Przedmiot: Podstawy prawa cywilnego

Temat: Czynności prawne.

Czynnością prawną jest taki stan faktyczny, którego koniecznym elementem jest
przynajmniej jedno
oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutków prawnych. W postaci powstania,
zmiany lub
ustania stosunku cywilnoprawnego.
Wyróżnia się czynności prawne:
1.jednostronne,
2.umowy
3.uchwały.
Czynności jednostronne dochodzą do skutku w wyniku złożenia jednego oświadczenia woli
do
czynności takich zalicza się wypowiedzenie umowy, odstąpienie od umowy, testament,
pełnomocnictwo.
Nie wszystkie oświadczenia woli są czynnościami prawnymi. Czynnościami takimi są tylko te z
nich
które oparte są na konkretnym przepisie prawa. Nie jest czynnością prawna np. oferta,
ponieważ nie
wywołuje ona skutku prawnego, dopóki nie zostanie przyjęta przez adresata. Jeżeli zostaje
przyjęta to
staje się elementem składowym umowy. Nie może więc być uznana za jednostronną
czynność prawną.
Umowa jest czynnością prawną, w skład której wchodzić muszą co najmniej dwa zgodne
oświadczenia woli, np. oferta i oświadczenie o jej przyjęciu. Wyróżnia się umowy
dwustronne i
wielostronne. Z umową dwustronną mamy do czynienia zarówno wtedy gdy po każdej ze
stron
występuje jeden podmiot jak i wtedy gdy po każdej stronie występuje większa grupa
podmiotów, ale
każda z grup ma jeden wspólny interes np. grupa współwłaścicieli sprzedaje rzecz grupie
nabywców.
Z umową wielostronną mamy do czynienia wtedy, gdy umowa jest dziełem większej liczby
podmiotów, a każdy z nich ma swój odrębny interes. Przykładem takiej umowy jest umowa
spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością.
Uchwała kolegialnego organu osoby prawnej jest czynnością cywilnoprawną wtedy, gdy ma
na celu
wywołanie skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku
cywilnoprawnego.
Przykładem uchwały będącej czynnością prawną jest uchwała zgromadzenia wspólników
spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością stanowiąca podstawę zbycia nieruchomości lub
przedsiębiorstwa
spółki. Bez takiej uchwały sprzedaż dokonana przez zarząd spółki byłaby nieważna.
Natomiast nie
będzie czynnością prawna uchwała, która ustala regulamin działania rady nadzorczej, czy
zarządu.
Taka uchwała nie rodzi bowiem stosunku cywilnoprawnego. Ma charakter wewnętrznego
aktu
normatywnego. Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku przez samo złożenie
oświadczeń
woli. Są to tzw. czynności konsensualne. Zalicza się tu np. umowę sprzedaży.
1.Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero po złożeniu oświadczeń woli i
wydaniu rzeczy. Przykładem takiej czynności jest umowa przechowania.
2.Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero po wyrażeniu zgody przez osobę
trzecią, np. rodzica lub opiekuna jeżeli czynność dokonywana jest przez osobę o ograniczonej
zdolności do czynności prawnej.
Osobą trzecią jest odrębny podmiot prawa cywilnego. Natomiast nie jest osobą trzecią organ
osoby
prawnej, który wyraża zgodę na dokonanie czynności prawnej przez inny organ tej samej
osoby
prawnej. Organ nie jest bowiem odrębnym podmiotem prawa. Osoba trzecia nie jest stroną
czynności
prawnej, upoważnia jedynie inny podmiot do dokonania takiej czynności. Zgoda może być
wyrażona
przed wykonaniem czynności albo po jej dokonaniu. W tym drugim przypadku ma charakter
1
potwierdzenia czynności prawnej. Zgoda powinna być wyrażona w takiej formie w jakiej
dokonywana
jest czynność prawna. Brak zgody powoduje nieważność czynności prawnej.
3.Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero po ich wpisaniu do księgi
wieczystej.
Przykładem takiej czynności jest umowa o ustanowieniu hipoteki.
4.Niektóre czynności prawne dochodzą do skutku dopiero po ich wpisaniu do Krajowego
Rejestru Sądowego. Przykładem takiej czynności jest umowa sp. z. o o., spółka uzyskuje
osobowość
prawną, która jest celem umowy dopiero po wpisaniu umowy do KRS.
Z punktu widzenia czynności prawnych istotne znaczenie mają następujące przepisy: art. 56
KC,
art. 58 KC, art. 353 1
KC.
Wg art. 56 KC czynność prawna wywołuje skutki w niej wyrażone, a także te, które wynikają z
przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów.
Wg art. 58 KC czynność prawna jest nieważna jeżeli narusza przepisy prawa albo ma na celu
obejście prawa. Przepis prawa może postanawiać, ze w miejsce nieważnych postanowień
czynności
prawnych wejdą przepisy prawa. Czynność prawna jest nieważna także wtedy gdy narusza
zasady
współżycia społecznego.
Wg art. 3531 KC strony zawierające umowę mogą swobodnie kształtować jej treść byleby
tylko nie
naruszała ona właściwości stosunku cywilnoprawnego przepisów prawa lub zasad współżycia
społecznego.
Temat: Forma czynności prawnych.
Postać zewnętrza czynności prawnych.
Przez formę czynności prawnej należy rozumieć dopuszczalny lub przewidziany sposób
złożenia
oświadczenia woli. Art. 69 K.C. wyraża zasadę swobody formy oświadczenia woli
przewidując, że
wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się
tej osoby,
które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny w tym również przez ujawnienie tej woli w
postaci
elektronicznej (oświadczenie woli). Od tej zasady mogą być wprowadzone odstępstwa.
Zachowanie
się podmiotu które jest następnie uznawane za oświadczenie woli, musi stanowić przekaz
pewnych
treści myślowych. Środkiem przekazu środków myślowych jest znak, czyli pewien stan rzeczy
spowodowany przez człowieka po to, żeby wg przyjętej konwencji znaczeniowej wiązać z tym
znakiem myśli oznaczonej treści. Polskie prawo dopuszcza, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej,
wyrażenie oświadczenia woli za pomocą jakiegokolwiek znaku, nie tylko znaku językowego,
w
szczególności oświadczenie woli może być złożone przez czynności dorozumiane.
Z art. 60 KC wynika więc, że istnieją wyjątki od zasady swobody formy. Przepisy ustawy
zastrzegają
niekiedy dla danego rodzaju czynności prawnej formę szczególną, służy to takim celom jak :
- uchyla wątpliwości czy oświadczenie woli zostało w ogóle złożone,
- ułatwia proces dowodzenia,
- chroni strony uczestniczące w czynności przed pochopnymi decyzjami,
- wprowadza jawność czynności prawnych względem osób trzecich,
- ułatwia kontrolę (sądową, podatkową) nad dokonaniem czynności prawnej.
Wyróżnia się formę pisemną zwykłą oraz formy pisemne kwalifikowane, tj. pismo z datą
pewną,
pismo z notarialnym poświadczeniem podpisu, formę aktu notarialnego, formę
dokumentową, formę
elektroniczną.
Forma pisemna zwykła :
Dla zachowania tej formy wystarczy złożenie na dokumencie obejmującym treść
oświadczenia woli
własnoręcznego podpisu przez osobę, która złożyła to oświadczenie woli. Występują dwa
elementy
wyrażenie na jakimś nośniku treści oświadczenia woli, np. na papierze, skórze, kamieniu i
drugi
element złożenie własnoręcznego podpisu na nośniku (dokumencie) obejmującym treść
oświadczenia
woli.
2
Kodeks cywilny nie definiuje podpisu, czyni to orzecznictwo i doktryna.
Funkcje podpisu :
- identyfikacyjna,
- potwierdzającą stanowczość decyzji,
- poświadczającą , że oświadczenie zostało złożone i zakończone.
Podpis jest to znak graficzny złożony własnoręcznie pod tekstem obejmującym treść
oświadczenia
woli. Składa się z co najmniej nazwiska osoby składającej oświadczenia woli, dodanie imienia
jest
pożądane ale nie jest konieczne, nazwisko może przybrać formę skróconą i nieczytelną
byleby można
było stwierdzić, że podpis pochodzi od określonej osoby.
Z art. 78 KC wynika, że do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów obejmujących
treść
oświadczenia woli, z których każdy jest podpisany przez jedną ze stron lub dokumentów, z
których
każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej strony i jest przez nią podpisany. Kodeks
cywilny, w
niektórych sytuacjach, umożliwia złożenie podpisu osobom, które z różnych względów nie
mogą się
osobiście podpisać, są to tak zwane zastępcze postaci podpisów.
Art. 79 KC - osoba niemogąca pisać a mogąca czytać, może złożyć oświadczenie woli w
formie
pisemnej :
- w ten sposób, że na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli umieści tuszowy
odcisk palca
a obok tego „podpisu” jej imię i nazwisko wypisze inna osoba i sama się podpisze,
- zamiast składającego oświadczenie woli podpisze się inna osoba a jej podpis zostanie
poświadczony
przez notariusza lub wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starostę, marszałka
województwa z
zaznaczeniem, że został złożony na życzenie nie mogącego pisać lecz mogącego czytać.
Kwalifikowane formy pisemne :
Pismo z datą pewną – kodeks cywilny wymaga niekiedy aby czynność prawna miała formę
pisma z
datą pewną, np. art. 329 K.C. od zachowania tej formy może zależeć ważność czynności
prawnej (art.
329 par. 1 K.C.) bądź też wywołanie określonych skutków prawnych (porównaj art. 590 par. 1
K.C).
Urzędowe poświadczenie daty potwierdza, kiedy datowana czynność prawna została
dokonana, więc
od kiedy powstały bądź ustały skutki prawne tej czynności, co istotne data pewna wiąże też
osoby nie
uczestniczące w tej czynności.
Pismo ma datę pewną jeżeli :
- w razie poświadczenia daty przez notariusza (art. 99 ustawy prawa o notariacie),
- jeżeli fakt dokonania czynności został stwierdzony w jakimkolwiek dokumencie urzędowym
–
czynność prawna ma datę pewną od daty dokumentu urzędowego,
-w razie umieszczenia na dokumencie obejmującym czynność prawną jakiejkolwiek wzmianki
urzędowej – czynność prawna ma datę pewną od daty tej wzmianki,
- w razie śmierci jednej z osób podpisanych na dokumencie – czynność prawna ma datę
pewną od
daty śmierci tej osoby.
Pismo z poświadczeniem podpisu – art. 75, 79, 1018 par. 3 K.C.
Poświadczenie podpisu polega na tym, że na dokumencie obejmującym treść oświadczenia
woli,
składa własnoręczny podpis osoba składająca oświadczenie woli a jej podpis poświadcza
notariusz
albo wójt (burmistrz, prezydent), starosta, marszałek województwa.
Forma aktu notarialnego – art. 158, 245 § 2, 1048 K.C
Forma aktu notarialnego to forma odpowiadająca przepisom Ustawy prawo o notariacie.
Zgodnie z
art. 91 Ustawy prawo o notariacie akty notarialne sporządza się przez notariusza zawsze gdy
wymaga
tego przepis prawa lub taka jest wola stron.
Forma elektroniczna – taką formę wyraźnie dopuszcza ustawodawca w art. 60 K.C. W myśl
art. 78 §
2 K.C. równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej jest oświadczenie
woli
złożone w formie elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym
weryfikowanym
przy pomocy ważnego, kwalifikowanego certyfikatu. Forma elektroniczna może mieć „datę
pewną”
3
jest to tzw. znakowanie czasem – usługa certyfikacyjna, polegająca na dołączeniu do danych
w
postaci elektronicznej opatrzonych podpisem lub poświadczeniem elektronicznym
oznaczenia czasu i
wykonania tej usługi oraz poświadczenia elektronicznego tak powstałych danych przez
podmiot
świadczący tą usługą.
Forma następczych czynności prawnych.
- czyli czynności prawnych, które zmierzają do uzupełnienia, zmiany albo rozwiązania
wcześniej
dokonanej czynności prawnej
- art. 77 KC, uzupełnienie lub miana umowy wymaga zachowania takiej formy jaką ustawa
lub strony
przewidziały w celu jej zawarcia
- jeżeli umowa została zawarta w formie pisemnej, jej rozwiązania za zgoda obu stron,
odstąpienie,
wypowiedzenie, powinno być stwierdzone pismem,
- jeżeli umowa została zawarta w innej formie szczególnej, jej rozwiązanie za zgodą obu stron
wymaga zachowania takiej formy, jaką ustawa lub strony przewidziały w celu jej zawarcia,
natomiast
odstąpienie, wypowiedzenie powinno być stwierdzone pismem.
Skutki niezachowania zastrzeżonej formy.
Wymóg dochowania formy szczególnej może wynikać z przepisów ustawy jak również z
umowy
stron – strony mogą zastrzec w umowie, że określone czynności prawne między nimi
powinny być
dokonane w szczególnej formie. Nie dochowanie tej formy powoduje nieważność czynności
prawnej
chyba, że strony zastrzegły inny skutek, jeżeli strony zastrzegły formę pisemną a nie określiły
skutków
jej nie dochowania należy przyjąć, że była to forma zastrzeżona dla celów dochodowych.
Pochodna forma czynności prawnej – art. 99 § 1 K.C.
Nie dochowanie zastrzeżonej formy może rodzić różne skutki prawne, z uwagi na te skutki,
wyróżnić
można:
- formę zastrzeżoną pod rygorem nieważności – w razie nie dochowania wymaganej formy
powstaje
skutek nieważności,
- formę zastrzeżoną dla celów dowodowych – w razie nie dochowania zastrzeżonej formy
czynności
prawnej czynność prawna jest ważna i skuteczna ale powstają tzw. utrudnienia dowodowe,
polegają
one na tym, że nie dopuszczalny będzie dowód z przesłuchania świadków albo stron na
okoliczność
dokonania tej czynność prawnej, chyba że : obie strony wyrażą na to zgodę, żąda tego
konsument w
sporze z przedsiębiorcą, fakt dokonania wykonania czynności zostanie uprawdopodobniony
za
pomocą pisma,
- formę zastrzeżoną dla wywołania oznaczonych skutków prawnych - jeżeli czynność prawna
nie
zostanie dokonana w wymaganej formie, będzie ważna ale nie powstaną skutki, dla których
powstania
zastrzeżona była forma szczególna (art. 389, 390 K.C).
Temat: Podział czynności prawnych.
I. Według kryterium liczby uczestników.
Wyróżniamy w tym podziale:
1.Czynności jednostronne.
Czynność jednostronna dochodzi do skutku w wyniku złożenia jednego oświadczenia woli.
Czynność
taka wywołuje skutki niezależnie od woli podmiotu do którego jest kierowana.
Typowe czynności jednostronne to np. testament, odstąpienie od umowy, potrącenie,
wypowiedzenie
umowy itp. (Natomiast DAROWIZNA nie jest czynnością jednostronną, jest umową.)
2.Umowy.
Umowa jest to czynność prawna, która dochodzi do skutku w wyniku złożenia przynajmniej
dwóch
zgodnych oświadczeń woli co do treści zamierzonego przez strony stosunku prawnego.
Umowy dwustronne, umowy, które mają tzw. dwie strony.
4
Umowy wielostronne, np. umowa spółki cywilnej. Po każdej ze stron umowy musi wystąpić
co
najmniej jeden podmiot, może jednak być ich więcej.
1.Uchwały.
Nie wszystkie uchwały są czynnościami prawnymi. Uchwała jest czynnością prawną tylko
wówczas
gdy jej celem jest wywołanie skutku prawnego w postaci powstania, zmiany lub ustania
stosunku
cywilnoprawnego. W skład uchwały wchodzi więcej niż jedno oświadczenie woli. Uchwały
różnią się
od umów tym, że o ile umowa wymaga jednomyślności uchwały mogą być podejmowane
określoną
większością głosów. Każdy głos podmiotu podejmującego uchwałę należy traktować jako
odrębne
oświadczenie woli. Natomiast wszystkie głosy oddane za uchwałą tworzą jedną czynność
prawną.
Ważność tej czynności oceniana jest przez pryzmat ważności oświadczeń woli członków
organu, którzy
głosowali za podjęciem uchwały określonej treści.
2.Czynności prawne między żyjącymi i na wypadek śmierci.
Czynności prawne między żyjącymi mają tę cechę, że wywołują skutki prawne z chwilą ich
dokonania. Dokonywać czynności prawnych między żyjącymi mogą zarówno osoby fizyczne
jaki i
osoby prawne i ułomne osoby prawne. Np. umowa sprzedaży, umowa najmu.
Czynności dokonywane na wypadek śmierci mogą być dokonywane wyłącznie przez osoby
fizyczne i wywołują skutki dopiero po ich śmierci. Np. testament.
II. Według kryterium podziału na czynności konsensualne i realne.
Czynności konsensualne to czynności, które co do zasady dochodzą do skutku przez samo
złożenie
określonych oświadczeń woli. Od tej zasady istnieją wyjątki, kiedy niektóre czynności
konsensualne
dochodzą do skutku dopiero po spełnieniu dodatkowych warunków. Przykładem może być
ustanowienie hipoteki, gdzie oprócz umowy potrzebny będzie jeszcze wpis do księgi
wieczystej.
Czynność realna to czynność, która dochodzi do skutku po złożeniu oświadczeń woli i po
wydaniu
rzeczy lub innych dóbr majątkowych. Np. zadatek, umowa użyczenia, przechowanie, zadatek
itd.
II. Według kryterium podziału na czynności zobowiązujące, rozporządzające, czynności
zobowiązująco – rozporządzające, upoważniające.
Przez czynność zobowiązującą jeden podmiot zwany dłużnikiem zobowiązuje spełnić wobec
innego podmiotu określone świadczenie polegające na działaniu bądź zaniechaniu. Podmiot,
na rzecz
którego dłużnik ma spełnić świadczenie nazywany jest wierzycielem.
Czynność rozporządzająca polega na rozporządzeniu przez podmiot prawa swoim prawem
podmiotowym, tzn. na przeniesieniu tego prawa na inną osobę, obciążeniu tego prawa na
rzecz innej
osoby albo na jego ograniczeniu lub zniesieniu. Przykładem będą np. zwolnieni z długu,
darowizna,
ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości.
Czynności zobowiązująco - rozporządzające, które są czynnościami o podwójnym skutku.
Oznacza to, że czynności te skutkują zobowiązaniem do rozporządzenia prawem, a skutek
rozporządzający następuje w zasadzie z mocy ustawy. Przykładem może być art. 155 KC.
Zgodnie z
tym przepisem umowa sprzedaży, darowizny, zamiany lub inna umowa zobowiązująca do
przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi własność na nabywcę
chyba, że
przepis szczególny stanowi inaczej, albo, że strony inaczej postanowiły.
II. Według kryterium podziału na czynności jednostronne i dwustronnie zobowiązujące.
Czynnością jednostronnie zobowiązującą jest czynność która nakłada obowiązki tylko na
jedną
stronę stosunku cywilnoprawnego. Np. będzie nią umowa darowizny, która zobowiązuje
darczyńcę do
spełnienia określonego świadczenia na rzecz obdarowanego, natomiast na obdarowanego
obowiązku
nie nakłada.
Czynności dwustronnie zobowiązujące, ta czynność nakłada na każdą ze stron określone
obowiązki, ale jednocześnie każdej z nich przyznaje określone uprawnienia. Np. umowa
sprzedaży.
Zgodnie z art. 535 KC przez zawarcie umowy sprzedaży sprzedawca jest zobowiązany do
przeniesienia na kupującego własności rzeczy i jej wydania, ma jednak również uprawnienie
do
żądania zapłaty ceny. Na kupującym z kolei ciąży obowiązek zapłaty ceny ale ma prawo żądać
od
sprzedawcy przeniesienia własności rzeczy i jej wydania.
5
II. Według kryterium podziału na czynności odpłatne, nieodpłatne, wzajemne.
Czynność odpłatna jest jednocześnie czynnością dwustronną i dwustronnie zobowiązującą.
Na
mocy której każda ze stron, ma uzyskać korzyść majątkową.
Jeżeli czynność prawna nie zapewnia korzyści majątkowych obu stronom będzie czynnością
nieodpłatną.
Korzyść majątkowa może mieć różną postać. Może to być zapłata określonej sumy
pieniężnej,
nabycie prawa podmiotowego, wykonanie określonej usługi, itp. Charakter odpłatny mają
np. umowa
sprzedaży, zamiany, umowa o dzieło, najem. Podział na czynności odpłatne i nieodpłatne ma
duże
znaczenie praktyczne, ponieważ strona korzystająca z czynności nieodpłatnej ma mniejszy
zakres
ochrony. Prawo cywilne przyznaje czynnością nieodpłatnym mniejszą ochroną, np. art. 59
KC, czy
art. 83 § 2 KC.
Art. 59. W razie zawarcia umowy, której wykonanie czyni całkowicie lub częściowo
niemożliwym
zadośćuczynienie roszczeniu osoby trzeciej, osoba ta może żądać uznania umowy za
bezskuteczną w
stosunku do niej, jeżeli strony o jej roszczeniu wiedziały albo jeżeli umowa była nieodpłatna.
Uznania
umowy za bezskuteczną nie można żądać po upływie roku od jej zawarcia.
Art. 83 § 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności
prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności
osoba trzecia
nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, chyba że działała w złej wierze.
Wśród czynności odpłatnych bardzo istotną kategorią są tzw. czynności wzajemne.
Definiuje te
czynności art. 487 KC. Zgodnie z tym art. umowa jest wzajemna gdy jedna strona
zobowiązuje się w
taki sposób że jej świadczenie ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej strony.
Świadczenia stron w umowie wzajemnej nie muszą być obiektywnie ekwiwalentne,
wystarczy, że
strony subiektywnie uważają te świadczenia za równowartościowe. Pozwala to przyjąć
wniosek, że
czynność prawna jest wzajemna gdy odpłatność tej czynności należy do jej essentialia
negotii.
Temat: Wady oświadczeń woli.
Za wadę oświadczenia woli może być uznana tylko taka nieprawidłowość aktu woli lub jego
uzewnętrznienia, którą ustawa uznaje za wadę oświadczenia woli.
Wg postanowień kodeksu cywilnego do wad oświadczeń woli zalicza się:
1.Brak świadomości lub swobody.
2.Pozorność.
3.Błąd.
4.Groźba.
Jest to wyczerpujący katalog wad oświadczeń woli.
Strony czynności prawnych nie mogą tego katalogu rozszerzać jego zmiana może nastąpić
tylko w
drodze ustawy.
W piśmiennictwie prawniczym broniony jest także pogląd, że w świetle postanowień KC
można
przyjąć iż dodatkową wadą oświadczeń woli jest podstęp.
Jednakże wg art. 86 KC podstęp jest wadą tylko wtedy kiedy prowadzi do błędu. Błąd zaś
uregulowany jest w art. 84 KC. Przy podstępie można mówić o tzw. kwalifikowanym błędzie
natomiast brak podstaw do przyjęcia, że podstęp jest odrębną wadą oświadczenia woli.
Ad. 1
Z brakiem świadomości mamy do czynienia wtedy gdy podmiot składający oświadczenie woli
znajduje się w stanie wyłączającym prawidłowe podjęcie decyzji lub wyrażenie woli ze
względu na
niedorozwój umysłowy, chorobę psychiczną lub inne choćby przejściowe zakłócenie
czynności
psychicznej.
6
Z brakiem swobody mamy do czynienia wtedy gdy wobec podmiotu składającego
oświadczenie woli
zastosowany został przymus fizyczny. Np. osoba trzecia siłą podniosła rękę podmiotu na znak
głosowania.
Oświadczenie woli złożone pod wpływem braku świadomości jest z mocy prawa
bezwzględnie
nieważne. Nie ma przy tym żadnego znaczenia przyczyna braku świadomości lub swobody.
Brak
świadomości może wynikać z niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej lub innego
chociażby
przejściowego zakłócenia czynności psychicznej.
Np. spowodowanego nadużyciem środków odurzających. Niedorozwój umysłowy albo
choroba
psychiczna mogą stanowić podstawę do ubezwłasnowolnienia podmiotu składającego
oświadczenie
woli, a tym samym stałego pozbawienia tej osoby prawa do składania oświadczeń woli.
Natomiast
przejściowe zakłócenie czynności psychicznej ma znaczenie tylko przy ocenie danego
oświadczenia
woli złożonego pod wpływem tego zakłócenia.
Na nieważność czynności prawnej może powołać się każdy podmiot który ma w tym interes
prawny.
Jeżeli nieważność stwierdza sąd jego orzeczenie ma charakter deklaratoryjny, a nie
konstytutywny.
Nieważność następuje bowiem z mocy prawa.
Ad.2.
Z pozornością mamy do czynienia wtedy, gdy podmiot prawa za zgodą drugiej strony
stosunku
cywilnoprawnego składa oświadczenie woli z takim zastrzeżeniem że nie wywoła ono skutku
prawnego (np. zastrzega, że wypowiedzenie umowy najmu nie doprowadzi w istocie do jej
rozwiązania stosunek prawny przedłużony zostanie bowiem w sposób milczący).
Z wadą tą mamy do czynienia tylko wtedy gdy oświadczenie woli jest kierowane do drugiej
strony
stosunku cywilnoprawnego albo wymaga zakomunikowania drugiej stronie.
Natomiast nie może być mowy o pozorności jeżeli oświadczenie woli składane jest jakiemuś
organowi
państwa, np. przed sądem.
Oświadczenie woli złożone dla pozoru jest bezwzględnie nieważne może powołać się na nie
każdy
kto ma w tym interes prawny. Jeżeli za pozornym oświadczeniem woli kryje się inna czynność
prawna
np. za pozorną umową sprzedaży kryje się darowizna to pierwsza z tych czynności jest
nieważna
(umowa sprzedaży) natomiast ważność drugiej ocenia się wg właściwych dla niej przepisów
(przepisów o darowiźnie). Jeżeli przepisy te zostały zachowane to druga czynność jest ważna
i
wywołuje skutek prawny.
Jeżeli na postawie pozornej czynności prawnej pozorny nabywca prawa dokona dalszej
czynności
prawnej (np. na podstawie nieważnej umowy zakupu samochodu dokona sprzedaży
samochodu
nabywca stanie się jego właścicielem jeżeli nabył samochód w dobrej wierze. Mamy tu do
czynienia
z odstępstwem od generalnej zasady, wg której nikt nie może przenieść na inny podmiot
prawa
(własności), które jemu samemu nie przysługuje.
Ad.3
Z błędem mamy do czynienia wtedy, gdy rzeczywisty stan rzeczy w sposób nieprawidłowy
odbija
się w świadomości osoby składającej oświadczenie woli.
Z błędem mamy do czynienia także wówczas gdy podmiot składający oświadczenie woli ma
mylne
wyobrażenie o treści złożonego oświadczenia woli.
W pierwszym przypadku mamy do czynienia z błędem w ścisłym tego słowa znaczeniu, a w
drugim
przypadku mamy do czynienia z pomyłką (np. decyzją objęta została kwota 1000zł a w
ofercie
zapisano kwotę 100zł.). Przepisy KC nie przywiązują żadnego znaczenia do podziału na błąd
w
ścisłym tego słowa znaczeniu i na pomyłkę. W obu przypadkach mamy do czynienia z
błędem, który
pociąga za sobą określone konsekwencje prawne.
Na błąd jako oświadczenie woli można powołać się tylko wtedy gdy, dotyczy on treści
czynności
prawnej, a zarazem jest istotny.
Błąd dotyczy treści czynności prawnej jeżeli obejmuje prawa i obowiązku stron tej czynności.
Błąd jest istotny wtedy, gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że gdyby składający oświadczenie
woli o
błędzie wiedział i oceniał rzecz rozsądnie to nie złożył oświadczenia woli o takiej treści.
Na błąd nie można powołać się wtedy, gdy dotyczy on nie praw i obowiązków stron lecz
pobudek
działania tzn. sfery motywacyjnej podmiotu składającego oświadczenie woli. Na błąd taki
można się
jednak powołać, jeżeli został on wywołany podstępem drugiej strony. W takim przypadku
błąd nie
musi być też istotny.
7
Błąd może dotyczyć różnych zagadnień:
1.Może dotyczyć cech podmiotu stosunku cywilnoprawnego, np. zawarto umowę o
wykonaniu
dokumentacji projektowej z osobą nie mającą uprawnień do projektowania mając
przeświadczenie że
osoba ta jest uprawniona.
2.Błąd dotyczyć może przedmiotu stosunku cywilnoprawnego, np. nabyto pierścionek z
tombaku w
przeświadczeniu, że jest on złoty.
3.Błąd może dotyczyć rodzaju czynności prawnej, np. zawarto umowę najmu z
przeświadczeniem, że
jest to umowa dzierżawy.
4.Błąd dotyczyć może treści czynności prawnej, np. zapłacono określoną cenę z
przeświadczeniem, że
wynika ona z obowiązującego przepisu prawa, choć w istocie przepis jej nie określa.
Jeżeli oświadczenie woli jest skierowane do drugiej osoby na błąd można powołać się tylko
wtedy gdy
owa druga osoba błąd wywołała albo o błędzie wiedziała lub z łatwością mogła się o nim
dowiedzieć.
Ograniczenia te nie dotyczą jednak sytuacji w której czynność prawna jest nieodpłatna.
Oświadczenie woli złożone pod wpływem błędu nie jest bezwzględnie nieważne. Jest
względnie
nieważne, a ściślej biorąc jest wzruszalne. Można mianowicie uchylić się od jego skutków
przez
złożenie drugiego oświadczenia woli. To drugie oświadczenie woli musi spełniać następujące
warunki:
1.Musi być skierowane do adresata pierwszego oświadczenia albo do jego następcy
prawnego.
2.Musi mieć formę pisemną (ale tylko dla celów dowodowych).
3.Musi być złożone nie później niż w ciągu roku od chwili ujawnienia błędu.
4.Oświadczenie musi zawierać informację o uchyleniu się od skutków poprzedniego
oświadczenia
woli.
Ad. 4.
Z groźbą mamy do czynienia wtedy gdy osoba żądająca oświadczenia woli zapowiada
spowodowanie
pewnej dolegliwości na wypadek nie złożenia tego oświadczenia.
Na groźbę można powołać się tylko wtedy, gdy jest ona bezprawna i zarazem poważna.
Bezprawna jest wtedy, gdy jej wykonanie prowadzić by musiało do naruszenia przepisów
prawa lub
zasad współżycia społecznego (np. groźba pobicia, uprowadzenia dziecka, zniszczenia
samochodu,
powiadomienia prokuratora o znanym przestępstwie w celu wymuszenia oświadczenia woli.
Groźba jest poważna, jeżeli jej spełnienie jest pewne albo wysoce prawdopodobne. Groźba
może
dotyczyć dóbr osobistych lub też dóbr majątkowych. Może ona być skierowana bezpośrednio
do
osoby mającej złożyć oświadczenie woli i dotyczyć jej dóbr albo może dotyczyć dóbr osoby
trzeciej.
Groźba może pochodzić od adresata oświadczenia woli albo od osoby trzeciej albo np. firmy
windykacyjnej.
Oświadczenie woli złożone pod wpływem groźby nie jest bezwzględnie nieważne. Jest
wzruszalne.
Można złożyć drugie oświadczenie informujące o uchyleniu się od skutków pierwszego
oświadczenia.
Drugie oświadczenie powinno odpowiadać takim samym wymogom jak drugie oświadczenie
składane
przy błędzie. Różnica polega jedynie na tym, że przy groźbie drugie oświadczenia musi być
złożone
nie później niż w ciągu roku od chwili ustania stanu obawy o to, że groźba zostanie spełniona
(np.
podmiot grożący zmarł). Jeżeli wierzyciel skieruje do dłużnika wezwanie do zapłaty i
poinformuje go
o możliwości wytoczenia powództwa w razie niespłacenia długu to nie będziemy mieć do
czynienia z
groźbą. Informacja o ewentualnym powództwie nie jest bowiem bezprawna wierzyciel ma
obowiązek
wezwać dłużnika do zapłaty a informacja o pozwie ma znaczenie wtórne. Natomiast będzie
groźbą
bezprawną zapowiedź użycia środka legalnego ale w celu niegodziwym, tzn. w celu
wyjednania
oświadczenia woli. I tak np. zawiadomienie prokuratora o znanym przestępstwie jest
czynnością
legalną. Każdy obywatel ma obywatelski obowiązek zawiadomienia w takim przypadku
prokuratora.
Jeżeli jednak zawiadomienie o przestępstwie ma na celu uzyskanie np. uznania długu to
zapowiedź
zawiadomienia prokuratora będzie uznana za groźbę bezprawną, mimo, że środek jest
legalny.
Podstawy prawa cywilnego
Temat: ZOBOWIĄZANIA.
Zobowiązanie – ustawową definicję zobowiązania zawiera art. 353 k.c. Według tego przepisu
zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może domagać się spełnienia świadczenia, a
dłużnik
powinien świadczenie spełnić.
Świadczenie może polegać na działaniu lub zaniechaniu podmiotu prawa.
Elementami zobowiązania są:
1. Podmioty.
2. Prawa i obowiązki stron.
3. Przedmiot.
Podmiot zobowiązania określany jest mianem wierzyciela. Drugim podmiotem zobowiązania
jest
dłużnik. Osobą uprawnioną do żądania świadczenia jest wierzyciel a osobą zobowiązaną jest
dłużnik.
Uprawnienia wierzyciela nazywa się wierzytelnością, a obowiązki dłużnika nazywa się
długiem.
Przedmiotem zobowiązania jest świadczenie.
Wierzytelność jest prawem podmiotowym względnym. Może być dochodzona tylko od
dłużnika.
wierzytelność indywidualnie określona przysługująca wobec określonego dłużnika, jest
roszczeniem.
Jeżeli roszczenie jest wymagalne wierzyciel w każdej chwili może zażądać spełnienia
świadczenia.
Korelatem wierzytelności jest dług. Dług wyraża się w powinności spełnienia świadczenia tzn.
zachowania się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania. Przepisy prawa przewidują
rozszerzoną
odpowiedzialność dłużnika, znajduje to wyraz w m.in. w art. 527 k.c., który dotyczy tzw.
skargi
paulińskiej. Na mocy tego przepisu wierzyciel może dochodzić roszczeń także od innych
osób, które
zawarły z dłużnikiem umowy z pokrzywdzeniem tego wierzyciela. Podstawą rozszerzonej
odpowiedzialności art. 59 k.c. Wg. tego przepisu wierzyciel może domagać się uznania
umowy za
bezskuteczną, jeżeli wykonanie tej umowy uniemożliwia zaspokojenie jego roszczenia.
Z długiem związana jest odpowiedzialność dłużnika. Przez odpowiedzialność rozumie się
ujemne
następstwa zdarzenia, z którym związane jest roszczenie. Odpowiedzialność stwarza też
możliwość
zastosowania wobec dłużnika przymusu. Odpowiedzialność ciąży jednak nie na osobie
dłużnika, lecz
na jego majątku. Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialność : osobistą dłużnika i rzeczową.
Odpowiedzialność osobista polega na tym, że dłużnik odpowiada za swój dług całym swoim
majątkiem.
Odpowiedzialność rzeczowa polega na tym, że dłużnik odpowiada wobec wierzyciela tylko
określonym składnikiem majątkowym, np. : nieruchomością czy rzeczą ruchomą.
1
Odpowiedzialność osobista może ulegać pewnym ograniczeniom, np. spadkobierca, który
przejmie
spadek z dobrodziejstwem inwentarza ponosi odpowiedzialność wobec wierzycieli za
zobowiązania
spadkodawcy tylko do wysokości majątku przejętego w spadku.
W praktyce może wystąpić sytuacja, w której dłużnik nie będzie ponosił odpowiedzialności za
swój
dług. Taka sytuacja występuje w przypadku zobowiązań niezupełnych.
Z zobowiązaniem niezupełnym mamy do czynienia w przypadku przedawnienia roszczenia.
Po
upływie okresu przedawnienia roszczenie nie wygasa lecz staje się zobowiązaniem
naturalnym, tzn.
zobowiązaniem, którego nie można przymusowo dochodzić. Ponieważ zobowiązanie to nie
wygasa
może być zaspokojone dobrowolnie ale jeśli nie zostanie w tym trybie zaspokojone nie może
być
dochodzone przed sądem.
Zobowiązanie niezupełne wynikają także z gier i zakładów. Jeżeli przegrywający odmawia
spełnienia
świadczenia, wygrywający nie może dochodzić roszczenia przed sądem chyba, że gra jest
usankcjonowana odpowiednimi przepisami prawa, np. lotto.
Temat: ŹRÓDŁA ZOBOWIĄZAŃ.
Źródłami zobowiązań są:
1. Czynności prawne.
Wśród nich podstawowe znaczenia mają umowy, tzn. czynności których elementami
składowymi
muszą być w każdym przypadku przynajmniej dwa, zgodne oświadczenia woli.
Źródłem może być także jednostronna czynność prawna, np. : przyrzeczenie publiczne. Może
ono
polegać na tym, że dany podmiot prawa, ogłosi w określony sposób najczęściej w środkach
przekazu,
że wypłaci określoną nagrodę za takie lub inne osiągnięcie podmiotu, który zareagował na
ogłoszenie
publiczne.
2. Czyn niedozwolony (delikt cywilny).
Czyn niedozwolony występuje wtedy, gdy naruszone zostanie prawo lub zasady współżycia
społecznego a w następstwie takie działania powstanie szkoda. Strony czynu
niedozwolonego mogły
nie być wcześniej związane żadnym węzłem obligacyjnym, np. : wypadek komunikacyjny.
W praktyce może jednak dojść do zbiegu podstaw odpowiedzialności. Z taką sytuacją mamy
do
czynienia wówczas, gdy sprawca czynu niedozwolonego był wcześniej związany z
poszkodowanym
odpowiednią umową, np. : był magazynierem obowiązanym wyliczyć się z towaru a on
przywłaszczył
sobie towar zleceniodawcy. Poszkodowany może w takim przypadku dochodzić
odszkodowania, albo
w reżimie odpowiedzialności kontraktowej albo w reżimie odpowiedzialności deliktowej.
3. Bezpodstawne wzbogacenie.
Mamy z nim do czynienia wtedy, gdy ktoś uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby
bez
podstawy prawnej, która uzasadniałaby taką korzyść.
Bezpodstawne wzbogacenie zaistnieć może np. wtedy, gdy w wyniku siły wyższej
przemieszczone
zostaną składniki majątkowe z jednego gospodarstwa rolnego do drugiego również wtedy,
gdy
podmiot spełnił świadczenie nienależne, np. : zapłacił za towar a umowa sprzedaży okazała
się
nieważna.
4. Konstytutuwne orzeczenie sądowe.
Orzeczenie ma charakter konstytutywny, jeżeli prowadzi do powstania stosunku cywilno-
prawnego
lub też jego zmiany albo ustania. Przykładem takiego orzeczenia jest stwierdzenie przez sąd
obowiązku zawarcia umowy przyrzeczonej w umowie przedwstępnej. Orzeczenie
stwierdzające
2
obowiązek zawarcia umowy przyrzeczonej zastępuje takim przypadku oświadczenie woli
osoby,
która odmawia zawarcia umowy.
Z orzeczeniem konstytutywnym będziemy mieć do czynienia także wtedy, gdy sąd na
wniosek strony
umowy o dzieło określi wysokość wynagrodzenia, a także wtedy gdy sąd rozwiąże umowę
zawartą w
następstwie wyzysku jednej strony umowy przez drugą stronę.
Źródłem zobowiązania nie będzie natomiast orzeczenie deklaratoryjne. Tj. takie, które
stwierdza
zaistnienie zdarzenia rodzącego stosunek cywilnoprawny, np. : zaistnienia szkody w wyniku
popełnienia czynu niedozwolonego. Źródłem zobowiązania jest tu czyn niedozwolony a nie
orzeczenie sądowe.
5. Decyzja administracyjna organu władzy publicznej.
Niektóre decyzje administracyjne rodzą skutki zobowiązaniowe bezpośrednio, taka decyzją
będzie
np.: decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości, pozbawia ona właściciela jego
dotychczasowego prawa,
ale po stronie nabywcy rzeczy wywłaszczonej rodzi obowiązek wypłacenia odszkodowania.
Decyzja będzie źródłem zobowiązania także wtedy, gdy prowadzi do tego zobowiązania
pośrednio,
przykładem będzie tu decyzja zobowiązująca podległy podmiot do zawarcia umowy, decyzja
taka jest
konieczną przesłanką powstania zobowiązania. Jeżeli podmiot zobowiązany do zawarcia
umowy,
odmówi jej zawarcia druga strona będzie mogła dochodzić przed sądem obowiązku jej
zawarcia.
Orzeczenie sądowe będzie miało w tym przypadku konstytutywny.
6. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia.
Osoba na rzecz której sprawa była prowadzona, obowiązana jest zwrócić nakłady osobie
prowadzącej
sprawę a także zwolnić ją od zaciągniętych w tym celu zobowiązań. Obowiązek ten powstaje
wtedy,
gdy prowadzący sprawę spełnił ustawowe wymagania do wymagań tych, zalicza się :
- próbę nawiązania kontaktu z osobą nieobecną, której sprawa ma być prowadzona
- jeżeli nie uzyska się zgody na prowadzenie sprawy, sprawa może być prowadzona bez
zlecenia ale
tylko wtedy, gdy leży to w interesie osoby nieobecnej,
- sprawa musi być prowadzona z należyta starannością, wymaganą w stosunkach danego
rodzaju.
ISTOTA ŚWIADCZENIA
Przez świadczenie rozumie się zachowanie dłużnika zgodne z treścią zobowiązania.
Świadczenie może polegać na daniu, np. : wydaniu rzeczy przy sprzedaży, zapłacie ceny,
oddaniu
lokalu w najem, itd.
Świadczenie może polegać na czynieniu, np. : na wykonaniu określonej usługi, może to być
świadczenie usług medycznych, adwokackich, nauczycielskich.
Świadczenie może polegać na nieczynieniu (zaniechaniu), np. : osoba ćwicząca grę na
określonym
instrumencie może zobowiązać się wobec sąsiada, że nie będzie mu przeszkadzać w czasie
uskuteczniania drzemki.
Świadczenie może polegać na znoszeniu określonej uciążliwości, np. : właściciel
nieruchomości może
zobowiązać się do niekwestionowania przechodzenia, przejeżdżania czy przepędzania bydła
przez
jego grunt.

Przedmiot: Podstawy prawa cywilnego

Zbieg podstaw odpowiedzialności .
Przepisy o odpowiedzialności deliktowej pozostają niekiedy w zbiegu z przepisami o
odpowiedzialności kontraktowej. Sytuacja taka powstaje wówczas gdy sprawcą czynu
niedozwolonego jest osoba, która była wcześniej związana z poszkodowanym węzłem
obligacyjnym, np. : poszkodowanym było przedsiębiorstwo handlowe a sprawcą czynu
niedozwolonego był magazynier tego przedsiębiorstwa, jeżeli magazynier przywłaszczył
sobie towaru przedsiębiorstwa znajdujące się w prowadzonym przez niego magazynie, to z
jednej strony naruszył art. 471 k.c. dot. odpowiedzialności kontraktowej a z drugiej strony
naruszył art. 415 k.c. dot. odpowiedzialności deliktowej; poszkodowane przedsiębiorstwo
może w takim przypadku dochodzić odszkodowania od magazyniera labo na podstawie
przepisów dot. odpowiedzialności kontraktowej albo na podstawie przepisów dot.
odpowiedzialności deliktowej. Z pewnego punktu widzenia korzystniejsze są przepisy o
odpowiedzialności kontraktowej (domniemanie odpowiedzialności dłużnika) a z innego
punktu widzenia korzystniejsze są przepisy o odpowiedzialności deliktowej (np. korzystniej
kształtują się zasady przedawnienia roszczenia). Poszkodowany nie może jednak selektywnie
stosować zarówno przepisów o odpowiedzialności kontraktowej jak i przepisów o
odpowiedzialności deliktowej.
Odpowiedzialność za podwładnego.
Mamy z nią do czynienia wtedy, gdy szkoda została wyrządzona przez osobę, która podlega
kierownictwu i poleceniom innego podmiotu, najczęściej jest to zakład pracy, który zatrudnia
pracowników. Przez zwierzchnika rozumie się jednostkę organizacyjną, która zatrudnia
pracownika a nie jego zwierzchnika bezpośredniego, np. : majstra, kierownika robót. Za te
podmiotu odpowiedzialność ponosi osoba prowadząca na swój rachunek określoną
działalność. Od ogólnych zasad odpowiedzialności za podwładnego określonych w kodeksie
cywilnym pewne odstępstwa wprowadzają przepisy kodeksu pracy. W świetle tych
przepisów za szkody wyrządzone przez pracownika odpowiedzialność wobec osoby trzeciej
1
ponosi wyłącznie pracodawca. Natomiast pracownik odpowiedzialny jest wobec
pracodawcy, jeżeli wyrządził szkodę z winy nieumyślnej odpowiedzialność ograniczona jest
do kwoty trzy-miesięcznego wynagrodzenia, jeżeli szkoda wyrządzona została umyślnie
pracownik ponosi pełną odpowiedzialność wobec pracodawcy.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej.
Wg art. 77 konstytucji każdy kto poniósł szkodę w wyniku działania organów przy
wykonywaniu władzy publicznej, niezgodne z prawem, może żądać odszkodowania. Przepis
ten znalazł następnie odbicie w art. 417 k.c. Wg postanowień kodeksu cywilnego za szkody
wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej odpowiedzialność ponoszą :
- Skarb Państwa,
- jednostki samorządu terytorialnego,
- a także inne osoby prawne, który z mocy ustawy wykonują czynności związane z władzą
publiczną, np. : Narodowy Bank Polski.
- za szkody ponoszą odpowiedzialność także podmioty, którym na zasadzie porozumienia
zlecono wykonywanie władzy publicznej.
Za szkody wyrządzone przez takie organy odpowiadają solidarnie zarówno ten podmiot,
który zleca wykonywanie władzy publicznej jak i ten, który władzę tę wykonuje. Przepis
prawa nie wymaga tego, by poszkodowany musiał wykazać, która osoba działająca z
ramienia władzy publicznej wyrządziła szkodę i czy ponosi za tę szkodę winę. Wystarczy
wykazać, że działanie władzy publicznej było niezgodne z prawem. W nauce prawa przyjmuje
się, że chodzi tu tylko o niezgodność z przepisami prawa powszechnie obowiązującego a nie
o niezgodność z innymi przepisami lub zasadami współżycia społecznego.
Przesłankami odpowiedzialności organu władzy publicznej są :
- szkoda,
- działanie władzy publicznej niezgodne z prawem,
- związek przyczynowy między szkodą a działaniem wyrządzającym tę szkodę.
Poszkodowany może żądać odszkodowania także wtedy gdy działanie organu władzy
publicznej było zgodne z prawem ale okoliczności i stan majątkowy poszkodowanego za tym
przemawiają. Odpowiedzialność oparta jest w takim przypadku za zasadzie słuszności,
obejmuje ona jednak tylko te czyny niedozwolone, w wyniku których powstałą szkoda na
osobie, tzn. uszkodzenia zdrowia, rozstrój zdrowia, w takim przypadku poszkodowany może
2
żądać zarówno odszkodowania jak i zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej obejmuje
tylko te przypadki kiedy szkoda powstałą w wyniku czynności niezgodnych z prawem ale przy
wykonywaniu władzy publicznej a nie przy okazji wykonywania władzy publicznej. Jeżeli więc
funkcjonariusz państwowy wyrządzi szkodę (np. : policjant) przez nadużycie uprawnień, np. :
pobije poszkodowanego to odpowiedzialność ponosi organ władzy publicznej. Jeżeli
natomiast szkoda zostanie wyrządzona przy okazji, np. : podczas przeszukania lokalu,
przedstawiciel władzy publicznej ukradł określony przedmiot, w takim przypadku szkoda nie
ma bezpośredniego związku z wykonywaniem władzy publicznej.
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wydanie aktu normatywnego.
Skarn Państwa i jednostki samorządu terytorialnego ponoszą odpowiedzialność za skody
powstałe w wyniku wydania katu normatywnego. Odpowiedzialność ta uzasadniona jest
tylko wtedy gdy wydany akt normatywny jest niezgodny z aktem normatywnym wyższego
rzędu. Warunkiem odpowiedzialności za szkody wyrządzone wydaniem aktu normatywnego
jest ustalenie we właściwym trybie, że akt ten jest niezgodny z prawem, jeśli chodzi o akty
normatywne wydawane przez centralne organy państwa to badaniem ich legalności zajmuje
się Trybunał Konstytucyjny, jeżeli stwierdzi, że dany akt jest niezgodny z konstytucją czy
ustawą to uchyla ten akt, a po jego uchyleniu ten kto poniósł szkodę w wyniku jego wydania
może wystąpić do sądu z roszczeniami odszkodowawczymi. Niezgodność z prawem aktów
prawa miejscowego, aktów jednostek samorządu terytorialnego, badana jest przez
Wojewódzki Sąd Administracyjny.
Odpowiedzialność za szkody poniesione w związku z niewydaniem aktu normatywnego.
Odpowiedzialność ta uzasadniona jest tylko wtedy gdy istnieje podstawa do przyjęcia, że akt
prawny powinien być wydany a wydany nie został. Obowiązek wydania aktu normatywnego
może wynikać z treści konstytucji co do obowiązku wydania ustawy zwykłej albo z treści
ustawy zwykłej co do obowiązku wydania rozporządzenia. Jeżeli akt normatywny nie został
wydany mimo obowiązku jego wydania o odpowiedzialności orzeka sąd. Sąd stwierdza też
obowiązek wydania aktu normatywnego oraz fakt jego nie wydania przez właściwy organ.

Przedmiot: Podstawy prawa cywilnego

Temat: Wykonywanie zobowiązań (umowy).
Zobowiązanie można uznać za wykonane, jeżeli dłużnik zaspokoi interes wierzyciela zgodnie
z treścią zobowiązania. Podstawowe kryteria oceny wykonania zobowiązania określa art. 352
k.c.
Do kryteriów tych zalicza się :
1. Treść zobowiązania a ściślej biorąc treść czynności prawnych, która jest źródłem tego
zobowiązania, np. : umowa sprzedaży.
2. Społeczno – gospodarcze przeznaczenie zobowiązania czyli cel zobowiązania. Często
występuje jako zwrot niedookreślony w przepisach, będący klauzulami generalnymi.
3. Zasady współżycia społecznego.
4. Jeżeli istnieją ustalone zwyczaje – to także te zwyczaje.
Przy wykonywaniu zobowiązania obowiązki ciążą nie tylko na dłużniku lecz także na
wierzycielu, jeżeli konieczne jest jego współdziałanie z dłużnikiem, np. : zlecający uszycie
ubrania na miarę obowiązany będzie stanąć do przymiarki, albo kto zleci wykonanie portretu
będzie zobowiązany pozować malarzowi.
Dłużnik obowiązany jest wykonywać zobowiązanie z należytą starannością, tzn. ze
starannością wymaganą w stosunkach danego rodzaju. Oznacza to, że nie ma jednolitego dla
wszystkich sytuacji kryterium starannego działania.
Jeżeli świadczenie dłużnika związane jest z prowadzoną przez niego działalnością
gospodarczą należytą staranność ocenia się przy uwzględnieniu zawodowego charakteru tej
działalności, jest tzw. podwyższona staranność.
Dłużnik nie ma w zasadzie obowiązku wykonywania zobowiązania osobiście, może wyręczać
się innymi osobami. Nie jest to jednak możliwe wtedy, gdy co innego wynika z czynności
prawnej (umowy) bądź też z przepisu prawa albo właściwości zobowiązania. Jeśli chodzi o
właściwość zobowiązania to dłużnik jako wybitny malarz nie mógłby bez zgody wierzyciela
powierzyć wykonania tej czynności osobie trzeciej. Jeżeli dłużnik posługuje się przy
wykonaniu zobowiązania osobą trzecią ponosi odpowiedzialność za jej działania i
zaniechania tak jak za własne działania i zaniechania.
Jeżeli zobowiązanie ma charakter pieniężny wierzyciel nie może odmówić przyjęcia
świadczenia od osoby trzeciej choćby działała ona bez porozumienia z dłużnikiem pod
warunkiem jednak, że roszczenie jest wymagalne.
Jeżeli świadczenie jest podzielne (pieniądze, rzeczy oznaczone co do gatunku) wierzyciel nie
może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chyba że częściowe wykonanie
zobowiązania naruszałoby uzasadniony interes wierzyciela.
Zobowiązanie umowne powinno być wykonane zgodnie z treścią umowy zawartej przez
strony. Obowiązuje tu zasada pacta sunt servanda, od tej zasady możliwe są pewne wyjątki.
Dotyczy to zarówno świadczeń niepieniężnych jak i świadczeń pieniężnych.
Jeżeli świadczenie ma charakter pieniężny sąd może zastosować przy ocenie wykonania
zobowiązania klauzulę rebus sic stantibus, tzn. może zmienić sposób wykonania
zobowiązania albo wysokość świadczeń bądź też umowę rozwiązać. Zastosowanie tej
klauzuli możliwe jest tylko wtedy, gdy :
1
1.Po zawarciu umowy a przed wykonaniem zobowiązania nastąpiła istotna zmiana
stosunków
społeczno – gospodarczych.
2.Wykonanie umowy w dotychczasowym brzmieniu pociągałoby dla dłużnika nadzwyczajne
trudności albo zagrażałoby dla którejś ze stron rażącą stratą.
3.Warunkiem dla zastosowania tej klauzuli jest także to, by strony umowy w chwili jej
zawarcia nie były w stanie przewidzieć istotnej zmiany warunków po zawarciu umowy.
Jeżeli umowa została wykonana wg zasad w niej przyjętych zastosowanie tej klauzuli nie jest
już możliwe, jest możliwe tylko przed spełnieniem świadczenia.
Jeżeli zobowiązanie ma charakter pieniężny, obowiązuje zasada nominalizmu. Zgodnie z nią,
dłużnik powinien zapłacić taką kwotę jaka przyjęta została w umowie.
Od tej zasady możliwy jest wyjątek.
Sąd może mianowicie zwaloryzować wysokość świadczenia pieniężnego, jeżeli po zawarciu
umowy a przed jej wykonaniem nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Sąd może
w takim przypadku zmienić sposób wykonania umowy a zwłaszcza wysokość świadczenia
pieniężnego. Z wnioskiem o zwaloryzowanie świadczenia pieniężnego nie może wystąpić
przedsiębiorca. Przyjęto bowiem założenie, że przedsiębiorca powinien przewidywać
możliwość zmiany siły nabywczej pieniądza, zapobiec zaś negatywnym skutkom takiej
zmiany może przez przyjęcie w umowie innego miernika wartości pieniądza, np. : złota,
zboża, rudy metali, itd.
Wykonanie zobowiązań ocenia się z trzech punktów widzenia:
1. Z punktu widzenia jakości przedmiotu świadczenia.
Jakość przedmiotu świadczenia może być określona w umowie stron albo może wynikać z
przepisów prawa, tzn. norm jakościowych. Normy jakościowe stosuje się wtedy, gdy
wykonawca dzieła (usługi) odwołuje się do określonej normy jakościowej a wcześniej
wykupił certyfikat jakościowy od Polskiego Komitety Normalizacyjnego. Stosowanie normy
jest swego rodzaju poręczeniem wysokiej jakości. Producenci nie mają ustawowego
obowiązku stosowania norm, dawniej jednak obowiązek taki istniał.
Jeżeli strony nie określiły jakości w umowie ani nie określa jej norma jakościowa znajduje
zastosowanie przepis prawa o tzw. średniej jakości. Przepis ten znajduje zastosowanie
wtedy,
gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona co do gatunku (czyli rzecz wymienna).
Dłużnik obowiązany jest wtedy świadczyć rzeczy średniej jakości. Jeżeli rzecz jest oznaczona
co do tożsamości strony znają jakość danej rzeczy.
2. Z punktu widzenia miejsca wykonania zobowiązania.
Miejsce wykonania zobowiązania może być określone w umowie albo może wynikać z
właściwości świadczenia, np. : zobowiązanie dot. zaorania gruntu może być wykonane tylko
w miejscu położenia tego gruntu. Jeżeli miejsce wykonania zobowiązania nie jest określone
w
umowie ani nie wynika z właściwości zobowiązania ustala je się na podstawie przepisów
zawartych w kodeksie cywilny (przepisów względnie wiążących). Wg tych przepisów miejsce
wykonania zobowiązania uzależnione jest od dwóch czynników :
- od tego czy zobowiązanie ma charakter niepieniężny czy pieniężny.
2
- od tego czy zobowiązanie związane jest z działalnością gospodarczą przedsiębiorstwa.
Jeżeli zobowiązanie związane jest z działalnością przedsiębiorstwa dłużnika lub wierzyciela
świadczenie powinno być spełnione w siedzibie przedsiębiorstwa (a ściślej biorąc w miejscu
prowadzenia działalności, z którą związane jest świadczenie).
Jeżeli zobowiązanie ma charakter niepieniężny i nie wiąże się z działalnością
przedsiębiorstwa powinno być wykonane w siedzibie lub miejscu zamieszkania dłużnika (w
chwili zawarcia umowy).
Jeżeli świadczenie ma charakter pieniężny i nie jest związany z działalnością
przedsiębiorstwa powinno być spełnione w siedzibie lub miejscu zamieszkania wierzyciela w
chwili spełniania świadczenia. Jeśli po zawarciu umowy a przed spełnieniem świadczenia
wierzyciel zmienił adres obciąża go wynikła stąd podwyższona opłata za przesyłkę.
3. Z punktu widzenia terminu wykonania zobowiązania
Termin wykonania zobowiązania może być określony w umowie albo wynikać z właściwości
świadczenia. Jeżeli nie został określony w umowie ani nie wynika z właściwości świadczenia
dłużnik powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu go przez wierzyciela.
Termin niezwłocznie nie jest równoznaczny z terminem natychmiast. Oznacza on tylko tyle,
że
świadczenie powinno być spełnione bez nieuzasadnionej zwłoki. Jeżeli na przygotowanie
świadczenia i jego spełnienia potrzebny jest określony czas to uznaje się, że świadczenie
zostało spełnione niezwłocznie jeżeli zostało spełnione przed upływem czasu niezbędnego na
jego przygotowanie i spełnienie.
Przepisy prawa przewidują niekiedy obowiązek równoczesnego spełnienia świadczenia przez
dłużnika i przez wierzyciela, np. : sprzedawcę i kupującego. Są to tzw. świadczenia odręczne.
Obowiązuje zasada w myśl, której kupujący i sprzedawca powinni równocześnie spełniać
swoje świadczenia. Zasada ta występuje przy zobowiązaniach wzajemnych od tej zasady
możliwe jest odstępstwo, mamy z nim do czynienia wtedy, gdy dłużnik jest niewypłacalny a
wierzyciel miałby spełnić na jego rzecz swoje świadczenie. Wierzyciel może w takim
przypadku powstrzymać się od spełnienia świadczenia do czasu spełnienia świadczenia przez
dłużnika. Przepisy prawa mogą zastrzegać termin na korzyść dłużnika albo na korzyść
wierzyciela. Jeżeli termin zastrzeżony jest na korzyść dłużnika może on spełnić świadczenie
w wyznaczonym terminie albo wcześniej. Jeżeli termin zastrzeżony jest na korzyść
wierzyciela może on zażądać spełnienia świadczenia wymagalnego przed upływem terminu.
Jeżeli przepis prawa nie rozstrzyga na korzyść, której strony zastrzeżony został termin,
przyjmuje się, że został on zastrzeżony na korzyść dłużnika.
Temat: Odpowiedzialność kontraktowa.
Skutki niewykonania lub nienależytego wykonania (odpowiedzialność kontraktowa –
umowna).
1. Prawna podstawa odpowiedzialności kontraktowej.
2. Przesłanki odpowiedzialności kontraktowej.
3. Zasady odpowiedzialności kontraktowej.
4. Rozkład ciężaru dowodów.
Ad.1.:
3
Prawną podstawą odpowiedzialności kontraktowej jest art. 471 k.c. Wg tego przepisu dłużnik
odpowiada za szkodę, która jest następstwem niewykonania lub nienależytego wykonania
zobowiązania, chyba że wykaże iż szkoda powstała w następstwie takiej okoliczności, za
którą on nie odpowiada. W przepisie tym zawarte jest prawne domniemanie
odpowiedzialności dłużnika, jest to domniemanie wzruszalne, może być przez dłużnika
obalone przeciwdowodem, uwolni się on od odpowiedzialności, jeżeli wskaże przyczynę
szkody, za którą nie ponosi odpowiedzialności, np. : magazynier odpowiedzialny za towary
mógłby się uwolnić od odpowiedzialności wykazując, że szkoda spowodowana została przez
włamywacza.
Ad. 2.:
Przesłankami odpowiedzialności kontraktowej są :
1. Szkoda.
Przez szkodę rozumie się uszczerbek majątkowy powstały wbrew woli poszkodowanego. W
skład szkody wchodzi faktyczna strata (damnum emergens) i utracona korzyść (lucrum
cesans). Szkodę wylicza się wg cen rynkowych na dzień orzekania o przyznaniu
odszkodowania. Z ważnych powodów sąd może przyjąć inna datę. Jeżeli poszkodowany
przyczynił się do powstania szkody swoim zachowaniem wysokość odszkodowania ulega
obniżeniu. Odszkodowanie obniża się także wtedy, gdy ze zdarzenia które wywołało szkodę
poszkodowany odniósł jakąś korzyść majątkową, np. : sprzedał wrak zniszczonego
samochodu na złom.
2. Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (zdarzenie, z którym ustawa
wiąże odpowiedzialność).
Z niewykonaniem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik nie spełnił
świadczenia w ogóle, np. : nie wydał towaru, nie zapłacił ceny, nie wykonał usługi. Natomiast
z nienależytym wykonaniem zobowiązania mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik wykonał
wprawdzie zobowiązanie ale wadliwie z punktu widzenia jakości przedmiotu świadczenia,
miejsca wykonania zobowiązania lub terminu spełnienia świadczenia.
3. Związek przyczynowy między szkodą a niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem
zobowiązania.
Kodeks cywilny przyjmuje założenie wedle, którego dłużnik odpowiada tylko za normalne
następstwa swojego działania. Związek przyczynowy między szkodą a niewykonaniem lub
nienależytym wykonaniem zobowiązania musi mieć charakter adekwatny. Dłużnik
odpowiada tylko wtedy gdy można przyjąć, że normalnym następstwem jego zachowania
jest
szkoda, że szkoda z reguły powstaje, jeżeli dłużnik zachowa się w określony sposób. Dłużnik
nie odpowiada za szkody przypadkowe, chyba że odpowiedzialność taka przewidziana jest
konkretnym przepisem prawa.
Warunkiem odpowiedzialności dłużnika za szkodę jest równoczesne spełnienie się wszystkich
trzech przesłanek jego odpowiedzialności.
Ad. 3. :
Przez zasadę odpowiedzialności uznaje się taką regułę, która pozwala ustalić, który podmiot
odpowiada za daną szkodę.
4
W nauce prawa cywilnego wyróżnia się następujące zasady odpowiedzialności :
1. Zasada winy.
Przepisy kodeksu cywilnego nie definiują winy. W nauce prawa przyjmuje się ,że wina
wystąpić może w dwóch postaciach :
- jako wina umyślna,
- jako wina nieumyślna równoznaczna z niedbalstwem.
Z winą umyślną mamy do czynienia wtedy, gdy sprawca szkody przejawia wolę jej
wyrządzenia (chce wyrządzić) i wyrządza szkodę (dolus directus). Mamy z nią do czynienia
także wtedy, gdy sprawca nie dąży bezpośrednio do wyrządzenia szkody ale liczy się z
możliwością jej powstania i na to się godzi (dolus eventualis).
Z winą nieumyślną mamy do czynienia wtedy, gdy dłużnik przy wykonywaniu zobowiązania
nie przejawia należytej staranności.
2. Zasada ryzyka.
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka istnieje wtedy, gdy warunkiem tej odpowiedzialność
nie jest wina sprawcy szkody, np. : przepis prawa nakłada na dłużnika odpowiedzialność na
inną osobę albo odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez siłę wyższą, tzn. siłę
działającą z zewnątrz, której nie można się przeciwstawić i której nie da się z góry
przewidzieć.
3. Zasada słuszności.
Odpowiedzialność na zasadzie słuszności możliwa jest tylko wtedy, gdy przepis prawa
wyraźnie taką odpowiedzialność przewiduje, np. : Skarb Państwa odpowiada za szkody
wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej, odpowiedzialność ta wyrażona jest
wyraźnie przepisami prawa. Przepisy te dopuszczają jednak zasądzenie od Skarbu Państwa
odszkodowania także wtedy, kiedy nie są spełnione przesłanki ustawowe, w takim przypadku
podstawą odpowiedzialności jest zasada słuszności, u podstaw której leżą zasady współżycia
społecznego. Na tej zasadzie oparta może być także odpowiedzialność małoletniego, który z
mocy prawa nie jest odpowiedzialny za szkodę, bo nie można mu przypisać winy. Na tej
zasadzie do odpowiedzialności może być pociągnięty także ten kto hoduje zwierzę albo się
nim posługuje, jeżeli wyrządziło ono określone szkody.
4. Zasada gwarancyjno – repartycyjna.
Jest to zasada wedle, której odpowiedzialność za szkody ponoszą zakłady ubezpieczeń.
Zakładom tym nie można przypisać winy, ponieważ odpowiadają one za szkody wyrządzone
przez inne podmioty, nie ponoszą też odpowiedzialność na zasadzie ryzyka a jedynie na
zasadzie gwarancyjno – repartycyjna.
Odpowiedzialność kontraktowa oparta może być na dwóch pierwszych zasadach (wina i
ryzyko).
Z mocy ustawy dłużnik odpowiada tylko za szkody przez siebie zawinione. W umowie, którą
dłużnik zawarł z kontrahentem strony mogą postanowić, że dłużnik nie będzie odpowiadał za
szkody wyrządzone z winy nieumyślnej, czyli można odpowiedzialność dłużnika ograniczyć.
W umowie nie można natomiast zawrzeć postanowienia, wedle którego dłużnik nie byłby
odpowiedzialny za szkody umyślne, takie postanowienie umowy byłoby, z mocy prawa,
nieważne. Strony umowy mogą także rozszerzyć odpowiedzialność dłużnika, mogą
mianowicie postanowić, że dłużnik będzie odpowiadał także za szkody niezawinione, jego
odpowiedzialność oparta będzie wtedy na zasadzie ryzyka (art. 473 k.c.)
5
Ad. 4. :
Podstawowa zasada rozkładu ciężaru dowodu określona jest w art. 6 k.c. Wg tego przepisu
fakt obowiązania jest udowodnić osoba, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. W
przypadku odpowiedzialności kontraktowej z faktu zaistnienia szkody skutki prawne
wywodzi poszkodowany, na nim więc ciąży obowiązek wykazania, że zaistniały wszystkie
trzy przesłanki odpowiedzialności dłużnika (szkoda, niewykonanie zobowiązania, związek
przyczynowy).
W art. 471 k.c. przewidziano możliwość uwolnienia się przez dłużnika od odpowiedzialności.
Jeżeli podejmuje on próbę uwolnienia się od odpowiedzialności to oznacza to, że zaistniał
jakiś fakt, którego następstwem jest szkoda. Dłużnik musi wykazać, że fakt taki zaistniał, na
niego przechodzi więc ciężar dowodu.
W świetle art. 6 k.c. należy przyjąć, że udowodnieniu podlegają tylko pozytywne twierdzenia
o zaistnieniu danego faktu, natomiast nie podlegają udowodnieniu zaprzeczenia faktowi,
czyli
twierdzenia negatywne.
Temat: Czyny niedozwolone. Odpowiedzialność za czyny własne.
1.Podstawy prawne odpowiedzialności.
2.Przesłanki odpowiedzialności.
3.Zasady odpowiedzialności.
4.Rozkład ciężaru dowodu.
Ad. 1:
Prawną podstawą odpowiedzialności deliktowej za czyn własny jest art. 415 k.c. Przepis ten
stanowi, że podmiot, który wyrządzi drugiemu szkodę z winny własnej obowiązany jest do jej
naprawienia. Za szkodę wyrządzona czynem niedozwolonym może być odpowiedzialna jedna
osoba albo większa liczba osób. Jeżeli szkodę wyrządzi większa liczba osób mamy do
czynienia ze współsprawstwem. Współsprawcy mogą działać w porozumieniu (np. : grupa
przestępcza) albo bez porozumienia (np. : udział w bójce). Współsprawcy odpowiadają
wobec
poszkodowanego solidarnie. Poszkodowany może więc żądać naprawienia szkody przez
dowolnie wybranego sprawcę, przez niektórych sprawców albo przez wszystkich sprawców.
Obok sprawców bezpośrednich odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponoszą także :
- podżegacz,
- pomocnik,
- osoba, która świadomie skorzystała z popełnionego czynu niedozwolonego, tzn.
uzyskała określoną korzyść majątkową.
Podżegaczem jest osoba, która namawia sprawcę do popełnienia czynu niedozwolonego,
która oddziałuje na psychikę sprawcy.
Pomocnikiem jest osoba, która ułatwia popełnienie czynu niedozwolonego, przez pomoc
intelektualna albo fizyczną (np. : udziela instrukcji albo stoi na czatach).
Osoba korzystająca z wyrządzonej szkody musi mieć świadomość tego, że korzyść
majątkowa, którą uzyskuje jest częścią tej szkody. Osoba ta nie uczestniczy w popełnieniu
6
czynu niedozwolonego albowiem czyn ten popełniany jest wcześniej. Jej wina polega jedynie
na tym, że korzysta z owoców czynu niedozwolonego popełnionego przez inną osobę.
Podżegacz, pomocnik oraz osoba korzystająca z popełnionego czynu niedozwolonego
odpowiadają solidarnie ze sprawcą tego czynu. odpowiadają jednak tylko w takich granicach
w jakich przyczynili się do powstania szkody albo w takich granicach w jakich odnieśli
korzyść majątkową z tej szkody. Jeżeli więc szkoda wynosi np. : 1000 zł a podżegacz lub
pomocnik nakłaniali lub pomagali do wyrządzenia szkody w wysokości 100 zł to
solidarnością objęta jest tylko kwota 100 zł. Przy czym solidarność występuje pomiędzy
pełnomocnikiem i sprawcą a nie między podżegaczem i pomocnikiem. Na podobnych zasada
oparta jest odpowiedzialność osoby, która korzysta majątkowo z czynu niedozwolonego,
odpowiada nie za całą szkodę wyrządzoną przez sprawcę lecz w takiej części w jakiej
odniosła korzyść z tej szkody.
Ad. 2 :
Przesłanki odpowiedzialności za czyny własne.
1.Szkoda.
2.Czyn niedozwolony (delikt cywilny).
3.Związek przyczynowy między szkodą a czynem niedozwolonym.
Szkodę wyrządzona czynem niedozwolonym ustala się na takich samych zasadach jakie
obowiązują przy ustalaniu szkody wyrządzonej przez niewykonanie lub nienależyte
wykonanie umowy. Sprawca odpowiedzialny jest zarówno za faktyczną stratę jak i utracone
przez poszkodowanego korzyści. Szkodę ustala się wg cen rynkowych a jeżeli poszkodowany
przyczynił się do powstania szkody odszkodowanie ulega stosownemu zmniejszeniu. Szkodę
ustala się na dzień jej wyrządzenia.
Przez czyn niedozwolony rozumie się takie zachowanie podmiotu praw, które narusza
przepisy ustawy prowadzi do powstania szkody. Czyn sprawcy musi być bezprawny. Za
bezprawny uznaje się nie tylko taki czyn, który narusza obowiązującą ustawę lecz także taki,
który narusza zasady współżycia społecznego. Nie zawsze bowiem można sprawcy szkody
zarzucić bezprawność działania, tzn. naruszenie konkretnego przepisu. Jeżeli szkoda
powstaje
w wyniku nieroztropnego czy niestarannego działania jej sprawcy przyjmuje się, że
wyrządzona została czynem niedozwolonym.
Bezprawność sprawcy szkody może ulec wyłączeniu. Podstawą wyłączenia może być :
- obrona konieczna,
- stan wyższej konieczności,
- zgoda pokrzywdzonego,
- samopomoc,
- wykonywanie własnego prawa podmiotowego.
Z obroną konieczną mamy do czynienia wtedy gdy osoba poszkodowana odpiera
bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne, tzn. dobro majątkowe lub
dobro osobiste. Za szkodę wyrządzoną przy odpieraniu takiego zamachu osoba zaatakowana
przez sprawcę nie odpowiada, chyba że przekroczy granice obrony koniecznej. Przekroczenie
granic obrony koniecznej nastąpi wtedy gdy obrona podjęta zostanie przed zamachem albo
7
gdy w celu odparcia zamachu użyto środka nieproporcjonalnego do siły zamachu. W takim
przypadku mówi się o ekscesie ekstensywnym (za wcześnie podjęta obrona) albo o ekscesie
intensywnym (zbyt mocny przedmiot mający ułatwić obronę).
Ze stanem wyższej konieczności mamy do czynienia wtedy gdy zachodzi potrzeba ratowania
życia lub zdrowia człowieka albo ratowania mienia. Jeżeli zachodzi potrzeba ratowania
człowieka osoba ratująca może poświęcić każdy przedmiot o charakterze materialnym, każdą
rzecz bez względu na jej wartość, albowiem przy ratowaniu życia i zdrowia nie dokonuje się
porównania wartości dóbr osobistych z dobrami majątkowymi. Jeżeli zaś ratowaniu podlega
mienie należy mieć na uwadze to, że mienie ratowane musi mieć oczywiście większą wartość
od mienia poświęcanego.
Jeżeli sprawca szkody działa za zgodą poszkodowanego nie ponosi odpowiedzialności za tę
szkodę, jednakże pod warunkiem, że poszkodowany może zgodnie z prawem dysponować
określonym dobrem i tak, np. : chirurg przeprowadzający operację za zgodą pacjenta nie
odpowiada za szkodę, jeżeli nie popełnił błędu w sztuce lekarskiej, umowa o leczenie nie
gwarantuje bowiem korzystnego efektu, jest to tylko umowa starannego działania. Podobnie
rzecz się ma ze sportowcem, który godzi się na uprawianie danej dyscypliny sportowej
mogącej prowadzić do określonych szkód, np. : bokser, który doznał określonej szkody nie
może żądać odszkodowania od przeciwnika, jeżeli godził na się uprawnie tego sportu a walka
przebiegała zgodnie z regulaminem bokserskim.
Pomoc własna może polegać na tym, że właściciel gruntu zajmie cudze zwierzę, które na tym
gruncie wyrządza szkodę, działanie właściciela gruntu nie jest bezprawne a więc nie jest
czynem niedozwolonym. Przepis k.c. dopuszcza możliwość zajęcia takiego zwierzęcia na
zabezpieczenie roszczeń odszkodowawczych. Właścicielowi gruntu przysługuje na takim
zwierzęciu ustawowe prawo zastawu do czasu naprawnienia szkody.
Właściciel nieruchomości, który oddał tę nieruchomość w użytkowanie lub dzierżawę nie
może uznać użytkownika lub dzierżawcy za sprawcę czyn niedozwolonego ponieważ
użytkownik ów lub dzierżawca realizują przysługujące mu prawo podmiotowe,
korzystając z gruntu z pewną dozą dolegliwości po stronie właściciela gruntu.
Związek przyczynowy.
Odpowiedzialność deliktowa tak samo jak odpowiedzialność kontraktowa uzasadniona jest
tylko wtedy gdy między szkodą a czynem niedozwolonym istnieje adekwatny związek
przyczynowy, tzn. taka sytuacja, w której można przyjąć, że szkoda jest normalnym
następstwem określone zachowania się sprawcy.
Ad. 3 :
Zasady odpowiedzialności deliktowej.
1.Wina.
2.Słuszność.
3.Wina anonimowa.
Wina sprawcy czynu niedozwolonego odpowiadającego za czyn własny jest warunkiem
koniecznym tej odpowiedzialności. Z art. 415 wynika wyraźnie, że za szkodę deliktową
8
odpowiada ten tylko kto wyrządził tę szkodę z winy własnej. W tej sytuacji wina może być
zaliczona również do przesłanek odpowiedzialności za czyn własny. Sprawca szkody
odpowiada za każdą postać winy, tzn. winę umyślną (dolus directus i dolus eventualis) oraz
za winę nieumyślną, która najczęściej przybiera postać niedbalstwa. Przepisy prawa
ograniczają niekiedy odpowiedzialność wyłącznie do winy umyślnej i t np. : podżegacz,
pomocnik czy osoba korzystająca z czynu niedozwolonego odpowiadają za zwoje działania
tylko z winy umyślnej.
Przepisy kodeksu cywilnego dopuszczają możliwość naprawnienia szkody na zasadzie
słuszności. Jeżeli np. : czyn bezprawny popełni osoba, która nie ukończyła 13. lat i której nie
można przypisać winy odpowiedzialność ponosi osoba, która sprawuje nadzór nad osoba
poniżej 13 roku życia (rodzic, opiekun). Jeżeli jednak nie ma osoby sprawującej nadzór albo
osoba ta jest niewypłacalna a osobę małoletnią stać na pokrycie szkody sąd może zasądzić
odszkodowanie na zasadzie słuszności, jeśli przemawiają za tym zasady współżycia
społecznego.
Jeżeli za szkodę odpowiada osoba prawna, ponieważ szkoda powstałą w wyniku działania tej
osoby a wskazanie konkretnej osoby, która popełniła czyn niedozwolony nie jest możliwe
osoba prawna ponosi odpowiedzialność na zasadzie tzw. winy anonimowej. Jeżeli np. : w
szpitalu pacjent doznał określonej szkody a ustalenie, który z pracowników szpitala szkodę
wyrządził nie jest możliwe to nie zwalnia to szpitala z odpowiedzialność za wyrządzoną
pacjentowi szkodę, wchodzi tu w grę tzw. wina anonimowa.
Wyłączenie winy.
Winy nie można przypasać osobie, która nie ukończyła 13. lat, osoba taka nie może więc
odpowiadać za czyn niedozwolony z art. 415 k.c. za taką osobę odpowiedzialność ponosi ten,
kto ma obowiązek sprawować nad nią nadzór (rodzic, opiekun, szkoła). Osoba, która
ukończyła 13. lat ale nie ukończyła 18. lat odpowiada na ogólnych zasadach. Może uwolnić
się jednak od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że w chwili popełnienia czynu znajdowała
się w stanie wyłączającym możliwość świadomego podjęcia decyzji czy wyrażenia woli, ze
względu na niedorozwój umysłowy, chorobę psychiczną lub inne zakłócenie czynności
psychicznych. Jeżeli popełnił czyn w wyniku nadużycia środków odurzających nie może
uwolnić się od odpowiedzialności chyba, że wykaże, iż zakłócenie czynności psychicznych
nastąpiło bez jej winy.
Drugą przyczyną wyłączająca winę jest niepoczytalność osoby popełniającej czyn
niedozwolony. Osoba niepoczytalna podlega z reguły ubezwłasnowolnieniu.
Ubezwłasnowolnienie całkowite zaś zwalnia ją od odpowiedzialności za szkodę.
Ad. 4 :
Zakład ciężaru dowodu określa art. 6 k.c. zgodnie, z którym fakt obowiązany jest udowodnić
ten, kto z faktu wywodzi skutki prawne.
Przy odpowiedzialności za czyny niedozwolone poszkodowany obowiązany jest udowodnić :
- istnienie szkody,
- popełnienie przez sprawcę czynu niedozwolonego,
- istnienie adekwatnego związku przyczynowego między szkodą a czynem niedozwolonym,
- winy sprawcy.
 ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO:

 Art. 87 Konstytucji wskazuje iż źródłami powszechnie obowiązującego prawa w RP są:

 Konstytucja,

 Ustawy,

 Ratyfikowane umowy międzynarodowe,

 Rozporządzenia

 Istotną funkcję prawotwórczą pełnią również:

 Zwyczaj,

 Zasady współżycia społecznego,

 Wzorce umowne,

 Orzecznictwo sądowe.

 Naczelnym źródłem prawa cywilnego jest ustawa z dnia 23 kwietnia 1964r. (Dz.U.Nr
16, poz. 93 ze zm.) – Kodeks cywilny.
 Kodeks cywilny składa się z czterech ksiąg:

 Księga pierwsza – część ogólna,

 Księga druga – własność i inne prawa rzeczowe,

 Księga trzecia – zobowiązania,

 Księga czwarta – spadki.

Do źródeł prawa cywilnego zaliczyć należy także wiele ustaw odrębnych,
regulujących stosunki cywilnoprawne, m.in.:

 Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych,

 Prawo własności przemysłowej,

 Ustawa o gospodarce nieruchomości,

 Ustawa o własności lokali,

 Ustawa o księgach wieczystych i hipotece,

 Prawo przewozowe,

 Prawo wekslowe,

 Prawo czekowe,
  Prawo upadłościowe i naprawcze

Podmiot prawa – oznacza każdą osobę fizyczną lub osobę prawną utworzoną – i
uznawaną za taką – na mocy prawa krajowego, unijnego lub międzynarodowego,
która ma osobowość prawną oraz zdolność do czynności prawnych. 
Podmioty prawa cywilnego:
1. Osoby fizyczne – człowiek jako uczestnik stosunków cywilnoprawnych. Jest
nią każdy człowiek bez względu na rasę, wiek, wykształcenie czy
pochodzenie, posiadający dwa atrybuty tj. zdolność prawną oraz zdolność do
czynności prawnych (nabiera tych zdolności z momentem uzyskania
pełnoletniości);
2. Osoby prawne - możność bycia podmiotem praw i obowiązków. Czyli
jednostka organizacyjna wyposażona przez prawo w osobowość prawną.
Osobowość prawną uzyskuje się w momencie zarejestrowania we właściwym
rejestrze sądowym. Przykładami osób prawnych są: przedsiębiorstwa
państwowe, spółdzielnie, spółki akcyjne i z ograniczoną odpowiedzialnością,
związki zawodowe, stowarzyszenia i fundacje.
3. Inne jednostki organizacyjne
ściśle określone jednostki organizacyjne nieuznane przez przepisy za osoby
prawne ale wyposażone w zdolność prawną, np. osobowe spółki handlowe,
wspólnota mieszkaniowa.

Zdolność prawna to możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków

cywilnoprawnych. Należy ją odróżnić od zdolności do czynności cywilnoprawnych,
czyli np. możliwości zawierania umów. Można mieć zdolność prawną (np. móc być
właścicielem nieruchomości), ale nie mieć zdolności do czynności prawnych (np. z
powodu ubezwłasnowolnienia nie móc zawrzeć umowy sprzedaży nieruchomości).

Zdolność prawna przysługuje:

osobom fizycznym (czyli ludziom), 

osobom prawnym (np. fundacjom, spółkom z o.o.),

jednostkom organizacyjnym, które nie są osobami prawnymi, ale którym przepisy

przyznają zdolność prawną (np. spółkom jawnym).
Zdolność do czynności prawnych:
W przypadku osób fizycznych (ludzi) momentem, w którym nabywa się zdolność
prawną, jest chwila urodzenia. Zdolność prawną nabywa dziecko, które urodziło się
żywe. Urodzenie to stan, w którym dziecko znalazło się poza ciałem matki. 
Zdolność prawna przysługuje też osobom prawnym (np. spółkom z o.o., fundacjom,
spółdzielniom) oraz jednostki organizacyjnym, które nie są osobami prawnymi, ale
którym przepisy przyznają zdolność prawną (np. spółkom jawnym). One również
mogą być podmiotem praw i obowiązków.
Zdolność do czynności prawnych
Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności
(czyli skończenia 18 lat lub zawarcia małżeństwa przed ukończeniem 18 lat, na co
wymagana jest zgoda sądu).
Brak zdolności do czynności prawnych dotyczy:
osób, które nie ukończyły trzynastu lat, oraz 
osób ubezwłasnowolnionych całkowicie
Osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może:
1 bez zgody przedstawiciela ustawowego zawierać umowy należące do umów
powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego;
2 bez zgody przedstawiciela ustawowego rozporządzać swoim zarobkiem, chyba że
sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi;
3 co do zasady swobodnie dysponować przedmiotami majątkowymi, które oddał mu
do swobodnego użytku przedstawiciel ustawowy (czyli z reguły rodzic);

Zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych

Od zdolności prawnej na gruncie prawa cywilnego należy odróżnić zdolność do
czynności prawnych. Zdolność prawna to możliwość bycia podmiotem praw i
obowiązków (np. możliwość bycia właścicielem rzeczy). Zdolność do czynności
prawnych to możliwość np. zawierania umów, składania prawnie wiążących
oświadczeń woli, zaciągania zobowiązań, rozporządzania swoim majątkiem.
Można mieć zdolność prawną, a nie mieć zdolności do czynności prawnych.
Osoby, które nie mają zdolności do czynności prawnych są reprezentowane przez
przedstawicieli ustawowych (np. małoletnie dzieci - przez rodziców). Dla osób
ubezwłasnowolnionych ustanawia się opiekunów (chyba, że podlegają jeszcze
władzy rodzicielskiej).

Dobra osobiste to dobra niemajątkowe przysługujące każdej osobie fizycznej oraz

osobie prawnej, związane z ich indywidualnym istnieniem. Kodeks cywilny nie
definiuje, czym są dobra osobiste, wskazuje jednak w art. 23 przykładowe rodzaje
objęte ochroną, są nimi np. wolność, nazwisko lub pseudonim, wizerunek. Można
więc przyjąć, że dobra osobiste odnoszą się do uznanych przez społeczeństwo oraz
system prawny wartości obejmujących psychiczną i fizyczną integralność człowieka
(oraz osoby prawnej), jego indywidualność, godność oraz pozycję w społeczeństwie.

Dobra osobiste są wysoko cenione przez ustawodawcę, a ich katalog jest cały czas
rozbudowywany przez naukę i orzecznictwo sądowe.
Kodeksu cywilnego wymienia, że dobrami osobistymi człowieka są w szczególności:
zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek,
tajemnica korespondencji, nietykalność mienia, twórczość naukowa, artystyczna,
wynalazcza i racjonalizatorska. Tym dobrom została przyznana ochrona prawa
cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Nie wszystkie wymienione kategorie dóbr osobistych dotyczą osób prawnych.
Charakter osobistych praw podmiotowych wyznaczony jest wyraźnie przez ogólną
naturę dóbr osobistych. Należy pamiętać, że obowiązek nieingerowania w zakres
dóbr osobistych zarówno osób fizycznych, jak i osób prawnych są prawami
bezwzględnymi i niezbywalnymi. Kodeks cywilny chroni wszystkie dobra osobiste,
które podmiot prawa może posiadać.  Podmioty prawne posiadają te dobra od
początku do końca swojego istnienia.

Oświadczenie woli jest każdym przejawem woli człowieka, którego celem jest
wywołanie skutku prawnego, w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku
prawnego.

Oświadczenie woli może być wyrażone w dowolnej formie. Może to być każde
zachowanie się osoby, ujawniające w sposób dostateczny jej wolę. Powinno
być zrozumiałe i swobodne. Nie można go przy tym ograniczać wyłącznie do
zwrotów werbalnych, ustnych wypowiedzi. Może być złożone także w sposób
dorozumiany, różne znaki, gesty. Oświadczenie woli, które ma być złożone
innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła
się zapoznać z jego treścią. Tą inną osobą może być każdy podmiot prawa
cywilnego. Nie ma znaczenia, kiedy oświadczenie woli zostało wyrażone albo
wysłane do adresata.

Czynnością prawną jest taki stan faktyczny, którego koniecznym elementem jest
przynajmniej jedno oświadczenie woli zmierzające do wywołania skutków prawnych. W
postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.
W prawie cywilnym obowiązuje zasada swobody formy czynności prawnej. Obowiązek
zachowania określonej formy czynności prawnej wynikać może między innymi z umowy.

Przepisy prawne przewidywały dotychczas następujące formy czynności prawnych:

- pisemną,

- elektroniczną,

- pisemną z podpisami notarialnie/urzędowo poświadczonymi,

- pisemną z datą pewną,

- akt notarialny.

Rodzaje czynności prawnych:

1) Według kryterium liczby uczestników: jednostronne, umowy, uchwały.
2) Według kryterium podziału na czynności konsensualne i realne.
3) Według kryterium podziału na czynności zobowiązujące, rozporządzające, czynności
zobowiązująco – rozporządzające, upoważniające.
4) Według kryterium podziału na czynności jednostronne i dwustronnie zobowiązujące.
5) Według kryterium podziału na czynności odpłatne, nieodpłatne, wzajemne.
Wady oświadczeń woli.
Za wadę oświadczenia woli może być uznana tylko taka nieprawidłowość aktu woli lub jego
uzewnętrznienia, którą ustawa uznaje za wadę oświadczenia woli.
Do wad oświadczeń woli zalicza się:
1.Brak świadomości lub swobody
2.Pozorność
3.Błąd
4.Groźba
W zależności od rodzaju wady, skutki te mogą polegać albo na nieważności czynności
prawnej, albo na wzruszalności czynności prawnej.
Termin jest to zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, określające miejsce w czasie,
z którego istnieniem czynność prawna bądź przepisy wiążą nastąpienie pewnych skutków
prawnych.
Termin liczy się w dniach, w tygodniach, w miesiącach, w latach.

Warunek – to zdarzenie przyszłe. Może być rozwiązujące, zawieszające.

Warunek jako element treści czynności prawnej uregulowany jest w przepisach Kodeksu
cywilnego . Jest on zastrzeżeniem wynikającym z treści czynności prawnej, które uzależnia
powstanie lub ustanie skutku prawnego od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Przez
zdarzenie przyszłe i niepewne należy rozumieć sytuacje przewidywane w przyszłości, co do
których strony nie mają wpływu na ich powstanie, jak również te, które mogą powstać w
zależności od decyzji jednej lub obu stron czynności prawnej.

Rodzaje warunków

Prawo cywilne przewiduje dwa rodzaje warunków- zawieszający oraz rozwiązujący.

Zastrzeżenie warunku zawieszającego powoduje, iż skuteczność czynności prawnej

jest odsunięta w czasie do momentu spełnienia się warunku. W przypadku ustalenia
warunku niemożliwego oraz sprzecznego z ustawą lub zasadami współżycia
społecznego, czynność prawna obejmująca swą treścią powyższy warunek jest
nieważna.

Zastrzeżenie warunku rozwiązującego skutkuje tym, iż zaistnienie przyszłego

niepewnego zdarzenia powoduje zakończenie skutków danej czynności prawnej. W
przypadku ustalenia warunku niemożliwego oraz sprzecznego z ustawą lub zasadami
współżycia społecznego, warunek ten uważa się za nieistniejący (nie wywołuje
skutków prawnych).

Przedstawicielstwo to instytucja prawa cywilnego polegająca na tym, że czynność

prawna dokonywana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu osoby
zwanej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla
reprezentowanego.

Rodzaje przedstawicielstwa:

- Ustawowy

- Pełnomocnictwo
Pełnomocnictwo jest to przedstawicielstwo polegające na umocowaniu do
działania w cudzym imieniu z bezpośrednim skutkiem takich czynności prawnych
dokonanych przez pełnomocnika dla reprezentowanego. Umocowany do działania
jest pełnomocnikiem, a reprezentowany – mocodawcą. Oświadczenie woli, którym
mocodawca udzieli umocowania pełnomocnikowi jest pełnomocnikiem.

Rodzaje pełnomocnictwa:
1) Ogólne
2) Rodzajowe
3) Szczególne

Pełnomocnictwo może być odwołane w każdym czasie.

Prokura jest specyficznym rodzajem pełnomocnictwa. Jest to pełnomocnictwo

udzielone przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru
przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i
pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Prokura łączna , oddziałowa.

Może być odwołana.

Przyczyny ustanie prokury , do nich:
 odwołanie prokury, które może nastąpić w każdym czasie,
 wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru,
 ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy,
 otwarcie likwidacji przedsiębiorcy,
 przekształcenie przedsiębiorcy oraz
 śmierć prokurenta.

Przedawnienie – możliwość uchylenia się od zaspokojenia roszczenia po upływie

określonego prawem terminu; instytucja prawa cywilnego, jedna z postaci dawności,
służąca stabilizacji obrotu prawnego poprzez ograniczenie lub wyłączenie możliwości
dochodzenia roszczeń na drodze sądowej po upływie określonego czasu.

Kodeks cywilny ustanawia ogólny termin przedawnienia wynoszący odpowiednio: 6

lat dla roszczeń majątkowych, 3 lata dla roszczeń o świadczenia okresowe (np.
czynsz najmu), oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności
gospodarczej.