
 historii prawa karnego i porównania go z prawem innych krajów;
 krytyczna analiza orzecznictwa sądownictwa
 przeprowadzanie empirycznych badań funkcjonowania prawa karnego w praktyce.
KRYMINOLOGIA jest nauką o przestępczości i przestępcy.
 formułowanie wniosków na podstawie badań empirycznych;
 opis rozmiarów, struktury, dynamiki i skutków społecznych przestępczości;
 badanie przyczyn przestępczości → teorie kryminologiczne
 badanie środków i metod zwalczania i zapobiegania przestępczości i ich skutków.
 czasem traktowana szerzej – jako zajmująca się badaniem zjawisk patologii społecznej.
WIKTYMOLOGIA jest nauką o ofierze przestępstwa. Rodzaj dopełnienia kryminologii.
 badanie zjawiska pokrzywdzenia przestępstwem i osoby pokrzywdzonej, zwłaszcza w celu ustalenia czynników tworzących
podatność na stanie się ofiarą i metod zapobiegania wiktymizacji;
 formułowanie postulatów dotyczących tworzenia i funkcjonowania mechanizmów kompensowania pokrzywdzonym szkód.
KRYMINALISTYKA jest nauką o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania sprawców oraz
uzyskiwania i utrwalania środków dowodowych dla celów procesu karnego. W jej ramach wyróżnia się:
– taktykę kryminalistyczną – np taktykę przesłuchania lub pościgu.
– technikę kryminalistyczną, która wykorzystuje osiągnięcia różnych dziedzin naukowych dla tworzenia rekonstrukcji
zdarzeń i identyfikacji sprawcy.
▪ daktyloskopia (odciski palców)
▪ mechanoskopia (narzędzia)
▪ badanie pisma
▪ wariograf
– zajmuje się też metodami i środkami technicznymi zapobiegania przestępstwom.
NAUKA O POLITYCE KRYMINALNEJ zajmuje się działalnością organów państwowych w zakresie wymiaru sprawiedliwości w
sprawach karnych. Obejmuje:
 politykę ustawodawczą
 politykę ścigania
 politykę wpływania na stosowanie przez sądy kar (tzw. polityka karna)
 polityka w zakresie wykonywania kar pozbawienia wolności (polityka penitencjarna)
 działalność zmierzająca do zapobiegania przestępstwom.
NAUKI PENITENCJARNE zajmują się problematyką prawa penitencjarnego jak i resocjalizacji skazanych.

3. Historia polskich kodyfikacji karnych

4. Funkcje prawa karnego

FUNKCJE PRAWA KARNEGO
1. FUNKCJA SPRAWIEDLIWOŚCIOWA – historycznie pierwsza. Często niedoceniana ze względu na kojarzenie jej z zemstą,
odwetem. Jednak realizacja tej funkcji służy rozładowaniu napięcia u ofiary i innych osób = zaspokojenie poczucia
sprawiedliwości.
2. FUNKCJA OCHRONNA pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na pewien społeczny porządek.
→ współcześnie prawo karne powinno godzić obie te funkcje w odpowiedni i wyważony sposób w celu prawidłowego
funkcjonowania prawa karnego.
3. FUNKCJA GWARANCYJNA – przez wyraźne określenie, co jest przestępstwem ma zagwarantować, że nikt nie będzie
pociągnięty do odpowiedzialności za czyn, który nie jest przestępstwem → związanie z zasadą nullum crimen sine lege.

2
 5. Konstytucyjne podstawy prawa karnego
W świetle art. 87 Konstytucji RP jest oczywiste, że stanowi ona jako akt o randze wyższej
niż ustawa źródło prawa karnego. W samej Konstytucji RP nie odnajdziemy, co prawda,
tzw. norm sankcjonujących, lecz znajdują w niej potwierdzenie – urastając tym samym
do rangi zasad konstytucyjnych – najbardziej podstawowe zasady prawa karnego. Na
szczególne wyeksponowanie zasługuje w tym kontekście art. 42 ust. 1 Konstytucji RP,
który stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu
zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnie-
nia. Przepis ten, o brzmieniu niemal dosłownie odpowiadającym art. 1 § 1 k.k., jest
konstytucyjnym ujęciem zasad nullum crimen sine lege oraz lex retro non agit. Będąc
zatem źródłem prawa karnego, sam określa on jednocześnie owe źródła oraz ich rangę,
albowiem wskazuje na wyłączność ustawowej formy stanowienia prawnokarnych norm
postępowania.
Z perspektywy prawa karnego niezwykle doniosłe znaczenie ma również wynikająca
z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP zasada wyłączności ustawowej przy ustanawianiu ogra-
niczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw osobistych każdego
człowieka. Z przepisu tego wynika bowiem, że tego rodzaju ograniczenia mogą być
ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy – nie naruszając istoty owych wolności
i praw – są konieczne w demokratycznym państwie do jego bezpieczeństwa lub po-
rządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej
albo wolności i praw innych osób. Wzmocnieniu roli Konstytucji RP w systemie źródeł
prawa sprzyja także jej art. 8 ust. 2, stwarzający podstawę dla jej bezpośredniego st sowania.
Wyłaniająca się z tego przepisu zasada zapewnia w szczególności możliwość
realizacji postanowień Konstytucji RP bez potrzeby ich rozwijania w ustawie. Organy
władzy publicznej mają określone zobowiązania wynikające z konstytucyjnej regulacji
wolności i praw jednostki. Związanie organów władz tymi prawami jest bezwzględne, co
oznacza, że nie mogą one czegokolwiek uczynić lub zaniechać, jeśli byłoby to sprzeczne
z wolnościami obywatelskimi (por. K. Complak [w:] Konstytucje Rzeczypospolitej. Ko-
mentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, red. J. Boć, Wrocław 1998, s. 29). Inna sprawa,
że zakres obowiązywania zasady bezpośredniego stosowania Konstytucji RP budzi
także wiele kontrowersji.
6. Zasady nullum crimen sine lege oraz nulla poena sine lege
V) Zasada nullum crimen sine lege
– Zasada ta jest częścią dorobku Oświecenia (choć pewne jej elementy zauważano nawet w starożytności), a jej celem jest
ochrona jednostki przed arbitralnym posługiwaniem się represją karną przez organy państwa.
– art. 8 Deklaracji Praw Człowieka i obywatela z 1789 r. – pierwszy raz sformułowana, a w Józefinie pierwszy raz zawarta w
ustawie karnej. Sformułowanie jej w tej postaci przypisuje się A. Feuerbachowi.
– uznana za podstawowy składnik państwa prawa
▪ art. 11 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r.;
▪ art. 7 KPCPW;
▪ art. 15 MPPOP (nie można jej zawiesić nawet w razie wprowadzenia stanu wyjątkowego);
▪ art. 42 Konstytucji RP → zgodność przepisu z tą zasadą bada TK;
▪ art. 1 § 1 k.k.
NULLUM CRIMEN, NULLA POENA SINE LEGE POENALI ANTERIORI
(1) Nullum crimen sine lege scripta
– prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie, a nie np. w prawie zwyczajowym, choć zwyczaj i
normy obyczajowe mogą być pomocne w interpretowaniu przepisów karnych;
– związane z trójpodziałem władz i powierzeniem tworzenia prawa legislatywie (inaczej w systemie anglosaskim), a
nie władzy wykonawczej ani sądowniczej;
– formalnie mogą to być akty normatywne z „mocą ustawy”, ale jest to wyjątek od reguły;
– akty niższego rzędu niż ustawa mogą mieć wpływ na prawo karne, ale tylko w razie blankietowego przepisu ustawy,
jednak blankietowość nie może być zbyt szeroka. Początkowo (1995 r.) TK uznał, że blankietowe przepisy w prawie
karnym są niedopuszczalne, ale kilka lat (2001 r.) później złagodził stanowisko.
(2) Nullum crimen sine lege certa
– adresatem tej zasady jest ustawodawca, który ma obowiązek opisania przestępstwa w sposób maksymalnie dokładny
dla jego zrozumienia i przestrzegania.

3
 – nieokreśloność przestępstwa może wynikać:
→ z niejasnych słów czy sformułowań użytych w tekście ustawy
→ z użycia tzw. znamion ocennych, które mogą mieć różne znaczenie (np. zeszpecenie czy znieważenie), choć z
czasem obrastają orzecznictwem
→ ze świadomego wprowadzenia opisu czynu precyzyjnego, ale szerokiego, a wybór przypadków w których
dochodzi do odpowiedzialności karnej zostawiony jest w gestii organów ścigania i sądów.
→ precyzyjnego opisu rdzenia czynu, a pozostawienia wątpliwości co do przypadków granicznych.
(3) Zakaz analogii
– na niekorzyść oskarżonego, ponieważ nieuregulowanie danej sprawy w prawie karnym nie jest luką w prawie, ale
pozostawieniem danych czynów poza sfera wpływu prawa karnego.
– łamanie tej zasady obniżyłoby lub zniszczyło bezpieczeństwo prawne obywateli.
– niedopuszczalne jest stosowanie tak analogii legis (wprowadzona w kk duńskim, ale rzadko stosowana) jak i analogii
iuris. Obie analogie wprowadzone i/lub stosowane były w państwach bloku socjalistycznego.
– niebezpieczeństwo pomylenia analogii z interpretacją rozszerzającą, np.:
→ uznanie energii za rzecz przez SN w Niemczech uznane było za analogię, co spowodowało wprowadzenie w
1900 r. wprowadzenie specjalnego przepisu o kradzieży energii elektrycznej do kk niemieckiego, ale Sąd
Kasacyjny we Francji uznał jedynie, że stosuje interpretację przepisu, a nie analogię;
→ uznanie za włamanie również sytuacji, gdy osoba ukrywa się w sklepie przed jego zamknięcie, a potem
„wyłamuje” z łupem po zamknięciu sklepu – SN w 1980 r.;
(4) Nullum crimen sine lege praevia (lex retro non agit)
– ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz. Może jednak
likwidować odpowiedzialność lub ją łagodzić;
– art. 15 MPPOP;
– miarodajne jest posługiwanie się datą faktycznego ogłoszenia, a nie datą Dz.U.;
– ważne jest też stosowanie odpowiedniej vacatio legis, w celu umożliwienia obywatelom zapoznania się w ustawą.
– w przypadku zmiany jedynie interpretacji (czyn do tej pory uznawany za nieprzestępny, zaczyna być za taki
uważany) → może być potraktowane jako niezawiniony przez sprawcę błąd co do prawa.
(5) Nulla poena sine lege
– kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie, choć nie musi, a nawet nie
powinna być ściśle określona (sankcja bezwzględnie oznaczona), gdyż uniemożliwia to wydanie sprawiedliwego
wyroku;
– sankcja nieoznaczona (pełna swoboda sędziego) jest naruszeniem zasady n.p.s.l.;

7. Wykładnia przepisów prawa karnego

8. Ogólna charakterystyka Kodeksu karnego jako głównego źródła polskiego prawa karnego
9. Czasowy zakres zastosowania przepisów prawnokarnych
10. Miejscowy zakres zastosowania przepisów prawnokarnych
11. Pojęcie i struktura przestępstwa
12. Podmiot czynu zabronionego pod groźbą kary
13. Nieletniość a zdolność do ponoszenia odpowiedzialności karnej
14. Strona przedmiotowa czynu zabronionego pod groźbą kary
15. Przedmiot ochrony karnoprawnej / Koncepcja dobra prawnego
16. Koncepcje związku przyczynowego oraz normatywne podstawy obiektywnego
przypisania skutku
17. Strona podmiotowa czynu zabronionego pod groźbą kary
18. Sprawcze formy współdziałania przestępnego
19. Niesprawcze formy współdziałania przestępnego
20. Formy stadialne czynu zabronionego pod groźbą kary
21. Zbieg przepisów ustawy w prawie karnym
22. Zbieg przestępstw
23. Okoliczności uchylające bezprawność czynu zabronionego
4
24. Obrona konieczna i przekroczenie jej granic
25. Stan wyższej konieczności i przekroczenie jego granic
26. Ryzyko nowatorstwa
27. Społeczna szkodliwość czynu zabronionego
28. Pojęcie winy i teorie winy
29. Okoliczności uchylające lub umniejszające winę
30. Istota kary i jej funkcje
31. Rodzaje kar i ich charakterystyka
32. Rodzaje środków karnych i ich charakterystyka

5
33. Środki kompensacyjne
34. Środki probacyjne
35. Środki zabezpieczające o charakterze leczniczym i ich charakterystyka
36. Dyrektywy wymiaru kary
37. Nadzwyczajny wymiar kary
38. Przedawnienie i zatarcie skazania
39. Przestępstwa przeciwko pokojowi, ludzkości oraz przestępstwa wojenne
40. Przestępstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej
41. Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu
42. Przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu powszechnemu oraz bezpieczeństwu w komunikacji
43. Przestępstwa przeciwko działalności instytucji państwowych i samorządu
terytorialnego
44. Przestępstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwości
45. Przestępstwa przeciwko wolności (R. XXIII, XXIV i XXV k.k.)
46. Przestępstwa przeciwko rodzinie i opiece
47. Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu
48. Przestępstwa przeciwko czci i nietykalności cielesnej
49. Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów
50. Przestępstwa przeciwko mieniu