SANCTI I ULI ANI

EPISCOPI TOLETANI
ARS GRAMMATICA, POETICA, ET RHETORICA
E MEMBRANI S ANTI QUI S
BIBLIOTHECAE VATICANO-PALATINAE
N U N C P R I MU M I N L U C E M E D I T A .
AUCTARIUM
VOLUMINIS I I . PATRUM TOLETANORUM.
OPERA, AUGTORI TATE, ET EXPENSIS
' EMINENTISSIMI DOMINI FRANCISCI
CARDI NALI S DE L ORE NZ ANA
ARCHIEPISCOPI TOLETANI , HI SPANI ARUM PRJMATI S
3
ET GENERALI S I N Q U I S I T O R E
ROM AE MDCCXCVII.
A P U D A N T O N I U M F L G O N I M
PRAESIDUM JFACULTATE.
III
MONITUM AD LECTOREM.
bsolutis ianidudum tubus voluminibus editto-
nis Patrum Sanctae meae ecclesiae Toletanae,
quwn negotiwn Faustino Arevalo dedissem,
ut vetcra exemplaria mss. S. Isidori Antistitis Hispalensis
9
quae in Romanis bibliothecis, ac praecipue in Vaticana as-
servantur, ad novam operum eiusdem S.Doctoris editionem
curandwn excuteret, per lite ras me ille certiorem fecit, in
codice Vat icario-Palatino 1 7 4 6 . inter alios commentarios S.Au-
gustini, S. Isidori, et quorumdam aliorum veterum scriptorum
de re grammatica, et rhetorica, a se repertum eiusdem argu-
menti opus, a S. Iuliano Episcopo Toletano elaboratum : atque
adeo exemplar huiuscemodoi lucubrationis descriptum ad me
mis it. Id quwn viri sapientes multiiugi S.Iuliani doctrina
dignum censuissenf, qui non solum summits theologus et erat
9
et habebatur, veruni etiam eloquentiae laude, ut captus quidem
illorum tempo rum ferebat, egregie pr ae stab at, facile in eani
sententiam de scendi, ut ceteris iam a me vulgatis S. Iuliani
operibus banc veluti appendiceal adiiciendam esse iudicaverim.
Subinde a Catholico Rege, et Domino mea CAROLO IV. ad
sacratissimum Principem PIUM VI. Pont. Max. legatus quwn
Romani venerim, atque oculis ipse meis laudatimi venerandae
antiquitatis codicem impexerim, in priori ilia mea sententia
mag is, mag is que conprmatus, nolui pati, ut diutius antiquum
hoc monumentimi lateret,quod et in nonnullum S.Iuliani decus,
ut arbitror, cedere possit, et fortasse etiam in aliorum utili-
tatem, praesertim viroruih ecclesiasticorum, in quorum maxi-
me usimi doctissimus ille meus Praedecessor praecipua lati-
nitatis,et eloquentiae praecepta sedulo colle git, et accurato
ordine digessit. Codep vero
y
ut aiebam, est Vaticano-Pala-
A 2 tinus
iv MONITUM AD LECTOREM.
tinus num. 1 7 4 6 . membranacus in fol. seculi IX,, aut X., olini
antiquissimi monasferii S. Naiadi in Laurissa, deinde biblio-
thecae celeberrime Hildebergensis, ac denique cum tota Ime
bibllotheca Romani advectus: cuius codicis antiquitas ex veteri
catalogo bibliothecae Laurissanae saeculi X., aut seq. membra-
naceo in 4. , qui pariter in bibliotheca Vaticano-Palatina as-
servatur num. 1 8 7 7 . , comprobari potest. Siquidem in eo cata-
logo anitum codex S. luliani indicabatur his verbis : Ars gram-
matica S. Augustini a bbr e v i a t a . . I t e m S.Isidori Episco-
pi . . . . Item luliani Toletani episcopi. Item eiusdem de
litera, de barbarismo, et ceteris vitiis. Eiusdem de sche-
matibus &c. Verum quum in Isidorianis, sive Prolegomenis
ad editionem S, Isidori, cuius iam tertius tomus sub praelo est,
cap. 1 03. num.42., et seqq. uberius noster codex describatur,
atque opus etiam S.Iuliano asseratur, nihil praeterea addere
lubet, Ut er e gitur
3
L. B., et vale,.
S.IU-
S. I ULI ANI EPI SCOPI
T O L E T A. N I
ARS GRAMMATI CA, POETI CA, ET RHETORI CA;
P
Aa r
L I B E R P R I M U S ,
C A P U T I.
De Litera,
i. t ar t es Grammaticae Artis quot
sunt ? Prima pars es t , quae scribi
t ur per metaphoram , et ant i pho
ram ; id est , per interrogation era, et
responsionem : quae data est par
vulis , quomodo debeant intelligere,
et respondere, nihil habens difficul
t at i s. Secuuda est uberior , et uti
lis ; quae data est maioribus , et mi^
nor i bus, modicum habens diffieul
tatis , quomodo i nt errogare, et re
spondere possint, et incipit a Litejra.
2. Litera quid est ? Pars minima
vocis articulatae . Quomodo pars mi
ni ma ? Quia minor est omnibus par
i bus . Quomodo ? Put a, si assumam
unum nome n, dividam illud per
syllabas , syliaba , quae reman seri t ,
dividi non pot est , et est pars mi
ni ma vocis articulatae.
3.. Quomodo ? Duae sunt voces ,
una articulata, et altera confusa .
Quae est confusa? Quae scribi non
pot est , ut equi hi nni t us, et cetera.
l . Supplendum vi detur, quot sunti
Duae . Prima.
3. Fortasse addendum, Quomodo vocis
articulatae*. Duae sunt &c. - Ibid. Jego
membra maiora pro maiorum, et fortasse
Jegendum articuli pro articula.
5 . In ms. post Nymphae erat Vtrgi-
tlUtti
Quae est articulata ? Quae artictilo
scribentis comprehendi possit. Ar
tus dicuntur membra maiora ho
mi num ; articula membra mi nor a,
ut sunt digit! : et quidquid per istos
articulos scribendo comprehendi po
t es t , ipsa est vox articulata.
4. Litera quare dicta ? Quia Le
gitera , eo quod legen tibus iter prae
beat , vet in legen do iteretur . La
tinas literas quis prior invenit ?
Nicostrata Evandri Mater in Italia.
Non quia eas ipsa invenisset : sed
quia de graeco illas "tulit i n lati
m
^
m > i U m
num. Quomodo vocata est postea?
Carmen tis Nympha : eo quod car
minibus suis futura caner et .
5 . Da eius exemplum . Et Car
mentalem Romano nomine Portarn,
Quarn memorant Nymphae priscum
Carmentis honorem Vatis Faticli
cae , cecinit quae prima futuros
Aeneadas magnos
5
et nobile Pal"
lanteurn
6. Quot
lius
3
quod nomen fortasse praemissum erat
primo versui. Et Carmentalem C^c Vir
gilii enim hi versus sunt ex libS v.538--
seqq. In veterum verbis errata Jibrarii fa
ci l e, et frequenter ad veram lectionem re*
voco j et corrigo
3
quin, necesse sit lectO'
rem admonere.
Vi S . I U L I A N I
T O L E T A N I
scribitur . Vocales quare dictae ? Eo
quod per se s onent , et per se Syl-
labam fci ant .
1 0. Vocales s unt , quae dire-
cto hiatu faucium sine ulla col-
lisione varie emi t t unt ur . Et dictae
Vocales, quod per se vocem im-
pl e a nt , e t pe r se Syllabam faciant,
adhaerente Consonant e. Consonan-
tes s unt , quae diverso motu l i n-
guae , vel impressione labiorum effi-
ciuntur . Et vocatae Consonant es,
quod per se non sonant , sed iun-
ctae Vocalibus consonant .
1 1 . Consonantes quare dicun-
t ur ? Eo quod consonent cum Vo-
calibus , et sine adminiculo Vocalis
Literae Syllabam non faci unt . Ha-
rum duae / , et transeunt in Con-
sonantium potestatem. Quomodo ?
Quia et pro v ponitur b , et pro b
ponitur v : et pro g ponitur j , et
pro j ponitur g , cum aut ipsae i n-
ter se gemi nant ur, aut cum aliis Vo-
calibus iunguntur ; ut limo , Vates
1 2 . Da 5 ubi u gemi net ur. No-
verit ut vultur, qua sit regione ca-
daver . Hie exemplum certum po-
sui t , an rem certam ? Rem certam
non posuit : quia si demas priorem
literam , nulla pars reman e t . Exem-
plum certum posuit : quia sibi ipsi
praeponi t ur. Hae etiam mediae di-
cunt ur .
1 3 . Quare dicuntur mediae ?
Quia in quibusdam dictionibus ex-
pressum sonum non habent z, ut
vir 5 u j ut optumus. Si dicam Vir ,
i plus
12. Versus Dracontii lib. 1. De Deo
v. 722. editionis romanae : Noverit ut vul-
tur &c. Extant etiam inter eos, quos E11-
genius correxit
}
inprimo volumine Patrum
Toletanorum iam productos.
6. Quot sunt genera Litera-
rum ? Septem . Quae ? Hebraicae,
At t i cae, Lat i nae, Syr ae, Chaldai-
cae , Aegypt i ae, et Get i cae. Quis
quales i nveni t ? Moyses Hebraeas ,
Phoenices Atticas : Nicostrata Lati-
nas : Aabraham Syras, et Chaldai-
Cas : Isis Aegyptias : Gulfila Get i cas.
7. Da earum exempla . Moyses
primus Hebraeas exaravit literas :
-Mente Phoenices sagaci condide-
runt Atticas : - Qiias Latir scripti-
tamus , edidit Nicostrata : - Abra-
ham Syras , et item repperit Chal-
daicas : - Isis arte non minori protulit
A.gyptias : - Gulfila prompsit Geta-
rum , quas vider nus ultimas .
8. Latinae Literae in quibus
partibos di vi dunt ur? in duabus: in
Vocalibus , et Consonantibus . Et
psae consonantes in quibus parti-
bus dividuntur ? In duabus : in Se-
mivocalibus, et in Mutis . Quot sunt
Literae Vocales ? Qui nqu, a,e,i,
o , u, semper vocales sunt ? , * ,
et o semper Vocales sunt ; i , et u
varias habent connexiones .
9. Quornodo? Quia modo Voca-
les s u n t , modo in Consonantium
iranseunt potestatem ; modo inter
se geminantur , modo cum aliis Vo-
calibus i ungunt ur ; modo mediae
sunt ; modo u inter q , et aliquam
Vocaiem constitua , nec Vocalis ,
iec Consonans habe tur ; modo / in
una parte orationis inter duas Vo-
cales posita pro duabus Consonan-
tibus accipitur , modo digammon ad-
7 Hi versus Moyses primus &c. sunt
Eugenii Toletani, qui iuliani magister fuit :
inter iJlius certe carmina extant part. 1 .
carm. 2 1 . Apud Eugenium v. 4. legitur, et
idem reperit
ARS GRAMMATICA LIB. I. w
i plus sonat : u medium dicitur. nica . Quinta Aeolica ; qua se aeoli-
Si cHco optimus, u plus sonat , i
autein medium perspicitur.
1 4. Extra quam formam u litera
interdum nec Vocalis , nec Conso-
nans habetur? cum inter q literam
Consonant em, et aliquam Vocalem
constituitur : ut quoniam , qui
5
qui-
tur , nec Vocalis , nec Consonans
habet ur. Consonans non e s t , quia
Consonantem super se habet.
1 5 . Huic autem Digammon ad-
scribi solet j cum sibi ipsi praepo-
nitur , ut Servus, Valgus . Quomo-
do enim litera apud Aeolicos G per
duo gamma scribitur, quod apud
nos est F : e t ubicumque apud illos
ponitur , crassum sonum efficit : ita
et apud nos ubicumque litera ge-
minatur , crassum sonum efficit.
1 6. Quot Literae sunt Aeolico-
r n m, et quot Latinae ? Quatuor La-
t i nae
5
et quinque Aeolicae. Da eius
exemplum . Graeca lingua inter ce-
teras gentium clarior habet ur. Est
enim et Latinis , et omnibus Li n-
guis sonant i or. Cuius varietas in
quinque partes discernitur; quarum
prima dicitur Coene, id es t , mi xt a,
sive communis , qua omnes utun-
t ur . Secunda Attica, videlicet Athe-
iiiensis ; qua usi sunt omnes graeci
auctores . Tertia Dorica ; quam ha-
bent aegyptii, et syr i . Quarta /0-
1 4. In cod. ms. est tuitur pro quitur.
1 6. Lego coene pro cenet ; aut graecis
literis scribendum o/y. Ibid, praestabit
lgre
3
qua se Eolii locutos , vel qua Eolios
locutos ' Locus auterri desumptus est ex
Isidoro lib. 9. Etym. cap. 1 . , ubi Grialius
correxit et siculi pro et syri
5
ut omnesi
libri habebant.
1 7. Id etiam ex Isidoro ibid. Isidorus
habet quatuor esse quidam . Mox ex eodem
stos locutos esse di xerunt . Et sunt
in observatione graecae linguae hu-
iusmodi certa discrimina . Sermo
autem eorum ita est dispertitus.
1 7. Latinas autem linguas qua-
tuor quidem esse dixerunt : id est ,
priscam , Latinam , Romanam <, et
mixtarn. Prisca e s t , qua vetustis-
simi itali sub I ano, et Saturno sunt
us i , in condi t a, ut servant carmina
Saliorum. Lat i na, quam sub Lati-
no , et Regibus Tusciae ceteri i n
Latio sunt locuti ; ex qua fuerunt
duodecim Tabulae scriptae .
1 8. Romana , quae post Reges
exactos populo Romano gesta est :
quain Evius , Plautus , Ennius , Vir-
gilius poet ae, et ex oratoribus Grac-
chus , Cato , et Cicero effuderunt,
vel alii cet er i . Mixta, quae post
imperium latius promotum simul
cum mori bus, et hominibus in Ro-
manam civitatem i r r upi t , integri-
tatem verbi per soloecismos cor-
rurnpens , et barbarismos .
1 9. Nam i literam geminari i n
una syllaba posse plurimi negant .
Multi di cunt , quod i litera in una
parte orationis inter duas vocales
posita non geminetur ^ ut puta Tro>
ia , Maia sed ubicumque in una
parte orationis inter duas vocales
posita fuerit, pro duabus consonan-
tibus
Isidoro corrigo ut servant carmina Salio-
rum In ms. ut servent carmina aliorum .
Forte 3 ut se habent.
1 8. Coepta est, qua Naevius, Plau-
tus . .. Cicero3 vel ceteri sua scripta effu-
derunt : ita Isidorus . In ms. mendose La-
tinus promatum pro latius promotum ; et ir-
rumpt pro irrupit.
1 9. Nam fortasse mutandum in lam
i, nisi velis a locum traiectum esse .
viir S . I U L I A N I T O L E T A N I
br eve. Hospitium /roc Domini est,
ilex ubi frondea Mambre.
22. Atqne his solis aspirari qui-
dam existimant. Quomodo ? Dicunt
aliqui, quia ubi vocalis est , aspira-
tio esse potest: sed ment i unt nr ;
nisi ubi ratio est . Quot sunt Semi"
vocales ? Septem , quae per se pro-
feruntur , sed per se syllabam non
faci unt , id e s t / , m , / 7 , s, a:.
SemivocaJes quare dictae ? Eo quod
deinpto sono vocalis , semis de ipso
sono reman eat . Quomodo per se
proferuntur, et per se syllabam non
faciunt ? Per se proferunt ur, quia
vocali sono i nchoant , et in natural
1
desi nunt . Et si demas sonum vo~
cal em, vel sibilus reman e t , per se
syllabam non faci unt ; quia sine ad-
min iculo vocalis literae syllabam ef-
fteere non possunt .
2 3 . Ex his una duplex est x ,
Quare dicitur duplex ? Quia et pro
simplice acci pi t ur, et pro dupl i ce.
Da , ubi sit pro simplice. Et pro-
stravit litora Xanthus: sed apud
graecos, non apud nos . Da , ubi
pro duplice : Adnexique globum Zi-
pheri Sec.
2 4. Liquidae quatuor, /, rn, n
9
r.
Quare di cunt ur liquidae ? Qui a, ubi
necesse est , l i quescunt . Da , ubi li-
quescant . In fontern refluo lorda-
nis gurgite fertur. Da , ubi pro con-
sonante accipiatur: Corvus enim
inghwie per foeda cadavera captus.
Da ,
24. In ms. fer foeda pro per foeda*
Exemplum mendosum est., uum sua-
dens &c. fortasse proiecit ab arbore ma-
lum . In ms. est Nigdon pro Gnidon In
ms. deerat r in verbis, Da ubi -liquescat,
Christus &c, quod ex ipso sensu facile
fuit supplere.
tibus accipitur. Da eius exemplum.
'Troianas ut opes, et lamentabile
regnum.
Q.o. Latinae vocales omnes et
produci , et corripi possunt. Quo-
modo ? Apud graecos septem sunt
literae vocales: unde et Terentia-
rtus , Nulla vox hurnana constat
absque septem Uteris-. Nam et su-
per se habent longas, super se bre-
ves , super se , quae dichronae di-
cunt ur , id est , communes. , e t a,
et o longae s unt : / , et u brews
sunt . Alpha, Iota dichronae dicun-
ur. Utide quia et nos illis in nu-
mero literarum vocalium non coae-
quamur , saltern ut in temporibus
coaequemur, ipsas quia que , quas
habemus, ubi necesse est , sunt lon-
gae , et, ubi necesse est , sunt breves.
21. Da a longam . Nulla tuos
iinquam cant us irnitabitur ales . Da
breve . Si clatus est animus nobis ,
ut carrnina dicunt. Da e Ion gum.
Eva columba fuit tunc Candida ^ ni-
gra deinde. Da breve . Ipse, ubi
ternpus erit, omnes in fonte lavabo.
Da i longum . Ibo, et Chalcidico
quae sunt milii cognita versu. Da
breve . Tutus agit vir iustus iter
vel per mare magnum . Da o l on-
gum . Ore Columba refert ramum
viridantis olivae. Da breve . O mor-
talis homo , mortis reminiscere ca-
sus . Da u l ongum. Una ex A lam
est mors, Christi et una salus . Da
2 1 . In ms. avis pro ales; sed prima
in avis non est longa . Erat etiam in ms.
Caldico pro chalcidico. Vide Virgilium
eclog. io. v. 50. Exempla quaedam sunt ex
Prudentio; et illud, O mortalis homo, ex
Eugenio Toletano Pro Christi et fortasse
aliud reponendum.
ARS GRAMMATICA LIB. I. ix
gravidamque Amathunta rnetallo .
Et apucl quos liquescit ? Apucl grae*
cos , non apud nos . Da , ubi non
liquescat. Haec monstra incertis sibi
mutent ternpora fatis . Da , ubi r li-
quescat . Christus erat panis, Chri-
27. Ex his supervacuae viden-
tur quibusdam imperitis k, et q .
Quare dicuntur supervacuae ? Quia
nec ab e vocali i nchoant , sicut se-
mivocales , nec in e vocali desi nunt ,
sicut mutae , et quia in calumniam
stus petra , Christus in undis . Da, veni unt . Quomodo ? Quia et pro k
ubi non liquescat. Roscda purpu- ponitur c , et pro c ponitur h : et
reos aurora ostenderat ortus.,
25. 5" litera suae cuiusdam pote-
statis est , quae in metro pleruinque
vim consonantis amittit. Quomodo?
Quia et superposita , et subposita vo-
cali liquescit. Da , ubi superposita
pr q ponitur c, et pr c poni-
tur q. Quidam nesci unt , quotiens a confer Pri-
sequitur , k literam praeponendam ^ !
esse ; quoties u , per q, non per c
scribendum, quomodo imperiti di-
cebant , ut quotiens a subsequta
liquescat. Omnibus szrffciimt sacra- fuisset , per c deberetur scribi, ut
ta commoda fiat. Da ( ubi ) suppo- Carthago , Carninus , unde et qui
cita. Quae poter tangam turnia t unc capitali plectebaqtur senten-
( s i c ) leges tene. Item ex- illis / tia . (sensus in his confusus') Sed
litera superponitur liquidis / , vel r, Kalendae, et Karthago t ant um de-
quemadinodum muta quaelibet, et bentur per k scribi. Cetera per c .
coinmunem syllabarn faciurit.. Quotiens ( sequitur y u per q, non
26. Quomodo liquidis / , vel r psr c scribendum.
de semivocalibus s ol a / s upe r poni- 28. Quomodo? Dicunt al i qni ,
t ur ? ( Deesse videtur aliquid. ) De Quotiens u fuerit subsecuta , per q
Mutis qualislibet ( s i c ) . . . Mutae scribi debet , ut Qiium venero, Sed
s unt , quae nec per se proferuntur, quando verbum subsecutum fue-
nec per se syllabarn faci unt . Sunt r i t , per q erit scriptum : quando
autem numero novem,b,c,d,g
9
nomen ablativi per c. H inter-
h , le
9
p , q , t. Quare dicuntur Mu- dum consonans , interdum aspira-
tae ? Eo quod, dempto sono vocali, tionis creditur not a. Quomodo?
nec sibilus de ipso sono r emanet . Quia et pro consonante accipitur in
Quomodo nec per se profrunt ur, met r o, et pro aspiration e . Da , ubi
sit pro consonante . Corpus hoc
nitidurn quae nunc unguenta re-
rnulcent. Da, ubi sit pro aspiratione .
0 rnortalis homo , mortis reminiscere
qasus x
<2o. F ,
nec per se syllabarn faciunt ? Per
se non proferunt ur, quia a nat u-
rali sono i nchoant , et in vocali de-
sinunt : et dempto sono vocali , nec
sibilus r emanet , et per se syllabarn
3.5. Exempla j.quae passim occurrunt
s
plerumque sunt insanabilia, nisi auctor
eorum inveniatur ; sed auctorem invenire
non semper in promptu est.
B
Da, ubi m liquescat. Curn suaclens co- non faciunt > quia sine adminiculo
forte ab ort. i
u
i,
er
p
ro
i
ec
it * arbore venenum. Da, vocalis literae syllabarn efficere non
ubi /2 liquescat. Piscosarnque Gnidon, possunt .
X S . I U U A N I
T O L E T A N I
29. F , et Z r emanent , quas li-
teras propter graeca nomina admi-
simus . Pro qualibus pominibus ?
Propter hymnus , et zephyrus. Quae
si adsumptae non. fuissent, sephe-
rus , et diepherus dicere debuimus.
Quarum Y inter vocales liabemus :
Z vero inter consonantes : et est du-
plex , ut Mezentius : quia si z non
fuisset, per c
9
et s scribi * debe-
batur . Hymnus quid est? jLaus.
Zephyrus ? Ventus Eurus . Altera
nainque vocalis est graeca y , altera
consonans duplex z. Quomodo? No-
strum / per unum apicem scribitur;
graecum per duos.
30. Put ant , latin as literas non
plus esse, quam decern, et septem,
Quomodo? Dicebant aliqui,latinas
literas non plus esse , quam decern
et septem : subtracta una aspiratio-
nis not a; una duplice x,duabus su-
pervacuis /c, et q, duabus graecis y,
et z. Sed ment i unt ur , quia viginti
et tres sunt literae latinae.
3 1 . Accidunt unicuique literae
tria , nomen , figura , potestas . Quo-
modo ? Quo nomine vocetur; si a,
si b , si c , aut qualislibet. Quomo-
do ftgura? Qua figura not et ur; si
longa , si rotunda , si quadra . Quo-
modo potestas ? Quam potestatem
obtineat; si vocalis si t , si conso-
nans , si longa, si brevis. Quaeri-
t ur eni m, emiri vocetur litera , quae
figura si t , quid possit. Quomodo?
Quod superius diximus ; quo noini-
29. Ms. pro qualia nomina . Videtur
legen-lum sephirus, et imnus pro sephe-
rus, et diepherus. Post verba per duos in
codice haec intrusa sunt inter amisimus,
et admhimus quid est
?
. Amisimus, carui-
nms - /1 dmisimus. In margine sunt haec
quid est '. amisimus, caruimus
3
admisimus.
ne vocet ur, si a, si b, si c ; qua
figura notetur , si longa , si rotun-
da , si quadra. Quam potestatem
habeat ; si vocalis si t , si conso-
nans 5 et cet er a.
C A P U T I I .
Incipit De Syliaba.
32. C^Xiid est Syllaba? Comprehen-
sio literarum. Quomodo ? Quia ex
duabus , vel tribus Uteris efficitur,
vel unius vocalis enunciatio . Quo-
modo ? Quia et una vocalis super
se syllabam efficit. Temporurn ca-
pax . Quia ipsa vocalis , quae super
se syllabam efficit,si naturaliter lon-
ga fuerit, tanta tempora habet ,
quanta et ilia, quae position e longa
non est . Syllaba qualis sermo est ?
Graecus. Quid sonat in latino ?
Conceptio Literarum . Un de vocata
Syllaba ? De graeco. In graeco ap-
pellata apo tu syllarnbanin ta gram-
mat a ; hoc es t , a conceptione li-
terarum syllaba nuncupata .
3 3 . Syllabarum aliae sunt bre-
ves , aliae longae , aliae communes .
Quae sunt breves ? Quae et ccrre-
ptam vocalem habent . Quomodo ?
Quando correpta vocalis super se
syllabam efificit, et n aturaliter bre-
vis est , et non desinit in duas
consonantes . Quomodo ? Quando
correpta vocalis in duas non desierit
consonant es, aut in unam dupli-
cem
Vnde fit, ut quidam. Quae alio pertinent
3 2 . Verba temporum capax. . . sylla-
bam' efficit,desunt in contextu, sed notatae
sunt in ima pagina, ut in textum immit-
tantur .
3 3 . Fortasse deest aliquid post voca-
lem habent.
ARS GRAMMATI CA LIB. I. xi
mihi, vae misero
}
qui semper fessus anhelo %
cem x, aut in aliquod, quod sit pro consonant i , ut Arma.
duabus consonant i bus, id est , z , 3 7 . Quomodo? Quando prima
t unc brevis est . syllaba in consonanti desierit, et se-
34. Longae quot modis fiunt? cunda a consonanti excepta fuerit,
Duobus, aut nat ur a, aut position e. prima syllaba positione longa e s t ,
Quomodo natura ? Quando vocalis aut in unam duplicem , ut axis-..
super se syllabam efficit,. et natu- Quomodo ? Quando correpta vocalis
raliter longa est . Quomodo positio- in pc desi eri t , prima syllaba posi-
ne ? Quando vocalis in duas desie- tione longa est , aut in alteram con-
irit consonantes, et positione longa sonant em, et alteram vocalem loco
est , et natura , cum aut vocalis pro- consohantis positam , ut At Juno, et
duci t ur , aut a
9
vel o. Quomodo? at Venus , Quomodo? Quando. cos-
Ut put a, si dicat ales ; veluti est repta vocalis in unam desierit con-
illud , Nulla tuos unquam cautus sonant em, et statim fuerit subsecuta
irnitabitur ales . Da o i ongum. Ore vocalis i , aut u , quae transeunt i n
colurnba refert ramurn viridantis oli- consonantium posestatem, longa est
vae . Aut duae vocales i ungunt ur , syllaba : aut in i literam solam, quam
et diphtiiongon faciunt, ae, oe, au, nonnulli gerai nant , loco consonant
eu, ei. tis posita , u t , Aiote , Aeacida, Ro-
3 5 . Da , ubi ae faciat diphthori- manos vincere posse. Quomodo ? Di
r
gon . Haec tibi Rex iussu cunt aliqui, quia / in una parte ora-
compulsus erili. Da , ubi oe. Di' tionis inter duas vocales posita non
vidimus muros, et rnoenia pan- geminetur : sed ubicumque in una
dirnus urbis . Da-, ubi au. Aurorarn parte orationis inter duas vocales
iarn quarta dies praerniserat undis. posita fuerit, pro duabus consonan-.
Da , ubi eu .Eugeni rniselle, plora : tibus accipitur .
languor inst at irnprobus .Da , ubi ei.. 38. Sunt etiam syllabae, quae
Hei mihi, vae misero, qui semper communes di cunt ur; cum aut cor-
fessus anhelo. r-eptam vocalem duae consonantes
36. Positione quot modis fiunt? sequuntur ; quarum pri or, aut miir
Cum correpta vocalis , aut in duas ta quaepiam est , aut / semivocalis ,
desinit consonantes, ut ast, quo- et sequens liquida . Quomodo?
modo a sequitur s , et t, et fit po- Quando correpta vocalis in duas de-
sitione longa : aut cum desinit in sierit consonant es, ita ut de ipsis
consonant em, et excipitur ab alia consonantibus prior / litera, sit de
semi-
34 Deerat in ms. ales post irnitabitur. Est versus S.Eugenii part. 1. earm. xi. , sed
lam supra relatus fuit hic versus, num. 21. in editis incipit : Vae mihi.. In ms.corrupte
3 5 . Corruptus versus,Haec tibi rex &c. Heu mihi misero &c.
Mox erat orbem pro urbis. Versus, Aurora 36. Fortasse quando a pro quomodo a .
tarn quarta dies -praerniserat undis, est Dra- 37- Post interrogationes Quomodo. vir-
contii ex correctione S. Eugenii Toletani. detur aliquid deesse .
Eiusdem Eugenii est alter, qui sequitur, 38. Ms.subsecuter pro sub'secutae, vel
Eugenii missile &c. Postea lego Hei subsequentes.
M I S. I U L I A N I
semivocalibus, aut de mutis quaeli-
b e t , et subsequutae fiierint Iiquidae
/ , vel r , communis est syllaba . Ant
cum correpta vocalis in unarn de-
sin it consonantem h , quae a pie-
risque aspirationis creditur not a .
Quomodo? Quando correpta vocalis
in unam desierit consonantem , et
statim h subsecuta fuerit, commu-
nis est syllaba .
39. Quomodo? Si necesse est ,
Ut brevi? si t , di ci t , quia per aspi-
rationem poni t ur, et est brevis syl-
laba. Aut cum correptam vocalem
duae consonantes sequunt ur, qua-
rum prior s litera est . Quomodo ?
Quando correpta vocalis in duas de-
sierit consonantes , ita ut prior de
semivcalibus s litera s i t , commu-
nis est syllaba .
40. Qnomodo ? Si necesse es t ,
ut longa s i t , di ci t , quia positione
longa est : si necesse est , ut brevis
sit , di ci t , quia s litera suae cuius-
dam potestatis est : aut cum partem
orationis termint brevis syllaba,
quae in unam desinit consonantem ,
Quomodo ? Quando brevis syllaba
partem termint orationis, et in
unain desierit, communis est syl-
laba . Quomodo ? Si necesse es t ,
ut longa s i t , di co, quia partem
termint orationis, et longa est :
si necesse est , ut brevis si t , di co,
quia vocalis subsequitur, ' et est
brevis.
4 r. Da ejus exemplum. Nam ti'
hi, Tyrnbre , caput Evanclrius abstu-
lit ensis . Aut cum pars orationis
desinit in l ongam, quae diphthon-
39. Verba, si necesse est... brevissyl-
laba, extant in margine superiori : sed in-
T O L T N I
gos appellatur, sequente statim vo-
cali Quomodo ? Quando pars ora-
tionis in longam desierit, quae per
diphthongon scribitur, et statim vo-
calis subsecuta fuerit, communis est
syllaba. Quomodo ? Quia si necesse
est , ut longa s i t , di co, quia pei:
diphthongon scribitur, longa est . Sf
necesse est , ut brevis si t , di co, quia
vocalis statim subsequitur , brevis
est . Si necesse st , ut brevis s i t , di -
co , quia vocalis statim subsequitur ,
brevis est . Da eius exemplum . ///-
sulae Jonio. Aut cum producta vo-
calis -est, vocali altera consequent e.
42. Quomodo? Quando produ-
cta vocalis in vocalem desierit, com-
munis est syllaba. Quomodo ? Si nec-
esse est , ut longa si t , dico , quia
fnalium ratione longa est . Si nec-
esse est , ut brevis si t , di co, quia
vocalis statim subsequitur, brevis
est . Da eius exempl um. Et loncjum,
formose , vale, vale, inquit, loia .
Aut cum pronome n c litera termi-
nator , et vocalis statim subsequitur.
Quomodo? Quando pronomen c li-
tera t er mi nat ur , et vocalis statim
subsequitur. Quomodo ? Quando pro-
nomen c litera t ermi nat ur, et vo-
calis. statim subsecuta fueri t , com-
munis est syllaba, quia et pro longa
accipitur , et pro br evi .
43. Da, ubi sit longa. Hoc erat,
alma parens, Da br eve. Solus hie
infieocit sensurn . Aut cum corre-
ptam vocalem suscepit z graeca con-
son ans , atque duplex. Quomodo?
Quando correptam vocalem z sub-
secuta fuerit 5 communis est syllaba.
Quo-
dicatur, ea ad hunc Jcum pertinere .
41. Ms. diphthongon appellatur
ARS GRAMMATICA LIB. I. xiii
Quomodo ? Si necesse e s t , ut sit bant Quando dicitur Spiritus esse
longa , dico , quia pro duabus ac-. lenis ? Ut puta , si dicam Ars , di -
cipitur consonantibus . Si necesse cebant , iUam vocalem nhere, unum
e s t , ut sit brevis, di co, quia pro una t empus, et illas duas consonantes
accipitur. Da, ubi pro duplici acci- unum: et t unc est lenis Spiritus,
pitur . Mezenti Dcis exubias , cae- Sed non est i t a, nisi longa syllaba
sosque sociales.Da, ubiaccipiatur pro duo tempora habet,brevis unum,
simplici. Et nernorosa Zacynthus . 46. Quomodo numerus syllaba-
44. Longa syllaba duo tempora r um? Ex quibus uteris constet syl-
habet , brevis unum . Quomodo ? Syl- laba, si ex duabus , ex tribus ; tenor
laba si naturaliter longa fuerit, duo acutus , vel gravis, si circumflexus ..
tempora habet. Nam si nat ura, aut Quomodo, qualis accentus si t ? Si
positione brevis fuerit, unum tern- acutus , si gravi s, si circumflexus.
pus habet . Syllaba apud metricos Quomodo in dictione cert us, absque
quomodo nuncupat ur ? Sernipes . ea incertus? Quia in communi lor
Quid est sernipes ? Medius pes. Quae cutione accentus loco certo ponitur .
accidunt unicuique syllabae? Te - Non potest tarnen sine eo esse . Quo-
nor , spiritus, tempus
?
et numerus modo?Quia aut incerta locutio sit,aut
literarum . Quid est tenor ? Accen- certa sine accentu esse non pot est .
t us . Quomodo? Dicas tenor
r
tonus. 47. Ad quos numeros literarum
Accentus ipse est totus indicatione pervenit syllaba ? Usque ad sex; ut
cert us. Quomodo in communi loca- a, ab ,ars, mars, stirps . Quid habet
tione certus, absque ea incertus ? unaquaeque syllaba? Al t i t udi nem,
Quia sine accentu locutio esse non longitudinem , et latitudinem ; alti-
pot est . Absque ea in cantilena , vel tudinem in tenore , id est , in accen-
in sono accentus incerti sunt . tu ; crassitudinem , veL latitudinem
45. Quomodo spiritus ? Si asper in spiritu , id est , si crassus spiritus
s i t , si l eni s. Quomodo? Dicebant sit, si i eni s. Longitudinem in quo?
veteres , quod t unc esset asper spi- In tempore : quia si longa syllaba
ri t us, quando unum semis , aut duos fueri t , duo tempora habet, si bre*
semi s, aut tria tempora habuisset ; vis u n u m.
quando vero unum , aut duo t em-
pora habet , t unc est lenis spiritus. C A P U T I I I .
Quomodo ? Ut puta si dicam , Et. De Nomine, et de Finalibus Syllabis..
In hoc sermoae dicebant veteres; A
illam vocalem unum tempus habe- 4 8 . / J L terminatusnominativussin-
r e , consonantem vero medium:, et gularis brevis es t , ut Musa. Quo-
t unc asperum spiritum esse dice- modo? Nominativus, singularis si a
fue-
44. Forte in dictione certus pra indi-- 48. Sensus confusus in. verbis O termi-
catione' certus . Confer'num. 46. natus est Fortasse O terminatus commu-
45; . In ms- habussent. nis &c. In ms. erat.brevis in graecis est,
47. Ms. ad quad numero. ut Dido , quod correxi.
xiV S. I U L I A N T
fuerit t ermi nat us, brevis est , ut Mu-
sa. Quando nominatvus singularis e
fuerit terminatus, brevis est , aut Ion-
gus , in latinis brevis , in graecis
iongus . Quum i t ermi nat ur, lon-
gus es t , ut frugi.. 0 t ermi nat us,
longus es t . In latinis brevis es t ,
ut Cato , licet auctoritas variet : l on-
gus in graecis es t , ut Dido . Quo-
modo variatur auctoritas? Quia in-
veii itur longus ; inyenitur et brevis.
Quando u terminatur , qualis est ?
semper brevis es t , ut specu .
49. Al terminatus nominatvus
singularis , longus est , aut brevis .
In his omni bus, quae in genitivo
corripiuntur,ndubitanter brevis est,
ut Annibal. Quomodo corrpiuntur ?
Aiinibnl nominatvus casus est ^An.
nibalis geniti vus . In isto genitivo ca-
su, si penultino l oco, qui est ultimus
in nominativo, habuisset accentum ,
nominati vus longus esse debui t . Sed
cuius genitivus ante penultimum lo-
cum habet accentuai, inde nominat-
vus singuaris brevis est . In hi s, quae
pr oducunt ur , naturaliter equidem
longus est, ut Cerical. Quomodo ?
In genitivo penultimo loco , qui est
ultimus in nominativo,habet accen-
tuai , inde nominatvus longus est :
sed auctoritate corripitur , quia Iuve-
nalis hoc breve posuit. Da eius exem-
plum . C-o mincit comits , sellam ,
cervical, arnicas .
50. El terminatus , qualis est?
Semper brevis est , ut fel, mei. Il
t ermi nat us, qualis est? Semper bre-
49. Ms In genitivo penultimo loco, quae
est : reposui qui est. Versus Iuvenalis sat.6.
v. 3^3. Con duci t &c-
<i In ms. tantum est qualis est ut
Titan. Supplevi longus est.
T O L E T A N I
vis est , ut vigil. Ol t ermi nat us, qua-
lis est ? Produci t ur, ut sol. Ut t er-
mi nat us, qualis est? Semper corri-
pitur , ut Consul. Quando nomina-
tivus singularis m terminatur, longus
est , an brevis ? Brevis est . Djcit ta-
rnen Donat us; Arduurn est huius
rei exempla reperire ; eo quod haec
litera saepe inter vocales posita de-
ficit . Quomodo ? Quia difficile est, ut *
exemplum certum inveniatur exin-
de , utrum longus sit nominativus,
an brevis . Quare m inter vocales
posita deficit ? Incertum es t .
5 1 . An finitus nominativus sin-
gularis qualis est? longus , ut Titan.
Qualis serm est Titan ? Graecus .
Quid son at in latino ? Sol est apud
latinos. Dicit Donatus , Latinum ve*
ro in hac syllaba non potest nornen
inveniri.
52. Quando en t ermi nat ur, lon-
gus est , an brevis ? In neutris ge-
neribus brevis es t , ut carmen : in
aliis autem generibus apud latinos
longus est , apud graecos brevis est ,
ut pecten ifiarnen, lien, pollen , quia
pecten pectine dicitur, flarnen fla-
mine , lien, piene, pollen pro polline.
53. Quando on t ermi nat ur, lon-
gus est , an brevis ? Semper longus
es t , ut Memnon. Quando nomina-
tivus singuiaris terminatur ar , longus
est , an brevis ? In monosyllabis lon-
gus est , ut nar
9
far . Quid nar ? Id
est , naris ,far pro farina. In po-
lysyllabis qualis est ? Donatus di ci t ,
ut in his longus si t , quae a in ge-
niti-
5 2 . Fortasse pecten pro pectine dicitur ,
flamen pro flamine, lien pro liene , splen
pro splene . Aut infra delendum pro ante
polline.
5 5 . In ms. Tyrsumque tenem.
ARS GRAMMATICA LI B. I. xv
nitivo ante ultimam producunt : ultimus. in nomi nat i vo, ipse nomi -
tamen auctoritate c ompi t a r . Quo- nativus longus e r i t ; na m si nomi*
modo ? Quamvis dias in genitivo nativus. les fuerit t ermi nat us, ut rni-
casu, penultimo locoihabet accen- les, et genitivus penultimo loco i
turni; qui est ultimus i n-nomi na- habuerit non o , ille nominativus
t i yo, ut sit ipse nominativus Ion- brevis est , quia non facit milotis,
gus, tamen Iuvenalis hoc breve p- sed rnilitis
sui t . Da eius exempl um. Iuvena- 57. / Et quando genitivus penul-
lis ; T/igrsiunque . teneut , et. subii- timo loco e habuerit, ut segest, sege-
gar Acci. , , **re,et accentum ibi non habuerit ^
54... Er fintus , qrialisv est ? In et t unc brevis erit : excepto cres,
latinis hrevis es t , ut puer : excepto pes, quod longum e s t , et quae de
uno monosillabo ver ,-quod louigum ipsis figurantur,. ut bipes, tripes. Et
est : apud graecos tamen semper Ion- quae ex' ^olysyllabis constant ; ut
gus est , ut aer . Qua ndo ir t ermi - aries , paries , abies, si-.in. genitivo
nat ur ,quahYest ? Brevis est , ut vir. casu in ipsa syllaba habuerint ac-
Quando.or finitus est , qualis est ? cent um, quae in nominativo ulti*.
Brevis est j ut doctor, attctor. Quan'-. mae s unt , inde ipse nominativus.
do r t enni nat ur , qualis .est? Bre- longus est .
vis est , ut murmurc excepto uno 58. Is fin itus brevis est , an lon-
monosyilabo, fur., .quod longum est . gus ? Brevis es t , ut agilis ; exceptis
5 . Quando nominativus singu- tribus monosyllabis gis, vis ,lis
9
laris as -.finitur, longus es t , an bre- qui longi sunt . Glis quid est? Gli-
vis ? In latinis producitur , ut facu- ris. Da eius exempl um. Dormiunt
tas : in graecis brevis est . Es t ermi - glires hie meni perenner . Os t er-
jiatus , qualis est ? In graecis longus minatus qualis est ? In graecis quan-
est , ut AncJiises. In latinis , si quia- do genitivus diphthongo terminatur ,
ta fuerit declinatio, produci t ur, ut ut Delos Delui , t unc brevis est. In
dies: nam si tertia , crripitur , ex- latinis vero t unc brevis est , quando
cept o, t unc longus e s t , quando ge- genitivus ant e ultimam syllabam .0
nitivus non crescit,. id es t , quando non habuerit naturaliter longain ,
tantas syllabas habuerit nominativus, ut os ossis pro ossibus , quod breve
quautas et genitivus , nominativus est : nam si pro ore di xeri t , id est ,
longus es t . ' * os oris , longuin est ; exceptis bo$,
56. Et quando genitivus in syl - compos , et impos, quod breve est:
labis creveri t , nominativus qualis Namf os, rnos producuntur . Mono-
er i t ?Si i n genitivo casu penultimo syllaba nomina os terminata adia-
loco habuerit accentum , qui est phora s unt , id est , communi a, quae
aucto-
54. In ms. qualis est l ut d.octor &c. De- facit milots.. Hoc enim auctor indicat.
est Brevis est. 57 In ms. i habuerit. Et paulo post
5". Fortasse excepto quod tunc longus eo quod de ipsis.
est. J 5 8. In ms.deest ut ante os ossis, et
56. Ms. non facit milens : restitu non scribitnr monosyllabitm j pro monosyllaba .
xvi S . TULI AN I
auctoritate longa inventali t ur
9
et
brevi a.
59. Us finitus qualis est ? .Brer
vis est , ut dactus ; absque his no-
mi ni bus, quae i n genitivo crescentia
u prodiictum habuerint ante noyissi-
ma m syllabarn , ut virtus
9
virtutis ,
Quomodo ? Quia genitivus singularis
in ipsa syllaba retinet accent umi
quae est ultima i n nomi nat i vo, inde
ipsjs nominativus; longus.:*est.. Est
unum indeclinabile pus, quod est
Ion gum. . ; ,
60.. Quando nomnatvus singu-
laris t terminatur , qualis est? Brevis
es t , ut caput. C finitus nominati-
vus singularis , qualis est ? Longus^
e s t , ut alle, et Zac, de cuius de*
clinatione dubitatur. Quomodo? Al-
le nominativum casum fct, et ge-
nitivum allecis : et lac similiter no-
minativus casus est ; et ut rum faciat
forteto lact, genitivum lacis * pro laco , an lactis,
dubium est . Sed quando vult facere
quis lacis pro lacu lac debet facere.
Quando autem pro lacte, lacte debet
facere nominativum casum , ut fa-
ciat genitivum hums lactisGeniti-
vus singularis longus est , an bre-
forte nisi
VIS
- Longus , nisi * tunc corripitur ,
quod.
c u j n
i
s
f
u e t
-i
t
terminatus , ut patris .
61 . Dativus singularis qualis est?
In latinis nominibus longus est , ut
Pornpeio : i n graecis corripitur, ut
Palladi . Accusativus singularis qua-
sir ms. dees- lis est ? In latinis est brevis , ut do-
se videtur ali- . . . .
T T
quid
t
ctum : m graecis corripitur . VoCa-
tivus singularis longus est , an bre-
vis ? In latinis nominibus brevis est
59. Quod pus sit indeclinabile, mini-
me probatur.
62. Supplendum pluralis post voca-
T O J L E T ANI
semper : except o, t unc est l ongus,
quail do / terminatur litera, ut Men
curi: in graecis. et l ongus, et brevis
invenitur Ablativus. singularis qua- \
lis est ?. Semper longus est : excepto ,
t unc es t br evi s , quando tertiae de-
clinationis fueri t , ut . a pariete .
: 62. Nominativus, et v6cativus 0,
in latinis nominibus.longi s unt , an
breves ? Quando generis fuerint ma,
sculiniv et femi ni ni , producuntur ,
ut fontes iflumis ,clades. Nam quan-
do neutri generis fuerint, breves
s unt , ut rnoeuia. In graecis corri-
pi unt ur . Genitivus pluralis qualis
est ? Brevis e s t , Ut doctofum . In
graecis longus es t , ut Philemon .
Dativus , et ablativus longi s u n t , ut
his doctis. Quando -bus, breves sunt,;
$ u p
pi
e
, q
Un
,
ut his
9
et ab his aqilibus .' In grae-
d o
\
em
w*
u 53
tur bus
%
cis corriphantur .Accusativus plura-
lis; longus es t , an brevis ? Cum ge-
neris fuerit masculini, et femi ni ni ,
producitur , ut doctos, musas : quan-
do neutri generis fueri t , brevis est ,
ut ternpla . Si as fuerit terminatus
9
in graecis et producitur,et.corripitur.
C A P U T IV.
De Pronomine.
63. INJominativus singularis in Pro-
nomine longus est , an brevis ? Sem-
per brevis ; exceptis duobus mono-
syilabis, tu , et qui. Genitivus sin-
gularis qualis est ? E, vel / termina-
tus longus es t , ut rnei, rneae : de
cetero brevis e s t , ut ullius. Dativus
singu-
tfous. Postea mendose erat accusativus sift-
glaris pro pluralis,
ARS GRAMMATICA LIB. I.
XVI
sirigularis lorigus est , an brevis^
Semper longus es t , ut nostro : ex-
ceptis mihi , tibi, sib'i, qui - breves
sunt . Quando vero pronomen c ter-
minatur litera , et vocalis statim sub-
sequitur , communis est syllaba -
Quando pronomen o finitur, t unc
qualis esse, dignoscitur ? Adiaphoros,
id est , communis ; absque dativo ,
et ablativo casu. Quomodo ? Quia
dativus j et ablativus semper longi
s unt , et ceteri casus, quando o ter-
mi nant ur , communes habentur .
64. Accusativus singularis qualis
est ? Brevis est , ut ilium , ilium,
exceptis me ,te , se , qui longi esse
vi dent ur. Vocativus singularis qualis
est ? Brevis est , sicut et nominati*
vus . blativus singularis qualis est ?
Semper producitur , ut ab ilio . N0-
mi nat i vus, accusativus, et vocativus
plurales longi s unt , an breves ?
Semper longi s unt . Tunc t ant um
corripiuntur, cum a fuerint t ermi -
n a t i , ut nostra. Genitivus pluralis
qualis est ? Semper brevi s, ut ilio-
rum , ipsorum. Dativus , et ablativus
|)lurales quales sunt ? Si bus fuerint
t er mi nat i , breves s unt , ut quibus ,
et a quibus: si is, producuntur -, ut
illis , et ab illis.
C A P U T V.
Incipit de Verbo,
65. V er bum, quod a t ermi nat ur,
longum est, an breve? In omnibus
modi s, numer i s, personis , tempori-
in
bus , coniugationibus, si a fuerit ter-
minatum , longum es t , ut ama. E
quod finitur , quale est ? Breve est ,
ut curre, lege : absque imperativo
modo secundae coniugationis, qiiod
naturaliter longum est , ut doce, mo-
ne , quia secunda coniugatio natu-
raliter longa est. / terminata persona
qualis est? Semper producitur, ut mi-
tri Quae o t ermi nat ur, quale est ?
Corripitur, ut audio, sed auctoritate
variatur , quia et longa invemtur~,
exceptis tribus monosyllabis da,
sto, fio , quae longae s unt . U t er-
minata qualis est ? Longa est , ut
auditu.
f
66. Or quae t ermi nant ur, qualia
sunt ? Brevia, ut le gor, aiidior . S
quae finiuntur , qualia sunt ? Si ant e
A i
earn a , vel e habuer i nt , producun-
t u r , ut amas, doces : excepto uno
rnonosyllabo es, et quae ex o fi-
gurantur , ut ades , quod breve est .
Si vero i ant e eam habueri nt , cor-
ripiuntur , ut legis : excepta secun-
da persona indicativi modi temporis
praesentis numeri singularis a tertia
coniugatione product a, ut nutrs,
quod longum est .
67. Quomodo nutrs tertia con- in
iugatione producta? Quia imperati-
i r
'
vo modo in ipsa i persvrt, et in
infinito modo penultimo loco habet
accentum : et volo, vis, quod ab ipso
imperativo modo longum es t . Nam
si u ante s habuerit, breve est , ut
mitrimus. Quod t t ermi nat ur, bre-
ve est , ut rami. Quod c finitur,
productum es t , ut due.
CA-
64. , De accusativo singulari nomiaum
supra n. 61. idem fere notatum. fuit.
67 Quomodo nutrs &c> videtur ali-
quid deesse, ve! supplenduni,. longum est.
xviii S . I U L I A N I T O L E T A N I
A P T VI . Cor r ept a, ut semel.Qmem,n,r fi
nita s unt , qualia sunt ? Brevia s unt ,
Incipitde Adverbio . . ut cumm9 paulatim 9 forsitan,bre
A
viter 9 quater . Quae s t er mi nant ur ,
dverbia monosyllaba longa qualia s unt ?Tant um producta sunt ,
s unt , an brevia ? Longa s unt , ut cum ant e earn a habueri nt , ut alias.
hie, vel quae ex ipsis fiunt, ut illic, Quae finiuntur producta s unt , ut
R quae t er mi nant ur , qualia sunt ? hac , iliac.
Exceptis vir 9 et ter 9 quae brevia
s unt , cetera omnia producunt ur. C A P U T VI I .
Quae a finiuntur, qualia sunt ? Lon v .
:
ga s unt , ut una. Quae in e desi Incipit de Participio *
mi n t , qualia sunt ? Omnia produ
cunt ur , ut docte: exceptis hi s, quae 71. l \ ommat i vussi nguI ar i s in Par
aut non compar ant ur , ut rite, aut ticipio longus e s t , a n brevi s^Bre
comparationis regulam non servant , vis est in numero singulars, ut le
nt bene, male , aut a se oriuntur , ctus, tectums. Geni t i vus, Dativus ,
ut saepe 9 impune; tota ista brevia et Ablativus quales sunt ? Semper
s u n t . pr oducunt ur , ut huius lecturi, hide
69, Superlativi grads adverbia lectura , ab hoc lecturo; excepto par
cum e finiuntur , etiamsi a positivo ticipio praesentis t empori s, quod i n
brevt descendant , omni modo pro genitivo corripitur , sicut nomen ,
duc unt ur , ut optirne9s~ivQ doctissi quod est tertiae declinationis, quia
me . Quomodo ? aut a se nascantur is t er mi nat ur , ut hie , et haec, et
adverbia, aut ab alia parte veni ant , hoc amans, et huius amantis. Ac
aut in comparatione ab una syllaba csativus
5
et vocativus singularis qui
n inchoentjsuperltivum gradum bus syllabis t ermi nant ur? Brevibus ,
semper longum habent , ut optirne, ut ledum , lecturum, lecte , lecture
sive doctissune. Quae i finiuntur, Ablativus,.singuiaris brevis es t , an
qualia s unt ?( l onga s unt ) ut heri, longus? Tunc t ant um corri pi t ur,
absque ibi , et ubi, et quae figuran quando genitivus is t er mi nat ur , et
t ur ex ipsis , ut sicubi , alicubi , ablativus e finitur, sicut nomen t er
70. Quae t ermi nant ur, qualia tiae declinationis , ut ab hoc aman
sunt ? Quando a se ori unt ur, brevia te, le gente. De cetero semper Ion
sunt , ut modo, Quando ab aliis par gus est.
tibus veni unt , producunt ur, ut fal 72. Nominativus , accusativus,
so, magno: auctoritate tamen et ea, et vocativus plurales longi s unt , a n
quae ab aliis partibus veni unt , et breves ? In masculinis , et femininis
l onga, et brevia i nveni unt ur, Quae generibus product* s unt , ut lecturi,
l litera terminantur , qualia sunt % lecturos, lecturi, lecturae , lecturas .
in
68. Scriptum erat bis pro vir,Notan 69. Supplevi longa sunt, quod deest
duro est iota pro omnia. fa ms.ante heri.
ARS GRAMMATICA LIB. I. xix
G A P; U T VI I I .
De Coniunctione
73
et,
c oniunctiones copulativae, ut
que; disiunctivae, ut vel, ne;
expletivae , ut quidem , videlicet,
et quarnvis breves sunt onines . De
ausalibus , et rationalbus , quae a
t er mi nant ur , quales sunt ? Exce-
Utrum l ongae, an breves, nihil de-
finitum es t , quia nec soiae ponun-
tur , nec coniunctae : a loquelis ac>
cipere incipiunt finem.
C A P U T X.
De Interiectione.
I
75. JLnteriectiones longae s unt , ari
ptis ita , et quiet, longae s unt , ut breves ? Omnes longae s unt , si mo-
propterea, interea. Quae i finiun- nosyllabae s unt , nt vah, vae, aut si
t u r , quales sunt ? Excepto nisi.,- quod dissyllabae , ut papae , heu . Si vero
est br eve, ceterae producunt ur. plurimarum syllabarum fuerint, quo-
Qu-ae i u n desi nunt , longae s unt , niam iam
r
speciem retinent partium
an breves ? Si ante earn i habue- orat i eni s, ad exemplum earum iudb-
r i nt , producuntur , u t quin, sin\; candae, quibus illae similes fue-
aliter breves sunt .J.SGeteras? verb r unt ^ quales
1
habeantur , utrum lon-
omnes naturaliter correptas esse con- gae , an* beeves . j l n quibus syllabis
t at .
t er mi nent ur
}
an brevibws . Sed non
o mn e s
5
e x c e pt a psiti&ne l ongi s, forte excepta,,
vel diphthongis , quae omnibus pa-
t ent . "' '
.. C A P U T XI .
De Pedibus
C A P U T IX,
- ; s De Praepositione.
:
> ; '
74. ./\.cciisativae praepositionesln-
gae s unt , an breves ? Solae , quae
in a exeont , producuntur , et una
monosyllaba a s , quae longa est : ce- 76. f e s quid, est ? Syllabarum, et
terae omnes breves sunt . Abkttivae Cemporum certa- dinumeratio. Quo-
modo?
7 J. Pro quamvis legendum videtur tur. Frtasse legendum sed coniunctae : sed
quamlihet : nam quarnvis ultimam longam neque ita apertus est sensus.
liabet . 7 Fortasse legendum, sed non omnes
74. Restitu os, pro eis - Praepositio- sunt- longae , exeeptis, aut quid simile >,ut
nes loquelares dicuntur, quae semper cum sensus. oonstet
verbis j seu loquelis coniunctae reperiun- 7,6., In. ms,.est spondijts . . .
n rieutrs vro crripiuntur ; ut haec praepositiones quales sunt ? Tant um
lecta , et o lecta . Gni t i vus pluralis illae sunt longae , quae ex vocalibus
qualis est?Omnium generum semper const ant , ut e, aut vocalibus t er-
breves sunt, , ut tectuwrurn. Dati- mi nant ur , ut de : nam i n consonane
vus, et ablativus plurales quales sunt? tibus desin ent es, breves s unt . Utri-
Cum . w terminantur , longi sunt : usque casus praepositiones quales
cum bus, breves s unt , ut amantibas. sunt ? Breves s unt , ut in, sub, su-
per, sulrter. Quales sunt loquelares?
xx S . I L I A N I
T O L E T A L I
modo? Quia unusquisque pes cer-
t um numerum syllabarum, et tem-
porum habet . Quomodo ? Ut put a,
si dicam , spondeus et certas syl-
lbas habet duas l ongas, et certa
quatuor t mpora; sic unusquisque
pes. Pes quare dictus ? Quia quemad"
modum nos iter pedibus gradimur ,
ita et metra per pedes gradi viden
t ur . Ideo pes ipse di ct us, eo quod
ipsis ni t amur , et ipsis incedamus
per met r a.
77. Quae accidunt unicuique pe-
di ? Arsis, et thesis, numeras sylla-
barum , tempus , resolutio, figura,
metrum , Quid est arsis ? Elevatio ,
id est , inchoatio partis . Quid est
thesis? Posi t i o, id e s t , finis par-
tis . Quomodo ? Puta , si dicam pru-
dens; illud prn elevatio es t , ilud
dens positio, la trisyllabis , et te-
trasyllabis pedibus quotisyllabas si
bi vendicat arsi s, et quot thesis ?
In trisyllabis, si in prima habuerit
accent um, ut put a, Dominus , duas
syllabas vindicat a r s i s e t unam the-
sis . Nam si penltimo loco habuerit
accent um, ut put a, beatas, arsis vin-
dicat unam syllabam, et thesis duas.
Sic et tmpora secundum quantita-
tem syllabarum sibi vindicabunt.
78. Quomodo numeras syllaba-
r um ? Si ex duabus, t ri bus, aut qua-
t uor syllabis constat ipse pes. Quo-
modo tempus?Quot tmpora haheat
unusquisque pes ; si Pyrrchius fue-
r i t , duo tmpora habet ; si Spondeus
quatuor , Sic et unusquisque pes.
Quomodo resolutio? Si accidit un -
7-8. Fortasse deest liquid in verbis re*
solutio, si non In versu Saulus resolv
possunt au in Saulus, et au in Paulas
cuique pedi resolutio, si non v Quo*
modo ? Puta , si dicam
9
Saulus Pau-
lus Christi cum facta negaret. In
his sermonibus trochaeus
:
pes est . Si
resolvo priorem syllabam, fit inde
antibacchius. Hius exemplum, Saw
ius Paulus Christi cum facta ne-
garet .
1<). Iam hie de solidis scissio fit :
sicut solida sci ndunt ur , possunt so-
lidari scissa , an non ? Dicit Teren-
t i anus, Solida scindi possunt , scissa
solidari non possunt. Sed i nveni -
mu s , ubi et scissa solidentur. Da
eius exemplum . Tenuta nec lanae
per caelum veliera ferri. Nam i n
isto versu et scissa solidantur, et
solida sci ndunt ur . Quomodo tenuta
et sci ndi t ur, et solidatur ? Quia te
una syllaba e s t , nu altera, / t ert i a,
a quart a. Nu secnda syllaba scin-
ditur , et ipsius syllabae prima lite-
ra n priori syllabae solidatur. Se-
cunda vero litera u solidatur tertiae
syllabae, et quarta syllaba scinditur
de loci sui ordi ne, et solidatur alte-
rius par t i , et fcit tenvia, ut sit
pes dactyius : et ecce scissio, et
solidatio
80. Quomodo figura ? Qua figura
unusquisque pes notetur . Si Pyrri -
chius pes fuerit, ex duabus brevibus
const at , per duo m notandus est vu;
et sic similiter, Met rum quomodo %
Quale met rum efficiat unusquisque
pes , si dactyiusjdactylicum, si iam-
bus, iambicum ; sic et cet eri ,
81 . Pedes dissyllabi quot s unt ?
Quat uor; qui sunt Pyrrichius, Spon-
deus ,
81. De his conferendus Isidoruslib.?,
Etym. cap.
ARS GRAMJY
dens , Iambus , et Trochaeus. Tr i -
syllabi quot sunt 9 Oct o, id est, Tr i -
bacchius , Molossus, Anapaestus, Pa*
ct yl us, Amphibrachus , Amphima-
crus, Bacchius, et Antibacchius, Te-
irasyllabi quot; sunt % Sedecim, Qui ?
Proceleumaticus , Dispondeus , Di-
i ambus, Ditrochaeus, Antispastus,
Chori ambus, Ionicus a maiore, et Io-
nicus a mi nor e. Quatuor Paeones,
et quatuor Epitriti,
82. Qui sunt pedes simplices?
Dissyllabi, et Trisyllabi. Qui sunt
pedes duplices? Tetrasyllabi. Pyr -
rhichius pes ex quibus syllabis con-
stat ? Ex duabus brevibus , ut pater.
Quot tempora habet ? Duo . Quot
tempora vendicat sibi arsis, et quot
thesis ? Arsis u n u m, thesis unum ,
Cuius divisionis est ? Aequae. Quo-
modo ? Quia unum tempus habet
arsis, et unum. thesis. Unde habet
etymologiam, a Pyrrho filio Achil-
l i s, eo quod ad funus patris annatus
eodem metro luserit: sive quia in-
terempto Euripide eodem metro sal-
tavit armatus , mentis gaudia cor-
poris exultatione confirmans. Uade
et Pyrrhichia inventa saltatio dicitur
apud graecos: et pes ipse Pyrrhi -
chius nomen accepit ab act u, et can-
tione Pyrrhi .
83. Quis est Uli contrarius ?
Spondeus . Quomodo? Quia quomo-
do ille ex duabus brevibus const at ,
iste ex duabus longis. Quot tempora
habet? Quatuor. Cuius divisionis est?
Aequae, Quomodo?Quia tanta tem-
pora habet arsi s, quomodo et the-
sis . Spondeus unde dictus? Apo t u
At I CA LIB, I. XXI
sponda , id est , t r act u, quod pes
ipse tractum sonet : Sponda enn
graece tractus yocatur, Unde et U,
qui tibiis canunt i n Sacris , Span-
diales vocant ur.
84. Iambus ex quibus syllabis
Constat ? Ex br evi , et l onga. Quot
tempora habet ? Tr i a. Quot tempora
yendicat sibi arsis , et quot thesis %
Arsis u n u m, thesis duo, Cuius di-
visionis es t ? Duplae. Quomodo?
Quia pars partem duplo vi nci t . Un-
de habet etymologiam? Apo tuiam-
biazin, id est , a maledicto; non
quod hoc carmen sit maledictum ;
sed quod * maledica eodem sunt me-
tro composita, Nonnulli ferunt , Adi*
ambatassem mul i erem, quam dicunt
in maledicto exercitatam, isto pede
usam . Unde et iocos maledicos apud
graecos lambos vocant .
85. Qui pes est isti contrarius?
Trochaeus . Ex quibus. syllabis con*
stat ? Ex duabus , id est , longa , et
brevi . Quot tempora habet ? Tria ;
arsis yendicat duo , thesis unum ,
Unde habet etymologiam * Eo quod
e longa in brevem descendens ro-
tatile carmen efficiat. Trochos enim.
graece rota di ci t ur.
8 6. Quales pedes Trisyllabi ? Qui
sequunt ur. Tribrachus ex quibus
syllabis constat? ex tribus brevibus,
ut Dominus . Quot tempora habet ?
Tria : arsis yendicat duo, thesis
unum , Cuius divisionis est ? Du-
plae . Quomodo ? Quia pars partem
duplo vi nci t . Unde habet etymolo-
giam ? Tribrachus , qui et choreus,
appellatur Tribrachus, quasi ex tribus
brevi-
84- Fortasse ferunt a lamba mutiere, aut a lambatasse mutiere.
xxii S . I U L I A N I E P I S C O P I
brevibus : braxim entm graece bre- bonellus. Quot"tempora habet? Qu-
ve dicitur . t uor . Cuius divisinis est? Nullius
Qui pes est ei contrarius? quia Donato in frmis , et incondi*
Molossus . Quibus syllabis constat? tus iudicatur. Unde habet etymon
Ex tribus longis , ut Aeneas. Quot logiam? Eo quod ex utraque parte
tempora habet ? Sex . Cuius divisio- brevem habeat syllabam, una longa
nis est ? Dupl ae. Quomodo ? Quia in medio consi st ent e,
arsis habet duo tempora , et thesis 91 . Amphimacrus ex quibus syU
quat uor . Unde habet etymologiam ? labis constat? Ex longa , br evi , ' et
A Moiossorum saltation e , quam ex- l onga, ut optirnae . Quot tempora
ercuerunt armati. Ipsi vero dicti Ma- habet ? Quin que . Cuius divisinis
lassi a Molosso filio Neoptolemi, et est ? Sexcuplae . Quomodo? Quia
Andromaches. arsis habet tria t empora, thesis duo *
88. Qui pes sequitur ? Anapae- Sexcupla qualis est senn ? Graecus.
st us. Ex quibus syllabis constat ? Ex Quid sonat in latino ? Di mi di um.
duabus brevibus, et longa, ut bni* Quomodo ? Quia duplo unum super-
tax. Quot tempora habet ? Quat uor. habet , ab aequo unum minus habet .
Cuius (divisinis est ? Aequae, qui a Unde habet etymologiam? Eo quod
rsis duo tempora habet , et thesis hinc inde longam habet syllabam ,
dup. ' C- una brevi in medio interiacente . :
89. Unde habet etymologiam? 92. Bacchius pes ex quibus syl?
Apo; tu Nignidion. Dactylon, eo labis constat ? Ex brevi , et duabus
quod vagitum Iovis huius cantu ma- longis , ut beati . Quot tempora ha-r
t er eius Saturno Patri celaverit : bet ? Quinque . Cuius divisionisest
et omriis musica propriis digitis per- Sexcuplae. Arsis habet duo tempo-
cussa fuisset, ideo pes ipse dactylus r a , et thesis t ri a. Unde habet ety.*
di ci t ur, qui a graeci digitum dacty- mologiam? Bacchius, qui et Palim-;
htm appellan t . Dactylus a digito di- bacchius dictus , eo quod bacchici?.
ct us, quod a longiori nodo inchoans, maxime conveniat cantibus : vel quia
in duas desinit breves ; sic et ipse ipso pde Bacchia, id e s t , Liberi
pes iuncturam unam habet l ongam, sacra celebrantur r
et duas breves. Unde et manus op* 93. Quis est isti contrarius ? An
pansa palma dicitur, et penden- tibcchius . Ex quibus syllabis con-
tes digiti dactyli. Hinc etiam herons st at ?Ex duabus ongis , et br evi , ut
appellator, eo quod heroum r es , et barbatus. Quot tempora habet ? Quint
facta isto metro narrentur . que . Cuius divisinis est ? Sexcu-
90. Amphibrachus pes ex qui - pl ae. Unde habet etymologiam ? Eo
bus syllabis const at ? ex t ri bus, id quod contrarius sit Bacchio; --anti
est, ex brevi , l onga, et br evi , ut enim graece contra dicitur.
94. Qua-
89 Hic aliquid deesse videtur de pede cant In ms- est celebratiti vel celebravit
anapaesto , et dactylo Anapaestus dicitur pro celaverit, et opponetis a pro oppansa
?
et
a repercussione, quam graeci iviva]$-iv vo- heroas pro herous, aut heroicus.
ARS GRAMM. VTCCA LIB. I. xxm
nis est? Aequae; quia arsis habet
tria t empora, et thesis t r i a. Unde
habet etymologiam ? Eo quod sit ex
contrarias, syllabis, id. es t , ex br evi ,
l onga, l onga, et brevi* Simplex; pes
est y an duplex ? Dupl ex, quia iam-
b o , et trochaeo constat.
98. Choriambus ex quibus syl-
labis constat? Ex longa
9
duabus bre-
vibusy et longa : ut omnipotens. Cho-
riambus ver o, quia ex hoc pede
compositum carmen choris. aptissi-
mum sit . Quot tempora habet? Sex.
Cuius divisionis est? Aequae, quia
arsis habet tria tempora
9
et thesis
t ri a. Simplex e s t , an duplex ? Du-
plex . Legitimus , an nothus? In suo
metro? legitimus . Ex quibus pedibus
constat? Ex t rochaeo, vel i ambo.
Cuius divisionis est ? Dupl ae, quia
pars partem duplo vi nci t .
99.. Qui pes sequitur ? Ionicus
mai or. Ex quibus syllabis constat ?
Ex duabus longis , et duabus brevi-
bus , ut * orsentius. Quot tempora
habet ?. Sex; et arsis habet quatuor
tempora ; thesis vero duo. Cuius di-
visionis est ? Dupl ae, quia pars par-
tem duplo vincit .-Simplex pes es t ,
an duplex?Duplex ex. spondeo, et
pyrrhichio . Legitimus , an nothus?
In suo metro legitimus . Unde habet
etymologiam ? Propter numerorum
inaequalem sonum. Bi nas enim ha-
bet syllabas longas, binasque; corre-
ptas . Sic Ionicus, minor per ipsum.
rec[uirendus est or di nem, sicut et.
niaior.
1 00. Pae-
97. . Exemplum catulinus a catulo non
cohaeret:: nam primae duae sunt breves .
Fortasse legendum. Catullinusquasi Ca-
tullianus.
98. . Forte choriambus vero dictus, quia,
94. Quales pedes sequuntur
1
?
Quadrisyllabi. Qui pes sequitur ? Pro
celeumaticus Ex quibus syllabis con-
stat ? Ex quatupr brevi bus, ut borio*
nius.. Quot tempora habet? Quatuor.
Cuius divisionis est? Aequae; arsis
habet duo tempora., et thesis duo,
Simplex pes est , an. duplex ? Duplex,
quia ex duobus Pyrrichiis constat..
Legitimus , an nothus? Ubique no-
t hus. Unde habet; etymologiam? Pro-
celeumaticus dictus , eo quod ad Ce-
leurna canentium aptus...
95. Qui pes isti contrarius?Di-,
spondeus. Ex quibus syllabis constat ?
Ex quatuor l ongi s. Quot tempora
habet ? Oct o. Cuius, di vi si oni s. est ?
Aequae; arsis habet quatuor tempo-
ra , et thesis quatuor . Simplex est ,
an duplex ? Duplex, quia ex duobus
Spondeis constat. Legi t i mus, an no--
thus ? Ubique nothus..
96 Diiambus ex quibus syllabis;
constat ? Ex duobus lambis . Ditro-
chaeus ex quibus constat ? Ex duobus,
Trochaeis . Quibus temporibus con-
stat? Seni s. Cuius divisionis pedes
unt? Aequae, quia tanta tempora,
habet arsis, quanta et thesis. Sim-
plices pedes s unt , an duplices? Du-
plices . Legitimi, an notili ? Ubique
not hi . Unde habent etymologiam?
Eo quod binis Spondeis,Trochaeis,,
vel Iambis const ent .
97. An tispastus ex quibus sylla--
bis constat? Ex br evi , duabus lon-
gis , et br evi , ut catulinus. Quot
tempora habet . Sex. Cuius divisio-.
94. In ms' semper scribitur proceleu--
tnaticus ; atque ita magis. congruit etymo-
logia, a celeuma:. Sed grammatici alii scri-
bunt, proceleusmaticus. Pro bononius aliud
exemplum mallem..
X X I V S. I U L I A N I T O L E T AN I
i . oOPan primus ex quib visionis sunt ? Nullius . Ex quibus
syllabis constat?Ex prima l onga, et pedibus Constat Epltritus ? Primus
tribus brevibus. Secundus ? Ex se- ex i ambo, et spondeo . Secundus
cunda l onga, . et tribus brevibus. ex trochaeo
3
et spondeo. Tertius ex
Tertius ? Ex tertia l nga, et tribus spondeo, et i ambo. Quart us ex spon-
brevibus . Quartus ? Ex quarta l on- deo , et trochaeo. Legitimi s unt , an
ga , et tribus brevibus .Quibus tern- nothi ? Semper not hi .
poribus constant? Quiis. Cuius di- 1 02 . Ex his deinceps alii pedes,
visionis sunt ? Sexcplae. Ex qui-- syzygiaeve nas cunt ur . Quomodo?
bus pedibus constant ? Primus ex Nam si super quatuor syllabas habue-
trochaeo , et pyrrichio. Secundus ex r i t , non pes, sed syzygia dicitur. Et
i ambo, et pyrrichi. Tertius ex pyr- ipsa Syzygia usque ad quem nume-
ri chi o, et trochaeo. Quartus ex pyr- rum syllabarum pervenit ? Usque ad
richio, et iambo . Legitimi pedes oct o, ut Constantinopolitaims. Ex
s unt , n nothi ? Semper not hi . Un- iquibus pedibus constat syzygia ? Ex
de habent etymologiam ? Ab i n- Ionico mai ore, et quarto Poeone .
vent ore. 1 03. Nam quemadmodum pedes
1 0 1 . Qui sunt istis contrarii ? quatuor geminati sedecim duplices
Epitriti. Quomodo ? Quia sicut Poe- fiunt , ita iidem cum trisyllabis
ones constant ex una longa, e t tri- iuncti X X X H . d e se r eddunt . Quo-
bus brevibus, ita isti e contrario ex modo ? Quia dissyllabi cum dissylla-:
una br evi , et tribus longis- Quot bis geminati xvi. fiunt. Quomodo?
tempora habent ? Sept ena. Cuius di I t a.
Ki u u u J -> - - ' - J u - u - j - u - -
U U - - J - U U J U - yj KJ I - o o O
u u o - j - - u - I u - - - j - U - - !
u u - u J - - - U v - - u I - - O -
Ita iidem cum trisyllabis iuncti xxxil.de se r eddunt . Quomodo
dissyllabi cum trissyllabis iuncti X X X I I . efficiunt? I t a.
u 0 0 0
1
- - u ' u 0
1
0 - u u
1
-
u u 0 0
0 u -
1
- -
m
-
1
u - - -
1
- 0 - - -
u u 0 u -
1
- - u u -
1
u - u -
1
- 0 u 0 -
0 u - 0 u
1
0 u
1
0 - - j u 1

- 0 - u
u - <J
1
- u
-
1
u
-
- 0
1
- 0 u - u
u . u - u -
1
0
1
v
-
- 0 -.
1
- 0 - u 0
0 ci 0 -
m
1
- - U -
1
- -
1
u u - -
u 0
- - U
. 1
m* mm m ;
- u
1
0 - - -
u
1
u
*>
-
102. In ms-scribitur zinzia, aut 103. In ms. erat, geminati xv* fiunt,
zigia pro syzygia , quod est veluti iugura et deerant signa pedis, seu syzygiae - - o -
pedum unitorum : ac legendum videtur con- et infra in dissyllabis iunctis cum trisyl'
stat haec syzygia, praemisso alio exempJo. labis secunda columna m- o u i
ARS GRAMMATI CA LI B. ! .
xxv
Trisyllabi vero cum trisyllabis uneti LXilil.
colliguntur. Geminantur autem i t a .
u u o u
u o u - -
u u u V
-
o u u
-
u CM
o u o
-.
u o u
-
o
u u o
-
-
u u O
- - - - -
-
- -
u u u
-
- -
u o
-.
-
-
T u u
- - -
o
-
V

1 1
u
-
U V ' - U Kj -
u 0 - o u u
o u - - - -
o u - - u o
o u - u - U
U O - - KJ. -
u u - u -
u o - - u
- O U - u
- u o u u o
- o o - - -
- O o u u -
* O O U -. u
- u u. u - -
- KJ u. - u -
- u u - - o
o - u u - u
U - V U L *J
u - u o u -
u - u - u u
u - u - - -
u - u - u -
u - u u - -
u - o - u u
- u - - u -
- <j -> u l/ u
- u -
-.: U - U O ~
- v"o - - <~> U
- - - u - o
- u - u - -
t u - - - u
J o - - u - -
( o - - u u o
I u - - - - -
J o - - o u ' -
:
I U - - - U O
I u - - u - u
I \j - - - u -
J u - - - - u
j - - u - - v -
J -; - - - -
I - - <j u: o -
I - - t - U u
I - - O U - KJ
j - - u. o -
1 04. Atque excepto Amphibra- 1 05 . Quot sunt pedes aequae
elio, quem metrici informem, et in- divisinis ? Decern ^Qui ? Pyrrichius ,
conditum. iudicant : et Epi t ri t o, quo- spondeus, anapaestus, dactylus, pro-
rum alterum t ri pl a, akerum epitrita celeumaticus, dispondeus , diiambus,
divisione partiniur. Quomodo ? Quia ditrochaeus, antispastus, et choriam-
Amphibrachi, et Epitriti nullius di- bus . Quot pedes sunt duplae divi-
visionis pedes s unt . Universorum sionis? Sex. Qui? Iambus, t rochaeus,
pedum trina conditio reperi t ur. In tribrachus, molossus , et duo i oni ci .
aliis enim aequa divisio est : in aliis Quot sunt pedes sexcuplae divisio-
dupla: in aliis sexcupla. Quomodo? nis ? Septem . Qui ? Amphi macras,
Quia sunt pedes et aequae divisio- bacchius , antibacchius , et quatuor
ni s , et duplae , et sexcuplae: et pri- paeon es .
ma dactylica; secunda iambica; ter- 1 06. In unoquoque metro sent
tia paeonica . Quare dicta dactylica? pedes legitimi, sunt not hi . Quomodo
Quia dactylus ibi annumeratur . Se- sunt legitimi ? Quia suum efficiunt
ennda iambica,quae est dupla, quare metrum , puta dactylus
1
pes dact y-
dicitur iambica ? Quia iambus ibi pes licum efficit metrum s sic et cet eri .
annumer at ur . Tertia paeonica ; qua- Qui sunt nothi? Qui metrum non
re dicitur paeonica ? Quia paeones efficiunt, sed tantum intromittun-
ibi an numerantur . t ur in metro , ut pyrrichius . Sim-
pl i ces
1 04 , Videtur aliquid deesse initio huius numeri
D
xxvi S . I U L I A N I
plices pedes non amplius quam ter-
nas syllabas habent , Duplices non
amplius, quam senas habent . Quo-
modo ? Quia duabus , aut tribus syl-
labis constant, Simplices pedes sunt ,
quia soluti s unt . Nam si quatuor syl-
labarum fueri nt , duplices s unt , quia
unus pes duos efficit,
C A P U T XI I ,
De Barbarismo ,
1 07. 13ar bar i s mus est una pars ora-
tionis vitiosa in communi sermone,
id es t , in soluta oratione. In poe-
mate autem , vel in carmine Me-
taplasmus vocat ur, Barbarismus di-
ctus , quasi a barbaris gentibus, dum
latinae orationis integritatem nesci-
r e nt . Inter Barbarismum , et Soloe-
cismum hoc i nt erest , quod Barba-
rismas in una t ant um parte oratio-
nis fit, quando vitiose in communi
sermone , id es t , in prosa enuncia-
t ur . Nam si in poemate , vel in car-
mi ne fuerit,Metaplasmus evit. So*
loecisrnus autem non potest inveniri
in una parte orationis ; sed discre-
pantes , aut inconsequentes in se di-
ctiones habet ,
i c8. Inter Barbarismum , et
Barbarolexin hoc interest, quod Bar-
barismas in nostra loquela fit, quan-
do una pars orationis in communi
sermone vitiose enunci at ur. Barba-
rolexis autem dicitur, quando pere-
gri na, et barbara verba latinis elo-
quiis inseruntur : ut siquis dicat,//2fl-
1 1 0 . Forte per adiectionem temporh
ut Italiani &c. Suspicor etiam, legendum
mttrbam pro nutriebam, non nutrir am pro
T O L E T A N I
struca, cateia , magalia . Mastru-
ca eni m barbarum nomen est lati-
nis eloquiis i nsert um: Cateia hasta
lingua gallica: Magalia lingua pu-
nica casae pastorales , Item omnis
Barbarismus duobus modis fit tan-
t u m, id est , pronunciatione, et scri-
pto : quia aut in scriptis hoc vitium
i nveni t ur , aut in pronunciatione
prqfertur; cum non scriptis , sed
communiter loquimur .
1 09. Item Barbarismus , qui bi-
partite modo fit , id est , scripto , et
pronunci at i one, quatuor species ha-
bet , per qua s Barbarismus efficitur,
id es t , adiectione , detractione , im-
mut at i one, et t ransmut at i one: adie-
ctio literae, syllabae, temp oris, toni,
aspirationis ; detractio l i t erae, sylla-
bae , t empori s, t oni , aspirationis ,
Aidiectio literae, sicut, Relliquias Da-
naum; cum Reliquias per unum /
dicere debeamus, Et aucliveram,
pro auclierarn; et legites, pro legite .
Per adiectionem syllabae, ut nos
abiisse rati, pro abisse.
n o . Per adiectionem syllabae,
( sic ) ut Italiam fato profugus; cum
Italia correpta prima litera dicere
debeamus . Item per detraction em
literae , sicut infatibus pro ii if anti-
bus ; et nutrirarn, pro nutrierarn.
Syllabae, ut salmentum pro salsa-
mento , vel paurnentum pro pavi-
mento . Per detractionem t empori s,
ut Unius ob noxam , pro unius : ni
enim syllaba naturaliter longa est ,
et loco brevis est posita, Item im-
mutatione literae, sicut olli pro illi.
Syl-
nutrieram . Pro Epiri erat Apuliae, Sermo
est de versu Virgilii 8, Aen. v. 675. Fer<vere
Leu eaten &c.
ARS GRAMMATI CA LIB. I. xxvn
Syllabae-, ut permicies pro pernicies. fit ; ut siquis dicatncilum per c li-
Per immutatibnem temporis
9
-wt-fe-> teram , non per h hoc scribens , vel
mens Leticateti, cum fervere,,"si se- alia similia . -
cundae coniugationis es t , producte 1 1 3 . Item per hiatum fit bar-
dici debeat: ve enim syllaba longa barismus , quotiens in pronunciatio-
es t , et loco brevis-est posita: Leu- ne scinditur versus, antequam com*
eaten vero montem dicit Apuliae
9
pleatur ; sive quotiens vocalis vo
ubi bellum gessit Augustus cum An- calem sequi t ur, ut Musae onides .
ionio , et Cleopatra. Hiatus enim quaedam scissio dici-
i n . Item per transmutationem t ur . Quod si non compleat quis di-
literae, sicut Evandre pro Evander, ctionis ordi nem, sed subdistinguen-
vel intrepella pro interpella . Per do inordinate pr onunci et , et vrbi
transmutationem syllabae; sicut di* causa, si volens quis di cere; Hie-
splicina pro disciplina . Temporis , rosolymitanus , dicat Hierosoh/mi,
ut siquis Deos producta priore syl- et t aceat , et subdistitiguendo dicat
laba, et correpta posteriore pronun- postea tanus, hiatuin facit. Et ( in )
ci et . Toni quoque, id est , aceeri- reliquis sermonibus similiter hoc Vi-
tus similiter per has quatuor species tiiim invenitur .
commutantur ; id est , per adiectio- 1 1 4. Ad hoc vitium per t i nent ,
nem, det ract i onem, i mmut at i onem, s per se enunci ent ur , nomina ilia
et trasmutationern. Nam et ipsi ad- antiquae declinationis , ablativum i
i i ci unt ur, det rahunt ur, i mmut ant ur, l onga, / dativum casum habentia-,
et trasmutantur. Per accentum enim quae i n Metaplasmis nominantur
fit barbarismus, cum acutus pro gra- diaeresis, id es t , discissio syllabae
v i , aut gravis pro acuto , vel alius unius in duas facta. Item per Ic*
pro quolibet ; ut si dicam Metellns : tacismum fit barbarismus, quotiens
acutus accentus primi e; inde sit in Iota Ktera duplicator sonus, ut
secundi acutus accentus , et in ima Troiia, Maua , ubi earum literarum
gravis - in t ant um exilis erit pronunciarlo ,
1 1 2 . Item per aspirationem fit ut unum Iota , non duo vi deant ur.
barbarismus, quando h litera aut 1 1 5 . Item per Labdacismum fit
adiicitur, ubi non oportet, sicut est barbarismus , si pro uno / duo nun-
horno, honor , honestus , * quae sine cientur , ut afri f aci unt , colloquium
aspiratione scribi non oportet ; haec pro conloquio ; vel quotiens unum I
enim aspiratio, sicut in capite ver- exilius , duo largius profrimus : quod
bor um, aut ubi esse debet , detraili- contra est * Nam unum / largius de-
t ur , aut ubi esse non debet , appo- beinus proferre , duo vero exilius
nitur ; sic etiam et in mediis verbis pr onunci ar e. Fit per Metacismum
barbar-
l i 2. Scribendum aut adiicitur, aut ab* quo quaedam correxi Apud Isidorum est,
iicitur, ubi non oportet. In ms. tantum est Afri faciunt, sicut colloquium &c- Loca
aut adiicitur> auctorum , quae proferuntur, ibidem in-
115. 116. Multa horum petita sunt ex dicata sunt Mox legi poterit, pr colli-
Isidoro Jib ! Etymol. cap. 3 2 . et 3 3 . j ex sionem*
P 2
xxviii S;J U L I A NI T O L E T A N I
barbarismus quotiens m literam vo- nes tollantur, id est , liane, et htinc ;
calis sequitur, ut bonum aurum et r emaneant , quae sequunt ur , id
iustum amicum . Per coUisiones fit est , virum - et feminam , nul l usso-
barbarismus j quotiens nov.issimae loecismus esse sine his demonstra-
syjiabae finis in aiterius principio tionibus apparebit. Et ideo quando
est J ut mater terra* , dicimus banc virum, et farne femi*
~, ;
i;
...... narri , iam non in, una parte , sed i n
C A P U T XI I I . , duabus soloecisrmus fit. -
u 8 . Similiter, si i nt errogat i
9
" Incipit de Saloecisma : quo pergamus ,
;
^respondeamus, ito-
S
r
. rnae, vel unum salutantes, solvete
9
oloecismus est plitriinprurn vel gaudete di camus, non in una
verborum inter se ineonveniens po- parte orationis, sed in duabus so-
sitio ; sicut ;Barbarismus est unius loecismus fit ; cum interrogatio ipsa,
verbi coirruptiO:.' Verba enim non et salutatio vim contextae orationis
recta lege coniuneta soloecisinus obtineat .Item scala, quadriga ,sco'
s unt , ut siquis dicat inter nobis pro pa , vei similia, quae secundum Do*
inter nos; et date veniam scelera- nat um pluralia sunt,barbarismi sunt ,
torurn. pro sceleratis . Inter .soloed* non soloecismi. Nam quando sin-
s.murn, etBarbarisrnurn-hoc interest, gulariter enunciatur scala, cum plu-
quod soloecismus nufiquam in uno raliter oporteat dicere scalae, quia,
fit verbo sed in.coniunctis duobus, in una parte orationis hoc vitiura
aut tribus , vlrpiurimis part i bus. i nveni t ur , id es t , ut quod plura-
Burh.arismus autem singula verba liter dici debet , singulariter dica-
corrumpi t . t ur , barbarismus est , quia sine ad-
ir 1 7. Item soloecismus dictus est iectione aiterius partis est similis
a cilicibus, qui ex urbe Soloe, quae r at i o, et pro huiusmodi nominibus
nunc Pornpeiopolis appellator, pro- reddenda es t .
fecti , cum apud.alios coinmorantes 1 1 9 . Item soloecismus fit duo-
et s uam, et illorum linguam vitio- bus modi s, aut per partes oratio-
se , inconsequenterque confonde- ni s , aut per accidentia partibus ora-
r e nt , soloecismo nomen deder unt , t i oni s. Per partes orationis fiunt
unde et similiter loquentes soloe- soloecismi, cum alia pro alia poni-
cisrnum facere dicuntur . Item qui tur , ut Torvumque repente clamai ,
errantes put ant , in una parte ora. pro torve . Nomen pro adverhio po-
tions fieri soloecismum, si aut de* situm est : clebuit enim dicere , tor-
monstrantes virum liane dicamus , ve clarnat. Item per partes oratio-
aut feminain /ulne; in hoc intelli. nis fit soloecismus, u t , 0 vir,,quo
gant , quia non est una par s, ubi nova mi facies, pro mii: ad ver-
soloecismus videtur esse , sed duae : bium blandientis posuit, ubi pro-
quia si praecedentes demonstrate- nomen ponere debuit. Et cum prae-
posi
j 17 , Forte nullum soloecismum esse.... apparebit
ARS GRAMMATICA LIB, I. xxix
psito non In loco, neque, ut con- liter , sed secat singulariter dici de-
venit., poni t ur, ut cui tantum de buit ; quia pars numeri singularis
te UcidtVto in tei $apudami~ est .
cum o, pro admmcum\\ 1 2 3 . Per casus u t , Urbem ,
{ 'iQ.o. Per accidentia partibus ora- quam statuo, vestra est, pro Urbs
9
tionis tot modis fiunt soloecismi, quam statuo. Urbem di cendo, ac-
quot suntaceidenjtia partibus ora- cusativum pro nominativo posui t .
tionis . Nomini accidit qualitas, et: Per modos verborum, si cut . Ids
9
fiunt per qualitates nomi num soloe- pamtis quamprimum, viri., pro Ite ,
ci smi , ut si -nbmen proprium pro parate ; cum, .recta sit l ocut i o, ut
appellativo ponatur , si cut , Hcutriat dicatur, Ite, parate arma . Indica-
lume oculis
1
ignem crudelis ab alto* tivum modum pro imperativo po-
Dardanus , pro Dardanius . Pro- sui t . Per significationes; u t , spo- fi
prium pro appellativo posuit: Dar- liantur eos ,et corpora nuda relin-
l i a n
danus enim proprium nomen est , quunt * Hoc non debuit di cere, sed
Dardanius appellativum . Non enim spoliant, ut siquis dicat , Balneum
solus erat Daixlanus Aeneaa, sed lavatur pro. lavai.
socii ei us. 1 24. Per tempora-, si cut , Ced-
isi. Per xomparationes, sicut ditque superbum - Ilium , et omnis
Respondit Inno Saturnia , sanata liumo fumai Neptunia Troia, pro
Dearurn , pro sanctissima . Positi- cadit, aut fiunavit. Per personas,
vmn gradum pro superlativo posuit i sicut, Danai,qui parent Atridi,quam*>
et genitivus casus pluralis superla* prirnum arma surnite, pro qui pa-
tivo hie deservire debuit gradui , retis,sumite . Dicere enim debui t
9
Ergo secundum istum ordinem non verbi eausa , O vos Danai, qui p-
debuit ille di cere, Respondit luna retis Atridi, arma quamprimum su*
sancta Dearum , sed sanctissima. mite* Per adverbia, ut, intro. eo ,
Nam et siquis di cat , magi s doctior , pro intus , et foras sto, pro foris :
cum per se doctior dici debeat , so- eum oporteat dici introeo , -et fo-
loecismum facit. vis sto* Necnon et illud, Exitalia
1 2 2 . Per gener a, si cut , validi venio , Adrorna pergo ; cum prae-
slices, et amarae cortices, et coU positio nomini separatila addenda
las colla rigaret ; cum cortex , et sit pro adverbio .
silex generis sint femi ni ni , licet 1 2 5 . Per praepositiones ; cum
cortex incerti generis inveniatur : alia pro alia poni t ur , u t , sub tu-
et collus ,cum diceue debeamus hoc cem, pro ante lucem : recta enim
collurn, et haec colla . Per nume- locutio est , si di cas, ante lucem ad
rum , sicut Pars in frusta secant, te fui, non sub lucem. Et cum di-
pro secati non enim secant plora? cis,Silvis te, Tyrrinesfera sagitta
repu~
120. In ms, nomini accedit qualitas* reperitur. Mendiim, videtur colla rigaret.
reposui accidit. 124 In ms. mendose omnis homo fti"
1 2 2 . Etiam s lex in masculino genere wat
x
et mox cedit pro cadit..
xxx S. I U L I A NI
reputasti i ut si diceret , in silvis ;
in enim praeposito sublata e s t . Per
coniunctiones , si cut , subiectisque
urere flarnmis pro ve . Dicere enim
debuit subiectisve . Et autern fieri
non debet ; cum dicendmn s i t , fieri
autem non debet. In ; prosa enim ,
id e s t , in . oration e soluta, vitium
factum soloecismum dicimus, in poe^
mate autem schema appellatur.
C A P U T XI V.
Incipit de ceteris vitiis*
Ctio ; u t , Hunc ego si potili tantum
sperare dolorem . Sperare dicit pro
timer e. Acyrologia /ros, id est ,
ine dominio ; ut dum speramus bo
na jsperamus ad versa . Et Grumineo
in campo pro graminoso ; et nemo*
rum silva frondea pro frondosa .
Kakephaton est obseoena enunciati,
vei in composita diction e , vel in
verbo ; ut Numerurn cum navibus
aequot : et Arrige aures,
9
Parnphile,
et i l l ud, Tu mi da eoe irato corde
fidem . Verte illud pronunciatione,
et facies tumida pro tu mi da . Item
Virgilius , Arrectis auribus usto .
Item , Arrexere animos , et Dorica
castra. Et si aliquo quolibet modo
incomposita dictio proferatur, Ka
kephaton est .
127. Pieonasmus est adiectio ver*
bi supervacui ad plenam significa".
1 2 6 . . Cod. ms. a giro , pro ab cyros,
sive graece ? , est , improprius .
In ms. erat etiam kakefaton, pro kake-
phaton, sive, ut alii latine scribunt, cace-
fhaton- Ib.erat corde sident.-* et faci tumida.
1 30- Mendose ms.occupat umbris. Haec
fere omnia brevius exponuntur ab Isidoro
T O L E T A N I
tionem , u t , sic ore locuta est, pr
sic locuta est. Et, Hactenus arvo
rurn cultics, et sielera caeli : dum
nullibi, nisi in caelo , sint sidera.
Et in Esaia ^ Aure audietis x dum
non nisi aure possumus. audi re. Et
apud Ioannem : Quem vidirnus cu~
lis riostris . ^
128.^ Perissologia est supervacua.
verborum adiectio sine ulla vi re
rum , u t , Ibant, quaipaterant ; qua;
non pot erant , non i bant . Item , Vi
vat Ruben , et non :moriatur .
1 29. Macrologia est longa sen
t ent i a, res non necessarias compre
hendens , u t , Legati non impetrata
pace retro., Wide venerante domum
reversi sunt.
1 30. . Tautologia est eiusdem eli
cti repetitio vitiosa , ut , Ego , et
ipse. Itern Virgilius , Quem si fata
virurn servant, si vescitur aura
Aetheria, ncque adhuc crudelibus
occubat umbris : crebro repetita lo
cut i o. Et in Georgicorum, Hic pian
tas tenero abscindens de corpore ma
trum: una res crebro annunciata,.
Hoc vitium diversis modis fit.
1 3 1 . Eclipsis est defectus cjui
dam necessariae dictionis, quem de
siderat praecisa sent ent i a, ut , Haec
securn : deest enim, loquebatur. Item
Lucanus, Bella per Aemat/iios plus
quam civilt carnpos ; deest, gesta.
Cui pharetra ex auro : deest , erat.
Item , Tunc Pater Aeneas iamdu
dum ; deest, nubern . Item , Est lo
cus,
l i b.i . Etymol. cap'34 Diversa quoque sunt
nonnulla exempla : quae plerumque ego ad
suos auctores exigo .
1 3 1 - Virgilius I Aeneid v. 1 84. ait ;
Fortis Achates, - Et pater Aeneas amdudum
erumpere nubem-Ardebant. Deest aliquid
in ms,, ut put o.
ARS GRAMMATICA LIB. I.
cas, QHesperiam Graii cognomine torem di xi t , personaetacendo, no
dicunt , deest enim, , quam . Item , me n . Sicut Apollo, ad Pyrrhum ,
Vrbs antiqua fuit , Tyrii tenuere co Aio, te , Aeacida, Romanos vincere
ioni : deest enim , quam . Item i n posse, ubi non ost endi t , quem mon
Psahnr,. In libro tuo omnes scriben straret esse vi ct orem. Fit et per i n
tur;diesforrnabuntur
9
etnernoineis; certain distinctionem , u t , Bellum
deest e ni m, nemo in eis erit praeter ingens geret Italia, populosque fe
diern ; sed veritatis luce illuminantur. roces : incerta significatip,utrum bel
It et n, Quia neque ab Oriente, neque luin ingens , an ingens Italia ^
ab Occidente, ncque a desert is rnon
J
3 5 * f i t et per commune ver
tihus ; deest eni m, patet via fugien, bum ? ut siquis di cat , criminatur Ca
tibus , quoniam Deus iudex est. to, Vadatur Tullius ; nec addit quern
9
1 32. Tapinosis est humilitas rei vel a quo ; nec ost endi t ur, ut r um
magnae, non id agente sententia , ipsi alios, an alii ipsos calumniati
u t , penitusque cavernas ingeritesi sunt * . Cato itaque Philosophus alio
et Dulichias vexasse rates. Et Pelidis r um crimina reprehendebat . Cice
stomachunx cedere nescii. Si caver ro
%
qui et Tullius defensor causa
f/^,quomodo iugentes>Vix:gi\ms,Ap rum erat : Vades eni m, qui lega
parent rari nautes in gurgite va liter causas agunt.. Sed in hac ambi
ste ; pro, mari. Item Lucanus, Ocea guitate non , oro te , non ostendit
nurnque vocans incerti stagna pro vel pro quo agat Cicero : Vadatur
fundi. Est autem Tapinosis miseria , enim , id est , causam agi t .
quae statum rei magnae dictis infir* 1 36. Fit et per distinctionem,
ma t , ut est in Psalmo, Ego autem ut , Vidi statuarn aurearn hastam te
surn vermis , et non homo ; quibus nentern ; sicut quidam in testamento,
vermibus vilibus immensitas divina, heredem, suum st at ui t , dicens ab eo
OSt^nditur. sibi poni statuarn aurearn hastam te
1 3 3 . Cacosyntheton est vitiosa nei item :ubi fi t ambi gui t as, num sta
compositio dictionuin, ut , Versaque tuarn aurearn ponere heres debeat
iuvencum Terga fatigamus basta ; aliquam hastam tenentem, , an sta
cum versa hastae cuspide boves sti tuam > cuius manus hastam solum au
mulemus , ut exarent t erram. ream teneat Et illudi, Nec laniere
1 34. Amphibolia est ambiguitas. doli fratrem lunonis, et irae : ut rum
dictionis
9
quae fit aut per casum ac fratrem lunonis , an doli lunonis ,
cusativum ; ut siquis di cat , Audio , incertum est .
secutorem retiarium superasse ; secu 1 37. Fit et per homnymiam; ut
siquis
132. Fortasse quiavermibus vilibus
y
Sensus imperfectus, te&cx
vel quibus vermibus vilibus immensitas d- 1 3 6. Supplevi ab eo sibi poni; et postea,
vina contendtur , hoc e s t , comparatur. aliquam hastam tenentem, an statuarn, cu-
In ms. est versibus.. us manus: &c. Deinde corruptum erat fra-
1 3 4. In ms.Secutorem-dixit personam trem luna mist> ire. Versus notus Virgilii.
tacendo nomen Fortasse personae. agentis 1 3 7 . Correxi ut. Hue geminas converte
tacendo , pro Et hue geminas convenes.
xxxii S . I U L I A N I TOLETANI
1 40. Barbarismus in prosa vi-
t i um, in carmine metaplasmiis est ,
quia sic in una parte orationis fit
metaplasmus, sicut, barbarismus; et
sicut soloecismus i n prosa, sic in
poemate schema nominatur . Unde
et dictio, quae per transformation
nem componitur., graeee metqmat>,
phosis dicitur: sicut Ovidiusscripsit
libros XV. , vel amplius. Sed rheta-
plasmus' in una parte orat i ohi sfi t ,
metamorphosis vero in omni serie
librorum; Omnis metaplasmus,quem-
admodum pedes saepe de capite, sae<-
pe de medio., saepe de fine sibi con-
traeii s unt , sic et metaplasmorum
species sibi contrariae sunt .
1 41 . Prothesis est appositio quae-
dam ad principium diction is , tite-
r ae, aut syllabae, ut gneito pro na-
to , et tetulit pro tulit; adiicitur g,
ut ostendat generate
1
, id est , * gene- FO:
rata filio ; Gnale, rneae vires , rnea
magna potentia, solus . Terentius ,
Nunquarn hue tetulissem peelern, pro
tulissem: sicut Gneus pro Neus, re-
pulsus pro pulso .
1 42. Epenthesis est appositio ad
mediam diction em literae , aut syl-
labae , ut relliquias pro reliquias , In-
eluperator pro Imperator. Hanc alii
epenthesin , alii parenthesin nomine
vocant : sicut relligio pro religio,
sicut cleclielit pro cleclit.
j 43 . Paragoge est appositio ad
fin em
et mox hunc retulissem pro hue tetulissem.
Restitui etiam sicut relligio pro religio ,
et dedidit pro dedit. Videndus Valerius
Probus de parenthesi. In ms. erat sicut re*
legio pro legio, et dedit pro cedit
1 43 . In codiee erat bellantur pictis,
et estur , pro es, et benedicier idem est c
nam -
siquis aciem dicat, et non addat oca-
lor um , aut exercits, aut ferri. Ocu-
Iomm acies est, ut, Hue geminas
nunc fiecte acies , hanc aspicegen-
tern . Exercitus , ut, Hinc acies, aU
que hinc acies instare latinas . Ferri
acies est ista , ut-, Ferri acies mu-
crone corusco . Fit praeterea pluri-
mis modis , quos recensere omnes ,
ne nimis Iongum sit, non oportet.
C A P U T XV.
Incipit ele
|
Metaplasmo .
1 38. IVIetapIasmus est transforma-
tio quaedam soliti , rectique sermo-
nis in alteram speciem metri, nec-
essitatis , ornatusve causa . Hums
species sunt quatuordecim, Prothe-
sis , Epenthesis, Paragoge, Aphae-
resis , Syncope, Apocope , Ectasis,
Systole , Diaeresis , Episynaloephe ,
Synaloephe, Ecthlipsis,. Antithesis,
Metathesis.
1 3 9 . Metetplasmus graeca lin-
gua transformatio dicitur , qui fit in
uno verbo propter metri necessi-
tateli!, et licentiam poetarum. Fit me-
< taplasmus per compositionem par-
tium diversarum : Meta enim graece
trans dicitur , plasmare , fingere ;
quod est coinponere , vel transfor-
mare: et fit hoc decorandi metri
ration e .
1 3 8. Quaedam nomina ad rectam scri-
bendi rationem revocavi. Agit de his Isi-
dorus lib. 1 . Etymol- cap. 3 5 . , ac magna ex
parte eadem exeinpla producit .
1 3 9. Aberat a ms-trans, vel quid simile.
1 40. In ms. bis metamorphoseos, pro
metamorphosis
1 41 . In ms. ecce tulit pro et tetulit :
ARS GRAMMATICA LIB. I. xxxin
fin em dictionis literae, aut syllabae ; gam , Italiam fato profugus , Lavina-
ut rnagis pro mage, et potestur pro que venit.
potest. Hanc alii Prosparalepsin ap- 1 48. Systole est eorreptio con-
pellant. Sicut Virgilius , Pictis bel- trarla Ectasi ; ut Aquosus Orion;
lantur Amazones armis pro bellant : cum Ozo/z producte dici debeat. Vir-
sicut est//r pro est. Sedulius, Annuat gilius, V/r/2 subito assurgens fluctu
ipse prim , s/a/ bendicier idem - nirnbosus Orion .
Se iz/er ; nam antiqui modo infinito 1 49. Diaeresis est discissio sylla-
passivo genere er syllabae adiicie- bae unius in duas facta ; sicut Olii
bant . respondit Rex Alimi longai. Unde
1 44. Aphaeresis est ablatio lite- antiqui Alburn, et longarn, quae sunt
r ae, vel syllabae de principio dictio- nomina primae declinationis, geni-
nis contraria prothesi : ut rnitte rne\ tivum singularem in as faciebant ;
pro omitte, et temno pro conte- dativum singularem in ai. Saulus
mno; sicut solvi pro dissolvi, ut Vir- Paulus, Christi cum facta negaret.
gilius^ Discite iustitiam moniti, et 1 50. Episynaloephe est conglu-
non temnere Divos, pro contemnere. tinatio duarum syllabarum in unam
1 45 . Syncope est ablatio de me- facta, contraria Diaeresi, ut Phae-
dia dictione contraria Epenthesi, ut ton pro Phaeton ; Nerei pro JVem ,
audacter pro audaciter, et cornmo- aeripedern pro aeripedem ; cohrs , pro
rat pro commoverat, et norat pro cohors .
rioverat. Sedulius , Quern norat non 1 5 1 . Synaloephe est per inter-
esse Deum, passimque catervas,et ceptionem concurrentium vocalium
Cetera. lubrica quaedam, lenisque collisio;
1 46. Apocope est ablatio de fi- u t , Atque ea diversa penitus dam
ne dictionis Paragogae contraria : ut parte geruntur. Haec a quibusdam
Achille pro Achilles, et pot pro Synaeresis nominatur . Virgilius ,
potis est. Sicut sat pro satis ; ut Multa quoque et bello passus, dum
est , Suavibus effngas sat dia poema- conderet urbem .
ta metris . Isti Metaplasmi, qui su- 152 Ellipsis est cpntraria cohso-
persunt, sibi invicem contrarli sunt , nant i um cum vocalibus aspere con-
sicut et sequentes similiter . currentium quaedam difficilis, ae du-
1 47. Ectasis est extensio sylla- ra collisio , u t , Multurn ille et ter-
bae contra naturam verbi ; ut Ita- ris iactatus, et alto. Antithesis est
liam fato profugus ; cum Italiam , literae pro litera positio ; ut olii pro
correpta prima litera, dicere debea- UH. Virgilius: Olii subridens hominurn
mus , u t , Sylla forum statuii Cor- sator , atqiie Deprum . Opturnus pro
nelius ; hoc Itali urbem . Da lon- optimus .
1 5 3 . Me-
144 Versus Virgilii corruptus erat in 1 47. Sensus imperfectus erat in ras- ,
ms* codice Vt Sylla C^v Supplevi versum Prudenti
1 46. Lego Achille in ablativo pro A~ hymn^a. Perist. vers* \.
chilles In ms* corrupts haec erant. 1 5 0. Exempla corrupta erant in ms.
E
xxxiv S. I U L I A N I
153. Metathesis est transjatio li-
terarum in alienum locum,, nulla ta-
rnen ex dictione
:
sublata , ut
9
Evan-
clre pro Evanderet Tyrnbre pro
Tymber,
C A P U T XVI .
Incipit de Schernatibus.
1 54. Schemata quibus eloquiis pro-
ferunt ur, latinis, an graecis ? Pluri-
mi multa dixerunt : sed nulius vo-
cabula eorum .efferre potuit in lati-
no sermone ; sed his nunc appella-
tionibus proferuntur, quibus eama-
gistra Graecia nuncupavi t .
1 5 5 . Schemata ex graeco in la-
tiniim elpcjumm figurae interpretan-
tur[pquae fiujit i n verbis , vel se n -
tentiis per varias dictionum muta-
tion es quae dum variatim pronun-
cianttnvet fastidium auferunt,et elo-
quium or nant . Huius oration is ge-
nerale nomen Par aeon Graeci vo-
caverunt : speciale vocabulum nar-
ratiojais Schemata Eenceos * s unt , et
Dinoeas, id est , figurae verborum,
et sensuum ; sed Schemata Dianoeas
ad Qratores pert i nent , et ad philo-
sophos : .ad grammaticos Lexeos.
i ,j Quag cum multa si nt , ex
omni^s. necessaria fere sunt decern
et oct o; quorum haec sunt nomi-
ApiH Isilorum Grialius selegit
distinctionum formas pro dictionum form as:
vide cop. 7,6- lib- i. Etymol* Corruptum
verbum est Varacon, aut aliquid simile*
Suspicab&r parelcon
3
quae est figura gram-
maticalis, scilicet productio verbi* Postea
reposui ex verbis corruptis schemata lexeos :
et infra pertinent ,;et ad philosophos.
i<>7 * Pro adortum est Isidorus lib. 1 .
Etym. cap* 36* additum est
y
et ini- ms. non
satis darum est adrtum i*Ante verba -et. sic
T O L E T A N I
na , Prolepsis , Zeugma , Hypozeu-
ocis , Syllepsis, item Syllepsis ' Ana
diplosis , Anaphora , Epanalepsis ,
Epizeuxis
9
Paronomasia
9
$chesis o-
nomaton , Parornoeon , Homoeopto-
ton
9
Homoteleuton, Polyptoton, Hyr-
mos yPolysyntheton, Dialyton.
157 . Prolepsis est pi-aesumptio
rerum ordine
;
secutarum ut
;
lute-
rea Reges ingenti mole: Latinus,; et
cetera . Debuit enim sicidicere ? In-
terea Reges ingente mole,
9
eV$fat\m
adiicere, quod seqjuitur, procedunt
castris ; delude .^licere , Latitats
%
et
cetera. Sed facta -est pro ojmgmento
praesumptio rei;: et qui sequi debue-
rant Reges, interposAtJ sunt in se-
ptem versi bus, , et postea, adortum
est^Procediujt ct/stxis .Jtnde est prae-
sumptio , qui a aft te posita sunt , quae
sequi debuerunt . Virgilius, Quis ge-
nus Aeneadurn , quis Troiae nesciat
urbem ? dum ante poner debui t ,
Non obtusa adeo gestarnus pectora
Ppeni. Ut, faciern vmutatiis , et ora
Cupido , . . . don isque furentem - In-
cendat Reginam.,atque qssUuis im-
plied ignem prius dixit, ut, faciern
rnutatus:, et ora Cupido , et postea
subiunxit, Incendat Reginam
9
atque
ossikns\ imptieet ignem,: et sic sub-
iungere.,.z/r faciern mutaUis, et ora
Cupido .
1.58. Zeugma est unius verbi con-
clusio
subiunger, videtur deesse, ante -poner
debuit, Incendat Reginam , atque ossibut
implicet ignem : et sic subiungere &c- In
ms* semper est facie pro faciern .
15*3. In ms. trpodas clari lausos Vir-
gilius lib. 3. v. 360. Ibid- restitu oenophoris
pro en foris : et mox sorti data, Gallia
Cottae pro sordidatal} Galla Goth is Confer
Isid. loc* cit. Deinde Anguis prius &c- duo
versus corrupt! erant in cdice, qui , ubi ex-
tent , aut cuius sint 3 nunc non occurrit.
ARS GRAMMATTCA LIB. I. xxxv
dusio diverss clausulis apte coniun- item Syllepsis es t , cum singularis
et a, ut Troiugena interpres Divurn , dictio plurali verbo alligatur, u t ,
cpii nurnina Phoebi, -r Qui Tripodas, Sunt nobis rnitia porna, - Castaneae
Clarii lauros, qui siderct sentis , et molles, pressi copia lactis . Item ,
cetera . In isto verbo sentis totam ut Sociis , et Rege recepto . Nam
sententiam conclusit. Hoc schema et ( ubi ) pro multis unus , et pro uno
fit modis t ri bus. Nam aut in pr i mo, multi ponunt ur , Syllepsis ( est ) .
aut in medio, aut in extremo id ver- Pro multis unus es t , Uterumque ar-
bum ponitur . Quod sententias inn- rnato milite comptent, cum non pro
git in primo , u t , Vertitur, oenopho- uno , sed pro multis militibus dicere-
ris fundus, sententia nobis. In me- t ur . Pro uno mul t i , u t , Evangelinm
di o, Graecia Sulpicio sorti data , dicit , Latrones , qui cum eo crucifixi
Gallia Cottae. In postremo , Nam- erant, improperabant ei Cum non
que hoc tempore obsequiurn amicos , ambo,sedunusbIasphemaveritIesum.
Veritas odium parit. Item Cicero in 1 6 1 . Fit autem Syllepsis per ge-
Catilinam, Quae nota dornesticae tur- nera mnltipliciter , u t , Cyrnothoe si- Virgil. i. Aen.
pitudinis , quod privatarum rerurn rnul, et Triton adnixus acuto . Fe-
v
'
1 4 5
'
dedecus , quae libido ab oculis, quod minino eni m' , et masculino gener
facinus q manibus , quod flagitium occurrit adnixus . Fit et per nume-
a tuo corpore abfuit ? Anguis prs- ros : u t , Italiam sociis , et Rege rece*
sa prit ,fera telo, virque veneno . - pto. Singulari numro pluralem con-
Anguis , aper, iuveuis
9
pereimt vi, clusit. Fit per genus , et numros ,
pondre, rnorsu . ut , Clussem , sociosque receptos . Fit
1 5 9. Hypozeuxis est figura su- et per casus , ut , Tunc pater Aeneas
periori contraria ; ubi diversa verba procedere longius iras , - Et saeuire
singulis quibusque clausulis proprie unimis . Iras pro ira posui t , anirnis
subiunguntur; ut Reg em adit, et Re- pro anirno . Fit et per tempora , ut ,
gi mernorat nomenque, genusque , Hactenus aruorum cultus , et sidera
. et cetera . Et \\\ua.Vinolentia*~in- caelii-Nuncte.Bacche.canarn.'Picae-
irte irritt. '
vitat, inflat superbia, iracundia in- terito igitur , et praesenti tempori
flarnmat, rapacitas inquitt, cru- subiunxit canam . Fit et per perso-
delitas stimult, ambiguitas ( sic ) nas , ut , Hunc socii morern sacrorurn ,
delectat, libido praecipitat. hunc ipse teneto . Tertiae enim , et
1 60. Syllepsis est dissimilium secundae personae occurrit teneto ;
clausularum per iinum verbum con- et pro uno mul t i , ut in Evangelio ,
glutinata conceptio , u t , Hie illius defuneto Herode , dictum es t , Mor-
arrna, - Hie currus fuit. Hoc sche- tui sunt , qui quaerebant animam
ma late pat et , et fieri solet non so- pueri. Et Paulus Apostolus in episto-
lum per partes orationis , sed et per la ad Hebraeos , cum Sanctorum pas-
accidentia partibus orationis. Sicut siones scriberet,dixit:Lajridatisunt,
fCCti
l6z>' Substitui rege recepto pro rege perceptis.
E 2
xxxvi S. I U L I AN I
seed sunt., tentati sunt, in occisione
gladii mortui sunt. Cum tantummo-
do Esaiam Prophetam sectum Iudaei
aut ument .
162 . Anadiplosis est congemina-
tio dictionis , quae ex ultimo loco
praecedentis versus , et principio se-
quentis iteratur ; ut , Equiturn pul*
cherrimus Astur, - Astur equo fi-
dens . Ecce Dionaei processa Caesa-
ris astrurn , - Astrurn , quo segetes
gauderent frugibus . Certant et cy-
gnis Ululae, sit Tytirus Orpheus,
- Orpheus in silvis , inter Delphinas
Arion . In iudiciurn venerunt Reges,
et pucpiaverunt . Pugnaverunt Re-
ges Canaan in Tanai.
1 63. Anaphora est relatio eius-
dem verbi per principia versuuin phi-
rimorum ; ut , Nate, rneae vires, me a
magna potentia solus , - Nate patris
sumrni , qui tela Ti/phoea temnis .
Nos te , Dardania incensa , tuaqae
arma secati , - Njs turnidurn sub te
permeasi classibus aequor. Italiam ,
Italiam primus conclarnat Achates ,
- Italiam laeto sodi clamore salutarti*
Et in Nutnerorum : Dixit Balaam
filius Beor : Dixit homo , cuius obtu-
ratus est ocidus : Dixit auditor ser-
monurn Dei. Item in Evangelio , ubi
beatitudines singulae in capite per
singulas clausulas memorantur . Bea-
ti mites, Beati pacifici, et cetera .
1 64. Epanalepsis est verbi in
principio versus positi in eiusdein
fine repetitio , u t , Ante etiain sce-
ptrurn Dictaei Regis, et ante . It em,
1 62. Versus Ecce Dionaei &c. erant
depravati, et mutili : eos restimi ex Virgi-
lio eclcga 9. , et Isidoro loc. cit. Ita etiam
num.seq.
163, Ex Numeror. cap. 24. vj. reposui
T O L E T A N I
Crescit amor nummi, quantum ipsa
pecunia crescit. I t em, Illic caeruleos,
hic piscern fluminis , illic .
1 65 . Epizeuxis est eiusdem ver-
bi in eodem versu sine aliqua dilatio-
ne congeminatio, u t , Me , me , ad-
sum , qui feci : in me convertite fer-
rurn . I t em, Sic, sic iuvat ire sub
umbras . Item , Vivit. Vivit ? imrno
etiam in Senaturn venit. Item , Tua,
tua contra te dirncant arma . I t em,
0 iuvenis , iuvenis , si nescis fingere
versus . Et in Esaia : Cecidit, cecidit
Babylon .
1 66. Paronomasia est veluti
quaedam denominationis sub una si-
gnification e diversa dictio, u t , Nam
inceptio est arnentiurn , haud amari*
tium . Item Cicero , Abire , an obire
te convenit ? id est , exulem fieri, an
mor i . Fit Paronomasia per literam
demptam , ut illnd , Non nornen iste,
sed omeri habet. Et per literam com-
mutatam , u t , Sapientis mensa con-
viviurn , stulti conviciurn est.
1 67. S che sis onornaton est multi-
tudo nomi num coniunctorum , quae
quodam habitu copulantur, ut , Mor-
sa rnanus , Peligna cohors , Festina
virimi vis . Item , Irnber , aestus,
nix , pruina , si Iva, et aura , nox ,
dies. Item , lus , aqua , mei, vinurn ,
panes , piper , herba, oleum , sai.
1 68. Parornoeon est , curn ab
iisdem Uteris diversa verba initium
summit , ut , 0 Tit e tute Tati tibi
tanta tyranne udisti. Sed bene hoc
temperat Virgilius , dum non toto
versu
obturatus est oculus pro obduratus.
1 64. In ms. erat diete regis.
1 67. . In ms. erat magna manus. Versus
est Ennii inter fragmenta lib- $
ARS GRAMMATICA LIB. I. xxxvii
in line , ut sunt i i , Saeva sedens su
per arrna , et centum vinctus ahenis.
Item in fine: Sola rnihi tales casus
Cassandra canebat.
ruscis Desuper , horrentique atrurn
nernus irnrninet umbra .
1 7 3 . Polysyntheton est multis
con junctionibus dictio, u t , Atha
masque , Thoasque , Pelidesque
1 69. Homoeoptoton est , cum in Neoptolernus, et cetera . I t em, TV
similes casus exeunt verba diversa, cttimque , laremque , Armaque ,
ut moerentes , flentes, lacrymantes , A nycleurnque canem . Spiculaque
9
comrniserantes . Sed neque curren
tern se , nec cognoscit euntern, Toh
lentemue rnanu , saxurnque imma
ne rnoventern . Item Virgilius . Tan
dem , tandem aliquando , Quirites.
1 70. Hornoteleuton est , cum si
mili modo diction esplurimaefiniun
ch/peique , ereptaque rostra carinis .
Et Lucanus, Ibant Galataeque, Sy
rique, Cappadoces , Gallique , ex
tremique orbis Hiberi.
1 74. Dialyton , vel Asuntheton
est figura superiori contraria
9
carens
coniunctionibus , u t , Ite , ferte cito
tur , ut , Eo se duci, quam relinqui, farnmas, date tela ,impelate remos
se veld, quam deseri rnaluit. Item ,
Abiit, excessit, evasit, erupit. Item
quotiens medii , et postremi versus
consonantia est , ut illud , Plaudit ,
et appositas spargit in ore rosas .
1 7 1 . Polyptoton est multitudo
casuum varietate distincta , ut, Lito
ra litoribs contraria , fluctibus un
das lmprecor , arma arrns , pu
gnent ipsique nepotes . Item , Hie
tuus pater : patrern lume appellas ?
nunc tibi patris nomea verdi in
mentem ?
1 72. Hirmos est series orationis
tenorem suum usque ad ultimum ser
vans , u t , Principio caelum , ac ter
ras , camposque liquentes, Laceri
ternque globum Lunae, titaniaque
astra Spiritus intus alit, et cetera .
Item Virgilius, Est in secessu longo
locus : insula partum, et reliqua .
Hic enim in longum vadit sensus
C A P U T XVI L
De Tropis,
T
:. JL n
1 7 5 . JL ropus est dictio translata
a propria signification e ad non pro
priam shnilitudinem , ornat us, nec
essitatisve causa , quos alii in latino
e graeco vocant locutionis modos :
quorum omnium nomina difficilli
mum est adnotare Sed ex omnibus
tredeeim Donatus usui tradendos
conscripsit, quorum haec sunt no*
mi na, Metaphora, Catachresis, Me
talepsis, Metonymia, Antonomasia,
Epitheton , Synecdoche , Onomato
poeia , Periphrasis , Hyperbaton ,
Hyperbole , Allegoria, Homoeosis .
1 76. Metaphora est r er um, ver
borumque translatio. Haec fit modis
quatuor , ab animali ad * animale ; n ms. ad ani-
. malcm etc .
ab
169 Fortasse Item Cicero pro item Vir-
gilius : aut ita Virgilius, cuius sunt versus
prae cedent es *
1 7.5 . Versus restitu ex Virgilio .
1 7^. Conferendus Isidorus l i b.l .cap.J7.
tymologiarum
versu utitur hac figura, ut Enni us , usque ad ilium, turn silvis scena co
sed nunc in principio versus , nunc
xxxviii S. I UL I A N I
ab inanimali ad inanimale ; ab in-
animali ad animale ; ab animali ad
i nani mal e. Ab animali ad animale;
ut , Typhin aurigarn celeres fece-
re carinae : nam et Auriga , et
Gubernator animam habent . Item ,
Et quo cursu deserta petiverit. Mi-
scuit volatili cursu m . Item qua-
drupedis in Apocalypsi, Leo Chri-
stus . Item , Leo Diaboli! s . Et in
Exodo , Iratus est Dominus , et de-
scendit ; et similia , quae ex humans
motibus transfruntur ad Deum .
Item in Evangelio , Pater rneus agri-
cola est. Ab inanimali ad inanima-
le , u t , Pelagus tenuere rates . Nam
et rates , et Pelagus animam non
habent . Item ut , Pontum Pinns
arat. Nam et Pontus , et Pinns ani-
mam non habent . Item , Sala un
prernit alta carina . Miscuit usimi
terrae aquis : dum arare , et sulcum
premere ad terra in pertineat , non
ad-mar e. Ab animali ad inanima-
l e , u t , Atlantem, cincturn assidue
cui nubibus atris - Piniferurn caput;
et cetera : Nam ut hoc ani mai , ita
et mons animam non habent , cui
membra hominis ascribuntur. I t em,
Plaudent marni omnia Ugna silvae .
Item , Eorultatione colles accingeri-
tur . Montes exultauerunt, ut arie-
tes,et colles,velut ugni oviurn . Item,
Ulula , abies , quia cecidit quercus
Basan . Item Sedulius , Christus erat
panis , Christus petra , Christus in
undis . Itein , ut , Tu , Neptune pa-
ter , cui tempora caria crepanti
- Cincta salo resonant, rnagnus cui
1 78. In ms.se/2susali ex alio significa-
ta ; forte aliud ex alio significantes , vel si-
gnficantis. Rescripsi etiam dici pro dicere'
1 79. Apud Isidorum log, cit. quod illa
T OL E T A N I
perpete mento - Profiuit Oceanus,
et /lumina crinibus errant. Ment um
eni m, t empora, et crines non ad
Oceanum pertinent^sed ad homines.
1 77. Sic et alia rerum nomina
de alio genere in aliud genus decen-
tissime decoris gratia transfruntur ;
ut locutio ab inaniriiali ad animale ,
u t , Si tantum pectore robur - Conci-
pis. Nam ut robur animam non ha-
be t , ita Traianus , cui hoc dicitur,
animam habet . Item Florida iuven-
tus; miscuit flores inanimates iuveii-
tuti animali. tem , Lctea canities:
cum canities in homine si t , adiunxit
inanimale Lctea . Item , Lapideum
cor iudaearum. Scire autem debe-
mus , esse Metaphoras alias recipro-
cas , alias partis unius . Partis unius
e s t , sicut -cum fit translata locutio :
ut hoc , Fluctuare segetes , gemmare
vites : dum in his rebus fluctus , et
gemmas non invenimus . Sed hae
aliae tropicae toquutiones ad ea,quae
intelligenda s unt , proptereafigura-
tis amictibus obteguntur, ut sensum
legends exerceant , et ne nuda , at^
que in promptu Qposita^) vilescant.
1 78. Hae tropicae dictiones pro-
pter decorem eloquii, vel intelligen-
tiam sensus aliud ex alio significantes
referuntur . Metaphora autem , aut
partis unius est ; ut , Fluctuare sege-
tes , gemmare y/fro, quia non potest
dici segetare fluctus: aut antistrophe
est , id est , reciproca ; ut Rernigiurn
alarum ; nam alae avium, et alarum
remigia dicuntur .
1 79. Catachresis est usurpatio
no-
vocabulum habenti largitur: haec quia non
habet &c. Versus Virgilii ita reformandi.
Nunc una arabae, iunctisque feruntur
Frontibus &c. In ms. depravati sunt
ARS GRAMMATICA LIB. I. xxxix
nominis alieni ; ut Parriciclam dici- ostendit ; u t , Nunc pctteras libate
mus , qui occidit fratrem , et Pisci- lovi : aut contra ; u t , Vina coro-
narn , quae pisces non habet . Haec nant : aut per inventorem id , quod
enim nisi extrinsecus sumerentur , inventimi es t ;ut , Sine Cerere,et Li-
suum vocabulum non haber ent . Ca- bera friget Venus : aut contra ; ut ,
tachresis est alienae rei nomen appo- Vimini precarnur ; nam hie Deus
situm Haec a Metaphora differt, praesens aclest. Haec exempli causa
force
quod iUavocabulumpropriumhabeat diligentibus * posita , etiam reliqua
b u S t
largiter ; haec, quia non habet pro- demonst rabunt ur.
prium , alieno utitur Item , Nunc 1 82. Metonimia est dictio ab
una ambae , iunctisque feruntur - alia significatione ad aliam proximi-
Frontibus, et long a sulcant vada sai- tatem translata, velut t ransmut at i o.
sa carina . Frons quippe tantum- Fit autem multis modis . Aut per
modo ani mal i um, et hominum es t . cont i nent em id , quod continetur
9
Quod nomen si poeta navi non ap- significati u t , Nunc pateras libate
posuisset, quid propriuin eidem par- lovi : aut contra ; id e s t , Vnaco-
ti,diceret,non haberet,sicut et cetera, ronant. Item in Evangelio Domi nus,
1 80. Metalepsis est dictio gradatim Mundus vos odit ; pro hi s, qui in
pergens ad id, quod ostendit, ut,Spe- inundo sunt . Item in Evangelio-,
lunpis abdidit atris, e t , Post aliquot Qui non noverai peccatum, pro no-
mea regna videns mirabor aristas bis peccatum fecit ; id est , Hpstia pro
Permt asanno^exfruct i buscompu- peccato. Item Peccata populi mei
tat : nam per aristas grana, per grana comedent , id es t , oblationes , quae
anni significati sunt ; pro, eo quod pr peccatis offeruntur . Item Apo-
singulos annos a terra colliguntur . stolus ^ Quoniam dies mali''suntfipro
Dicta autem Metalepsis ab eo , quod iis , qui in diebus mali sunt , qua
praecedit id , quod sequitur ; ut , dies mali esse non possunt Et Psal-
Scelus expendisse merentern Scelus mus , Et calix tuus inebrious ; dum
enim posuit pro poena . Item Per- non calix i nebri at , sed hoc, quod i n-
sius , Iuque manus chartae , nodo- tra calicem est . Sicut et de cjpmo
saque venit arundo : nam per ma- propter laetitiam eorum , qui in do-
num verba , per arundinem literae mo s unt . Et Virgilius ; Europae, at-
significatae s unt . Item Varr , Po- que Asiae fatis concurrent orbis .
nam bisulcam , et crebriuodosam Non quod orbis , sed qui in orbe .
arundinem . Item , Invadimi urbem sornno , vi-
1 81 . Metonma est quaedam noque sepultam . Pro hominibus si-
veluti transnominatio . Huius sunt gnificans dixit. Item , Theatraplau-
multae speci es, aut enim per i d , dunt ,prata mugiunt ; cumillicho-
quod cont i net , i d, quod cont i net ur, mines plaudant, hic boves mngi ant .
1 80. In ms- Item Pros usque manus : 182 Sicut et de domo &c> deest ^xem~
restituo, Item Persius : Inque manus Ver- plum . Pro Virgilius erat vermibus. Ita.
bum crebrinodosus' latinitati restituendum j alia passim menda occurrunt , ut identi-
ut crebrisurum ex Ennio. dem animadvert .
XL S. rULI ANI
1 83 . Item contra per id , quod
cont i net ur, id , quod continet ; u t ,
larnproximus ardet - Ucalegon: dum
non ille,sd domus eius arderet.Idem,
lungit eqaos auro genitor , spuman-
tiaque addit - Fraena feris .Spurnan-
tia fraena di xi t , cum non ipsa spu-
me nt , sed ab equo, qui ea cont i -
net , spumis conspergantur infusis :
aut per inventorem id , quod i n-
ventimi est ; ut , Sine Cerere , et Li-
bero frig et Venus : nam interdum
per inventorem i nvent um signifi-
cat ; ut est hoc , quod superius di-
ctum est , Sine Cerere, et Libero
friget Venus . Et , Cornrnixtarn Viti-
canus mittit ad astra favillarn . Ut
enim per Cererem , panis inventri-
cem einteiligere pan em solemus, sic
per Liberum , inventorem vitis , vi-
num , per Venerern concubitum ,
per Vulcanum ignem . Item , u t ,
Vinum precamur ; nam hie Deus
praesens adest. Per inventum in-
ventorem dixit, ut vinum precamur;
virg. i. Aen. Adsit laetitiae Bacchus dator , et
v
'
7 3 8
* bona luno .
1 84. Item per efficientem i d,
quod efficitur; sicut Laeta epistola-
dicitur, sign ificans eorum laetitiam,
quos legentes efficit laetos. Item sic-
ut Pigrurn frigus ; eo quod pigros
faciat ; Timor pallidus, eo quod pal-
lidos homines faciat, sicut et pah
lida mors, tristia bella. Item per sub-
forte significa- iectum dominantem * significans ;
mus .
183 Plura hie repetita sunt ab aliquo
interpolatore, ut videtur. Aliquando tarnen
ipse Iulianus ex veteribus grammaticis mul-
ta hinc inde sumit, quamvis iisdem, aut
similibus verbis repetita .
18?. Cod-pro Euri fil'to: reposui pro
Mercurio filio
T O L E T A N I
u t , Inutile ferr urn cingitur : non
quod inutile ferrum esset , sed quia
ipse inutilis er at , qui gerebat.
1 85 . Antonomasia est significa-
tio vice nominis posita, quae fit mo-
dis tribus : ab animo , a corpore , et
extrinsecus . Fit vice nomi ni s; u t ,
Haec ait, et Maia genitum demit-
tit ab alto. Genitum dixit pro Mer-
curio filio. Item , Punica Regna vi*
des , Tyrios , et Agenoris urbem .
Urbern dixit pro Cartilagine . Hic
Tropus fit modis tribus : ab animo ;
u t , Magnanirnusque Anchisiades":
a corpore : ut ipse arduus : et ex-
trinsecus ; u t , Infelix puer, atque
impar cungressus Achilli. Pars in
frusta secant , verubusque tremen-
tia figunt.
1 86. Epitheton est praeposita
dictio proprio nomi ni . Nam Anto-
nomasia vicem nominis sustinet,
Epitheton nunquam sine nomi ne ;
ut Dira Celaeno , Diva Camilla. Fit
etiam Epitheton modis tribus, ab ani-
mo ^ corpore,et extrinsecus. His duo-
bus tropis vel vituperamus aliquem ,
vel ostendhnus, vel ornamus ; ut ,
Alma Ceres , iniusta. Obscoenique
canes, importunaeque volucres.Sed
Antonomasia in vicem nominis po-
nitur : Epitheton autem nunquam
est sine nomine , u t , Audax Cra-
tinus, Iracundus Hippolytus, Grn-
dls Aristophanes.
1 87. Synecdoche est significatio
pieni
1 86. Mendose ms. Alma Cresinius a
noverca . Nomina propria Gratinus , Abis-
fanis in ms. corrupta sunt. Reposui Cra-
tinus, Aristophanes Non ita facilis est in
aliis coniectura .
1 87. Depravatum erat pronunciai modo
ioti pars &c.
A R S GRAMMATICA LIB. I. X LI
pieni intellectus capax, quum pl us, 1 89. Sic et illud, pars pro toto
minusve pronunci at . Aut enim a accipitur , dicente eodem poeta :
v
<
r g x A e Q
parte totum ostendit ; ut , Puppes- Quum domus Assaraci Phthiarn^cl- v.288,
que tune spubesque tuorurn, ut con- rasque Mycenas-Servitio prernet, ac
tra ; u t , Ingens a vertice pontus - victis dorninabitur Argis. Per unam
In puppim ferit : e t , Fontemque , civitatem Mycenas totam Graeciam
ignemque ferebant. Meminisse au- servientem Romanis significat. Item
tem debemus, cum fit a parte to- est in Scripturis Sanctis hie tropus
t ur n, ab insigni parte faciendum, a parte ad totum , id est , a specie
c a
p
I 9
.
v
.
I 9
.
Dictum autem Synecdoche , quum ad genus , sicut illud in Esaia : In
pronunciato modo toto , pars intel- die ilio erit altare Domini in medio
ligitur, modo parte nomi nat a, totum terrae ( Aegypti ) : dum non solum
accipitur : eo enim et per speeiem in Aegypto , sed in toto mundo .
genus , et per genus species demon- Item in Psalrno ; Immisit in eos rnu-
stratur . searn caninam : cum non una , sed
1 88. Sed species pars est , ge- diversae muscae totamreplevere Ae-
nus autem totum : a toto enim pars gyptum .
ntelligitur; u t , Quarn multae glo- 1 90. Item e contra a genere ad
merantur aves, ubi frigidus annus- speciem ; sicut de Ninive legitur ,
Trans ponturn fug at. Non enim to- Non erit, inquit
9
finis gentibus illis:
tus annus frigidus; sed pars a nni ; cum esset unius gentis civitas . Ertt
id est , hiems . A parte es t , Pup- et in quantitate temporis a parte
pesque tuae, pubesque tuoriim . A ad ) totum ; sicut in Passione, re-
puppibus enim totam navem signi- liquae sextae Feriae diei illius tres
flcat,apube totos homines. Aut con- horae totus dies accipitur. Et illud,
tra significat ; u t , Ingens a vertice quod Apostolus dicit, mansisse apud
pontus - In puppim ferit. Et , Fon- Petruin diebus quindecirn , dum ibi
temque, ignemque ferebant. Non et rioctes intelligantur. Et in Ge-
enim totum pelagus fuisse dixit, sed nesi ; Factum est ve spere, et mane
hne,fluctum. partem pel agi , id est , fluetuum : dies unus ; dum per mane , et vespe-
E t , fontemque , ignemque ferebant, rum totum diem ostendat, et totam
ut Flamrnas cum {regia puppis)- noct em. Et in Apocalypsi, Hube-
Extulerat. Ubi non solum puppi s, bitis-, in qui t , pressuram diebus de-
sed navis ; et non navis , sed qui cem : cum Li his omne tempus si-
in ea; et non omnes, sed unus flam- gnificatur.
1
mas extulit. 1 91 . Item a t ot o ( ad ) par t em,
sicut
138- Fortasse legendum/erme, ve fe- v. 45". in Vulgata sunt , Mist in eos coe-
risse dixit pro fuisse dixit Exempla con- nomyam - In Psalterio vero gothico
s
quo
fusa aliquantulum sunt S- Iulianus utebatur, ut hic : immisit in eos
189 Fortasse deest aliquod exemplum: muscam caninam . In ms. erat In eis pro
Sic et illud , quo posito, nova periodus in eos *
inchoabatur , Pars pro-toto.. Mendum erat 1 91 . In Vulgata , Et in ventre matrs\
wdem pvopheta pro poeta Verba psalmi 77.
vers
X LI I S, I U L I A N I E P I S C O P I
scut de quadrigentis annis, quibus lem usum in eurn nsum , qui est con-
in Aegypto moratus est populus Dei, tra naturctm ; et cetera.
abstractis inde octoginta annis re-
i o
4 ' Hyperbaton est transcen-
gni Ioseph, veniunt reliqui servi- sio quaedam,verborum ordinem tur-
tutis Israel trecenti vigiliti anni, bans, cuius species sunt quinque ,
quos Deus quadringentos praedixe- Hysterologia , Anastrophe , Paren~
r a t . Et in Salomone; In utero matris thesis, Tmesis, Synchysis . Primus
figuratus sum caro decern mensium Hyperbaton Hysterologia , vel Hy-
f^x^'
C
'
7
' C tempore ) pro novera .Et in Vir- steron proteron est sen ten tia , cum
gilio, Mille trahit varios adverso sole verbis ordo mutatur ; u t , Et torrere
colores , pro quatuor coloribus , parant flarnmis , et frangere saxo ;
1 92 . Onomatopoeia est nomen cum dicere debui t , Frangere saxo ,
de sono factum ; u t , Tinnitus aeris, Torrere flarnmis . Item Postquam
clangor tubarurn , Dicta autem Orio- altos tetigit fluctus , et ad aequora
matopoeia ab imitando sonum vocis v.enit, cum antea ad aequora venit,
confusae ; u t , stridor valvarurn , et sic tetigit fluctus . It em in Georgi-
hinnitus equorum, mugitus bourn, coYum;Nunctorreteignifruges
9
nunc
balatus ovium . frangite saxo : duin antea granum
1 93 . Periphrasis est circumlo- frangatur, et postea igni torreatur .
quut i o, quae fit aut ornandae rei Item in Aeneidos , Moresque viris ,
causa, quae pulclira est , aut vitan- et rnoenia ponit. Mores quippe le-
dae , quae turpis est ; u t , Et iarn ges dixit : prius enim rnoenia, quam
prima novo spargebat lumine ter- leges damus . Et in secundo ; Mo-
v
Jrg-3< Georg, r a s , et cetera. Et , nimio ne luxu riamar , et in media arma ruarnus :
obtusior usus - Sit genitali arvo , et dura antea quisquam possit mere,
cet era. Hie tropus est geminus: nam et postea mori, Et in t er t i o, Auchi'
aut veritatem splendide producit; sen facio certurn , rernque ordine
u t , Et iarn prima novo spargebat pando : cium antea pandit, et postea
lamine terras - Tithoni croceum Un- certuni facit. Item ibi; Poster Phoe-
quens aurora cubile : id est , larn bea lustrabat lampade terras-Hu-
lucescebat, aut dies ortus erat, Et rnenternque aurora polo dimoverat
in Bucolicis ; Oviilrn teneros depeU umbrarn . Prius enim umbram au-
lere foetus; hoc es t , agnos . Item r or ar emovet , et postea Phoebi lam-
foeditatein circuitu evitat ; sicut , pas refulget . Item in Georgicis ;
Placidurnque petivit - Coniugis infu* Desinit ante decern , post quatuor in-
sus grernio (per membra soporern ) . cipit aniios : cium anteasint quatuor,
Hoc enim circuitu evitat foeclitatem, et postea decern .
Ad Rom c i
e t
d
e c e r l t e r
ostendit concubitum . 1 95. Secundus Anastrophe,vex-
v. 26. Et Apostolus : Mutaverunt natura* borum t ant um ordo praeposterus ,
u t ,
1 92- Mendose ms tridor bellarum . dam sic perperam exarata : Cum dicere
1 95 . In Vulgata est Immutaverunt pro debuit, torrere et frangere saxo .. et ad
Mutaverunt aequor : habent quem antea ad decora venit
154 In ms. est transcessio . Ibid, quae-
ARS GRAMMATICA LIB. t X LI I I
u t , Italiani contra , pro contra Ita- lis est t Tres abreptas notus in sacca
Ham . Item ut , litora circum , pro torqnet ; quae saxa in mecliis flucti-
circum litora . bus latentia Itali aras vocant. Syn-
196- Parenthesis est interposita chysis, ubi ex omni parte' confusa
ratiocinatio divisae sententiae ; u t , sunt verba, ut in primo Aenei dos,
Aeneas , neque enirn patrius consi- Vina, bonus quae deinde cadis one-
stere mentem - Passus amor , rapi- rarat Acestes - Litore Trinacrio , de~
dum ad naves praemittit Achaten . deratque abeuntibus heros , - Divi-
Debuit en im elicere, Aeneas rapidurn dit. Nam debuit di cere, Vina heros
praemittit Achaten . It em in sexto dividit, quae bonus Acestes Trina-
libro de Br ut o, Infelix, utcumque crio litore cadis onerarat, et abeun-
ferent ea facta minores , ( Vincet tibus dederat, ista heros dividit , id
amor patriae ) . Est enim ordo talis , es t , Aeneas . In secundo item : In*
Infelix , vincet amor patriae . Item cipio super his , Iuvenes , fortissima
in Psalmo , Clarnaverunt, nec erat, frustra - Pectora, si vobis audentem
qui salvos faceret, ad Dominum ,nec extrem a cupido est - Certa sequi
5
exaudivit eos . quae sit rebus fortuna, videtis. - Ex-
1 97. Tmesis est unius composi- cessereornnes , adytis , arisque reli-
t i , aut simplicis verbi sectio , una ctis , - Dii, quibus irnperiuin hoc ste~
dictione , vel pluribus interiectis ; terat, succurritis urbi - Incensae ,
u t , Septem subiecta Trioni, pro Se- moriarnur , et in media arma rua-
ptemt rioni . Et , Saxo cere comminuit mus . Ordo talis est ; Iuvenes, fortis-
brum . Et , Massali portabant iuve- sima pectorajrustra succurritis urbi
nes ad litora tanas : hoc est , Septem- incensae, quia excesserunt Dii : un-
ir ioni , Cerebrum , et Massalitanas. de si vobis cupido certa est me sequi
Item u t , Et multo nebulae circum audentem extrema , moriamur, et in
Deafudit amictu , pro circumfudit. media arma ruamus . Item Ovidius :
Item , Hiero quem genuit Solymis In nova fert animus mutatas dicere
Davidica proles ; pro Hierosolyrnis . formas - Corpora. Dii, coeptis, 12am
Item ,0 Io versiculos nexos quia de- vos mntastis et illas , - Aspirate
spicis hannes pro lohannes . rneis. Est enim ordo talis : Fert ani-
198. Synchysis est Hyperbaton rnus in nova corpora mutatas dicere
ex omni parte confusum ; u t , Tres formas . Dii, coeptis aspirate rneis ,
notus abreptas in saxa latentia tor- nam et vos mutastis illas.
quet, -Saxa vocant Itali,mediis quae 199. Hyperbaton autem aut bre>
in fluctibus , aras Eteniin ordo ta- vis, aut longus , aut obscurus es t .
Bre-
1 97. Ignotum mihi j cuius poetae sit genuit, codex habebat Hieroque genuifi .
versus Massali portabant 0; sed legendum Versus ultimus O Io versiculos etc. Est Eu-
puto , ;Massili portabant etc>, quo confir- genii Toletani part-1. carrn.23
matur lectio alioquin dubia Massilitanus 198 Ms. ardentem extrava audentem
apud Vitruvium sub fin. lib- ult. pro Mas- extrema Melius autem
3
quae sequuntur
5
sliensis ' Apud Donatum legitur Massili ita legentur, audentem extrema^ ruamus in
portant ; quod metro repugnat In alio media arma , et moriamur Vide numi94.
ignoti quoque poetae versu Hiero quem
XLiv S. J ULI AN I
Brevis est
9
ubi parvae sententiae ,
vel sermonis interposita oratio est ,
tit supra dictum . Longus, ubi mul-
ta interponuntur , ut est Pauli Apo-
stoli in principio ad Romanos : Pau-
lus servus lesu Christi, vocatus Apo-
stolus , segfegatus in Evangelium
Dei, quod antea promiserat per Pro-
phetas suos in Scripturis Sanctis
9
de
Filio suo , qui factus est ei ex semine
David secundum carnem ; qui prae-
destinatus est Filius Dei in virtute
secundum spiritum sanctificationisex
resurrectione rnortuorurn lesu Christi
dornini nostri ; per quern accepimus
gratiarn
9
et Apostolatum ad obe-
diendum fidei in omnibus gentibus
pro nomine eins , in quibus estis et
vos vocati, omnibus , qui sunt Ro*
rnae in Charitate Dei vocatis San-
ctis , gratia vobis, et pax a Deo Pa-
tre nostro , et Domino lesu Christo ,
Ecce longum Hyperbaton , in quo
remove de medio omnia , et inter se
prima , et postrema ita coni unge.
Paulus servus lesu Christi omnibus
9
qui sunt Romae , in Charitate Dei
vocatis Sanctis, Gratia vobis, et pax
a Deo Pat re nostro et Domino lesu
Christo Item longus , et obscurus
Hyperbaton ; ut est a Sancto Augu-
stino in libris de Doctrina Christia-
n a , ubi dicit : Quae tarnen omnia
quisquis ita intellexerit, et iactare
inter peritos velit, et nonpotius
9
wide sint vera , quae tantummodo
vera esse perspexerit, et wide quae-
darn non solum vera
9
seel etiam in-
cornmutabilia esse comprehenderit;
200. In ms. erat non ervatur, Aptid
Isi loriim haec ita : nec tarnen a tramite
significandae veritatis ertatur , quamvis
verba j quibus indicatur, excedant, utvo-
EP I S COP I
et sic ab ipsa specie corporum usque
ad humanam mentem perveniens,
cura et ipsam mutabilem invenerit,
quod nunc docta
9
nunc indocta sit,
constitua tamen intra incommuta-
bilem supra se virtutem
9
et mutabi-
lia in se cetera
9
ad unius Dei lau-
dern
9
atque dilectionem convertere
9
a quo cuneta esse cognoscit
9
doctus
videri potest , esse autem sapiens
nullo modo . Longum Hyperbaton ,
et obscurum , quod hoc ordine ver-
borum patescit , si removes de me-
dio omni a, et inter se prima
9
et po-
strema ita iungis : Quae omnia quis-
quis ita intellexerit
9
et iactare se in-
ter peritos velit ; et non potius cog-
noscere , wide sunt vera , et ad
unius Dei laudem
t
atque dilectionem
cuneta convertere, a quo cuneta esse
cognoscit
9
doctus videri potest ; esse
autem sapiens nullo modo .
200. Hyperbole est dictio fider
excedens , augendi , minuendive
causa ; augendi , ut nive candidior ;
minuendi , ut tardior testudine .
Hyperbole dictum excelsitas fidem
excedens ultra quam credendum
est , ut
9
Sidera verberat unda .
Et , Terrain inter fluctus aperit,
furit aestus arenis : hoc enim mo-
do ultra fidem aliquid augetur . Nec
tamen a tramite significandae ve-
ritatis erratur , quamvis verba
9
quae indicantur , excedant , aut vo-
luntas loquentis , non fallentis ap->
pareat : ut est hoc augendi : Velocior
aura ; item , Durior saxo ; item
9
Clamor caelo . Item in Psalmo, Po-
sue-
iuntas etc- Pro Clamor caelo fortasse legen*
dum , It clamor caelo . In ms. txzxmundum
caperet eos.. In fine huius numeri corrigi
pottrit quae uliqae tropica est
3
non propria,
ARS GRAMMATI CA LIB. I. XLV
suerunt in cada as swim . Item , Et aclnixa levavit. Ubi ter Carthago re-
vertice capifli pcrambulantium in bellavit,et vieta est . It em, ^ trepida,
delicti* suis ; id e s t , in stimmitat^ et coeptis irnmanibuseffem Dido,
peraoibttlare . Item i n Evangelio, - Sanguine am volvens. aciem . Per
Sunt et alia multa, quae
r
fecit Iesus, Didonem enim. ostendit furentem
quae si scriberentur per singula, nec Carthaginem . I t e mCl audi t e ara
ipsurn arbitror mundurn capere (pos- rivos,pueri, sat prato biberunt, alles-
se ) eos, qui scribendi sunt, libros . gorice hoc dicit ; id e s t , lam cantare
Item i n GenesijFaaam semen tuurn, desinite : saturi enim audienda su-
sicut arenam maris . Quis enim non mus . I t em, Inter victrices hederas
videat , quod sit incomparabiliter tibi serpere lauros , id es t , carmini*
.. ampliusarenae numerus,quam* esse bus florere, inter tuos triumphos *
hominum omnium ab ipso Adam nam antea victores lauro. , hedera
usque ad terminum.seculi? Quanto coronabanturpoetae . I t em, Man-
magis solum semen Abrahae % Quod tua , vae I miserae, nimiurn vicina,
ea loquutione dictum est,quae voca- Cremonae ..Cantantes sublime ferent
t ur Hyperbole
r
quae utique t ropi ca, ad sidera eyeni . Cycnosc allegO-
non propria . Item minuendi ; u t , rice Mantuanos poetas dicit , qui
Molliorpiuma , Frigidior nive . quasi eyeni cantantes di cunt , Man-
zo i. Allegoria est tropus , quo tua, vae ! miserae qui abacti sunt
aliud significato , quam dicitur , ut de paludibus , id est , de agris suis ..
est , Et iarn ternpus equurnfumantia Quando Cremonenses contra Augu-
solvere colla , hoc es t , carmen, fini- stum Antonii copias susceperunl ,
re. Huius species multae s unt , ex et agros dividi iussit Caesar , Ma n-
quibus emi nent septem , id est , tuani quoque proscripti s unt .
Ironia , Antiphrasis ,Aenigrna, Pa- 203. Ir 1 da est tropus , contra-
roemia , Sarcarnos, Astysmos. ria ei , quod conat ur, ostendens ; ut ,
202. Allegoria dicta , id est , Egregiam vero laudem , et spolia
alieniloquium ; aliud enim sonat , ampia refrtis , - Tuque,. puerque
aliud in telligitur; ut ,Treslitore cer- tints; et cet era . Han c enim , nisi
vos - Cnspicit errantes ; id est , ubi gravitas pronunciationis adiuverit ,
tres belli Punici Duces significantur, con fiteri videbitur, quod negare con-
id est , Amilcar , Asdrubal, Anni - t endi t . Ironia dicitur per pronun-
bal , vel tria bella Puni ca. Item in. ciationem contrarium habensintel-
Bucolicis , Aurea mala decern misi ; lectum . Hoc enim tropo, callide ,
id est , ad Augustum decern Eclogas aut per accusationem , aut per asul-
pastorum . It em Virgilius sub per. tationem aliquididicitur.; ut.est illudi
sona mprientis Didonis ita expressit, apud Virgilium , Vstras,.Eiire
9
da-
dicens,X<CT" seseattollens, cubitoque mas. Illa se iactet in aula - Aeo~
lus ,
202. . Era t in.Cod. tati, enim pro saturi Sohiturenimpronunciatione. Nam CAR-
enm . ^ CERpronunmtiQ estJACTETIN AVLA
205. Et quomodo <?o Haec,clarius apud ironia est..
Isidorunv; Et quomodo aula
3
si career est
XLVi S. I U L I AN I
lus , et clauso ventorurn carcere re
gnet ; et quomodo a clausa carcere ?
Solvitur enim pronunci at i one. Nam
iactet hac aula ironia est . Career
vero pronunciatio es t . Item in Psal
mis per accusation em : Frater non
redimit, redirnet homo . Seel Frater
noster Iesus Christus est , qui di xi t ,
Ite , dicite fratrihus meis . Et dicit
per contrariam pronunciationem ,
Si Christus non redirnet, aliquis ho
mo redernpturus est. Item in Psal
mis per insultationem laus , ubi di
cit , Enge , enge . Et in Evangelio:
Prophetiza nobis, Christe, quae to
ta per contrariam pronunciationem
pronunciatur , quando laudando de
3.Reg.2i7.
v
^
e t m
g
t
j
n
Regum Iezabel ad Achab
in exprobrationem loquuta est; Grr//*
dis auctoritatis es, et bene regis re
gnurn Israel . Quod quidem non
laudando , sed exprobrando loquuta
es t . Item in Evangelio secundum
Ioannem a Iudaeis illi coeco nato ma
ledicentis voto dicitur , Tu discipu
lus illiiis sis, cui e contrario ben e
di cebant .
204. Antiphrasis est vnius ver
bi ironia ; u t , bellum , lucus , et
Parcae. Bellum hoc est minime bel
lum , et lucus, eo quod non luceat;
et Parcae, quod nulli par cant . Item
( Manes, id est ) mites, et rnodesti;
cum sint terribiles, et i mmanes: et
Eumenides, eo quod nulli par cant ,
vel bene faciant : et mundus , eo
quod sit i mmundus. Hoc Tropo et
Nanos Athlantas vocamus, et coecos
videntes , et Aethiopes margaritas .
Item in l ob; Si non in facie benedi
204. Legendum put ; Aethiopes argy-
ritas j non margaritas .
T O L E T A N I
xerit tibi, id est, maledixerit. Et in
Regum, ubi in Naboth inflictum cri
men a calumniantibus nomi nat um
es t , quod benedixerit Deo, et Regi
5
id est , maledixerit.
205 . Int er ironiam autem , et
antiphrasirn hoc di st at , quod ironia
pronunciatione sola indicat , quod
intelligi vul t , ut cum dicimus, Omni
agenti male bon um est, quod facit :
antiphrasis vero non vocepr onn
ciantis significai contrar ium , sed suis
tantmmoclo verbis cont rari nm di
cit ; veluti dum quaerimus accipere,
quod ibi non est , etrespondetur no
bis , abundat . Item , Cave illurn ,
quia bonus est homo pro malo .
206. Aenigrna est obscura in tel
ligentia per occultarli similitudinem
rerum ; u t , Mater me genuit : ea
dern mox gignitur ex me , quum si
gnificat, aquam in glaciem conver
ti , et ex eadem rursus effluere .
Aenigrna est obscura parabola
?
sive
obumbratus sensus , qui difficile n
telligitur , nisi aperiatur ; ut est illud
Esaiae Prophet ae; Aritequam par
turiret, peperit, et antequam veni
retpartus ,peperit masculum .Quod
sic ntelligitur : Antequam Christum
Virgo parturiret in carne, genidt
eurn Pater in Divinitate : et ante
quam tempus parturiendi veniret
9
gemdt eurn Pater sine tempore .
Item , De comedente exivit cibus ,
et de forti egressa est dulcedo ; si
gnificane ex ore Leonis favum abs
tractum .
207. Inter allegoram autem ,
et aenigrna hoc interest

quod al
lego
207 In ms. suscitar* pro susctatur
vel suscitatus .
v.. 90.
ARS GRAMMATICA LI B. ! . X LVU
leg orla bis gemina est , et sub re alia 2 1 0. Sarcasmos est piena odio ,
aliud figuraliter indieat ; sicut Isaac atque hostilis irrisio ; u t , Eri agros,
ad sacrificium ductus significabat hu- et quarti bella , Troiane , petisti ,
milem Christum : aries pro eo i m- - Hesperiam met ire iacens . Sar-
molatus Christum passum Item in casrnos dieta hostilis irrisio cum ama-
Exodo, Virga ( conversa ) in serpen- ritudine ; u t , Referes ergo haec, et
v
^
A g n
tem, Christum? in mort em. Serpens nuncius ibis - Pelidae Genitori . Mi v, 5 47-
in virgam , Christum post mortem mea tristia facta ( id est,dicta ) -De-
reversurum ad pristinam regni po- generernque Neoptolernurn narrare
testatem : et cetera . Aenigrna vero, memento .
est sensusobscurus , et per quasdam 2 1 1 . Astysmos est tropus mul-
imagines adumbratus, habens aut in tiplex, numerosaeque virtutis. Nam-
sententia obscurum intellectual, aut que Astysmos yutztmdictum omne,
per similitudinem aliquem sensum . quod simplicitate rustica car et , et
Sicut puta , Leonis catuhis dorrniens faceta satis urbanitate est expolitum;
patris frernitu suscitatur , quod re- ut est i l l ud, Qui Baviurn non odit , Virg.eciog.2,
fertur ad resurrectionem Christi post amet tua carmina , Maevi ; - Atque
somnum mortis resuscitatum pot en- idem iwigat vulpes , et mulgeat hir-
tia Patris ; et cetera similia ad mores, cos . Astysmos contraria est Sarca-
hominurn pertinentia . smo ; eo quod astysmos urbanitas est
208. Charientismos tropus e s t s i n e iracundia; ut illud, Qui Bavium
quo dura dieta gratius proferuntur , non odit, amet tua carmina , Maevi;
ut quum interrogantibus nobis,riun' - Atque idem iungat vulpes,et rnul-
quid nos quaesierit aliquis ? respon- geat hircos : id est, qui Bavium non
det ur , Bona fortuna ; unde intelli- odi t , pro poena ei contingat , ut di-
gitur-, neminem nos quaesisse . ligat Maevium : fuerunt enim Mae-
209. Paroernia est accommoda- vius , et Bavius poetae pessimi , et
turn rebus , temporibusque prover- inimici Virgili!. Quihos ergo diligit,
bium ; u t , Adversus stirnulurn cai- faciat, quae contra naturarli s unt .
ces ; et Lupus in fabula. Rebus ; ut , 2 1 2 . Homoeosisestminus notae
Contra stirnulurn calces : dum signi- rei per similitudinem ei us, quae ma-
ficatur adversis resistendum . Tem- gis nota es t , demonstratio , cuius
poribus ; ut, Lupus in fabula . Aiunt species sunt t r es , Icon , Parabola ,
enim rust i ci , vocem hominem per- Paradigma . Homoeosis graece , la--
dere , si eum Lupus prior viderit , t i ne similitydo dicitur : sed tres spe-
Vnde cum subito tacente istud pro- cies , Icon imago , Parallela compa-
verbium ( usurpamus ) . Item in ratio , Paradigma exemplum sign ifi-
Propheta proverbium 5 sicut rnater, cat . Icon est person arum inter s e ,
et filia . vel eorum , quae personis acci dunt ,
com-
2 1 2 . Obscurum , et forte mendosum
est, cuius inucitur ; inde et comparatio-
nem etc. Isidorus breviter-. Congrua enim
est similitudo de specie , cuius persona indu-
citur : quae verba etiam hie occurrunt.
XLViii S . I U L I A N I
comparatio; ut, Os, humerosqae Deo
similis* Icon est similitudo compara
tiva ex simili rerum genere ad simile
genus , cuius figuram Virgilius exe
4.Aen.v.66?. qui t ur i t a; u t , Non aliter, qua/n si
irnmissis mat hostibiis ornnis Car
thago . Haec propria comparatio de
re cuius inducitur ; inde et compac
tion em dedit , ubi res agebat : et
proprio fecit exemplo ; u t , Omnia
en. v. 5 Mercurio similis, vocemque , colo
rernque, Et crines flavos , et mem
bra decora . Congrua enim est simi
litudo de specie , cuius persona in
ducitur .
2 3 . Parabola est rerum gene
re dissimilium comparatio ; u t , Qua
les rnugitus, fuqit eurn saucius aram
Taurus, et cet era. Inter icona,
et parabolam hoc di st at , quod in
icone personam m inter se , vel eo
rum , quae personis acci dunt , com
paratio fit . Parabola vero rerum
dissimilium congrua comparatio est .
Parabolae comparatio ex dissimilibus
rebus ; u t , Qualis in arvis Aestifc
rae Libyae viso Leo corninus hoste ,
Consedit . Ubi Leoni Caesarem
comparavit, non ex suo , sed ex alio
genere similitudinem faciens . Item
in Evangelio Christus de Herode di
xi t , Vulpiilli.
21 4. Paradigma est propositio
exempli hortantis , aut deterrentis .
Hortantis; ut , Anterior potuit, rne
diis elapsus Achivis, Illi/ricos pene
trare sinus ; et cetera . Deterrentis ;
ut At non sic Phrygius pntrt La
2 1 3 . Codex corrupte qualis in armis
est fere visus leo cor/iinus in hostem consedit.
Apud Isidomm Subsedit pr Consedit. Ver
sus est Lucani.
T O L E T A N I
cedaemona pastor , Ledaeamque
Helenarn Troianas vexit adurbes .
Paradigma dictum exemplum dicti ,
vel facti alicuius , aut ex simili, aut
ex dissimili genere , conveniens e i ,
quam proponi mus, rei ; ut est , Tarn
fortiter periit apud Hipponem Sci
pio , quam Uticae Cato .
2 1 5 . Similitudo autem tribus
modis fit, a pari , a malore, a mi
nore . A pari ad parem ; ut haec ,
Veluti magna in populo eurn saepe
coorta est Seditio : A maiore ad
mi nus ; Quali ter eorpressurn ventis
per nubila fulrnen . A minore ad ma
ins ; Potuit Manes arcessere coniu
gis Orpheus, Threicia fretus cytha
ra ,fidibusque canoris : quasi dicat
de re parva, et brevis pretii ; cytha
ra , etfidibus. Et est figura , Si ille
cythara fretus, egopietate.
C A P U T XVI I I .
Incipit collatio de ratione
Metrorum . '
21 6. ^*^uot sunt genera Metrorum
principalia? Octo.Qua ?Dactylicum,
Iambicum, Trochaicum , Anapaesti
curn, Choriambicum, Antispasticum,
Ionicum amaiore,et Ionicum a mino
r e; tantummodo ipsa sunt octo prin
cipalia metrorum genera . Siquis
praeter haec , quod non accepta pe
dum lege , sed ad temporum ratio
nem, modumque referatur, vel seri
bit quidpiam , vel ab alio scriptum
lege
21 5 ; . In ms. et brevi prelii pro et bre-
vis pretii.
2 1 6 . Ms. tantundem hi c, et alibi pro
tantummodo
}
et mox scribit quispiam
AR S GRAMM
legerit, id non metrum , sed rhyth-
mum esse existimet.
2 1 7 . Quid est metrum ? Rei cu-
iusque mensura. Metrum unde di-
ctum ? quod velut mensuram quam-
dam praestituat, a qua siquid plus ,
minusve es t , versus minime consta-
bi t . Metro quod videtur esse consi-
mile? Rhythmus. Quid est Rhy-
thus ? Verborum modulata composi-
tum, non metrica rat i one, sed in nu-
mero ad iudicium aurium examin a-
ta ; ut puta velut sunt cantica vulga-
rium poetarum . Da eius exemplum.
Lupus dum ambular et viarn , incon-
travit asinum . Potest esse metrum
sine Rhythmo , aut Rhythmus sine
met ro. Esse potest. Quare ? Quia me-
trum est ratio cum modulatione .
Rhythmus modulatio sine ratione .
2 1 8. Metrum dactylicum hexa-
metrum a quo prius i nvent um est ?
Ab Orpheo Critias asserit. Quomo-
do ? Dicit Critias, quod Orpheus hoe
i nveni sset , Democritus a Musaeo .
Quomodo ? Dicit Democritus, quia
Musaeus illud i nveni sset , Persius a
Li no . Quomodo ? Dicit Persius ,
quia Linus hoc invenisset ; permulti
ab Homero . Quomodo ? Multi di-
c u n t , quia hic metrum illud inve-
nisset . Quare ? Eo quod Heroum
facta carmine suo expiicare volens ,
metri huius , quod ceteris omnibus
longe pulchrius , celsiusque est .
. . . . Penthemimeris, Hepthemimeris,
217. Locus ellipticus , Potest esse me-
trum etc., ita supplendus . Potest esse me-
trum sine rhythmo , aut rhythmus sine me-
tro
f
. Potest esse rhythmus sine metro, sed non
metrum sine rhythmo . $>)uarei ^uia me-
trum. etc. Verbum incontravit addendum
Ducangio: ac notandum, desumi ex canticis
VTICA LIB. I. X LI X
( cata ) Triton Trochaeon , et ( ca-
ia ) Tetarton Bucolicon. Quae ex ils
quo loco ponunt ur , edicito .
2 1 9. Penthemimeris caesura fit,
quotiens post duos pedes syllaba r e-
man ens partem termint oration is ;
ut in hoc versu est, Panditiir interea
dornus ornnipotentis Olyrnjri.Ephthe-
rnimeris quid est ? Si post tertium
pedem similiter fiat . Da eius exem-
' plum . Inde toro pater Aeneas sic
orsus ab alto . ( Cata ) Triton Tro-
chcieon quid est ? Quoties in tertia
regione talis dactylus poni t ur , cui si
ultimam syllabam dempseris , tro-
chaeus , qui ex duabus reliquis con-
stat orationis partibus , finiat ita ,
Mors ecce non tardt, et ornili adla-
bitur hora . Quomodo % In tertia rer
gione in isto versu talis dactylus po-
nitur , ut ablata novissima syllaba ,
et pars, et pes trochaeus simul finian-
tur . ( Cata ) Tetarton Bucolicon
quid est ? Cum in quarto dactylo si-
militer accidit, id est , ut in ipso
quarto dactylo dempta novissima syL-
laba, et pars, et pes trochaeus simul
finiantur . Huius exemplum, Quae,
pax long . rerniserat, arma novare
parbant..
220. Q U O sunt species in cae-
sura, hexametri versus ? Quatuor .
Quae sunt ? Coniunctus , district us,
rnixtus, et divisus . Coniunctus quis
est? Qui in scandendo ita. conca-
tenatus sibi est , ut nusquam, finito
ver-
vulgarium poetarum, frtassehispanorum.
2i8- Po'st celsiusque est evanuerunt l-
terae per duas lineas. Sedintelligitur, in-
terrogationem de caesuris tantum abesse .
219. A Beda duae caesurae ultimae vo-
cantur catatriton trochaeum
3
et bucolics
tome..
L S . I ULI ANI T O L E T A N I
cem . Quomodo quaerendae sunt ?
Duo nominandi s unt , et unus po-
nendus. Quomodo ? Aut pr i mo, et
secundo loco dactylus poni t ur , aut
pr i mo, et tertio , aut pr i mo, et quar-
to , aut primo , et quinto : aut se-
cundo
5
et tertio , aut secundo , et
quarto , aut secundo, et quinto : aut
t er t i o, et quarto, aut tertio, et quin-
t o , aut quart o, et qui nt o.
223 . Versus qundecim syllaba-
rum quot dactylos habet ? Tr e s .
Quot species eius constant? Decern,
sicut et quatuordecim syllabarum.
Quomodo quaerendae s unt ? Tres
nominandi s unt , et unus ponendus
est . Quomodo ? Aut pr i mo, secun-
do , et tertio loco dactylus poni t ur ,
aut primo , secundo , et quarto ; aut
pr i mo, secundo, et quinto : aut pri -
mo , t er t i o, et quarto ; aut primo ,
tertio , et quinto ; aut pr i mo, quar-
t o , et quinto : aut secundo , tertio ,
et quarto ; aut secundo , quart o, et
quinto; aut tertio, quarto, et quinto.
224. Versus, qui quatuor habet
dactylos , quot syllabarum est ? Sex-
decim . Quot species habet ? Qui n-
qu , sicut ille tredecim syllabarum.
Quomodo quaerendae sunt ? Qua-
tuor sunt nomi nandi , et unus quae-
rendus , aut a regione quinta usque
in capite, versus unus , et unus pes,
aut syllaba relinquenda est . Quo-
modo ? Aut pri mo, secundo, t ert i o,
et quarto loco dactylus poni t ur: aut
primo , secundo, t ert i o, et quinto :
aut primo, secundo, quarto, et quin-
to : aut pr i mo, t er t i o, quart o, et
quin-
que sunt Hic etiam desiderantur tres Ji-
neae , erasis characteribus, post, quomodo
vocatur l
vrsu , divisa inter se verba ponan-
t ur . Quomodo ? Ut nusquam pes
cum parte finiatur. Huius exem-
plum , Infondimi, Regina, iubes re-
novare dolorem. Districtus quis est ?
Qui in scandendo versu partes ora-
tionis divisas habet. Quomodo ? Ibi
omnes pedes partibus finiuntur. Da
eius exemplum. Die mihi, Clio ,
quisnam primus fingere versus.
Mixtus qui est ? Qui utrumque in
se habet , ut in quibusdam coniun-
ct us , in quibusdam vero separtus
si t . Quomodo ? Ut in quibusdam pe-
des cum partibus non finiantur, in
quibusdam partes cum pedibus fi-
niantur . Da eius exempl um. Hie
currus fuit. Hoc regnum Dea gen-
tibus esse.
2 2 1 . Qui divisus? Qui in Pria-
peio deprehenditur met ro. Quale est
metrum Priapeium ? Gum in hex-
metro versu primi tres pedes inter
s e , et a reliquis tribus separati sunt .
Quomodo ? Ubi tres pedes primi ita
concatenati s unt , ut nusquam pars
cum pede, nisi post tertium pedem
finiatur . Da eius exempl um. Aut
Ararim Parthus bibet
r
aut Gerrna-
Vdemr dees- nia Tigrin. * Per t ri gi nt a, et duo.
e aliquid . v
e r s u s
duodecim quot species ha-
bet ? Unam, quia omnes in se Spon-
deos habet. Da eius exemplum . In-
troducuntur Legati Minturnenses .
Istud metrum quomodo vocatur ?
ponit versus duos dactylos
habens.
222. Quot syllabarum est? Qua-
tuordecim . Quot species habet ? De-
2 2 1 . Ita haec reforman possunt ; quum
in hexmetro verm primi tres pedes inter ss
coniuncti, a reliquis tribus divisi, separati-
ARS GRAMMATICA LIB. I. LI
quinto ; aut secundo , t ert i o, quar- ptem syllabas habet , et tota viginti
t o , et quinto . quatuor tempora . Da eius exem-
225. Versus syllabarumdecern, pl um. Nam diuturna quies vitiis
et septm quot dactylos habet? Quin- alimenta ministrat.
que. ( Quot species habet ? ) unam, 228. Quid est Catalexis ? Cum
sicut in versn duodecim syllabarum. una syllaba unicuique metro deesse
Versus dactylicus hexameter heroi- videtur. Da eius exemplurn . Saulus
eus quales pedes recipit ? Dactylum Paulus, Christi cum facta ne gar et.
locis omni bus, excep to in fine tro- Quid est Br achy catalexis Cum pe-
chaeo , aut spondeo ; vel ut habeat dem minus habet . Da eius exem-
spondeurn locis omni bus, excepto pl um. Fronde virer e uova, quod
in quinta regione dactylo; ut habeat serninat arbor .
propter lenitatem versus trochaeum 229. Quid est Hypercatalexis ?
tantum in fine . Da eius exemplurn . Cum aut pedem , aut syllabam su-
Arma , virwnque cario , Troiae , qui per habet . Da eius exemplurn . In
primus ab oris . terea tenero mila bucula pscere
2 2 6. Versus hexameter dactyli- gramine .
eus heroicus quot pedibus caeditur? 23 - Quid sequitur metrum da-
Sex , dactylo, aut spondeo circum se ctylicum ? Metrum elegiacurn . Qua-
positis, aut in alterna interpositione re dieitur elegiacurn ? Eo quod i no
variatis . Quomodo inter se positis ? dulatio eiusdem carminis conveniat
Circa se positis , si toti dactyli si nt , miseris . A quo hoc metrum prius
excepto in fine spondeo, aut ut ha- i nvent um est? Vix omnino constat,
beat , si toti spondei si nt , excepto a quo sit i nvent um : nisi quia apud
ut in quinta regione dactylum lia- nos Ennius eum prior usus est .
beat propter lenitatem versus , tro- Quales pedes recipit ? In capite aut
chaeum t ant um in fine . Quomodo duos dactylos , aut duos spondeos ,
alterna interpositione variatis ? Si aut spondeurn, et dactylum ; aut
variatim ponantur spondeus, et da- dact yl um, et spondeurn variatim :
ctylus ; dactylus , et spondeus . inde Catalecton post duos dactylos
227. Quot sunt depositories ver- cum Acatalecto . Da eius exempluim
sus hexametri dactylici heroici ? Qua- Ingnies actus carmina nostra ca-
ino* . Quales sunt ? Catalexis, Acci- mint.
talexis , Brachycatalexis , Hyper- 2 3 1 . Per quot species variatili"
catalexis. Quid est Acatalexisl Cu ni istud metrum ? Per quatuor. Prima
versus legitimo fine , id est , pieno species quae est? Cum praecesse-
temporum numero terminatur. Quo- rint duo dactyli, spondeus, et.subse-
modo ? Quando totas decern, et se- cuti ferint duo anapaesti. D eius
exem-
225
1
. In ms. excepto in fine trochaeo etc. codicibus , quein editi in ablativum mu-
230. Forte Ennius eo, ut apud Isido- tarunt.
rum. Sed etiam Isidorus aliquando adhibet 231 In versu Illatos desideratili' unum
ut or cum accusativo-j praesertim. in mss. verbnm .
G 2
LI i S. I U L I AN I T O L E T A N I
dactylis in fine. Istud autem fixam
regulam habet , aut semper primo
loco spondeum recipit ; inde dacty-
lum cum catalecto post duos da-
ctylos . Da eius exemplum . Lauda-
mus Vari-o-musica-carmina. Scan-
ditur alio modo? Scanditur. Quo-
modo? S aneto-rum meritis - inclyta
gau-dia.
234. Isti metro qualia metra de-
serviunt ? Pherecratium , et Glyco-
niurn . Pherecratium ex quibus pe-
dibus constat? Ex spondeo , et da-
ctylo : ita ut in fine trochaeum, aut
spondeum habeat. Da eius exem-
plum . Grato Pyrrha sub antro. Gly-
coniurn quales pedes recipit ? Spon-
deum , et duos dactylos. Da eius
exemplum. Victorurn genus opti-
mum .
2
3 5 * Quale metrum sequitur?
Aliud dactylicum asclepiadeum ma-
ius . Quales pedes recipit ? Spon-
deum , trs choriambos , ita ut pyr-
rihium habeat in fine. Da eius
exemplum . Annurn cardo rotat,
cium fruimur sole volubili. Ascle-
piadea metra quis i nveni t ? Ascle-
piades quidam Asclepiadea scripsit.
236. Quale metrum sequi t ur?
Aeolicurn . Quales pedes recipit ? Dis-
syllabes'; excepto , (quod') Pyrri -
chium non recipit in caput
5
ceteros
reci-
maro antiquiorem esse, et ad gothicam
ecclesiam referendum .
254. In ms. Feregratium, Colonlum ,
et Tliconium, Fyrro sub antro .
235 - In ms. erat Ascleplus quidam , et
videtur fuisse Asclepladlus, uti etiam scri-
bitur pr Asclepiades. Versus, Annum
cardo rotat (b*c., Prudentii est in praefa-
tione ad omnia carmina..
236. Forte excepto quod.Sed alibi etiam
occurrit excepto, velut indeclinabile. Mox
legi poteri tj/ capite.
exemplum. Scribite versculos, scri-
bite versculos. Secunda species quae
est ? Gum praeeesserint spondeus,
dactylus , spondeus , et subsecuti
fuerint duo anapaesti. Da eius exem-
plum . Urbs antiqua fuit, quarn
temiere Phryges. Tertia species quae
est ? Cum praeeesserint duo spon-
dei
3
et subsecuti fuerint anapaesti. Da
eius exemplum . Hiatos nescit adire
focos. Quarta species quae est? Cum
praeeesserint dactylus, duo spondei,
et subsecuti fuerint duo anapaesti.
Da eius exemplum . Barbara sacra-
tos nolit adire focos.
232. Quod metrum sequitur ?
Aliud dactylicum elegiacum penta*
metrum . Quales pedes recipit ? Lege
superiori comprehenditur; tantum
Catalecton in fine non habet. Da
eius exemplum. Et nihil est, quod
arnera Flaminia minus.
2 3 3 . Quale metrum sequitur?
Dacti/licum asclepiadeum minus .
Quales pedes recipit ? Spondeuin ,
dactylum, catalecton post duos da-
ctylos , Ergo ipsum asclepiadeum
minus idem est , quod et elegiacum
pentametrum,. Non ; quia illud in
capite aut spondeuin, et dactylum,
aut dactylum , et spondeuin , aut
duos spondeos , aut duos dactylos
recipit post catalecton cum duobus
23 2. Reposui lege superiori compre-
henditur nr
2 j 5 . Forte Laudamus merito musica
carmina. Hincmarus Remensis secuIo'lX.
scribebat, hy.mnum, Sanctorum mentis in-
clita gaudia, recentem esse, sed ex sua
opinione id videtur asseruisse : nam extat
in Breviario gothico fol. CV. editionis no-
vae . Ad eundem hymnum pertinet Victo-
rum genus optimum, quod num.seq. legitur:
quo magis connrmatur, non solum pri-
mum versum, sed totum hymnum Hinc-
ARS GRAMMATICA LIB. I. LI U
rccpit post duos dactylos , in fine
spondeum, aut trochaeum. Da eius
exemplum . Ampia condere rnoenia
coepit. Item aliud, lgn.es praecipi-
tant rutilantes.
2
3 7 ' Quid sequi t ur? Dactyli-
curn Phalaeciitm heudecasyllaburn
Quales pedes recipit ? Spondeum ,
dact yl um, et trochaeos . Da eius
exemplum . Fulgens divitiis , et ore
clarus. Fit alio modo ? Fit per spon-
deum , dactylum , catalecton, et da-
ctylum ; ita ut in fine spondeum ,,
aut trochaeum habeat.Da eius exem-
plum . Squalent arva soli pulvere
multo. Phaleucia metra quis invenit?
Phaleucius quidam ea scripsit.
238. Quale metrum sequi t ur?
Dactylicum alcaicum hendecasylla-
bnm. Quales pedes recipit ? In ca-
pite aut iambum , aut spondeum ,
inde bacchium , post duos dacty-
los . Da eius exemplum . Vides, ut
alta stet nive candidarli . Odi pro-
phanurn valgus-, et arceo. Item aliud,
Almi Prophetae , progenies pia .
239. Quid sequitur? Dactyli-
cum sappliicurn . A quo i nvent um
est met rum? A Sapho muliere . Qua-
les pedes recipit? Trocliaeum ,spon-
deum , dact yl um, post duos trochae-
os . Da eius exemplum . Bis novem
noster populus sub uno.
240. Isti metro quale metrum
deservit ? Adonium , quod dicitur
Semiheroicurn . Quales pedes reci-
pit? Dactylum ; in fine .trocliaeum,
2 3 7. Alii scribunt Phaleucum, alii Pha-
laecium , alii Phalaecum . Auctorem Dio-
medes vocat Phalecum.
- 239- Ms. a Sappha Versus Bis novem
Prui-ntii. est in hymno XVIII, martyrum.
aesaraugustanorum.
aut spondeum . Da eius exemplum .
Terrait Urbem .
2 41 . Quale met rum sequi t ur?
Dactylicum pentametrnm heroicum.
Quales pedes recipit ? Superiores ,
excepto dactylo, quem illud in qui n-
ta regione habet , et istud in quarta .
Da eius exemplum . Fronde virerC
nova quod serninat arbor.
242. Quale metrum sequitur?
Dactylicum te trai net rum. Quales pe-
des recipit? Lege superiori compre-
henditur; dactylum vero, quem illud
in quarta regione habet , istud in
tertia. Da eius exemplum : Aut Ephe-
surn , birnarisve Corintia . Fit alio
modo ? Fit per duos dactylos, et
duos trochaeos . Da eius exemplum ^
Omnia caelitus ampia smes.
243. Quod sequitur met rum .
Dactylicum trimetrum. Quales pe-
des recipit ? Duos dactylos, ita ut
in fine spondeum, aut trochaeum
habeat . Da eius exemplum . Quod
sua semina arbor. Fit alio modo ?
Fit per dactylum, et duos trochaeos .
Da eius exemplum.. Tu genus hoc
memento...
244. Quod sequitur met r um?
Dactylicum heptarnetrurn, quod di-
citur Archilochiurn Ithyphallicurn .
Ex quibus pedibus constat ? Ex t e -
trapodia dactylica Quales pedes re-
cipit ? Quatuor dactylos, et unum
spondeum . Ipse spondeus quo loco
ponitur ? Aut secundo , aut tertio .
Da , ubi secundo loco ponat ur. Iii-
lius ,
2 41 . Ms excepto dactylum , quem ille ...
et iste . Omissum videtur aliud metri ge-
nus, in quinta regione dactylum habens,
ad quod hoc loco lulianus alludit
242. Ms. vis manisve pro himarisve .
243. Ms. et tres trochaeos,
LI V S . I UL I AN
ius, Urbaniis , Apodemius, inde Pri-
mitivus . Da , ubi in tertio loco po-
nat ur . Solvitur acris hierns grata
vice veris , et favoni.
245. Quod sequitur? Dactyli-
cum tetrametrum Colophon . Quales
pedes recipit ? Aut tres dactylos, aut
duos spondeos , ita ut in tertio loco
dactylum habeat , et pr quarto pede
unrn tantum syllabam . Da eius
exemplum . 0 Crucifer bone luci-
sator .
C A P U T XX.
Incipit de Metro lambico
246. IS^Sl etrum iambicurn senarium
quales pedes recipit ?-Iambum locis
omni bus, tribrachum siiniliter, in
fine pyrrichium , spondeum ,-dacty-
l um, et anapaestum locis impari-
bus , id est , t ert i o, et quinto loco .
Da eius exemplum. Ibis Liburnis
i/iter alta naviurn . 0 Nazarene,
lux Bethlern, Verburn Patris .
247. Quod sequitur metrum ?
Iambicurn senarium colophon. Qua-
les pedes recipit ? Superiores tan-
t um : pr sexto pede Colophon po-
li atur . Da eius exemplum. Traimi it-
que siccas muchinae carinas.
248. Quod sequitur ? Iambicurn
pentarnetrurn . Quales pedes recipit ?
Superiores , Da eius exemplum, Vir-
245
1
. Ms. cod. O crucifer bonae luch sa-
tor . Versus est Prudermi Cathem- 3- v. 1 .
Metrum ab aliis vocatur dactylicum alcma-
nurn trmetrum hypercatalectcum .
248. Hoc metrum ab aliis dicitur ar-
chilo chi um, constans ex penthemimeri jam-
bica, id est, iambo , vel spondeo , et syl-
laba j deinde e tribus trochaeis, vel ultimo
TOLETANI
tute recta vita degitur .
249. Quid sequitur? Metrum
iambicurn pentarnetrurn colophon.
Quales pedes recipit ? Superiores o-
mnes, et pro quinto pede unam tan-
tum syllabam. Da eius exemplum .
Mende, quod os sonat vetuste. Quid
sequitur ? Metrum iambicurn tetra-
metrum . Quales pedes recipit ? Su-
periores omnes . Da eius exemplum.
Menile, quod os vetustius. Ita, A so-
fts ortus cardine .
250. Quid sequitur ? Iambicurn
tetrametrum colophon. Quales pe-
des recipit? Superiores omnes, et
pro quarto pede unam t ant um syl-
labam . Da eius exemplum, Triviae
rotetur ignis . Puer hic sonat lohan-
nes . Cidtor Dei memento .
2 5 1 . Quid sequitur? Metrum
iambicurn trimetrurn . Quales pedes
recipit ? Superiores. Da eius exem-
plum . Quod vetustius iter . Blandus
sopor vicissirn .
252. Quale metrum sequi t ur?
Iambicurn Saturnium tetrametrum
colophon cum tribus trochaeis . Da
eius exemplum . Menile quod os ve-
tuste mane dulce cant at .
25 3. Quale metrum sequitur?
Iambicurn Hypponacteum . Quales
pedes recipit ? Superiores ; et in fine
bacchium . Da eius exemplum . Ibis
Liburnis inter alta naviurn recur-
rens .
CA-
spondeo. Alii vocant Hipponacteum iam-
bicurn .
249. Exemplum Merule &c. Fortasse
corruptum est. Confer num. 25'2.
2 5 1 . Versus Blandus sopor vicissirn Pru-
dente est Cathem. hymn.6. v. xi. Primus,
Quod vetustius iter, men dose exaratus est.
ARS GRAMMATICA LIB. I.
LV
deum.
C A P U T XXI . C A P U T XXI I .
Incipit de Metro Trochctico. Incipit de Metro Anapaestico .
254. I V etro iambico quale metrum 258. C^a a l e met rum sequitur ? A-
contrarium est ? Trochaiciim . Qua- napaesticum. Quales pedes recipit ?
r e? Quia quod iambicum imparibus Suos omnes ea ratio ne , ut pro con-
recipit l oci s, trochaicum pari bus, sona modulation e hypondium in forte spon-
id est , secundo, quarto , et sexto. initio versus ponat ur, et in fine co-
Hoc met rum quales pedes recipit? l ophon. Daei us exempl um. Alte su-
Trochaeum omnibus , tribrachyn peremicat Aeihna
9
poloque propin-
similiter , spondeum, dactylum , et quat.
anapaestum locis t ant um paribus. 259. Quid sequitur ? Anapaesti-
Da eius exemplum . Pastor ille sae- cum pentarnetrum colophon ; ubi pro
pe mane dulce carmen insonat. Item, quinto pede una t ant um syllaba p
Psallat altitudo caeli , psallite o- nenda es t . Exempl um, Supererai'
rnnes angeli. Item Terent i anus, ut cat Aethna , poloque propinquat.
ha ms. * impari loco trochaeum posuit Item Tetrametrum colophon , Vi-
pro accommodation e rerum expii- vurn sirnul, ac morihitndum. Item
candarum huius exemplum : Nulla Dimetrum colophon , Crucis almae
vox humana constat absque septern fero signum
9
fuge Daemon.
Uteris. 260. Quod sequitur met r um?
2 5 5 . Quod sequitur metrum ? Anapaesticum, ubi omnes suos pe-
Trochaicum, ubi tribrachus assidue des habet. Da eius exempl um. M-
ponitur . Da eius exempl um. Qua- vibus superemicat Aethna, poloque
lis aquila cita celeribus avida pen- propinquat. Iste versus venit ad di*>
nis transvolat. minutionem , sicnt ille, qui in pri n-
256. Quod sequitur met r um cipio versus spondum habet , an
Trochaicum trirnetrum., Quales pe- non Non *
des recipit ? Duos trochaeos, et in 2 61 . Quod sequitur metrum ?
fine tribrachyn. Da eius exemplum Anapaesticum colophon, ubi dacty-
Dona conscientiae. Iste sanus aeger lus in principio daetylicum efficit
est. met r um, et dempta syllaba priore
257. Quod sequitur met rum? fit met rum anapaesticum. Da eius
Trochaicum tetrametrum . Quales exemplum. At tuba terribilem soni'
pedes recipit? Superiores . Da eius tum proculaere canoro ..Item Ana-
exempl um. Qui canem caiula re- paesticum hexarnetrurn colophon ;
tentt. Tuba terribilem sonitum procul aere
cano-
25:6. Versus S. Eugenii Toltani' htc 25 7. Versus Eugenil Toletani part. 2.
sanus aeger est, part. 2. carm. 49. In ms. carm. $i.$ui canem &c.
erat iste san aeger est. Primus versus, 25 9. Versus S.Eugenii, Crucis almae
Bona conscientiae est Prudentii in epilogo. C^c.^part- 2. carm. 4 -
LVi S . I U L I A N I
canoro. Item Pentametri/m colophon;
Terribilis procul aere canoro . Item
Tetrametrwn colophon ; Sonitum
procul aere canoro. Item Trirnetrurn
colophon ; Procul acre canoro .
C A P U T XXI I I ,
Incipit de Metro Choriambico .
262. C^Xrale metrum sequitur? CY20-
riambicurn. Qualibus peclibus con-
stat ? Ex tribus choriambis , dactylo,
ita ut in fine spondeurn , aut t ro-
chaeum habeat. Da eius exemplurn.
Celsus equo Phoenicea veste nitens
ibat Arion .
263. Quod sequitur ? Quod con-
stat ex duobus choriambis , dactylo
superiori fine concluso. Da' eius
exemplurn . Phoenicea veste nitens
ibat Arion . Quod sequitur ? Quod
constat ex uno choriambo , et da-
ctylo , vel trochaeo . Da eius exem-
plurn . Veste nitens ibat Arion .
264. Quod sequitur met rum?
Choriarnbicum , quod non dactylico
fine, sed iambico duplice colophon
finitur. Da eius exemplurn. Celsus
equo Phoenicea veste nitens repente
fulsit. I t em, Phoenicea veste nitens
repente fulsit . Da eius exemplurn.
Veste nitens repente fulsit.
C A P U T XXI V.
De metro Ionico malore.
265. ( ^ u a l e metrum sequitur Io-
nicum rnaiiis . Ex quibus pedibus
267. Verba ilia Expl. Stromatas &c.
-ab aliquo librario importune adiecta vi-
T O L E T A N I
constat ? Ex tribus ionicis maioribus,
et dactylo: ita ut spondeurn, aut tro-
chaeum habeat in fine.Da eius exem-
plurn . Tunc insolita sic puer aethra
ruit aequor in altum. Item duobus
ionicis maioribus cum dactylo fine
concluso; Tunc insolita sic puer
aequor in altum . Item ex uno io-
nico malore cum fine dactylico;
aethra ruit aequor in altum.
266. Quod sequitur? Ionicum
mains : quales pedes recipit ? Tres
maiores inicos , in fine habens tro-
chaeos duos . Da eius exemplurn .
Summum bonum macjis fruar, altum
ferar, ut modeste. t em, Magis frit-
ar , altura ferar, ut modeste . Item ,
Altum ferar , ut modeste .
C A P U T XXV.
De metro Ionico minore.
etrum Ionicum minus qua-
les pedes recipit ? Suos tantum qua-
tuor . Da eius exemplurn. Vocat o-
rnnes, bona iustis sua semper Deus
affert . Excluditur alicuius metri al-
terius finis , an non ? Non ( recipit )
nisi suos t ant um. Venit ad dimi-
nution em ? Veni t . Quomodo? Ex
t ri bus, et duobus ionicis. Da eius
exemplurn . Bona iustis sua semper
Deus affert. I t em, Bona iustis Deus
affert. ( Expl. Stromatas autem nos
possumus intelligere,tarnquam opus
varie contextum . Item Strornateus,
id es t , lacunosa quadam, et varia
diversitate cont ext us. )
CA-
dentur. Nexus Expl' in mss. significai
Explicit,
A R S GRAMMATICA LIB. . LVI
C A P U T XXVI . cantiis dicitur : et sicut son us iuxta
can tum , et accentus iuxta locutio-
De metro Antispastico, nem , ita adverbium iuxta verbum .
Q
Acutus accentus quare dicitur ? Eo
uale metrum sequitur ? An* quocl acuat , et allevet syllabam .
tispasticum . Quales pedes recipit ? Gravis accentus cur dictus est ? Eo
Trs suos antispasticos , ita ut da- quocl dprimt, et deponat syllabam,
ctylico fine concludautur , ut elio- qui contrarius est acuto. Quomodo?
riambicus . Da eius exemplurn, Ra- Quia ille acut , iste depri mi t . Cir-
pit tela volans ecce cjerens arma cumflexus cur dictus est ? Eo quod
Ti 'oins Heros. dpri mt , et acuat syllabam .
269. Quod sequitur? Quod con- 272. Accentus acutus quot loca
stat ex duobus antispastis , dactylico obtinet? Tria in graecis dictionibus ,
fine conclusum . Da eius exemplurn. ultimum-, pen ultimum , aiitepenul-
c.vempla haec Rap it tela volans ecce cjerens arma , timum . Apud latinos quot loca ob-
corrupta vi- '
1
dentar. rmtque laetus. Quocl sequitur? Quod ti net ? Penultimum , et antepenul-
constat ex duobus antispastis , ioni- timuin , ultimum nunquam . Cir-
co fine . Da eius exemplurn, Volans cumfexus qualia loca obtinet ? Pe-
ecce cjerens arma , ruit que laetus . n ultima tantum . Gravis p'onitur in
eadem dictione vel cum acut o, (vel
C A P U T XXVI I . cum circumflexo). et hoc illinon est
commune cum ceteris . Quomodo 9
De Tonis . Quia gravis accentus , et acut us, et
r-r-\ circuinflexus ponitur, et hoc tili non
270. J-onos alii accent us, alii te- est commune cum ceteris . Quomo-
11 ores nomi nant . Quomodo ? alii di- do ? Quia non ipsa loca retinet gra-
di ni tonos, alii accentus , alii teuo- vis , quae acutus , aut^circumflexus .
ms 'jsed ipsummet est accentus, quod 273. Monosyllabae, quae corre-
ct tonus, et tenores . Quid est oc- ptam vocalemhabent, quali accenni
centus ? Certa lex , et rgula adele- pronunciai! tur? Acut o, ut pc'rx ,pix,
van dam, et deprimendam fy'labam nix. Quae naturaliser productae sunt ,
in uniuscuiusque particulae locu- qualem accentuili habent ? Circum-
t i one. flexum , ut res, dos ,ps. In dissyl-
2 7 1 . Quot sunt t oni ? Tr s , labis , quae priorem productam ha-
Qni? acutus, gravis , et circumflexus. buerint , et posteriorem corrept am,
Accentus unde dicci? Accentus, quos prior syllaba qualem accentimi ha-
graeci prosodias di cunt , ex graeco bet ? Circumflexum ; ut mta, cr-
noinen acceperunt: nam graecipros, ta , Roma . Ubi ultima longa fueri t ,
latini ad ; ode enim graece, latine penultima qualem habet accentimi ?
Acu-
2 7 2 - Quomodo
}
. quia gravis accentus, renda: sed sensum per se confusimi eia-
acutus, et circumflexus Haec verba mar- riorem non reddunt
FORTE et eleva.
mai addita crant
3
veluti huic loco inse-
H
LViii S. I U L I A N I T O L E T AN I
Acutum , sive producta fueri t , sive nibns certi sunt accent us, an non ?
correpta ; ut ripos , sges. Ubi au- Non . Quid ibi faciendum est ? In
tern ambae breves fueri nt , qualein potestate uniuscuiusque consistit , f
or
te, necessa-
accentum habent ? Acut um, utb- ut quomodo necessaria fueri nt , ita
n u m
i
n e n t
-
rais, mls. in metrica ratione ponantur .
274. In trisyilabis , et tetrasyi- 278. Accentuum leges quot res
labis deinceps si penultima corre- disturbant ? Tres . Quae ? Distia-
pta fuerit , antepenultima qualem guendae , prommciaadae , et disccr-
accentum habebit ? Acutum , ut aeadae arnbiguitatis necessitas.Quo-
Tltius , Hostilius . Si penultima modo distiagiteudae ? Ut put a, si
positione Ionga non ex muta , et li- di cam, interealoci . Qui nescit , al-
quida fueri t , ipsa penultima accen- teram partem elicit interea , et alte-
tum tenere debet , an non ? Dicit ram loci. Sed qui illud scit distin-
Donat us, Si ex muta , et liquida fue- guer e, dicit interealoci unam par-
r i t , mutabit accent um, ut latebrae , t e m, et sub uno accent o.
tenebrae . Si ultima syllaba brevis 279. Quomodo discredo ? Sicut
fuerit, aut penultima naturaliter lon- pone , et ergo . Inter pone, et ergo
ga,ipsa penultima qualem accentum quid distat ? Si dixero pne , et pe-
habebit ? Circumflexum , ut Ceth- nultimo loco habuerit accentum, erit
gas ,persus. Si ultima naturaliter verbum imperativi modi . Da eius
longa fuerit, penultima qualein ac- exempluin . Pne supercilium , si
centum possidebit ? Acutum : ut tecognoscis amicurn . Nam si ultimo
Athaae, Mycna . loco , et subsecutum fuerit nomen
2 75 . In compositis dictionibus accusativi casus, erit praepositio .
quot sunt accentus ? Unus , sicut in Da eius exemplum . Pong faces cau-
una parte orationis , ut rnalesdnus , dis circurnligat, in sata mittit. Si
interealoci: Quomodo? Non separan verbum subsecutum fuerit, erit ad-
da est pars in duobus accentibus; ut verbium l oci , quod significat retro .
j>uta male unum accentum, et sarins Da eius exemplum . Pone subit con-
alterum habeat, quia sub uno accen- lux : ferirnur per opaca locorurn. In-
tu proferendae s unt , ut malesaaus . ter ergo, etergo quid distat? Si in ul-
276. Accentus in quibus dictio- tivna syllaba habuerit accentum , erit
nibus observantur ? In integris. Quo- adverbium prohibentis . Da eius e-
modo ? Puta , si dicam , Sebastia- xemplum . Ergo indicium nihil-est,
nus . Tolle amis , reman et Sebasti, nisi publica merces . Si ver openul -
quod nihil e s t . Ideo in integris di- timo loco habuerit accentum , erit
ctionibus observantur , ne dictio ob- coniunctio . Da eius exemplum : er-
scurum habeat intellectual. go quodhinc agimur, nunc te rogo ,
277. In interiectionibus, et pe- celsapotestas .
regrinis vetbis , et in barbaris nomi - 28c. Pronunciatio quomodo
cor-
280. Fortasse DOC TVS , ITA pri- Ceterum varia est scriptorum de hisopi-
fflum ; addam etc. pro doctas in primis etc. nio
AR S GRAMMATICA LIB. I. LI X
modo ? Graeca locutio graecis accen-
tibus melius efficitur . In latina lo-
cutione ponitur in ultima syllaba ac-
centus , an non ? Non , nisi disere-, habet? Deesse ostendit parti oratio-
tionis causa, ut in adver bi o/wi , nis ultimam vocalem , cuus conso-
ideo ne verbum putetur imperativi nans remanet , ut est , Tanton ' me
modi , n eque circumflexus , nisi in crimine dgnurn -Duxisti Hic vo-
calem ultimam, minus habet , et ubi
vocalis minus fuerit, ut puta , Tan-
tan " vos te nuit generis fiducia ve-
stri ? Nam et ubicumque vocalis mi-
nus fueri t , ista nota apostrophos
poni t ur ' .
287. Ceterum Dapsia \r , et
Psil i apud Latinos H litera vocali
vein ; nota est ita
v
. Perispomone addita , vel detracta significatur .
circumflexum , ita
A
. Brachijs ita , Dapsia quid est ? Spidum , vel aspi-
yj , Macra ita , Hyphen quam vira dum . Unde est aspiratio PsiJe de-
ca particula , quae est ergo .
283. Quot sunt accentus ? De-
cern . Qui sunt ? Oxia , qui est acu-
tus , Boria , qui est gravis ,Perispo-
mene, circumflexus, Macra longus,
Brachys brevis es t .
284. Oxia qualem accentum si-
gn ificat ? Acutum i t a ' . Boria gra-
obtinet ? Duo verba copul at , ut t7/z-
te^tulit gressurn , et Turnus ut
ante^j-volans tardimi praecesserat
a g men
283. Desunt hic figurae quinque ac-
centuimi : eas enumerat Isidorus lib. 1 .
cap. io* > ex quo verba depravata correxi.
Postea num seq. figurae reliquae accen-
tuimi commemorantur .
284. Fortasse addendum ex Isidoro,
tractum Quomodo? Quia ubi debet
esse aspiratio , et non es t , fecit Da-
psian h . Ubi es t , et non esse de-
bet , facit Psilen 1 : ambae inter se
con-
subiecta virgula versiti circumfiexa , fit
ita v
2S .6. Ms pars dexteram ad stinmum
literam Et paulo post tanton ' vos : nunc
apud Virgilium scribi solet tantane vos -
287. Fortasse spiritus , vel aspiratio :
duo verba copulat ( Isidorus connectit ) unde et psile aspiratio detracta
H 2
corrompit regniamo Ut puta si di- 285. Quae est contraria ? Dia*
cani , cloctus in primis, addani con- stole . Quam vim obtinet ? Male
iunctionem , et faciam , doctsque , cohaerentia discernit : ut est , Ere-
itque , ecce inpronunciatione mu- ptae Virginis ira. Et , Viridique in
tatur accentus , et non in prima syl- litore conspicitur , sus . Quomodo
laba, sed in secunda retinet eum . est contraria Hyphen ? Quia quem-
2 81 . Quae sunt syllabae, in qui- admodum illa male separata iungen-
bus accentus corrumpitur ? Tr es , do or nat , ita ista male iuncta sepa-
r , que, et ne
k
Nam aliqui dicunfe ran do , id est , discernendo decorat..
itque pro itaque , cum non in se- Quomodo ? Qui hoc non scit distin-
cunda, sed in prima syllaba habeai gure, dicit, Viridique in litore con-
accentum . spicit ursus . Sed qui hoc bene scit
282. Graeca verba quibus ac- distinguere, di ci t , ab hominibus in
centibus proferuntur?Graecis. Quo- litore cospicitur, sus, id est ,porcus.
0.86. Apostrophos quid est ? Cir-
cuii pars dextera ad summam literam
apposita
3
. Haec nota qualem vim
LX S. I U L I A N
coniunctae H faciunt literam . Da-
psia h i nt er pr t at e aspiratio : id
es t , ubi H litera poni debet , talis
figura not a t e . Psile ^ interpreta-
tur siccitas , sive purum , id es t ,
ubi litera H esse non debet , tali no-
ta osten di t ur ,
C A P U T XXVI I I .
De Posituris ,
T
J . r
288. A res sunt positurae, vel dis-
tinctiones , quas Theses Graeci vo-
cant , Distinctio , Subdistiitctio, Me-
dia distinctio. Quomodo ? Dicas dis-
tinctiones , dicas positi iras , dicas
theses , unum est totum . Distinctio
ubi est ? Ubi finite plena sententia.
Huius punctum ad summam literam
ponimns . Quomodo ? Puta , Si Dens
est animus nobis , ut carmina di-
cunt, - Hic tibi praecipiie sit pura
mente colendus Hic plena est sen-
tentia .
289. Subdistinctio quid est ?
Ubi non multum superest de sen-
I E P I S C O P I
tentia . Huius punct um ad imam
literam ponimus , puta , Si Deus est
animus nobis , ut carmina dicunt ,
- Hic tibi praecipiie sit pura mente
colendus . - Plus vigila semper.
290. Media distinctio es t , ubi
t ant um de sententia remanet, quan-
t um diximus . Huius punctum ad
mediam literam ponimus , ut puta ,
Si Deus est animus nobis , ut car-
mina dicunt' In lectione tota sen-
tentia Periodos dicitur , id est , pie-
nus sensus . Periodi partes quatuor
sunt : duae, quae , Cola,et Comma, f
r t e
i _ ^ mata
id es t , membra , et Gaesa. Quomo-
do ? Puta si dicam , Aspera condi-
tio,ef sors irrevocabilis home,-Quam
generi humano tristis origo dedit.
Ecce una Periodos , duo Cola , rnul-
tas Caesas . Nam Cola dicitur mem-
brum ipsius versus , et Comma, id
est , Caesa
f
Quibus pedibus caedi-
tur ? Multis ; nam et quod dicimus
commiatin librum , non debemus
dicere cornrnicum , sed comrnatiirn ,
quia de multis libris abscissae sen-
tentiae ibi suntpositae .
288. Ms. ut tua carmina . Interpun-
ctiones ita ex luliani sententia viJentur
collocandae . Media distinctio : S deus est
animus nobis , ut carmina dicunt Hic
tibi praecipue sit pura mente colendus .
Distinctio , Si Deus est animus nobis ut
carmina dicunt , Hic tioi praecipue sit
pura mente colendus' Cum scilicet ita
finitur sententia . Subdistinctio, cum non
multum superest de sententia, Colendus
tlus vigila semper
290. Fort&sse multa caesa pro multas
caesas A Victorino lib- i comma dicitur
catsum
EXPLICIT TRACTATUS PRI MUS.
ARS
LX1
ARS ULIANI TOLETANI
E P I S C O P I
L I B E R S E U N D. U S
C A P U T I.
De Nomine
x. JLartes orationis quot sunt ?
Oct o. Quae ? Nomen , Pronomen ,
Verbnm , Adverbium , Partlcipium,
Coniunctio , Praepositio , Interie
Ctio . Quomodo partes orationis ?
Partes locutionis : oratio dicitur
elocutio ; id est , oris ratio ; quia
quidquid loquimur , per istas octo
partes loquimur : et oinne , quod
loquimur, erit aut nomen , aut pro
li omen, aut ver bum, vel quaelibet
de istis octo partibus . Quare dixit
partes orationis, cum nomen una
pars sit tantum , et non plures ?
Quia * dixit partes orationis , inte
gram locutionem nominavit . Iain si
( R / T ) istis octo partibus assumas unam,
pars orationis dicitur , non integra
oratio , sicut et de uno nomine si
abscindas unum mernbrum , pars,
hominis dicitur , non integer ho
mo . Sicut et de libro si auferas
unum , duos, aut tres quaternion e s ,
pars libri di ci t ur, non integer ber..
2. Nomen quare dictum est ?
A notami ne , eo quod res notas fa
ciat , vel quod notitiam cuiuslibet
rei nobis i nsi nuet . Quomodo ? Pu
2. Vadit se, hispanismus , opi nor, Ii
brarii ; fonasse eni m, omisso se , legere.
t a , si videam hodie psittacum , der
nomine eius non i nt errogo. Vadit
se psittacus , venir quis : interrogat
me , et dicit : Scis psittacum ? Dico :
nescio ; cum iam illum. vidissem .
Sed quia de nomine eius non in
terrogavi , ideo nec figura corporis
eius animo meo adhaesit. Vadit ,
et adducit psittacum ad me , et di
cit mihi Ecce psittacus , de quo
loquuti fueramus . Dum hoc audio ,
statim ex cognitione nominis eius
et res ipsa , et nomen ipsum ad
haeret animo meo .. Et ideo dieta
sunt nomina , quasi notdmina , id
es t , rerum demonstrativa .
3. Quare L:choavit Donatus a
nomi ne , et non a l i t era, cum alii
a litera inchoassent ? Sciens Dona
tus , quia et ipsa litera nomen er at ,
ideo inchoavit a nomi ne , et non
a litera . Quomodo ? Puta , si. assu
mam unum nomen , divido illud
per literas ; litera , quae remanse
r i t , dividi non potest , et nomen
est : ideo a nomine inchoavit , et
non a litera.
4. Nomen quid est ? Pars ora
tio
praestiterit, vadit psittacus , et venit quis
LXii S. I U L I A N I
tionis cum casu . Quomodo pars
oration is cum casu ? Pars locutionis
cum casu. Quomodo ? quia quam-
vis defectivum sit nomen , sine ca-
su esse non potest ; habuit eniin aut
unum , aut duos , aut quantosiibet
de istis sex casibus .
5. Quare di xi t , pars orationis.
cum casu . Quia puer inde ambi-
gutatem habet , eo quod pronomi-
ni , et participio casus accidunt ,
sicut et nomi ni . Dicit Pompeius;
plane scire * debet , quia qui aliquam
rem dfinit, ita debet definire , ut
et ipsam rem expri mat , et a cete-
ris rebus seiungat : ita ut prius di -
cat , quod commune est , et postea
quocl proprium est. Et Donatus liane
regulam servans , prius di xi t , quod
commune est , et postea , quod pro-
prium est .
6. Dum dixit cum casu , com-
munem rein dixit , quia pronomi ni ,
et participio casus accidunt , sicut
et nomini . Sed ut illam ad pro-
prietatem perduceret, dixit corpus ,
aut rem , quae tantuminodo nomini
accidunt , non aliis rebus . Unde
audax .
7. Definitio quid est % Oratio ,
quae id , de quo quaeritur , aperte
describit, et dt ermi nt . Ut put a,
si quaeras a me , quid sit homo ;
respondebo . Animai* rationahile ,
mortale , risus capa.r . Dum dixi
A/limai, commun em rem dixi, quia
oinne , quod vi vi t , et per se rao-
vetur super terram , animai dicitur :
nain arbores , et cetera inanimalia
S- Ms. habet eo pronomini, participio .
Fortasse aliquid deest post verba ; Dich
Fompeius etc-
T O L E T A N I
* movebunt ur , sed non ex se , nisi
a t act u, aut impulsu cuiuslibet r ei .
Dum dixi rationale , segregavi ab
animalibus brutis ; et hoc di xi , quod
commune habet homo cum auge-
lis : quia angeli ration is capaces
s unt , sicut et homines . Dum dixi
mortale , segregavi ab angelis, et
hoc di xi , quod commune habet ho-
mo cum animalibus brutis , quia
ammalia bruta moriuntur , sicut et
homines . Dum dixi risus capax ,
segregavi ab angelis , et ab anima-
libus brutis , et hoc dixi , quod tan-
tummodo hpmini acci di t , non aliis
rebus , quia solus homo r i det , non
alia res .
8. Sed dum dixit cum casu ,
ab aliquibus seiunxit, ab aliquibus
non seiunxit . A quibus seiunxit ?
A verbo , adverbio , coniunctione ,
praepositione , et interiectione. Et
a quibus non seiunxit ? A prono-
mine , et participio : quia pronoini-
ni , et participio casus accidunt ,
sicut et nomini . Quare dixit cor-
pus , aut rem ? Quia aut corporale
erit ipsum nomen , aut incorpora-
le . Quid est corporale ? Quod vi-
detur , et tangitur ; ut homo , t erra,
mare . Quid est , quod rem signifi-
cat ? Quod nec videtur , nec tangi-
tur , sed tantummodo in animo ge-
ritili' , ut pi et as, iustitia, dignitas .
Proprie , cornmuniterve significans .
Quomodo? Quia ipsum nomen quod
fuerit,' aut proprium er i t , aut ap-
pellativum . Quid est proprium 9
Quod unius est . Quid commune?
Quod
6. Vnde audax . Sensus imperfectus ,
etiam sr legas unde addidit - Forte unde
addidit corpus
3
aut rem ,
ARS GRAMMATICA LIB.!.
LXIII
Quod multorum est . Proprie ut
Roma , et Tiberis . Quomodo ? quia
una urbs es t , quae Roma di ci t ur,
et unum flumen , quod Tiberis di -
citur . Communiter , ut urbs , flu-
men . Quomodo ? Quia unaquaeque
civitas urbs dicitur , et omne , quod
fluit, flumen dicitur .
9 . Sine quibus rebus nomen stare
non potest ? Sine tribus . Quomo-
do ? Quia ipsum nomen quod me-
rit , aut propriae quaiitatis er i t , aut
appellativae ; corporale, aut incor-
porale , et casu non carens . No-
mini quot acci dunt . Sex . Quae ?
Qualitas , comparatio , genus , nu-
merus , figura , casus . Qualitas ,
cuius quaiitatis sit , si proprium ,
si appellativum . Comparatio , si
recipiat comparationern , si non re-
cipiat . Genus , cuius generis sit ,
si masculini, si fmi ni ni , si neut r i .
Numerus , si singularis sit , si plu-
ralis . Figura , si simplex si t , si com-
positum . Casus , si nominativus ,
si genitivus ,. si qualislibet de istis
sex casibus.
1 0. Quare tantummodo sex ac-
cidentia adnumerabat Donatus ,
cum alii plures adnumerassent ?
Donatus , quod suo ingenio potuit
adinvenire , hoc dinumeravit . Illud
vero , quod naturaliter accidit 11011
solum nomi ni , sed omnibus parti-
bus , superfluum deputavit enume-
rare . Quid deputavit superfluum
adnumerare ? Litras , syllabas , pe-
des , et accentus . Quomodo ? Quia
non invenies partem , quae sine
litera, syllaba, pede, aut accenni sit...
1 1 . Quareadnumeravit Donatus
3 5. Fortasse et qui dich , Soles etc.
comparationern inter alia acciden-
tia , cum non saepe accidat nomi -
ni ? Sciens Donatusj quia quando-
que nomi ni accidere debuit , ideo
adnumeravit earn i nt er alia acci-
dentia . Qualitas nomi num in quo
est ? Bipertita e s t Qu o mo d o biper-
tita ? Bipertita , id es t , in duas par-
tes divisa , in proprium , et appel-
lativum. Da propriae quaiitatis no-
men . Sol : et quia di ci t , Soles ire
9
et redire possunt, pro diebus hoc
dicit.. Da appellativa. Vir , rnulier ,
vei stellae . Quomodo ? Quia mul-
tae sunt stellae , multi viri , et
multae mulieres . Et quot qualita-
tes sunt in nomi ne ? Duae . Quae ?
Un a , quae ad appellationem , vel
proprietatem pertinet , et altera ,
quae ad animum Inter illam , quae
ad appellationem, vel proprietatem
pertinet , et earn., quae ad animum ,
est aliqua discretio ? Non est . Quo
modo ? Sine ilia , quae ad appella-
t i onem, vel proprietatem per t i net ,
nomen inveniri non potest : sine
ea ver o, quae ad animum pertinet
5
nomen inveniri potest Quomodo?
Ut puta , si dicam , Virgilius , ecce
ostendo illam qualitatem , quae ad
proprietatem pert i net , si ne ea, quae
ad animum , vel ad appellationem
pe r t i n e t S i di co, Vir , ecce osten-
do illam qualitatem , quae ad ap-
pellationem per t i net , sine ea , quae
ad proprietatem , vel ad animum
per t i net . Si dico , lustus Deus ,
ostendo illam qualitatem, quae ad
propri et at em, vel ad animum per-
tinet , sine ea , quae ad appellatio-
nem per t i net , quia unus est Deus.
Si
LXiv S. I U L I A N I
Si dico , Justus homo , estendo illam
qualitatem , quae ad appellation em ,
vel ad animum per t i net , sine -ea ,
quae ad proprietatem pert i net , quia
multi sunt homi nes, quos Deus iu-
stificat.
12 .> Quare dicit, Aut enim uni us
nomen est , et proprium dicitur ,
aut rnultorum , et appellativum ?
Quod unius est , proprium dicitur ,
ut Deus , quod rnultorum , appella-
tivum , ut DU .
13. Comparatio.nis gradus quot
sunt ? Tres . Qui ? Positivus , ut do-
ctus ; Comparativus , ut doctior ;
Superlativus, ut doctissimus . Qua-
re dicta est comparatio ? Quasi exi-
stimatio, eo quod comparando unum
alteri praeferamus , id est , seniorem
iuniori . Quomodo ? Ut. puta , si
stent mecum tres , et ego quartus ,
venit quis , et elicit mihi : Isti quid
sunt ? Dico illi : Notarii sunt .
Dicit mihi : Quomodo hoc snnt ?
Dico illi : Docti sunt . Dum di co,
Dodi sunt, ostendo , iilos aequaies
esse . Dicit mihi : Tarnen quis me-
lius ab ist is hoc scit ? Respondeo
illi, puta , Ductus est Cato , doctior
Virgilius , doctissimus Donatus .
Dum dico , Doctus Cato , ostendo ,
ilium aliquid scire . Dum di co, Do-
ctior Virgilius , ostendo , eum plus
scire de Catone . Dum di co, Doctis-
simus Donatus , ostendo eum plus
scire a Virgilio, et a Cat one.
1 4. Et quot gradus sunt in com-
paratione V Tres . Qui ? Positivus ,
Comparativus , Superlativus . Posi-
tivus plures formas habet . Exit in
14* Ms. ut doctilis : reposui dactilis,
quia saepe 0 pro v in mss. occurrit .
T O L E T A N I
us , ut doctus ; exit in is , ut du-
ctilis ; exit in ens , ut prudeiis ; exit-
in er , ut niger . Comparativus dna?;
formas habet , ior, ius . Superh.it i-
vus in singulis generibus binas ,
siinus , et rimus ; sima ,. et rima ;
sirnurn , et rimum .
1 5. Quali tas, et quant it as quot
species habent ? Quatuor : ab ani-
mo , a corpore, a fortuna , a men-
sura . Ab animo , ut prudens, a cor-
pore , ut Candidus, a fortuna , ut di-
ves : a rnensra , ut longus .
i 6. Tantummodo ipsi tres apud
veteres * habebantur . E t quartus ,
i n ms
;
l u
'
1
' --
A
baut. Ouae de
quomodo dicebatur ? Praelativus . p-telati-co aj -
j r 1 J un t ur , spud
Quomodo taciebant ipsam cotnpa-
a
n
o s n o n r e
.
rationem ? Positivus , ut doctus-; r
e n o
-
Comparativus tam doctus ; Praela-
tivus , ut doctior ; Superlativus , ut
doctissimus . Quare hoc ita facie -
bant ? Dicentes, Uniisquisque quan-
tum dut, tantum debet emere . Ideo
faciebant comparativum similem po-
sitivo ; nescientes , quod illud Tarn
adverbium erat comparantis , quod
in se habet sign ifcationem ai igen t i s.
r 7. Quid ibi faciebant t Vitium.
Quale vitim ? Tautologia Quid est
Tautologia? Eiusdem dicti repeti-
tio vitiosa , ut egomet ipse . Nani
quod dicebant tam doctus , et do-
ctior , tam quam si dicerent doctior .
1 8. Et apud nos quot gradus
sunt ? Tres t ant um, Positivus, Com-
parativus , Superlativus . Quis cui
gradui praeponitur ? Comparativus
Positivo, Superlativus Comparativo,
et Positivo . Unde inchoat cresce-
re comparatio ? A comparativo gra-
dii .
1 7. Fortasse Namque dicebant ; vel
aliquid deest .
ARS GRAMMATICA LIB. II. LX V
du. Positivus qualis est ? Perfectus, dicas mihi , Quid seit Audax ? Di-
et absolutus . Quomodo > Quia unus- c o, Gramrnaticus est. Dicit mi hi , forte , dicis.
quisque in artificio suo doctus di- Quomodo illud seit ? Dico , Perfe-
citur . In uno artificio, an in plu- ctusest : ecce qualitas . Item inter-
rimis ? In plurimis . rgat me dicens , Scis tu illurn ?
1 9 . Ipse Positivus quot genera Scio . Dicit mi hi , Quam magmis est
facit ? Tria . Quae ? Doctus vir, do- aetate ? Dico , Perfectus homo est :
cta midier , doctum rnaneipium . ecce quantitas . Qualitatem, ut ho- ita ms.
Comparativi^ quot ? Duo in or , et nus, malus . Fac inde compararlo-
tertium in us ,. Doctior vir , doctior nern , Bonus , rnelior , optirnus .
midier , doctiusrnaneipium . Super- 2 2 . Quomodo dicuntur ista no->
lativus quot ? Tria . Quae ? Doctissi- mina ? Anomala . Quare ? Quia ab
raws , doctissirna , doctissimum . una. syllaba inchoant in compara-
20. Quae nomina comparantur > tione . Quantitatern , ut mag nus,
Appellativa dumt axat , qualitatem, hrevis . Fac inde comparationem .
aut quantitatern significantia . Sem- Magnus, rnaior
3
maximus ; hrevis ,
per appellativa ? Semper . Nunquam brevior , brevissirnus . Quae melior
propria ? Nunquam . Et qualia r/p- forma est inter ista ? Quae ab una
pellativa ? Ilia , quae qualitatem ani- syllaba inchoat in comparatione ,
mi 5 et quantitatern corporis signifi- an ilia , quae ab una syllaba non
cant . Tota , quae qualitatem, ani mi , inchoat ? Ist a, quae ab una i nchoat ,
et quantitatern corporis significant, et plus fixa regula est . Compara-
recipiunt comparationem , an non ? tivus gradus cui casui servit ? Abla-
Non . Et qualia ? ( Nulla ) nisi ilia , tivo sine praepositiane : dicimus
quae comparari possunt . enwa
9
doctior ilio . Quomodo ablativo
2 1 . Da nojnen , quod qualit- sine praepositione ? Puta , si dicam
tem significet, et comparetur . San- contra regulam cum praepositione ,
ctus , sanctior , sanctissiimis . Da , doctior Virgilius a Catone , osten-.
quod quantitatern significet, et com- do , ut quod Virgilius seit > a Catone
paYetuY.Grandis,grandior,grandissi- hoc didicisset : nam si dixero secun-
mus . Da , quod qualitatem, et quan- dum regulam sine praepositione,
titatem significet,et non comparetur. doctior Caio Virgilio , ostendo, Ca-
Perfectus. Quare non comparatili-? tonem plus scire de Virgilio.
Ille dicitur perfectus , qui nihil de 23. Ipse comparativi^ gradus
suo artificio i ndi get . Iam si dixero quibus casibus deservit? Tribus . Quii
perfectior , mentivi de ilio priore , bus ? Sexto, septimo, et nominativo
quia adhuc minus habet de artificio interposita quam . Quomodo ? Ut
{
^
( g

l t t t e r
'
suo . Quomodo significat qualit- pura , si dicam cum praepositione ,
tem , et quantitatern % Ut puta si Doctyor Plato ab Aristotele, est sex-
tus
2 1 . Fortasse mentititi sum pro mentivi' Etymolog verb, perfectus cum not.
Ceterum Cicero, aliique utuntur compa- 22. In ms. et ilia , quae pro an ilia,
rativo perfectior . Vide Isidorum lib. io vel fortasse aut ilia , ut alibi aut pro an ^
I
Lxvi S . I U L I A N I T O L E T A N I
tus casus. Si dico sine praepositio- alieno? In suo t ant um . Genera no-
ne , Doctiore rnagistro utor , est se- minum quot sunt ? Quatuor. Quae?
ptimus casus . Stoico doctior Esido- Masculinum , ut hie maqister, fe-
rus , quarn Autonius , t unc deservit mi ni num, ut haec musa ; neut r um,
nomi nat i vo, interposita quarn . ut hoc scamnum ; commune , ut
24. In suo genere deservit corn- hie , et haec sacerdos. Est praeterea
parativus gradus ablativo casui tan- trium gener um, quod ornne dicitur,
turn , an in alieno ? Et in suo, et ut hie , et haec , et hoc felix . Est
in alieno . Quomodo ? In suo, ut do- epicoenum , ut passer , aquila.
ctior vir viro : in alieno, ut doctior 27. Genera quare dieta? A gi-
vi? muliere . In singulari numero gnendo , eo qnod de masculino , et
deservit ipse comparativus gradus frninino oriuntur ista alia genera.
ablativo casui, an in plurali? Et in Si genera a gignendo di et a, Neu-
singulari, et in plurali. Quomodo ? trurn:, et Commune , quod nec gi-
Doctior virviris, doctior rnulier rnu- gni t , nec gignitur , cur dictum est
lierihus . Superlativus cui? Genitivo genus ? Quantum ad rationem per-
tantum plurali : dicimus enim , do- t i net , illa debent dici genera , quae
ctissimuspoetarum . Quomodo? Do- et gi gnunt , et gigriuntur . Ista ve-
ctissimus vir virorum,doctissirna rnu-, ro , quae nec gi gnunt , nec gignun-
lierrnulierurn.Tantumplurali?Inter- tur , usurpativa dicta sunt genera, forte, usurpa-
dum et singulari, quando tale no- non propri a. n w . . . no n pro -
men fueri t , quod enunciation e sin- 28 Quae sunt genera principa-
gulare si t , et intellectu plurale, ut Ha ? Masculinurn , et Fernininurn.
populus , concio , plebs , et cetera . Quare dicta principalis? Quia ex ipsis
25. Quomodo est populus in oriuntur ista alia genera , et ipsa sola
enunciatione singuiaris? Quia qua ri- sunt . Quare dieta principalia, vel
do dico , populus , sic sonat , tam- sola genera ? Principalia di et a, quia
quam si pro uno dicam ; sed popu- neutrum, et commune ex ipsis oriun-
lus non dicitur , nisi multitudo ho- tur ; sola, quia ipsa tantum gignunt,
mi num congregata fuerit. Fac ipsam et gignuntur . Tota genera natu-
comparationern . Doctissirnus virpo- ralia s unt , an sunt ex arte descen-
puli , doctissirna mulier catervae. dentia? Sunt naturalia , sunt ex arte
Inter populurn, et popi dum est ali- descerideutia . Quae sunt naturalia ?
qua discretio, ari non ? Est , quia et Cuius personam considerare possu-
propter multitudinem hominum po- mus , ut aut masculinum s i t , aut fe-
pulurn dicimus , et propter arbores mininum . Quae sunt ex arte de-
similiter . Da auctoritatem , ubi le- scendentia ? Cuius naturam conside-
gatur pro hoininibus . Hic populus rare non possumus , ut est petra ,
Dominurn durajeervice negavii. Da terra, lignum , et cetera .
pro arboribus. Populus in silvis, abies 29. Quid ibidem faciendum est?
in rnontibus altis . Auctoritas maiorum quaerenda est .
26. Ipse superlativus in suo ge- Et ubi auctoritas maiorum genus
nere dservit genitivo plurali, an in tibi non demonstraverit, quid ibi
facien-
ARS GRAMMATICA LIB. II. LX VI I
faciendum est? Scripsit Varr ad Ci gister, pluralis, ut hi mctgistri. Quo-
ceronem , Potestatis nostrae est illis modo ? Quia quando di co, hic magi-
rebus dare genera, quae a natura ster propter unum dico ; quando di-
genus non habent. Ubi discerns ista co , hi rnagistri, pro pluribus .
genera? In articulis . Quomodo? 32 . Figurae nominimi quot sunt?
Quando dico hic, pro masculino di- Duae. Quae ? Simplex, et composita.
co : quando dico haec , pro femini- Simplex, ut deceits , potens . Quo-
no dico : quando dico hoc, pro neu- modo ? De praepositio est ; sed quia
tro dico : quando dico hic, et haec, istud cens nihil est , ideo Donatus
pro communi dico : quando dico ) simplici figura hoc posuit. Po
hic,et haec, et hoc, pro omni ge- nihil est ; tens similiter , et est sim-
nere dico . plex figura. Composita, ut indecens^
30. Epicoenon qualis sermo est? impotei is . Quomodo composita ?//2
Graecus . Quid sonat in latino ? Pro- praepositio est , deceits nomen est .
miscuum , quod sub una significa- In praepositio est , potens nomen
tione mar em, et feminam com- es t , et est composita figura.
pr ehendat , et visu minime discer- 33. Quomodo ista nomina com -
natur . Quomodo ? Puta , si videam ponuntur ? Quatuor . Ex duobus in-
corvum , nescio , si masculus si t , si tegris, ut suburbanas . Quomodo est
m ms. Epico e- Gmina
#
Epicoeni * generis nomen ex duabus , et duabus inteqris ? Sub
no n generis .
1
^
J
&
quomodo declinandum es t , cum ar- praepositio est,urbanas nomen est ;
ticulis, an sine articulis ? Sine arti- ex duabus partibus unum nomen
culis . Quomodo ? Non dico hic cor- compositum effirtur . Quid intelli-
vus,a\\t haec aquila . Nam si dixero gitur suburbanus ?: Qui suburbane
lue corvus , ostendo ilium mascu- cornmanet : sicut et urbanas , qui
lutrijdum sexurn ipsius visu minime intra urbem. habitat. Da simile no-
discernam . Si dixero haec aquila, men ex duobus integris. Iustus : ius
ostendo , illam feminam esse , dum nomen est , tus nomen est . Ex duo-
sexum eius similiter visu non dis- bus corruptis : ut rnuniceps, efficax.
cernam. Nam dum hoc mihi du- Quomodo ex duobus corruptis Quia
foium est ad declinandum sine arti- nihil est effi , et cax similiter nihil
culis , assumo simile nomen cuius- est. Passibile nomen ex duobus cor-
lihet generis , et sicut illud cum arti- ruptis . Gurdus, Gur nihil est , dus,
cuiis declinatili', ita istud sine arti- similiter. Ex integro, et corrupto,
cul i s. Quomodo? Put a , bonus est ut insulsus. Quomodo ex i nt egr o,
corvus: facit hic bonus cum arti- et corrupto ? /// praepositio est ; sni-
dilo; facit sine articulo corvus : hu- sus nihil est . Si salsus dixisset, ali-
ius boni corvi, et cetera: similiter quid esse potuit . Da tale nomen
et in plurali numero . ex integro , et corrupto . Rornaricus:
3 1 . Numeri nominimi quot sunt? Roma nomen est , ricus nihil e s t .
Duo. Qui ? Singularis, ut hic ma- Ex corrupto , et integro, ut nugge-
rulus
II. Fortasse ex duabus partibus integris: et mox sub urbe cornmanet *
' I 2
LX VI I I S. I U L I A N I
rultis . Quomodo est ex corrupt o, et
integro ?" Nugi nihil es t , gerulus
nomen est. Quid ntelligitur nugi-
gerulus ? Nngarum portitor.
34. Da tale nomen ex corrupto,
et i nt egro. Gisclarnundiis : Gisela ni -
hil est, mundus nomen est . Explu-
ribus, ut inexpugnabjlis, imperter-
ritus. Quomodo est ex pluribus ? In
praepositio est , ex praepositio est ,
pugnabilis nomen est . Quare non
facis pugna unam partem , et bilis
alteram ? Si bilis per u fuisset scri-
pt um, ut faceret vilis, pugna esse
debuit una pars ex. pugnavilis . Im-
perterritus quomodo ? /// praepositio
est , per praepositio est , ter adver-
bium es t , ritus nomen . Quid ntel-
ligitur ritus? Consuetudo; unde et
dicit quidam , Teutonico ritu soliti
torquere cateias. Quid sunt Cute-
iae ? Arca Iantearum ( sic ) . Da aliud
nomen , quod ex plurimis partibus
sit compositum. Esidorus : e praepo-
sitio es t , si coniunctio est , do ver-
bum est , ras nomen est .
3 5. Casus nominurn quot sunt ?
Sex. Qui? Nominativus, Genitivus,
Dativus, Accusativus , Vocativus ,
Ablativus . Casus quare dicti? K ca-
dendo , eo quod per eos pleraque
nomina inflexa varientur, et cadant.
Quomodo pleraque? Aliquanta. Quo-
modo inflexa ? Quia per istos sex ca-
sus inflectuntur omnia pronomi na,
et participia in declination e . Quo-
34. Virgilii versus est Hb. 7 v. 7 41 .
Teutonico ritu etc- In ms. erat, Quid sunt
cathaeius, pro cateiae , aut cateias , quod
in versu praecessit. Pro verbis corruptis,
areas Iantearum
3
fortasse reponendum est
(iclides lentae sunt . Vide Isidorum Jib. 1 8.
cap. 7. cum not.
36. Nomen Isidori, sive Esidori saepe
T O L E T A N I
modo cadunt? De nominativo in
geni t i vum, de genitivo in dativum,
et sic omnes, unus ab alio, cadunt .
Si casus a cadendo di ct i , nomina-
tivus , qui ab alio non cadi t , cur
dictus est casus ? Nominativus ideo
dictus est casus, eo quod in se f-
ciat nomen stare , ac deinde cadat
in genitivum : et sicut in scala si
primum gradum non ascenderis,
ad secundum pervenire non potes
9
ita et , i n nomi ne, si nominativum
casum prius non dixeris, ad geni-
tivum pervenire non pot es.
36. Nominativus cur dictus?
A nominando : ut puta , dicis mihi ,
Quis scripsit lume librurn ? Respon-
deo per nominativum casum,Aethe-
rius. Genitivus cur dictus ? A ge-
nere quaerendo, vel cuiuslibet rem
significando . Quomodo a genere
quaerendo ? Ut puta , -si interroget
me quis , Cuius filius est Aetherius :
respondeo illi per genitivum ca-
sum , Ioannis . Quomodo vel cuiusli*
bet rem significando ? Puta si inter-
roges me, Cuius Equiis^ respondeo
tibi per genitivum casum ; Domni
Eruigii Regis.
37. Dativus cur dictus ? A dan-
do . Cui das ? Doctori. Accusativus
ab accusando. Quem accusas? Do
ctorern . Vocativus a vocando: 0 Do
ctor . Ablativus ab aliquid auferen-
do . A quo tulisti ? A Doctore tuli
38. Quot sunt casus in nomine?
Sex.
pro exemplo allegatum est , ut vidimus.
Nunc exemplurn genitivi casus Dcmni Er-
<vigi Regis, cuius mentio alibi etiam oc-
currit p confirmt, opus vere esse Iuliani
Toletani . Vide num. 1 66. huius libri
38- De septimo , et octavo casu vide.
Sergium, et alios veteres grammaticos.
ARS GRAMMATICA LIB. II. L X I X
Sex . Tantnmmodo sex? Est septi- ralem in iurn , horum felicum; da-
mus , et octavus. Quomodo? Quan- t i vum, et ablativum in bus, bis, et
do ablativus singularis sine praepo- ab his felicibus.
sitione profertur, ut put a, doctor e 41 . Quare hoc facis? Propter eu-
rnagistro utor, est septimus casus, phoniam . Quid est euphonia ? Bene
quando per accusativum casum lc~ sonans oratio . Quid plus custodien-
quor , ut puta,cZ celiarti vado; ad dum est inter euphoniam , et ana-
praepositio est , celiarti accusativus logiarn ? Euphonia plus propter or-
casus est : dempta praepositione ad, nat um locutionis . Analogia quid
verso accusativo in dativum,. facit est ? Similitudo, vel proportio , sicut
cellae vado; t unc est octavus casus. et bonus , et mains ; tantas syllabas
30. Per hos omni um generum habet bonus, quantas mains : ipse
nomina , pronomina , participia de- accentus est iste , qui et ille; ipse
clinantur hoc modo . Quomodo per pes est iste, qui et ille..Nam. ano-
istos sex casus declinantur omnia mala est , sicut lupus, et lepus , quia fotte-quia
genera in nomi ne, pronomine , et per casus in tres syllabas crescit. lepus.
participio ? Ista modo ; sicut Magi- 42. Quaecumque nomina abla-
ster, sic declinanda sunt tota genera tivo casu singulari a , vel o fuerint
masculina; sicut musa, ita femini- t er mi nat a, genitivum pluralem in
na ; sicut scarnnum , ita neutralia , quid mi t t unt ? In rum ; dat i vum, et
sicut sacerdos ita coinmunia, sicut ablativum i n is. Da nomen , quod
felix, sic declinantur tota nomina ablativo singularla litera terminatur.
omnis generi s. Da nomen mascu- Tabula. Faci psam comparationern.
lini generis . Rex. Da femi ni ni . Re- Ab hac tabula. Genitivum pluralem
gina.Da. neut r i . Maucipiurn . Da in quam syllabam mittit ? In rum :
communis. Nauta. Da omnis. Velox.. harurn tabularum ; dat i vum, et abla-
40. Quare facis ab hoc, et ab tivum in is; his, et ab his tabulis; quia
hac, et ab hoc felice , vel felici ? Pro- primae declinationis nomen es t , et
pter genitivum pluralem. Quomo- ablativus singularis a litera termi-
vde Dona- ^ *
lClt
Donatus , si e correptuin, nat ur . Venit aliquid contra istam
tun in secun- fueri t , i n um secundum regul am, regulam? Veni t . Quid ? Ut harumfi-
qui ablativus singularis e correptum liarurn , sed his , et ab his filiabus .
terminatur ab hoc felice, genitivum Quare hoc fcis ? Propter genera dis-
pluralem in urn debemus facere, ho- cernenda .. Quomodo ? Quia ablati-
rum felicurn.Sed quia absur da, et vus singularis a litera t er mi nat ur .
inusitata est ista locutio, ex ista nec- Si secundum regulam dat i vum, et
essitate mutamus ablativum singu- ablativum plurales i n is. fcermus,
larem de e in i
y
ab hoc felice, vel his, et ab his filiis, masculos signi-
felici, ut faciainus genitivum pi- ficare vi demur, non feminas ; sed
pro-
40. Aliquid deest : sententia satis in- Quia ablativus singularis e correpto etc-
telligitur. Suppleri potest: in um secun- 41 . Fortasse Nam anomalia est;etita
dum regulam genitivum pluralem mittit erat a marni prima in ms.
LX X S . I U L I A N I T O L E T A N I
propter genera discernenda facimus,
filiis, vel filiabus. Unde et Evange-
lista, Et uxor ei de filiabus Aaron.
43. Da nomen , quod ablativo
o litera t ermi nat ur. Oculus . Abla-
tivus quali litera terminatur ? 0; oft
hoc oculo. Genitivmn pluralem in
quam syllabam mittis ? In orum ;
horum oculorum. ( Dativum, et abla-
tivum in is } his, et ab his oculis.
Quare facis horum oculorum , his,
et aft //5 oa/ft's ? quia secundae de-
clinationis nomen est , et ablativus
singularis o litera t ermi nat ur. Venit
aliquid contra istam regulam ? Ve-
nit . Quid ? Ut aft hac do mo , harurn
dornorum , his, et aft his dornibus .
Quomodo ? Dornus quartae declina-
tionis nomen est , et secundum re-
gulam ablativus singularis u litera
terminari debet, ab hac domu, et
genitivum pluralem in urn debemus
facere , harurn dornuum . Sed quia
inusitata est ista locutio propter eu-
phoniam usurpaverunt. veteres abla-
tivum singularem de u in o , ut ab
hac dorno , et pro eo , quod ablati-
vus singularis o litera t ermi nat ur,
facimus genitivum pluralem in rum,
harurn dornorum; et pro eo quod
quartae declinationis es t , facimus
dativum , et ablativum in bus ; his ,
et ab his dornibus .
44. Quaecumque nomina abla-
tivo casu singulari e , vel i , vel u
fnerint terminata , genitivum plu-
ralem in quid mi t t unt ? Si c <ox-
repta fuerit, in urn; si producta ,
in rum; si i, in ium , si v , in uum,
geminata u litera . Da npmen ,
forte, cuius quod * ablativus singularis e corre-
pta terminetur . Virtus. Ablativus
singularis qua litera terminatur *2
E corrept a, aft hac virtute . Unde
scis , quod correptum sit ? Quia t er-
tiae declinationis nomen est . Ge-
nitivum pluralem in quam syllabam
mittis ? In urn ; harurn virtuturn ;
dativum , et ablativum in bus ; his,
et aft his' virtutibus . Quare fecisti.
harurn virtuturn , his, et aft his vir-
tutibus ? Quia tertiae declinationis
nomen est , et ablativus casus sin-
gularis e correpta t ermi nat ur. Ve-.
nit aliquid contra istam regulam ?
Veni t . Quid ? Ut aft hoc vase , ho-
rum vasorum , his, et aft 'his vasis.
Quomodo ? Vas tertiae declinatio-
nis nomen est , Vas , vasis , et quia
ablativus casus singularis e corre-
pta terminatur aft hoc vase *, gene-
o b s c l J
re tantum pluralitatem attendimus
s u n t l n
in genitivum pluralem : ex ista
necessitate mutamus ablativum sin-
gularem de e in o , ab hoc vaso ,
ut faciamus genitivum pluralem in
rum ; horum vasorum ; dativum , et
ablativum in is; his, et aft his vasis.
45. Da nomen , quod ablativus
singularis e producto terminetur .
Fades . Quali litera termina'.ur ?
E producta , aft hac facie .. Geni-
tivum pluralem i:i quam syllabam
mittis ? In rum ; harurn facierurn ;
dativum , et ablativum in bus ; his ,
et aft his faciebus . Quare facis ge-
nitivum pluralem in rum , dativum,
et ablativum in bus ? quia quintae
declinationis nomen est , et ablati-
vus singularis e producto termina-
tur . Venit aliquid contra istam
regulam ? Ni hi l .
46. Da nomen , quod ablativo
singulari i litera terminatur . Re~
stis . Ablativus singularis qua litera
terminatur ? / ; ab hac resti. Ge-
niti-
SIC MS *
ARS GRAMMATI CA LIB. II. LX X I
nitivum pluralem in quam syllabam nitivum pluralem in uam , horum
mittis ? In urn ; horum resturi ; cornuurn, dat i vum, et ablativum in
dativum , et ablativum i n bus , quia bus, , et ab his cornibus > Quia
tertiae declinationis nomen est ; et quartae declinationis nomen est ,
ablativus casus singularis i litera et ablativus singularis u litera ter-
terminatur . Venit aliquid contra mi nat ur . Venit aliquid contra istam
istam regulam ? Ni hi l . regulam ? Nihil.,
47. In quibus regulis genitivus 49. Quare di ci t , nihil opus est
pluralis in iurn syllabam exit 2 In retinere u l i t eram, et fluctubus i-
tribus .Quibus ? Prima eorum , quae cer e, curn artubus necessitate dica-
nominativo casu singular! n , et s mus > Fluctus quartae declinationis
literis terminantur , ut rnons. Quo- nomen est , sicut et artus, et ut fa-
modo ? Quando nominativus casus ciamns fluctubus , nulla necessitate
forte necessi-
singularis n , et 5 literis terminatur , hoc dat , sed fiuctibus tacere debe-
t
as.
ut rnons, fons ,pons , volo geniti- mus . Nam artubus necessitate di-
vum pluralem in iurn facere , mon- cimus , ne dum artibus facimus in
tiurn , pontiurn , fontiurn ; volo in dativum , et ablativum casus plura-
urn; rnortturn , ponturn , fonturn , les,//.?, et ab his artibus:,non ar-
potestatis meae est . Secunda e s t , 5 , cmod est quartae declinationis,
quae ablativo casu singular! e cor- sed artes, quod est tertiae declina-
repta finiuftur,et feminina s unt , tionis dicere videamur. Dativum ,
ut ab hac elude . Quomodo ? Quan- et ablativum in quid inittis ? In bus
do nomen tertiae declinationis fue- omnia . Quomodo ? Quotiens ablati-
rit fminini generis , et ablativus vus singularis , e correpta , e pr o-
singularis e correpta t ermi nat ur, vo- ducta , // , vel v fuerit terminates ,
lo genitivum pluralem facere in iurn, dativus , et ablativus plurales in bus
ut cladiurn, vulpiurn , labium ; volo semper exeunt . .
in urn facere , cladurn, vulpurn , la- 50. Declinationes nominitrn quot
burn , potestatis meae est . Tertia sunt ? Quinque . Pr i ma , quae ae l i -
est , quae ablativo casu singulari i tera t ermi nat ur; et cetera Ub
r e
_
litera t ermi nat ur, ut ab hac pesti . quiris declinationes nomi num ? In
Quomodo? Quando ablativus casus genitivo casu singulari. Quomodo ?
singularis i litera fuerit terminatus , In nomi ne , ubi genitivus casus sin*
ut ab hac pesti , genitivum plura- gularis ae litera t er mi net ur , ut mu-
lem in iurn syllabam semper mi t t i t . sa, huius musae, prima est decli-
48. Da nome n, ubi ablativus natio, , Ubi i litera fuerit termina-
si ngularis u litera terminetur . Cor* t u s ^ u t huius magistri.^ seeundae
mi. Ablativus singularis qua litera est declinationis Ubi is , ut huius
terminatur ? U ; ab hoc corna . Ge- corporis, tertiae es t . Ubi vs, vel z> ,
nitivum pluralem in quam syllabam ut /mills' visus , huius corrili, quarta
mittis ? In uum , geminata u litera; es t . Ubi ei,quinta est declinatio.
dativum , et ablativum in bus ; his , Duprimae declinationis nomen.... Fa-
ct ab his cornibus . Quare facis ge- buia . Quotae declinationis nomen
est ?
Lxxii Si J U L I AN I T O L E T A N I
producta ? Producta . Nomen quar-
tae declinationis quotae formae est ?
Diptotae. Nominativus, accusativus,
et vocativus breves s unt , et imam
formam faciunt: genitivus, dativus,
et ablativus longi s unt , et faciunt
alteram formam. Hic in exitu syl-
labarutn quaeris formas, an in tem-
poribus casuum ?
5 4 . Da quintae declinationis no-
men . Spes. Unde hoc scis , quia
quintae declinationis sit nomen ?
Quia genitivus singularis' ei Uteris
terminatur . Correpta est , an pro-
ducta ? Semper producta . Quintae
declinationis nomen quotae formae
est? Variatur. Nominurn formae quot'
sunt ? Sex . Alia enim sunt mono-
pt ot a, alia diptota , alia triptota, alia
tetraptota, alia pentaptota, alia hexa-
ptota. Da nomen monoptotae for-
mae. Pus. Da diptotae. Fructus, cor-
rili . Da triptotae. Anima. Da tetra-
ptotae . Caput. Da pentaptotae. Do-
natus . Da hexaptotae. Unus, solus ,
C A P U T I I .
Item pars secunda de Pronomine.
55. Quid est pronornen ? Pars ora-
tionis ,jquae pro nomine posita t an-
tundem pene significat : personam-
que interdum recipit . Quomodo
pars orationis? Pars locutionis . Quo-
modo quae pro nomine posita ? Quae
vice nominis posita. Quomodo tan-
tundem pene significati Quia ipsum
pene significat, quod et nomen, sed
non
5 :5 . In cod- ms- erat Bucolicam, Geor-
gcam, Aeneidos, et num. seq Etymolo.
giam 5 et Synonyrnam .
est ? Pri mae. Uncle hoc scis ? Quia
genitivus singularis ae litera termi-
natur,/////."? faindae . Corrept aest ,
an producta? Producta. Primae decli-
nationis nomen quotae formae est?
Triptotae . Quales casus sunt simi-
les ? Nominativus , vocativus , et
ablativus in a exeunt , ut haec fa-
hula, o fabula j ab hac fabula; et
fciunt unam forinam . Genitivus ,
et dativus exeunt in ae-,ut Indus
fabulae , hide fabulae , et faciunt
aliam formam. Accusativus vero su-
per se fcit tertiam formam , haue
fabulam .
5 1. Da secundae declinationis
nomen. Doctus . Quotae declinatio-
nis nomen est ? Secundae . Un de hoc
scis ? Quia genitivus casus i litera
t ermi nat ur, huius cheti. Correpta
est , an producta ? Producta . Secun-
dae declinationis nomen quotae for-
mae est ? Variatur .
52. Da nomen teniae declina-
tionis . Corpus . Quotae declinatio-
nis nomen est ? Tertiae . Quomodo?
Quia genitivus singularis is termi-
natur , huius corporis. Correpta est ,
an producta ? Correpta. Unde hoc
scis ? Quia tertiae declinationis no-
men est . Ablativus singularis qua
litera terminatur ? E correpta, ab hoc
corpore. Unde hoc scis? Quia ter-
tiae declinationis nomen est .
53. Dornus, gelu quotae decli-
nationis nomen est ? Quart ae . Un-
hoc scis? Quia genitivus singularis
us ,etv terminatur , ut huius do-
rnus , huius gelu , Correpta est , an
In fine videtur deesse aliquid.
A prima munu erat in temporibus casum :
q.uod fortasse melius est.
ARS GRAMMATICA LIB. II. LX X I N
non pi ene. Quomodo ? Ut put a, si Pronomen fungitur officium nomi-
dicat mihi quilibet, Quis scripsit Bu- nis .
colica' Di co, Virgilius . Georgica 58. Pronomini quot aecidunt?
quis ? Virgilius. Aeneida? Virgilius. Sex . Quae ? Qualitas , genus , nu-
Ecce saepe repetita locutio proprii mer us, figura, persona, casus. Quo-
nominis fastidium generat . Sed ut modo qualitas? Cuius qualitatis sit
fastidium auferatur , et ornatus lo- ipsum pronomen , si finitae , si infi-
cutionis inducatur , ablato nomi ne, nitae . Genus , si masculini sit ge-
ponimus pr onomen, quod pene ner i s , si femi ni ni , si neut r i , si
ipsum significat, quod et nomen . communis , si oranis . Numerus, si
Ut pilla , Quis scripsit Bucolica? singularis si t , si pluralis . Figura,
Ipse * Aeneicla ? Idem . si simplex si t , si composita. Per-
56. Dum dico nomen, et r es , sona, si prima si t , si secunda, si
quae factae s unt , et quis fuisset, tertia. Casus, si nominativus casus
tu
l_ ostendo. Ablatum * nomen , posi- si t , si genitivus , si quilibet de istis
M"- t um pronomen , res , quae factae sex casibus . Qualitas pronominurn
s unt , ostendo : nam quis eas fecit, in quo est ? Bipertita est . Quomodo
non ostendo. Si cut , si dicas mi hi , bipertita est ? Bispartita , id est , in
Quis scripsit Etymologias ? Dico , duabus partibus divisa , finitum, et
Esidorus. Ecce dictum nomen Esi- infinitum . Quae sunt finita? Quae*
dori, et res , quae factae s unt , et recipiunt personas, ut ego, tu, ille.
quis fecisset, ost endo. Item dicis Quomodo sunt finitae qualitatis ego,
mihi ; Synonyma quis ? Dico , ipse . tu , ille ? Quia dum. dico ego prae-
Ecce ablatum nomen Esidori, po- s ens , primam personam ost endo.
situm pronomen ipse . Res , quae Quando dico tu , ad secundam prae-
factae s unt , ostendo : nam quis eas sentem personam dico .Quando dico
fecisset, non ostendo . ille , de tertia praesente persona ad
57. Quare dicit,personarnque in- secundam Ioquor : ideo finitae qua-
terdurn recipW Intecdun,id est,ali- litatis sunt , et personas reci pi unt .
quando recipiunt pronomina per- 59. Quae sunt infinitae ? Quae
sonas , et aliquotiens non . Nam ilia non recipiunt personas , ut quis ,
pronomina recipiunt personas t an- quae ,.quod . Quomodo sunt infini-
t um , quae finitae qualitatis s unt , tae qualitatis quis, quae, quod% Ut
ut ego, tu, ille, eo quod officium puta , si dicam , quis fecit haue do-
funguntur nominis.Quomodo?Puta mum? Quae causa eoctitit,ut tale
si dicam; Quis scripsit lihrum?Seri- damnum adrnitteret? Ideo ernia de-
rmo- psit Augustinus,et serrnones* ipse, inde ncognitam rem mihi i nt erro-
gare
5; 6 . Ablatum nemetr ,.potum prono- pio Ita supplerem : Quh scripsit librum
men, est nominativus pro ablativo abso- (Demusica , aut aliquid simile ) ? Scripsit
l ut o, ut interdum etiam in operibus Isi- Augustinus - Et librum Sermonum Ipse.
dori reperitur. Retineri posset tultum, un- Fronomen fungitur officium etc. Accusati-
de est italicum- tolto . vus pro ablativo officio , ut accidit in vtor.
5 7 . Videtur aliquid deesse in exem- 5 9 . Forte
y
,Donatus. divisit in duas .
K
^xxiv S . I U L I A N I E P I S C O P I
gare videor,infinitae sunt qualit- est? istud erit per d scribendum.
tis : inde nec personas recipiunt. Quando ad numerum pert i nueri t ,
In quibus qualitatibus dividuntur si dicam, Portes orationis quot sunti
pronomi na? Donatus definivit in Erit per t scribendum,
duas, id est , in finitura, et in infi- 61 . Da communis . Ut qualis ,
ni t um. Probus in quatuor, finitura, talis. Quomodo ? Quia sic dicitur
infinitum, articulare , et possessi- pro masculo , sicut et pro mul i ere,
vum Pompeius in viginti unam, qualis vir, qualis rnulier ; talis vir,
id est , finitae tres , ego, tu , ille : talis midier ; inde dicitur commune,
minus quam finitae sex, ipse, iste, Da trium generum . Ego, tu . Quo-
fiic, is , idem , et sui : infinitae se- modo est trium generum ? Sic dicit
ptem , quis, qualis, talis, quantus , vir pro s e , quomodo mulier , quo-
tantus, quotus, et totus : possessivae modo et manci pi um. Ego vir, ego
quin que metis , tuus, suits, noster , midier, ego mancipium . Tu vir , tu
vester. rnulier
3
tu mancipium . Numeri pro-
6o. Quid potius t enendum est , nominum quot sunt ? Duo. Qui ?
an ilia duo "pronomina, an ilia mul- Singularis , ut hic , pluralis, ut hi.
t f r /
6
' T
l
~
t a
^
a m c
I
u
^ q
u a t u o r
qualitates pro- Quando dico hic, singularis est nu-
Nam-. nominum dixit, multurn praetermi- merus , quando dico /z/,pluralis . Fi-
sit. Generapronorninum quot sunt? guraepronorninurn quot sunt?Duae.
Eadem fere , quae nomi num , Quo- Quae ? Simplex, ut quis , composi-
modo eadem fere ? Ipsa pene, quae ta , ut quisquis . Quis monosylla-
nor ni num, sed non piene ; quia bum est , et est simplicis figurae
Epicoenon genus, quod in nomi- pronomen : quisquis ex duobus pro-
ne habetur, in pronomine non de- nominibus unum pronomen com-
bet ur . Da masculini generis prono- positum efifcit, et est figurae com-
me n. Quis. Da feminini. Quae, positae.
Quomodo erit istud quae scriben- 62. Personaepronorninum quot
dum? Quando appositivum fuerit, sunt ? Tres? Pr i ma, ut ego , secun -
si dicam, quae anima , erit prono- da , ut tu, t ert i a, ut ille. Quomodo?
men generis femi ni ni , et cum di- Praesens prima persona ostendor ;
phthongo scribendum Quando sub- tu ad secundam praesentem loquor ;
iunctivum fuerit, ut si dicam , Lo- ille de tertia persona dico . Casus
quutusque est Dominus , erit con- item pronorninum quot sunt ? Sex,
i unct i o, et sine diphthongo scriben- quemadmodum nominum , per quos
dum . Da neutri generis pronomen . omnium generum pronomen infle-
Qttod. Quomodo erit scribendum? ctitur hoc modo : quia quemadmo-
Quando pronomen fuerit generis dum in nomine sunt sex casus, ita
neut r i , ut si di cam, quod animai et in pronomi ne: et omnia prono-
mina
62 Post verba, declinabltur sic, vi- num. seq. , aut alio modp declinatio ad-
jdetur connectendum, Ego , mei, etc-, ut hibenda .
AR S GR AMMATICA LIB. II. LX X V
mina sic, declinanti" pei- istos sex simpiicis, personae secundae, casus
casus, sicut et nominuin. Ego pro- nominativi, et vocativi; quod de-
nomen finitimi, generis omnis, mi- clinabitur sic : Tu, tui,vel tis, tibi,
meri singularis, figurae sinipiicis , te, o tu, a te,. Tis qui casus est?
personae primae , casus nominati- Genitivus. Quomodo ? Quia duplica-
vi ; quod declinabitur sic . tur propter veterem locutionem ipse
63. Ego quae pars orationis est ? genitivus tui,vei tis: et sicut nos
Pronomen est. Cuius qualitatis ? dicimus tui domini, tui patris, tui
Finitae. Quare dicitur finitum ? Quia germani : veteres dicebant tis domi-
praesens prima persona ostendor . ni, tis patris , tis germani. Perde-
Cuius generis est ? Omnis : Ego vir, dina in plurali : Vos, vestrum , et
ego midier, ego rnancipiurn. Numeri cetera.
singularis, figurae simpiicis, perso- 65. Me pronomen est finitae
nae primae , casus nominativi. Ha- qualitatis, quia de tertia praesenti
bet vocativum , an non ? In singu- persona ad secundam dico, generis
laritate non habet. Quare ? Quia se- mascuiini, fminini, neutri, die,
ipsum homo in singnlaritate vocare ilta, illud; numeri singularis , figu-
non potest: et in pluralitate habet, rae simpiicis , personae tertiae, ca-
quia cum aliis se homo vocare pot- sus nominativi, et vocativi; quod
est. Quouioclo? O nos, faci ama s declinabitur sic : ille , ithus, et're-
hoc ,aut ili ad . Declina ipsum pro- liqua . S emper finitae qualitatis est
nomen . Ego , mei, voi mis , milii, ille? Est et minus, quam finitae.
me, a me . Quare dixisti', sextum ca- Quomodo? Quando-de cognita, et
sum non habere , dum modo se* ca- absente persona dico , ut puta, Me
sus nominasses . Genitivus-casus du- homo, qui dicitar I sus, fecit latum
plicatur propter veterem locutio- de sputo, et linivit oculos meos :
nern mei, vel mis: quia sicut nos propter hoc quod xognitus erat, et
dicimus, meidomini, mei patris, mei iam abierat inde, dicitur minus,
fonc, sunt res germani * sunt tres isti, veteres di- qurn finitum , d est, nec totuiri
n t a c
* cebant, mis domini, mis patris, mis finitum , nec totum infinitum . Pot-
?/?r///czp'.Perdeciina in.plurali.Nos, est prima persria istud pronomen
nostrum , et cetera-. de se ipso referre ? Potest, sicut di-
64. Tu pronomen est finitae cit, Me Origne~s
s
ego , doctor veris-
qaaiitatis-, quia ad praesentem per- sirnus ohm: et alibi, Me ego, qui in ms. Uh ego
sonam dico ; generis omnis, tu vir, quondam gracili modulatus avena -'.
s u m
-
tu rnuier , tu mancipiurn', figurae 6d. Ipse pronomen est minus,
* quam
ty. Superflua vidsntur Illa verba sunt Origenis : sed e, et in mss. facile com-
tres. isti post mei germani . . mutant ur, et in, Origenes etiarn ultima
.65". Versus ille Origenes ego doctor ve- compi potest.
r
fism'us- olir extat inter'versus bib'fiothe- 66. Hinc aliud validissimum argumen-
cae S.Isiflori apud Muratorium , Florezium, turn eruitur, quo evincitur, S. Iulianum
et alios. ' Praestiterit legere, sicut dicitur auctrem esse operis, scilicet ex verbis:
Male alii, Ille ergo Origenes. In ms. est Scis Damnum Eruigiim I Ipse est princeps
K 2
LX X VI S . I UL I ANI
quam finitae qualitatis, quia minus
tertiam personam significat- Quo-
modo significat minus tertiam per-
sonam ? Ego primam personam os-
tendo , tu secundam, ipse tertiam.
Sed quia tu ipse potest ad secun-
dam personam referri, ut put a, si
dicam , Tu ipse fecisti, ideo dicitur
mi nus, quam finitum. Item quare
dicitur mi nus , quam finitum ? Eo
quod de cognita , et absente perso-
na loquor , ut put a, Scis Domnurn
Eruigium ? Ipse est Prineeps Hispa-
nicte. Da eius exemplum . Est etiam
mi nus, quam finitum pronomen,
quod commemorationem fcit no-
tae personae, hoc es t , ipse. Non
possumus dicere ipse, nisi de e o ,
quem tu nost i , aut ego, aut de e o,
quem tibi antea commemoravi ; ge-
neris masculini
9
numeri singularis ,
fgurae simpliciter em ahi!. e, te
. ( sic ) quamvis pronomen si t . Do-
natus simplicis figurae hoc posui t ,
personae nul l ae, casus nominativi,
et vocativi, quod deciinabjtur sic ;
Ipse
9
ipsius , t reliqua.
67 . Iste pronome-n est mi nus,
quam finitae qualitatis, eo quod de
cognita, et absente persona dicat :
UT put a, si dicat mihi qui s, Scis Ca-
tnern % Di co, Scio,, Ad te dicebat
venire in crastimun, Dico ego, Iste
homo quare hic veniet? Ideo quia
supple,<fe g- de cognita,inde dicitur minus quam
mta persona, ^ q ^ a j i t a t i s , Sicut e* dicit, Iste,
qui natus est, redernptio nostra est,
ttspaniae. Sub hoc rege lulianus florebat,
qui supra etiam eius meminit, scilicet
num. 36..
68. Licet etiam postpones hic pro-
pm.en . Vide Priscianujm fib' 1 4 .
E P I S C O P I
I t em, Iste homo in professione sua
non praevaricatus . Generis mascu-
lini jf emi ni ni , et neutri ; Iste, ista,
istud: numeri singularis,figurae com-
positae . Iste pronomen es t , simi-
liter personae nullae, casus nomi-
nativi , et vocativi, quod deciinabi-
tur sic : Iste, ista, istud, et cetera .
68, Hic pronomen est articu-
lare praepositivae, vel demon strati-
vae qualitatis. Quare dicitur articu-
lare ? Quia per istos declinamus o~
mnia genera in nomi ne, pronomi ne,
et participio. * Quare dicitur prae-
positivum? Quia praeponitur, et non
subiungitur : hic magister facit, non
magister hic. Et quare dicit magi-
ster hic ? Vitium necessitate hoc po-
suit , non regulariter. Quare dicitur
demontrativum ? Quia per istos art-
culos demonstramus omnia genera
nomi num, et participiorum . Quan-
do sunt pr anomi na, quando articu-
li ? Quando ex ordine r eci t ant ur ,
hic , huius , huic, hunc , ab hoc , ar-
ticuli sunt : quando nomi ni , et par-
ticipio i ungunt ur , pronomina sunt
generis masculina, feminini,et neu-
tri , hic, haec-, et hoc. Inter hic, et
hic est discretio ? Es t . Quomodo ?
Quando personam significaverit, ut
put a, si dicam, Hic homo verus, erit
pronomen : quando locum ostende-
r i t , ut put a, si di cam, Hic, loco-
rum spatio, erit adverbium, Numeri
singularisjfigurae simplicis, quia mo-
nosyllabum es t , personae nul l ae,
casus
Ih, >uare dicitur &c. In margine codicis
ad hunc locum est nota , RB^_
3
quae in-
dicai
?
requirendum, hoc est, locum obscu-
riim esse, et cura. ajls exemplaribus con-
ferendum.
ARS GRAMMATICA LB. n. l x x v i i
casus nomi nat i vi , et vocativi, quod turn% Quia de incognita re mihi in
declinabitur sic : Hic, huius, et terrogare videe*; ut put, Quis pian-
cetera . tavit istmi pomariimt ? Numquid si
69. Ispronomen est subiuncti- sapuissem, interrogare debuta Et
vae, vel relativae qualitatis , quia ideo dicitur infinitae qualittis, ge^
subiungitur in locutione. Quomo- neris mascul i ni , femi ni ni , neutri ,
do ? Ut put a, si dicis mihi : Quis tibi quis, quae, quod, numeri singula*
fecit iniuria/n? Suhmngo verbis tuis, r i s , fgurae simplicis, quia mono-
et di co, is . Quare dictum est rela- syllabum est ,personae nul l ae, casus
tivum ? Eo quod ex relatione alte- nomi nat i vi , vocativi, quod declina-
rius cognoscam, quis cui fecisset bi t ur, quis, cuius, cui , quetn, a quo,
iniuriam. Quomodo? Ut put a, si di - vel a qui. Quare feristi blativunl
cam , Venit ile ad domimi meam ; singulrem in o , et in i, et quo, vel
usurpavit omnia, quae ibi habui de a qui ? Propter veterem locutionetn
iure meo, et applicavit domino suo. dupliCatur ablativus singularis ; quia
Insuper et is fecit mihi iniuriam. sicut nos facimus ablativum sittgu-
Generis masculini, feminini, et neu- larem in o, a quo, veteres non fa-
t r i ; is,ea,id. Is pronomen quo- ciebnt $i ; sed ablativum singula-
modo scribendum ? Quando nomi- rem in i mi t t ebant , a qui . Prde-
nativus casus fuerit singularis sub- di na ipsum pronomen in plurali :
iunctivae, vel relativae qualitatis, Qui , quorum , quis, vel quibus ,
is, non * habuit aspirationem nisi pet quos, 0 (jqui), it quis , vl a quijbus .
is, erit scribendum. Quando dati- Quare fecisti quis , vel quibus , ci
vus , et ablativus plurales fuerint ar- quis, vel a quibus ? Pro e o , quod
ticularis praepositivae , vel. demon- facimus ablativum singulrem in o,
strativae qualitatis , erit cum aspi- a quo , facimus genitivum pluralem
ratione scribendum. Inter id, et ii'rum, quorum ; dativum, et abla-
id est discretion Es t . Quomodo? tivum in is, Quii das,et quibus
Quando dixero id animal, erit pro- udisti ? Unde et di ci t , In quii error
nomen, generis neutri, et per d seri- inest,nec spes st certa Ittbtnm*
bendum . Numeri singularis, figu- 71 . Et pro e o, quod veteres fa-
rae simplicis, quia monosyllabum. cebant ablativum in i+aqui, faci-
est , personae nul l ae, casus nmi - mtts genitivum pluralem in ium
s
nat i vi , et vocativi, quod declina- quiurn ; dativum., et ablativum in
bitur sic : Is, eius , ei, eurn , et bus ; quibus das, et a quibus tuli-
cetera. stiEt undecolligebantveteres re*
70. Quis pronomen est in fini- gulam? A dative* casu singulari. Quo-
tae qualitatis. Quare dicitur infine modo?Quando illis dativus casus sin-
gula-
69- Fortasse non habet aspirationem . rit Pro usitatem. heutionh coniicere licet
7 1 . Gellius usurpavit quoque verbutn <vetustatem locutioms^ et pro plus absur-
usitor>sed cum ablativo . ^Jtor cum accu- aitante plus absurditer, et mx secutus
sativo in codicibus gothicis saepe occur- pro obsecutus.
LX X VI I I S . I L I A N I
guiaris i litem terminabatur . facie-
bant dativum, et ablativurn plura-
les in bus ; Quibus das, et a qui-
bus tulisti. Cur Donatus veterem lo-
cutionein usitatus est ? Propter ab-
surditatem, et usitatein Iocutionis,
quia elicit quis, Sic- nova tenere de-
bei uns, ne vetera praetermittamus :
et Donatus banc regulam observans,
quia secundum quod ablativus sin-
gularls o litera terminatur, dativus,"
et ablativus plurales in locutione
plus absurditant , quam -ornate pro-
li un ciari videntur , propter eupho-
niarn veterem obsequutus. est re-
gulam. .
:
72. Mens pronomen est posses-
sivae finitae qualitatis... Quare dici-
tur jjossessivurnj? A possedendo .Fi:
rjitiiin, quia praesens persona osten-
dqr.,'.qui rem possidere videor . Ad
aliquid dictum,' ad aliquid possiden-
dum Ex quali parte singulare, et
ex qnaii parte plurale? In singula-,
ritate ex utraque parte singulare,,
intrinsecus singulare, quia un us est,
qui possidet, et una res , quae pos-
sidetis . Et in pluralitate ex altera
parte plurale ,intrinsecus singulare,':
et extrinse.cus plurale ; quia unus
est, qui possidet, et multa r es,
quae possidetur Intri.isecus ad quid
pertinet? Ad personam possidentis,
id est , qui possidet. Extrinsecus ad
quid ? Acl personam possessi, id est,
forte qui possi- quae possidet . Quod est tibi intrin-
d n u r
secus , potest esse extra, et quod est
extrinsecus, potest sse tecum , aut
intra.- te ? Quod intra me est , me-
di ai es t semper*, quia extra me esse
non potest. Quod foris me es t , et
mecum est , et extra me esse pot-
TO LETANI
est; Generis masculini, numeri sin-
gularis, figurae compositae . Me pro-
nomen est , us ( nomen ) . Similiter
casus nominativi, et vocativi, quod
dclinabitur sic : Mens, mei, meo,
rneurn , et reliqua .
73. Tuus pronomen est posses-
sivae finitae qualitatis . Quare dici-
tur possesswae' A possideudo. Quare
finitili72? Quia ad praesentem per-
sonara oquor, qui ipsam rem pos-
sidere videtur : in singulai-tate ex
utraque parte si ligulare intrinsecus,
et extrinsecus ; in singularitate, quia
unus est, qui possidet, et inulta r es,
quae possidetur. Intrinsecus perti-
net ad personam possidentis , id est,
qui possidet : extrnsecos ad perso-
nam possessi,id est,.qui .rem pos-
sidet, generis masculini, femi n ni ,
neut r i , tuus, tua, tinnii, numeri
singularis , figurae compositae .
- 74. Tu. pronomen est, us no-
me n: unde et quidam , Vir erat in
terra Us nomine. hb : personae se-
cundaqi, casus nominativi , et vo-
cativi, quod dclinabitur sic : Tuus,
tui , tuo., et cetera . -
75. Suus pronomen est posses-
si vae finitae qualitatis : Possessivi/m
dictum ad aliquid possidendum \ fi-
nitum , quia de praesente oquor ,
qui possidere videtur ; in singula-
ritate ex utraque parte sic guiare, in-
trinsecus , et extrinsecus singu'are ;
quia unus est , qui possidet, et una
res , quae possidetur: et in plura-
litate ex altera parte plurale ; quia
unus es t , qui possidet, et multa
res , quae possidetur . Intrinsecus
pertinet ad" personam possidentis ;
extrinsecus ad personam possessi:
' gene-
ARS GRAMMATICA LIB. II. ixxm
generis masculini, femi ni ni , neu- personam possidentis, et extrinsecus
tri ; numeri singularis , figurae com- ad personam, possessi : generis ma-
positae . sculini, femi ni ni , et neut ri , Vester ,
76. Su pronomen est, quia quod vestra, vestrum ; numeri singularis,
Latiilus dicit Tu , Graecus dicit Su. figurae compositae .
Us nomen est . Personae t er t i ae, 79. Vos pronomen est , ter ad-
casus nomi nat i vi , et vocativi, quod verbium est , personae secundae , et
declinabitur sic : Suns ,sui,suo , e t tertiae ; quia vester ad secundam,
Cetera . et ter tiam personam refertur ; casus
77. Noster pronomen est pos- nomi nat i vi , et vocativi, quod decli-
sessivae finitae quaiitatis . Possessi- nabi t ur , Vester, vestri, et cetera .
vum a possidendo; finitum , quia 80. Dahorumpraepositiva. Ut ,
praesentes personae ostendimur , Quis, qucmtus.. Quare dicunturprue-
quae rem possidere videmur : ad ali- positiva ? Quia praeponuntur , et
quid dictum, (ctd) aliquid possiden- non subiunguntur . Quomodo ali-
dum : in singularitate ex altera par- quid subiungitur ? Tantus : ut puta ,
te singulare, quia multi s unt , qui si dicas mihi : Quis tibi fecit domum?
possident, et una res , quae possi- Subiungo, et dico , Is . Dicis mi hi ,
det ur. Intrinsecus pertinet ad per- quantus est iste ? Respondeo , tan-
sonam possidentis : extrinsecus ad tus . Subiunctiva, u t , is , tantus .
personam possessi : generis masculi- Quomodo subiunctiva? Quia subiun-
n i , femi ni ni , et neut r i . Noster, gunt ur , et non praeponunt ur. Quo-
nostra, nostrum, numeri singularis, modo ? Ad is praeponitur quis, ad
figurae compositae , casus nomina- tantus praeponitur quantus .
ti v i , et vocat i vi , quod declinabitur 81 . Da composita. Ecjornet ; ego
sic : Noster,nostri, et cetera. pronomen est,rnet deductivum est;
78. Vester pronomen est pos- et est composita figura . Tute : tu
sessivae finitae quaiitatis ; Possessi- pronomen est , te similiter , et est
vum dictum a possidendo ; finitum , composita figura .Sibimet : sibi pro-
quia ad praesentes person as loquor, nomen est: met nihil est ; et est ex
qui aliquid possident, ad aliquid di- corrupto , et integro compositum .
ctum , ad aliquid possiden dum: in Hiccine pro hic , id/est, ist e, perso-
singularitate ex altera parte singu- nam significat, non l ocum. Nam si
lare ; intrinsecus plurale, et extrin- pro loco, dixisset, adverbium esse de-
secus singulare, quia multi s unt , bui t , non pronomen . Illicine pro
qui possident, et una r es, quae pos- ille , quod similiter personam signi-
sidetur ; et in pluralitate ex utraque ficat. Isticine pro iste .
parte plurale, intrinsecus, et extrin- 82 7f/<?/rc masculino.genere pro-
secus plurale; quia et multi s unt , duct um, neutro corrept um. Quo-
qui possident, et multae res , quae modo ? Si masculini generis fuerit
possiden tur. Intrinsecus pertinet ad idem, ut put a, idem vir, i longum
es t ,
82. Versus Ennii est, Quis tu es muler, qui me inweta wtticupasti nomine l Ita
LX X X S . I U L I A N I
est , et dem breve, et erit pes tro
chaicus . Si neutri generis fuerit,
ut put a, Idem animal
9
i breve eri t ,
et dem similiter breve ; et erit pes
pyrrhichius. Quisquis : Quis prono-
men, quis similiter,ex duobus prono-
minibus unum est pronomen com-
positum . Quisnarn : Quis pronomen
est ; nam coniunctio est ; et est com-
fy, positum pronomen * ex i nt egro, et
d e
corrupto. Quis masculini generis est,
ant feminini ? Apud veteres com-
mune genus habebatur. Da eius
exemplum . Quisnarn es tu rnulier,
quae tarn inconsueto nuncupas no-
mine .
83. Quispiam: Quis pronomen
est , nam coniunctio est , et est ex
duobus integris unum pronomen
compositum.Cuius generis est?Com-
munis ; quispiam vir, quispiam rnu-
lier , aliquid, et cetera.
84. Quomodo declinanda sunt
ista pronomina? Quod ex duobus no-
minativis compositum fuerit, ut est
Quisquis , ambo nominativi infle-
ctendi er uut . Quomodo ? Quisquis,
cuiuscuius , cuicui, quernquern , a
quoquo . Quando ex nominativo, et
quolibet alio casu constaverit, ille
nominativus inflectendus erit, et ille
alter sie stabit, sicut est , Qtdspiarn ,
cuiuspiarn, cuipiarn, quernpiarn, quo-
piarn , a quopiarn . Cetera alia pro-
nomina sic declinanda s unt ,
refertur a Diomede lib. 2. de soloecismo
col. 447. Putschii*. Alii legunt, quae me.
^ 83. Nam coniunctio est &c- Haec per-
tinent ad quhnam, quod ex duobus inte-
gris compositum est. Quispiam est ex in-
tegro , et corrupto .
84 Forte constitert pro constaverit
T O L E T A N I
C A P U T III.
De verbo pars tertia modo incipit.
8 5. ^ Xi i c est verbum ? Pars ora-
tionis cum tempore, et persona, sine
casu, aut agere aliquid, aut pat i ,
aut neutrum significans. Quomodo
pars orationis Pars locutionis. Quo-
modo cum tempore , et persona ?
Quia verbum et tempus recipit, et
personam . Quare dicit cum tempo-
re , et persona, cum participio tem-
pus accidat, et pronoinini persona ?
Si tantummodo cum tempore dixis-
set , participium esse debui t , et non
ver bum, si cum persona, pronomen
esse debuit, et non verbum . Sed ,
ut illud ab istis segregaret, dixit
cum tempore, et persona ; quia ver-
bo et tempus accidit, et persona .
Quomodo sine casu ? Quia verbo ca-
sus non acci dunt . Quomodo agere
aliquid , aut pati, aut neutrurn si-
ginficans? Talis est natura verbi ,
ut aut actionem significet, aut pas-
sionem , aut neut r um, quod est nec
hoc , nec illud .
86. Quomodo significat actio-
nem ? Quando dico , quod ago. Ps-
sionem quomodo? Ut puta , si (ab~)
altero scriptore scriptura mea legi-
t ur , ego legor, ego patior. Neutrurn
quomodo ? Neutrum est , 'quod nec
eertam actionem habet, nec passio-
nein. Ut puta, dicis mihi, Quid agis ?
Dico ,
In ms. erat sicut est quipiam pro quispiam .
86. Negat Iulianus, latine dici posse
scribor- Sed quum Horatius dixerit, Scri-
beris Vario, eodem sensu poterit quis di-
cere, Scribor. Alius tarnen est hic sensus
ab eo , quem Iulianus indicat
ARS GRAMMATICA LIB. II. LX X X I
Dico j scrbo . Dum dico, scribo , in -
dico actionem ; sed talem actionem,
u t , si acceperit r literam , latin um
non si t .
87. Verbum quare dictum est?
Eo quod aerem verberet , et aere
verberato ictu linguae sonus exiliat.
Non quia et oinnes partes aerem
non verberant , sed quia istud plus
utimur in locutone , ideo istud sibi
nomen generale assumpsit. Da , ubi
plus utamur in locutone. Volo ire
ad forum , videre ,et salutare arni-
ewn me urn . Volo verbum est ; ire
verbum est ; ad praepositio est ; fo-
rum nomen est ; videre verbum est ,
et coniunctio est ; salutare verbum
est ; amicurn nomen est ; rneum pro-
nomen est: ecce quatuor verba , duo
nomina , una coniunctio, una prae-
positio , et unum pronomen .
88. Verbo quot accidunt ? Se-
ptem-. Quae ? Qualitas , coniugatio ,
genus , numerus , figura , tempus ,
persona. Qualitas quare dieta? Quale
sit ipsum verbum , si indicativum ,
si i mperat i vum, si optativum , si
coni unct i vum, si infinitum , si im-
personale , si gerundium . Coniuga-
tio , si prima si t , si seeunda, si ter-
tia . Gen us,cuius generis, si aetivum,
quod facit, esse passivum , si nen-
trinn , si deponens, si commune est .
Numerus, si singularis sit, si plu-
ralis . Figura , si simplex si t , si com-
posita . Tempus, cuius ternporis sit
ipsum verbum, si praesentis, si pr e -
teriti , si futuri. Persona , si seeun-
da si t , si tertia .
89. Qualitas verborurn in quo
est ? In modis, et in formis : quo-
modo in modis , et in formis ? Quia
ipsa qualitas verborurn in modi s, et
in formis est constituta . In modis,
quis modus si t , si indicativus , si
i mperat i vi ^, si qualislibet de septem
modis . /// formis, quae forma sit ,
si perfecta, si meditativa , si fre-
quentativa , si inchoativa.
90. Et quot modi sunt in ver-
bo ? Septem . Qui ? Indicativus , im-
per at i ve , optati vs , coniunctivus ,
infinitus , impersonalis , et gerun-
dius . Tantummodo septem modi
sunt ? Habebatur apud veteres et
octavus . Quomodo dicebant ? Pro-
missivi^ . Quomodo iilud faciebant ?
Quod nos futurum tempus habemus
in indicative modo, illL hoc non
pro tempore modi , sed pro modo
accipiebnt, dicentes, quod actum
est, a ut agitar , unnsquisque indi-
cat ; quod ad agendum pertinet, non
indicai , sed promittit-. Et quid illis
e contrario respondendum est ? Non
invenies modum, qui unum tem-
pus habeat ; ideo istud pro tempore
modi accipiendum es t , non pro
modo.
91 . Indicativus cm di et us?Ah
indicando . Quomodo ? Ut put a, si
dicas, quid agis ? Dum di co, Lego,
indico , quid ago . Quot tempora ha-
bet? Quinque. Quae? Praesens, prae-
t erit um imperfectum, praeteritum.
perfectum , praeteritum plusquam
perfectum, et fut urum. Irnperati-
vus modus cur dictus ? Ab impe-
rando; lege, scribe, curre . Quot tem-
pora habet ? Duo . Quae ? Praesens,
et fu-
90. Modus promissi\us reiicitur etiam a Consentio col* 2 061 , edit. Putschii ,
L
Lx x x i i S. I U L I A N I TOLETANI
et fut urum. Quot personas recpit ?
In singularitate in praesenti tempo-
re duas, secundam, et tertiam , le-
ge , lgat : et in pluralitate t r s , /<?-
gamus, leghe , leg ant, In futuro
tempore quot personas recipit ?Tam
in singularitate, quarn in pluralitate
duas ; in singularitate, ut le gito, l-
gat ; in pluralitate , ut legitote, le-
garti , vel legunto , Cur in plurali-
late dnas dixisti personas, dum trs
asserere videaris, id est , legitote,
legant, vel legunto ? Tale est istud
legunto, quale et legant , et ideo
pro una persona accipiendum est .
92. Optativus modus cur dictus
est ? Ab optando, ut utinarn scribe-
rem . Quot tempora habet ? Tr i a.
Quae ? Praesens, praetritum imper-
fecturn, praetritum perfectum
5
et
plusquam perfectum. In quibus tem-
poribus opt at , aut in quali poenitet?
In praesenti, praeterito imperfecto,
et futuro opt at , in praeterito per-
fecto, et plusquam perfecto poenitet.
93. Coniunctivus modus cur di-
ctus est ? Eo quod coniungat sibi
verba indicativi modi . Quomodo ?
Ut put a, Cura legam, cur me tu di-
cis silere ? Ubi sunt ipsa verba in-
dicativi modi ? Dico , dicis, dicit vqy-
ba sunt indicativi modi , et quia di-
citur , eo quod propterea dicatur,
coniunctivus, Quare? Cum pa r t i c i
lain adverbii adiunctam habet in ca-
pite , Si propterea diceretur coniun-
ctivus modus , ergo et optativus mo-
dus coniunctivus deberetur dici.
Quare ? Utinarn particulam adverbii
adiunctam habet in capite. Sed non
03. Reponi potent,coniunctivus.Cuci-
re i Quia cum particulam, et rursus debe-
dicitur propterea coniunctivus, nis
pro eo quod coniungat sibi verba
indicativi modi .
94. Quid habet coniunctivus mo-
dus commune cum optatlvo ? Quod
habet optativus modus praesens prae-
tritum imperfectum tempus , Uti-
narn legerem, hoc habet coniuncti-
vus praetritum imperfectum , Curn
legerern , Et quod optativus modus
habet praetritum perfctum,et plus-
quam perfectum t empus , Utinarn
leqissern, hoc habet coniunctivus
praetritum plusquam perfectum ,
Cum legissern . Et quod optativus
modus habet futurum t empus, Uti-
narn legam , hoc habet coniunctivus
praesens, Cum legam. Quot tempora
habet ? Quin que. Quae ? Praesens,
praetritum imperfectum , praetri-
t um perfectum, praetritum plus-
quam perfectum, et fut urum.
9 5, Infinitus modus cur dicitur?
Eo quod nec numerum definiat,
nec personam . Quomodo non deh%
nit numer um, nec personam ? Quia
dico, legere , Si non adieceris perso-
nam verbi , Legere volo , vis , vult ;
legere volumus, vultis, volunt, nec
numerum significat, nec personam.
Sed dum di co, Legere volo, osten-
do primam personam , et singula-
rem numerum . Dum di co, Legere
y/s , ost endo secundam personam,
et singularem numerum Dum dico,
Legere vult, ostendo tertiam perso-
li am, et numerum singularem, Dum
dico , Legere volurnus , ostendo pri-
mam personam , et pluralem nu-
merum . Dum di co, Legere vultis,
osten-
ret dici , Quare ? Quia utinam particu-
lam i
ARS GRAMMATICA LIB. II. LX X X I I I
ostendo secundam personam, et plu-
ralem numer um. Dum di co, Legere
volunt, ostendo tertiam personam,
et pluralem numerum . Quo indi-
get iste modus ? Persona verbi. Quot
tempora habet ? Tria . Quae ? Prae-
sens , praeteritum , et futurum.
96. Impersonate modus cur di-
citur ? Eo quod nec numerum de-
finiat, nec personam Quomodo ?
Qui dicit, Legitur , si non adiecerit
ibi personam pronominis una cum
praepositione a me, a te , ab ilio ,
nec numerum definit, nec perso-
nam . Item quare dicitur imperso-
nalis ? Eo quod sine adiectione per-
sonae pronominis habeat sensum,
sed non plenum . Rursum quare di-
citur impersonalis ? Eo quod careat
prima , secunda persona , et tertiam
per se retineat. Quomodo ? Legor
prima est persona , legeris secunda,
et tertiam per se obt i net , legitur .
Quid eget iste modus ? Persona pro-
nominis . Ergo ipse est impersona-
lis , qui et ihfiuitus ? Non : quia im-
personalis eget persona pronomi ni s,
et infinitus persona verbi .Quot tem-
pora habet? Similiter qui nque, sicut
indicativus , et coniunctivus.
97 . Germ alius modus cur di-
ctus? A gerendo , id est , ab aliquid
agendo . Quomodo ? Legendi tempus
est, legendi tempus fat, legendi
tempus erit. Quot tempora habet ?
Tria . Quae? Praesens , praeteritum,
et futurum. Quomodo discernuntur
ista tempora in gerundii modo?
Unumquodque tempus gerundii mo-
di tria tempora cont i ngi t . Quomo-
do? Legendi tempus est,legendi tem-
pus fuit, legendi tempus erit,
98. Quare * dicit Lectiirn ,lectu ? pro dicit h
Corrumpuntur ultimae syllabae, et
e
^ ^
t
f
fiunt inde nomina verbi alia. Quo-
modo corrumpuntur tLectum facit;
demptum rn , versum v in o, addi-
t um r, facit Lector vir, Lectrix,
rnulier, et Lectricia mancipia, Quare
dicit, Gerundii, velparticipalia ver-
ba sunt lutee ? Quia sicut * in verbo *
r t e
'
5 1
verbum ,
in gerundio modo habet tria tempo-
ra , legendi , legendo , legendum, ita
habet in participio geni t i vum, da-
tivum , et accusativum casus, huius
legendi, buie legendo , et hiuic le-
gendum .
99. Quot modi coaequantur in
numero temporum?Tres sunt qui na
tempora habentes, tres terna,et unus
duo . Qui habent quina tempora ?
Indicativus, coniunctivus , et imper-
sonalis . Qui terna? Optativus , infi-
nitus , et gerundius . Qui duo 11rn-
perativus tantum , Qualem ordiner
obt.inent modi in verbo? Qualem de-
clinationem in nomi ne. Quomodo?
Quia quemadmodum nomina decli-
nant ur per casus, ita et verba per
modos.
1 00. Forrnae quae sunt ? Perfe-
cta, ut Lego. Quare dicitur perfecta?
Quia plenus est in ea indicantis sen-
sus . Meditativa, ut Lecturio . Quare
dicitur meditativa ? Quia meditatur
in animo, cjuid agere desiderat. Quo-*
modo? Quando dicit, parturio , pa-
rere desiderat : quando dicit, e sur io ^
edere desiderat. In quid exit ista
forma ? In rio . Frequentativa, ut
Le-
96. In ms. est defini fro dfinit' 98. In ms. deerat 0 post versum v in,
LX X X I V S. I U L I A N I
Lectito . Quare elicit frequentativa ?
Quia sic sonat, quasi aliquid frequen-
ter agat. In ista forma aut a quota
coniugatione, vei in quid t ransi t ,
aut in quid exi t , A neutrali verbo
veni t , Sono est frequentativa, an
in opere ? In sono t ant um. Ista for-
ma quotae coniugationis est? Pri-
mae . In quo exit ? In tito , Incho-
cttiva , ut fervesco , calesco . Quare
dicitur inchoativa ? Quia unde i n-
choat, inde habet initium ,
i o i . Quid caret in verbo ? Prae-
teritum tempus . Quomodo ? Quia
non facit, fervescui, calescui. In
participio quid caret?Futurum tem-
pus. Quomodo? Quia non facit fer-
ve scitiirus , calescitiirus . A quali
verbo venit ? A secunda coniugatio-
n e : inde transit in tertiam corre-
ptam, et exit in esco . Quomodo fer-
veo, ferves, fervei neutri generis
verbum est ? Quia non ferveo te,
et ferveor a te : et est secunda con-
iugatio,quia in secunda persona ante
literam (novissimam ) e habet : inde
transit in tertiam correptam ? et far
cit fervesco , fervescis , fervescit.
Unde scis , quia transit in tertiam
correptam? Quia in imperativo modo
in e mut at ur , et facit fervesce , et
inde cognosco, quia tertia correpta
est . Et in infinitivo modo antepe-
nultimo loco habet accentum
f
In
quid exit ista forma ? In esco, fer-
vesco . Inter modos, et formas quid
interest ? Modi et declinationes ha-
bent , et intellectum : formae intei-
lectum tantum .
i cs . Coniugaliones verborurn
i 03. Coniugatio apud veteres gramma-
ieos di ceba tur etiam declinatio . Hine de
T O L E T A N I
quot sunt ? Tres . Quae ? Prima ci ;
secunda e, tertia / . Prima quae est ?
Quae indicativo modo,tempore prae-
s ent i , numero singulari, secunda
persona, verbo activo, et neutrali a
habet ante novissimam literam; pas-
sivo , communi , et deponenti ante
novissimam syllabam . Et ubi requi-
ris coniugationes verborurn ? In in-
dicativo modo, in tempore praesen-
t i , in numero singulari , in secunda
persona , in verbo activo , et neu-
trali ant e (novissimam') literam;
passivo,communi, et deponenti ante
novissimam } syllabam .
1 03 . Da primae coniugationis
verbum. Rogo. Quae pars orationis
est? Verbum, Unde hoc scis ? Quia
et tempus recipit,et personam.Quo-
tae coniugationis est ? Pri mae. Un-
de hoc scis ? Quia in secunda per-
sona in activo verbo ante (novis-
simam ) literam a habet, Rogo , ro-
gas : et in passivo ante (novissi-
mam ) syllabam similiter in secunda
persona a habet , Rogor , rogaris .
Fut urum tempus in quam syllabam
mittis?De.activa declinatione in bo,
rogabo ; et de passiva in bor , roga-
bor. Correpta est , an producta ? Pro-
ducta . Cuius generis verbum est ?
Act i vi , quod facit ex se passivum ,
Quomodo ? Rogo te, rogor a te .
Quot participia veniunt ab isto ver-
bo ? Quatuor : ab activo duo , prae-
sens , et futurum , ut rogai is , et ro-
gaturiis ; et a passivo duo , prae-
teritum , et futurum, ut rogatus, et
rogandus . Qui numerus est ? Sin-
gularis . Quae figurai Simplex : Ro
nihil
activa delinatione in bo : et simili modo
infra,
ARS GRAMMATICA LIB. L LXXXV
nihil est
%
go, similiter . Cuius tein-
poris ? Praesentis . Quota persona ?
Pr i ma, Quae forma ? Perfecta . Quo-
modo ? Quia plenus est in ea indU
cantis sensus.
104. Quot numerus syllabarum
Duarum . Ubi habet ctccentum ? Pe-
nultimo loco. Qualis accentus? Acu-
tus . Quomodo ? Quia dicit, Ubi eirn-
bae breves fuerint, ucuemus prio-
rem ; ut bonus , malus . Unde scis ,
quia ambae breves sunt ? Auctorita-
t e , Qiiis , rogo ,. non moritur, mor-
te gustante saluter ? Quot tempora
vindicat sibi arsis , et quot. thesis?
Arsis unum, et thesis unum. Qui pes
est? Pyrrhichius. Unde habet etymo-
logiam? Pyrrhichius dictus a Pyrrho ,
flio Achillis , eo quod ad fun us pa-
tris armatus eodem metro luserit:
sive qui a, interempto Euripide, eo-
dem metro saltavit armat us, mentis
gaudia corporis exultation e confir-
mans.Inde et Pyrrhichia inventa sal-
tatio dicitur apud Graecos ; e t pes
ipse Pyrrhichius nomen accepit ab
act u, et cantatione Pyrrhi . Simplex
pes est , an duplex ? Simplex . Legi-
timus , an nothus ? Nothus .
1 05. Da secundae coniugationis
verbum. Video.Cuius quaiitatis est?
Indicativae ; quia i ndi co, quid ago.
Quotae coniugationis ? Secundae
Unde hop scis ? Quia.in secun da per-
sona, in indicativo modo, i n tem-
pore praesenti, in numero singulari
e habet ante ( novissimam ) literam :
in passivo, communi , et deponenti
1 04. De inventore pyrrhichii pedis
eadem ferme trad.u.ntur lib. 1 . pag. xxi .
col-i., ubi etiam legitur interempto Euri-
pide : sed utrobique legendum videtur Eu-
ante ( novissimam ) syllabam , Vi-
deo , vides ; videor,vieleris. Fut urum
tempus in quam syllabam mittis ?
De activa declinatione in bo , Vide-
bo ; et de passiva in bor , Videbor .
Corrept a, an producta ? Pr i ma, et
secunda semper productae sunt . Cu-
ius generis verbum est ? Act i vi ,
quod facit ex se passivum ; Video te,
et vieleor a te. Quot participia ve-
ni unt ab hoc verbo ? Quatuor ; ab
activo duo , praesens , et f ut ur um;
ut vielens , et visurus ; et a passivo
duo praeteritum , et futurum ; ut vi-
sus, et videndus Qui numerus est ?
Singularis. Quae figura? Composita :
Viele verbum es t , o praepositio est .
Cuius temporis ? Praesentis. Quota
persona ? Prima . Quae forma ? Per-
fecta: quia plenus est in ea indi-
cantis sensus... Quot numerus sylla-
barum? Tr i um. Ubi habet accentum?
Antepenultimo loco . Qualis accen-
tus est ? Acutus . Quomodo ? Quia
dicit Donatus , quia si penultima
correpta fuerit, acuernus antepenul-
timarn. Qui pes est ?Tribrachys. Un-
de hoc scis? Auctoritate . Da eius
exemplum. Illic sunt oculi : hic ergo
nihil vieleo . Quot tempora habet ?
Tr i a. Quot vindicat sibi arsis tem-
pora , et quot thesis ? Arsis duo , et
thesis unum . Cuius divisionis, est ?
Duplae; quia pars partem duplo vin-
ci t . Simplex pes , est , an duplex ?
Simplex . Legitimus, an nothus?
Semper not hus.
1 06, Da tertiae eleclinatioids ver-
bum .
rypylo, de quo Homerus lib-x 1 . Iliad.
1 06. Fortasse aliquid deest inter JD#j
et e[U0t tempora.
LX X X VI S. I U L I A N I
bum. Percuti. Cuius qualitatis est ?
Indicativae. Quomodo ? Quia indico,
quid ago. Quota coniugatio? Tertia.
Unde hoc scis ? Quia secunda per-
sona ant e ( ultimara ) literam i ha-
bet. Correpta est, an producta ? Cor-
repta . Quomodo ? Quia in impera-
tivo modo in e mutatur ; et in infi-
nitivo modo antepenultimo loco ha-
bet accent um. Futurum tempus in
quam syllabam mittis ? De activa de-
clinatione in arn, et de passiva in
ar ; Percutiarn, per cutes, percutiet ;
Percatiar, percutieris, percutietur,
Cuius generis verbum est? Activum,
quod facit ex se passivimi ; Percu-
ti te , et percutior a te . Quot par-
ticipia veniunt ab isto verbo ? Qua-
tuor ; ab activo duo , praesentis tem-
pori s, et futuri ; ut percutieris, et
forte percus- percutiturus : et a passivo duo, prae-
surus. teritum , et futurum ; ut percussus
et percutiendus . Qui numerus est ?
Singularis . Quae figura ? Simplex .
Quomodo ? Perca nihil est , tio simi-
liter . Cuius temporis ? Praesentis.
Quota persona ? Pri ma. Quae for-
ma? Perfecta ; quia plenus est in ea
indicantis sensus. Quot numerus
syllabarum est ? Tetrasyllabum est.
Ubi habet accentum ? Antepenulti-
mo loco . Qualis accentus est ? Acu-
ti! s . Quomodo ? Dicit Donat us, Si
penultima correpta fuerit, acuernas
antepenultirnam. Qui pes est? Paeon
pri mus. Unde hoc scis ? Auctoritate.
Quot tempora habet? Quinqu. Quot
tempora vindicat sibi arsis , et quot
thesis ? Arsis tria , et thesis duo? Cu-
ius division is pes est ? Sexcuplae .
Q nomodo ? Quia ab aequo unum mi-
nus habet ; a duplo unum super ha-
T O L E T A N I
bet . Legitimus pes es t , an nothus ?
Nothus .
1 07. Da tertiam product am . Ve-
st io . Quae pars oration is est ? Ver-
bum est. Unde hoc scis? Quia et tem-
pus recipit, et personam. Cuius qua-
litatis est ? Indicativae . Quomodo ?
Quia indico , quid ago. Quotae con-
iugationis est ? Tertiae. Quomodo?
Quia in secunda persona, in singu-
lari numero, in activa declinatione /
habet ante novissimam literam, et
in passiva ante novissimam sylla-
bam . Correpta es t , an producta ?
Producta . Quomodo ? Quia in impe-
rativo modo in ipsa i perseverat,
et in infinitivo modo penultimo loco
habet accent um. Futurum tempus
in quam syllabam mittis ? De activa
declinatione volo in arri, volo in
ho , et ' de passiva volo in ar , volo
in bor, Cuius generis verbum est?
Activi, quod facit ex se passivimi ,
Vestio te
y
et vestior a te. Quot par-
ticipiaveniunt ab hoc verbo ? Qua-
tuor : ab activo duo, praesens, et fu-
turum : ut vestiens, et vestiturus :
et a passivo duo, praeteriti tempo-'
r i s, et futuri : ut vestitus, et vestien-
dus . Qui numerus est ? Singularis.
Quae figura ? Composita. Vesti ver-
bum es t , o pronomen est t Cuius
temporis est? Praesentis . Qitota per-
sona? Prima . Quae forma? Perfecta;
quia plenus est indicantis sensus .
1 08. Yy^primam coniurjationern
de neutrali verbo . Ambulo . Quae
pars orationis est? Verbum est. Unde
hoc scis? Quia et tempus reci pi t ,
et personam . Cuius qualitatis est ?
Indicativae , quia indico, quid ago.
Quota coniugatio est ? Prima . Unde
hoc
ARS GRAMMATICA LIB. II.
LXXXVII
hoc scis ? Quia in. secunda persona
ante novissimam literam a habet .
Correpta est , an producta ? Produ-.
et a. Fut urum tempus in quam syl-
labam mittis ? In bo. Cuius generis
verbum est ? Neutralis, quia nec ego
te possum ambul are, nec tu me .
Quot participia veniunt ab isto ver-
bo ? Duo , praesens , et futurum ; ut
ambi dans , et ambulaturus., Qui nu-
merus est ? Singularis . Quae figura ?
Simplex 5 ambii nihil est.,_/<?' nihil est.
Cuius temporis est? Praesentis. Quo*.
ta persona? Pri ma. Quae forma? Per,
fecta ; quia plenus. est in ea i ndi -
cantis sensus.
i o 9 * Da secundam. laceo. Quae
pars oration is est ? Verbum est . Cu-
ius qualitatis est ? Indicativae, quia
indico , quid ago. Quotae coniuga-
tionis ? Secundae . Unde hoc scis ?
Quia in secunda persona ante no-
vissimam literam e habet. Correpta
es t , an producta ? Pr oduct a. Fut u-.
rum tempus in quam syllabam mit-
tis ? In ho . Quomodo ? lacebo.. Cu-
ius generis verbum est ? Neutri; quia
non facit laceo te,etiaceor a te. Quot
participia veni unt ab hoc verbo 2
Duo, praesens, et. futurum, ut. iacens
9
et iaciturus . Quare sediturus non.
facis ? Quamvis, participia duo ve-
ni unt ab activo ver bo, praesens ,
et futurum s fingo illud praeteritum.
tempus passivi,etfacio.sew/wjdem-.
pt um s, dditum. rus, facit sessurus
9
,
non sediturus. Qui numerus est ?
Singularis. Quae figura? Composita .
1 09. Forte, facia, sessurus, et sic dem-
pt-urn erit nominativus.absolutus pro abla-
tivo , ut apud scrip tores medii aevi in usu
Ci;*t.
Quomodo ? Sede verbum est , o pro-
nomen est.,Cuius temporis? Prae-
sentis . Quota persona? Pr i ma. Quae
forma?Perfect a. Qui a plenus est in
ea indicantis sensus.
HQ... Da tertiam correptarn. Cur-
ro . Quae pars orationis est ? Verbum.
est . Unde scis ? Quia et tempus r e-
ci pi t , et personam. Cuius qualitatis
est? Indicativae . Quota coniugatio?
Tertia. Unde hoc scis ? Quia in se-
cunda persona ante novissimam li-
teram i correptum habet. Unde hoc.
scis ? Quia in imperativo modo in e
mutatur ,curre : et in infinitivo mo-
do antepenultimo loco habet accen-
tuai ..Futurum tempus in quam syl-
labam mittis? In, arn , curram . Cuius
generis verbum est? Neut r i , quia
non possumus dicere, Curro te, et
curror te. Quot participia veni unt
ab hoc verbo. Duo,, praesens, et fu-
t ur um, currens, et cursiirus.Quare
curriturus non facis ? Quia quamvis
duo participia veni unt ab hoc ver-
bo, praesens, et fut urum, fingo par-
ticipium praeteriti temporis passivi,
et * faio. cursus :.demium s, addito
rus: fct cursurus. Qui numerus est?
Singularis . Quae figura ? Simplex ;
cur nihil est , ro similiter. Cuius
temporis ? Praesentis . Quota perso-
na ? Prima . Quae forma ? Perfecta;
quia plenus est in ea indicantis
sensus
i n . Da tertiam productam.
Dormio. Quae pars orationis est?
Verbum. est ? Unde hoc scis ? Quia
t em-
i i i . . Supra n. 1 0 7. 0 dictum etiam fuit
pronomen : sed num. i oj . praepositio. Pro.
prie est adverbium
3
aut interiectio..
Lx x x v i i i S. I U L I AN I
tempus recipit, et personam ; Cuius'
qualitatis est ? Indicativae , quia i n-
dico , quid ago. Quotae coniugatio-
nfs ? Teniae . Unde hoc scis ? Quia
in secunda persona numeri sihgu-
laris i habet ant e -novissimam lite-
ram . Hic ante literam quaeris , an
ante syllabam} Ante literam quaero;
JDorrnio, dorrnis . Correpta est , an
producta? Producta . Unde hoc scis?
Quia' in imperativo modo-in ipsa i
perseverat ; et in infinitivo modo in
penultimo loco habet accentum. Fu-
t urum tempus in quam syllabam
mittis ? Volo in am, volo in bo , ut
dbrrniarn , dorinies, dorrniet ; Dormi -
bo , dormibis, dorrnibit . Cuius ge-
neris verbum est? Neutri ; quia nec
ego te possum dormire, nec tu me.
Quot participia veniunt ab isto ver-
bo? Duo, sicut ab activo, praeseli-
tis , et futuri ; ut dorrniens , et dor-
tnitiirus . Qui numerus est ? Singu-
laris . Quae figura ? Composita . Dor-
mi verbum est , o pronomen est .
Cuius temporis ? Praesentis . Quota
persona? Pri ma. Quae forma? Per-
fecta ; quia pi en us est in ea indi-
cali tis sensus.
i i 2 . Da primae coniagationis
verbum de Deponenti verbo . Epu-
lor . Quae pars orationis est ? Ver-
bum est. Unde hoc scis ? Quia et
tempus recipit, et personam. Cuius
qua'itatis est ? Indicativae . Quomo-
do Quia indico , quid ago . Quotae
coniugatioiiis verbum est ? Primae .
Unde hoc scis ? Quia in secunda per-
sona in numero singulari a habet
ante novissimam syllabam. Correpta
est , an producta? Producta . Futu-
rum tempus in quam syllabam mit-
TOLETANI
tis? In bor,Epulabor. Cuius gene-
ris verbum est? Deponent i s. Quot
participia veni unt ab hoc verbo ?
Tr i a, praesens, praet ri t um, et fu-
t urum , epulans , epuatus , epulatu-
rus.Qu numerus est ? Singularis .
Quae figura? Simplex ; epu nihil est,
or similiter. Cuius temporis ? Prae-
sentis . Quota persona ? Prima. Quae
forma ? Perfecta ; quia plenus est in
ea indicantis sensus.
1 1 3 . Da secundae . Confiteor .
Quae pars orationis est? Verbum est.
Cuius qualitatis . Indicativae . Quota
coniugatio? Secunda. Unde hoc scis?
Quia in secunda persona ante no-
vissimam syllabam e habet, Confi-
teris . Correpta est , an producta ?
Producta. Futurum tempus in quam
syllabam mittis ? In bor , Confitebor .
Cuius generis verbum est? Depo-
nentis . Quot participia veniunt ab
hoc verbo ? Tr i a, praesens , praetri-
t um, et futurum, ut coiifitens,confes-
siti , et confessurus . Qui numerus
est ? Singularis . Quae figura ? Com-
posita . Confile verbum est , or no-
men est. Cuius temporis ? Praesen-
tis. Quota persona? Prima . Quae for-
ma? Perfecta. Quia plenus est in
ca indicantis sensus.
1 1 4. Da tertine . Fruor. Quae
pars orationis est ? Verbum est . Cu-
ius qualitatis ? Indicativae . Quota
coniugatio ? Tertia . Correpta est, an
producta? Correpta. Unde hoc scis?
Quia in secunda persona e habet ante
novissimam syllabam. Ergo secunda
est , et non t er t i a. (Si) quomodo
in secunda persona e habet, sic in
tertia in ipsa e perseverasset, secun-
da esse debui t , et non tertia . Sed
quia
ARS GRAMMATICA LI B. II. LX X X I X \
qua in tertia persona in / rnutatur,
et in secunda persona autepenuiti-
rao loco habet, acentum , inde sci o,
quia tertia correpta est . Futurum
tempus in quam syllabam mittis?.
In ar
9
Fntar
9
frueris
9
fruetur . Cu-
ius generis verbum est ? Deponen-
tis . Quot participia veniunt ab hoc
verbo ? Tria , praesens, praeteritum,
et futurum ; ut fruens, fruit us
9
frai-
tnrus.Qn numerus? Singularis. Quae
figura? Composita ex corrupto,et in-
tegro ; Fru nihil est ; or nomen est .
Cuius temporis? Praesentis . Quota
persona ? Prima . Quae forma ? Per-
fecta , quia plenus est in ea indi-
cantis sensus .
1 1 5 . Da tertiam product am .
Mentior . Quae pars oration is est ?
Verbum est . Cuius qualitatis ? Indi-
cativae . Quota coniugatio ? Tertia.
Correpta est , an producta ? Produ-
ct a. Unde hoc scis ? Quia in secunda
persona / habet ante novissimam syl-
labam ; et in tertia persona i per-
svrt; et in secunda persona pe-
nultimo loco habet accentum: inde
scio, quia tertia producta est . Futu-
rum tempus in quam syllabam mit-
tis ? In ar , et in bor ; ut mentiar,
mentieris , rnentietur ; mentibor ,
mentiberis, rnentibitur . Cuius gene-
ris verbum est ? Deponentis . Quot
participia veniunt ab hoc verbo?
Tria , praesens , praeteritum , et fu-
turum; ut mentens , rnentitus, men-
titici is. Qui numerus est ? Singula-
ris . Quae figura? Simplex ; men ni-
hil est , tor similiter. Cuius tempo-
ris ? Praesentis . Quota persona ? Pri-
ma ? Qua forma ? Perfecta ; quia ple-
nus est in ea indicantis sensus.
1 1 6. Daprimarn coniugationem
de communi verbo . Crucior. Quae
pars orationis est? Verbum est. Unde
scis ? Quia tempus reci pi t , et per-
sonam . Cuius qualitatis est? Indi-
cativae. Quomodo ? Quia indico, quid
ago. Quota coniugatio? Pri ma. Unde
hoc scis? Quia in secunda persona
ante novissimam syllabam habet ,
cruciaris. Correpta est , an produ-
cta? Producta. Futurum tempus in
quam syllabam mittis ? In bor, cru-
ciabor, cruciaberis, cruciabitur. Cu-
ius generis verbum est ? Commu-
nis? quia facit * crucior te , et crii- vlx huiusmo-
_ . . . 1 di ex empiimi
cior a te. Quot participia inde ve-
r e p
erietur .
niunt ? Quatuor , praesens, praeter-
itum , et duo futura ; ut crucians,
cruciatus, cruciaturus, et crucian-
dus . Qui numerus est? Singularis.
Quae figura ? Composita ; Cruci no-
men est ; or nomen est . Cuius t em-
poris est? Praesentis . Quota persona
est ? Prima . Quae forma ? Perfecta ;
quia plenus est in ea indicantis sen-
sus .
1 1 7 . Da secundum . Tueor. Quae
pars orationis est ? Verbum . Cuius
qualitatis ? Indicativae . Quota con-
iugatio ? Secunda. Unde 'hoc scis ?
Quia in secunda persona e habet an-
te novissimam syllabam . Correpta
est , an producta ? Producta. Fut u-
rum tempus in quam syllabam mit-
tis ? In bor , tuebor , tueberis , tue-
bitur . Cuius generis verbum est ?
Communis . Quomodo? Tueor te , et
tueor a te facit. Quot participia ve-
niunt inde.ab hoc verbo? Quatuor;nt
tuens , tuitus , tiiiturus, tuendus .
Qui numerus est ? Singularis . Quae
figura? Composita ; Tue verbum est,
M or
xc S. I U L I ANI
or nomen est. Cuius temporis? Prae-
sent i s. Quota persona? Pri ma. Quae
forma ? Perfecta ; quia plenus est in
*ea indicantis sensus .
1 1 8 . Da tertiam . Ampiector .
Quae pars orationis est ? Ver bum.
Cuius qualitatis ? Indicativae . Quota
coniugatio ? Tertia correpta . Unde
scis? Quia in secunda persona e ha-
bet ante novissimam syllabam. Ergo
secunda es t , et non tertia ..Si quo-
modo in secunda persona e habet ,
sic in tertia in ipsa e perseveras-
set , secunda esse debui t , et non
t ert i a. Sed quia in tertia persona
in / mut at ur, et in secunda persona
antepenultimo loco habet accentuai,
inde scio, quia tertia correpta est .
Fut urum tempus in quam syllabam
mittis ? In ar, amplectar, arnplecte-
ris, arnplectetur. Cuius generis ver-
bum est ? Communis; quia facit ctm~
plector te , et amplectar a te . Quot
participia veniunt inde ab hoc ver-
bo. Quatuor, praesens, praeteritum,
et duo futura ; ut amplectens, am*
plexus, arnplexurus , et amplecten-
dus. Qui numerus ? Singularis. Quae
figura?Composita: am nihil est;ple-
ctor verbum est . Cuius temporis ?
Praesentis. Quota persona? Prima?
Quae forma ? Perfecta ; quia in ea
(est') plenus indicantis sensus.
1 1 9. Da tertiam productora.
Vincior. Quae pars orationis est?
Verbum. Cuius qualitatis ? Indica-
tivae. Quota coniugatio? Tertia. Cor-
repta est , an producta ? Producta .
Quomodo ? Quia in secunda persona
i habet ante novissimam syllabam ;
1 1 9 . In ms. erat vincebor, vincebers
T O L E T A N I
et in tertia persona in ipsa / per-
severai; et in secunda persona in
penultimo loco habet accentimi : i n-
de scio, quia in tertia producta est,
Fut urum tempus in quam syllabam
mittis ? Volo in ar, volo in bor,
Vincior, vincieris , vincietur ; Vinci-
bor, vinciberis , vincibitur . Cuius
generis verbum est? Communis;quia
facit vincior te , et vincior a te.
Quot participia veniunt inde ? Qua-
t uor , praesens, praeteritum , et duo
futura ; ut vincieris, vinctus, vin-
cturus, et vinciendus . Qui numerus
est ? Singularis . Quae figura ? Com-
posita ; Vinci verbum est ; or nomen
est. Cuius temporis? Praesentis. Quo-
ta persona ? Prima. Quae forma? Per-
fecta. Quomodo? Quia plenus est in
ea indicantis sensus . Haec ab impe-
rativo , et infinito discerni possunt ,
quando tertiae coniugationis futuri
temporis non in am t ant um, sed
in bo mi t t i t . Interdum cum / litera
in e convertitur, producta si fue-
r i t , non mutabitur ; ut eo, is , ibo,
earn ; queo , quis, quibo, quearn.
Quomodo? Quando tertia coniugatio
correpta fuerit de activo, et neutrali
verbo , sicut est , Lego, Curro , in
imperativo modo mutatur in e, u t ,
lege , curre ; et in infinitivo modo
antepenultimo loco habebit accen-
tuai; ut put a, legere, currere. Quan-
do tertia producta fuerit, in impe-
rativo modo in ipsa i perseverat;
ut put a, si di cam, Dormi, vesti ; et
in infinitivo modo penultimo loco
habet accent um; ac si dicam, vesti-
re , dormire
1 20. De
, vncebhur.
ARS GRAMMATICA LIB. IL xci
1 20. De attivo, et neutrali ver- sionem . Quomodo ? Put a, si dicam,
ho futurum tempus in quam sylla- ,SYo,indico, quid go; sed talem actio-
foam mittis? De pri ma, et secunda nem significo , ut si acceperit r li-
coniugatione activi verbi in ho : de t er am, nihil sit ; et si fuerit, latinum
tertia correpta in am , et de tertia nomen non er i t . Quot participia
producta volo in arn, volo in ho . veniunt ab hoc verbo ? Duo , sicut
Et in passiva declinatione de pas- ab activo , praesens, et f ut ur um,
sivo, deponenti verbo, sive cornimi- ut starts , staturus. Quare di ci t . * sensus imper-
e , ty fectus, edam
ni futurum tempus in quam syl- Sunt praeterea neutra passi va; ut
s i l e g a S } d i c i s %
lam mittis ? De pri ma, et secunda Gaudeo, gavisus sum, audeo, ausus
coniugatione in bor : de tertia cor- surn. Gaudeo, gaudes, gaudet neu-
repta in ar : de tertia producta volo tri generis est verbum, et est secun-
in ar , volo in bor . De passivo, corn- da coniugatio ; et ut faciamus i n
mimi, et deponenti verbo ubi dis- praeterito perfecto t empor e, gaudi-
cernitur tertia coniugatio correpta, vi, gaudivisti , gaudivit, sicut faci-
vel producta ? In secunda , et tertia mus legi, legisti , legit, absurda, et
persona, sicut in ipsis coniugatio- inusitata est ista locutio. Ex ista
nibus superius dictum est ? necessitate transimus in passiva de-
1 2 r. Genera verborurn quot clinatione in praeterito perfecto tem-
sunt? Activa, passiva , neutra , com- pore : et sicut facimus Laetatus sum,
munia , deponentia. Activa quae es , est. Laetatus eram , eras, erat. desiderami-,
ita , aut sic .
sunt ? Quae in o desinunt ex se; Gavisus er am , eras, erat.
et accepta r litera faciunt passiva; 1 2 3 . Deponentia quae sunt ?
ut Lego, legor. Quare dicitur acti- Quae similiter ut passiva in r de-
vimi? Eo quod actionem significet, s i nunt , et ea dempta , latina non
e t
accepta r faciat passivum . Pas- sunt ; ut Luctor, loquor . Deponens
siva quae sunt ? Quae in r desi nunt , verbum quare dicitur?Eo quod unam
et ea adempta redeunt in act i va, significationem deponat,et aliamper
ut Legor, lego . Quare dicitur passi- se ret i neat . Qulern deponit, et qua-
vum ? Eo quod passion em significet; lem ret i net . Passion em deponi t , et
et r adempta redeat in act i vum, actionem retinet ; et ipsa , quam r e-
ut Legor , lego . Quot participia ve- t i net , sub r desi ni t . Item quare di-
ni unt ab hoc verbo ? Quat uor, ab ctum deponens verbum ? Eo quod
activo duo, praesens, et futurum , deponit declinationis suae partici-^
ut legens, et lecturus, et a passivo pium futuri temporis. Quomodo ?
duo , praeterifcum , et futurum , ut Deponens verbum in passiva decli'
lectus, et legendus . natione declinatur , et de passiva de-
1 22. Neutra quae sunt ? Quae clinatione participium futuri tem-
in o desi nunt , et accepta r latina paris in das facit, legendus, non
non sunt ; ut sto, curro. Neutrale in rus. Istud verbum deponens de-
verbum quare dicitur? Eo quod nec ponit declinationis suae participium
certam actionem significet,nec pas- futuri temporis, et non facit dus ,
M 2 sed
xcii S . I U L I A N I T O L E T A N I
sed in riis : Epulaturus. Rursus qua-
i*e dicitur deponeiTs ? Eo quod par-
ticipia futuri temporis r nunquam
careant.
1 2 4. Commune verbum cur di-
citur ? Eo quod actionem, et passio-
nerei in se ret i neat , et ambae sub r
desi nunt . Quot participia veniunt
ab hoc verbo ? Quatuor : ab activo
duo , praesens , et futurum, ut eia-
rnans , et clamaturus , et a passivo
duo , praet eri t um, et fut urum, ut
clamt its, et clarnandus.
1 2
5 * Quomodo se regunt.ista
participia in temporibus ? Partici-
pium praesenfis temporis activi ver-
bi regit futurum passivi : Legens fa-
cit ; demta 5 , adiice dus , et facit le-
cjendus. Et participium praeteriti
temporis passivi verbi regit futurum
activi: Led us facit ; dempta s, adiice
rus 5 facit ledums. Participium prae-
sentis temporis in quibus syllabis
exit ? In duabus . Quomodo ? In ans,
et in- ens : in ans, ut amans ; in ens,
ut leg ens . Et participium praeteriti
temporis in quibus syllabis exit ? In
1
t ri bus, in tus , et in sus, et in xus :
In tus, ut laetatus, in sus, ut vi-
sus , in ecus , ut fixus . Participium
futuri temporis in quibus syllabis
exit ? In duabus, in rus, et in dus :
in ms, ut ledums, in dus , ut l-
gendes .
1 26. Quid distat inter activurn
verbum , et neutrale ? De activo, ac-
cepta r 5 facit passivum , ut lego ,
legor:neutrale verbum si acceperitr,
nihil erit ; et si fuerit, latinum non
eri t . Quid distat inter commune ver-
bum , et deponens . Deponens ver-
bum unam signification em deponit,
et aliam per se retin et ; et i psa,
quam r et i net , sub R desi ni t . Com-
mune verbum et act i onem, et pas-
sionem in se ret i net , et ambae sub R
desi nunt . Numeri verborurn quot
sunt? Duo. Qui? Singularis, ut lego,
pluralis,ut legimus* Quomodo?Quan-
do dico lego, singularis numerus est;
quando dico , legimus , pluralis . Fi-
gurae verboritm quot sunt ? Duae.
Quae? Simplex, ut lego ; composita,
ut ncglego, Quomodo est simplex
figura lego? Le nihil est,go simi-
liter . Quomodo composita neglego ?
Nec coniunctio est , lego verbum
est -, et ex duabus partibus fit unum
verbum compositum , et est compo-
sita figura.
1 2 7. Quot modis verba comp-
nuntur?. Quatuor : ex duobus inte-
gris , U T * discrucio ; dis praepositio in ms.erat dis-
, culcio , et eld-
est , crucio verbum est. E X duobus
c

g
,
corruptis , ut pono ; po nihil est ,
no similiter . Ex i nt egro, et corru-
pto , ut premo : prue praepositio est,
mo nihil es t . Ex cor r upt o, et i n-
tegro , ut cedo ; ce nihil est , do ver-
bum est : sicut item valeo ; va nihil
est . leo nomen est . Tempora ver-
borurn quot sunt? Tria .Quae? Prae-
sens , praet eri t um, futurum . Quot
sunt tempora in declination e ver-
borurn ? Qui nqu. Quae ? Praesens ,
praeteritum imperfectum, praeteri-
t um perfectum , praeteritum plus
quam perfectum, et futurum. Quare
dicitur praeteritum imperfectum ?
Quod inchoatum est , et needum
perfectum. Praeteriturnperfectum,
quod inchoatum est , et nuper per-
fectum est . Praeteritum plus quam

perfectum, quod inchoatum est , et
nec
ARS GRAMMATI CA LIB. II. xeni
nee recordattir t empus, quando per- sonalia sunt ista?Ex quibus perso-
quaedam hie fectum fuisset ; et ulterius nec re- nalia fieri possunt . Quomodo? Ab eo
petita viden-
c o r c
|
a
t u r t empus, quando perfectum quod Facit secleo, secies, seclet, car-
fuisset; et ulterius nec recordatur ro , curris , currit, certo ,certas
9
cer-
t empus, quando perfectum: sicut tat, inde facit sedetur , curritur,
dicit, Dominus regnavit im aeter- eertatur .
nam, et .ultra; id est , et regni eins 1 3 0. Est et aliud genus imper-
non erit finis . Et futurum, quod ad sonalis ver bi , ex QUO personale fieri
futurum agendum sit. non pot est , ut taeclet , piget, pu-
1 28. Personae verborutn quot clet, bet : talia impersonalia s unt ,
sunt ? Tres . Quae ? Pr i ma, ut lego ; ex quibus personalia fieri non pos-
. secunda, ut legis , t ert i a, ut legit. sunt . Quamvis dixerint veteres pu-
Quomodo? Prima persona de se di- eleo, taedeo, libeo, abusive di xerunt ,
ci t , lego : ipsa prima dicit ad secun- non proprie. Item impersonalia ver-
dam , legis : similiter de tertia per- ba s unt , quae non habent certam
sona ad secundam dicit, legit. Par- personam ; sed adiectis pronomini-
ticipia trahuntur a verbo activo DUOI bus , in personam commut ant ur .
Qnornodo ? Quia ab activo verbo duo Dicimus eniai-,libet mihi, bet tibi ,
participia v' eniunt, praesens , et fu- libet Uli. Quomodo ? Quia dum dico,
t urum ; praesens , ut legens , futu- libet, nihil significo . Sed dum a Ji e-
nun , ut lecturus. Aerivi verbi regu- cero ibidem particulam pronomi ni s,
lam neutrale verbum sequi t ur. Quo- et numeruin definio,et personam,
modo ? Neutrale verbum in activa Quomodo Libet impersonale ver-
declinatione declinatur ; in passiva bum es t , mihi pronomen dativi ca-
commune , et depnens . Quomodo? sus : et dum dico , libet mihi, osten
Quia commune, et depnens ver- do primam personam, et singularem
bum in passiva declinatione decii- numeruin ; dum di co, libet tibi, li-
nat ur . bet Uli, (libet Ulis ) , cunet prono-
1 29. Item de irnpersonalibus ver- mi na ost endo, et secundam, et ter-
bis.. Impersonalia verba quae sunt ? tiam personam , et pluralem . Decli-
t JT sedetur , curritur . A quibusdam natio impersonalis ver bi , ex quo.
et decii nari verbum impersonale personale firi non pot est , modo in-
potest ; ut secleo, sechs, sedei; curro, dicativo, tempore praesenti, Pudet
curris, currit; certo , certas, certat. me, te, et illuni ; Pudet nos, vos ,
Quare dicuntur impersonalia ? Eo illos .. Quale impersonale i st ud, ex
quod sine adiectione personae pro- quo personale fieri non potest ? In-
nominis nec numerum definiant, finita numeris, temporibus; praesen
nec personam . Item quare dicitur tis temporis , pudere ; praeteriti ,pu-
impersonale ? Eo quod careat pri - duisse. Quomodo ? Pudere , et pu-
ma , e t secunda persona, et terriam duisse, et ista alda * personalia in- ione,impersi-
per se ret i neat . Rursus quare dici- finita sunt et numer o
5
et t empore,
s o m c < i

tur impersonale ? Eo quod egeat per- et persona .
sona pronominis . Et qualia imper- 1 3 1 . De-
xciv S. I L I A N I
1 3 1 . Dedinatio impersonalis
verbi , x quo personale fieri pot est ,
modo indicativo, tempore praesen-
t i , Itur a me , a te, ab ilio ; itur a
nobis , a vobis, ab illis . Quale i m -
personale est istud, ex quo personale
fieri potest ? Ab e o quod facit eo ,
is, it ; inde fit personale , itur a me,
a te, ab ilio. Haec verba quibus ca-
sibus deserviunt ? Tri bus. Quibus ?
Accusativo, dativo, e t ablativo. Ac-
cusativo , u t pudet me, te, ilium :
ablativo, u t itur a me ,a te, ab ilio :
dativo, libet rnihi, tibi, idi . I n qui-
quibus syllabis exeunt ? In tribus . In
quibus ? In tur, in it, e t in et.
1 3 2 . A se oriuntur , a n a b alia
parte veni unt ? Alia a se ori unt ur;
alia ab indicativo modo veni unt .
Quae i n tur exeunt , a quali parte
veniunt ? Ab indicativo modo , e t
casui serviunt dativo: a b e o quod
facit contingo, contingit, inde facit
contngitur rnihi, tibi, UH. Et quae
in et exeunt , a quali parte veniunt ?
Alia a b indicativo modo veni unt ,
alia a se oriuntur . Quae veniunt a b
indicativo modo ? Ut rnisereor : a b
e o quod fcit in indicativo modo
rnisereor, inde fcit impersonale mi?
seretur me-, te, illurn. Quae oriun-
tur e x s e ? Pudet, taedet, libet, et
cet era.
C A P U T I V.
De Adverbio pars quarta .
1 3 3 . J ^ L d v e r b i u m quid est ? Pars
orationis , quae adiecta verbo signi-
fica t ion em eius explanat, atque im-
p l e t . Quomodo pars orationis Pars
T O L E T A N I
locutionis . Quomodo ? Quae adiecta
verbo significationem ipsius verbi eoe-
planai, et irnplet. Quomodo?Ut pu-
t' a, si dicam , lego . Ecce dum dico.
lego,significo, quid ago : sed me-
diani actionem significo , quia non
dixi bene lego , frequenter, aut in-
stnter. Sed dum dico , lego , addo
ibidem particulam dverbii, ut pu~
ta , si dicam , lego bene, lego fre-
quenter; et sic significationem ipsius
verbi explano^ et impleo. Potest esse
verbum sine adverbio, an non ? Pot-
est . Quomodo ? Si dicit rnihi qui s,
Quid agist Respondeo , lego : ecce
verbum sine adverbio.Et adverbium
sine verbo potest esse ? Non . Quo-
modo ? Ut pura , si dicam , bene, ma-
le , frequenter, instanter , et non
adiecero particulam verbi , lego , ia-
ceo, scribo , sedeo , nihil significo.
1 34. Quomodo ponitur adver-
bium ? luxta verbum , sicut accen-
tus iuxta locution e m, et sonus iuxta
cantum . Quomodo ? Quia sicut l o-
cutio sine accent u, et cantus sine
sono esse non potest, ita adverbium
sine verbo sensus implere non pot-
est . Adverbium quare dictum ? Eo
quod cohaereat verbo^ et significa-
tionem ipsius verbi explanet, et im-
pleat.
1 3 5 . Adverbia tantummodo a
se nasenntur, an veniunt ab aliis
portions?Et a se nascunt ur , et ab
aliis pairtibus veni unt . A quibus?
A nomi ne appellativo , ut doctus,
docte . Quomodo? Doctus appellati-
vae qualitatis nomen- est ; et ab e o,
quod dativus casus in nomine o lite-
ra t ermi nat ur, huic dodo, inde fa-
cit adverbium in e
9
docte .A pro-
- 1 p r i Q ,
ARS GRAMM tflCA LIB. II. xcv
1 3 7. Pro naviter, aut novter (nam
obscurum est) aliud videtur reponendum :
siquidem namter non est a se, sed a na-
mus : et nomiter est a nomus.
tio , figura . Quomodo ? Significatio,
cuius significationis sit ipsum adver-
bium , si l oci , si temporis , si nu-
me r i , aut cuiuslibet. Comparatio,
si recipiat comparationem, si n o n .
Figura, quae figura si t , si simplex ,
si composita.
1 39. Significatio adverbiorum
in quo est ? Quia sunt aut loci ad-
verbia , aut temporis , aut numer i ,
et cet era. Et quot sunt adverbia ?
Infinita s unt . Numero quot sunt
notata ? XXIIII. Quae sunt ? Loci ,
temporis, numeri, negandi,afBrman-
di , demonstrandi, hor t andi , optan-
di , ordinis, interrogandi, similitudi-
ni s, qualitatis, quantitatis, dubitan-
di , personalia, vocandi, responden-
di, separandi, iurandi, eligendi, con-
gregando prohibendi, event us, et
comparai! di ,
1 40. Adverbium loci, Me, ibi,
intus ,foris , sursum , deorsum, alia
similia adverbia sunt l oci . Da tem-
poris . Hodie, nuper, cras,perendie,
et similia adverbia sunt t empori s.
Da numeri. Ut semel, bis. Quomo-
do? Quod ad numerum per t i net ,
semel veni t , bis , ter, aut quater .
Inter semel, et simul est aliqua dis-
credo ? Est . Quomodo ? Simul ad-
verbium congregante est ; ut puta si
dicam ; Simul eamus ad forum . Se-
mel vero adverbium est numeri ; pu-
ta si dicam, Semel venisti inde. In-
ter bis, et vis est discretio ? Est .
Quomodo? Si per b fuerit scri pt um,
erit adverbium numer i ; si per v,
et ad voluntatem pert i nueri t , erit
ver-
pr i o, ut Tidlius, tulliane. Quomo-
do ? Tullius propriae qualitatis no-
men est , inde facit adverbium tul-
liane . Quomodo ? Puta, si faciat quis
talem domum, qualem Tul l i us, tul-
liane fecit.
1 3 6. A vocabulo, ut ostium,
ostiatirn , modo quidquid ad possi-
dendum pert i net , sicut est domus ,
vinca, ager, veteres non dicbant,
nomen illud esse vocabulum. Inde
dicit a vocabulo, ostiatirn, et si qui-
libet faciat domum, et multa ostia
per circuitum , aut fenestras , facit
adverbium inde ostiatirn , facit fene-
stratirn. Da adverbium , quod a pro-
nomine veni at . Meatirn. Quomodo?
Puta, si faciam ego epistolam, facis t u
similem, dico meatirn fecit. Si faciat
alter similem epistolam t ui , tuatirn
fecit. A verbo , ut cursim , strictirn.
Quomodo ? Ab eo quod facit curro,
curris , currit, stringo , stringis ,
stringa , inde facit adverbium cur-
sim , strictirn .
1 3 7. Da a nomine, et verbo.
Pedetentim . Quomodo ? Pes nomen
est , tento verbum est , inde facit
adverbium pedetentim. Da a parti-
cipio . Indulgens, indulgenter. Quo-
modo ? Indulgens participium est , et
ab eo quod dativus casus i litera ter-
minatur ,huic indulgenti, fcit inde
adverbium indulgenter . Da, quod
a se oriatur. Hodie, nuper , rtaviter.
Quomodo oritur a se ? Quia ab alia
parte non trahit originem .
1 38. Adverbio quot accidunt ?
Tria . Quae ? Significatio, compara-
x c v i S. I U L I AN I
verbum indicativi modi, ab eo, quod
facit Volo ,vis, vult. Si autem ad
violentiam pert i nueri t , erit nomeri ;
ut puta si dicam, Vis mihi facta
est. Negarteli, ut nec, non , nequa-
quarn. Quomodo ? Ut puta si dicam,
non feci ; nequaqnarn penetravi ; ne-
quaquam scelus peregi . Affermarteli,
ut etiarn , quielni. Quomodo ? Quia
locutio affirmants ita est , etiam sic
factum est, quidni factum est ? Taie
est quidni , quale est etiarn .
1 4t . Dernonstrandi, ut en , ec-
ce . Quomodo ? Quando alium cuili-
bet demonstrat quisque , sic di ci t ,
En virurn, quern quaerebas; ecce ho-
minem , quern rnernorabas : tale est
en , sicut et ecce . Optandi, ut riti-
nam.Quomodo? Sic solitum est opta-
r e , Utinam legerem , utitiam scrihe-
rem . Hort audi, ut eia . Quomodo ?
Quia ita hortatur, Eia faciarnus hoc,
aut illud. Da eius exemplum. Eia
animal, rurnpe- moras. Item , Va-
riurn, et mutabile semper fernina, et
hostis est, eia . Ordinis , ut deinde.
Quomodo ? Quod ad ordinem perti-
net ; ut put a, si dicam . Dehinc us-
que illuc rneiirn est. Interrogarteli,
ut cur, quare, quamobrern. Quomo-
do ? Quod ad interrogationem per-
tinet , veluti si di cam, cur venisti ?
Quare tardasti? Quamobrern hoc
egisti ?
1 42. Simdituelinis, ut quasi,
ceu. Quomodo ? Si video quemlibet
patris, aut fratris mei habere simi-
litudinem , sic dico , Quasi patrern
rneurn vielissern , ceu . gerrneinum
1 43 . Fortasse omissum fuit exemplum
post verba, cum aliis Da eius exemplum.
In ms. ad marg. circa haec verba, aut paulo
T O L E T N I
rneurn vielissern : ipsum intellectum
habet quasi , quod et ceu . Quaiita-
tis , ut docte ,puchre . Quomodo ?
Ut put a, si dicam, docte egit,pul-
ehre fecit, rite can it. Qiiantitatis ,
ut multimi, parimi, minimum . Quo-
modo? Quod' ad quantitatem perti-
net , multimi est,parimi est, mini-
mum est.
1 43. Dubitaneli, ut forsitan,for-
tasse . Quomodo ? Quod ad dubita-
tionem per t i net , forsitan , sic fa-
ctum est, et fortasse ita illic aci-
clit. Personalia , ut rnecurn , tecum ,
secum , nobiscurn , v obi s cum . Quo-
modo ? Sic dicitur , rnecurn fuit , te-
cum sisiit, secum est. Quare dicit
secum est? Quia qui aliis prope fit,
et secum est, et cum aliis . Qui tan-
tum t i bi , secum est, non cum aliis .
Da eius exemplum. Quia qui aliis
prope esse non pot ui t , saltern is se-
cum fit. Quomodo ? Nobiscurn
5 v 0
-
biscurn , sic dicit nobiscurn est, vo-
biscurn est.
1 44. Vocandi, ut heus . Quo-
modo? Sic antea consuetudo fuit
vocandi , quando unus vocabat aite-
r u m, ut diceret, heus, hew. unde
scribitur, heus tit, in quanarn parte
est hic homo Dei ? Respondendi,
ut heu . Quomodo ? Sic erat mos
ant e, ( ut ) unus alteri responderet ;
dum clamabat, heus tu , responde-
bat heu. Inter heu, et heu est dis-
credo ? Est . Quomodo? Si penulti-
ma litera habiierit accent um, erit
adverbium respondentis ; si vero in
ul t i ma, ut puta si dicam, Heu mihi
mise-
inferis est asteriscus -)<<, quo nott ur,
aliquid omissum.
f
i
ARS GRAMMATICA LIB. IL XCVH
fortasse deest
aliquid .
forte, At'ca-
sto r , et mox
per aedem Po l-
lucis.
xorte,
dici
misero, erit interectio lugentis. Se-
parameli , ut seorsurn . Quomodo ?
Ut puta si di cam, seorsurn segrega
illos, ab invicern separa eos . Inter
invicem, et ab invicern est discre-
t i o, an non?Est. Quomodo?* Quan-
do di co, ab invicem earnus , est ad-
verbium congregantis.
1 45 . Iurantis, ut Aedepol, Ca-
stor, Hercle, rnedius fidius . Quomo-
do ? Sic antea iurabant per aedern ,
per Pollucern, per Cctstorem, per
Herculem ,per rnedius fidius, id est,
per mediam fider . Eligendi, xft.po-
tius, irnmo . Quomodo? Quod ad ele-
ctionem pert i net , potius sic factum
est, ir/imo sic factum erit. Congre-
garidi, ut sitimi, una. Quomodo?
Simul eamus, una par iter eanius .
Inter una , et una est aliquid discre-
tionis ? Es t . Quomodo ? Si nomen
subsecutum fuerit, ut put a, una ani-
ma , erit nomen . Si adverbium sub-
secutum fuerit, ut put a, una pari-
ter earnus, erit adverbium congre-
gantis .
1 46. Prohibendi, ut ne. Quo-
modo? Si prohibens dicit, ne dicas,
vel ne facias ornne malum . Inter ne,
et ne est discredo ? Es t . Quae ? Si
praepositivum fuerit, ne dicas ami-
co tuo , vade , et revertere, erit ad-
verbium prohibentis . Si subiuncti-
vum fuerit, ut quidam dicit, Putas-
ne , bene irasceris super hederam ?
Erit coniunctio. Eveutas, ut forte,
fortuito .Quomodo? Sic soikum est
di cere, quando subito aliquid quis
audi t , forte sic factum est, fortuito
1 46. Corrupta grant verba, exempla
occidit illi. In Vulgata apud lonam est
in super heder.
evenit, extemplo accidit illi.
1 47. Cornparantis, ut magis ,
vel tarn . Quomodo ? Tarn, rnagis ,
et maxime, minus, et minime tota
adverbia cornparantis sunt , quod ha*
bent in se augentis significationem;
ut put a, docte positivns gradus est ,
doctius comparativus , doctissane su-
perl at i va . Modo ista augentis ad-
verbia , tarn , magis , et maxime ,
minus, et minime non erunt adden-
da comparativo, aut superlativo gra-
dui , sed positivo t ant um. Nam com-
parativo , et superlativo gradui adiici
non oportet ista adverbia positivi
gradus. Cui gradui iunguntur ? Com-
parativo t ant um. Nam maxime quid-
vis positivum i ungat ur , pr o superla-
tivo gradii poni t ur.
1 48. Comparano adverbiorum
in quo est ? In tribus gradibus com-
parationis, positivo, comparativo,
et superlativo . Da adverbium posi-
tivi gradus. Docte . Da comparativi .
Doctior . Da superlativi . Dottissime,
Et quae adverbia comparantur? Et
quae a se nasennt ur, et quae ali
aliis partibus veni unt . Tot a, quae
a se nascunt ur, et quae ab aliis par-
tibus veni unt , recipiunt compara-
tionem , an non ? Non . Et qualia ?
Illa t ant um, quae comparari pos-
sili! t . Da adverbium , quod a nomi-
ne veni at , et comparationem reci-
pi at . Sariete , sanctius , solidissi-
me <. Da , quod ab alia parte veniat
s
et, comparationem non recipiat. Ri-
te . Quomodo est adverbium, et quo-
modo venit ab alia parte ? Ritus no-
men
1 47. Sensus implexus, et fortasse Jo-
cus mendosus post verba, Cui gradui u;t*
guntvji
N
in ms.maxime
quisvis.
xcvin S. I U L I AN I
men est
s
et ab.eo , quod facit in da-
ritui.
t
-
x v o
c a s u
n m c
*
r
^
Q
? ^
n c
"
e
^
a C
^
a
d*
verbium rite. Pa> quod a se oriatur,
et non comparetur . Hodie, nuper,
hesternum > et simiiia .
1 49. Gradus ipsi semper longi
sunt , an semper breves ? Interdum
l ongi , interdum breves. Quomodo ?
Q nan do ab alia parte veneri t , et ab
una syilaba in comparatione inchoa-
verit , sicut est ciocte, doctius, doctis-
sirne, positivus l onguseri t . Quando
ab una syilaba inchoaverit, sicut est
desi- ... brevis. Quando a se ortum fuerit,
et positivus, et comparativus sem-
per breves sunt r Superlativus tameu
gradus
1
in omnibus adverbiis, quae
comparari non possunt, semper lon
gus est .
1 5 0. Da adverbia , quae in e pro-
ducta exeunt. Docte, sedule. A quali
nomi ne veniunt ? Quod dativo casu
o Iitera t ermi nat ur, ut hide docto ,
facit adverbium docte; hide sedido
facit adverbium sedide. Quae in r
exeunt , a quali nomi ne veni unt :
quod dativo casu i litera termina-
tur , ut huic agili, agiliter facit in
adverbio; hide vehci facit velociter.
1 5 1 . Venit aliquid contra istam
regulam? Veni t . Quomodo? Durus
appeliativae qualitatis nomen es t ,
et dativus casus o litera terminatur
in nomi ne, ut hide duro . Adver-
bium in e exire debuit, dure. Modo
venit contra regul am, et non facit
dure, sed duriter.
1
5
2
Figurae adverbiorum quot
sunt? Duae. Quae? Simplex, et com-
posita. Simplex, ut quid, vel docte ,
i^2 Quod docte, et jirudenter sint
simplex figura,non satis explicatur, ne-
T O L E T A N I
prudenter . Quomodo ? Quid mono-
syllabum est , et est simplex figura :
Doc nihil est , pruden similiter ni-
hil est , et est simplex figura . Com-
posita , ut quidquid, indotte, imprUf
denter . Quomodo est composita fi-
gura ? Quid adverbium est , quid si-
militer . In praepositio, docte adver-
bium est . In praepositio est , pru-
denter adverbium est , et est com-
posita figura.
1 5 3 . Et quot modis adverbia
componuntur ? Quatuor : ex duobus
integris, ut nohiscum ; nobis prono-
me n est , cum praepositio est . Ex:
duobus corruptis, male, rna nihil
est , le similiter . Da ex integro , et
corrupto . Saepe , se pronomen es t ,
pe nihil est . Da cx corrupto, et i n-
tegro. Frequenter xfreqaen nihil est,
ter adverbium est . Da ex pluribus.
Obedienter ; obecli verbum est , en ,
et ter adverbia s unt .
1 54. Adverbia locaiia vel in lo-
co , vel de loco , vel ad locum. Quo-
modo in loco ? Ut hie, ibi, iutus,
foris , sursurn, deorsurn , et cetera
simiiia loci sunt adverbia. Quomodo
de loco ? Ut hinc, inde. Quomodo?
Hinc vadit, inde venit. Item iutus
venio, et foris venio . Quando de i n-
tus , foris venio : quando foris, intus
venio.
1 5 5'. Quomodo ad locum ? Ut
line, illuc. Quomodo ? Hue venit, il-
lue vadit'.Item intus eo , et foris eo.
Quomodo ? Intus eo , quando de fo-
ris , intus vadit, foris eo, quando
de intus , foris vadit.
1 56. Sed
que alibi traditis consentii Confer 11, seq.
ARS GRAMMATICA LIB. II. x c i x
1 5 6. Sed in loco, et de l oco, region ibus adiici solet * quemadmo- forte, Quo mo -
candem significationem habent , ut dam nomina civitatum sine prae-
d
tr'\'sldd7eTt
iritns sum , intus eo;foris sum ,foris positionibus proferuntur . Provili- responsio .
venio . Nam ad locum aliam signi- ciarum, locorum, villarum
9
atque do-
ficationem habent , ut intro eo
9
fo- morum euomodc| proferenda sunt ?
ris eo . Deintus aut em, et deforas Cum praepositionibus:; ut de Africa
sic non dicitur . Quomodo ? Ad fo- venio ; ad Siciliarn per go ; in Italia
ras , vel de for as . Quomodo ? Non sum ; excepto, Dornum Consulis eo ,
dicendum est cum praepositione ; rus eo . Nam ad proprium domum
deintus venio, deforis venio, adintus cum praepositione dicendum est,Ad
eo , adforis eo : sed sine praepositio- domum me am eo .
n e , intus, foris, liinc, inde : quam- 1 59. Quando ad civitatem arnbu-
vis legerimus desursurn , desubito , lat quis , et interrogator : Ubi arnbu-
et exinde, et abusane, dehinc. Sed las ? Per qualem casum responder
liaec tamquam unam partem oratio- debet ? Per accusativum; ut puta, To-
nis sub uno accentu pronunciabi- leturn pergo , Caesaraugustarn ani-
mus . Per locum, ut hac, illac . Quo- buio , Et quando de civitate ad ci-
modo? Sic dicitur,quando homo hue, vitatem venit quis , et interrogatur ;
atque illue exambulat, hac, illac quo proficisceris ? per qualem casum
ambulai. responder debet ? Per septimum .
1 5 7. Nomina civitatum per qua- Quomodo ? Toleto proficiscor , Ser -
iem casum proferenda sunt ?Quan- cinomi propero.
do pri mae, et tertiae declinationis
fueri nt , ut puta haec Emerita, hu- C A P U T V.
ins Emeritae ; haec Carthago , luius
Carthaginis^et dativum casum pro- De Participio pars quinta.
ferenda sunt ; ut put a, si interro- jr>
gatur quis , Ubi es ? respondet per 1 60. Larticipiurn quid est? Pars ora-
dativum casum, Emeritae sum, Car- tionis, partem capiens nomi ni s, par-
thagini sum. Quomodo aut em, si se- temerne verbi . Quomodo pars ora-
cundae declinationis fuerint ? Per tionis ? Pars locutionis . Quomodo
genitivum casum proferenda sunt ; partem capiens nominis
9
partemque
ut put a, hic Toletus; huius Toleti, verbi? Quia partem capit a nomine,
respondes per genitivum casum, et partem a verbo. Quid capit a
Toleti sum . nomine? Genera, et casus . Quomo-
1 58. Nomina civitatum cum do?Quia quemaelmodum nominibus
praepositionibus proferenda sunt, an accidunt gener a, et casus, ita et
non ? Non , c[uia iis praepositio non participiis. Genus, si masculinumsit,
ant eponi t ur, cmae provinciis, locis, si femi ni num, si omnis generi s;
casus,
1 5 7 . In ms.erat Emereta . Exempla certe Caesaraugusta, Barctaona. Regula de
petita sunt ex urbibus Hispaniae
3
Eme- dativo casu sequiors aetatis est,
rita 3 Toleto
3
et fonasse Cartilagine : infra
N 2
c S. I ULI AN1 T O L E T A N I
neutri ; quando dico legens, omni s.
Quomodo omnis} Quia sic dicitur
propter virum , sic propter mulie-
r e m, sic propter manci pi um.
1 63. Casus participiorurn quot
sunt ? Sex. Qui ? Nominativus , hic
legens, genitivus,huius legentis, da-
ti vus huic legend, accusati vus, hunc
legentem, vocativus o legens, abla-
t i vus, ab hoc legenti. Tempora par-
ticipiorurn quot sunt ? Tr i a. Quae ?
Praesens , ut legens ; praeteritum ,
ut lectus ; fut urum, tectums . Quo-
modo? Si praesentis temporis sit
ipsum participium , si praeteriti, si
futuri. Et participia praesentis tem-
poris in quibus syllabis exeunt ? In
duabus . In quibus ? Et in ans, et in
ens, ut amans , et emens. Praesen-
tis temporis participia cuius gene*
ris sunt ? Semper omni s. Quomodo ?
Quia sic dicitur pro vi r o, sicut et
pro muliere, vel propter mancipium,
legens vir,legens midier,legens man-
cipium . Participia praeteriti tempo-
ris in quibus syllabis exeunt . In tri-
bus . In quibus ? In tus, sus, et xus ;
ut arnatus, visus, et fiocus. Futuri
temporis participia in quibus sylla-
bis exeunt ? In duabus , id e s t , i n
rus , et in dus ; ut visurus, et vi-
dendus
1 6 4 . Significationes adverbiorum
quot sunt? Ab activo verbo duo par-
ticipia veni unt , praesens , et futu-
r u m, ut leg ens, tectums. A passivo
duo , praeteritum , et futurum , ut
lectus , legendus. A neutro duo, sic-'
ut ab activo, praesens, et futurum ;
:
ut
quot sunti Vel reponendum participiorurn
pro adverbiorum
casus, si nominativus, si genitivus,
si quilibet de istis sex casibus ; quia
ipsum est in verbo significatio, quod
et genus ; et ab ipsa signification e
verborum requiruntur genera par-
ticipiorum . Quomodo? Si ab activo
verbo veniat ipsum participium , si
a passivo , si a neutrali, si a depo-
nent i , si a communi .
1 6 1 . Quare dicit ab utroque nu-
merum, et figurarli ? Quia sicut no-
mi ni , et verbo accidit numer us, et
figura,, ita et participio ; id est , si
simplex figura si t , si composita, si
singularis numerus si t , si pluralis.
Participio quot accidunt? Sex. Quae?
Genera , casus , tempora , significa-
tiones , numerus , figura ? Quomodo
generai Oxmxs generis sit ipsum par-
t i ci pi um, si masculini, si feminini ,
si omni s. Casus. Qualis casus si t ,
si nominativus, si genitivus , si cu-
iuslibet. Tempora . Cuius temporis
si t , si praesentis, si praeteriti, si fu-
turi . Significationes. A quali signi-
ficatione verbi veniat ipsum parti-
cipium , si ab activa, si a passiva,
si a qualibet. Numerus. Si singu-
laris si t , si pluralis . Figura . Si sim-
plex si t , si composita.
162. Genera participiorurn quot
sunt? Quatuor. Quae ? Masculinum ,
ut hic lectus; Fernininurn, ut haec
lecta ; Neutrurn, ut hoc tectum; Com-
mune ex tribus generibus , ut hic,
et haec, et hoc tegens . Quomodo ?
Quando dico lectus participium est
generis masculini ; quando dico le-
cta , feminini ; quando dico tectum,
1 64. Videntur ex alieno loco hue irre-
psisse verba , Significationes adverbiorum
ARS GRAMMATICA LIB. II.
ci
ut starts , staturus. A deponenti
t r i a, praesens, preteritum, et futu-
r um , ut loquens, beut us, locuturus :
a communi quatuor, praesens, pre-
teriturn, et duo futura; ut criminum,
crirninatus, crirninaturus , criminan-
clus.
1 65 . Quomodo se regunt in
temporibus ista partieipia ? Partici-
pium praesentis temporis activi re-
git futurum passivi . Quomodo ?
Praesentis temporis partieipium de
activa declination e leg ens facit; dern-
pta inde ultima litera, id est , s , re-
manet legen : adiiee unam syllabam
dus, facit legendus. Quod est futuri
temporis partieipium ? De passiva
declinatione, et praeteriti temporis
partieipium de passiva declinatione
regit futurum de activa .Quomodo ?
Lectus facit partieipium praeteriti
temporis de passiva declinatione;
dempta ultima litera, id est , s, r e-
manet lectu : adiieis syllabam rus
et facit ledums ; quod est partiei-
pium futuri temporis de activa de-
clinatione .
1 66. Nurneri partieipiorum quot
sunt ? Duo Qui ? Singularis, ut hic
leg ens; pluralis, ut hi legentes . Quo-
modo ? Quando dico, hic legens, sin-
gularem, quando dico , hi legentes,
pluralem ostendo numerum . Figu-
rae partieipiorum quot sunt ? Duae ,
Quae ? Simplex , ut legens , compo-
sita , ut neglegeris. Quomodo ? he
nihil est;gens quamvis nmen si t ,
Donatus tarnen simplici figura hoc
. pdsui t , et est simplex figura . Nec
coniunctio est , legens partieipium
es t , et est composita figura .
1 67. Quot modis partieipia com-
ponunt ur ? Quatuor . Quomodo? Ex
duobus integris , ut abscultans ; abs
praepositio ablativi casus est , cultans
partieipium es t . Ex duobus corru-
ptis , ut efciens ; effi. nihil est , ciens
similiter . Ex integro , et corrupt o,
ut dornans : da verbum es t , maus
ni hi l . Ex corrupt o, et integro , ut
laedens : lue nihil est , dens nomen
est . Ex pluribus , abdictus ; ab prae-
positio es t , die verbum est , tus no-
men es t .
1 68. Da declinationem partici-*
pii. Videns partieipium est generis
omnis , quia sic dicitur , videns vir,
videns rnulier , videns mancipium ,
numeri singularis, figurae simpli-
cis , significationis activae, quod fa-
cit ex se passivum, temporis prae-
sentis , casus nominativi-,, accusati-
vi , et vocativi, quod declinabitur
9
sicut declinantur tota partieipia ..
C A P U T VI.
De Coniunctione Pars Sexta .
1 69. C^Xiid est Coniunctio? Pars
orationis annectens , ordinailsque
sententiam . Quomodo pars oratio-
nis } Pars locution is . Quomodo an-
nectens , ordinansque sententiam ?
Quia coni ungi t , et ordinat senten-
tiam . Quomodo ? Put a, si dicam ,
Ego, tu earnus ad forum, nec con-'
iuneta est modo sent ent i a, nec or-
di na-
167 Exempla figurarum sibi non co- alios grammaticos, ex quibus Iulianus haec
haerent neque apud lulianum
a
neque apud fere onfnia sumit,
c u S. I ULI AN
di nat a, quia non habet coniunctio-
nem interpositam, sed dum dico
cum fterposita coniunctione, Ego,
et tu earnus ad forum, et coniun-
gi t , et ornat locutionem. Coniun-
ctio quare dieta ? Eo quod coniun-
gi t , et ornat locutionem . Coniun-
ctio quare dieta ? Eo quod coniun-
gat, et ornet sensum, et locutionem.
Item quare dieta est coniunctio ?
Eo quod clausulae male cohaerentes
coniunctione ornentur .
1 7 0. Rursus cur dieta est con-
iunctio ?Eo quod disiuncta coniun-
gat , et eis ornatum locutionis in-
ferat. Coniunctioni quot accidunt ?
Tri a. Quae ? Potestas , figura, ordo. .
Quomodo potestas ? Cuius potesta-
tis si t , si copulativae, si disiuncti-
vae , si expletivae , si causalis , si ra-
tionalis . Quomodo figura ? Cuius fi-
gurae si t , si simplicis , si composi-
tae . Quomodo ordo ? Cuius ordinis
si t , si praepositivus, si subiuncti-
vus. Potestas coniunctionum quot
species habet? Qui nqu. Quas? Co-
pulativas , disiunctivas , expletivas ,
causales , et rationales . Da copula-
tivas , et, que, at, atque, ac, ast.
Quot sunt ? Sex.
1 7 1 . Ex his quae sunt simpli-
ces, et quae compositae ? Composita
u n a , quae est atque . Quomodo? At
coniunctio es t , que similiter : et re-
liquae quinqu simplices. Quare di-
cuntur copulativae ? Eo quod copu-
lent sensum, et locutionem. Et con-
1 72- Allegantur duo versus Dracontii
l i b. i . , in cod-vatic corrupti : primus Ac
aere tacitas agt, et corde quiriti in edit.
Rom. l. i. V . 3 J 7 . , Et de se tacitus, quae sint
haec cuneta, requirit, - Et quare secum non
sint haec ipsa , volutat . In cod. Azagrensi
E P I S C O P I
iunctio quomodo copulat sensum,
et locutionem? Puta, si dicam, Ego ,
et tu. Que quomodo ? Dixitque
Deus. At quomodo ? At si de plebe
quisquam. At coniunctio quibus ca-
sibus deservit ? Omnibus . Nomina-
tivo , At regina gravi iameluelum
saucia cura . Genitivo., At furiis
Caci mens efferet. Dativo , At tibi
pro scelere clamai. Accusativo, At
me turn saevus circumstetit horror.
Vocativo : At tu elictis, Albane , ma-
neres. Ablativo, At parte ex alia ,
qua setxa latentia late - Intlerat
torrens. Item , At parte ex cdia,fin-
git quam conditor unus .
1 7 a. Atque quomodo? Atque ut
pro me orare iubeas. Ac quomodo ?
Ac de re tacitus angit, et corde
requirit. Ast quomodo ? Ast homi-
nem non terra parit, /20/2 pontus
ab unelis.
1 73 . Quae sunt ex his commu-
nes aliis partibus ? Et semper con-
iunctio est : quae est pr onomen,
est et coniunctio : quando praeposi-
tivum fueri t , ut put a, quae anima,
erit pronomen , et cum diphthongo
scribendum: si subiunctivum fuerit,
ut put a, Dixitque Dominus, erit
coni unct i o, et sine diphthongo scri-
bendum . Ael est coni unct i o, et est
praepositio : quando per d fuerit
scriptum , ut puta , Ael villam va-
dit , erit praepositio : si per t fuerit
scri pt um, ut put a, At ille respon-
dit, erit coniunctio. Atque semper
coniun-
ex correctione Eugenii Toletani : Hac de
re tacitus angtque, et corde requirit. Al-
ter est versus HI. Ast hominem <&c. Apud
Iulianum in hoc ms.erati undis. Confer
infra num. 1 84.
ARS GRAMMATICA LIB. II.
coniunctio est . Ac est coniunctio
5
hand procul residens, id est , non
est et pronomen : quando praepo l onge, erit adverbium negandi , et
sitivum fuerit, si di cam, Ac si a cum aspiratione scribendum; quan
parte diceretur, erit coni unct i o, et do dixero Ant ego , aut tu
9
erit
sine aspiratione scribendum: quau coniunctio disiunctivae potestatis,
f orte, subiun- do * subiunctivum fuerit praeposi et sine aspiratione scribendum.
1 , 1 1 1 , 1 1
' t i oni , si di cam, In hoc causa ille Ve est coniunctio, est et praepo
iudex fait, erit pronomen , et cum sitio: quando fuerit praepositivum,
aspiratione scribendum . Ast sem et commotione animi di ct um, ut
per coniunctio est . puta , Vaemihi mater rnea
5
erit i n
174. Da disiunctivas. Aut,ne, teriectio dolentis:quando fuerit sub
vel, neu , , neque. Quot sunt ? i unct i vum, ut puta , Setisve tectus ,
Sex . Quot simplices, et quot com hispida et lanugine, erit coni unct i o.
positae ? Quinque simplices , et una Vel semper coniunctio est . Ne i n
composita, id es t , neque . Quo terdum coniunctio es t , interdum
modo? Ne coniunctio est , et que adverbium. Quando praepositivum
similiter . Quare dicuntur disiuncti fuerit, ut puta , Ne facias omne ma
vae ? Eo quod disiungant sensum , lam , erit adverbium prohibentis :
non locutionem . Et quomodo sen quando subiunctivum fuerit, ut pu
sum di si ungunt , si locutionem ita t a , Tantane vos tenuit generis fi
disiunxissent, poterat dici coniun ducia vestri? Erit coniunctio . Nec,
forte deest ali ctio ? Non . Quomodo ? Disiunctio. neque semper eoniunctiones s i i Ht .
' i
u l d
Quomodo disiungunt sensum, et 1 76. Quare disiunctivae? Quia
non locutionem? Put a, si di cam, unum e duobus aliquid agere osten
Ego, aut tu faciamus hoc, aut illud; dunt . Aut quomodo ? Aut ego , aut
unum e duobus aliquid (feeere ) de tu earnus ad forum. Ve quomodo ?
here ostendit. Setisve tectus , hispida et lanugine.
1 7 5 . Quot sunt ? Sex . Quot sim Vel quomodo ? Tu si non vadis il
plices , et quot compositae ? Qui n lac, vel ego vadum . Ne quomodo <?
que simplices, et una eomposita , Putasne bene iras'ceris super hede
id est , neque; ne coniunctio est , ram ? Nec quomodo ? Si tu non vis,
que similiter, ex duabus coniunctio nec ego faciam quidquam . Neque
nibus una efficitur eomposita . Quae quomodo? Neque istudfeci
9
neque
sunt communes ex his cum aliis par illud.
turns? Aut est coniunctio , est ad 1 7 7 . Da expletivas ... Quidem^
verbium : quando pronomen fuerit equidem, saltirn, videlicet, quarn
positivum ( sic ) , ut puta , Corvus quarn , quamvis , quoque , autem ,
por
1 74. In hoc , et scq.num. quaedam re them.hymn>7.v.6^. Corruptus quoque erat
peti ta sunt oscitatione librarii, ut videtur: in codice versus Virgilii libr. 1 . Aeneid.
nisi ma l i s , l ul i ani hoc proprium esse, ut v. 1 36- teneat generisfiducla ausirn pro ge-
di sci pul um melius instrueret. neris tenuit fiducia vestri, ut est apud Vir
1 7 3 . Mcndos e in ms. Setisve tectis in gilium .
h o c , et s eq. num. Versus est Prudentii Ga
civ S . I U L I A N I T O L E T A N I
porro , tctmen . Quot sunt ? Decern.
Ex his quot sunt simplices, et quot
compositae ? Sex sunt compositae,
et quatuor simplices . Da composi-
tas . Quidm , equidem , videlicet,
quamquam, quamvis, quoque. Quo-
modo ? Qui pronoinen est, dern ver-
bum . E praepositio est , quidem con-
lunctio . Vide verbum est persona-
l e , licet impersonale : quarti prono-
men es t , et quarn similiter : quarn
pronomen es t , z;/s et verbum est ,
et noraen : quando ad voluntatem
pert i nueri t , ab e o, qUod facit volo,
vis, vult, est verbum ; quando ad
violentiam, ut puta , vis mi hi facta
est, erit nomen . Quo pr onomen,
que pronomen , et coniunctio , ut
supra dictum est i am, et sunt o-
mnes figurae compositae.
1 78. Et simplices quot sunt?
Quatuor. Quae ? Saltim, autem, por-
ro , tarnen . Quomodo ? Quia compo-
sitae ex duabus partibus non sunt .
Quae sunt ex his communes cum
aliis partibus ? Tres , quamquam ,
quoque, porro. Quomodo ? Quam-
quam, quando norrien subiunctivum
fueri t , si dicas, quamquam mulie-
rern accusas, erit pronomen : quan-
do pro quamvis positivum fueri t ,
ut put a, quamvis in imagine Dei
ambulai homo, erit coniunctio. Quo-
que quando nomen subsecutum fue-
rit , ut puta , A quoque mulierern
Udisti, erit pronomen : quando ver-
bum , ut put a, Tu quoque fac simi-
liter, erit coniunctio. Porro est no-
men : quando pro longe fuerit po-
s i t um, ut put a, porro ultra te est
sagitta, erit adverbium loci : quan-
do pro autem, aut tamen positura
fuerit, ut put a, Porro tu animain
tuarn liberasti, erit coni unct i o.
1 79. Ex istis eptem semper
sunt coniunctiones . Da consoles .
Si, etsi, etiam , etiamsi , et cetera .
Quot sunt ? Triginta t res. Quot sim-
plices , et quot compositae ? Quin-
decim simplices, et decern et octo
compositae. Quae sunt "ex his com-
munes cum aliis partibus? Tr es.
Quae? Quando , ne, quarnobrern. Et
quomodo ? Put a, si dicarn, quando
venisti, erit adverbium temporis .
Ne est coniunctio , est et adver-
bium , ut supra dictum est Quarn-
obrern est coniunctio , est et ad-
verbium interrogantis ; ut puta , si
dicam -, quarnobrern tale nefas ges-
si sd exit adverbium interrogantis.
1 80. Istae aliae semper coniun-
ctiones s unt . Quomodo simplices?
Si simplex est, quia monosyllabum
est . Etsi : et coniunctio est, si simi-
l i t e r ^ est composita. Etiam : e prae-
positio est , tiarn nihil est . Etiamsi :
etiam coniunctio est , et si simili-
ter . Acsi : ac coniunctio est, si simi-
liter. Siquidem : si coni unct i o, qui-
dem coniunctio est . Quando : quan
nihil est , do verbum est ; et sunt
compositae figurae omnes . Quando-
quidem : quando coniunctio est, qui-
dem similiter . Quin simplex est .
Quinetiam , quin coniunctio es t ,
etiam similiter. Quatenus : qua pro-
nomen es t , terms praepositio. Si
simplex. Sen , se pronomen est , u
interiectio est .
i 8r . Sive : si coniunctio es t ,
ve coniunctio . Neve; ne coniun-
ctio est , et ve similiter . Nam sim-
plex est . Namque: nam coniunctio
es t ,
ARS GRAMMATICA LIB. II.
cv
es t , et que similiter. M simplex
est. Nisi: ni coniunctio es t , et si
similiter. Nisisi: nisi,et si coniun-
ctiones sunt . Enirn: quamvis e prae-
positio si t , simplex figura est . Ete-
nirn : et coniunctio est , enirn simi-
liter . Ne simplex. Sed similiter. In-
terea: in praepositio est , ter aclver-
bium est , a praepositio est . Quam-
obrern ; quarn pronomen es t , oh
praepositio est , rem nomen est .
Praesertirn : prae praepositio est ,
sertirn nihil est . Item simplex figura
est. Itemque ; item coniunctio est ,
et que similiter . Ceterurn simplex .
Alioq uin : alio nomen est , quin con-
iunctio est . Praeterea: prae praepo-
sitio est , ter aclverbium est , ea pro-
nomen est .
1 82. Quare dicuntur causales}
Eo quod in causis ut ant ur . Da ra-
tionales . Ita , itaque, enirn, etenim ,
if/itnr, scilicet, videlicet, iccirco ,
propterea . Quot sunt ? Decern et
septem . Ex his quot sunt simplices,
et quot compositae ? Novem simpli-
ces , et octo compositae . Quare cli-
cunt ur rationales^ Eo quod in ra-
tionibus ut ant ur . Ubi causa es t ,
potest esse ratio? Potest . Quomodo?
forte, venimr. Quia de causa * venit ad rationem .
Et ubi est ratio , potest esse causa ?
N011 . Quomodo ? Quia dum causa
or i t ur , adhuc ratio non i nt erest .
Dum autem ratio veni t , quae causa
in ms. inter
m t e i
" e s s e potest ? Quia causae ratio
vo n est. succedit.
1 83. Inter causales, et ratio-
nales est aliquid i nt er , an non ?
1 83 . Fortasse ferro, per medium no-
ctem , per diem . In ms. est per.menoctu.
1 84. Hoc loco duo Dracontii versus
Es t . Quid ? Sicut superius di xi , ubi
causa est , ratio esse potest ; ubi ra-
tio est , causa esse non potest. Da
eius exemplum. Inter causales, et
rationales multum interest. Primum
scire debemus , aliud esse causam,
aliud rat i onem. Causa est , quae nos
cogit Qad) aliquid faciendum. Ra-
tio 3 qua utimur in faciendo, ut pu*
ta , si dicam , occido hominem, et
tollo eius hereditatem , causa est ;
ratio est , qua quis utitur in facien-
do ; quomodo eum occidere debeam,
veneno, ferro, per me , noct u, per
diem , quo in loco , quotiens . Ergo
de causa l oquens, causali utere, cum
de ration e , ration ali utere . Si illurn
occidam, tollarn eius hereditatem *
Si causalis est , bene dixisti ; sed de-
beo veneno occidere, debeo clam ,
ergo latebo . Quando ergo coniun-
ctio rationalis es t , bene dixisti.
1 84. Figurae coniunctionum.
quot sunt ? Duae . Quae ? Simplex,
ut nam . Composita , ut namque .
Nam coniunctio est , et que simi-
liter , et est figura composita . Ordo
coniunctionum in quo est? Quia aut
praepositivae sunt coniunctiones ,
ut ac, ast. Quomodo ? Quia semper
praeponuntur , et non subiungun-
tur . Da, ubi praeponuntur . Ac de
re tacit us angit, et corde requirit.
Ast hominem non terra park , non
pontus ab undis . Aut subiunctwae ,
ut quae , autern . Quomodo ? Quia
semper subiunguntur. Da, ubi sub-
i ungunt ur. Dixitque Dorninus . Di-
xit autem Dorninus. Aut commu-
nes j .
minus male exarati sunt : sed in 1 . fortasse
Eugenius correxit, Ac de se tacitus angit,
et corde requirit, non Ac de re-
o
evi S. I ULI ANI
nes, ut et, igitur . Quornodo? Quia
et praeponunt ur, et subiunguntur.
Da , ubi praeponuntur , et subiun-
gunt ur . Et locutiis Dominus ipse
dixit : e t , Igitur cum veaisset vir
Dei . Item , Dixit igitur Dominus.
C A P U T VI I .
De Praepositione.
i85.C^Xiidl est praepositio} Pars
orationis , quae praeposita aliis par-
tibus orationis , signification em ca-
rimi aut compl et , aut mut at , aut
mi nui t . Quornodo pars orationis ?
Pars Iocutionis.Quomodo quae prae-
posita aliis partibus orationis ? Quia
omnibus praeponitur, et sibi ipsi.
Praeponitur nomi ni , ut infelix, in-
deceits. In praepositio est,felix no-
mea est . Da , ubi pronomini prae-
jponatur. Absque me, ate . Da , ubi
verbum praecedat. Praefero : prue
praeposi t i o^st , fero verbum es t .
Adverbio quornodo praeponitur? Ex-
presse : ex praepositio est , presse
adverbium . Sibi ipsi praeponi t ur,
ut circumcirca . Quornodo ? Circa se
demonstrans aliquid, dicit. Signifi-
cationem earum quornodo complet ?
Ut clarus , praeclarus. Clarus dici-
t ur , cuius claritas patescit ; praecla-
rus , cuius claritas multum patescit,
1 8 6. Quornodo mutat ? Ut felix,
infelix. Felix dictus a felicitate, non
quod nomine ipso nuncupat ur , sed
1 8 I n ms.pars orationis, quae prae-
ponitur : sed infra repetitur quae praeposi-
ta , et id exigit sensas .
1 8 7 . Post verba, In contrarlum vertit
3
crediderim aliquid abesse . Sensus ita pro-
cederet : IN allquando In contrarlum ver-
tlt, allquando non vertit : vertit, ut Fl-
DVS, INFIDVS : non vertit, ut NATAT,
TOLETANI
merito animi accidit. Infelix autem
dicitur, quod ex miseria ani mi , cor-
porisque veni t . Quornodo minuit ?
Ut dolus, subdolus . Dolus dicitur
r es , quae accidere pot est , aut ex
i nvi di a, aut ex quolibet acni . Sub-
dolus quid minus significat. A do-
lore cordis intrinsecus, id est , quod
causae ortus teneri diu non com-
petit . Aut in contrarium vertit ;
ut natat, innatat. Quornodo ? Tale
est natat, sicut et innatat : unde et
dicit quis
9
Innatat alnus - Missa
Pado. Quornodo ? Alnus genus est
arboris, Pado flumen est . Abscissa
alnus prae flumine ipso ducebatur.
1 87. Praepositioni quot acci-
dunt ? Unum. Quid ? Casus t ant um.
Quot casus ? Duo. Qui ? Accusativus,
et Ablativus. Quot praepositiones
sunt casus accusativi ? XXX. Quae ?
Ad, apud, ante, adversurn , eis , ci-
fra , circuiti, circa, contra , erga ,
extra , inter , intra , infra, iuxta ,
ob, pone, per ,prope, propter , se-
cundum , post, trans , ultra , prae-
ter , supra , circiter , usque, secus ,
penes. Accusativi casus praepositio-
nes cui casui deserviunt ? Accusati-
vo t ant um.
1 88. In singulari numer o, an
in plurali $ Et in singulari, et in
plurali ; dicimus enim ad patrem
3
et ad patres, apud villani , et apud
villas , ante aedem, et ante aedes ;
adversurn inirnicurn, et adversurn
inirnicos : A eis rena ( sic ) pluralita-
tem
INNATAT. Obscura etiam sunt, quae
praecedunt. Mox libenter legerem , per
flumen ipsum .
1 88. A els rena corruptum est. Suspi-
cor At eis arenas. Fortasse etiam extra ter-
mina mendum est p-ro extra terminos . Re-
stitu praeter officium, et praeter officia :
nam in cod. est propter officia .
ARS GRAMMATICA LIB. II. c v n
tein tantum habet ; citra forum, et
citra fora ; circa: n vicinimi, et cir-
cum vicinos , circa templum , et cir-
ca tempia, contra hostem , et con-
tra hostes, erga propinquurn, et erga
propinquos ; extra terrninum , et ex-
tra termina ; inter navem, et inter
naves : intra rnoenia tantum plura-
litatem habet ; infra tectum, et infra
tecta, iuxta macellimi, et iuxta ma-
cella ; oh augurami, et oli anguria ;
pone tribunal, et pone triburtalia;
prope feuestrarn , et prope fenestras;
propter uxorem , et propter uxores ;
secundum fores non habet singula-
ritatem ; post tergimi, et post ter-
ga , trans ripara , et ztyww ripas ;
<f/\
r
/ finern , et ///fra y?//^, praeter
officium, et praeter officia ; supra
caelum, et supra caelos ; circiter an-
num , et circiter annos ; usque Ocea-
riun pluralitatem non habet ; s r a
me , et sea/s /70s ; penes arbitrum ,
et penes arbitros .
1 89. Quae ab his in loco esse
significant ? Ut apud . Quae ad lo-
cum ? Ut ad : dicimus enim apud
amiciirn sum, ad amicurn vado. Nam
neque apud amicarti vado recte di-
citur , neque ad amicurn surn . Da
praepositiones casus Ablativi. A,
ab, abs, cum , coram, ciani, de, ex,
pro , pras, palarti, sine , absque, te-
mis . Quot sunt ?Quiudecim . Abla-
tivi casus praepositiones cui casui
deserviunt? Ablativo tarn in singu-
lar! numer o, quam in plurali. Quo-
modo ? Dicimus a domo, et a domi-
bus , ab homine ,et ab horninibus;
forte, sequi-
mm.
abs quolibet, et abs quibuslibet, cum
exercitu, et curn exercitibus , coram
teste, et coram testibas ; clarn cu-
stode , et ciani custodibus ; de foro ,
et de foris, pro cliente, et pro clien-
tibus ; prue timore, et prae timori-
bus ,palam omni,et palarn omni-
bus , sine labore, et sine laboribus ;
absque iniuria, et absque iniuriis ;
tenus pube , quod nos dicimus pube
terms . Quare ? Propter absurditatem
yitandam euphoniam * sequi t ur,
quod est bene sonans orato.
1 90. Non vnit aliquid contra
istam regulam? Veni t . Quid ? Tenus
ablativi casus praepositio ablativo ca-
sui deservire t ant um debet . Sed in-
venimus , ubi coner regulam et
accusativo casui plurali deservi a t .
Da eius exemplum. Et crururn te-
nus a mento palearia pendent. Te- Virg. 3. Georg,
rais hic quare positum est ? Pro us-
que ; id est, a mento usque ad crura
palearia pendent. Palearia dicun-
t ur , quae bobus in gutture pendent ,
quae uvarn , uvaliurn dicunt .
1 91 . Da utriusque casus prae-
positiones . ///, sub , super, subter .
Quare dicuntur utriusque casus?
Quia et accusativo casui deserviunt,
et ablativo . Quando servimit accu-
sativo casui ? Quando motum signi-
ficant . Quando ablativo ? Quando si-
tuili . Quid est motus ? Mobilitas cor-
poris , id est , ambuatio . Quid est
situs?* Sedulitas, vel statio. /// accu-
r
iorte , sedih-
sativi casus . Itur in antiquum sii- **s.
vani. Itur, id est , ambulati ir . In
ablativi casus :Staus celsa in pappi.
Habi
1 90. 1)1)a sumitur aliquando pro ca- Vvalium vox est ignota, in Glossariis med
runcula ex fine palati nimium dependente. aevi pro palearibus recipienda,
O 0
CVI I I S . I UL I ANI E P I S C O P I
Forte,in mo ti- Habitans in montana. Hie static-- quae a dictionibus separali non pos-
i a m s
' nem significat, quod et situs est . sunt ? Di, dis ,re ,se, am , con , o .
Sub accusativi casus : Postesque sub Quomodo? Dicimus diduco, distrailo,
ipsos - Nituntur gradibus , id es t , recipio , secubo , amplector , congrc-
sub ipsos postes ambulant. Sub abla- dior, ornitto. Quales sunt istae prae-
tivi casus : Anna sub adversa po- positiones ? Loquelares. Quare di-
suit radiantia quercu . Quomodo ? cuntur loquelares ? Eo quod a Io-
Sub adversa quercu radiantia po- quelis nunqnam separantur . Quo-
suit arma . modo ? Ut put a, si dicam , dirnitto ;
1 92. Super quam vim habet? sub uno accenti! proferri debet. Nam .
Ubi locum significat, magis accusa- in locutione non debemus dicere di
tivo servit, quam ablativo . Quomo- imam par t em, et mitto alteram ; sed
do ? Ut puta , Super rnontem excel- sub uno accentu proferri debet. Sic
sum ascende tu ; montem accusati- et disrumpo , reparo, secerno, ambii"
vus casus es t , et locum significat. lo , confero , sive odio .
Ubi mentionem alicuius facimus, 1 95. Quot sunt , quae iungi non
ablativo casui t ant um, u t , Multa possunt ?Ut apud , penes . Quomo-
super Priamo fogitans, hoc est , de do ? Quia quando facimus divello ,
forte,fecit, et Priamo . Quomodo? Ubi de praeter- distrailo, non nossumuspenestraho,
pe>egit. ito aliqua est ment i o, ut put a, si di- apudeedo . Quae et conunguntur ,
cam, Super Priamo rogitans multa, et separantur ? Reliquae omnes ,
rogitans * feci, hoc es t , de Priamo Quomodo ? Antecedo , circumdo , * j
n
macinavi.
multa peregi. In quam vim habet ? circuivi, et cetera .
Etiam t unc accusativo servit, cum
significat contra, id es t , huge; ut C A P U T Vi l i .
in adulterimi, in desertorern . Quo-
modo ? Aliquando in unum adulte- De interiectione pars octava.
rum multa peracta sunt ; in deser- -f
torern multa percurrerunt fagitia. 1 96. JL nteriectio quid est?Pars ora-
1 93. Subter quam vim habet? t i oni s, significants mentis affectum
Eandem, quam superiores, ad locum, voce * incognita. Quomodo pars ora-
m s
. nco ndiia.
et in loco significantes. Quomodo ? tionis'? Pars locution is . Quomodo si-
Quando dixero , subter unum mori- gnificans mentis affectum voce in-
tern ambulai , tunc motum signifi- cognita ? Quia per se affectus mentis
care habet , et accusativo casui de- ex voce incognita significatili-, ut
servit. Quando autem dixero , sub- puta , si cuiiibet dicam , Iuterii, ille
ter una arbore sedit, t unc situm si- cum quo afFectu.respondeat, utrum
gnificabit, et ablativo casui deser- gaudendo, an l ugendo, ignoro . Sed
"viet. dum ex ore eius vox prodierit, sta-
194. Quae praepositiones s unt , tim et mentis affectus ostenditur ;
u t
1 93 . In ms. deservierit pro deservit, viebat, et correctum deserviebit pro de-
et significaiit pro significant : mox deser- serviet, quod amplecti malui.
ARS GRAMMATICA LIB. II. crx
LAUS DEO.
ADDEN-
ins. si dieam. ut put a, si * dicat, Heu\ rno rtiULS est d o , aut quolibet modo.
Ule ; ecce ex voce incognita mentis 198. Item interiectioni quot
ostenditur affectus. Nam antequam accidunt ? Tant um significado . Si-
responderet, et vox, et mentis a- gnificatio interiectionis in quo est ?
fectus incognitus erat . Evax mor- Quia aut laetitiam significamus, ut
tuiis est. Ecce vox prodiit, et men- evax , quod est interiectio gauden-
tis ostenditur aectus , Nam sine vo- t i s , aut dolorem, ut heu, id est , i n-
ce affectus mentis minime osten- triectio Iugentis; aut admirationem,
ditur . ut papae ; sieut craidam scribit, Pa-
1 97. Interiectio quare dieta? pae ! vivere non licet, et fornicar i
Eo quod omnibus partibus interia- libet. Aut. met um, sicut atat ; sicut
ceat , et sine ipsis profrri non solitum est prvulo dici Taira, quan-
possit. tem quare dieta interiectio? do prohibetur comedere t er r am: et
Eo, quod de interiore parte signi- siqua sunt similia . Et quae sunt si-
ficet, cum quo affectu loquatur, -iriilia ? Multa
?
quae ad significatio-
ut rum gaudendo, lugendo , irriden- nes partis istius per t i nent .
1.98. Verba S.Hieronymi in epist.4. ad comedere terram, non reperitur apud anti--
Rustic.monach. haec feruntur: Vivere mihi quiores latinos . N.escio, an alii ante S>Iu-
non licet, et forni cari lice bit ? Interiectio lianum earn indicavernt ; acfortasse hispa-
lla totto , quando prohibetur parvulus norum tantum propria erat.
E X
A D D E N D A , E T
uum opusculum S. luliani de arte
grammatica ex uno tantum codice desum-
ptum fuerit, veteri ilio quidem, sed ab.
ignaro librario descripto, et multis in lo-
cis mirum in modum corrupto , difficile
1
sane fuit saepe infiictis plagis medicinam
facere : et multa proinde relieta sunt, qua
viri critici 3 quibus id otii fuerit, sanare
studebunt .Interim haec prae oculis haberi
oportet j quae., subJatis etiam nonnullis
typographicis mends, novae recensioni
fortasse prodesse poterunt.
Pag. XI . col. 2. lin, 1 9, interpunge ; Aio ,
te
3
A e acida. ,
Ibid, not . j j . lin.Ylege, Eugeni .
;
Pag.xviii. col. i. lin.y. lege : bis
3
et ter .
Ibid, in not. 48. dele. Scriptum erat bis
pro vir : et repone: Putaveram, scriben-
dum esse vir pro bis
3
quoniam de R finitis
scrmo est ; sed quum Iulianus de adverbiis
monosyllabis loquatur, retinendum vide-
tur bis
3
ac legendum, S
3
et R quae ter-
minantur 'c. ....
Pag. xxi. col. 1 . lin. 26.'.nota ad margi-
nemrforte,interempto Eurypylo. Vide not.
ad l i b. 2. n. i 09.
Pag. XXXIV. col.2. ia.6. lege : Homoeote-
leuton .
b- in nota ad num. 1^8. = nunc non
occurrit. Simile tamen est
3
quod legitur
CORRI GE NDA.
imAppendic. Virgil-Scaligeri pagi82. An-
guis, aper
3
iuvenis pereunt vi
3
vulnere
3
ferro . -Hic fremii, Ule gemit, sibilai hic
m or i en s.
Pag. XXXVI . col. i. lin. 1 2 .
3
et 13. lege:
Certent et cygnis ululae
3
sit Tityrus Or-
pheus . .
Pag.xxxVii.not ad num. 1 69. adde = prae-.
cedentes. Sed versus
3
Moerentes 'c., est
Ennii ex incerto libro ; et pro commise-
r antes alii legunt ac miser antes , aut ac
mserentes. Eiusdem Ennii est nurn. seq.
1 70. Eo se duci &c. ex inceri, tragoed.
Vide eius fragmenta ,
Ibid. col. i .lin. 1 5. lege : Homoeoteleuton.
Ib. col. i. lin. 22. nota ad marginemr an,
spargit in ora l
Pag.xr.vi not.24. adde: margaritas . Dici
quidem soient margaritae candidae
3
et can-
dicantes : sed Isidorus, ex quo iulianus
haec fre sumpsit, exhibet Aethiopes ar-
gnteos .
Pag. XLVII. col.2. lin-^6. lege : Icn ima,*
go, Parabola comparado.
Pag. xLviii. col. 2. lin. 1 7. seqq. scribe
cm i latino ; cithara .
Pag.Liv. lin. 1 4. pro Caput XX. lege Ca-
put XIX., et simili modo in titulis capi-
tum sequentium usque ad finem libri pri-
mi .