Dies Lunae. Ecce familia mea!

Qui dies est hodie?

Cronus, qui dies

est hodie?

Hodie dies
Lunae est

Que dies est

cras?

Atla, cras dies

Martis est.

Qui sunt dies

hebdomadis?

Hebdomada septem dies habet.

Dies hebdomadis

dies Lunae dies Martis dies Mercurii dies Jovis

dies Veneris dies Saturni dies Solis

1
 HAEC EST FAMILIA MEA

Anda Donika

Labeatus
Glaucus

Laura

Salvete amici et amicae! Mihi nomen est Anda, femina Albanica viginti: njëzet

sum. Viginti annos habeo et in Prizren habito. Prizren pulchra et urbs, is, f: qytet i
antiqua urbs est. Haec est familia mea. Haec est mater mea. rrethuar me mure.

Donika nomen eius est. Mater mea magistra linguae Albanice ab urbe condita: që me
est. Hic est pater meus. Glaucus est nomen eius. Pater meus themelimin e Romës, i
referohet 21 prill 753
advocatus est. Tres liberi sumus in familia mea: duae filiae et para K. Mund ta gjejmë
unus filius. me shkurtesën AUC.
Haec soror mea est, Laura. Laura septendecim annos habet. Hic
AD (Anno Domini)
puer frater meus est, nomen eius Labeatus est. Iste puer Kir est, është viti zero që i
amicus Labeati. Kir et Labeatus non viri, sed parvi pueri sunt. referohet lindjes së
Krishtit.
Ista femina Liliana est, amica Laurae. Tres amicas et duos
amicos habeo. Amicae meae sunt Lydia, Medea et Alba. Amici advocatus, i: avokat
mei sunt Laurus et Pirro. liberus, i, m: fëmijë

- Salve Anda! - Salve tu quoque! soror, is, f: motër

frater, i, m: vëlla
- Quot annos habesne? - ________________________
- Ubi habitas? - In Prizren habito. annus, i: vit
iste: ai
- Quis est mater tua? - Donika est.
ista: ajo
- Quis est pater tuus? - Glaucus est.
- Quid est pater tuus? - Advocatus.
- Quid est mater tua? - _________________________
- Quis est soror tua? - Laura.

2
- Cuius filia est Laura? - Laura filia ________ et Glauci est.
cuius: i/e kujt?
- Cuius soror est Laura? - Laura soror meae et ________ est.
- Quot annos habet Laura? - ____________________________
- Quot liberi estis in familia? - Tres liberi sumus.
- Quid sunt nomina eorum? - ________________________.
- Habesne unam felem? - Minime. Non habeo unam felem.
- Quot amicae habesne? - Tres amicas habeo.
- Quae sunt nomina amicarum? - ________________________
- Quot annos habet frater tuum? - Decem annos habet.

Quae, n. pl.: cilët/cilat

Mihi nomen Ille vir Bond est.

est Bond Nomen eius est Bond

James Bond

Haec est
arma mea

Cuius est hic

commentariolum?
Hic commentariolum
meum non est.

3
ARS GRAMMATICA

Përemrat dëftorë

 hic/haec/ hoc (ky, kjo): afër personit që flet

 iste /ista/ istud (ai): afër personit që dëgjon
 ille/illa /illud (ai/ajo): larg si nga personi që flet, ashtu edhe nga ai që dëgjon.

Ars Grammatica faqe …

1. Plotëso tekstin me fjalët që mungojnë

Salvete! _____ nomen est Anda, _____ Albanica sum. Viginti annos ____ et in
Prizren habito. Prizren pulchra et antiqua ____ est. ____ est familia mea. Haec
est mater ____. Donika nomen ____ est. Mater mea magistra linguae _____ est.
____ est pater meus. Glaucus est nomen ____. Pater meus advocatus est. Tres
liberi ___ familia ______: ___ filiae et ____ filius.
___ est soror mea, Laura. Laura _________ annos habet. ___ puer frater meus
est, nomen eius est Labeatus. ____ puer Kir est, amicus Labeati. Kir et
Labeatus non viri, sed _____pueri sunt. ____ femina Liliana est, amica Laurae.
Tres ______ habeo et duos amicos. Amicae ____ sunt Lidia, Medea at Alba.
Amici ___ Laurus et Pirro sunt.

4
 2. Lidhi kolonat e mëposhtme

1. Cuius amica est Lidia? a. Glaucus pater Andae, Laurae et Labeati

2. Cuius mater est Donica?
3. Cuius pater est Agroni?
4. Cuius frater est Kir?
5. Quis est soror Laurae?
6. Qui sunt filii Donicae et Glauci?
7. Habestne Labeatus unum
fratrem?
8. Quot magistros habet Anda?
9. Quis est pater Andae?
est.
b. Labeatus frater Andae et Laurae est.
c. Quattuor.
d. Labeatus uno fratrem non habet.
e. Glaucus est.
f. Anda, Laura et Labeatus.
g. Lidia amica Andae est.
h. Andae, Laurae et Kiri.
i. Anda est.

Mbaj mend!

sing. plur. sing. plur.

amica mea amicae meae amicus meus amici mei
amica tua amicae tuae amicus tuus amici tui

3. Përgjigjuni pyetjeve:

Quid est nomen tibi? __________________

Quis est pater tuus? _____________________
Quis est mater tua? _____________________
Quot liberi estis in familia? ______________________
Habesne sorores? _________________________
Quot sorores habesne? _________________________
Quae sunt nomina earum? __________________
Habesne fratres? __________________________
Quot fratres habesne? ______________________
Quae sunt nomina eorum? ___________________

5
Nomen eius Charlie Chapplin est. Nomina eorum Stanilo et Ollio sunt.

4. Drejtojani pyetjet e mësipërme mikut ose mikes së bankës dhe pastaj

përshkruaj familjen e tij/saj.

Mea amica est ___ __________________________________________________________________________

_________________________________________________________________________________________

Sistemi i numrave latinë është një sistem i bazuar në vlerën e simboleve, çdo simbol, që
grafikisht paraqitet si një shkronjë, ka një vlerë dhe numrat llogariten në bazë të mbledhjes
apo zbritjes së vlerave të simboleve.

Në latinishte nuk ka simbol për numrin zero.

Shumëfishi i numrave I, X, C dhe M formohet duke e rishkruar shifrën deri në katër herë.

 X = 10, XX = 20, XXX = 30

 C = 100, CC = 200, CCC = 300

6
 ARS GRAMMATICA

Rasa kallëzore është rasa e objektit të drejtë. Në tekstin e mësipërm disa

emra janë në accusativus. Shikoni fjalitë e mëposhtme:

Anda unam sororem habet.

Anda unum fratrem habet.

Emrat unam, sororem, annos, unum dhe fratrem janë në rasën kallëzore.

Hic est medicus, video medicum.

Is est mecidus, video medicum.

Haec est medicina, video

medicinam.

Ea est medicina, video

medicinam.

Haec est manus, video manum.

Ea est manus, video manum.

7
 video, ere: shikoj
- Quid facit medicus? medicina, ae: ilaç
- Medicus medicinam tenet.
Quid facit: çfarë bën?
- Quid dicit medicus?
- Bibe medicinam! teneo, ere: mbaj
- Quid dicit patiens? dico, ere: flas, them
- Non bibo medicinam.
bibo, ere: pi!

patiens, tis: pacient

Në fjalinë: Laura septendecim annos habet, fajala ‘annos’ ndodhet në

accusativus në numrin shumës.

nom. acc. sing. acc. plur.

amica amicam amicas
medicus medicum medicos
medicina medicinam medicinas
annus annum annos
soror sororem sorores
frater fratrem fratres

Struktura e fjalisë së thjeshtë: Magistra discipulam interrogat.

Magistra interrogat discipulam

Subjekti Objekti
Folja
Nom. Acc.

8
Ky rend i fjalëve në gjuhën latine është i lirë, në kuptimin që fjalët mund
ta ndërrojnë pozicionin e tyre brenda fjalisë, pasi format e ndryshme të
rasave përkatëse ua lejojnë këtë liri. Fjalia e mësipërme mund të ishte
edhe:

Discipulam magistra interrogat.

ose

Discipulam interrogat magistra.

Por kjo nuk do të ndërronte asgjë në kuptimin e fjalisë, përveç

kuptimeve stilistike apo në varësi se cilën fjalë duam ta theksojmë.

Për të kuptuar fjalinë në gjuhën latine këshillohet të nisemi nga folja. Aty
kemi të dhënat mbi numrin dhe vetën e subjektit, i cili është gjithmonë
në nominativus, pastaj kalojmë te elementet e tjera të fjalisë.

Psh. Në fjalinë ‘In Illyria multa pulchra oppida sunt.’ forma e foljes jam
‘sunt’ na tregon se subjekti është në numrin shumës. Pra subjekti i fjalisë
së mësipërme është ‘oppida’ (në nominativ, shumës) dhe jo ‘Illyria’
(ablativ, njëjës).

Për ta pasur më të lehtë të kuptuarit e rasës kallëzore në latinishte po

japim një tabelë me parafjalë, të cilat e shoqërojnë këtë rasë.

ad në, afër, deri në, rreth ad urbem (për në qytet)

ad meridiem (rreth mesditës)
ad viginti (rreth njëzet)
adversus përballë, drejt adversus montem (përballë malit)
ante përballë, para ante urbem, përballë qytetit)
ante lucem (para se të lindte dielli)

9
 apud afër apud dardanos (afër dardanëve)
circum përreth circum muros (përreth mureve)

contra kundër, përballë contra Ulpianam (përballë Ulpianës)

contra tyranos pugnare (luftoj kundër tiranëve)

extra jashtë extra urbem (jashtë qytetit)

per për, nëpërmjet per Alpes transire (të kaluarit nëpërmjet
Alpeve)
post pas post pugnam (pas betejës)
prope afër prope Aulonam (afër Vlorës)

Feminae per viam ambulant.

I. Plotëso tabelën

nominativus gen. sing. acc. sing.

terra terrae terram
porta
medicus
gladius
domina
dominus

10
 II. Plotëso tabelën me gjenitivin dhe akuzativin në shumës

nominativus acc. plur. acc. plur

terra
porta
medicus
gladius
domina
dominus

III. Me fjalët e mëposhtme krijo fjali duke u bazuar në këtë

skemë: amica, dominus, salutat, senatorem, dominam, videt,
amat, maritus, puerum, gladium, tenet, librum, sorores,
puellas.

Subjekti Objekti
Folja
Nom. Acc.

IV. Ndërto fjali bazuar në skemën e mëposhtme me fjalët:

amicus, dominus, domina, maritus, puer, gladium, librum,
puella, medicus.

Subjekti Objekti
vident
Nom. Acc.

11
 V. Byllis

- Salve Anda! Ut vales?

qui vales = quid agis =
- Non male. Et tu? Qui ut vales

vales? quid agit = ut valet

- Recte! Et soror tua quid recte: mirë

agit? pulchre: shumë mirë

- Recte valet. Italica: italiane

- Ut valet familia tua
Anda? Graeca: greke
Graecia: Greqia
- Omnia sunt pulchre. Gratias tibi ago.
- Estne Lidia amica tua? historia, ae. f.: histori

- Ita. Lidia amica mea est. parvus, a, m: i /e vogël

- Unde est Lidia?
antiquus  novus
- Lidia Italica est. Lindia ab Italia venit.
regio, nis, f.: rajon
- Estne Medea amica tua?
narro, are: rrëfej
- Ita, Medea amica mea est. apud: afër, në.

- Unde venis Medea?

- Graeca est. A Graecia venit.
- Quid est iste liber Anda?
- Hic liber historiam Illyriae narrat.
- Quid est iste terra?
- Haec terra Byllis est. Byllis antiquum oppidulum in
regione Illyria est.
- Estne oppidulum parvum oppidum?
- Ita. Oppidulum parvum oppidum est.
- Ubi est Byllis?

12
 - Byllis prope Apolloniam est.
- Estne Byllis apud fluvium Voiussam?
- Ita. Byllis apud Voiussam est. Voiussa est fluvius fluvius, i.
magnus et profundus. Drin quoque magnus fluvius est.
magnus  parvus
Drin prope Voiussam non est. In Illyria multi pulchri
profundus, a, um: i /e
fluvii sunt. thellë
insula, ae: ishull
- Suntne multae insulae in
Illyria? parum: pak
- Minime, in Illyria parum
multae isulae sunt.
Bylliones: banorët e
Bylisit
Bylliones mercatores sunt et minime: aspak
multas pecunias habent.
mercator, is, f: tregëtar
Mercatores naves habent.
pecunia, ae: para
Naves ab Hadriatico ad Voiussam navigant. Mare
Hadriaticum inter Italiam et Illyriam est. Mare Ionium quoque navis, f: anije

inter Italiam, Illyriam et Graeciam est. Multae naves in ab … ad: nga … deri
Hadriatico navigant. Multae nautae in navi laborant. Nautae
mare, maris, n: det
pecunias non habent.
inter: mes

navigo, are: lundroj

Anyla in foro non est. Neque in theatro est.
laboro, are: punoj
- Ubi est Anyla?
- Anyla in cubiculo eius est. nauta, ae, m: marinar

- Quid agit Anyla? mare, is, n: det

- Nummos numerat.
- Quot nummi sunt?
- Unus, duo, tres, quattuor, quinque, sex, septem, octo,

13
 novem, decem. Ecce, decem tantum nummi sunt. forum, i, n: shesh,
qendër
- Decem nummi magna pecunia est.
- Anyla pecuniam amat. Tu amas pecuniam?
- Ita. Amo pecuniam.

theatrum, i, n: teatër

cubiculum, i, n: dhomë

nummus, i, m: monedhë

numero, are: numëroj

decem tantum: dhjetë

gjithsej

amo, are: dua

I. E vërtetë apo jo?

Verum Falsum
Byllis pulchra urbs graeca est.
Drin magnus fluvius est.
Drin prope Voiussam non est.
Bylliones multas pecunias non habent.
Byllis antiquum oppidum Romanum est.
Lidia femina Graeca est.
Bylliones mercatores sunt et pecuniam non habent.
Nautae naves non habent.
In Illyria sunt multae insulae.
Familia Andae valet.
Hadriaticum inter Greaciam et Italiam est.
Anyla nummos numerat.
Decem nummi parva pecunia est.

14
 II. Përgjigjuni pyetjeve

1. Ubi sumus hodie? ___________________________

2. Estne Byllis prope Ulpianam?
3. Ubi est Byllis?
4. Estne Drin prope Voiussam?
5. Suntne Bylliones mercatores?
6. Habentne Bylliones pecunias?
7. Ubi sunt naves?
8. Estne Voiussa mare?
9. Quid est Drin?
___________________________
___________________________
___________________________
__________________________
___________________________
___________________________
___________________________
___________________________

1. Lidhi fjalët sipas kuptimeve të tyre

fluvius Hadriaticum
Ulpiana
mare Drin
Bylliones
nauta Jonium
nummi
mercatores pecunia
piratae
puer Voiussa
liber
oppidum naves
villae

2.

15
 ARS GRAMMATICA

Lakimi II përfshin emra në gjininë mashkullore që në nominativ njëjës dalin më –ŭs

dhe -er, vetëm një emër më –ir, vir; disa emra femërorë që në nominativ njëjës dalim
më –ŭs (pōpulus – plep; fagus- dushk, humus – toka)) dhe emra të gjinisë neutrale që
dalin më -um (malum – mollë, pirum- dardhë).

1. Emrat më – ŭs, dominus (zotëri), humus (tokë), malus (mollë)

singularis pluralis
Nom dominus puer liber dominī puerī librī
Gen dominī puerī libri dominōrum puerōrum librōrum
Dat dominō puerō librō dominīs puerīs librīs
Acc dominum puerum librum dominōs puerōs librōs
Abl dominō puerō librō dominīs puerīs librī
Voc domine puer liber dominī puerī librī

Ky grup në vokativ njëjës del më -ĕ (Laurus - Laure) ose -i (Glaucus - Glauci)

ndryshe nga grupet e tjera që dalin me të njëjtën formë me nominativin.

Shko te ARS GRAMMATICA, faqe …

16
 I. Shkruaj gjenitivin njëjës të fjalëve

annus (vit) ______________ maritus ______________ equus

(kal)______________ stylus (laps) ___________________ animus (shpirt)
______________
pullus (zog pule) _____________ digitus (gisht) __________________ campus
(fushë) ______________ medicus _____________ ferrum (hekur)
_________________
filius (bir) ________________ ager (arë)________________ liber
__________________

II. Plotëso tabelën

Sing. Plur. Sing. Plur. Sing. Plur.

Nom medicus ludi equus

Acc medicos digitum

Gen medicorum ludōrum equorum

Dat medico equo

Abl medicis digito ludis

Voc equi

III. Vëri fjalët në rasën e kërkuar. Shembull: digit.. (dat, sing.)

digito
(imperium- perandori, numerus, lupus - ujk, liber, gladius, minister- shërbëtor,
seculus – fajkua, fluvius – lumë)

imper… (acc. pl.) secul… (nom. pl.)

numer… (nom. pl.) fluv… (acc. sing.)
lup… (gen, sing.) styl… (dat. sing.)

Philipp… (voc. sing) camp… (gen. pl.)

lib… (gen. sing) amic… (nom. sing)

glad… (dat. pl.) ann… (voc. pl.)

17
minist… (gen. plur.) magist… (dat. plur.)

IV. Përkthe në shqipe (përdor fjalorin për ndihmë):

Aegyptus Nili fluvi donum est.

_______________________________________

Philosophus discipulis dicit: Odium animum corrumpit.

__________________________________________

Lupus et agnus ad rivum veniunt.

18