Prawo karne

Pytania na egzamin 2
Zarys historii prawa karnego 2
Prawo karne 2
Zakres obowiązywania polskiego prawa karnego (czas i miejsce) 3
Schemat wielowarstwowej (wieloszczeblowej) struktury przestępstwa 5
Ustawowe znamiona strony podmiotowej 7
Ustawowe znamiona strony przedmiotowej 8
Przedmiot ochrony 8
Szkodliwość czynu 9
Bezprawność 9
Kontratypy 10
Wina 15
 Pytania na egzamin
* jaki kodeks?
* z którego roku kodeks?
* kto może ponieść odpowiedzialność karną na podstawą kk? (odp.: tylko osoby zyczne);
* czym jest poczytalność ograniczona? (okolicznością wyłączającą winę?, przesłanką do
nadzwyczajnego złagodzenia kary?);
* jak można popełnić nieudzielenie pomocy? (zaniechanie, działanie, tak i tak);
* która z instytucji jest dwojakiej natury, może być zarówno kontratypem, jak okolicznością
wyłączają winę? (stan wyższej konieczności)

Zarys historii prawa karnego

1) W 1918 roku w Polsce obowiązywały 4 kodeksy: pruski, galicki, rosyjski i węgierski (na
terenach Spiszu, Orawy i Okręgu Czadeckiego). W tym samym roku powołano Komisję
Kody kacyjną.

2) Nowy kodeks wszedł w 1932 r. – tzn. Kodeks Karny Makarewicza. Uważany jest za
najlepszy kodeks karny. Wprowadził coś, co było innowacyjne w ówczesnym świecie, czyli ideę
dwutorowości, polegające na tym, że obok kar istniały środki zabezpieczające, mające
zastosowanie w przypadku osób, które z jakiejś przyczyny nie mogą ponieść kary.

3) Po 24 latach pracy kolejnej Komisji Kody kacyjnej w 1969 roku uchwalono nowy kodeks karny,
który wszedł w życie w 1970 r. Tylko 20% rozwiązań kodeksu nawiązywano do rozwiązań z
radzieckiego kodeksu karnego.

4) W 1990 roku powołana została po raz kolejny i jak dotąd ostatni Komisja Kody kacyjna pod
przewodnictwem A. Zolla i K. Buchały i w 1997 roku został uchwalony obecny kodeks karny.
Wszedł on w życie w 1998 r.

5) Złamanie zasada lex retro non agit – procesy norymberskie i sądzenie nazistowskich
kolaborantów po zakończeniu II wojny światowej.

Prawo karne
1) Budowa kodeksu karnego:
a) część ogólna (art. 1 – 116), której przepisy stosowane są zarówno do cz. szczególnej, jak i do
przestępstw pozakodeksowych, takich jak kodeks sportowy, prawo łowieckie,
b) część szczególna,
c) kolejność rozdziałów,
d) przepisy (dyspozycja, sankcja),
e) słowniczek.

2) Zasady prawa karnego:

a) zasada odpowiedzialności karnej za czyn;
b) zasada winy;
c) zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej;
d) zasada humanitaryzmu;
e) zasada nullum crimen sine lege.
fi
fi
fi
fi
I Zasada odpowiedzialności karnej za czyn
a) odpowiedzialność karna jako konsekwencja popełnienia czynu zabronionego przez sprawce;
b) nie można karać ludzi za myśli, poglądy i właściwości zyczne lub psychiczne i stan
niebezpieczeństwa;
c) niepoczytalni sprawy nie odpowiadają karnie, lecz stosuje się wobec nich środki
zabezpieczające.

II Zasada winy
a) inaczej zasada subiektywizmu;
b) czyn zawiniony to taki, za który sprawcy można zrobić zarzut;
c) pomiędzy sprawca a czynem musi istnieć więź psychiczna – najczęściej w postaci zamiaru
(strona podmiotowa), czyli nie można karać za sam skutek;
d) czyn wypełniający znamiona przestępstwa nie może prowadzić do odpowiedzialności karnej,
jeśli nie hyla zawiniony.

III Zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej

a) odpowiedzialność indywidualna – nie można zostać obarczony winą za czyjś czyn;
b) pozostałością po odpowiedzialności zbiorowej jest udział w bójce;
c) odpowiedzialność osobista – nie można przekazać odpowiedzialności karej na inną osobę;
d) zasad indywidualizacji kary osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa.

IV Zasada nullum crimen sine lege

a) nullum crimen, nulla poena sine lege poenali anteriori – art. 41 ust. 1 Konstytucji RP
b) nullum crimen sine lege scripta – prawo karne musi być spisane, wyłączność ustawy, niektóre przepisy
mogą niekiedy przybierać charakter blankietowy (odsyłać do innych aktów pranych –
rozporządzeń i zarządzeń, które mają za zadanie je doprecyzować;
c) nullum crimen sine lege certa – zasada określoności i przejrzystości prawa karnego – ustawodawca
musi formułować przepisy w sposób jasny, zrozumiały, obywatel nie może domyślać się, co jest
dozwolone a co zakazane;
d) zakaz analogii – zakaz analogi rozszerzającej i analogi na niekorzyść sprawcy;
e) nullum crimen sine lege praevia – lex retro non agit;
f) nulla poena sine lege – odnosi się do wymierzania kary – w polski prawie karnym funkcjonuje
sankcja względnie oznaczana, która polega na określeniu przez ustawodawcę max i min i
pozostawieniu sądowi pola do decyzji.

Zakres obowiązywania polskiego prawa karnego (czas i

miejsce)
1) Lex retro non agit:
a) art. 4 KK formułuje regułę i wyjątek od tej reguły: Jeżeli w czasie orzekania obowiązuje ustawa
inna niż w czasie popełnienia przestępstwa, stosuje się ustawę nową, jednakże należy stosować ustawę
obowiązującą poprzednio, jeżeli jest względniejsza dla sprawcy;
b) zasada ta funkcjonuje bez wyjątki przy ocenie, czy dany czyn jest przestępstwem.

2) Wyjątek od zasady lex retro non agit.

fi
a) art. 1 § 1 KK: Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia czyn zabroniony pod groźbą kary
przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.
b) art. 4 § 1KK należy rozumieć też tak, że jeśli w okresie od popełnienia przestępstwa do
orzekania przepisy się zmienią kilkukrotnie, to orzeka się wg względniejszej wersji, nawet jeśli
nie obowiązuje w trakcie orzekania. Istnieje możliwość, że jedna z nowelizacji KK będzie
polegać na dekryminalizacji czynu – w takiej sytuacji może dojść do uniewinnienia, choćby w
chwili popełnienia czynu i w chwili orzekania, czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa;
c) art. 4 § 2 KK: Jeżeli według nowej ustawy za czyn objęty wyrokiem nie można orzec kary w
wysokości kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do wysokości najsurowszej kary
możliwej do orzeczenia na podstawie nowej ustawy;
d) art. 4 § 3 KK: Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą
pozbawienia wolności, wymierzoną karę pozbawienia wolności podlegającą wykonaniu
zamienia się na grzywnę albo karę ograniczenia wolności, przyjmując że jeden miesiąc
pozbawienia wolności równa się 60 stawkom dziennym grzywny albo 2 miesiącom ograniczenia
wolności;
e) art. 4 § 4 KK: Jeżeli według nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zabroniony pod
groźbą kary, skazanie ulega zatarciu z mocy prawa, czyli przyjmuje się taką kcję prawną, jak
gdyby sprawca nigdy nie był karalny.

Depenalizacja – coś, co było uznawane za przestępstwo, przestaje nim być.

Kontrawencjonalizacja – przestępstwo staje się wykroczeniem.

3) Miejsce popełnianie czynu

art. 5 KK
Ustawę karną polską stosuje się do sprawcy, który popełnił czyn zabroniony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym, chyba że umowa międzynarodowa, której Rzeczpospolita
Polska jest stroną, stanowi inaczej.

Teren Polski: powietrze do 90 km nad ziemią, teren wgłąb ziemi, wody wewnętrzne i zewnętrzne (12
mil).

Statek wodny, statek powietrzny nie są częścią terytorium, ale podlegają jurysdykcji RP.

Zgodnie z art. 109 KK i z art. 111 KK obywatel Polski, który popełnił czyn wyczerpujący znamiona
przestępstwa za granicą, może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej w Polce, jeżeli czyn ten
stanowił przestępstwo na terenie państwa, w którym był popełniony.

4) Art. 6 KK.
a) czas: wtedy, gdy działał
b) miejsce: (i) tam gdzie, gdzie sprawca działał (czy zaniechał działania); (ii) tam, gdzie wystąpił
skutek albo (iii) tam, gdzie sprawca chciał, aby doszło do popełnienia).

Przestępstwa skutkowe (materialne) – są przestępstwem, gdy wystąpi skutek, np. morderstwo;

Przestępstwa nieskutkowe (formalne) – sam fakt działania, niezależnie od skutku, stanowi
przestępstwo, np. prowadzenie samochodu po pijaku.
fi
Schemat wielowarstwowej (wieloszczeblowej)
struktury przestępstwa
Muszą być wypełnione wszystkie elementy:
a) zachowanie się człowieka;
b) będące czynem w rozumieniu prawa karnego
c) wypełnienie ustawowe znamiona czynu zabronionego:
i) ustawowe znamiona podmiotu;
ii) ustawowe znamiona strony podmiotowej;
iii) ustawowe znamiona strony przedmiotowej;
iv) ustawowe znamiona przedmiotu ochrony;
d) społecznie szkodliwe w stopniu wyższym niż znikomy (karygodność);
e) bezprawne;
f) zawinione.

I Zachowanie się człowieka

Sprawcą musi być niewątpliwie człowiek.

Odpowiedzialność karna podmiotów zbiorowych – Ustawa z dnia 28 października 2002 r. o

odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary
a) kto jest podmiotem zbiorowym – art. 2 DOKOŃCZ;
b) kto może ponieść odpowiedzialność – art. 3 DOKOŃCZ;
c) kary: kara pieniężna od 1000 zł do 5 mln zł (nie może przekraczać 3% rocznego dochodu),
przepadek pieniędzy z konta, nałożenie zakazów, podanie do publicznej wiadomości

II Czyn w rozumieniu prawa karnego (możność uznania za czyn w rozumienia prawa

karnego)
Co nie jest czynem? Sytuacje, do których doszło nie z winy sprawcy, bez z jego woli, czyli”
a) przymus absolutny, np. zostaliśmy popchnięci na kogoś i złamaliśmy mu nos;
b) odruch bezwarunkowy;
c) stan wyłączonej świadomości;
d) inne okoliczności wyłączające świadomość.

III Ustawowe znamiona czynu zabronionego

1) Ustawowe znamiona podmiotu – cechy, właściwości człowieka, które trzeba posiać, ab móc
ponosić odpowiedzialność karną za przestępstwo; cechy warunkujące uznani określonej osoby za
sprawcę;
a) ustawowe znamiona ogólne – cechy, właściwości człowieka, które trzeba posiadać, aby
móc ponosić odpowiedzialność z tytułu jakiegokolwiek przestępstwa: wiek i poczytalność;
b) ustawowe zmieniona szczególne – pewne cechy, właściwości determinujące
odpowiedzialność karną z tego przepisu.

2) Poczytalność – art. 31 § 1 KK
a) metody konstruowania niepoczytalności:
i) metoda biologiczna – skupia się na przyczynie;
 ii) metoda psychologiczna – skupia się na skutku;
iii) metoda mieszana – znaczenie ma przyczyna i skutek (Polska);
b) przyczyny niepoczytalności:
i) choroba psychiczna,
ii) upośledzenie (w stopniu lekkie, umiarkowanym, znacznym i upośledzenie głębokie),
iii) inne zakłócenie czynności psychicznej;
c) skutek niepoczytalności:
i) w czasie czynu nie mógł rozpoznać jego znaczenia
ii) lub pokierować swoim zachowaniem
d) aby orzec o niepoczytalność musi: wystąpić przyczyna, przyczyna ta musi spowodować
skutek, przyczyna i jej skutek muszą wystąpić jednocześnie w chwili popełnienia czynu;
e) poczytalność ograniczona – art. 31 §2 KK:
i) te same przyczyny jak w przypadku zwykłej niepoczytalności;
ii) skutek: ograniczona zdolność rozpoznania czynu lub kierowania swoim postępowaniem;
f) przepisów § 1 i § 2 nie stosuje się, gdy:
i) sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia
ii) samodzielnie
iii) stan wyłączający lub ograniczający poczytalność.

3) Wiek
a) odpowiedzialność karna dopiero po ukończeniu 17 lat;
b) odpowiedzialność karna poniżej 17 roku życia:
i) nieletni po ukończeniu 15 lat;
ii) dopuszcza się czynu zabronionego określonego ww art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art.
156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 1, 3, 4 lub 5, art.
223 § 2, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280,
iii) jeżeli okoliczności sprawy oraz
iv) stopień rozwoju sprawcy;
v) jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
c) młodociany sprawcy – 21 – 24 lata

4) Odpowiedzialność karna nieletnich:

a) na początku sąd rodzinny decyduje, jak będzie odpowiadał nieletni sprawca – czy jak nieletni
czy jak dorosły;
b) jako dorosły:
i) nieletni, który po ukończeniu 14 lat, a przed ukończeniem 15 lat, dopuszcza się czynu
zabronionego określonego w art. 148 § 2 lub 3, może odpowiadać na zasadach określonych
w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i
warunki osobiste za tym przemawiają oraz zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że
stosowanie środków wychowawczych lub poprawczych nie jest w stanie zapewnić
resocjalizacji nieletniego;
ii) w wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej
granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo, które
nie jest zagrożone karą dożywotniego pozbawienia wolności;
iii) w wypadkach określonych w § 2 i 2a sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary;
c) jako nieletni – ustawa z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich:
i) środek wychowawczy – np. upomnienie, zobowiązanie do określonego zachowania,
nadzór odpowiedzialny rodziców lub opieków prawnych, nadzór organizacji społecznej,
ustanowienie kuratora sądowego, skierowanie się do ośrodka kuratorskiego, zakaz
prowadzenia wszyskich pojazdów albo pojazdów pewnego rodzajów,
 ii) środek leczniczy – umieszczenie w zakładzie leczniczym, w którym są udzielane
nieletnim świadczenia zdrowotne z zakresu opieki psychiatrycznej lub leczeni uzależnień
zwanym dalej „zakładem leczniczym”
iii) środek poprawczy – umieszczenie w zakładzie poprawczym do 21 – w uzasadnionych
przypadkach – 24 roku życia;

5) Typy przestępstw:
a) przestępstwo w typie podstawowym – np. zwykłe zabójstwo;
b) przestępstwo w typie kwali kowanym – surowsza kara – np. zabójstwo ze szczególnym
okrucieństwem;
c) przestępstwa uprzywilejowane – łagodniejsza kara – zabójstwo noworodka przez matkę od razu
po porodzie.

6) Przestępstwa ogóle i indywidualne:

a) przestępstwa powszechne – przestępstwa, do spełnienia których należy spełnic kryterium widu i
poczytalności;
b) przestępstwa indywidualne – przestępstwa, które spełnia nie tylko kryterium wieku i
poczytalności, a także posiada cechę szczególną, np. bycie matką, żołnierzem:
i) przestępstwa indywidualne właściwe – posiadanie pewnej cechy determinuje
odpowiedzialność karną tej osoby (a jeśli jej nie posiada, to nie odpowiada ani z tego
artykułu, ani z jakiegokolwiek innego artykułu), np. żołnierz odpowiadałby karnie za
niewykonane rozkazu, ale zwykły cywil już nie, bo nie ma takiego obowiązku;
ii) przestępstwa indywidualne niewłaściwe – posiadanie pewnej cechy determinuje zaostrzenie
lub złagodzenie odpowiedzialności karnej tej osoby; bez tej cechy sprawdza nadal podlega
odpowiedzialności karnej, ale z innego artykułu.

Ustawowe znamiona strony podmiotowej

1) Ustawowe znamiona strony podmiotowej – przeżycia psychiczne towarzyszące sprawcy
podczas dokonaniu czynu zabronionego – motyw, zamiar.

2) Zbrodnie i występki:
a) zbrodnia – może być popełnione tylko umyślnie i jest zagrożone karą co najmniej 3 lat;
b) występek – może być popełnione umyślnie i nieumyślnie, jeśli ustawa tak stanowi; występek
zagrożony jest grzywną powyżej 30 stawek dziennych lub powyżej 5000 zł, karą ograniczenia
wolności przekraczającą rok albo karą pozbawienia wolności przekraczającą rok.

3) Umyślność:
a) umyślność – czyn jest popełniony umyślne, jeśli sprawca ma zamiar popełnia jego
popełnienia, to jest chce go popełnić, albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się
godzi:
i) zamiar bezpośredni – świadomość (element intelektualny) + wola (element wolicjonalny) –
„chcę to zrobić”; jego odmiany:
‣ zamiar kierunkowy (dolus coloratus) – sprawdza działa w ściśle określonym celu (kradzież);
‣ zamiar premedytowany (dolus praemedidatus) – przemyślane przestępstwo,
‣ zamiar nagły (dolus repentitus),
‣ zamiar afektywny (affect dolus),
‣ zamiar zamienny (dolus directus alternativus),
‣ zamiar ogólny (dolus generalis);
fi
 ii) zamiar ewentualny – świadomość (element intelektualny) + wola (element wolicjonalny) –
„godzę się na to” („ani chcę, ani nie chcę);
b) nieumyślność – czyn jest popełniony nieumyślnie, jeżeli sprawca nie ma zamiaru jego
popełniania, a popełnia go na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych
okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał lub mógł przewidzieć:
i) świadoma nieumyślność (lekkomyślność) – świadomość (elementem intelektualny), ale brak
woli (elementu wolicjonalny) – „nie chcę”
ii) nieświadoma nieumyślność (niedbalstwo) – brak świadomości (elementu intelektualnego) i brak
woli (elementu wolicjonalnego).

Reguły ostrożności – niezachowanie ostrożni wymaganej w danych okolicznościach (np. kodeks drogowy –
skody kowane albo lege artis – nieskody kowane).

Wina kombinowana – przęstepstwo umyślno–nieumyślne – np. wzięci udziału w bójce (umyślne) ze

skutkiem śmiertelnym (nieumyślne);

Ustawowe znamiona strony przedmiotowej

1) Ustawowe znamiona strony przedmiotowej – trzeba zobaczyć, czy czyn popełniony przez
sprawcę, był rzeczywiście czynem, o który jest oskarżony, tzn. czy wypełnia znamiona czynu.

2) Podział przestępstw na:

a) przestępstwa, które można popełnić tylko działanie – podjecie aktywnego działania – np.
kradzież;
b) przestepstwami, które można popełniać tylko poprzez zaniechanie – niepodjęcie aktywnego
działania – np. nieudzielenie pomocy;
c) przestepstwami, które można popełnić przez działanie i zaniechanie.

3) Sposób – aby czyn był przestępstwem, musi dojść do niego w określony sposób.

4) Czas – żeby czyn był przestępstwem, musi być popełnionym w odpowiednim czasie (np. podczas
trwania służby);

5) Miejsce np. art. 136 KK

6) Przedmiot wykonawczy – przedmiot, na który trzeba bezpośrednio oddziaływać, np. art. 267
KK

7) Skutek – zmiana w świecie rzeczywistym – przestępstwa materialne.

Przestępstwa formalne – bezskutkowe – liczy się samo działanie, skutek nie jest istotny, np.
nieudzielenie pomocy.

Przedmiot ochrony
fi
fi
1) Przedmiot ochrony – dobro prawne, które jest przedmiotem zamachu przestępczego. Inaczej
jest to dobro prawnie chronione przepisem prawa karnego przewidującym odpowiedzialność karną
za jego naruszenie czy spowodowanie niebezpieczeństwa dla tego dobra.

2) Przestępstwa podobne – przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z

zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia
korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne.

Szkodliwość czynu
1) Nie stanowi przestępstwa czyn, którego szkodliwość społeczna jet znikoma.

2) Społeczna szkodliwość:
a) in abstracto:
i) cecha ta z założenia ma przysługiwać typom czynów zabronionych pod groźbą kary (nullum
crimen sine periculo sociali);
ii) społeczna szkodliwość in abstracto jest podstawowym argumentem mającym uzasadniać
zabieg kryminalizacji. W kierunku ustawodawcy wysuwa się postulat, aby do czynów
zabronionych pod groźbą kary należały takie zachowania, które cechuje wymagany dla
kryminalizacji stopień pojmowanej in abstracto społecznej szkodliwości;
b) in concreto:
i) art. 115. § 2. Nie stanowi przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest
znikoma

3) art. 17 KPK – nie wszczyna się postępowania, a wszczynane się umarza, jeżeli m.in. spoleczna
szkodliwość jest znikoma.

4) Karygodność czynu zabronionego – pojęcie stopniowalne – art. 45a:

a) znikoma szkodliwość
b) art. 59. ustawy o przeciwdziałania narkomanii – możliwe jest odstąpienie od wymierzenia kary,
jeżeli społeczna szkodliwość czynu nie jest znaczna (ale jednocześnie nie jest znikoma – bo
wtedy byłoby umorzenie);

Bezprawność
1) Bezprawność to sprzeczność z określonym przepisami prawnym. Czyn jest bezprawny, gdy
wypełnia znamiona czynu zabronionego.

2) Rodzaje bezprawności ze względu na gałęzie prawa:

a) karna;
b) cywilna – czyny niedozwolone;
c) administracyjna – np. wycinka drzewa bez zezwolenia – wójt/burmistrz/prezydent może
nałożyć sankcje.
Czyn może być bezprawny tylko z punktu widzenia jednej gałęzi prawa, jak i z punktu widzenia
wszystkich jednocześnie.
3) Rodzaje bezprawności:
a) bezprawność formalna –
b) bezprawność materialna –

Kontratypy
1) Kontratypy – okoliczności wyłączające bezprawność (okoliczności, które powodują, że dane
zachowanie wypełniające znamiona przestępstwa nie jest przestępstwa);
a) kontratyp nie ma bytu samoistnego, zawsze musi funkcjonować w powiązaniu z jakimś typem
czynu zabronionego;

2) Rodzaje kontratypów:
a) kontratypy ustawowe:
i) obrona konieczna (ar. 25 KK);
ii) stan wyższej konieczność (art. 26 KK);
iii) dozwolone ryzyko (art. 27 KK);
iv) dozwolonej krytyki (art. ??? KK);
b) kontratypy pozakodeksowe (nie ma ich w kk, ale występują w innych ustawach):
i) działanie w ramach uprawnień lub obowiązków;
ii) legalne przerwanie ciąży;
iii) samopomoc legalna;
c) kontratypy pozaustawowe (nie są zapisane w żadnej ustawie, ale doktryna je wyróżnia):
i) zgoda pokrzywdzonego;
ii) karcenie małoletnich;
iii) ryzyko sportowe;
iv) czynności lecznicze;
v) zwyczaj (np. polanie kogoś wodą w śmigus-dyngus).

I Obrona konieczna – art. 25 KK

1) Obrona konieczna:
a) okoliczność wyłączająca bezprawność czynu;
b) nie ma na świecie chyba kodeksu karnego, w którym ta okoliczność nie byłaby odrębnie
uregulowana;
c) okoliczność wyłączająca lub łagodząca karę;

2) Uzasadnienie dla obrony koniecznej:

i) prawo rzymskie głosi vim vi repellere licet (siłę wolno odeprzeć siłą – Cyceron);
ii) prawo nie może ustępować przed bezprawiem;
iii) prawo nie może promować i wymagać postaw strachliwych

3) Muszą być spełnione 2 przesłanki:

a) zamach ze strony człowieka:
i) zamach na dobro chronione prawnie (nie tylko chronione przez prawo karne);
 ii) zamach bezprawny – niezgodny z ustawą (generalnie pozbawienie wolności jest
przestepstwem, ale dokonane przez policjanta w uzasadnionym celu nie jest);
iii) zamach bezpośredni – działanie lub zaniechanie grożące natychmiastowym naruszeniem
dobra prawnego;
iv) zamach rzeczywisty (nie może być urojony) – musi istnieć w obiektywnej rzeczywistości (ale
istnieje art. 29 KK – usprawiedliwiony błąd co okoliczności wyłączającej winę);
b) obrona jako reakcja na ten zamach.
• jeżeli zamach nie był rzeczywisty, a podjęło się „obrony”, to można powołać się na
działanie pod wpływem błędu – art. 29 KK

4) Zamach – zachowanie człowieka, które jest bezpośrednim zagrożeniem dla dobra chronionego
prawem:
a) zamach w postaci aktywnej – poprzez działanie;
b) zamach w postaci biernej – poprzez zaniechanie – np. nieopuszczenie domu mimo wyraźnego
rządzenia gospodarza (naruszenie miru domowego?).

5) Zasada subsydiarności – niemożność uniknięcia niebezpieczeństwa w inny sposób. Sprawca

musi działać w ostateczności – art. 26 KK „jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć”.
Przy obronie koniecznej nie musi zostać spełniony ten
warunek.

6) KK nie wskazuje relacji pomiędzy dobrem poświęconym a dobrem ratowanym, czyli obrony
koniecznej nie dotyczy zasada proporcjonalności z art. 26 KK.

7) Przekroczenie granic obrony koniecznej:

a) stosując sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu popełnia się
przestępstwo;
b) sąd może jednak nadzwyczajnie złagodzić karę lub odstąpić od jej wymierzenia;
c) eksces (przekroczenie):
i) intensywny – świadome użycie niewspółmiernego do niebezpieczeństwa sposobu obrony;
ii) ekstensywny – przedwczesne lub spóźnione bronienie się;
d) nie podlega karze, kto odpierając zamach polegający na wdarciu się do mieszkania, lokalu,
domu albo na przylegający do nich ogrodzony teren lub odpierając zamach poprzedzony
wdarciem się do tych miejsc, chyba że przekroczenie granic obrony koniecznej było rażące;
e) nie podlega karze, kto przekracza granice obrony koniecznej pod wpływem strachu lub
wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.

8) Subsydiarny akt oskarżenia – akt oskarżenia złożony nie przez prokuratora, a przez
pełnomocnika pokrzywdzonego lub przez rodzinę pokrzywdzonego

9) Pobicie a bójka:
a) pobicie – z jednej strony znajduje się atakujący, z drugiej – broniący się;
b) bójka – po każdej stronie jest zarówno atak, jak i obrona (uczestnik bójki co do zasady nie może
się powołać na obronę konieczną, chyba że zostałby zaatakowany po zrezygnowaniu z udziału
bójki i wtedy zostałby zaatakowany).
10) Prowokacja:
a) celowa – jeśli celowo sprowokowało się kogoś do ataku, to nie przysługuje komuś instytucja
obrony koniecznej (np. sprowokowanie kogoś do ataku, żeby „legalnie” go zabić);
b) niecelowa – można się bronić.

II Stan wyższej konieczności – art. 26 KK

1) Główną różnica między obroną konieczną a stanem wyższej konieczności jest to, że przy obronie
koniecznej źródłem niebezpieczeństwa jest człowiek, natomiast w przypadku stanem wyższej
konieczności źródłem zagrożenia mogą być zwierzęta, siły natury etc.
2) Nie obowiązuje zasada subsydiarności.

3) Warunki:
a) źródłem niebezpieczeństwa może być człowiek, zwierze, siły natury etc., a dobro może być
chronione prawem karnym, cywilnym, administracyjnym;
b) niebezpieczeństwo rzeczywiste, obiektywne;
c) bezpośredniość niebezpieczeństwa – jeżeli nie zostanie poświęcone jakieś dobro, to drugie
dobro chronione prawne zostanie narażone – zwłoka narazi drugie dobro;
d) zasada subsydiarności – poświęcenie tego dobra jest jedyną możliwością; na ten kontratyp
można powołać się tylko, jeżeli jest to ostateczność;
e) zasada proporcjonalności – dobro poświęcone musi być równej lub najlepiej wyższej
wartości.

4) Przekroczenie granic stanu wyższej konieczność – art. 26 § 3 KK:

a) sąd może wymierzyć karę w normalnych granicach;
b) sąd może złagodzić karę;
c) sąd może odstąpić od jej wymierzyć.
art. 26 § 4 KK: Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny
obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.

KAZUS 1
Rozważania prawne:

Adam W.
• art. 289 KK – nie ma przestępstwa;
• art. 160 KK – nieumyślne
• art. 155 KK – nie Michał S.
• art. 162 KK – raczej nie, bo nie było czynem • art. 157 § 1 KK – nie ma przestępstwa;
w rozumieniu prawa karnego (nie mógł • art. 148 § 3 KK – stan wyższej konieczności
uratować, po został uderzony wiosłem)

art. 289 KK
a) zachowanie się człowieka – tak;
b) czyn w rozumieniu prawa karnego – tak – występek;
c) ustawowe znamiona podmiotu – i wiek i poczytalność, powszechne;
d) ustawowe znamiona strony podmiotowej – umyślność, zamiar bezpośredni (nagły)
e) ustawowe znamiona strony przedmiotowej – działanie (zabór), na terenie RP, w każdym czasie i
miejscu, sposób, przęstepstwo skutkowe;
f) przedmiot ochrony – mienie;
g) szkodliwość – co najmniej większa niż znikoma;
h) bezprawne – nie, stan wyższej konieczności, życie > mienie
i) zawinione – nie

III Ryzyko nowatorskie – art. 27 KK

1) Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu przeprowadzenia eksperymentu

• poznawczego,
• medycznego,
• technicznego lub
• ekonomicznego,
jeżeli spodziewana korzyść ma istotę znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze, a
oczekiwane jej osiągnięcia, celowość oraz sposób przeprowadzenia eksperymentu są zasadne w
świetle aktualnego stanu wiedzy.

2) Eksperyment jest niedopuszczalny bez zgody uczestnika, na którym jest przeprowadzany,

należycie poinformowanego o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach oraz
prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału w
eksperymencie na każdym jego etapie.

3) Zasady i warunki dopuszczalności eksperymentu medycznego określa ustawa.

IV Dozwolona krytyka – art. 213 KK

1) Zniesławienie – art. 212 KK

§ 1. Kto pomawia inną osobę, grupę osób, instytucję, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną
niemającą osobowości prawnej o takie postępowanie lub właściwości, które mogą poniżyć ją w
opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub
rodzaju działalności, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
2) Kontratyp dozwolonej krytyki – art. 213.
§ 1. Nie ma przestępstwa określonego w art. 212 § 1, jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest
prawdziwy.
§ 2. Nie popełnia przestępstwa określonego w art. 212 § 1 lub 2, kto publicznie podnosi lub rozgłasza
prawdziwy zarzut:
1) dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub
2) służący obronie społecznie uzasadnionego interesu.

Jeżeli zarzut dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego, dowód prawdy może być
przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia
lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego.

V Samopomoc legalna – art. 343 KC

Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić
własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem
osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może
natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu
przywrócenia stanu poprzedniego. (Samopomoc może polegać na zatrzymaniu przedmiotu
dłużnika. ???)

VI Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków

Warunki:
a) funkcjonariusz publiczny musi mieć kompetencje;
b) funkcjonariusz publiczny musi być miejscowo i rzeczowy właściwy;
c) muszą być spełnione formalne i merytoryczne przesłanki;
d) właściwą procedura, np. zgodna z KPK;
e) motywem działania musi być realizowanie działań służb.

VII Legalne przerwanie ciąży

Przerwanie ciąży dozwolone jest ze względu na:
a) zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety (na każdym etapie ciąży, niezależnie od miesiąca);
b) przerwanie ciąży z uwagi na duże prawdopodobieństwo ciężkiego nieodwracalnego
upośledzenia płodu albo nieuleczalnej chory zagrażającego jego życiu;
c) przerywanie ciąży z uwagi na uzasadnione podejrzenie, że ciąża powstała w wyniku czynu
zabronionego (do 12 tygodnia).

VIII tzw. Karcenie nieletnich (już nieaktualne)

nie tylko bicie, ale też dawanie szlabanów (pozbawienie wolności).

IX Zgoda pokrzywdzonego
Warunki skuteczności kontratypu:
a) zgoda musi dotyczyć dobra, który możemy swobodnie dysponować (mienie, lekki uszczerbek na
zdrowiu);
b) zgoda dobrowolna (zgoda nie jest dobrowolna, jeśli wyraża ją ktoś, kto ma ograniczoną
świadomość);
c) zgoda musi istnieć w chwili czynu.
X Zwyczaj
np. śmigus-dyngus

XI Ryzyko sportowe
Warunki:
a) dyscyplina sportu jest legalna;
b) zawody muszą być przeprowadzane zgodnie z regułami ostrożności określonymi przez to
przepisami (faule też);
c) udział jest dobrowolny;
d) działanie uczestnika ma cel sportowy (nie może mieć charakteru zemsty).

XII Zabiegi lecznicze i kosmetyczne

Wina
1) Art. KK – nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, któremu nie można przypisać
winy. Wyłączenie winy:
a) wiek,
b) poczytalność,
c) stan wyższej konieczności – art. 26 § 2 KK

nullum crimen sine culpa

2) Teorie winy:
a) teoria psychologiczna – płaszczyzna, na jakiej podstawie poszukiwano istoty winy w psychice
sprawcy (podobnie do strony podmiotowej);
b) teoria normatywna:
i) zdolność człowieka do zawinienia,
ii) umyślność albo nieumyślność,
iii) znajdowanie się w takich warunkach, że mogło być wymagane od tej osoby, zachowanie się
zgodnie z prawem;

3) Okoliczności wyłączające winę:

a) niepoczytalność (art. 31 KK),
b) wiek (art. 10 KK),
c) stan stan wyższej konieczności (art. 26 § 2 KK)
d) błąd co do faktu – błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego (art. 28
KK),
e) błąd co do kontratypu – błąd co do okoliczności wyłączającej,
f) błąd co do prawa – błąd co do bezprawności (art. 30 KK).

4) Błąd – sytuacja, w której obiektywna rzeczywistość nie pokrywa się z czyim wyobrażeniem o niej.
Błąd może opierać się na niewiedzy, jak i na urojeniu. Błąd musi być istotny.
I Błąd co do okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego – art. 28 KK
Warunki wyłączenia odpowiedzialności karnej:
a) błąd istotny,
b) błąd usprawiedliwiony,
c) dotyczy znamion czynu zabronionego.

II Błąd co do kontratypu lub co okoliczności wyłączającej winę – art. 29 KK

np. ktoś myśli, że działa w ramach obrony koniecznej lub w stanu wyższej konieczności.

Urojenie – urojenie sobie, że zachodzi jakaś sytuacja, której w obiektywnej rzeczywistości nie ma.

Nieświadomość – np. ktoś zabija inną osobę, a po

Jeśli ktoś działa pod wpływem błędu (np. chce wybić szybę w aucie, bo myśli, że jest w nim dziecko,
a w rzeczywistości jest lalka), to inna osoba może odeprzeć atak w ramach obrony koniecznej.

Obrona konieczna wyłącza bezprawność, błąd wyłącza winę. bezprawność > wina.
Jeśli ktoś próbuje zabić inną osobę pod wpływem błędu (myśli, że działa w ramach obrony
koniecznej), to zaatakowana osoba może podjąć się obrony koniecznej. Pierwsza osoba działa
bezprawnie (ale jego wina może być wyłączona), a druga legalnie.

III Błąd co do prawa – art. 30 KK

Polega na tym, że ktoś nie wie, że coś jest zakazane prawnie.

Przestępstwa:
a) mala in se – („zło samo w sobie”) – takie typy przestępstw, których nie dotyczy błąd co prawa,
ponieważ są złe same w sobie (zabójstwo, gwałt, kradzież);
b) mala in prohibitia – („postępek, który jest za, bo jest zabroniony przez prawo”) – przestepstwa,
które nie są złe same w sobie, np. budowanie domu bez pozwolenia, nielegalna imigracja, w
niektórych krajach prostytucja.

5) Błąd usprawiedliwiony

6) Rozkaz – art. 318 KK

a) teoria ślepych bagnetów – żołnierz ma obowiązek wykonać rozkaz, nawet niezgody z prawem;
za popełnione przestępstwo odpowiada dowódca;
b) teoria myślących bagnetów – żołnierz odpowiada za przestępstwo;
c) działanie w ramach rozkazu wyłącza winę, ale tylko za przestępstwa nieumyślne.
Niewykonanie rozkazu
Zachowanie się człowieka: tak
Czyn w rozumieniu prawa karnego: tak
Wypełnienie ustawowych znamion czynu zabronionego: tak
i) ustawowe znamiona podmiotu: tak, była poczytalna:
ii) ustawowe znamiona strony podmiotowej: tak, umyślnie;
iii) ustawowe znamiona strony przedmiotowej: przestępstwo formalne, zaniechanie(???)
iv) ustawowe znamiona przedmiotu ochrony: dobro publiczne(???)
Społeczna szkodliwość czynu w stopniu wyższym niż znikomy: tak
Bezprawny: tak
Zawiniony: tak

Zabójstwo
Zachowanie się człowieka: tak
Czyn w rozumieniu prawa karnego: tak
Wypełnienie ustawowych znamion czynu zabronionego: tak
v) ustawowe znamiona podmiotu: tak, była poczytalna; przestępstwo ogólne,
vi) ustawowe znamiona strony podmiotowej: tak, umyślnie; zamiar ewentualny;
vii) ustawowe znamiona strony przedmiotowej: przestępstwo materialne, działanie;
viii) ustawowe znamiona przedmiotu ochrony: życie,
Społeczna szkodliwość czynu w stopniu wyższym niż znikomy: tak
Bezprawny: tak
Zawiniony: nie, stan wyższej konieczności art. 26 § 2 KK

Muszą być wypełnione wszystkie elementy:

a) zachowanie się człowieka: tak;
b) będące czynem w rozumieniu prawa karnego: tak, nie było przymusu bezwzględnego;
c) wypełnienie ustawowe znamiona czynu zabronionego:
i) ustawowe znamiona podmiotu: wiek, poczytalność,
ii) ustawowe znamiona strony podmiotowej: przestępstwo powszechne, zamiar bezpośredni;
iii) ustawowe znamiona strony przedmiotowej:
A.znamię czasownikowe:
„kradnie”: tak,
B.czas: zawsze,
C.sposób: każdy,
D.przedmiot wykonawczy: każdy,
E.skutek: tak
iv)ustawowe znamiona przedmiotu
ochrony: mienie
d)społecznie szkodliwe w stopniu
wyższym niż znikomy
(karygodność): tak;
e)bezprawne: tak;
f)zawinione: tak.

Kowalski:
art. 284 KK,
art. 278 KK,
art. 310 § 2 KK,

Marecki:
art. 288 KK,
art. 291 KK
art. 310 § 2 KK
a) zachowanie się człowieka: tak;
b) będące czynem w rozumieniu prawa karnego: tak, nie było przymusu bezwzględnego;
c) wypełnienie ustawowe znamiona czynu zabronionego:
i) ustawowe znamiona podmiotu: odpowiedni wiek, poczytalność,
ii) ustawowe znamiona strony podmiotowej: przestępstwo powszechne, zamiar bezpośredni;
iii) ustawowe znamiona strony przedmiotowej:
A. znamię czasownikowe: „kradnie”: nie. kradzież polega na wyjęciu przedmiotu spod
czyjegoś władztwa. dziad tego nie zrobił. wziął z ziemi.