PAREMIE

GRUPA I
1. Ab initio nullum semper nullum
To co jest od początku nieważne, jest zawsze nieważne.
art. 58 KC §1. Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy
jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, obejście ustawy jest
zawsze niezgodne z ustawą.
2. Accessio cedit principali
Przyrost przypada rzeczy głównej, temu co główne.
art. 193 KC: Zasada rzymskiego prawa rzeczowego, która odnosi się do jednego z
pierwotnych sposobów nabycia własności, tj. akcesji (przyjęcia i zmieszania) – własność
rzeczy głównej o większej wartości rozciąga się na wartość poboczną (tzw. Przyłączenie), np.
budynek jest akcesją gruntu.
3. Actor sequitur forum rei
Powód idzie za pozwanym.
Art. 27 §1 KPK: Podstawowa zasada procesowa – tzw. Zasada właściwości miejscowej –
sądem właściwym jest sąd zamieszkania pozwanego.
4. Actori incumbit probatio
Na powodzie spoczywa ciężar dowodu.
Zasada prawa rzymskiego oznaczająca, że dochodzący swego roszczenia musi je udowodnić.
art. 6 KC: Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki
prawne.
5. Actus simulatus nullius est momenti
Czynność pozorna jest nieważna.
Pozorność (symulacja) zachodzi wtedy, gdy strony procesowe umawiają się na dokonanie
danej czynności prawnej zewnętrznie poprawnej bez jej konsekewencji. Czynność pozorna
jako sprzeczna z wolą nie ma znaczenia prawnego z powodu braku woli wywołania skutków
wprawnych.
6. Adoptio naturam imitatur
Przysposobienie naśladuje naturę.
Zasada rzymskiego prawa rodzinnego – stosunki pomiędzy przysposobionym, a
przysposabiającymi powinny być identyczne jak w rodzinie naturalnej.
 7. Agere non valenti non currit praescriptio
Przedawnienie nie biegnie względem tego, kto jest niezdolny do dochodzenia swych roszczeń
przed sądem.
Przedawnienie jest tradycyjną instytucją prawa cywilnego, która ogranicza w czasie
możliwość dochodzenia roszczenia. Do przedawnienia dochodzi na skutek niewykonywania
roszczenia przez określony w ustawie okres czasu a więc minął czas jego wymagalności.
Wymagalność to możliwość żądania przez uprawnionego spełnienia świadczenia.
8. Ambulatoria est voluntas testatoris usque ad mortem
Wola spadkodawcy, testatora może być zmieniana aż do śmierci.
Zasada, w myśl której wola spadkodawcy może być zmieniana aż do momentu śmierci. Po
stwierdzeniu zgonu dokonuje się jedynie realizacji ostatecznej wersji.
9. Appellatione extinguitur iudicatum
Apelacja znosi wyrok.
art. 444 KPK: Od wyroku sądu pierwszej instancji stronom, podmiotowi określonemu w art.
416, a pokrzywdzonemu od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie, wydanego na
posiedzeniu, przysługuje apelacja, chyba że ustawa stanowi inaczej.
10. Audiatur et altera pars
Niech będzie wysłuchana i druga strona. / Należy wysłuchać drugiej strony.
Zasada procesowa, art.6 KC: Mówi o tym, że nie wolno wydawać wyroku bez wysłuchania
obu stron, chyba że strona zrezygnuje z dowodu z zeznań. Sąd powinien dążyć do zbadania
wszystkich aspektów sprawy - ZASADA KONTRADYKTORYJNOŚCI
11. Bis de eadem re agere non licet
Nie wolno procesować się dwa razy w tej samej sprawie.
art.17 §1 KPK: Nie można wytaczać pozwu w sprawie już osądzonej i zakończonej
prawomocnym wyrokiem (art.199 §1 KPC). Podobnie w prawie polskim, ponowne
dochodzenie tego samego roszczenia od tej samej osoby uzasadnia odrzucenie pozwu w
procesie cywilnym, a wszczęcie ponownego postępowania karnego co do tego samego czynu
tej samej osoby jest podstawą dla umorzenia postępowania. Paremia tłumaczona na
podstawie słów Gaiusa.
12. Cogitationis poenam nemo patitur
Nikt nie ponosi kary za myślenie.
Osądzonym można być tylko za czyn, który rzeczywiście zaistniał; zamiar nie stanowi
podstawy do osądzenia kogoś. Przestępstwem jest tylko czyn dokonany. Prawo karne nie
wykracza w sferę myśli podmiotu, dopóki nie zostaną one uzewnętrznione i zamienione w
czyn.
 13. Confessio est regina probationum
Przyznanie się do winy jest królową dowodów.
art. 7 KPK: Współcześnie owa zasada nie obowiązuje. Przyznanie się do winy oskarżonego
jest dowodem nadrzędnym. Sąd w tej sytuacji może zrezygnować z przeprowadzenia
dalszego postępowania dowodowego, a sprawę kończy prawomocny wyrok. Zasada ta miała
prędzej zastosowanie w średniowieczu i na dzień dzisiejszy jest już nieobowiązująca.
Zastąpiona została zasada swobodnej oceny dowodowej, na podstawie której organy
postępowania kształtują swe przekonanie na podstawie całości materiału dowodowego.
14. Consensus facit nuptias
O zawarciu małżeństwa decydują zgodne oświadczenia woli.
art. 1057 § 1 P. kanonicznego. Reguła wywodząca się z zasady konsensualizmu przy
zawieraniu związków małżeńskich. Małżeństwo powstaje poprzez dokonanie czynności
prawnej o charakterze formalnym. art. 1 § 1 KRO: Małżeństwo zostaje zawarte, gdy
mężczyzna i kobieta jednocześnie obecni złożą przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego
oświadczenia, że wstępują ze sobą w związek małżeński.
15. Contractus ab initio voluntatis est, ex post facto necessitatis
Zawarcie kontraktu jest dobrowolne, ale wykonanie przymusowe.
art. 353 KC: Zawarcie umowy pomiędzy stronami ma charakter dobrowolny, jednak po
podpisaniu jej na stronach spoczywa obowiązek spełniania zawartych w niej ustaleń. Ta
sentencja rzymska mówi o dobrowolności zawarcia kontraktu i o jego przymusowym
wykonaniu. Na tej podstawie wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia,
natomiast dłużnik musi świadczenie spełnić. Gdy dłużnik nie spełnia świadczenia,
wierzycielowi przysługuje prawo wystąpienia do sądu z odpowiednim roszczeniem.
16. Crimina morte extinguuntur
Przestępstwa wygasają wskutek śmierci sprawcy.
art.17 §1 KPK: Po śmierci sprawcy nie osądza się go za popełnione przestępstwa, a trwające
postępowania zostają umorzone.
17. Da mihi factum, dabo tibi ius
Daj mi okoliczności faktyczne, a ja wskażę Ci prawo.
Interpretacja działań powinna się opierać na faktach, którym odpowiadają konkretne
artykuły. W postępowaniu przed sądem strona ma jedynie dostarczyć dowody, bez
konieczności wskazania podstawy prawnej. Leży to w kompetencjach sądu.
 18. Debet quis iuri subiacere, ubi deliquit
Podlega się prawu miejsca dokonania przestępstwa.
Przywołaną sentencję można odnieść do współczesnej zasady właściwości miejscowej sądu,
czyli wskazania, który z równorzędnych sądów będzie musiał procedować w konkretnej
sprawie jako sąd pierwszej instancji. Pierwszorzędne znaczenie ma miejsce popełnionego
przestępstwa. Gdy przestępstwa popełniono w okręgu kilku sądów - właściwym sądem
będzie ten, w którego okręgu najpierw zostało wszczęte postępowanie przygotowawcze
prowadzone np. przez prokuraturę.
19. Dies interpellat pro homine
Termin wzywa za człowieka.
art. 476 KC: Terminy ustawowe są obowiązujące bez powiadomienia z urzędu – należność
staje się zawsze wymagalna w tej sytuacji. Niewywiązanie się z tego obowiązku powoduje
popadnięcie w zwłokę.
20. Dura lex, sed lex
Surowe prawo, ale prawo
Niezależnie od tego, jak brutalne konsekwencje niesie za sobą prawo, jest ono obowiązujące i
nie można się od niego odwołać na tej podstawie.
21. Ei incumbit probatio, qui dicit, non qui negat
Ciężar dowodu spoczywa na tym, kto twierdzi, nie na tym, kto zaprzecza.
art.6 KC: To oskarżający musi udowodnić winę pozwanego za pomocą wszelakich dowodów
(świadkowie, dowody rzeczowe, etc.)
22. Et non facere, facere est
Powstrzymanie się od działania jest także działaniem.
art.353 §2 KC: Sentencja dotyczy świadczenia, które może polegać nie tylko na działaniu, ale
także na zaniechaniu (tj. powstrzymaniu się od działania) – o świadczenie zaniechania
wierzyciel może wnioskować przed sądem.
23. Factum executoris factum partis
Czynność przedstawiciela jest czynnością strony.
art. 95 § 2 KC: Czynność prawna dokonana przez przedstawiciela w granicach umocowania
pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego.
24. Furiosi voluntas nulla est
Chory umysłowo nie ma woli; nie jest zdolny do wyrażenia woli.
art. 82 KC: Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek
powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie
decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju
umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności
psychicznych. Nie wiadomo czy osoba chora zrobiła coś świadomie, czy nie, więc uznajemy,
że nie miała woli. Czynność prawna dokonana przez osobę, która nie ma zdolności do
czynności prawnych, jest nieważna. Jednakże gdy osoba niezdolna do czynności prawnych
zawarła umowę należącą do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących
sprawach życia codziennego, umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania, chyba że
pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.
25. Genus perire non censetur
Uważa się, że gatunek nie ginie.
art. 357 i 459 KC: Rzymianie dzielili rzeczy na specyficzne i rzeczowe (gatunkowe).
Powodowało to ich specyficzny podział przy sprzedaży/kupnie. W przypadku rzeczy
gatunkowych jakiekolwiek niedotrzymanie umowy prowadzi do podwójych sankcji karnych i
odmiennego kształtowania obowiązków sprzedającego, z racji ich wymiennego charakteru.
Jeżeli przedmiot świadczenia jest oznaczony indywidualnie co do tożsamości to w przypadku
zgubienia bądź zniszczenia rzeczy przez przypadek dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku
świadczenia wobec wierzyciela, natomiast gdy rzecz oznaczona jest co o gatunku to dłużnik
musi zastąpić daną rzecz innym egzemplarzem tego samego gatunku.
26. Hereditas nihil aliud est, quam successio in uniwersum ius, quod defunctus habuerit
Spadek jest wejściem w ogół praw zmarłego.
Osoba dziedzicząca po przedstawieniu testamentu ma pełnię praw, jeśli chodzi o
dysponowanie dobrami jej zapisanymi, a także uprawnieniami, które odziedziczyła po
zmarłym.
27. Ignorantia iuris nocet, ignorantia facti non nocet
Nieznajomość prawa szkodzi, nieznajomość faktu nie szkodzi.
Nieznajomość prawa nie chroni przed sankcjami/brak znajomości faktów w danej sprawie
nie grozi sankcjami.
28. Impossibilium nulla obligatio est
Zobowiązanie do świadczenia rzeczy niemożliwych nie istnieje.
W momencie zawarcia świadczenia, jego przedmiot musi być faktyczny zarówno pod
względem prawnym, jak i formalnym. Jest to podwalina jednej z podstawowych zasad
praworządności i koncepcji tzw. Wewnętrznej moralności prawa, która oznacza, iż dobre
prawo nie wymaga od adresata niemożliwego. Nie powinien więc istnieć konflikt między
chęcią spełnienia obowiązku postępowania zgodnie z przepisami prawnymi, a rzeczywistą
możliwością jego realizacji.
 29. In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectanda sunt
Przy zawieraniu umów uwzględnia się bardziej wolę stron, niż ich słowa.
art.65 KC: Oświadczenie woli zawarte przez strony stanowi podstawowe źródło rozstrzygania
sporów między stronami.
30. In dubio pro reo
W razie wątpliwości na korzyść pozwanego./Sprawy wątpliwe należy rozstrzygać na korzyść
pozwanego.
W przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy je rozstrzygać na korzyść oskarżonego.
31. In poenam heres non succedit
Kary spadkobierca nie dziedziczy./Spadkobierca,dziedzic nie dziedziczy kary nałożonej na
spadkodawcę.
art. 922 KC: Kary nałożone w trybie kodeksu karnego na spadkodawcę nie przechodzą na
spadkobiercę.
32. Iura novit curia
Sąd zna prawo.
Strony w tym postepowaniu mogą dowodzić jedynie faktów (facta probatur), natomiast nie
jest ich zadaniem przekonywanie sądu w zakresie obowiązywania określonego przepisu
prawnego i sposobu jego wykładni. Fachowa wykładnia jest objęta domniemaniem wyłącznej
kompetencji sądu.
33. Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique
tribuere
Nakazy prawa są następujące: uczciwie żyć, nie szkodzić drugiemu, oddawać każdemu co
mu się należy.
Paremia ta wyjaśnia obowiązki nałożone przez prawo względem obywatela tak, aby ten nie
wchodził w zatarg z obowiązującymi przepisami. Życie zgodne z tymi zasadami likwiduje
ryzyko sporów.
34. Ius est ars boni et aequi
Prawo jest sztuką stosowania tego, co dobre i słuszne.
Podstawowa odpowiedź na pytanie: Czym jest prawo? – Stanowi zasadę mówiącą, iż
wszelkie regulacje prawne powinny się zawierać w ramach słuszności i dobra publicznego.
Wskazuje pewne wartości, jakimi ma się posługiwać ten, kto prawo stosuje i ten, kto prawo
tworzy. Odnosi się do najbardziej podstawowych aspektów moralnych prawa, tzn przekazuje,
że stanowienie prawa powinno opierać się na tych dwóch czynnikach. Bonum (dobro) i
aequium (słuszność) jako wartości stanowią podstawę prawa i wymagają ciągłego
stosowania.

35. Ius publicum privatorum pactis mutari non potest

Prawo publiczne nie może być zmieniane umowami osób prywatnych.
Na kształtowanie prawa publicznego nie mogą wpływać umowy zawarte pomiędzy
podmiotami prawnymi. Ta zasada została wyrażona w wypowiedzi Ulpiana. Prawem
publicznym jest to, które dotyczy ustroju państwa rzymskiego. Prywatnym jest natomiast to,
które będzie dotyczyć korzyści jednostek. Są bowiem pewne normy ogólnie publicznie
użyteczne, inne są natomiast korzystne dla jednostek. Kryterium tego podziału stanowi
korzyść (utilitas). Prawo publiczne na ma uwadze dobro ogółu a nie jednostki. Dlatego
jedynie prawo prywatne może zostać zmienione umowami między osobami prywatnymi.
36. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi
Sprawiedliwość jest niezmienną i trwałą wolą oddania każdemu, co mu się
należy/zagwarantowania każdemu jego praw.
O istnieniu sprawiedliwości możemy mówić wtedy, gdy wszelkie prawa należne jednostkom
czy podmiotom prawnym są im bezsprzecznie gwarantowane i respektowane przez organy
centralne. Uznanie i zabezpieczenie istniejącego porządku prawnego to głównie zadanie
aparatu wymiaru sprawiedliwości. Odnosząc się do prawa rzymskiego taki stan rzeczy miał
na uwadze Ulpian, który odwołując się do określenia sprawiedliwości w zakresie oddania
każdemu tego, co mu się należy. Według Rzymian prawo powinno urzeczywistniać
sprawiedliwość, która stanowiła jego źródło.
37. Male nostro iure uti non debemus
Nie powinniśmy źle korzystać z przysługującego nam prawa.
art.5 KC: Należy korzystać z prawa w taki sposób, aby nie prowadzić do jego nadużywania.
Znalazło zastosowanie w art.5 KC, według którego nie można czynić ze swego prawa użytku,
który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami
współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za
wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Należy korzystać z przysługującego nam prawa
w taki sposób, aby nie dochodziło do nadużycia tego prawa.
38. Manifestum non eget probatione
To, co oczywiste, nie wymaga dowodu.
Kwestie jasne i przejrzyste nie wymagają potwierdzania ich dowodami. Fakty, które są
oczywiste, absolutnie znane nie wymaga dowodu. Zakłada się, że są one znane ogółowi
społeczeństwa.
39. Mater semper certa est: pater est, quem nuptiae demonstrant
Matka jest zawsze pewna, a ojcem jest ten, na kogo wskazuje małżeństwo.
art.62 KRO: Domniemuje się, iż w przypadku niemożności ustalenia ojca dziecka urodzonego
w trakcie trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od jego ustania, ojcem staje się
mąż matki.
40. Mora trahit periculum
Zwłoka pociąga za sobą ryzyko.
Popadnięcie w zwłokę prowadzi do określonych konsekwencji, np. odsetki czy grzywna. O
zwłoce mówimy wtedy, gdy dłużnik lub zwierzyciel bez usprawiedliwionej przyczyny albo nie
wypełnia świadczenia w terminie bądź odmawia przyjęcia prawidłowo zaoferowanego
świadczenia. Zwłoka zawsze pociąga za sobą ryzyko, np. w płaceniu odsetek, odszkodowania
itd.
41. Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur
Dziecko poczęte uważa się za narodzone, ilekroć chodzi o jego korzyści.
Paremia ta odnosi się głównie do nabywania osobowości prawnej przez dziecko – dotyczy to
np. kwestii dziedziczenia majątku – jest to tzw. Fikcyjna osobowość prawna dziecka
poczętego. W art.927 §1 KC odzwierciedlenie znajduje zasada w pełni ukształtowana w
średniowieczu, a oparta na sentencji Paulusa zawartej w digestach. Sentencja ta wyraźnie
podkreśla możliwość uznania za narodzone dziecko poczęte jeśli chodzi o jego korzyść.
Wówczas skutki żywego urodzenia rozciąga się wstecz od chwili poczęcia.
42. Nemo iudex in sua causa
Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie,
art.40 §1 i 41 KPK: Sprawa dotycząca danej osoby (lub osoby spokrewnionej z nią) nie może
być osądzana przez nią samą, gdyż grozi to nieobiektywnym spojrzeniem na rozpatrywaną
kwestię. Polski system prawny określił szereg powodów, z mocy których sędzia został
wyłączony.
43. Nemo plus iuris ad alium transferre potest, quam ipse habet
Nikt nie może przenieść na drugą osobę więcej praw, niż sam posiada.
Zasada odnosi się w prawie rzymskim do tzw. Pochodnych sposobów nabywania własności-
nikt nie może rozdzielać praw i korzystać z nich, nie posiadając ich.
44. Non omne, quod licet, honestum est
Nie wszystko co dozwolone jest uczciwe.
Nie wszystko, co jest nawet prawnie dozwolone jest zgodne z normami etyki.
45. Omnis definitio in iure civili periculosa est, parum est enim, ut non subverti potest
Wszelka definicja w prawie cywilnym jest niebezpieczna, ponieważ rzadko się zdarza, by nie
można było jej podważyć.
 45. Pacta sunt servanda
Umów należy dotrzymywać.
Zawarte umowy (nawet słowne) powinny być dotrzymywane.
46. Possessionem adquirimus et animo et corpore
Posiadanie nabywamy przez fizyczne objęcie rzeczy i zamiar zatrzymania jej dla siebie.

47. Prior tempore potior iure

Pierwszy w czasie, lepszy prawem/w prawie.
art. 249 i 310 KC: Kto pierwszy, co do czasu, ten lepszy co do prawa – Prawo powstałe później
nie może działać z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej (art.249) oraz
pierwszeństwo przyznaje się zastawowi powstałemu później, chyba że działał on w złej
wierze (art.310).
48. Quot generationes tot gradus
Ile urodzeń, tyle stopni.
Oznacza to, że stopnie pokrewieństwa oblicza się w obydwu liniach według liczby urodzeń.
System obliczania stopnia pokrewieństwa był bardzo ważny w szczególności przy
rozpatrywaniu spraw spadkowych czy też przeszkód do zawarcia małżeństwa. System oparty
na tej zasadzie dzielił osoby na ascendentów i descendentów czyli wstępni lub zstępni.
Ascendentami (wstępnymi) byli rodzice, dziadkowie itd. Natomiast descendentami
(zstępnymi) były dzieci, wnuki itd.
49. Qui iure suo utitur, neminem laedit
Kto nie przekracza przysługującego mu prawa, nie narusza praw drugiego.
Postępowanie zgodnie z przysługującym nam prawem stanowi gwarancję respektowania
praw drugiej osoby.
50. Reformationis in peius iudici appellato non licet
Sędziemu apelacyjnemu nie wolno zmieniać wyroku na niekorzyść
zasądzonego/odwołującego się.
Sąd apelacyjny nie może pogorszyć położenia wnioskodawcy lub zaostrzyć kary mu
wymierzonej po ponownym rozpatrzeniu sprawy.
51. Sententia facit ius /(inter partes)
Prawomocny wyrok stanowi prawo (obowiązuje)/Wyrok tworzy prawo pomiędzy stronami.

52. Separata esse debet possessio a proprietate

Powinno się oddzielać, odróżniać posiadanie od własności.
art.140 i 336 KC: Posiadanie zawsze jest różne od prawa własności – posiadacz zależny nie
posiada prawa do zatrzymania rzeczy dla siebie, natomiast właściciel może rzeczą
swobodnie dysponować.
53. Species perit ei cui debetur
Rzecz indywidualnie oznaczona przepada temu, komu się należy.
Jeśli zginie lub ulegnie zniszczeniu rzecz oznaczona indywidualnie i nie ma w tym winy
dłużnika, to zobowiązanie wygasa.
54. Summum ius summa iniuria
Najwyższe prawo może stać się najwyższym bezprawiem.
Nieumiejętne konstruowanie prawa może prowadzić do postępującego bezprawia. Ścisłe
trzymanie się litery prawa potrafi prowadzić do niesprawiedliwych rozstrzygnięć, zbyt
rygorystyczne przestrzeganie prawa przyniesie odmienne od przewidywanych konsekwencje.
55. Superficies solo cedit
To, co jest na powierzchni, gruncie, przypada gruntowi.
art.191 i 235 §1 KC: Właścicielem rzeczy na danym gruncie staje się osoba nabywająca grunt,
chyba że na którejś z tych rzeczy ustalono użytkowanie wieczyste w trybie artykułu 235 §1.
56. Testis unus, testis nullus
Jeden świadek, żaden świadek.
Jeden świadek w sprawie nie pozwala na jednoznaczne przybliżenie okoliczności popełnienia
przestępstwa.
57. Vim vi repellere licet
Siłę wolno odeprzeć siłą.
art.423 KC: Współcześnie sentencja odnosi się do obrony własnej, wraz z zachowaniem
wszelkich obostrzeń dotyczących tej kwestii i jej interpretacji.
58. Volenti non fit iniuria
Chcącemu nie dzieje się krzywda.
Podejmując działanie zgodne z prawem nie należy spodziewać się żadnej krzywdy.
 GRUPA II
59. Clara non sunt interpretanda
Jasne wyrażenie nie wymaga interpretacji.
Zasada, w myśl której przedmiotem wykładni powinny być tylko przepisy budzące
wątpliwości.
60. Lege non distinguente nec nostrum est distinguere
Tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą rzeczą jest wprowadzać rozróżnienie.
Tam gdzie ustawodawca nie czyni rozróżnienia między danymi stanami faktycznymi,
regulowanymi przez określony termin (czy też pojęcie), nie powinien czynić go również
interpretator. Na przykład – jeżeli prawodawca używa sformułowania „postępowanie przed
sądem”, to zgodnie z sensem tej paremi, można przyjąć, że chodziło mu o postępowanie
przed sądem I i II instancji, ponieważ sam nie zaznaczył o którą instancję mu chodzi.
61. Legem brevem esse oportet
Ustawa powinna być zwięzła.
Ustawa w swoim brzmieniu powinna zawierać wszelkie przypadki możliwe do zaistnienia,
ujęte w jak najmniejszym wymiarze słów. Wszystko powinno być zwięzłe, klarowne,
nieskomplikowane (Seneka). Ta sentencja nie straciła na swojej aktualności. Powinni sobie ją
wziąć do serca współcześni ustawodawcy. Zgodnie z przepisem §5 zasad techniki
prawodawczej przepisy ustawy redaguje się zwięźle i syntetycznie, unikając nadmiernej
szczegółowości, a zarazem w sposób w jaki opisuje się typowe sytuacje występujące w
dziedzinie spraw regulowanych tą ustawą.
62. Leges ab omnibus intellegi debent
Ustawy powinny być zrozumiałe dla wszystkich.
Ustawy powinny być napisane językiem, który gwarantuje ich rozumienie przez wszystkich
odbiorców. W początkowym okresie wiedza prawna była wiedzą ezoteryczną, utajnioną. §6
zasad techniki prawodawczej – przepisy ustawy redaguje się tak, aby dokładnie i w sposób
zrozumiały dla adresatów zawartych w nich norm wyrażały intencje prawodawcy. Prawo jest
tworzone dla ludzi i ze względu na ludzi. Postulat jasności prawa stanowi istotny element
pewności prawa w demokratycznym państwie prawa.
63. Lex non obligat, nisi promulgata
Ustawa nie obowiązuje, jeśli nie została ogłoszona.
Warunkiem obowiązywania uchwał jest ich ogłoszenie w celu zapoznania się z nią przez
podmioty. Sentencja ta nie pochodzi z prawa klasycznego rzymskiego. Została wywiedziona
ze średniowiecznego prawa teologicznego Tomasza z Akwinu (w oparciu o prawo rzymskie).
Jej sens pozostał aktualny. Promulgatio (promulgacja) – oficjalne ogłoszenie aktu prawnego,
jest nieodłącznym elementem demokratycznego państwa prawnego. Wymóg promulgacji
jest przesłanką obowiązywania prawa, co oznaczam że obywatel musi mieć możliwość
zapoznania się z jego treścią.
64. Lex posterior derogat legi priori
Ustawa późniejsza uchyla ustawę wcześniejszą.
Tzw. Reguła kolizyjna chronologiczności: przepis znajdujący się w akcie późniejszym (według
daty ogłoszenia) ma pierwszeństwo przed przepisem znajdującym się w akcie wcześniejszym
w zakresie, w którym stanowi inaczej. W pierwotnej wersji Modestyna, prawnika rzymskiego,
ta paremia brzmiała nieco łagodniej. Minowicie nowa norma nie uchyla lecz więcej znaczy
niż dotychczasowa. Dopiero w późniejszym okresie średniowieczni komentatorzy nadali jej
bardziej kategoryczną postać, że ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą. Derogaret –
częściowo uchylać (moc prawną), oznacza to, że norma wcześniejsza całkowicie traci moc
prawną.
65. Lex prospicit, non respicit
Ustawa patrzy naprzód, a nie wstecz.
Ustawa, która wchodzi w życie nie powinna rozpatrywać przypadków mających miejsce w
przeszłości. Regulować będzie ona stosunki w danej dziedzinie od momentu jej wejścia w
życie. Dotyczy tzw. Retroaktywności prawa – normami retroaktywnymi są normy, które
wyznaczają zachowania możliwe do zrealizowania ale też zachowania związane ze
zdarzeniami czy stanem rzeczy, które zaistniały przed jej wejściem w życie i na które już nie
mamy żadnego wpływu. Paremia ta sugeruje, że prawo nigdy nie może działać wstecz.
Tymczasem jest wręcz przeciwnie, otóż postulat nie retroaktywności prawa jest ogólną i
powszechnie akceptowalną zasadą, ale nie ma on charakteru bezwzględnego i w związku z
tym samo prawo przewiduje od niej szereg wyjątków, np. art. 3 KC: Ustawa nie ma mocy
wstecznej chyba, że wynika to z jej brzmienia i celu. Nawet w prawie karnym bezwzględny
charakter tej zasady jest ograniczony wyłącznie do ram wyznaczonych przepisem art.42 ust. I
Konstytucji. Odpowiedzialności podlega tylko ten kto dopuścił się czynu zabronionego pod
groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na
przeszkodzie ukarania za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl
prawa międzynarodowego.
66. Lex retro non agit
Prawo/Ustawa nie działa wstecz.
Ustawa, która weszła w życie nie może być podstawą dla ujemnych skutków prawnych
wynikających z czynów popełnionych przed jej wydaniem. Pozwala jednak na stosowanie
pewnych przywilejów, które wnosi wobec osób nieobjętych wcześniej danym prawem.
 67. Lex specialis derogat legi priori
Ustawa szczególna znosi, uchyla ustawę ogólną.
Tzw. Reguła kolizyjna szczególności – przepis o charakterze specialis ma pierwszeństwo przed
przepisem o charakterze generalis w zakresie, w którym stanowi inaczej.
68. Lex superior derogat legi inferiori
Ustawa wyższego rzędu, wyższej rangi uchyla ustawę niższego rzędu, niższej rangi.
Hierarchia aktów prawnych; tzw. reguła kolizyjna hierarchiczności – patrz: hierarchia aktów
prawnych – przepis z aktu hierarchicznie wyższego ma pierwszeństwo przed przepisem z aktu
hierarchicznie niższego w zakresie, w którym stanowi inaczej.
69. Nulla poena sine culpa
Nie ma kary bez winy.
art.1 §3 KK: Gdy komuś nie można udowodnić winy, nie należy go karać.
70. Nulla poena sine lege
Nie ma kary bez ustawy, kara za czyn musi być określona w ustawie.
Kara musi być jasno i precyzyjnie wyrażona w tekście prawnym. Kodeks KK wyraża dolną i
górną karę, dzięki czemu daje to sędziemu możliwość wyrażenia sprawiedliwego wyroku.
71. Nullum crimen sine lege
Nie ma przestępstwa bez ustawy.
art.1 §1 KK: Nie można pociągnąć do odpowiedzialności osoby popełniającej czyny, które nie
są objęte ustawą.
72. Nullum crimen sine poena
Nie ma przestępstwa bez kary.
art. 2 § 1 ust. 1 KPK: Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie
postępowania karnego, aby sprawca przestępstwa został wykryty i pociągnięty do
odpowiedzialności karnej, a osoba niewinna nie poniosła tej odpowiedzialności. Nie powinno
być przestępstwa bez kary. Postulat o charakterze politycznym.
73. Omnia sunt interpretanda
Wszystko podlega interpretacji.

74. Versanti in re illicita imputantur omnia, quae sequuntur ex delicto

Sprawcy działającemu w złym zamiarze przypisuje się wszystkie, nawet niezamierzone
następstwa czynu.
 GRUPA III
75. Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata
Uchylenie ustawy uchylającej ustawy nie przywraca obowiązywalności uchylonej ustawy.
Późniejsze uchylenie przepisu uchylającego wcześniejszy przepis nie powoduje
automatycznego przywrócenia obowiązywania tego wcześniejszego przepisu.
76. Acta publica probant se ipsa
Dokument urzędowe świadczą same za siebie.
Art. 244 KPC, Formalny charakter dokumentów. Postępowanie procesowe w prawie rzymskim
przez długi czas było postępowaniem niesformalizowanym, dopiero w procesie kognicyjnym
zaczęły być elementy formalne.
77. Affines sunt viri et uxoris cognati
Powinowatymi są krewni męża i żony.
Art. 61 k. rodzinnego i opiekuńczego. Powinowatymi są natomiast krewni małżonka (np.
siostra męża jest powinowatą żony). Powinowactwo nie ustaje po rozwodzie czy śmierci
jednego z małżonków. Powinowactwo wywołuje wiele skutków prawnych np. prawo odmowy
zeznań.
78. Compensatio est debiti et crediti inter se contributio
Potrącenie jest wzajemnym zaliczeniem długu i wierzytelności.
art.498 KC: W przypadku dokonywania potrąceń następuje ograniczenie sumy długu i
wierzytelności – X ma dług wobec Y, więc Y ma wierzytelność wobec X i odwrotnie –
następuje obustronne (częściowe/całkowite) zaspokojenie.
79. Eius est tollere legem, cuius est condere
Ten może uchylić ustawę, kto może ją uchwalić.
Paremia ta nawiązuje do podstawowej zasady odnoszącej się do prawodawcy, mówiącej o
tym, że jedynie prawodawca może uchylić wprowadzoną ustawę lub zastąpić ją jej
nowelizacją (poza trybem per deseducato i wyrokami TK).
80. Errantis nulla voluntas est
Działający pod wpływem błędu nie wyraża woli.
art. 84 KC Osoba mająca mylne wyobrażenie o stanie faktycznym, bądź prawnym o
okolicznościach, bądź osobie, która to oświadczenie wyraża może nie ponosić
odpowiedzialności za swoje działanie

81. Fraus est fraudem celare

Oszustwem jest ukrywać oszustwo.
Paremia mówi o tym, że ktoś kto czerpie jakieś korzyści z ukrywania czyjegoś oszustwa
podlega takiej samej odpowiedzialności karnej jak oszust.
82. Graviore culpa gravior poena
Im większa wina, tym surowsza kara.
art. 53 § 1 KK: Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych
przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy, uwzględniając
stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele zapobiegawcze i
wychowawcze, które ma osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie
kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa. Kara powinna być proporcjonalna do
winy (im większa wina, tym większa kara). Stopień winy wpływa na wymiar kary, winę
można podzielić na przestępstwo dokonane umyślnie i nieumyślnie. W przypadku
wymierzania kary należy wziąć pod uwagę humanitaryzm kary, stopień społecznej
szkodliwości czynu, zasady prewencji ogólnej i indywidualnej.
83. In testamentis plenius testatoris intentionem scrutamur
W testamencie należy badać zamiar spadkodawcy.
art.948 KC: Testament powinien być tak tłumaczony, aby w jak największym stopniu spełnić
wolę spadkodawcy w nim zawartą.
84. Neminem captivabimus nisi iure victum
Nikogo nie będziemy więzili, chyba że skazanego prawomocnym wyrokiem./Nikogo nie
uwięzimy, o ile nie zostanie pokonany prawem.
art.250 §1 KPK, art.257 KPK (stanowi iż tymczasowego aresztowania nie stosuje się gdy
wystarczy inny środek kontroli nad podejrzanym). Zasada dotycząca nietykalności cielesnej –
nie można więzić osoby, która nie została skazana prawomocnym wyrokiem. Tymczasowe
zatrzymanie może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu. Na podstawie przywilejów
Władysława Jagiełły z roku 1430 (nadanie), (w 1433 potwierdzenie) w Brześciu Kujawskim. W
polskim postępowaniu dopuszcza obok skazania prawomocnym wyrokiem, więzienie na
mocy postanowienia sądu, które w postępowaniu przygotowawczym może być wydane na
wniosek prokuratora.
 85. Obligatio est iuris vinculum quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei
secundum nostrae civitatis iura
Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do świadczenia pewnej rzeczy według
praw naszego państwa.
art.353 §1 KC: Od momentu zawarcia zobowiązania wierzyciel uprawniony jest do żądania
od dłużnika spełnienia świadczenia wedle obowiązującego prawa. Osoby wierzyciela i
dłużnika winne być ściśle określone. Jedna z prób definicji pojęcia zobowiązania, nie ma
jednej defincji to jest jedna z wielu, który tworzy węzeł obligacyjny. Ta sentencja pochodzi z
instytucji justyniańskich. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika
świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.
86. Publicum ius est, quod ad statum rei Romanae spectat; privatum quod at
singulorum utilitatem
Prawem publicznym jest to, które ma na względzie dobro państwa rzymskiego; prawem
publicznym jest to, które ma na względzie dobro jednostek.

87. Qui curat, non curatur

Kto sam podlega kurateli/opiece nie może jej sprawować nad inną osobą.
Osoba, nad którą sprawowana jest opieka nie może stać się opiekunem dla innej osoby –
odnosi się to np. do opieki nad małoletnimi.
88. Qui testamento heres instituitur, in eodem testamento testis esse non potest
Kto w testamencie jest dziedzicem, nie może w tym samym testamencie występować jako
świadek.
art.957 KC: Według prawa zadatek stanowi dowód zawarcia umowy, a w przypadku jej
niewykonania zostaje on zatrzymany przez stronę, która go otrzymała ( lub żądać sumy 2x
wyższej, gdy sama zapłaciła zadatek).
89. Res nullius cedit primo occupanti
Rzecz niczyja przypada temu, kto pierwszy ją zawłaszczył/objął w posiadanie.
art.181 KC: Własność nabywa się poprzez objęcie rzeczy ruchomej w jej samoistne
posiadanie.
90. Tempus regit actum
Czas rządzi czynnością prawną.

91. Tres faciunt collegium

Trzech tworzy związek.
 92. Ubi eadem ratio, ibi eadem legis dispositio
W takich samych okolicznościach należy stosować takie same rozwiązania prawne./Przy
takim samym sensie ustawy, takie same postanowienia ustawy.
Jeśli nie zmienił się sens ustawy należy przyjąć, że podobnie ma się sprawa z jej
postanowieniami.

93. Usucapio est adiectio dominii per continuationem possessionis temporis lege
definiti
Zasiedzenie jest nabyciem własności na skutek ciągłego posiadania przez oznaczony prawem
czas.

94. Iniuria non excusat iniuriam

Bezprawie nie usprawiedliwia bezprawia.
Jako bezprawie prawo cywilne traktuje wszystko to, co wyrządza szkodę, gdy przekraczane są
zasady współżycia społecznego, naruszone prawa podmiotowe.
95. Semel heres semper heres
Kto zostaje dziedzicem raz, pozostaje nim na zawsze.
art.962 KC: Jeżeli raz spadkobierca przyjął spadek, to nie może się go zrzec w późniejszym
terminie. Przyjęcia testamentu nie można także uwarunkować od jakichkolwiek kwestii czy
terminów.